ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Γνώσεις, στάσεις και κίνητρα των επαγγελματιών υγείας (ιατρικό, νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό) των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας σχετικά με την εθελοντική αιμοδοσία Χαβελέ Αμαλία (Α.Μ ) Τριµελής εξεταστική επιτροπή: Βελισσάρης Δημήτριος, Επίκουρος Καθηγητής, Επιβλέπων Γώγος Χαράλαμπος, Καθηγητής Μαραγκός Μάρκος, Καθηγητής ΠΑΤΡΑ, 2018

2

3 UNIVERSITY OF PATRAS FACULTY OF HEALTH SCIENCES SCHOOL OF MEDICINE POSTGRADUATE PROGRAM IN PUBLIC HEALTH MASTER GRADUATION THESIS Knowledge, attitudes and motivation of health professionals (medical, nursing and administrative staff) of the Secondary Public Hospital of Achaia on voluntary blood donation Xavele Amalia (R.N ) Three-member Enquiry Committee: Velissaris Dimitrios, Assistant Professor, Supervisor Gogos Charalampos, Professor Marangos Markos, Professor PATRAS, 2018

4

5 Copyright Χαβελέ Αμαλία, Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. All rights reserved. Απαγορεύεται η αντιγραφή, αποθήκευση και διανομή της παρούσας εργασίας, εξ ολοκλήρου ή τμήματος αυτής, για εμπορικό σκοπό. Επιτρέπεται η ανατύπωση, αποθήκευση και διανομή για σκοπό µη κερδοσκοπικό, εκπαιδευτικής ή ερευνητικής φύσης, υπό την προϋπόθεση να αναφέρεται η πηγή προέλευσης και να διατηρείται το παρόν μήνυμα. Ερωτήματα που αφορούν τη χρήση της εργασίας για κερδοσκοπικό σκοπό πρέπει να απευθύνονται προς τον συγγραφέα. Οι απόψεις και τα συμπεράσματα που περιέχονται σε αυτό το έγγραφο εκφράζουν τον συγγραφέα και μόνο.

6

7 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της ολοκλήρωσης των μεταπτυχιακών μου σπουδών, στο πρόγραμμα Δημόσιας Υγείας του τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών κατά το ακαδημαϊκό έτος Ολοκληρώνοντας την εκπόνησή της αισθάνομαι την ανάγκη να αναφερθώ σε όσους στάθηκαν αρωγοί σε αυτήν μου την προσπάθειά. Επιβλέπων της εργασίας, διετέλεσε ο Καθηγητής, κ. Βελισσάρης Δημήτριος, τον οποίο θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά για την πολύτιμη βοήθεια και την αμέριστη συμπαράσταση του σε κάθε στάδιο εκπόνησης της εργασίας αυτής. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τα υπόλοιπα μέλη της τριμελούς επιτροπής, τον Καθηγητή, κ. Γώγο Χαράλαμπο και τον Καθηγητή, κ. Μαραγκό Μάρκο, για τις σημαντικές υποδείξεις τους προς τη βελτίωση της εργασίας. Ευχαριστώ ιδιαίτερα την κα. Ελένη Αλμπάνη, Διευθύντρια της Νοσηλευτικής Υπηρεσίας του Γ.Ν. Παίδων Πατρών «Καραμανδάνειο», που με προθυμία συνέβαλλε στην διευκόλυνση της ερευνητικής διαδικασίας αλλά και για τις γενικότερες συμβουλές και πληροφορίες που μου παρείχε, καθώς και τη Διοικητική υπάλληλο του Τμήματος Προσωπικού του Γ.Ν. Παίδων Πατρών «Καραμανδάνειο», κα. Δημοπούλου Μαρία, την Προϊσταμένη του Τμήματος Προσωπικού του Γ.Ν. Αιγίου κα. Ράκκου Στεφανία και το Διοικητικό υπάλληλο του Τμήματος Προσωπικού της Ν.Μ.Ν. Θώρακος, κ. Καλύβα Φώτιο, οι οποίοι με τη συμβολή τους με διευκόλυναν στη διακίνηση των ερωτηματολογίων. Θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης όλους τους συμμετέχοντες στην έρευνα για τις πλούσιες πληροφορίες και τις μοναδικές εμπειρίες που μοιράστηκαν μαζί μου. Τέλος, ιδιαίτερες ευχαριστίες θα ήθελα να δώσω στην οικογένεια μου, για τη στήριξή τους όλα αυτά τα χρόνια και για όλα όσα έχουν κάνει για μένα. Χαβελέ Αμαλία, Ιανουάριος 2018 i

8 ii

9 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σύμφωνα με τον ορισμό του Συμβουλίου της Ευρώπης εθελοντική αιμοδοσία θεωρείται η οικειοθελής προσφορά αίματος, πλάσματος ή κυτταρικών στοιχείων, η οποία δεν αμείβεται είτε με χρήματα είτε με κάποιον άλλο τρόπο που θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι υποκαθιστά τα χρήματα. Οι εθνικές ανάγκες σε αίμα αυξάνονται συνεχώς πολύ γρηγορότερα από ότι η αιμοδοτική προσφορά με αποτέλεσμα να καθίσταται απαραίτητη η ενίσχυση της εθελοντικής αιμοδοσίας. Στόχος, λοιπόν, των σύγχρονων συστημάτων υγείας συνιστά η προσέλκυση νέων εθελοντών αιμοδοτών, που πληρούν τα κριτήρια αιμοδοσίας και η κινητοποίησή τους σε τακτικούς αιμοδότες με διατήρηση αυτής της ιδιότητας για όσο το δυνατόν περισσότερα χρόνια. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση των γνώσεων, των στάσεων και των πρακτικών των επαγγελματιών υγείας (ιατρικό, νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό) των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας όσον αφορά την εθελοντική αιμοδοσία ανεξαρτήτως της προσφοράς αίματός τους ή μη στο παρελθόν καθώς και στην ανάδειξη των παραγόντων που είναι σημαντικοί για την προσέλκυση και την ενεργοποίηση της συγκεκριμένης ομάδας στην τακτική εθελοντική αιμοδοσία. Πιο συγκεκριμένα η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε 493 επαγγελματίες υγείας που εργάζονταν σε κάποια από τις παρακάτω τέσσερις νοσοκομειακές μονάδες, Νοσοκομειακή Μονάδα «Ο Άγιος Ανδρέας», Νοσοκομειακή Μονάδα «Θώρακος», Νοσοκομειακή Μονάδα Παίδων «Καραμανδάνειο» και Νοσοκομειακή Μονάδα Αιγίου. Η παρούσα έρευνα έδειξε πως οι επαγγελματίες υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας ενώ διαθέτουν γνώσεις σχετικά με την αιμοδοσία και θετική στάση απέναντι σε αυτή, παρόλο αυτά δεν έχουν ισχυρή αλτρουιστική νοοτροπία και εθελοντική συνείδηση όσον αφορά τη δωρεάν προσφορά αίματος, καθώς προβάλλουν ως κυριότερο κίνητρο προσφοράς αίματος την ανάγκη οικογενειακού ή φιλικού προσώπου για αίμα. Εν κατακλείδι, το κεντρικό συμπέρασμα της παρούσας εργασίας είναι πως μερικές από τις ενέργειες που θα βοηθήσουν σημαντικά στην αύξηση των εθελοντών αιμοδοτών στη χώρα αποτελούν οι συντονισμένες προσπάθειες προώθησης προγραμμάτων προαγωγής υγείας και ευαισθητοποίησης του γενικού πληθυσμού με την ταυτόχρονη στήριξη τις πολιτείας και την θέσπιση ειδικού νομοθετικού πλαισίου και κινήτρων. Λέξεις κλειδιά: Εθελοντική αιμοδοσία, επαγγελματίες υγείας, εθελοντές αιμοδότες, μετάγγιση, στάσεις και κίνητρα για δωρεά αίματος. iii

10 iv

11 ABSTRACT According to the definition of the Council of Europe voluntary blood donation is the voluntary supply of blood, plasma or cellular elements, which is not remunerated either in money or in any other way that could be considered substitute for money. National blood needs are rising steadily more rapidly than blood donation, thus making it necessary to boost volunteer blood donation. The aim of modern health systems is therefore to attract new volunteer blood donors who meet the blood donation criteria and to mobilize them in becoming regular blood donors while maintaining this status for as long as possible. The purpose of this work is to investigate the knowledge, the attitudes and practices of health professionals (medical, nursing and administrative staff) of the Secondary Public Hospitals of the Prefecture of Achaia regarding the voluntary donation regardless of their blood supply or not in the past, as well as in highlighting the factors that are important for attracting and activating this specific group in regular voluntary blood donation. In particular, the survey was conducted in 493 health professionals working in one of the following four hospital units, Agios Andreas Hospital Unit, Thorakos Hospital Unit, Karamandanio Children's Hospital Unit and Aigio Hospital Unit. This research has shown that health professionals of the Secondary Public Hospitals of the Prefecture of Achaia, while having knowledge of blood donation and a positive attitude towards it, they do not have a strong altruistic mindset and voluntary conscience regarding free blood supply as they underline as a main incentive for blood supply, the need of a family member or friendly person for blood. In conclusion, the main outcome of the present work is that some of the actions that will significantly contribute to the increase of volunteer blood donors in Greece, are the concerted efforts to design and advertise health promotion programs and to raise the awareness of general population with simultaneous support from the state and the adoption of a specific legislative framework and appropriate incentives. Keywords: Voluntary blood donation, health professionals, volunteer blood donors, transfusion, blood donation, attitudes, incentives. v

12 vi

13 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ευχαριστίες Περίληψη Abstract Περιεχόμενα Κατάλογος Διαγραμμάτων Κατάλογος Πινάκων Συντομογραφίες i iii v vii ix xi xv ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 Α ΜΕΡΟΣ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΙΜΑ ΚΑΙ ΑΙΜΟΔΟΣΙΑ Το αίμα και τα παράγωγά του Διαδικασία της αιμοδοσίας Η αιμοδοσία στην Ελλάδα και την Ε.Ε Εθελοντική αιμοδοσία Χαρακτηριστικά και καταλληλόλητα αιμοδότη Κατηγορίες εθελοντών αιμοδοτών Τρέχον νομικό πλαίσιο αιμοδοσίας 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΦΟΡΕΙΣ ΑΙΜΟΔΟΣΙΑΣ: ΟΡΓΑΝΩΣΗ, ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας Κέντρα Αίματος Νοσοκομειακές Υπηρεσίες Αιμοδοσίας Οργάνωση των μονάδων αιμοδοσίας Ανάγκες μονάδων αίματος 28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΣΤΑΣΕΩΝ, 31 ΚΙΝΗΤΡΩΝ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗΣ ΑΙΜΟΔΟΤΩΝ 3.1 Στάσεις και πεποιθήσεις 31 vii

14 3.2 Κίνητρα για αιμοδοσία Στρατηγικές προσέλκυσης αιμοδοτών 34 Β ΜΕΡΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ 37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Σκοπός της έρευνας Βασικές υποθέσεις Γενική υπόθεση Ειδικότερα ερωτήματα Μέθοδος έρευνας Εργαλείο έρευνας Είδος δειγματοληψίας Πληθυσμός και δείγμα έρευνας Βήματα έρευνας Διαδικασία ανάλυσης δεδομένων Ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας 46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 5.1 Α Ερευνητικό Ερώτημα Δημογραφικά στοιχεία Β Ερευνητικό Ερώτημα Επίπεδο γνώσεων σχετικά με την αιμοδοσία Γ Ερευνητικό Ερώτημα Στάσεις των επαγγελματιών υγείας έναντι της αιμοδοσίας Δ Ερευνητικό Ερώτημα Παράγοντες/Κίνητρα προσφοράς αίματος Ε Ερευνητικό Ερώτημα Διερεύνηση της επίδρασης των δημογραφικών χαρακτηριστικών των επαγγελματιών υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας στις γνώσεις, στάσεις και πρακτικές τους ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 87 Βιβλιογραφία 93 Παράρτημα: Ερωτηματολόγιο 99 viii

15 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 1: Φύλο 48 Διάγραμμα 2: Ηλικία 49 Διάγραμμα 3: Εκπαιδευτικό Επίπεδο 50 Διάγραμμα 4: Οικογενειακή κατάσταση 51 Διάγραμμα 5: Νοσοκομείο απασχόλησης 52 Διάγραμμα 6: Θέση απασχόλησης 53 Διάγραμμα 7: Έτη συνολικής υπηρεσίας 54 Διάγραμμα 8: Γνωρίζετε τις ομάδες αίματος; 55 Διάγραμμα 9: Γνωρίζετε την προσωπική ομάδα αίματός σας; 55 Διάγραμμα 10: Ομάδες αίματος ερωτώμενων 56 Διάγραμμα 11: Πόσο συχνά μπορεί κάποιος/α να δωρίσει αίμα; 57 Διάγραμμα 12: Υγιείς-Αιμοδότες 58 Διάγραμμα 13: Νέοι >17 ετών-αιμοδότες 58 Διάγραμμα 14: Νοσούντες-Αιμοδότες 59 Διάγραμμα 15: Νέοι <17 ετών -Αιμοδότες 59 Διάγραμμα 16: Ηλικιωμένοι >65 ετών -Αιμοδότες 59 Διάγραμμα 17: Πόσος όγκος αίματος συλλέγεται κατά τη διάρκεια μίας 60 αιμοληψίας; Διάγραμμα 18: Πόσο διαρκεί μία δωρεά αίματος; 61 Διάγραμμα 19: Υπάρχει κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών για τον αιμοδότη 62 κατά τη δωρεά αίματος; Διάγραμμα 20: Πως θα χαρακτηρίζατε τη δωρεά αίματος; 63 Διάγραμμα 21: Ποια θεωρείτε πως είναι η καλύτερη πηγή προσφοράς 63 αίματος; Διάγραμμα 22: Πιστεύετε πως η διαδικασία λήψης αίματος ενέχει αρνητικές 64 επιπτώσεις στην υγεία του αιμοδότη; Διάγραμμα 23: Πιστεύετε πως θα πρέπει να ζητείτε από τους συγγενείς των 65 ασθενών να γίνονται αιμοδότες; Διάγραμμα 24: Έχετε προσφέρει αίμα στο παρελθόν; 66 Διάγραμμα 25: Αν ναι, πόσες φορές; 66 Διάγραμμα 26: Θα ενθαρρύνατε γνωστούς να προσφέρουν αίμα; 67 Διάγραμμα 27: Θα προσφέρατε εσείς αίμα στο μέλλον; 67 Διάγραμμα 28: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Ανάγκη οικογένειας/φίλου 68 Διάγραμμα 29: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Αλτρουισμός 68 Διάγραμμα 30: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Άδεια από εργασία 69 ix

16 Διάγραμμα 31: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Στρατιωτική θητεία 69 Διάγραμμα 32: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Παρακίνηση από συνάδελφο 69 Διάγραμμα 33: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Σύσταση από 70 επαγγελματίες υγείας Διάγραμμα 34: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Διαφημιστικά μηνύματα 70 Διάγραμμα 35: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Ιατρικό πρόβλημα 71 Διάγραμμα 36: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Δε ζητήθηκε 71 Διάγραμμα 37: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Έλλειψη χρόνου 72 Διάγραμμα 38: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Φόβος της βελόνας 72 Διάγραμμα 39: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Φόβος ανακάλυψης 72 ασθενειών Διάγραμμα 40: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Τηλεφωνική υπενθύμιση 73 ραντεβού Διάγραμμα 41: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Κανονισμός επόμενου 73 ραντεβού Διάγραμμα 42: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Συχνή επικοινωνία με τμήμα 74 αιμοδοσίας Διάγραμμα 43: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Συμμετοχή σε συλλόγους 74 αιμοδοτών Διάγραμμα 44: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Ύπαρξη κινητών μονάδων αιμοδοσίας 74 Διάγραμμα 45: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Ενημέρωση μέσω 75 διαφημιστικών μηνυμάτων Διάγραμμα 46: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Παροχή προνομίων 75 Διάγραμμα 47: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Οικονομικές παροχές 75 Διάγραμμα 48: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ανάγκη οικογενειακού ή 76 φιλικού προσώπου για αίμα Διάγραμμα 49: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ενημερώσεις σχετικά με την 76 αιμοδοσία Διάγραμμα 50: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ύπαρξη κινητών μονάδων 77 αιμοδοσίας Διάγραμμα 51: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Απόκτηση κάρτας αιμοδότη 77 Διάγραμμα 52: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Παροχή προνομίων 77 (εκπτώσεις, κουπόνια κ.λπ.) Διάγραμμα 53: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Συμμετοχή σε συλλόγους αιμοδοτών 78 Διάγραμμα 54: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ενημέρωση μέσω 78 διαφημιστικών μηνυμάτων Διάγραμμα 55: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Οικονομικές παροχές 78 x

17 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Προϊόντα ανθρώπινου αίματος 7 Πίνακας 2: Αποτρεπτικοί παράγοντες προσφοράς αίματος 31 Πίνακας 3: Κατανομή πληθυσμού έρευνας 45 Πίνακας 4: Χρονοδιάγραμμα μελέτης 46 Πίνακας 5: Φύλο 48 Πίνακας 6: Ηλικία 49 Πίνακας 7: Εκπαιδευτικό Επίπεδο 50 Πίνακας 8: Οικογενειακή κατάσταση 51 Πίνακας 9: Νοσοκομείο απασχόλησης 52 Πίνακας 10: Θέση απασχόλησης 53 Πίνακας 11: Έτη συνολικής υπηρεσίας 54 Πίνακας 12: Γνωρίζετε τις ομάδες αίματος; 55 Πίνακας 13: Γνωρίζετε την προσωπική ομάδα αίματός σας; 55 Πίνακας 14: Ομάδες αίματος ερωτώμενων 56 Πίνακας 15: Πόσο συχνά μπορεί κάποιος/α να δωρίσει αίμα; 57 Πίνακας 16: Υγιείς-Αιμοδότες 58 Πίνακας 17: Νέοι >17 ετών-αιμοδότες 58 Πίνακας 18: Νοσούντες-Αιμοδότες 59 Πίνακας 19: Νέοι <17 ετών -Αιμοδότες 59 Πίνακας 20: Ηλικιωμένοι >65 ετών -Αιμοδότες 59 Πίνακας 21: Πόσος όγκος αίματος συλλέγεται κατά τη διάρκεια μίας αιμοληψίας; 60 Πίνακας 22: Πόσο διαρκεί μία δωρεά αίματος; 61 Πίνακας 23: Υπάρχει κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών για τον αιμοδότη κατά τη δωρεά αίματος; 62 Πίνακας 24: Πως θα χαρακτηρίζατε τη δωρεά αίματος; 63 Πίνακας 25: Ποια θεωρείτε πως είναι η καλύτερη πηγή προσφοράς αίματος; 63 Πίνακας 26: Πιστεύετε πως η διαδικασία λήψης αίματος ενέχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του αιμοδότη; 64 Πίνακας 27: Αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του αιμοδότη 64 Πίνακας 28: Πιστεύετε πως θα πρέπει να ζητείτε από τους συγγενείς των ασθενών να γίνονται αιμοδότες; 65 Πίνακας 29: Έχετε προσφέρει αίμα στο παρελθόν; 66 xi

18 Πίνακας 30: Αν ναι, πόσες φορές; 66 Πίνακας 31: Θα ενθαρρύνατε γνωστούς να προσφέρουν αίμα; 67 Πίνακας 32: Θα προσφέρατε εσείς αίμα στο μέλλον; 67 Πίνακας 33: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Ανάγκη οικογένειας/φίλου 68 Πίνακας 34: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Αλτρουισμός 68 Πίνακας 35: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Άδεια από εργασία 69 Πίνακας 36: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Στρατιωτική θητεία 69 Πίνακας 37: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Παρακίνηση από συνάδελφο 69 Πίνακας 38: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Σύσταση από επαγγελματίες υγείας 70 Πίνακας 39: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Διαφημιστικά μηνύματα 70 Πίνακας 40: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Ιατρικό πρόβλημα 71 Πίνακας 41: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Δε ζητήθηκε 71 Πίνακας 42: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Έλλειψη χρόνου 72 Πίνακας 43: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Φόβος της βελόνας 72 Πίνακας 44: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Φόβος ανακάλυψης ασθενειών 72 Πίνακας 45: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Τηλεφωνική υπενθύμιση ραντεβού 73 Πίνακας 46: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Κανονισμός επόμενου ραντεβού 73 Πίνακας 47: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Συχνή επικοινωνία με τμήμα αιμοδοσίας 74 Πίνακας 48: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Συμμετοχή σε συλλόγους αιμοδοτών 74 Πίνακας 49: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Ύπαρξη κινητών μονάδων αιμοδοσίας 74 Πίνακας 50: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Ενημέρωση μέσω διαφημιστικών μηνυμάτων 75 Πίνακας 51: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Παροχή προνομίων 75 Πίνακας 52: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Οικονομικές παροχές 75 Πίνακας 53: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ανάγκη οικογενειακού ή φιλικού προσώπου για αίμα 76 Πίνακας 54: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ενημερώσεις σχετικά με την αιμοδοσία 76 Πίνακας 55: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ύπαρξη κινητών μονάδων αιμοδοσίας 77 Πίνακας 56: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Απόκτηση κάρτας αιμοδότη 77 Πίνακας 57: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Παροχή προνομίων (εκπτώσεις, κουπόνια κ.λπ.) Πίνακας 58: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Συμμετοχή σε συλλόγους αιμοδοτών xii 77 78

19 Πίνακας 59: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ενημέρωση μέσω 78 διαφημιστικών μηνυμάτων Πίνακας 60: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Οικονομικές παροχές 78 Πίνακας 61: Φύλο Συχνότητα προσφοράς αίματος 79 Πίνακας 62: Φύλο Διάρκεια αιμοδοσίας 79 Πίνακας 63: Φύλο Κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών 80 Πίνακας 64: Εκπαιδευτικό επίπεδο Διάρκεια αιμοδοσίας 80 Πίνακας 65: Εκπαιδευτικό επίπεδο Κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών 80 Πίνακας 66: Θέση εργασίας Συχνότητα προσφοράς αίματος 81 Πίνακας 67: Θέση εργασίας Όγκος αίματος που συλλέγεται 81 Πίνακας 68: Θέση εργασίας Διάρκεια αιμοδοσίας 82 Πίνακας 69: Θέση εργασίας Κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών 82 Πίνακας 70: Φύλο Προσφορά αίματος στο παρελθόν 82 Πίνακας 71: Φύλο Προσφορά αίματος στο μέλλον 83 Πίνακας 72: Ηλικία Προσφορά αίματος στο παρελθόν 83 Πίνακας 73: Ηλικία Προσφορά αίματος στο μέλλον 83 Πίνακας 74: Εκπαιδευτικό Επίπεδο Προσφορά αίματος στο παρελθόν 84 Πίνακας 75: Φύλο Αίτιο προφοράς αίματος η λήψη άδειας από την 84 εργασία Πίνακας 76: Φύλο Αίτιο μη προφοράς αίματος η έλλειψη χρόνου 85 Πίνακας 77: Φύλο Αίτιο προφοράς αίματος οι οικονομικές παροχές 85 Πίνακας 78: Ηλικία Αίτιο μη προσφοράς αίματος ο φόβος ανακάλυψης ασθενειών Πίνακας 79: Έτη προϋπηρεσίας Αίτιο προσφοράς αίματος ο αλτρουισμός xiii

20 xiv

21 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ Γ.Ν. Ε.Ε. Ε.Ε.Σ. Ε.Κ.Α.Σ.Α. Ε.ΚΕ.Α. ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. Ν.Υ.Α. Π.Γ.Ν. Π.Κ.Α. Π.Ο.Σ.Ε.Α. Π.Ο.Υ. Rh. Σ.Α. Γενικό Νοσοκομείο Ευρωπαϊκή Ένωση Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός Εθνικό Κέντρο Αναφοράς του Συντονισμού Αιμοδοσίας Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων Νοσοκομειακή Υπηρεσία Αιμοδοσίας Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Περιφερειακό Κέντρο Αιμοδοσίας Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Εθελοντών Αιμοδοτών Παγκόσμιας Οργανισμός Υγείας Rhesus Σταθμός Αιμοδοσίας xv

22 xvi

23 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αιμοδοσία συνιστά ύψιστη έκφραση εθελοντισμού, προσφοράς και αλληλεγγύης προς το συνάνθρωπο («Δίνεις αίμα Δίνεις ζωή»). Σύμφωνα με διεθνείς στατιστικές, έξι στους δέκα ανθρώπους του παγκόσμιου πληθυσμού θα χρειαστούν κάποια στιγμή στη ζωή τους μετάγγιση ολικού αίματος ή ενός από τα παράγωγά του. Ταυτόχρονα, διαπιστώνεται πως μόνο το 5% των ανθρώπων που θα μπορούσαν να προσφέρουν αίμα, είναι αιμοδότες (Schreiber, 1999:32, Glynn et al, 2002: ). Η ευρύτητα εφαρμογής των μεταγγίσεων σε σχέση με τις δυσκολίες εύρεσης των απαραίτητων ποσοτήτων αίματος που απαιτούνται για την κάλυψη των υφιστάμενων αναγκών δημιουργούν ένα σημαντικό ιατροκοινωνικό πρόβλημα, το οποίο απασχολεί ιδιαίτερα τους υπεύθυνους φορείς υγείας παγκοσμίως. Σκοπός των σύγχρονων συστημάτων υγείας είναι η χάραξη αποτελεσματικής προσέλκυσης εθελοντών, μη αμειβόμενων αιμοδοτών, οι οποίοι πληρούν τα κριτήρια αιμοδοσίας. Ακόμη, αναγκαία κρίνεται η ενεργοποίηση των εθελοντών σε συστηματικούς αιμοδότες με διατήρηση αυτής της ιδιότητας για όσο το δυνατόν περισσότερα χρόνια. Σημαντική θεωρείται, επίσης, η διατήρηση ενός υψηλού επιπέδου ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών στις υπηρεσίες αιμοδοσίας, ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες και οι προσδοκίες των εθελοντών αιμοδοτών. Τελικός στόχος αποτελεί η αναγκαιότητα σχεδιασμού και παροχής συνεχούς εκπαίδευσης, επίκαιρης πληροφόρησης και εκστρατειών για την προσέλκυση και την διατήρηση των εθελοντών, μη αμειβόμενων αιμοδοτών. Με την παρούσα έρευνα η ερευνήτρια ευελπιστεί να συμβάλλει εποικοδομητικά στην προώθηση της ιδέας της εθελοντικής αιμοδοσίας, έτσι ώστε η Ελλάδα να καταστεί αυτάρκης σε αίμα και στα παράγωγά του από εθελοντικά εγχώριο προσφερόμενο αίμα. Αυτό θα επιτευχθεί, αν αναπτυχθεί στη χώρα η εθελοντική αιμοδοτική παιδεία και συνείδηση καθήκοντος απέναντι στον άγνωστο πάσχοντα συνάνθρωπο. Κρίνεται απαραίτητη η νοηματοδότηση της εθελοντικής αιμοδοσίας ως ένα σημαντικό θεσμό αλληλεγγύης και κοινωνικής ευαισθησίας και ως το μόνο αγαθό που δεν αγοράζεται αλλά προσφέρεται. Η συγκεκριμένη μελέτη αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος της εργασίας αναπτύσσεται το θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας μέσα από τρία κεφάλαια. Αρχικά, πραγματοποιείται μία σύντομη περιγραφή του αίματος και των παραγώγων του, μία λεπτομερής ανάλυση της διαδικασίας της αιμοδοσίας και μία σύντομη ιστορική αναδρομή της αιμοδοσίας στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ακολουθεί η ανάλυση της εθελοντικής 1

24 αιμοδοσίας, των χαρακτηριστικών που οφείλονται να πληρούνται για την επιλογή ενός αιμοδότη, των κατηγοριών των εθελοντών αιμοδοτών, καθώς και του τρέχοντος νομικού πλαισίου αιμοδοσίας στην Ελλάδα. Στο δεύτερο κεφάλαιο, αναλύεται η οργάνωση, η δομή και η λειτουργία των φορέων αιμοδοσίας, οι οποίοι είναι το Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας, τα Κέντρα Αίματος, οι Νοσοκομειακές Υπηρεσίες Αιμοδοσίας. Ακόμη, περιγράφονται οι ανάγκες των μονάδων αίματος στην Ελλάδα. Το πρώτο μέρος της εργασίας συμπληρώνεται με την ανασκόπηση ερευνών σχετικά με την ανίχνευση στάσεων, κινήτρων και στρατηγικών προσέλκυσης αιμοδοτών. Μετά τη βιβλιογραφική ανασκόπηση ακολουθεί το δεύτερο μέρος της εργασίας, το ερευνητικό, το οποίο αποτελείται από τρία κεφάλαια. Στο πρώτο, γίνεται περιγραφή της μεθοδολογίας της παρούσας έρευνας με την παρουσίαση του σκοπού της έρευνας, των ερευνητικών ερωτημάτων και του σχεδιασμού της ερευνητικής στρατηγικής που έχει επιλεγεί, της μεθοδολογικής προσέγγισης, στην οποία στηρίχθηκε η έρευνα, καθώς και των μέσων συλλογής των δεδομένων. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρατίθενται αναλυτικά τα αποτελέσματα της έρευνας ανά ερευνητικό ερώτημα. Τέλος, στο τρίτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας, επιχειρείται η συζήτηση και η συνεκτίμηση των ευρημάτων της και παρατίθενται μερικές προτάσεις για τη βελτίωση των στρατηγικών προσέλκυσης και διατήρησης των εθελοντών αιμοδοτών. 2

25 Α ΜΕΡΟΣ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ 3

26 4

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΑΙΜΑ ΚΑΙ ΑΙΜΟΔΟΣΙΑ 1.1 Το αίμα και τα παράγωγά του Το αίμα αποτελεί ένα υγρό ιστό του σώματος, ο οποίος ανανεώνεται συνεχώς από μητρικά κύτταρα του μυελού των οστών και κυκλοφορεί αδιάκοπα μέσα σε ένα κλειστό και πολύπλοκο δίκτυο αγγείων, το οποίο απλώνεται σε όλο το σώμα και περιλαμβάνει τις αρτηρίες, τις φλέβες και τα τριχοειδή αγγεία. Βασικές λειτουργίες του είναι η μεταφορά θρεπτικών ουσιών, ορμονών, βιταμινών και οξυγόνου σε ιστούς, η απομάκρυνση άχρηστων ουσιών κατά το μεταβολισμό διοξειδίου του άνθρακα και η άμυνα κατά των λοιμώξεων μέσω της δράσης των αντισωμάτων. Πιο συγκεκριμένα, το αίμα συνιστά έναν εξειδικευμένο κυκλοφορούντα ιστό, ο οποίος αποτελείται από διάφορα κυτταρικά στοιχεία, τα ερυθρά αιμοσφαίρια, τα λευκά αιμοσφαίρια και τα αιμοπετάλια, τα οποία συγκρατούνται μέσα σε ένα υγρό μέσο που ονομάζεται πλάσμα. Όσον αφορά τα ερυθρά αιμοσφαίρια, αυτά περιέχουν την αιμοσφαιρίνη, στην οποία οφείλεται το κόκκινο χρώμα του αίματος. Η λειτουργία τους σχετίζεται με τη διατήρηση και τη βιωσιμότητα των κυττάρων, των ιστών και των οργάνων καθώς μεταφέρουν σε αυτά οξυγόνο και απομακρύνουν το διοξείδιο του άνθρακα. Από την άλλη πλευρά, η πρωταρχική λειτουργία των λευκών αιμοσφαιρίων είναι η άμυνα του οργανισμού και η καταπολέμηση των μικροβίων, των ιών και άλλων επιβλαβών ξένων ουσιών. Τα αιμοπετάλια ή θρομβοκύτταρα είναι κύτταρα, τα οποία συμβάλλουν καθοριστικά στη διαδικασία πήξης του αίματος και στην αιμόσταση, δηλαδή στην αναστολή της αιμορραγίας. Τέλος, το πλάσμα αποτελεί το 55% του όγκου του αίματος και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη μεταφορά μέσω της κυκλοφορίας διαφόρων θρεπτικών ουσιών στα κύτταρα και ταυτόχρονα στη αποβολή προϊόντων που πρέπει να απομακρυνθούν από τον οργανισμό μέσω διαφόρων οργάνων (ήπαρ, νεφροί, πνεύμονες) (Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας, 2013a:1, Ίδρυμα Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας, 2010:7-9). Το αίμα αποτελεί το 1/13 του βάρους του σώματος και κατά συνέπεια, ο μέσος ενήλικας έχει συνολικό όγκο αίματος περίπου 5 λίτρα, από τα οποία τα 3 περίπου λίτρα είναι πλάσμα. Ακόμη, η μέση ταχύτητα μετακίνησης του αίματος στο σώμα είναι 2 χιλιόμετρα την ώρα, καλύπτοντας όλο το δίκτυο των αιμοφόρων αγγείων, των οποίων η συνολική επιφάνεια υπολογίζεται στα τμ. (Fischbach & Dunning, 2009:57). 5

28 Η ύπαρξη ορισμένων ουσιών (πρωτεΐνες, υδατάνθρακες) στην επιφάνεια των ερυθρών αιμοσφαιρίων διαφοροποιεί το αίμα σε διάφορες ομάδες. Αναλυτικότερα, οι ομάδες αίματος ανακαλύφθηκαν το 1900 στη Βιέννη, όταν ο Karl Landsteiner παρατήρησε διαφορετική αντίδραση στη διασταύρωση ερυθρών από τον εαυτό του και ορού από διάφορα υγιή άτομα. Αυτή η παρατήρηση οδήγησε στο γνωστό ABO σύστημα ομάδων αίματος, το οποίο παραμένει το σπουδαιότερο έως σήμερα για τη μεταγγισιοθεραπεία. Σύμφωνα με αυτό, το αίμα διακρίνεται σε τέσσερις ομάδες: Α, Β, ΑΒ και Ο. Πιο συγκεκριμένα, ο Landsteiner παρατήρησε πως η ανάμειξη δύο ασύμβατων τύπων αίματος μπορεί να οδηγήσει στη συγκόλληση των ερυθρών και στη συνέχεια στην καταστροφή τους (αιμόλυση). Αυτό συμβαίνει διότι υπάρχουν ουσίες, οι συγκολλητικές (αντιγόνα) στην κυτταρική μεμβράνη των ερυθρών αιμοσφαιρίων και τα συγκολλητιγόνα (αντισώματα) που αιωρούνται στο πλάσμα. Η συγκόλληση των ερυθρών αιμοσφαιρίων πραγματοποιείται επιτυχώς όταν εμφανιστούν ομώνυμες συγκολλητίνες με την αντίστοιχη κατάταξη συγκολλητιγόνων (π.χ. συγκολλητίνη β με συγκολλητιγόνο Β) (Sarkar, 2008: , Γερανιωτάκη και συν, 2001:46). Ένα ακόμη βασικό σύστημα ταξινόμησης αποτελεί το σύστημα Rhesus (Rh), το οποίο ανακαλύφθηκε, επίσης, από το Landsteiner, το Σύμφωνα με αυτό, ο καθένας από τους τύπους αίματος ΑΒΟ προσδιορίζεται ως Rh-θετικός ή ως Rh-αρνητικός, ανάλογα με τον αν υπάρχει ή όχι στα ερυθρά αιμοσφαίρια ο λεγόμενος παράγοντας Rhesus. Το Rh-θετικό αίμα συνιστά το πλέον συνηθέστερο, καθώς χαρακτηρίζει το 85% όλων των ομάδων αίματος ΑΒΟ (Schmidt & Thews, 1989:356). Να σημειωθεί πως στην Ελλάδα η πιο συχνή ομάδα αίματος είναι η Ο Rh-θετικό και η σπανιότερη η ΑΒ Rh-αρνητικό (Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας, 2013b:1). Όλοι οι τύποι αίματος και τα αντιγονικά συστήματα κατάταξής τους διαδραματίζουν σήμερα πολύ σημαντικό ρόλο στις σωστές μεταγγίσεις αίματος. Πιο αναλυτικά, το αίμα που συλλέγεται από τον αιμοδότη κατά την αιμοδοσία μπορεί να διαχωριστεί με την κατάλληλη επεξεργασία στα επιμέρους συστατικά του, τα οποία είναι τα ερυθρά αιμοσφαίρια, τα αιμοπετάλια και το πλάσμα. Το καθένα από αυτά τοποθετείται σε ξεχωριστό ασκό, με στόχο την ικανοποίηση από μία μονάδα ολικού αίματος περισσότερων από ένα ασθενών. Όλα αυτά τα συστατικά που προορίζονται για θεραπευτική χρήση ονομάζονται παράγωγα αίματος blood products και οποιοδήποτε συστατικό αίματος παρασκευάζεται με χρήση συμβατικής μεθοδολογίας (φυγοκέντρηση, διήθηση, κατάψυξη) των Υπηρεσιών αιμοδοσίας για θεραπευτική χρήση ονομάζεται προϊόν αίματος blood component. Οι ανάγκες για αίμα καθημερινά είναι μεγάλες, καθώς πολλοί συνάνθρωποί μας, τραυματισμένοι από τροχαία 6

29 ατυχήματα, πάσχοντες από Μεσογειακή Αναιμία, πάσχοντες από αιματολογικές κακοήθεις όπως η λευχαιμία και ασθενείς που υποβάλλονται σε χειρουργικές επεμβάσεις, το χρειάζονται (Ίδρυμα Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας, 2009:8). Για τους παραπάνω λόγους αναδύεται η σπουδαιότητα της αιμοδοσίας και πιο συγκεκριμένα της εθελοντικής αιμοδοσίας, που θα αναλυθούν εκτενέστερα σε επόμενες ενότητες. Παρακάτω παρατίθεται ο Πίνακας 1, στον οποίο αναφέρονται τα προϊόντα ανθρώπινου αίματος. Στην πρώτη στήλη περιλαμβάνονται τα παράγωγα αίματος που χορηγούνται από τις Υπηρεσίες Αιμοδοσίας και έχουν περιορισμένη χρονική διάρκεια και στη δεύτερη στήλη του πίνακα αναφέρονται τα προϊόντα μεγάλης χρονικής διάρκειας χρήσης, που προέρχονται από βιομηχανική κλασμοτοποίηση του ανθρώπινου πλάσματος (Chand Arya et al, 2011: , Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας, 2010:18-20). Πίνακας 1: Προϊόντα ανθρώπινου αίματος (Ίδρυμα Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας, 2010:20). Παράγωγα Αίματος Ολικό αίμα Συμπυκνωμένα ερυθρά Συμπυκνωμένα αιμοπετάλια Έγκαιρα καταψυγμένο πλάσμα Κρυοΐζημα Πλάσμα μετά από αφαίρεση του κρυοϊζήματος Κοκκιοκύτταρα (πολυμορφοπύρηνα λευκά αιμοσφαίρια) Προγονικά αιμοποιητικά κύτταρα Βιομηχανικά Προϊόντα Λευκωματίνη Παράγοντας VIII Παράγοντας ΙΧ Ανοσοσφαιρίνες Προθρομβινικό σύμπλεγμα Συμπυκνωμένη αντιθρομβίνη Συμπυκνωμένη πρωτεΐνη C Συμπυκνωμένο ινωδογόνο Άλλα (Παράγοντας von Willebrand, Παράγοντας VII, Πρωτεΐνη C, Πρωτεΐνη S, Αντιθρομβίνη, Πλασμινογόνο κ.ά.) 1.2 Διαδικασία της αιμοδοσίας Η αιμοδοσία ορίζεται ως «η διαδικασία χορήγησης αίματος με τη μετάγγιση και κατά επέκταση την όλη οργάνωση, δηλαδή υπηρεσία υγείας, που ασχολείται με τη λήψη, την 7

30 επεξεργασία, τη συντήρηση και τη διάθεση αίματος και των παράγωγών του» (Ρούσσος, 2003:97-98). Σήμερα αποτελεί έναν ιδιαίτερο τομέα της Ιατρικής Επιστήμης δεδομένου ότι ο όρος δεν περιορίζεται πια στην απλή λήψη και χορήγηση αίματος αλλά περιλαμβάνει μία αλυσίδα επιστημονικών δραστηριοτήτων που συγκροτείται με τη συμβολή πολλών άλλων κλάδων και ειδικοτήτων, όπως της Εργαστηριακής Αιματολογίας, Ανοσολογίας, Μικροβιολογίας, Βιοχημείας, Γενετικής, Κρυοβιολογίας κ.ά. Αναλυτικότερα, η αλυσίδα αυτή περιλαμβάνει: 1. τη λήψη αίματος από τον αιμοδότη, 2. το καθορισμό της Ομάδας Rhesus Υποομάδας, 3. την παρασκευή παραγώγων αίματος, 4. τη συντήρηση, 5. τον έλεγχο για την ανεύρεση λοιμωδών παραγόντων, 6. την εύρεση συμβατού αίματος για τον ασθενή και 7. την άριστη χρήση του αίματος και των παραγώγων του (Los & Smit Sibinga, 2001:22-23). Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το Συμβούλιο της Ευρώπης και το Ελληνικό Σύνταγμα, η διαδικασία της αιμοδοσίας πραγματοποιείται με τον κάτωθι τρόπο. Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να προσφέρουν αίμα, αν έχουν καλή υγεία, είναι ηλικία ετών και ζυγίζουν τουλάχιστον 50 κιλά. Η επιλογή του αιμοδότη γίνεται από ειδικευμένο και επαγγελματικά καταρτισμένο προσωπικό που στοχεύει στην ασφάλεια τόσο του αιμοδότη όσο και του δέκτη. Ο υποψήφιος αιμοδότης, κατά την είσοδό του στην αίθουσα αναμονής ενημερώνεται για τη διαδικασία της αιμοδοσίας μέσω ειδικών έντυπων, τα οποία καλούνται να διαβάσουν όλα τα άτομα που προσέρχονται προκειμένου να προσφέρουν αίμα. Στη συνέχεια, συμπληρώνει το ειδικό έντυπο ή ερωτηματολόγιο, στο οποίο καταγράφονται ορισμένες πληροφορίες όσον αφορά τον υποψήφιο αιμοδότη και είναι απαραίτητες για την ταυτοποίηση και τη μελλοντική επικοινωνία της υπηρεσίας αιμοδοσίας μαζί του. Κατά την προσέλευση του αιμοδότη στο χώρο αιμοδοσίας λαμβάνεται σε ιδιαίτερο χώρο, ώστε να διασφαλιστεί το ιατρικό απόρρητο, ένα σύντομο ιατρικό ιστορικό και μία σύντομη κλινική εξέταση (σφυγμός, αρτηριακή πίεση, αιμοσφαιρίνη, βάρος), τα οποία αποτελούν σημαντικά στοιχεία της επιλογής του αιμοδότη. Σε αυτό το σημείο, ο αιμοδότης δύναται να συζητήσει με τον ιατρό οποιοδήποτε πρόβλημα υγείας ή άλλους λόγους που θέτουν ενδεχομένως σε κίνδυνο την ασφάλεια του ίδιου ή του δέκτη. Έχοντας συλλέξει όλες τις παραπάνω πληροφορίες ο ιατρός της αιμοδοσίας κρίνει αν μπορεί ο υποψήφιος αιμοδότης να 8

31 προσφέρει αίμα. Να σημειωθεί πως είναι απαραίτητη η έγγραφη συγκατάθεση του αιμοδότη ότι δέχεται να αιμοδοτήσει και να εξεταστεί το αίμα του για μεταδιδόμενα νοσήματα. Εφόσον ο ιατρός κρίνει ότι μπορεί ο υποψήφιος να προσφέρει αίμα τη δεδομένη στιγμή ξεκινά η αιμοληψία. Πιο συγκεκριμένα, ο αιμοδότης ξαπλώνει σε ειδική καρέκλα και χαλαρώνει για 10 με 15 λεπτά, όσο διαρκεί η αιμοδοσία. Ο όγκος αίματος που λαμβάνεται είναι περίπου 450 ml αίμα, μέγεθος το οποίο αναπληρώνεται λίγες ώρες μετά την αιμοδοσία. Μετά την αιμοληψία, το αίμα συλλέγεται σε ειδικούς σάκους, που περιέχουν αντιπηκτικές και άλλες ουσίες, οι οποίες συμβάλλουν στην άριστη διατήρηση του αίματος. Πριν την αφαίρεση της βελόνας λαμβάνονται δείγματα για τις εξετάσεις, όπως προβλέπεται από το νόμο. Στο τέλος, ζητείται από τον αιμοδότη να παραμείνει καθιστός για λίγη ώρα, καθώς παράλληλα του προσφέρεται χυμός, κάποιο μικρό γεύμα και τον ενημερώνουν για το τι πρέπει να προσέχει την υπόλοιπη ημέρα. Συνολικά η διαδικασία (εγγραφή, αξιολόγηση, αφαίρεση, ανάπαυση) διαρκεί μισή ώρα περίπου και αποτελεί μία απολύτως ανώδυνη και ασφαλής πρακτική. Μοναδικό ενόχλημα συνιστά ένας μικρός πόνος από τη βελόνα. Η διαδικασία αφαίρεσης μίας μονάδας ολικού αίματος διαρκεί 10 με 15 λεπτά. Ακόμη, η περίπτωση να μολυνθεί ο αιμοδότης από μεταδιδόμενο νόσημα είναι μηδενική, καθώς οι βελόνες που χρησιμοποιούνται είναι μίας χρήσης και αποστειρωμένες. Ο αιμοδότης ύστερα από διάστημα 3-4 μηνών μπορεί να προσφέρει ξανά αίμα. Συγκεκριμένα, οι γυναίκες μπορούν να δίνουν αίμα κάθε τέσσερις μήνες ενώ. οι άντρες κάθε τρεις. Αυτή η διαφορά οφείλεται στους μηχανισμούς αποκατάστασης των γυναικών, οι οποίοι είναι λιγότερο αποτελεσματικοί χρονικά λόγω του σωματότυπού τους και της καταμήνιας περιόδου των γυναικών (Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας, 2013c:1, Πανελλήνιος Σύλλογος Εθελοντών Αιμοδοτών, 2017:1, Politis, 2001: ). Οι επιπλοκές που δύναται να εμφανιστούν κατά και μετά την αιμοληψία είναι ποικίλης μορφής και βαρύτητας αλλά σπάνιες. Σύμφωνα με έρευνα του Συντονιστικού Κέντρου Αιμοεπαγρύπνησης κατά την περίοδο η συχνότητα των επιπλοκών που εμφανίστηκαν ήταν ανά δότες 11,5 ήπιες αντιδράσεις και 2,3 σοβαρές. Οι συχνότερες αντιδράσεις ήταν οι βαγοτονικές (91%), ενώ το αιμάτωμα παρουσίασε την κύρια επικράτηση (54%) μεταξύ του συνόλου των ανεπιθύμητων συμβάντων. Αναλυτικότερα, οι δύο βασικές κατηγορίες επιπλοκών είναι α) οι επιπλοκές με τοπικά συμπτώματα, τα οποία αναφέρονται στην έξοδο αίματος από τα αγγεία (αιμάτωση, όψιμη αιμορραγία), τον πόνο (ερεθισμός νεύρου, κάκωση νεύρου, κάκωση τένοντα, πόνος άνω 9

32 άκρου) και άλλα συμβάντα όπως η θρομβοφλεβίτιδα και η αλλεργία και β) οι επιπλοκές με γενικευμένα συμπτώματα, όπως η βαγοτονική αντίδραση (ζάλη, ναυτία, απώλεια συνείδησης), οι σπάνιες επιπλοκές (καρδιαγγειακό ή εγκεφαλικό επεισόδιο) και οι επιπλοκές σχετικές με την αντίδραση στα κιτρικά, αιμόλυση, γενικευμένη αλλεργική αντίδραση, εμβολή αέρα) (Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων & Συντονιστικό Κέντρο Αιμοεπαγρύπνησης, 2012:28-29). 1.3 Η αιμοδοσία στην Ελλάδα και την Ε.Ε. Σύμφωνα με τη σύντομη ιστορία της αιμοδοσίας στην Ελλάδα, η πρώτη μετάγγιση αίματος πραγματοποιήθηκε στην Πολυκλινική Αθηνών, το 1916, από τον καθηγητή Οικονόμου, ο οποίος χρησιμοποίησε αίμα που πήρε από το βοηθό του, Πατρικαλάκη. Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων και του Α Παγκόσμιου Πόλεμου δεν πραγματοποιούνται μεταγγίσεις στη χώρα. Το 1931, ο Καλαϊτζής ανακοινώνει επιτέλεση 22 μεταγγίσεων με τη συσκευή Ochlecker στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» και το 1935 ο Πετσάλης υλοποιεί μεταγγίσεις αίματος πλακούντα. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1939, ο Παιδούσης, πρώτος διευθυντής της αιμοδοσίας του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού (Ε.Ε.Σ.), πραγματοποιεί μετάγγιση με συντηρημένο αίμα στο Λαϊκό Νοσοκομείο, εν παρουσία του καθηγητή χειρουργικής, Μακρή. Ο Ε.Ε.Σ. επωμίζεται για πολλά χρόνια το βάρος της αιμοδοσίας στην Ελλάδα και για ένα χρονικό διάστημα στηρίζεται σε αμειβόμενους αιμοδότες. Το 1951, ο Παιδούσης ανακοινώνει τα πρώτα αποτελέσματα από τη δοκιμαστική λειτουργία της τράπεζας αίματος και ένα χρόνο αργότερα δημιουργείται στο Υπουργείο Υγιεινής η Εθνική Υπηρεσία Αιμοδοσίας και σχεδιάζεται το Εθνικό Πρόγραμμα Αιμοδοσίας, το οποίο προτείνει την ενιαία οργάνωση της αιμοδοσίας και κατά συνέπεια τη μη παράλληλη ύπαρξη άλλης οργάνωσης, ανταγωνιστικής της Κρατικής Υπηρεσίας Αιμοδοσίας. Το παρόν έτος αποτελεί χρονιά ορόσημο για την Ελληνική Αιμοδοσία, καθώς αρχίζει ο αγώνας για την επικράτηση του θεσμού της εθελοντικής αιμοδοσίας. Την ίδια περίοδο ιδρύονται τέσσερα Περιφερειακά Κέντρα Αιμοδοσίας (Π.Κ.Α.): 1. Α Π.Κ.Α Αθηνών στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, με Διευθυντή τον Ιπποκράτη Τσεβρένη, 2. Β Π.ΚΑ. Αθηνών στο Λαϊκό Νοσοκομείο, με Διευθυντή τον Μικέ Παιδούση, 10

33 3. Κέντρο Αιμοδοσίας Πειραιώς στο Γενικό Νοσοκομείο Νίκαιας, με Διευθυντή τον Ηλία Πολίτη, 4. Κέντρο Αιμοδοσίας Θεσσαλονίκης, με Διευθυντή τον Θωμά Βαφειάδη (Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας, 2013d:1, Γιαλεράκη & Σπυράκη, 2004:11). Το 1958 με την εποπτεία των Περιφερειακών Κέντρων Αιμοδοσίας δημιουργούνται οι πρώτοι Σταθμοί Αιμοδοσίας (Σ.Α.) στο Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο Αθηνών, το Νοσοκομείο Ν. Ιωνίας «Αγία Όλγα» και το Μαιευτήριο «Αλεξάνδρα», σκοπός των οποίων ήταν η εφαρμογή νέων επιστημονικών μεθόδων για τη συγκέντρωση και μετάγγιση αίματος, η εκπαίδευση στελεχών και η επιστημονική αιμοτολογική έρευνα. Για να καθοριστούν οι λειτουργικές λεπτομέρειες των Υπηρεσιών Αιμοδοσίας εκδόθηκαν Νομοθετικά Διατάγματα και Ερμηνευτικές Εγκύκλιοι, οι οποίες θα αναλυθούν εκτενέστερα σε επόμενη ενότητα. Από το 1952 έως σήμερα οι σημαντικότεροι σταθμοί στην ανάπτυξη της αιμοδοσίας αποτελούν τα ακόλουθα έτη: το 1958, με κοινή απόφαση των Υπουργείων Εθνικής Άμυνας και Κοινωνικής Πρόνοιας ξεκινά η συστηματική αιμοδοσία με κινητά συνεργεία από τους νεοσύλλεκτους των Ενόπλων Δυνάμεων, το 1958, η Ελλάδα υπογράφει την Ευρωπαϊκή Συμφωνία σχετικά με την ανταλλαγή προϊόντων ανθρώπινης προέλευσης, σύμφωνα με την οποία, το αίμα και τα παράγωγά του υπόκεινται σε αυστηρό κρατικό έλεγχο, το 1962 και εφεξής, η Ελλάδα αποτελεί μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων για την Αιμοδοσία του Συμβουλίου της Ευρώπης, το 1974, όλα τα ασφαλιστικά ταμεία σταμάτησαν να αναγνωρίζουν δαπάνη για αγορά αίματος, το 1975, ο Ε.Ε.Σ. διέκοψε τη χορήγηση αμοιβής στους αιμοδότες και κατάργησε την πώληση αίματος, το 1977, άρχισε η αποστολή συμπυκνωμένων ερυθρών στην Ελλάδα από τον Ελβετικό Ερυθρό Σταυρό για την κάλυψη των εθνικών αναγκών για ασθενείς με μεσογειακή αναιμία, βάση συμφωνίας που αναγνώριζε τις δαπάνες παρασκευής και αποστολής, το 1979, έκλεισαν και οριστικά οι τελευταίες ιδιωτικές Τράπεζες Αίματος, το 1987, ιδρύεται η Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Εθελοντών Αιμοδοτών (Π.Ο.Σ.Ε.Α.), 11

34 το 1988, δημοσιεύεται ο Ν.1820/1988 ο οποίος αναφέρει υποχρεωτική λήψη αίματος από τον κρατικό φορέα και όχι από ιδιωτικές κλινικές, το 1994, η Π.Ο.Σ.Ε.Α. εντάσσεται στην Παγκόσμια Οργάνωση Εθελοντών Αιμοδοτών (F.I.O.D.S.) με ενεργό συμμετοχή στο Διοικητικό Συμβούλιο της Οργάνωσης και το 2005, ψηφίζεται ο Νόμος 3402/05, Φ.Ε.Κ. 258Α/ , που αφορά στην αναδιαμόρφωση του εθνικού συστήματος αιμοδοσίας βάσει των οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), με πρωταρχική αρχή, την εθελοντική, μη αμειβόμενη προσφορά αίματος και την ίδρυση του Εθνικού Κέντρου Αιμοδοσίας ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου (Ίδρυμα Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας, 2009:10, Γιαλεράκη & Σπυράκη, 2004:12-13). Όσον αφορά την αιμοδοσία στην Ε.Ε., αυτή απασχόλησε από την αρχή της δεύτερης χιλιετίας, όπου και αναδύθηκε η ανάγκη διασφάλισης αποθεμάτων σε αίμα και εξασφάλισης υψηλής ποιότητας, ασφάλειας και αποτελεσματικότητας κατά τη χρήση του αίματος και των παραγώγων μεταξύ των κρατών μελών. Η Ε.Ε. αναγνωρίζει ότι η αιμοδοσία και η μετάγγιση αίματος περιλαμβάνουν ένα μεγάλο αριθμό σύνθετων και αλληλεξαρτώμενων διαδικασιών, οι οποίες εκτείνονται από την εύρεση του κατάλληλου δότη έως και τη μακροχρόνια παρακολούθηση του λήπτη. Η αναγνώριση αυτή οδηγεί στη θέσπιση νομοθετικών ρυθμίσεων που αξιολογούν και ελέγχουν όλα τα βήματα της διαδικασίας. Παράλληλα, η Ε.Ε. σέβεται τις αρμοδιότητες των κρατών μελών για τη συλλογή, τον έλεγχο, την επεξεργασία, την αποθήκευση και τη διανομή του ανθρώπινου αίματος αλλά και την οργάνωση και την κατανομή των υπηρεσιών υγείας και ιατρικής μέριμνας, ορίζοντας όμως εξαρχής πρότυπα ποιότητας και ασφάλειας σε διάφορες οδηγίες της (Οδηγία 2002/98 / ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Ιανουαρίου 2003, για τον καθορισμό προτύπων ποιότητας και ασφάλειας για τη συλλογή, τον έλεγχο, την επεξεργασία, την αποθήκευση και τη διανομή ανθρωπίνου αίματος και συστατικών του αίματος και για την τροποποίηση της οδηγίας 2001/83 / ΕΚ. ΕΕ L33 της 8/2/2003, Οδηγία 2004/33/ΕΚ της Επιτροπής, 22/03/2004, για την εφαρμογή της οδηγίας 2002/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά ορισμένες τεχνικές απαιτήσεις για το αίμα και τα συστατικά του αίματος, ΕΕ L91 της , σ. 25) (Kort et al, 2016:102, WHO, 2017a:1, Γιαλεράκη & Σπυράκη, 2004:15, Hagen, 1993:12, European Commission, 2017:1). 12

35 1.4 Εθελοντική αιμοδοσία Η εθελοντική προσφορά αίματος αποτελεί έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους του κοινωνικού εθελοντισμού και μία μοναδική πράξη ανθρωπισμού. Δεν συνιστά απλά μία φιλανθρωπία αλλά έναν βασικό πυλώνα του δημόσιου συστήματος υγείας, μία έμπρακτη έκφραση κοινωνικής αλληλεγγύης προς το συνάνθρωπο, καθώς πολύ συχνά είναι απαραίτητη για την επιβίωση (τραυματισμοί, χειρουργικές επεμβάσεις κ.λπ.). Καλείται εθελοντική, καθώς πρόκειται για μία πράξη που εκτελεί κάποιος αυτοβούλως και με μοναδικό κίνητρο ένα συναίσθημα αλληλεγγύης. Ουσιαστικά, η εθελοντική αιμοδοσία αποτελεί ένα δώρο ζωής, καθώς το αίμα δε συνιστά εμπορεύσιμο αγαθό και αυτό κατοχυρώνεται θεσμικά παγκοσμίως. Η διαδικασία προορισμού του δε μπορεί να καθορίζεται, συνεπώς, παρά μόνο με κοινωνικούς και όχι οικονομικούς όρους. Μάλιστα, ο στόχος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας είναι να επιτύχουν όλες οι χώρες να αποκτήσουν όλο το αίμα τους μέσω εθελοντών μη αμειβόμενων δωρητών, σύμφωνα με το ψήφισμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το οποίο εγκρίθηκε το 1975 (WHO, 2017b:1). Ως εθελοντισμός ορίζεται «η δραστηριότητα των ατόμων τα οποία εργάζονται για λογαριασμό άλλων χωρίς να υποκινούνται από οικονομικό ή υλικό όφελος. Ο εθελοντισμός γενικά θεωρείται μία αλτρουιστική δραστηριότητα, η οποία αποσκοπεί στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων» (Ίδρυμα Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας, 2009:6). Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης ως εθελοντική αιμοδοσία ορίζεται η διαδικασία κατά την οποία «ένα άτομο δίνει αίμα, πλάσμα ή άλλα συστατικά του αίματος με δική του ελεύθερη βούληση και δε λαμβάνει καμία πληρωμή για αυτό, είτε με τη μορφή μετρητών είτε σε είδος που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως υποκατάστατο χρημάτων» (National AIDS Control Organisation, 2007:11, Council of Europe, 1995:2). Τα τρία κύρια χαρακτηριστικά της είναι: 1. ο εθελοντικός της χαρακτήρας, 2. η αυθόρμητη και ανώνυμη προσφορά και 3. η απουσία ανταποδοτικότητας. Συμπερασματικά, ως εθελοντής δότης αίματος θεωρείται ένα άτομο που δίνει το αίμα του ελεύθερα και πρόθυμα, χωρίς να λαμβάνει χρήματα ή οποιαδήποτε άλλη μορφή πληρωμής αλλά εξαιτίας αλτρουιστικών προθέσεων. Συγκεκριμένα, ο αλτρουισμός μπορεί να οριστεί ως «η ανιδιοτελής ανησυχία για την ευημερία των άλλων» (Rodríguez &Cabasés Hita, 2009:4). 13

36 1.5 Χαρακτηριστικά και καταλληλόλητα αιμοδότη Κατηγορίες εθελοντών αιμοδοτών Τον εθελοντή αιμοδότη χαρακτηρίζουν η ευαισθητοποίηση και η υπευθυνότητά του ως πολίτη να προσφέρει συστηματικά και σιωπηλά για τον άγνωστο πάσχοντα. Αίμα δύναται να προσφέρει κάθε υγιές άτομο, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας ετών που είναι πάνω από 50 κιλά (Ίδρυμα Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας, 2009:9). Η ασφάλεια στην αλυσίδα του αίματος ξεκινά με την επιλογή του αιμοδότη. Η διαδικασία της αιμοληψίας, περιλαμβάνει τέσσερα διαδοχικά βήματα, τα οποία είναι ιδιαιτέρως κρίσιμα για την ασφάλεια του αίματος: 1. Ταυτοποίηση του δότη, 2. Πληροφόρηση αιμοδότη σχετικά με τη διαδικασία της αιμοδοσίας μέσω έντυπου υλικού και ερωτηματολογίου, 3. Συνέντευξη αιμοδότη 4. Εργαστηριακός έλεγχος (Γάφου και συν, 2015:6-13). Τα κριτήρια καταλληλόλητας του αιμοδότη που τίθενται φαίνονται αυστηρά, έχοντας κυρίως το νόημα της προφύλαξης της υγείας τόσο του δότη όσο και του λήπτη και συμβαδίζοντας με παγκοσμίως καθορισμένα πρότυπα. Υπάρχουν, βεβαίως, νοσήματα, τα οποία αποκλείουν δια παντός την αιμοδοσία, όπως είναι το AIDS, οι ηπατίτιδες, η ελονοσία, οι κακοήθειες, η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης ή σοβαρά χρόνια νοσήματα. Περιπτώσεις προσωρινού αποκλεισμού αποτελούν η αυπνία (αν κάποιος δεν έχει συμπληρώσει το προηγούμενο βράδυ 6-8 ώρες ύπνου), η αφαγία για πάνω από 3-4 ώρες, η λοίμωξη, η εποχιακή αλλεργία, η λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων, η κύηση ή η λοχεία, οι ετερόζυγοι φορείς μεσογειακής αναιμίας (στίγμα) ή άτομα με έλλειψη G6PD με αιμοσφαιρίνη χαμηλότερη από 12 gr/dl. Ακόμη, αποκλείονται για συγκεκριμένο διάστημα άτομα που έχουν ταξιδέψει σε ορισμένες χώρες ώστε να μειωθούν οι πιθανότητες ύπαρξης λοίμωξης από AIDS, ελονοσία, CJD (Creutzfeldt-Jakob) ή SARS (Severe acute respiratory syndrom). Εξαιρούνται, επίσης, άτομα με ερωτικούς συντρόφους χρήστες ναρκωτικών ή άτομα που είχαν σεξουαλική επαφή με κάποιον που δε γνώριζαν καλά τους τελευταίους έξι μήνες. Τέλος, για έξι μήνες αποκλείονται ως αιμοδότες, άνθρωποι που χειρουργήθηκαν ή δέχτηκαν μετάγγιση και για έξι εβδομάδες άτομα που έχουν προγραμματίσει κάποια χειρουργική επέμβαση (Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας, 2013e:1). Εκτός από τις παραπάνω περιπτώσεις, ο υποψήφιος αιμοδότης οφείλει να συμβουλεύεται το προσωπικό της αιμοδοσίας που είναι το πλέον αρμόδιο για την επιλογή των αιμοδοτών. Ακόμη, ζωτικής σημασίας αποτελεί η ειλικρίνεια του υποψηφίου κατά την επικοινωνία με τον ιατρό. 14

37 Σύμφωνα με την Καραβαγγέλη-Βλάτσα (2005: ) οι κύριες κατηγορίες εθελοντών αιμοδοτών είναι οι εξής: 1. συστηματικοί και αυτόνομοι, οι οποίοι αιμοδοτούν με δική τους αποκλειστικά απόφαση και πρωτοβουλία, 2. οργανωμένοι, οι οποίοι είναι εγγεγραμμένοι σε συλλόγους ή τράπεζες αίματος και καλούνται να δώσουν αίμα, 3. περιστασιακοί, οι οποίοι αποφασίζουν να προσφέρουν αίμα, έχοντας ευαισθητοποιηθεί από εκκλήσεις ραδιοφωνικών σταθμών ή άλλων μέσων, 4. εποχιακοί, οι οποίοι προσέρχονται να αιμοδοτήσουν την ημέρα της αιμοδοσίας του Δήμου, του πολιτιστικού συλλόγου που ανήκουν ή άλλων οργανώσεων και 5. εθελοντές αιμοδότες σε σύστημα υιοθεσίας, οι οποίοι αναλαμβάνουν να προσφέρουν αίμα για ένα συγκεκριμένο άτομο. 1.6 Τρέχον νομικό πλαίσιο αιμοδοσίας Η οργάνωση των υπηρεσιών αιμοδοσίας σε διεθνές επίπεδο διέπεται από ένα ενιαίο σύστημα στα πλαίσια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) και του Συμβουλίου της Ευρώπης, φανερώνοντας πως η αιμοδοσία είναι από τους λίγους τομείς της Ιατρικής με κοινά καθορισμένο νομοθετικά πλαίσιο. Βεβαίως, σε κάθε χώρα, αναλόγως με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, ορίζεται η σχετική νομοθεσία που προσδιορίζει το έργο και τις αρμοδιότητές της. Στην Ε.Ε. η ευρεία χρήση του αίματος και των παραγώγων του και η ελεύθερη διακίνηση των πολιτών μεταξύ των κρατών μελών δημιούργησαν την ανάγκη εξασφάλισης της υψηλής ποιότητας, της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητας των προϊόντων αυτών. Για το λόγο αυτό, η Κοινότητα χρειάστηκε κοινή νομοθεσία. Αναλυτικότερα, μετά την εφαρμογή της Συνθήκης του Amsterdam και ειδικά του άρθρου 152 (4α και 5) η Ε.Ε. απέκτησε τη δυνατότητα να εφαρμόσει δεσμευτικά μέτρα στα κράτη μέλη και να ορίσει υψηλά πρότυπα ποιότητας και ασφάλεια του αίματος και των συστατικών του. Έως σήμερα οι βασικότερες εναρμονίσεις της Ελληνικής Νομοθεσίας προς τις οδηγίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου όσον αφορά την αιμοδοσία αποτελούν οι παρακάτω. Με την έκδοση του Ν. 3402/2005 (Φ.Ε.Κ. 258 Α ) «Αναδιοργάνωση του συστήματος αιμοδοσίας και λοιπές διατάξεις» όπως τροποποιήθηκε με τα άρθρα 15

38 τέταρτο και έβδομο, του κεφαλαίου Β, του Ν.3527/2007 (Φ.Ε.Κ. 25 Α ) «Κύρωση συμβάσεων υπέρ νομικών προσώπων εποπτευόμενων από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και λοιπές διατάξεις» και το άρθρο 29 του Ν.3868/2010 (Φ.Ε.Κ. 129 Α ) «Αναβάθμιση του Εθνικού Συστήματος Υγείας και λοιπές διατάξεις...», πραγματοποιήθηκε η εναρμόνιση στο Εσωτερικό Ελληνικό Δίκαιο της οδηγίας 2002/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου της 27ης Ιανουάριου 2003 «Για τη θέσπιση προτύπων ποιότητας και ασφάλειας για τη συλλογή, τον έλεγχο, την επεξεργασία, την αποθήκευση και τη διανομή ανθρώπινου αίματος και συστατικών του αίματος και για την τροποποίηση της Οδηγίας 2001/83/ΕΚ». Με το Προεδρικό Διάταγμα 138/2005 (Φ.Ε.Κ. 195 Α') πραγματοποιήθηκε η εναρμόνιση της Ελληνικής Νομοθεσίας προς τη Οδηγία 2004/33/ΕΚ της Επιτροπής της 22ας Μαρτίου 2004 «Για την εφαρμογή της Οδηγίας 2002/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά ορισμένες τακτικές απαιτήσεις για το αίμα και τα συστατικά του αίματος». Με το Προεδρικό Διάταγμα 25/2008 (Φ.Ε.Κ. 50 Α') πραγματοποιήθηκε η εναρμόνιση της Ελληνικής Νομοθεσίας προς την Οδηγία 2005/61/ΕΚ της 30ης Σεπτεμβρίου 2005, για την εφαρμογή της Οδηγίας 2002/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τις απαιτήσεις ιχνηλασιμότητας (ανιχνευσιμότητας) και την κοινοποίηση σοβαρών ανεπιθύμητων αντιδράσεων και συμβάντων (EEL 256/ ) και προς την Οδηγία 2005/62/ΕΚ της Επιτροπής της 30ης Σεπτεμβρίου 2005 για την εφαρμογή της Οδηγίας 2002/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη θέσπιση κοινοτικών προτύπων και προδιαγραφών για ένα σύστημα ποιότητας στα Κέντρα Αιμοδοσίας (EEL 256/ ). Με το Προεδρικό Διάταγμα 12/2010 (Φ.Ε.Κ. 25 Α ) η ισχύς του οποίου έληξε 30 Ιουνίου 2010, πραγματοποιήθηκε η εναρμόνιση της Ελληνικής Νομοθεσίας προς την Οδηγία 2009/135/ΕΚ της επιτροπής, της 3ης Νοεμβρίου 2009 (EEL 288) (Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας, 2013f:1, Γιαλεράκη & Σπυράκη, 2004: ). 16

39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΦΟΡΕΙΣ ΑΙΜΟΔΟΣΙΑΣ: ΟΡΓΑΝΩΣΗ, ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 2.1 Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας Το Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α.) συστάθηκε δυνάμει του άρθρου 2 παρ. 1 του Ν. 3402/2005 (Φ.Ε.Κ. Α' 258) και αποτελεί Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, με έδρα την Αθήνα και υπαγόμενο στην εποπτεία του Υπουργού Υγείας. Σύμφωνα με το άρθρο 4 του εν λόγω νόμου, σκοπός του Ε.ΚΕ.Α. συνιστά η ανάπτυξη και η προαγωγή του Εθνικού Συστήματος Αιμοδοσίας, η οποία πραγματοποιείται μέσω του κεντρικού σχεδιασμού, συντονισμού, ελέγχου και εποπτείας των επιμέρους υπηρεσιών του. Στην αποστολή του περιλαμβάνεται ο συντονισμός της εξεύρεσης και συλλογής αίματος από μεγάλες ομάδες πληθυσμού, ο έλεγχος της αποθεματοποίησης και επεξεργασίας του, η φροντίδα για την παρασκευή παραγώγων πλάσματος και υλικού αιμοδοσίας, ο έλεγχος της διακίνησης του αίματος και των παραγώγων του, η επιστημονική έρευνα, η πειραματική ανάπτυξη μεθόδων αιμοδοσίας και η εκπαίδευση επιστημονικού, τεχνικού και βοηθητικού προσωπικού. Ειδικότερα το Ε.ΚΕ.Α. έχει τις ακόλουθες αρμοδιότητες: Συντάσσει κανονισμό αιμοδοσίας που αναλύει τη διαδικασία υλοποίησης του έργου της αιμοδοσίας. Ακόμη, καταρτίζει οικονομικό προϋπολογισμό ανά έτος για την επίτευξη των στόχων της αιμοδοσίας της Χώρας και τον υποβάλλει στον Υπουργό Υγείας. Εισηγείται στον Υπουργό Υγείας σχετικά με τον ορισμό, την εξουσιοδότηση, τη διαπίστευση και την αδειοδότηση των Κέντρων Αίματος και των Νοσοκομειακών Υπηρεσιών Αιμοδοσίας, ορίζοντας με σαφήνεια τα επί μέρους καθήκοντα και ευθύνες τους. Συντονίζει και ελέγχει τις επί μέρους υπηρεσίες για την ανάπτυξη και την ασφαλή και αποδοτική λειτουργία και προαγωγή του Εθνικού Συστήματος Αιμοδοσίας. Πραγματοποιεί τακτικές επιθεωρήσεις και λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα ελέγχου των Ειδικών Υπηρεσιακών Μονάδων Αιμοδοσίας και των εγκαταστάσεων τρίτων, στις οποίες ο κάτοχος της σχετικής εξουσιοδότησης έχει αναθέσει τη διεξαγωγή διαδικασιών αξιολόγησης και εποπτείας, ώστε να εξασφαλίζεται η ποιότητα και η 17

40 ασφάλεια στη συλλογή, τον έλεγχο, την επεξεργασία, την αποθήκευση και τη διανομή του ανθρώπινου αίματος και των συστατικών του. Το διάστημα μεταξύ δύο επιθεωρήσεων δε μπορεί να υπερβαίνει τα 2 χρόνια. Οι επιθεωρήσεις και τα μέτρα ελέγχου πραγματοποιούνται από υπαλλήλους εξουσιοδοτημένους του Ε.ΚΕ.Α. Εκτελεί έκτακτες επιθεωρήσεις και άλλα μέτρα ελέγχου, σε περιπτώσεις που του κοινοποιείται σοβαρό ανεπιθύμητο συμβάν ή αντίδραση ή υποψία τους. Εισηγείται στο Υπουργό Υγείας σχετικά με την αναστολή λειτουργίας ή την ανάκληση της εξουσιοδότησης, της διαπίστευσης ή της άδειας των Κέντρων Αίματος και των Νοσοκομειακών Υπηρεσιών Αιμοδοσίας. Εισηγείται στον Υπουργό Υγείας σχετικά με την επιβολή διοικητικών κυρώσεων στα Κέντρα Αίματος, τις Νοσοκομειακές Υπηρεσίες Αιμοδοσίας και το Κέντρο Παρασκευής Παραγώγων Πλάσματος. Σχεδιάζει και εφαρμόζει σύστημα επαγρύπνησης σχετικά με το αίμα, καταγράφοντας όλα τα σοβαρά ανεπιθύμητα περιστατικά που αφορούν τη συγκέντρωση, τον έλεγχο, την επεξεργασία, την αποθήκευση και τη διανομή του αίματος και των παραγώγων του, ως και τις πιθανές σοβαρές ανεπιθύμητες αντιδράσεις που παρατηρούνται κατά η μετά τη μετάγγιση και μπορούν να αποδοθούν στην ποιότητα κα την ασφάλεια του αίματος και των παραγώγων του. Αναλαμβάνει την απόσυρση του αίματος και των παραγώγων του, των αντιδραστηρίων και των συσκευών που ευθύνονται για ανεπιθύμητα συμβάντα, μετά από σχετική ενημέρωση και συνεργασία με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ.). Αναλαμβάνει τη διακίνηση του αίματος, του πλάσματος και των παραγώγων του, βάσει εθνικού συστήματος μηχανογράφησης. Είναι υπεύθυνο για την ύπαρξη, διατήρηση και ανανέωση των αποθεμάτων αίματος, πλάσματος, παραγώγων, υλικού αιμοδοσίας και αντιδραστηρίων. Εγγυάται κατάλληλο και ενιαίο σύστημα ανίχνευσης κάθε μονάδας αίματος και παραγώγων, από τη λήψη της μέχρι τη μετάγγισή της. Θεσπίζει και εποπτεύει τη εφαρμογή συστήματος ποιότητας. Θεσπίζει και εποπτεύει τη διατήρηση συστήματος εσωτερικού και εξωτερικού ποιοτικού ελέγχου. Εξασφαλίζει, σε συνεργασία με την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, μηχανισμούς προστασίας των προσωπικών δεδομένων των αιμοδοτών. 18

41 Καθορίζει τις εξετάσεις που πρέπει να διενεργούνται πριν από κάθε αιμοληψία στους δότες αίματος και παραγώγων, στο αίμα και στα παράγωγα του, καθώς και στους υποψήφιους λήπτες. Φροντίζει για την άμεση εφαρμογή νέων εξετάσεων, σύμφωνα με τις διεθνείς επιστημονικές εξελίξεις. Καθορίζει τις εθνικές προδιαγραφές συλλογής, αποθήκευσης και μεταφοράς του πλάσματος από πλήρες αίμα ή από πλασμαφαίρεση δοτών στα Κέντρα Αιμοδοσίας. Ακόμη, ορίζει τις προδιαγραφές για τον περαιτέρω έλεγχο, την επεξεργασία, την κλασματοποίηση και την παραγωγή των παραγώγων πλάσματος, σύμφωνα με τις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις. Σχεδιάζει και υλοποιεί έρευνες, ερευνητικά προγράμματα του επιστημονικού του τομέα είτε αυτοτελώς είτε σε συνεργασία με συγγενείς φορείς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, μετά από έγκριση του Υπουργού Υγείας. Διεξάγει προγράμματα εκπαίδευσης του προσωπικού της Αιμοδοσίας και προγράμματα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης, με στόχο την προσέλκυση και διατήρηση εθελοντών αιμοδοτών, τα οποία υποβάλλει στον Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Διατηρεί αρχείο εθελοντών αιμοδοτών όλης της χώρας (Εφημερίδα της Κυβέρνησης, 2005: ). 2.2 Κέντρα Αίματος Στην Υ4γ/οικ / (Φ.Ε.Κ Β') Υπουργική Απόφαση, ο νομοθέτης ορίζει τα Κέντρα Αίματος και τις αρμοδιότητές τους. Πιο συγκεκριμένα, στο άρθρο 1 της εν λόγω Υπουργικής Απόφασης ορίζονται τα εννέα Κέντρα Αίματος (1. Εθνικό Κέντρο Αναφοράς του Συντονισμού Αιμοδοσίας (Ε.Κ.Α.Σ.Α.) του Ε.ΚΕ.Α, 2. Γ.Ν. Αθηνών «Λαϊκό», 3. Γ.Ν. Αθηνών «Γ. Γεννηματάς», 4. Π.Γ.Ν. Θεσσαλονίκης ΑΧΕΠΑ, 5. Π.Γ.Ν. Αλεξανδρούπολης, 6. Π.Γ.Ν. Ιωαννίνων «Δουρούτης», 7. Γ.Ν. Λάρισας «Κουτλιμπάνειο Τριανταφύλλειο», 8. Π.Γ.Ν. Πατρών, 9. Γ.Ν. Ηρακλείου Κρήτης «Βενιζέλειο Πανάνειο»), τα οποία καλύπτουν τις ανάγκες της ευρείας γεωγραφικής περιοχής ή μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων για αίμα. Σε υγειονομικές περιφέρειες με πληθυσμό πάνω από υπάρχει αναλογία ενός Κέντρου ανά εξυπηρετούμενου πληθυσμού. Τα Κέντρα Αίματος είναι υπηρεσίες αιμοδοσίας που συνιστώνται, εξουσιοδοτούνται, διαπιστεύονται και λαμβάνουν άδεια λειτουργίας με απόφαση του Υπουργού Υγείας, ύστερα 19

42 από εισήγηση του Ε.ΚΕ.Α. Με όμοια απόφαση καθορίζονται οι πληροφορίες που οφείλουν να παρέχουν τα Κέντρα Αίματος στο Ε.ΚΕ.Α. για την εξουσιοδότηση, τη διαπίστευση ή τη χορήγηση άδειας λειτουργίας, το περιεχόμενο της έκθεσης δραστηριοτήτων του προηγούμενου έτους και οι βασικές απαιτήσεις ελέγχου για τις αιμοδοσίες πλήρους αίματος και πλάσματος, καθώς και οι πληροφορίες που θα πρέπει να αναγράφονται στην ετικέτα του συστατικού. Τα παραπάνω Κέντρα εποπτεύονται και ελέγχονται από το Ε.ΚΕ.Α., όσον αφορά τη διαδικασία αιμοδοσίας και εν γένει διαχείρισης του αίματος. Ειδικότερα τα Κέντρα Αίματος έχουν τις ακόλουθες αρμοδιότητες: Πραγματοποιούν αιμοληψίες σε ομάδες πληθυσμού και συνεργάζονται με τις Νοσοκομειακές Υπηρεσίες Αιμοδοσίας με τις οποίες είναι συνδεδεμένες για την συλλογή αίματος σε τοπικό Νοσοκομειακό και Περιφερειακό επίπεδο σύμφωνα με τους διεθνείς κανόνες και τις οδηγίες του Εθνικού Κέντρου Αιμοδοσίας. Διαχωρίζουν το ολικό αίμα στα επί μέρους στοιχεία του και επεξεργάζονται τα παράγωγα. Ελέγχουν το αίμα για ερυθροκυτταρικά, λευκοκυτταρικά, αιμοπεταλιακά αντιγόνα και αντισώματα των ομάδων αίματος και για μεταδιδόμενα με το αίμα νοσήματα, σύμφωνα με τις διεθνώς παραδεδεγμένες ορολογικές, μοριακές και άλλες τεχνικές και τις οδηγίες του Ε.ΚΕ.Α. Διατηρούν αρχείο αιμοδοτών και μεριμνούν για την έκδοση κάρτας εθελοντή αιμοδότη. Σχεδιάζουν και εκτελούν, σε συνεργασία με την αντίστοιχη υπηρεσία του Ε.ΚΕ.Α., προγράμματα προσέλκυσης και διατήρησης αιμοδοτών ολικού αίματος και επί μέρους στοιχείων του αίματος. Είναι υπεύθυνα για τη συσκευασία, διακίνηση και ασφαλή μεταφορά του αίματος και των παραγώγων του στις Νοσοκομειακές Υπηρεσίες Αιμοδοσίας και άλλες υγειονομικές μονάδες σε όλη την περιοχή ευθύνης τους, όπως επίσης και για τη μεταξύ των κέντρων αλληλοκάλυψη, όταν αυτή κρίνεται αναγκαία, σε συνεργασία με το Ε.ΚΕ.Α. Επιλέγουν υπεύθυνο που φροντίζει ώστε η συλλογή και ο έλεγχος των μονάδων ή συστατικών αίματος, όποια κι αν είναι η σκοπούμενη χρήση τους, καθώς και η επεξεργασία, η αποθήκευση και η διανομή τους, όταν προορίζονται για μετάγγιση, να διεξάγονται σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία. 20

43 Αναλαμβάνουν την κοινοποίηση στο Ε.ΚΕ.Α. του ονόματος του υπεύθυνου και των άλλων ατόμων που τα στελεχώνουν, μαζί με πληροφορίες για τα καθήκοντα τους. Σε περίπτωση μόνιμης ή προσωρινής αντικατάστασης του υπεύθυνου ή των άλλων ατόμων που τα στελεχώνουν, γνωστοποιεί άμεσα στο Ε.ΚΕ.Α. το όνομα του νέου υπεύθυνου και την ημερομηνία έναρξης των καθηκόντων του. Θεσπίζουν και τηρούν σύστημα ποιότητας, που βασίζεται στις αρχές της ορθής πρακτικής, βάσει των κοινοτικών προτύπων και προδιαγραφών. Διατηρούν έγγραφα σχετικά με τις λειτουργικές διαδικασίες, τις κατευθυντήριες γραμμές, τα εγχειρίδια κατάρτισης και αναφοράς, καθώς και τα έντυπα εκθέσεων. Τηρούν τα προβλεπόμενα αρχεία. Διαθέτουν σύστημα αναγνώρισης κάθε αιμοδοσίας και κάθε μονάδας αίματος και συστατικών του. Εφαρμόζουν διαδικασίες αξιολόγησης για όλους τους αιμοδότες και συστατικών αίματος. Διαθέτουν διαδικασία που επιτρέπει την άμεση, αποτελεσματική και επαληθεύσιμη απόσυρση από τη διανομή του αίματος ή των συστατικών του, όποτε αυτό κριθεί αναγκαίο. Διασφαλίζουν ότι οι συνθήκες αποθήκευσης, μεταφοράς και διανομής του αίματος και των συστατικών του πληρούν τις απαιτούμενες προϋποθέσεις. Εξασφαλίζουν ότι οι απαιτήσεις ποιότητας και ασφάλειας για το αίμα και τα συστατικά αίματος πληρούν τα πρότυπα. Γνωστοποιούν στο Ε.ΚΕ.Α. και στο ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ., μέσω του συστήματος επαγρύπνησης σχετικά με το αίμα, τα ανεπιθύμητα συμβάντα και αντιδράσεις. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας καθορίζονται οι όροι και η διαδικασία κοινοποίησης. Διεξάγουν, σε συνεργασία με το Ε.ΚΕ.Α., εκπαιδευτικά προγράμματα για το προσωπικό τους και συμμετέχουν σε ερευνητικά προγράμματα και έρευνες. Υλοποιούν επιπρόσθετες δραστηριότητες ανάλογα με τις ανάγκες, με απόφαση του Υπουργού Υγείας, μετά από σχετική εισήγηση του Δ.Σ. του Ε.ΚΕ.Α. (Εφημερίδα της Κυβέρνησης, 2009: ). 21

44 2.3 Νοσοκομειακές Υπηρεσίες Αιμοδοσίας Ως Νοσοκομειακές Υπηρεσίες Αιμοδοσίας (Ν.Υ.Α.) ορίζονται σύμφωνα με την Υ4γ/οικ / (Φ.Ε.Κ Β') Υπουργική Απόφαση οι νοσοκομειακές μονάδες που συνεργάζονται με το Κέντρο Αίματος, με το οποίο συνδέονται και με το Ε.ΚΕ.Α., που αναλαμβάνει την εποπτεία και τον έλεγχό τους σε ό,τι αφορά τη διαδικασία αιμοδοσίας και εν γένει διαχείρισης του αίματος. Η σύσταση, η εξουσιοδότηση, η διαπίστευση και η αδειοδότηση των Ν.Υ.Α. γίνονται από τον Υπουργό Υγείας μετά από σχετική εισήγηση του Ε.ΚΕ.Α. Τα νοσοκομεία που διαθέτουν Ν.Υ.Α. είναι τα εξής: Γ.Ν. Αθηνών «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ», «Δρακοπούλειο» Ν.Ε.Ε.Σ., Γ.Ν. Μελισσίων «ΑΜ. ΦΛΕΜΙΓΚ», Γ.Ν. Νίκαιας Πειραιά «ΑΓΙΟΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ», Γ.Ν. Πατρών «Ο ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ», Γ.Ν. Θεσσαλονίκης «ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ», Γ.Ν. Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ», Γ.Ν. Αττικής «ΚΑΤ», Γ.Ν. Παίδων «Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ», Γ.Ν. «ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ΒΟΥΛΑΣ», Γ.Ν.Ε.Ε.Σ. «ΚΟΡΓΙΑΛΕΝΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΕΙΟ», Γ.Ν. Πειραιά «ΤΖΑΝΕΙΟ», Γ.Ν. Ελευσίνας «ΘΡΙΑΣΙΟ», Γ.Ν. Κορίνθου, Γ.Ν. Χαλκίδας, Γ.Ν. Βόλου, Γ.Ν. Θεσσαλονίκης «ΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ», Γ.Ν. Θεσσαλονίκης «Γ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ», Γ.Ν. Κέρκυρας, Γ.Ν. Κοζάνης, Γ.Ν. Ξάνθης, Γ.Ν. Καβάλας, ΠΑ. Γ.Ν. Ηρακλείου Κρήτης. Γ.Ν. Χανίων, Γ.Ν. Ρόδου, Γ.Ν Αττικής «ΣΙΣΜΑΝΟΓΛΕΙΟ», 417 Νοσηλευτικό Ίδρυμα Μ.Τ.Σ, Γ.Ν Ιωαννίνων «ΧΑΤΖΗΚΩΣΤΑ», Γ.Ν. Αγρινίου, Γ.Ν. Καλαμάτας, Γ.Ν. Έδεσσας, Γ.Ν. Σερρών, Γ.Ν. Παίδων Αθηνών «Π. & Α. ΚΥΡΙΑΚΟΥ», Γ.Ν.Α. «ΑΡΕΤΑΙΕΙΟ», Γ.Ν. Ν. Ιωνίας «ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΕΙΟ» (Η ΑΓΙΑ ΟΛΓΑ), Γ.Ν. Αθηνών «ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ», Αντικαρκινικό Ογκολογικό Νοσοκομείο Αθηνών «Ο ΑΓΙΟΣ ΣΑΒΒΑΣ», Γ.Ν. Λαμίας, Γ.Ν. Άργους, Γ.Ν. Πύργου, Γ.Ν. Τρίπολης, Γ.Ν. Σπάρτης, Γ.Ν. Άρτας, Γ.Ν. Καρδίτσας, Γ.Ν. Τρικάλων, Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «ΘΕΑΓΕΝΕΙΟ», Γ.Ν. Βέροιας, Γ.Ν. Χαλκιδικής, Γ. Ν. Δράμας, Γ.Ν. Κομοτηνής, Γ.Ν. Κ.Υ. Λήμνου, Γ.Ν. Μυτιλήνης, Γ.Ν. Σάμου, Γ.Ν. Σύρου, Γ.Ν. Χίου, Γ.Ν. Αθηνών «Η ΕΛΠΙΣ», Γ.Ν. Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών «ΣΩΤΗΡΙΑ», Γ. Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Πειραιά «ΜΕΤΑΞΑ», Ι.ΚΑ Αθηνών, Π.Γ.Ν. Αττικής «ΑΤΤΙΚΟΝ», 401 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών, 251 Γενικό Νοσοκομείο Αεροπορίας, Π.Γ.Ν. Λάρισας, Γ.Ν. Λειβαδιάς, Γ.Ν. Κατερίνης, Γ.Ν. Κιλκίς, Γ.Ν. Ρεθύμνης, Γ.Ν. Νάουσας, Γ.Ν. Κ.Υ. Φιλιατρών, Γ.Ν. Ζακύνθου, Γ.Ν. Κεφαλληνίας, Γ.Ν. Λευκάδας, Γ.Ν. Φλώρινας, Γ.Ν. Κ.Υ. Κω, Γ.Ν. Πρέβεζας, Γ.Ν. Καστοριάς, Γ.Ν. Διδυμοτείχου, Γ.Ν. Αγίου Νικολάου, Γ.Ν. Πτολεμαΐδας, Γ.Ν. Γρεβενών, Γ.Ν. Γιαννιτσών, 1ο Νοσοκομείο Ι.Κ.Α «Η ΠΕΝΤΕΛΗ», Γ.Ν. Δυτικής Αττικής «Η ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ», Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών, Γ. Ογκολογικό Νοσοκομείο Κηφισιάς «ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ», Γ.Ν. 22

45 Μεσολογγίου, Γ.Ν. Αιγίου, Γ.Ν. Αμαλιάδας, Γ.Ν. Άμφισσας, Γ.Ν. Καρπενησίου, Γ.Ν. Κ.Υ. Κυπαρισσίας, Γ.Ν. Κ.Υ. Καλύμνου, Γ.Ν. Κ.Υ. Σητείας, Γ.Ν. Κ.Υ. Ιεράπετρας, Γ.Ν. Θήβας, Γ.Ν. Κ. Υ. Μολάων, Γ.Ν. Μαιευτήριο Αθηνών «ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ», Γ.Ν. Αθηνών Πατησίων, Γ.Ν. Κ.Υ. Ικαρίας, Γ.Ν. Θείας Πρόνοιας «Η ΠΑΜΜΑΚΑΡΙΣΤΟΣ», Γ.Ν. Θεσσαλονίκης «Ο ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ» Ειδικότερα οι Νοσοκομειακές Υπηρεσίες Αιμοδοσίας έχουν τις ακόλουθες αρμοδιότητες: Σε συνεργασία με την αντίστοιχη υπηρεσία του E.KE.A. διεξάγουν προγράμματα προσέλκυσης και διατήρησης αιμοδοτών ολικού αίματος και επί μέρους στοιχείων του αίματος. Πληροφορούν, ύστερα από επικοινωνία με το υπεύθυνο Κέντρο, τον αιμοδότη, σε περίπτωση διαπίστωσης μεταδιδόμενου με το αίμα νοσήματος. Είναι υπεύθυνες για την ενημέρωση του Κέντρος Αίματος, εφόσον ενημερωθούν από αιμοδότη για τυχόν επιπλοκές μετά την αιμοδοσία. Εντοπίζουν τις ανάγκες σε αίμα και παράγωγα του Νοσοκομείου τους και των άλλων υπηρεσιών υγείας, για τις οποίες είναι υπεύθυνες, και φροντίζουν για την εξασφάλισή τους από το Κέντρο Αίματος, με το οποίο είναι συνδεδεμένες. Συντηρούν το αίμα και τα παράγωγα του στις κατάλληλες συνθήκες και φροντίζουν για την άμεση διακίνησή τους προς τα Κέντρα Αίματος, σε περίπτωση που αυτά δε χρησιμοποιηθούν. Σχεδιάζουν και υλοποιούν αιμοληψίες σύμφωνα με τους διεθνείς κανόνες και τις οδηγίες του Ε.ΚΕ.Α. τόσο στο χώρο του νοσοκομείου όσο και στην Περιφέρεια, με κινητές μονάδες αιμοληψιών. Ενημερώνουν τους υποψήφιους δότες αίματος για τη διαδικασία της αιμοδοσίας και αξιολογούν την επιλεξιμότητά τους. Αναλαμβάνουν την ασφαλή αποστολή των αιμοληψιών στο Κέντρο Αίματος για επεξεργασία και έλεγχο του αίματος. Διαθέτουν διαδικασίες αξιολόγησης των δοτών αίματος και συστατικών του, σύμφωνα με τους διεθνείς κανόνες και τις οδηγίες του Ε.ΚΕ.Α. Ακολουθούν τις διαδικασίες συμβατότητας και τις αναγκαίες ανοσοαιματολογικές εξετάσεις, ώστε να εξασφαλισθεί η ασφαλής και σωστή μετάγγιση του αίματος και των παραγώγων αυτού στον ασθενή, σύμφωνα με τις προδιαγραφές του Ε.ΚΕ.Α. Διατηρούν αρχεία διακίνησης και υλοποιούν διερεύνηση ασυμβατότητας. 23

46 Θεσπίζουν και διατηρούν ένα σύστημα ποιότητας που στηρίζεται στις αρχές της ορθής πρακτικής. Τηρούν έγγραφα σχετικά με τις λειτουργικές διαδικασίες, τις κατευθυντήριες γραμμές, τα εγχειρίδια κατάρτισης και αναφοράς αλλά και τα έντυπα εκθέσεων. Εγγυόνται την προστασία της ασφάλειας των δεδομένων και τον εντοπισμό μη εγκεκριμένων προσθηκών, διαγραφών ή τροποποιήσεων των δεδομένων που περιέχονται στους φακέλους των δοτών ή στα αρχεία αποκλεισμού. Μεριμνούν για την αποτροπή μη εγκεκριμένης μεταβίβασης πληροφοριών. Εξασφαλίζουν διαδικασίες για την επίλυση περιπτώσεων ανακολουθίας δεδομένων. Διασφαλίζουν ότι δε γίνεται μη εγκεκριμένη αποκάλυψη πληροφοριών, εξασφαλίζοντας παράλληλα τον εντοπισμό των αιμοδοσιών. Διαθέτουν σύστημα αναγνώρισης κάθε αιμοδοσίας και κάθε μονάδας αίματος και συστατικών, που επιτρέπει τον εντοπισμό του δότη, καθώς και της μετάγγισης και του σχετικού αποδέκτη. Διαθέτουν διαδικασία που εξασφαλίζει την αποτελεσματική και επαληθεύσιμη απόσυρση από τη διανομή του αίματος ή των συστατικών του που συνδέονται με σοβαρά και ανεπιθύμητα συμβάντα και αντιδράσεις. Αναλαμβάνουν την παρακολούθηση και την καταγραφή κάθε παρενέργειας που παρατηρείται στη διαδικασία από την επιλογή του αιμοδότη μέχρι και τη μετάγγιση του αίματος και των παραγώγων του και κοινοποιούν στο Ε.ΚΕ.Α και στο ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. τις ανεπιθύμητες αντιδράσεις και συμβάντα μέσω του συστήματος επαγρύπνησης. Εγγυόνται πως οι συνθήκες αποθήκευσης, μεταφοράς και διανομής του αίματος και των συστατικών αίματος τηρούν τις προβλεπόμενες απαιτήσεις. Υλοποιούν εσωτερικό ποιοτικό έλεγχο και λαμβάνουν μέρος σε προγράμματα εξωτερικού ποιοτικού ελέγχου για θέματα ανοσοαιματολογίας, σε συνεργασία με το Ε.ΚΕ.Α. Συμβουλεύουν, σε συνεργασία με τις Νοσοκομειακές Επιτροπές Μεταγγίσεων, τους θεράποντες ιατρούς για τη σωστή χρήση του αίματος και των παραγώγων του. Διατηρούν αρχείο μεταγγισιοθεραπείας των ασθενών. Αναλαμβάνουν διερεύνηση και αντιμετώπιση διαταραχών: α. αιμοποίησης, β. αιμόστασης, γ. συγγενών ή επίκτητων νοσημάτων εξαρτώμενων από μεταγγίσεις αίματος και παραγώγων. 24

47 Συνεργάζονται με τον υπεύθυνο Κέντρο Αίματος για κάθε επιστημονικό ζήτημα ή έρευνα ασυμβατότητας ή ανοσοποίησης (Εφημερίδα της Κυβέρνησης, 2009: ). 2.4 Οργάνωση των μονάδων αιμοδοσίας Για να επιτευχθεί το έργο της αιμοδοσίας, όπως αυτό αναλύθηκε παραπάνω, στο άρθρο 7 της Υπουργικής Απόφασης Υ4γ/οικ / (Φ.Ε.Κ Β'), παρουσιάζονται αναλυτικά οι χώροι, ο εξοπλισμός και το προσωπικό που οφείλουν να διαθέτουν οι μονάδες αιμοδοσίας. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά το χώρο περιγράφεται πως οι χώροι αιμοδοσίας θα πρέπει να καταλαμβάνουν συνολικά επιφάνεια τ.μ. ανάλογα με το επιτελούμενο έργο. Οι εγκαταστάσεις διακρίνονται σε σταθερές και κινητές μονάδες αιμοληψίας. Ακόμη, η κατανομή των χώρων οφείλει να είναι διακριτή και να ακολουθεί μία λογική αλληλουχία εργασιών προκειμένου να ελαχιστοποιείται στο μέγιστο ο κίνδυνος σφαλμάτων και να επιτρέπεται ο αποτελεσματικός καθαρισμός, η απολύμανση και η συντήρηση. Οι χώροι της αιμοδοσίας περιλαμβάνουν: Α) Χώροι αιμοδοτών Αίθουσα αναμονής αιμοδοτών Αίθουσα υποδοχής και καταγραφής αιμοδοτών Αίθουσα εξέτασης των αιμοδοτών με ειδικό χώρο για εμπιστευτικές, προσωπικές συνεντεύξεις και αξιολόγηση της καταλληλότητας των αιμοδοτών Τουαλέτες αιμοδοτών. Β) Χώροι αιμοληψιών Αίθουσα αιμοληψίας Αίθουσα αφαίρεσης (αιμοπεταλιο πλασμαφαίρεση) και αποχωρισμού περιφερειακών προγονικών κυττάρων) Κυλικείο αιμοδοτών. Γ) Χώροι εργαστηριακών αναλύσεων και επεξεργασίας αίματος. Είναι σημαντικό να υπάρχει ειδικός εργαστηριακός χώρος αιμοληψίας και επεξεργασίας συστατικών του αίματος. 25

48 Χώρος παραλαβής δειγμάτων αίματος Αίθουσα επεξεργασίας προϊόντων αίματος Εργαστήριο ομάδων αίματος Εργαστήριο ανοσοαιματολογικών ελέγχων Εργαστήριο ορολογικών εξετάσεων Εργαστήριο μοριακού ελέγχου Εργαστήριο ποιοτικού ελέγχου (quality control) Ειδικά εργαστήρια (μμικροβιολογικών και βιοχημικών αναλύσεων) Ερευνητικό εργαστήριο. Δ) Χώροι αποθήκευσης του αίματος και των παραγώγων του, οι οποίοι οφείλουν να εξασφαλίζουν την κατάλληλη και ξεχωριστή αποθήκευση διαφορετικών κατηγοριών αίματος και υλικών. Οφείλει, επίσης, να υπάρχει πρόβλεψη για τη λήψη των απαραίτητων μέτρων σε περίπτωση βλάβης του εξοπλισμού ή διακοπής του ρεύματος στην κύρια εγκατάσταση αποθήκευσης. Χώροι ψυγείων και καταψυκτών Ψυκτικός θάλαμος Αίθουσα κρυοβιολογίας Χώροι συσκευασίας προϊόντων αίματος και αποστολής του. Ε) Χώροι αχρήστευσης αποβλήτων, ειδών μίας χρήσης που χρησιμοποιούνται κατά τη συλλογή αίματος, τις εργαστηριακές εξετάσεις και την επεξεργασία μονάδων αίματος ή συστατικών του αίματος που απορρίπτονται. Ζ) Αποθήκες Αρχεία Αποθήκες υλικών αιμοδοσίας Αποθήκη ενημερωτικού υλικού αιμοδοσίας Χώρος αρχείων Στ) Γραφεία Προσωπικού Γραφείο Διευθυντή Γραφείο Επιμελητών Α' Γραφείο Επιμελητών Β' Γραφείο Βιολόγων Βιοχημικών και λοιπών Επιστημόνων Γραφείο Προϊσταμένου Νοσηλευτή 26

49 Γραφείο Νοσηλευτικού Προσωπικού Γραφείο Επισκεπτών Υγείας Γραφείο Τεχνολογικού Προσωπικού Γραμματεία Μηχανογράφηση Κυλικείο Προσωπικού Τουαλέτα Προσωπικού Αίθουσα Διδασκαλίας Αποδυτήρια Προσωπικού Θέσεις στάθμευσης αυτοκινήτων κινητών συνεργείων Αιμοληψίας Ο εξοπλισμός και τα υλικά των μονάδων αιμοδοσίας αποτελείται από τα εξής: Κλίνες Αιμοληψίας Αιμοσφαιρινόμετρο Φυγόκεντροι μικροαιματοκρίτη Συμπιεστές πλάσματος Αυτόματοι αναλυτές αιματολογικών εξετάσεων Αυτόματο μηχάνημα προσδιορισμού ομάδων αίματος Επιτραπέζιες φυγόκεντροι ορολογικών σωληνάριων Αυτόματοι φυγόκεντροι εκτέλεσης δοκιμασίας Coombs Υδατόλουτρα Κλίβανος επωαστικός Κλίβανος ξηράς αποστείρωσης Μικροσκόπια διοφθαλμικά κοινά Μικροσκόπιο ερευνητικό Ψυκτικές φυγόκεντροι διαχωρισμού μονάδων αίματος στα επιμέρους στοιχεία τους Ψυγεία συντήρησης αίματος 4 C με καταγραφικό και συναγερμό Καταψύκτες 35 C με καταγραφικό και συναγερμό Βαθεία κατάψυξη 60 έως 90 C με καταγραφικό και συναγερμό Ψυκτικός θάλαμος Ταχυκαταψύκτης πλάσματος 90 C Κοινά ψυγεία 4 C συντήρησης αντιδραστηρίων και υλικών Αυτόματο ρομποτικό σύστημα για τον μοριακό έλεγχο του αίματος 27

50 Σύστημα απομόνωσης/εμπλουτισμού νουκλεϊκών οξέων Σύστημα επιλεκτικής ενίσχυσης νουκλεϊκών οξέων λοιμογόνων παραγόντων Σύστημα ανάγνωσης αποτελεσμάτων μοριακού ελέγχου Αποπωματιστής Σύστημα μοριακής ανάλυσης πολυμορφισμών ομάδων αίματος Αυτόματα μηχανήματα κατάλληλα για τεχνικές ανοσοενζυμικές (Elisa), ανοσοαποτυπώματος, χημειοφωταύγειας και Western Blot, για έλεγχο μεταδιδόμενων με το αίμα νοσημάτων Ανακινητήρες αιμοπεταλίων Μηχανήματα και κυτταροαφαίρεση πλασμαφαίρεση Λουτρά ηλεκτροφόρησης Η/Υ με 4 τουλάχιστον περιφερειακά PC Αυτοκίνητα αιμοληψίας Φορητές κλίνες αιμοληψίας Φορητά ψυγεία μεταφοράς αίματος Μηχανήματα μελέτης συσσώρευσης αιμοπεταλίων Ρυθμιζόμενη κατάψυξη για κατάψυξη μυελού οστών Μηχανήματα κυτταρομετρίας ροής Αυτόματος αναλυτής βιοχημικών εξετάσεων. Τέλος, το προσωπικό σύμφωνα με την εν λόγω Υπουργική Απόφαση αποτελείται από το Διευθυντή, τους Επιμελητές Α και Β, τους Ειδικευόμενους, τους Ιατρούς κινητού συνεργείου, τους Βιολόγους/κλινικούς Χημικούς/Βιοχημικούς, το νοσηλευτικό προσωπικό (Προϊστάμενος, Νοσηλευτές, Νοσηλευτές κινητού συνεργείου, Επισκέπτες Υγείας), το παραϊατρικό προσωπικό (Τεχνολόγοι ιατρικών εργαστηρίων), το διοικητικό προσωπικό, τα άτομα βοηθητικού προσωπικού (Καθαριστές/στριες, Εργάτες) και το τεχνικό προσωπικό (Ηλεκτρολόγοι, Οδηγοί) (Εφημερίδα της Κυβέρνησης, 2009: ). 2.5 Ανάγκες μονάδων αίματος Η αιμοδοσία αποτελεί την ύψιστη έκφραση του εθελοντισμού, της προσφοράς και της αλληλεγγύης προς το συνάνθρωπο. Σύμφωνα με διεθνείς μελέτες, έξι στα δέκα άτομα θα χρειαστούν κάποια στιγμή στη ζωή τους μετάγγιση ολικού αίματος ή ενός από τα παράγωγά 28

51 του. Από την άλλη πλευρά, μόνο ένα στα είκοσι περίπου άτομα, που θα μπορούσαν να είναι αιμοδότες, δίνουν αίμα (Αποστολίδου και συν, 2013:177, Glynn et al, 2002: Schreiber, 1999:32). Περίπου 112,5 εκατομμύρια δωρεές αίματος συλλέχθηκαν διεθνώς, σύμφωνα με την αναφορά του 2016 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, από όλους τους τύπους δωρητών αίματος (συστηματικοί, οργανωμένοι, περιστασιακοί, εποχιακοί, εθελοντές αιμοδότες σε σύστημα υιοθεσίας). Τα 32,5 εκατομμύρια αυτών των δωρεών αίματος συγκεντρώνονται στην Ευρώπη, τα 25,3 εκατομμύρια στις χώρες του Δυτικού Ειρηνικού (Αυστραλία, Κίνα, Μογγολία, Ιαπωνία, Βιετνάμ, Νέα Ζηλανδία, Φιλιππίνες κ.λπ.), τα 22,4 στις ΗΠΑ, τα 16,7 στην Νοτιοανατολική Ασία, τα 9,9 στην Ανατολική Μεσόγειος και τα υπόλοιπα 5,6 εκατομμύρια στην Αφρική (WHO, 2016:1-2). Στην Ευρώπη ο μέσος όρος δωρεών κυμαίνεται από 6 έως 67,6 ανά κατοίκους, ενώ στη Δανία εντοπίζεται το υψηλότερο ποσοστό δωρεάς αίματος. Για να είναι αυτάρκεις στις εθνικές ανάγκες αίματος εκτιμάται πως το κάθε κράτος μέλος θα πρέπει να διατηρεί ένα ελάχιστο μέσο όρο τακτικών αιμοληψιών ανά κατοίκους. Βεβαίως οι εθνικές ανάγκες ποικίλλουν ανάλογα με την τοπικές νόσους και τις διαθέσιμες τεχνολογίες για την αντιμετώπισή τους (WHO, 2017a:1). Σύμφωνα με τον Πανελλήνιο Σύλλογο Εθελοντών Αιμοδοτών, το 2009, η ανάγκη για αίμα στην Ελλάδα υπολογιζόταν στις μονάδες για την κάλυψη των μεταγγίσεων των ασθενών σε σύνολο κλινών και οι ανάγκες αυτές αυξάνονται ετησίως. Η βασική αιτία που οδηγεί σε αυτή την αύξηση, που παρατηρείται παγκοσμίως, είναι ο υψηλός αριθμός των ασθενών που χρειάζονται συχνές μεταγγίσεις όπως οι θαλασσαιμικοί, οι δρεπανοκυτταρικοί, οι καρδιοπαθείς, η αύξηση των τροχαίων ατυχημάτων, το όριο ασφαλείας αιμοσφαιρίνης που δύναται να διαφέρει σε διάφορες περιοχές παρά την ύπαρξη διεθνών πρωτοκόλλων και η αυξημένη δημογραφική γήρανση του πληθυσμού με αποτέλεσμα αυξημένη νοσηρότητα. Ιδίως στην Ελλάδα υπολογίζεται πως οι ανάγκες αίματος κατά τη διάρκεια διαφόρων χειρουργικών επεμβάσεων είναι μεγαλύτερη σε σχέση με άλλες χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης (Mathew et al, 2007: ). Ετησίως η Ελλάδα με 10,5 εκατομμύρια πληθυσμό συλλέγει περίπου μονάδες αίματος ενώ εισάγει από τον Ελβετικό Ερυθρό Σταυρό για να καλύψει τις ανάγκες της. Από αυτές, οι προέρχονται από Εθελοντές Αιμοδότες και το υπόλοιπο από το συγγενικό και φιλικό περιβάλλον των ασθενών. Η Ελβετία με 8,5 εκατομμύρια πληθυσμού 29

52 συγκεντρώνει ετησίως μονάδες αίματος, το οποίο αποκαλύπτει πως οι Έλληνες Εθελοντές Αιμοδότες προσφέρουν ένα σημαντικό αριθμό αίματος, το σύνολο του οποίου όμως δεν επαρκεί για την κάλυψη των αναγκών της χώρας (Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας, 2017:1). Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δηλώνει πως οι ανάγκες σε αίμα μπορούν να καλυφθούν αν το 4% περίπου του πληθυσμού είναι συστηματικοί εθελοντές αιμοδότες και προσφέρουν αίμα, κατά μέσο όρο μιάμιση φορά ετησίως, ώστε να αναλογούν 60 αιμοληψίες ανά κατοίκους. Να σημειωθεί πως παγκοσμίως υπάρχει μία επιτακτική ανάγκη για νέους αιμοδότες, καθώς η ζήτηση αίματος συνεχώς αυξάνεται, ενώ παράλληλα η προσφορά αίματος μειώνεται (Hinrichs et al, 2008: 43-46). Με βάση τα παραπάνω, το διεθνές επιστημονικό ενδιαφέρον, τις τελευταίες δεκαετίες, επικεντρώνεται στη βελτίωση και στην αναβάθμιση των προγραμμάτων επάνδρωσης και διατήρησης των αιμοδοτών. Ως εκ τούτου, η προσπάθεια του συστήματος αιμοδοσίας στην Ελλάδα οφείλει να επικεντρωθεί σε δύο βασικούς στόχους, οι οποίοι είναι η συνολική αύξηση των μονάδων αίματος που συγκεντρώνονται για να διασφαλιστεί η αυτάρκεια στην παροχή αίματος και η μετατροπή των αιμοδοτών αντικατάστασης σε τακτικούς εθελοντές αιμοδότες, προκειμένου να αυξηθεί η ασφάλεια του αίματος και να διευκολυνθεί η διαχείριση των διαθέσιμων μονάδων αίματος και των παραγώγων του. 30

53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΕΡΕΥΝΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΣΤΑΣΕΩΝ, ΚΙΝΗΤΡΩΝ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗΣ ΑΙΜΟΔΟΤΩΝ 3.1 Στάσεις και πεποιθήσεις Η πλειοψηφία των ερωτώμενων σε παγκόσμιες μελέτες και έρευνες εκφράζουν θετική στάση όσον αφορά τη δωρεά αίματος και υψηλά επίπεδα ικανοποίησης και ευχαρίστησης από τη συνολική εμπειρία της αιμοδοσίας, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου. Ενώ δεν έχουν αναφερθεί αρνητικές αντιλήψεις σχετικά με την αιμοδοσία, ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού δεν είναι διατεθειμένο να δωρίσει αίμα. Ο φόβος του πόνου ή/και της μόλυνσης συνιστούν τους συνηθέστερους λόγους για τη μη δωρεά αίματος, όπως περιγράφεται στις περισσότερες μελέτες. Άλλοι σημαντικοί αποτρεπτικοί παράγοντες είναι η ασθένεια, η εμφάνιση χαμηλού αιματοκρίτη ή κάποιας μορφής αναιμία, η έλλειψη χρόνου, η εμφάνιση συμπτωμάτων μετά την αιμοδοσία, όπως η ζάλη και ο πονοκέφαλος και το μη φιλικό ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό των υπηρεσιών μετάγγισης αίματος. Ακόμη, κάποιοι ερωτώμενοι απαντούν πως δεν έχουν προσφέρει αίμα διότι δε γνωρίζουν που πρέπει να απευθυνθούν ή ότι ο τόπος συλλογής του αίματος είναι μακριά αλλά και πως δε μπήκαν ποτέ στη διαδικασία προσφοράς αίματος επειδή δεν παρουσιάστηκε ανάγκη για κάποιον συγγενή ή φίλο (βλ. Πίνακα 2) (Balkees, 2014:2147). Πίνακας 2: Αποτρεπτικοί παράγοντες προσφοράς αίματος (Balkees, 2014:2147) 1. Πόνος 2. Φόβος μόλυνσης (AIDS, λοιμώξεων κ.λπ.) 3. Ασθένεια, χαμηλός αιματοκρίτης 4. Έλλειψη χρόνου 5. Συμπτώματα μετά τη δωρεά αίματος (ζάλη, πονοκέφαλος κ.λπ.) 6. Μη φιλικό νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό υπηρεσιών αιμοδοσίας 7. Μη γνώση των τόπων συλλογής αίματος Σύμφωνα με έρευνα του 2013 σχετικά με τις στάσεις των εθελοντών αιμοδοτών, τα αποτελέσματα έδειξαν πως οι συμμετέχοντες συμφωνούν με τη σπουδαιότητα της δωρεάς αίματος και αναγνωρίζουν τις αιμοδοτικές ανάγκες της χώρας μας. Το γεγονός ότι γνωρίζουν 31

54 τις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες των μονάδων αίματος δείχνει ότι έχουν ενημέρωση και άποψη για το θέμα και ενδεχομένως αυτό να αποτελεί και ένα επιπλέον κίνητρο στο να συνεχίσουν να προσφέρουν τακτικά αίμα (Αποστολίδου και συν, 2013: ). Η έρευνα της Ιωαννίδου (2009: , 226) απέδειξε, επίσης, πως οι αιμοδότες στην Ελλάδα χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα δέσμευσης έναντι της εθελοντικής αιμοδοσίας, έντονα αισθήματα αλτρουισμού και υψηλή ανάγκη προσφοράς στο συνάνθρωπο. Η προσφορά τους στηρίζεται περισσότερο στην ανιδιοτέλεια και στη θέληση να σώσουν ζωές μέσα από αυτή την πράξη τους παρά στο να αποκομίσουν κάποιο όφελος οι ίδιοι. Παρόλο αυτά, ως προς την ιδέα του εθελοντισμού φαίνεται ότι η πλειοψηφία των ερωτώμενων δεν εμφανίζουν την αναμενόμενη πίστη, καθώς δε συμμετέχουν σε άλλους εθελοντικούς οργανισμούς ή συλλόγους εκτός της αιμοδοσίας, γεγονός που ίσως οφείλεται στις υπηρεσίες αιμοδοσίας στην Ελλάδα, οι οποίες δεν καλλιεργούν σε ικανοποιητικό βαθμό τους αιμοδότες στην ιδέα του εθελοντισμού. Ακόμη, προέκυψε πως οι αιμοδότες χαρακτηρίζονται από αιμοδοτική ευσυνειδησία, καθώς φροντίζουν τον εαυτό τους, ώστε να είναι σε καλή κατάσταση προκειμένου να προσφέρουν αίμα, αποφεύγοντας το αλκοόλ και την υπερκατανάλωση φαρμάκων και ελέγχοντας τις διατροφικές τους συνήθειες και το βάρος τους. Συνολικά, οι συμμετέχοντες στη συγκεκριμένη έρευνα ανέφεραν πως επιθυμούν περισσότερη υποστήριξη, πληροφόρηση, ενημέρωση και αίσθημα ασφάλειας από τις αρμόδιες υπηρεσίες αιμοδοσίας. 3.2 Κίνητρα για αιμοδοσία Η κατανόηση των κινήτρων των εθελοντών αιμοδοτών αποτελεί σημαντικό παράγοντα όσον αφορά τη βελτίωση της αποδοτικότητας των προγραμμάτων προσέλκυσης και διατήρησης των αιμοδοτών. Ένα μεγάλο μέρος των σχετικών βιβλιογραφικών αναφορών εστιάζει στον αλτρουισμό, ως την κύρια αιτία που οδηγεί κάποιον να προσφέρει αίμα εθελοντικά. Ακόμη, η επίγνωση της ανάγκης για αίμα, η κοινωνική πίεση, η επιθυμία ύπαρξης αποθεμάτων αίματος, σε περίπτωση που τα χρειασθεί το ίδιο το άτομο ή κάποιο συγγενικό πρόσωπο συνιστούν βασικά κίνητρα δωρεάς αίματος. Τα κίνητρα της αιμοδοσίας διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, τους εξωτερικούς παράγοντες παρότρυνσης προσφοράς αίματος, στους οποίους συγκαταλέγονται τα δώρα και οι ανταμοιβές που λαμβάνει κάποιος κάθε φορά που δωρίζει αίμα και τους εσωτερικούς όπως οι προσωπικές αξίες και ενδιαφέροντα και η αίσθηση της υπευθυνότητας. Είναι αποδεδειγμένο 32

55 πως οι δότες που προσφέρουν αίμα, ως αποτέλεσμα ενός εξωτερικού παράγοντα, έχουν περισσότερες πιθανότητες να μην αιμοδοτήσουν ξανά στο μέλλον σε σχέση με τους δότες που δίνουν αίμα για πρώτη φορά λόγω ενδογενών, εσωτερικών αιτιών. Επίσης, είναι σύνηθες τα εξωτερικά κίνητρα αιμοδοσίας να μετατρέπονται σε εσωτερικά, καθώς το άτομο εξακολουθεί να αιμοδοτεί επανειλημμένα μετά την πρώτη προσφορά αίματος. Συγκεκριμένα, πολλοί δότες ξεκινούν να προσφέρουν αίμα ως αποτέλεσμα εξωτερικών αιτιών και στη συνέχεια, ύστερα από την τρίτη ή την τέταρτη αιμοδοσία, αναπτύσσουν μία ταυτότητα με ρόλο αιμοδότη (Ιωαννίδου 2009:63). Φαίνεται, επίσης, τα κίνητρα παρακίνησης προσφοράς αίματος να διαφοροποιούνται σημαντικά μεταξύ ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών και ανάλογα με κοινωνικά και πολιτισμικά κίνητρα. Αναλυτικότερα, στις αναπτυγμένες χώρες, ο αλτρουισμός και η κοινωνική αλληλεγγύη αποτελούν τα βασικά αιτία δωρεάς αίματος. Αντιθέτως στις αναπτυσσόμενες περιοχές η αιμοδοσία ενισχύεται μέσω διαφορετικών κινήτρων, όπως η επείγουσα ανάγκη και η οικογενειακή παράδοση (Masser et al, 2008: ). Συγκεκριμένα, σε έρευνα που διεξήχθη το 2001 σε 17 ευρωπαϊκές χώρες που ανέλυε τους εθνικούς κανονισμούς σχετικά με την ασφάλεια του αίματος σε ολόκληρη την Ευρώπη, αποδείχθηκε ότι η Φινλανδία, η Γιουγκοσλαβία, η Σλοβενία, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο είχαν αποκλειστικά εθελοντική δωρεά αίματος και δεν λάμβαναν κανένα εξωτερικό κίνητρο προσφοράς αίματος. Η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ρουμανία, η Κροατία και ενδεχομένως η Γαλλία αναφέρουν ότι οι αιμοδοσία είναι εθελοντική, μη αμειβόμενη, αλλά όλοι (Ελλάδα και Ρουμανία) ή μέρος αυτών (Κροατία, Τσεχία και Ιταλία) απολαμβάνουν ένα είδος κινήτρου (άδεια από την εργασία κ.λπ.) (Abolghasemi et al, 2010:11). Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Αποστολίδου και συν (2013: ), η προσέλευση στο σταθμό της αιμοδοσίας συσχετίστηκε κατά κύριο λόγο με την έλλειψη φιαλών αίματος (εξωτερικές προγραμματισμένες αιμοληψίες), την επιθυμία των συμμετεχόντων να εξασφαλίσουν αποθέματα αίματος για μελλοντική προσωπική χρήση ή οικογενειακή και τη λήψη άδειας από την εργασία. Αξίζει να σημειωθεί πως στη συγκεκριμένη μελέτη, η πλειονότητα των ερωτώμενων αποσύνδεσε την πράξη της αιμοδοσίας με την ύπαρξη οικονομικών κινήτρων. Ακόμη, ο παράγοντας του φύλου και η βαθμίδα εκπαίδευσης φάνηκε να επηρεάζει τα προσωπικά κίνητρα αιμοδοσίας. Συγκεκριμένα, οι γυναίκες διαπιστώθηκε πως προσφέρουν αίμα περισσότερο γιατί υπάρχει έλλειψη από φιάλες αίματος στην Ελλάδα σήμερα συγκριτικά με τους άνδρες. Επίσης, οι συμμετέχοντες, απόφοιτοι δευτεροβάθμιας ή πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης φάνηκε πως συνδέουν την πράξη της αιμοδοσίας περισσότερο με 33

56 την προσωπική ανάγκη για αίμα, εξαιτίας προγραμματισμένης επέμβασης που θα έκαναν σε σύγκριση με συμμετέχοντες που ήταν απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. 3.3 Στρατηγικές προσέλκυσης αιμοδοτών Κομβικό ρόλο στην επιτυχία της αιμοδοτικής επάρκειας κάθε χώρας αποτελεί η χάραξη της αποτελεσματικής προσέλκυσης και διατήρησης των εθελοντών, μη αμειβόμενων αιμοδοτών. Σημαντικά κριτήρια επιτυχίας συνιστούν η πληροφόρηση και η επένδυση στην ενημέρωση για την αφύπνιση της εθελοντικής αιμοδοσίας. Συγκεκριμένα, μεγάλο μέρος του παραπάνω σκοπού έχει αναλάβει το Ε.ΚΕ.Α. το οποίο μεταξύ των γενικών καθηκόντων δεσμεύεται στην εκπόνηση προγραμμάτων εκπαίδευσης του προσωπικού της αιμοδοσίας και στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση προγραμμάτων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης, με στόχο την προσέλκυση και τη διατήρηση των εθελοντών αιμοδοτών, τα οποία υποβάλλει στον Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (Εφημερίδα της Κυβέρνησης, 2005:4344). Ακόμη, τα Κέντρα Αιμοδοσίας και οι Νοσοκομειακές Υπηρεσίες Αιμοδοσίας συμβάλλουν ενεργά σε συνεργασία με το Ε.ΚΕ.Α. στο εν λόγω έργο (Εφημερίδα της Κυβέρνησης, 2009: ). Ανάλογης σημασίας προσπάθειες προσέλκυσης νέων τακτικών εθελοντών αιμοδοτών και μεταστροφής των περιστασιακών αιμοδοτών σε συστηματικούς αιμοδότες πραγματοποιούνται και από τους Συλλόγους Εθελοντών Αιμοδοτών, τους φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και των τοπικών μέσων ενημέρωσης (Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Εθελοντών Αιμοδοτών, 2013:1). Συνολικά, η κατανόηση των κινήτρων, τα οποία οδηγούν έναν άνθρωπο στο να προσφέρει αίμα χωρίς οικονομική αποζημίωση, είναι βασική προϋπόθεση προκειμένου να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων προσέλκυσης νέων αιμοδοτών και διατήρησης των ήδη υπαρχόντων (Ιωαννίδου, 2009:24-25). Έρευνες που επικεντρώνονται στη μελέτη παραγόντων που ενισχύουν την αποτελεσματική στρατολόγηση νέων αιμοδοτών και τη διατήρηση των υπαρχόντων αιμοδοτών είναι ιδιαίτερα σημαντικές και χρήσιμες αυτή την εποχή, κατά την οποία οι χώρες του δυτικού κόσμου αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη συλλογή επαρκούς αίματος. Συνεπώς, είναι επιτακτική η ανάγκη οργάνωσης και υλοποίησης δομημένων εκστρατειών και προσπαθειών προσέλκυσης νέων αιμοδοτών και αφύπνισης της κοινότητας σε θέματα σχετικά με τον εθελοντισμό και τη μη αμειβόμενη προσφορά αίματος. 34

57 Συγκεκριμένα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (2000:5-6) αναφέρει πως τα κύρια προβλήματα στην ανάπτυξη ενός κατάλληλου προγράμματος προσέλκυσης εθελοντών αιμοδοτών εντοπίζονται ως έλλειψη εθνικής πολιτικής, στρατηγικού σχεδίου και διαφημιστικού και εκπαιδευτικού υλικού. Η ανάγκη να ξεπεραστούν όλες αυτές οι ελλείψεις και να υπάρξουν μακροπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα προγράμματα προσέλκυσης αιμοδοτών είναι επιτακτική. Τα προγράμματα παροχής κινήτρων για τους εθελοντές αιμοδότες πρέπει να είναι σε θέση να εκτιμούν ρεαλιστικά τις ανάγκες της κοινότητας, με σαφείς στόχους, έχοντας κατά νου τα δεοντολογικά ζητήματα. Ακόμη, είναι σημαντικό να υπάρχει επαρκές και καταρτισμένο προσωπικό. Σε κρατικό επίπεδο, θα πρέπει να διοριστεί εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό προσέλκυσης δοτών αίματος με καλές δεξιότητες οργάνωσης, marketing και επικοινωνίας. Επίσης, η διατήρηση των ήδη υπαρχόντων αιμοδοτών είναι πολύ σημαντική για την ανάπτυξη τακτικών και επαναλαμβανόμενων εθελοντών αιμοδοτών. Οι αιμοδότες θα πρέπει να διατηρηθούν, προσφέροντάς τους ιδιαίτερη φροντίδα, επιβεβαίωση του ρόλου τους και ικανοποίηση, συνεχή επικοινωνία και μείωση της περιόδου αναμονής. Συγκεκριμένα, ένα καθαρό περιβάλλον και μία φροντίδα και επικοινωνία αμέσως μετά την αιμοδοσία αποτελούν παράγοντες που ενθαρρύνουν έναν αιμοδότη να έρθει και πάλι για προσφορά αίματος. Ακόμη, σύμφωνα με έρευνα των Οικονομίδη και συν (2015:5) η χρήση των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας (facebook, , sms, skype, viber κ.λπ.) συμβάλλει θετικά στην ανταπόκριση και στην προσέλευση των αιμοδοτών. Εν κατακλείδι, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (2000:8) προτείνει σε όλες τις χώρες να εφαρμόσουν εθνικές πολιτικές αίματος. Αναλυτικότερα, στις χώρες που έχει αναπτυχθεί ήδη μια πολιτική διατήρησης και προσέλκυσης αιμοδοτών θα πρέπει να διασφαλιστεί η ύψιστη υποδομή όσον αφορά τον προϋπολογισμό, το εκπαιδευμένο προσωπικό και την πρόσληψη δωρητών. Παρά την ύπαρξη εθνικής πολιτικής, το πρόγραμμα προσέλκυσης αιμοδοτών ορισμένων χωρών δεν είναι καθόλου ικανοποιητικό λόγω έλλειψης κυβερνητικής δέσμευσης, συχνών κυβερνητικών αλλαγών, περιορισμένων οικονομικών πόρων και την έλλειψη εκπαιδευμένου προσωπικού. Για την εξασφάλιση ασφαλούς και επαρκούς ποσότητας αίματος, οι χώρες οφείλουν να εξετάσουν τις βασικές στρατηγικές, δηλαδή τη θέσπιση εθνικού προγράμματος αίματος, τη συλλογή αίματος από δότες με χαμηλό κίνδυνο μεταδιδόμενων νοσημάτων από τη μετάγγιση, τη χρήση της κατάλληλης τεχνολογίας με δοκιμές πριν από τη μετάγγιση αιμοδοσίας, την κατάλληλη χρήση προϊόντων αίματος για την ελαχιστοποίηση των 35

58 περιττών μεταγγίσεων και την εκπαίδευση και κατάρτιση του προσωπικού των υπηρεσιών αιμοδοσίας και των κλινικών ιατρών. 36

59 Β ΜΕΡΟΣ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ 37

60 38

61 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 4.1 Σκοπός της έρευνας Η εθελοντική αιμοδοσία συνιστά μία από τις υπέρτατες κινήσεις προσφοράς και αλληλεγγύης προς το συνάνθρωπο. Στοχεύοντας την εθνική επάρκεια και την ασφάλεια του αίματος, τα σύγχρονα συστήματα υγείας διεθνώς οργανώνουν στρατηγικές και μέτρα προσέλκυσης εθελοντών αιμοδοτών, μη αμειβόμενων, οι οποίοι πληρούν τα κριτήρια αιμοδοσίας. Ακόμη, συνεχής στόχος τους αποτελεί η ενεργοποίηση των εθελοντών αιμοδοτών σε συστηματικούς αιμοδότες με διατήρηση αυτής της ιδιότητας τους για όσο το δυνατόν περισσότερα χρόνια, προκειμένου να διασφαλιστούν ικανοποιητικές και ασφαλείς παροχές αίματος. Ταυτόχρονα, η ζήτηση αίματος και των παραγώγων του συνεχίζει να αυξάνεται λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής και της εφαρμογής νέων θεραπευτικών προσεγγίσεων, έχοντας ως αποτέλεσμα την ανάγκη όλο και μεγαλύτερων ποσοτήτων αίματος (Ιωαννίδου, 2009:70). Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω αλλά και τις μελέτες για τις στάσεις και τα κίνητρα των εθελοντών αιμοδοτών ή μη αιμοδοτών από την παγκόσμια και την ελληνική βιβλιογραφία, η παρούσα μελέτη στοχεύει στη διερεύνηση των γνώσεων, των στάσεων και των πρακτικών των επαγγελματιών υγείας (ιατρικό, νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό) των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας όσον αφορά την εθελοντική αιμοδοσία ανεξαρτήτως της προσφοράς αίματός τους ή μη στο παρελθόν καθώς και στην ανάδειξη των παραγόντων που είναι σημαντικοί για την προσέλκυση και κινητοποίηση της συγκεκριμένης ομάδας στην εθελοντική αιμοδοσία. Επιλέχθηκε ως πληθυσμός η συγκεκριμένη ομάδα εργαζομένων, καθώς αποτελεί σημαντικό πυλώνα στην εφαρμογή του πλαισίου λειτουργίας της δημόσιας υγείας λόγω των κατευθυντήριων γραμμών που προτείνει, οργανώνει και εφαρμόζει για την αποτελεσματικότερη παροχή ποιοτικών υπηρεσιών στον πολίτη. Είναι ενδιαφέρον, λοιπόν, να εντοπιστεί η εθελοντική συνείδηση που διαθέτουν οι επαγγελματίες υγείας όσον αφορά την προσφορά αίματος λόγω του εργασιακού τους χώρου, αφού εκεί διανύουν σημαντικό μέρος της ζωής τους αλλά και εξαιτίας των επαγγελματικών τους συνθηκών, οι οποίες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη ζωή τους. 39

62 4.2 Βασικές υποθέσεις Γενική υπόθεση Η κατανόηση των κινήτρων των εθελοντών αιμοδοτών και μη είναι κρίσιμη όσον αφορά τη βελτίωση της αποδοτικότητας των προγραμμάτων επάνδρωσης και διατήρησης αιμοδοτών. Στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες, οι αιμοδότες προσφέρουν συνήθως αίμα αφιλοκερδώς, για αλτρουιστικούς κυρίως λόγους. Από την άλλη πλευρά στις πιο φτωχές χώρες το βασικότερο κίνητρο προσφοράς αίματος αποτελεί συνήθως η ανάγκη οικογενειακού ή φιλικού προσώπου για αίμα (Wilkinson, 2015:284). Στην Ελλάδα, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες των Αποστολίδου και συν (2013:181) και Ιωαννίδου (2009:232) η πράξη της αιμοδοσίας σχετίζεται περισσότερο με την επιθυμία των συμμετεχόντων να έχουν αποθέματα αίματος, σε περίπτωση που τα χρειασθούν οι ίδιοι ή κάποιο συγγενικό τους πρόσωπο. Η βασική υπόθεση εργασίας, λοιπόν, της παρούσας ποσοτικής έρευνας είναι πως οι επαγγελματίες υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας ενώ διαθέτουν γνώσεις σχετικά με την αιμοδοσία και έχουν θετική στάση απέναντι σε αυτή, παρόλο αυτά δεν έχουν ισχυρή εθελοντική συνείδηση όσον αφορά την προσφορά αίματος, καθώς προβάλλουν ως κυριότερο κίνητρο δωρεάς αίματος την ανάγκη οικογενειακού ή φιλικού προσώπου για αίμα Ειδικότερα ερωτήματα Πιο συγκεκριμένα, η βασική υπόθεση διερευνήθηκε μέσω της εξέτασης των παρακάτω ειδικότερων ερωτημάτων. 1. η καταγραφή και η αποτύπωση των δημογραφικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών των συμμετεχόντων στην έρευνα, 2. η καταγραφή του επίπεδου γνώσεων τους σχετικά με την αιμοδοσία, 3. η διερεύνηση των στάσεων των επαγγελματιών υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας έναντι της αιμοδοσίας, 40

63 4. ο προσδιορισμός των παραγόντων που διευκολύνουν ή δυσχεραίνουν την πρώτη και τη συστηματική προσφορά αίματος και 5. η διερεύνηση της επίδρασης των δημογραφικών χαρακτηριστικών των επαγγελματιών υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας στις γνώσεις, στάσεις και πρακτικές τους. 4.3 Μέθοδος έρευνας Ως μέθοδο έρευνας στην παρούσα μελέτη καθορίστηκε η ποσοτική καθώς η έρευνα απευθύνεται σε μία μεγάλη πληθυσμιακή ομάδα, η οποία είναι οι επαγγελματίες υγείας (ιατρικό, νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό) των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας. Επιπλέον, την ερευνήτρια την ενδιέφερε η ανάλυση και η εξαγωγή στατιστικών στοιχείων, τα οποία θα αποτελέσουν τα συμπεράσματα της έρευνας. Ακόμη, ως μέθοδος συλλογής δεδομένων χρησιμοποιήθηκε, όπως θα αναλυθεί και παρακάτω το ερωτηματολόγιο, το οποίο αποτελεί το βασικό εργαλείο για τη συγκέντρωση στοιχείων στις ποσοτικές έρευνες. Το βασικό πλεονέκτημα της συγκεκριμένης έρευνας αποτελεί το γεγονός πως το θέμα της διερεύνησης των γνώσεων, στάσεων και κίνητρων των επαγγελματιών υγείας (ιατρικό, νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό) των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων σχετικά με την εθελοντική αιμοδοσία δεν έχει μελετηθεί στο παρελθόν, με αποτέλεσμα η παρούσα έρευνα να μπορεί να θεωρηθεί πρωτότυπη. Από την άλλη πλευρά, περιορισμό της έρευνας αποτέλεσε η απουσία επικοινωνίας των παραληπτών με την ερευνήτρια πριν ή κατά τη διάρκεια της συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου με στόχο την αποσαφήνιση αποριών των ερωτώμενων σχετικά με τις ερωτήσεις του ερωτηματολογίου. Ως εκ τούτου, κατά την επεξεργασία των απαντήσεων φάνηκε ότι ορισμένοι ερωτώμενοι απαντούσαν και στις ερωτήσεις που απευθύνονταν στα άτομα που έχουν προσφέρει αίμα έστω μία φορά στο παρελθόν αλλά και στις ερωτήσεις που απευθύνονταν σε άτομα που δεν έχουν δωρίσει ποτέ αίμα, με αποτέλεσμα ορισμένα ερωτηματολόγια να απορριφθούν λόγω λανθασμένης συμπλήρωσής τους. 41

64 4.4 Εργαλείο έρευνας Για την συλλογή πληροφοριών στις ποσοτικές μελέτες το κύριο εργαλείο που χρησιμοποιείται, όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι το ερωτηματολόγιο. Αναλυτικότερα, αυτό είναι ένα εύχρηστο και βολικό μέσο καθώς δεν καθιστά απαραίτητη τη παρουσία του ερευνητή. Ακόμα, βοηθά στη συλλογή δεδομένων και στη συνέχεια στην ανάλυση τους σε στατιστικά στοιχεία. Το περιεχόμενό του αποτελείται από μία σειρά ερωτήσεων που αφορούν τα στοιχεία προσωπικής κατάστασης (ηλικία, φύλο, οικογενειακή κατάσταση, εκπαιδευτική κατάρτιση) και από άλλες ερωτήσεις που σχετίζονται με το θέμα που μελετάτε (Cohen et al, 2007: ). Στην παρούσα έρευνα χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο, το οποίο περιείχε 29 ερωτήσεις. Από αυτές οι 23 είναι κλειστού τύπου ερωτήσεις, η 1 ανοικτή και οι 5 ημι-ανοικτές. Πιο αναλυτικά, οι κλειστές ερωτήσεις περιλαμβάνουν τις διχοτομικές ερωτήσεις (9), τις ερωτήσεις πολλαπλής απάντησης (2) και τις ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής αλλά μίας απάντησης (12). Όσον αφορά το εργαλείο της έρευνας, το ερωτηματολόγιο, σχεδιάστηκε μετά από μελέτη και ανασκόπηση της ελληνικής και διεθνούς βιβλιογραφίας σχετικά με την αιμοδοσία. Αναλυτικότερα, το ερωτηματολόγιο σταθμίστηκε μετά από πιλοτική μελέτη (pilot study), η οποία πραγματοποιήθηκε σε δέκα επαγγελματίες υγείας, με στόχο την ανίχνευση τεχνικών προβλημάτων και αδύναμων σημείων, όπως προβλήματα κατανόησης, γλωσσολογικές αδυναμίες, εκτίμηση της διάρκειας της διαδικασίας, τα οποία κρίνονταν κατά τη χορήγηση και τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου. Η πιλοτική μελέτη συνέβαλλε σημαντικά στη διόρθωση και στη βελτίωση του ερωτηματολογίου (Cohen et al, 2008: , Robson, 2007: ). Οι άξονες του παρόντος ερωτηματολογίου είναι οι έξης: Πρώτος Άξονας: Α Ερευνητικό Ερώτημα Δημογραφικά στοιχεία (ερωτήσεις 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7), Δεύτερος Άξονας: Β Ερευνητικό Ερώτημα Καταγραφή του επίπεδου γνώσεων των επαγγελματιών υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας σχετικά με την αιμοδοσία (ερωτήσεις 8, 9,10, 11, 12, 13, 14, 15, 16), 42

65 Τρίτος Άξονας: Γ Ερευνητικό Ερώτημα Διερεύνηση των στάσεων των επαγγελματιών υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας έναντι της αιμοδοσίας (ερωτήσεις 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 26, 27), Τέταρτος Άξονας: Δ Ερευνητικό Ερώτημα Προσδιορισμός των παραγόντων που διευκολύνουν ή δυσχεραίνουν την πρώτη και τη συστηματική προσφορά αίματος (ερωτήσεις 24, 25, 28, 29), Πέμπτος Άξονας: Ε Ερευνητικό Ερώτημα Διερεύνηση της επίδρασης των δημογραφικών χαρακτηριστικών των επαγγελματιών υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας στις γνώσεις, στάσεις και πρακτικές τους (συσχέτιση ερωτήσεων Α ερευνητικού ερωτήματος με Β, Γ, Δ ). Για την στατιστική ανάλυση και επεξεργασία των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα για τις κοινωνικές επιστήμες SPSS 24 (Statistical Package for Social Sciences). Οι ποσοτικές μεταβλητές αναλύθηκαν με μέσους όρους και τυπικές αποκλίσεις. Η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ των ερευνητικών ερωτημάτων έγινε μέσω του συντελεστή συσχέτισης Phi, έλεγχος x 2. Τέλος, σε όλες τις αναλύσεις χρησιμοποιήθηκε ως επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας το 0, Είδος Δειγματοληψίας Το δείγμα της παρούσας έρευνας είναι πιθανοτήτων και η δειγματοληψία απλή τυχαία. Όλα τα μέλη του πληθυσμού είχαν τις ίδιες πιθανότητες να επιλεχθούν χωρίς να έχουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (αμερόληπτη επιλογή). Τέλος, υπήρξε άμεση προσβασιμότητα στο δείγμα Πληθυσμός και δείγμα έρευνας Πληθυσμό της συγκεκριμένης έρευνας αποτέλεσαν οι επαγγελματίες υγείας (ιατρικό, νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό) των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας, ανεξαρτήτου του αν έχουν προσφέρει στο παρελθόν αίμα. Πιο συγκεκριμένα 43

66 οι επαγγελματίες που έλαβαν μέρος στην έρευνα εργάζονταν σε κάποια από τις παρακάτω τέσσερις νοσοκομειακές μονάδες, Νοσοκομειακή Μονάδα «Ο Άγιος Ανδρέας», Νοσοκομειακή Μονάδα «Θώρακος», Νοσοκομειακή Μονάδα Παίδων «Καραμανδάνειο» και Νοσοκομειακή Μονάδα Αιγίου. Σύμφωνα με στοιχεία των εν λόγω νοσοκομειακών μονάδων, ο συνολικός αριθμός του ιατρικού, νοσηλευτικού και διοικητικού προσωπικού κυμαινόταν το Σεπτέμβριο Οκτώβριο του 2017 και στις τέσσερις νοσοκομειακές μονάδες στα 984 άτομα. Από αυτόν τον αριθμό, η πλειοψηφία απασχολούταν στη Νοσοκομειακή Μονάδα «Ο Άγιος Ανδρέας», καθώς αυτή αποτελεί και το μεγαλύτερο Δευτεροβάθμιο Δημόσιο Νοσοκομείο του νομού Αχαΐας (βλ. Πίνακα 3). Συνολικά, λοιπόν, διανεμήθηκαν 984 ερωτηματολόγια, εκ των οποίων απαντήθηκαν 520 (52,85%). Είκοσι επτά (27) ερωτηματολόγια απορρίφθηκαν λόγω λανθασμένης συμπλήρωσης τους, καθώς υπήρχαν δύο ή και περισσότερες απαντήσεις αντί μίας στις ερωτήσεις ή απουσίαζαν σε περισσότερες από δύο ερωτήσεις οι απαντήσεις. Τελικά συγκεντρώθηκαν 493 ερωτηματολόγια (50,10%). Πίνακας 3: Κατανομή πληθυσμού έρευνας ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗ ΜΟΝΑΔΑ ΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ «Ο Άγιος Ανδρέας» «Θώρακος» «Καραμανδάνειο» «Αιγίου» ΣΥΝΟΛΟ Βήματα έρευνας Διαδικασία ανάλυσης δεδομένων Συνοψίζοντας θεωρήθηκε απαραίτητο να αναφερθούν επιγραμματικά τα βήματα που ακολούθησε η ερευνήτρια στην παρούσα έρευνα, τα οποία είναι: α) προπαρασκευαστική φάση, β) σχεδιασμός έρευνας και γ) εκτελεστική φάση. Η πρώτη φάση περιλαμβάνει τον εντοπισμό και τη διατύπωση του γενικού στόχου, τη βιβλιογραφική ανασκόπηση, τη διατύπωση των ερευνητικών ερωτημάτων και της σημαντικότητας της έρευνας και τέλος την επιλογή του 44

67 εργαλείου, της μεθόδου και του είδους της έρευνας. Στην δεύτερη φάση, κατασκευάστηκε το ερευνητικό εργαλείο, επιλέχτηκε το δείγμα και ο πληθυσμός, τα οποία έχουν αναλυθεί παραπάνω. Ακόμη, ορίστηκε ο τόπος, τα Δευτεροβάθμια Δημόσια Νοσοκομεία του Νομού Αχαΐας και ο χρόνος για την υλοποίηση της έρευνας (βλ. Πίνακα 4). Πίνακας 4: Χρονοδιάγραμμα μελέτης ΜΗΝΕΣ Ιούνιος - Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Ιανουάριος ΒΗΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Βιβλιογραφική ανασκόπηση Σχεδιασμός έρευνας (ερωτηματολόγιο, δείγμα κ.λπ.) Προσέλκυση δείγματος, συμπλήρωση ερωτηματολογίων και συλλογή δεδομένων Εισαγωγή δεδομένων στο στατιστικό πρόγραμμα SPSS και στατιστική ανάλυση Καταγραφή αποτελεσμάτων και συμπερασμάτων Στην τελευταία φάση, διεξήχθη η έρευνα, αφού βεβαίως πρώτα πραγματοποιήθηκε μία προέρευνα με στόχο τον εντοπισμό του βαθμού κατανόησης των ερωτήσεων και την αποφυγή τυχόν λαθών από το ερωτηματολόγιο. Σε αυτή τη φάση, συλλέχθηκαν τα ερευνητικά δεδομένα και κωδικοποιήθηκαν. Η ανάλυση τους καθορίστηκε από την μέθοδο που έχει επιλεχθεί από την αρχή. Αναλυτικότερα, μετά τη συλλογή των ερευνητικών δεδομένων έγινε εισαγωγή των στοιχείων μέσω του στατιστικού προγράμματος SPSS. Κατά αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκαν 57 μεταβλητές για το δείγμα των 493 επαγγελματίων υγείας (ιατρικό, νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό) που εργάζονται σε ένα από τα τέσσερα Δευτεροβάθμια Δημόσια Νοσοκομεία του Νομού Αχαΐας από 29 ερωτήσεις αντίστοιχα που υπήρχαν στο ερωτηματολόγιο. Στη συνέχεια έγινε στατιστική επεξεργασία των δεδομένων ακολουθώντας τις στατιστικές τεχνικές για κάθε μία μεταβλητή ξεχωριστά (κατανομή συχνοτήτων κ.λπ.) αλλά και των στατιστικά σημαντικών σχέσεων μεταξύ δύο μεταβλητών (συντελεστής συσχέτισης Phi, έλεγχος x 2 ). Έτσι εντοπίσθηκαν οι στατιστικά σημαντικές ή ασήμαντες διαφοροποιήσεις, διευκολύνοντας την ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Τα αποτελέσματα αποτυπώθηκαν σε πίνακες και απεικονίσθηκαν σε διαγράμματα ή πίττες. Παρακάτω αναλύονται τα αποτελέσματα της έρευνας καθώς και τα συμπεράσματα αυτής. Στο τέλος παρατίθενται οι προτάσεις για την ενθάρρυνση και κινητοποίηση νέων 45

68 αιμοδοτών καθώς και τη μετατροπή των περιστασιακών αιμοδοτών σε τακτικούς εθελοντές αιμοδότες. 4.7 Ζητήματα Ηθικής και Δεοντολογίας Η ηθική και η δεοντολογία αποτελούν αναπόσπαστα τμήματα της έρευνας, από τη σύλληψη της ερευνητικής ιδέας πρότασης έως την επεξεργασία και την καταγραφή των αποτελεσμάτων (Cohen et al, 2007:82). Στην συγκεκριμένη έρευνα, η συμμετοχή των εργαζομένων ήταν εθελοντική. Τα δικαιώματα των συμμετεχόντων διασφαλίστηκαν καθ όλη τη διάρκεια της μελέτης. Ειδικότερα η ερευνήτρια εξασφάλισε τη συναίνεση των συμμετεχόντων μετά από ενημέρωση αυτών σχετικά με το σκοπό της έρευνας και προστάτευσε το δικαίωμα σωματικής ψυχικής ακεραιότητας και αποφυγής βλάβης των συμμετεχόντων, το δικαίωμα αυτονομίας, και το δικαίωμα της ιδιωτικότητας για κάθε ερωτώμενο. Να σημειωθεί, τέλος, πως η ερευνήτρια έλαβε άδεια για τη διανομή των ερωτηματολογίων από την 6 η ΥΠΕ (βλ. Εικόνα 1), ύστερα από αίτηση που κατέθεσε σε αυτήν μαζί με το ερευνητικό πρωτόκολλο και το ερωτηματολόγιο. 46

69 Εικόνα 1: Απόφαση ΥΠΕ σχετικά με αίτημα χορήγησης άδειας για τη συλλογή ερευνητικών δεδομένων. 47

70 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 5.1 Α Ερευνητικό Ερώτημα: Δημογραφικά στοιχεία Για τη διεξαγωγή της παρούσας έρευνας συμμετείχαν συνολικά 493 επαγγελματίες υγείας και στη στατιστική ανάλυση αξιοποιήθηκαν όλα τα ερωτηματολόγια. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, όσον αφορά τα δημογραφικά στοιχεία που προέκυψαν από την επεξεργασία των δεδομένων, το φύλο των συμμετεχόντων στην παρούσα έρευνα ήταν κατά 72,2% γυναίκες και 27,8% άνδρες (βλ. Πίνακα 5, Διάγραμμα 1). Πίνακας 5: Φύλο ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Άνδρας ,8 Γυναίκα ,2 ΣΥΝΟΛΟ ,0 Διάγραμμα 1: Φύλο Άνδρας Γυναίκα 48

71 Επίσης, η κατανομή του δείγματος ως προς την ηλικία, έδειξε πως το 39,4% ήταν μεταξύ ετών, το 33,7% μεταξύ ετών, το 18,7% μεταξύ ετών και το υπόλοιπο 8,2% ήταν άνω των 56 ετών (βλ. Πίνακα 6, Διάγραμμα 2). Πίνακας 6: Ηλικία ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) ετών 92 18, ετών , ετών ,4 >56 ετών 41 8,2 ΣΥΝΟΛΟ ,0 Διάγραμμα 2: Ηλικία ετών ετών ετών >56 ετών 49

72 Ακόμη, από τους 493 επαγγελματίες υγείας που συμμετείχαν στην έρευνα, οι 267 (54,2%) ήταν απόφοιτοι Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, οι 132 (26,8%) απόφοιτοι Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, οι 70 (14,2%) διαθέτουν μεταπτυχιακό δίπλωμα και οι 24 (4,8%) διδακτορικό δίπλωμα (βλ. Πίνακα 7, Διάγραμμα 3). Πίνακας 7: Εκπαιδευτικό επίπεδο ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Απόφοιτος/η Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Απόφοιτος /η Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης Κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Κάτοχος Διδακτορικού Διπλώματος , , ,2 24 4,8 ΣΥΝΟΛΟ ,0 Διάγραμμα 3: Εκπαιδευτικό επίπεδο Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Μεταπτυχικό Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Διδακτορικό 50

73 Ως προς την οικογενειακή τους κατάσταση, 117 (23,7%) συμμετέχοντες στην έρευνα δήλωσαν άγαμοι/ες, 322 (65,3%) έγγαμοι/ες, 46 (9,3%) διαζευγμένοι/ες και 8 (1,7%) χήροι/ες (βλ. Πίνακα 8, Διάγραμμα 4). Πίνακας 8: Οικογενειακή κατάσταση ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Άγαμος/η ,7 Έγγαμος/η ,3 Διαζευγμένος/η 46 9,3 Χήρος/α 8 1,7 ΣΥΝΟΛΟ ,0 Διάγραμμα 4: Οικογενειακή κατάσταση Άγαμος/η Έγγαμος/η Διαζευγμένος/η Χήρος/α 51

74 Το 61,1% του δείγματος εργαζόταν στη Νοσοκομειακή Μονάδα «Ο Άγιος Ανδρέας», το 17,8% στη Νοσοκομειακή Μονάδα Παίδων «Καραμανδάνειο», το 11,4% στη Νοσοκομειακή Μονάδα Αιγίου και το υπόλοιπο 9,7% στη Νοσοκομειακή Μονάδα «Θώρακος» (βλ. Πίνακα 9, Διάγραμμα 5). Πίνακας 9: Νοσοκομείο απασχόλησης ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) «Ο Άγιος Ανδρέας» ,1 «Θώρακος» 48 9,7 «Καραμανδάνειο» 88 17,8 «Αιγίου» 56 11,4 ΣΥΝΟΛΟ ,0 Διάγραμμα 5: Νοσοκομείο απασχόλησης «Ο Άγιος Ανδρέας» «Θώρακος» «Καραμανδάνειο» «Αιγίου» 52

75 Ως προς τη θέση απασχόλησης, το 48,5% ήταν νοσηλευτές/τριες, το 33,1% άνηκε στο ιατρικό προσωπικό και το υπόλοιπο 18,4% στο διοικητικό προσωπικό (βλ. Πίνακα 10, Διάγραμμα 6). Πίνακας 10: Θέση απασχόλησης ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ιατρικό προσωπικό ,1 Νοσηλευτικό προσωπικό ,5 Διοικητικό προσωπικό 91 18,4 ΣΥΝΟΛΟ ,0 Διάγραμμα 6: Θέση απασχόλησης Ιατρικό Νοσηλευτικό Διοικητικό 53

76 Τέλος, το 29,2% δήλωσε πως διαθέτει εργασιακή εμπειρία άνω των 25 ετών. Ακολούθησε το 19,5% με 1-5 έτη συνολικής υπηρεσίας, το 18,7% με 6-11 έτη, το 17,2% με 12-17% έτη και το 15,4% με έτη εργασιακής υπηρεσίας (βλ. Πίνακα 11, Διάγραμμα 7). Πίνακας 11: Έτη συνολικής υπηρεσίας ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 1-5 έτη 96 19, έτη 92 18, έτη 85 17, έτη 76 15,4 >25 έτη ,2 ΣΥΝΟΛΟ ,0 Διάγραμμα 7: Έτη συνολικής υπηρεσίας έτη 6-11 έτη έτη έτη >25 έτη 54

77 5.2 Β Ερευνητικό Ερώτημα Επίπεδο γνώσεων σχετικά με την αιμοδοσία Η συντριπτική πλειοψηφία, το 98,4% των επαγγελματιών υγείας, που εργάζονται σε ένα από τα τέσσερα Δευτεροβάθμια Δημόσια Νοσοκομεία του Νομού Αχαΐας και συμμετείχαν στην παρούσα έρευνα, δήλωσε πως γνωρίζει τις ομάδες αίματος (βλ. Πίνακα 12, Διάγραμμα 8). Στην επόμενη ερώτηση, «Γνωρίζετε την ομάδα αίματός σας», το 91,1% απάντησε θετικά ενώ το υπόλοιπο 8,9% αρνητικά (βλ. Πίνακα 13, Διάγραμμα 9). Πίνακας 12: Γνωρίζετε τις ομάδες αίματος; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Διάγραμμα 8: Γνωρίζετε τις ομάδες αίματος; 1.6 Ναι ,4 Όχι 8 1,6 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 13: Γνωρίζετε την προσωπική ομάδα αίματός σας; Διάγραμμα 9: Γνωρίζετε την προσωπική ομάδα αίματός σας; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 8.9 Ναι ,1 Όχι 44 8,9 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι 55

78 Από αυτούς που γνωρίζουν την ομάδα αίματος τους, το 36,5% έχει 0+, το 33,2% Α+, το 11,1% Β+ και ακολουθούν με μονοψήφια ποσοστά οι ερωτώμενοι με ομάδα αίματος ΑΒ+ (7,1%), 0- (5,9%), Α- (2%), Β- (2%) και ΑΒ- (0.5%) (βλ. Πίνακα 14, Διάγραμμα 10). Πίνακας 14: Ομάδες αίματος ερωτώμενων ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Α ,2 Α- 10 2,2 Β ,1 Β- 10 2,2 Ο ,5 Ο- 29 6,5 ΑΒ+ 35 7,8 ΑΒ- 2 0,5 ΣΥΝΟΛΟ ,0 Διάγραμμα 10: Ομάδες αίματος ερωτώμενων Α+ Α- Β+ Β ΑΒ+ ΑΒ- 56

79 Στην ερώτηση «Πόσο συχνά μπορεί κάποιος/α να δωρίσει αίμα» το 46% απάντησε ανά 3-4 μήνες, το 43,4% ανά 6 μήνες, το 4% δήλωσε πως δε γνωρίζει, το 3,2% απάντησε 1 φορά ανά έτος και 1 φορά το μήνα αντιστοίχως και το υπόλοιπο 0,2% ανέφερε εβδομαδιαίως (βλ. Πίνακα 15, Διάγραμμα 11). Πίνακας 15: Πόσο συχνά μπορεί κάποιος/α να δωρίσει αίμα; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Εβδομαδιαίως 1 0,2 Μηνιαίως 16 3,2 Ανά 3-4 μήνες ,0 Ανά 6 μήνες ,4 Ετησίως 16 3,2 Δε γνωρίζω 19 4 ΣΥΝΟΛΟ ,0 Διάγραμμα 11: Πόσο συχνά μπορεί κάποιος/α να δωρίσει αίμα; Εβδομαδιαίως Μηνιαίως Ανά 3-4 μήνες Ανά 6 μήνες Ετησίως Δε γνωρίζω 57

80 Η πλειονότητα των ερωτηθέντων απάντησε πως μπορούν να προσφέρουν αίμα οι υγιείς (91,9%) και οι νέοι άνω των 17 ετών (72,4%) (βλ. Πίνακα 16 και 17, Διάγραμμα 12 και 13). Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με τις απαντήσεις τους δε μπορούν να δωρίσουν αίμα οι νοσούντες (96,6%), οι νέοι κάτω των 17 ετών (75,3%) και οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών (64,9%) (βλ. Πίνακα 18, 19 και 20, Διάγραμμα 14, 15 και 16). Πίνακας 16: Υγιείς-Αιμοδότες ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Διάγραμμα 12: Υγιείς-Αιμοδότες Ναι ,9 Όχι 2 0,4 Δε γνωρίζω 38 7,7 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Δε γνωρίζω Πίνακας 17: Νέοι >17 ετών-αιμοδότες Διάγραμμα 13: Νέοι >17 ετών-αιμοδότες ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι ,4 Όχι 12 2,4 Δε γνωρίζω ,2 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Δε γνωρίζω 58

81 Πίνακας 18: Νοσούντες-Αιμοδότες ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Διάγραμμα 14: Νοσούντες-Αιμοδότες Ναι 1 0,2 Όχι ,6 Δε γνωρίζω 16 3,2 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Δε γνωρίζω Πίνακας 19: Νέοι <17 ετών -Αιμοδότες Διάγραμμα 15: Νέοι <17 ετών -Αιμοδότες ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι 6 1,2 Όχι , Δε γνωρίζω ,5 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Δε γνωρίζω Πίνακας 20: Ηλικιωμένοι >65 ετών - Αιμοδότες Διάγραμμα 16: Ηλικιωμένοι >65 ετών - Αιμοδότες 3.5 ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 31.6 Ναι 17 3,5 Όχι ,9 Δε γνωρίζω , ΣΥΝΟΛΟ ,0 Ναι Όχι Δε γνωρίζω 59

82 Ως προς το αν γνωρίζουν τον όγκο αίματος που συλλέγεται κατά τη διάρκεια της αιμοληψίας, το 75,9% των συμμετεχόντων στην έρευνα απάντησε σωστά πως το αίμα που συλλέγεται είναι λιγότερο από 500 mls. Αξίζει να σημειωθεί πως το 13,6% απάντησε λανθασμένα πως ο όγκος αίματος που συλλέγεται σε κάθε δωρεά αίματος είναι mls και το υπόλοιπο 10,6% δήλωσε πως δε γνωρίζει (βλ. Πίνακα 21, Διάγραμμα 17). Πίνακας 21: Πόσος όγκος αίματος συλλέγεται κατά τη διάρκεια μίας αιμοληψίας; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) <500 mls , mls 67 13,6 Δε γνωρίζω 52 10,6 ΣΥΝΟΛΟ ,0 Διάγραμμα 17: Πόσος όγκος αίματος συλλέγεται κατά τη διάρκεια μίας αιμοληψίας; <500 mls mls Δε γνωρίζω 60

83 Στην ερώτηση «Πόσο διαρκεί μία δωρεά αίματος», το 80,1% απάντησε σωστά, πως η αιμοδοσία διαρκεί λιγότερο από 20 λεπτά. Τα υπόλοιπα 14,2% και 5,7% απάντησαν λεπτά και «δε γνωρίζω» αντίστοιχα (βλ. Πίνακα 22, Διάγραμμα 18). Πίνακας 22: Πόσο διαρκεί μία δωρεά αίματος; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) <20 λεπτά , λεπτά 70 14,2 Δε γνωρίζω 28 5,7 ΣΥΝΟΛΟ ,0 Διάγραμμα 18: Πόσο διαρκεί μία δωρεά αίματος; <20 λεπτά λεπτά Δε γνωρίζω

84 Τέλος, η πλειοψηφία του δείγματος, το 80,9% απάντησε ορθά πως δεν υπάρχει κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών για τον αιμοδότη κατά την αιμοληψία. Ακολούθησε το 14,2%, το οποίο δήλωσε πως υπάρχει περίπτωση ο αιμοδότης να μολυνθεί από μεταδιδόμενο νόσημα κατά την αιμοδοσία και το υπόλοιπο 4,9% δήλωσε πως δε γνωρίζει (βλ. Πίνακα 23, Διάγραμμα 19). Πίνακας 23: Υπάρχει κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών για τον αιμοδότη κατά τη δωρεά αίματος; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι 70 14,2 Όχι ,9 Δε γνωρίζω 24 4,9 ΣΥΝΟΛΟ ,0 Διάγραμμα 19: Υπάρχει κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών για τον αιμοδότη κατά τη δωρεά αίματος; Ναι Όχι Δε γνωρίζω

85 5.3 Γ Ερευνητικό Ερώτημα Στάσεις των επαγγελματιών υγείας έναντι της αιμοδοσίας Η συντριπτική πλειοψηφία, το 99,2% χαρακτήρισε ως θετική εμπειρία τη δωρεά αίματος (βλ. Πίνακα 24, Διάγραμμα 20). Ακόμη, στην ερώτηση «Ποια θεωρείτε πως είναι η καλύτερη πηγή προσφοράς αίματος», το 94,9% επέλεξε την εθελοντική αιμοδοσία ως απάντηση, έναντι του 5,1% που δήλωσε την αμειβόμενη (βλ. Πίνακα 25, Διάγραμμα 21). Πίνακας 24: Πως θα χαρακτηρίζατε τη δωρεά αίματος; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Διάγραμμα 20: Πως θα χαρακτηρίζατε τη δωρεά αίματος; 0.8 Θετική ,2 Ουδέτερη 4 0,8 ΣΥΝΟΛΟ , Θετική Ουδέτερη Πίνακας 25: Ποια θεωρείτε πως είναι η καλύτερη πηγή προσφοράς αίματος; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Διάγραμμα 21: Ποια θεωρείτε πως είναι η καλύτερη πηγή προσφοράς αίματος; 5.1 Εθελοντική Αιμοδοσία Αμειβόμενη Αιμοδοσία ,9 25 5,1 ΣΥΝΟΛΟ , Εθελοντική Αμειβόμενη 63

86 Όσον αφορά την ύπαρξη αρνητικών συμβάντων που προκαλούνται στην υγεία του αιμοδότη από τη διαδικασία της λήψης αίματος, το 64,3% απάντησε αρνητικά, πως δηλαδή η διαδικασία της αιμοληψίας δεν ενέχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του αιμοδότη και το υπόλοιπο 35,3% θετικά (βλ. Πίνακα 26, Διάγραμμα 22). Όσοι απάντησαν θετικά ανέφεραν ως αρνητικές επιπτώσεις κυρίως τη λιποθυμία (151 αναφορές), την προσωρινή αδιαθεσία (141 αναφορές) και τη μόλυνση (61 αναφορές) (βλ. Πίνακα 27). Πίνακας 26: Πιστεύετε πως η διαδικασία λήψης αίματος ενέχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του αιμοδότη; Διάγραμμα 22: Πιστεύετε πως η διαδικασία λήψης αίματος ενέχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του αιμοδότη; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι ,3 Όχι , ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 27: Αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του αιμοδότη ΑΝΑΦΟΡΕΣ Μόλυνση 61 Προσωρινή αδιαθεσία 141 Λιποθυμία

87 Κατά πλειονότητα οι ερωτώμενοι (89,2%) θεωρούν σημαντικό να ζητείται από τους συγγενείς των ασθενών να προσφέρουν αίμα (βλ. Πίνακα 28, Διάγραμμα 23). Πίνακας 28: Πιστεύετε πως θα πρέπει να ζητείτε από τους συγγενείς των ασθενών να γίνονται αιμοδότες; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι ,2 Όχι 53 10,8 ΣΥΝΟΛΟ ,0 Διάγραμμα 23: Πιστεύετε πως θα πρέπει να ζητείτε από τους συγγενείς των ασθενών να γίνονται αιμοδότες; Ναι Όχι 65

88 Από τους συμμετέχοντες, το 52,7% δήλωσε πως έχουν προσφέρει αίμα στο παρελθόν και οι υπόλοιποι 47,3% πως δεν έχουν αιμοδοτήσει ποτέ (βλ. Πίνακα 29, Διάγραμμα 24). Οι ερωτώμενοι που απάντησαν πως έχουν προσφέρει αίμα στο παρελθόν ανάφεραν πως η συχνότητα προσφοράς τους έως τώρα ήταν κατά ποσοστό 44,7% μία έως τρεις φορές, κατά ποσοστό 33,8% τέσσερις έως δέκα φορές και περισσότερες από δέκα φορές δήλωσε το 21,4% (βλ. Πίνακα 30, Διάγραμμα 25). Πίνακας 29: Έχετε προσφέρει αίμα στο παρελθόν; Διάγραμμα 24: Έχετε προσφέρει αίμα στο παρελθόν; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι ,7 Όχι ,3 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 30: Αν ναι, πόσες φορές; Διάγραμμα 25: Αν ναι, πόσες φορές; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 1-3 φορές , φορές 88 33,8 >10 φορές 56 21,5 ΣΥΝΟΛΟ , φορές 4-10 φορές >10 φορές 66

89 Ως προς το αν θα ενθάρρυναν γνωστούς να προσφέρουν αίμα στο μέλλον, η συντριπτική πλειοψηφία το 99,4% απάντησε θετικά και μόνο το 0,6% δήλωσε πως δε θα παρότρυνε γνωστούς να δωρίσουν αίμα (βλ. Πίνακα 31, Διάγραμμα 26). Τέλος, περίπου τρεις στους τέσσερις επαγγελματίες υγείας που συμμετείχαν στη συγκεκριμένη έρευνα (74,6%) ανέφεραν πως θα πρόσφεραν αίμα στο μέλλον, έναντι του 25,4% που απάντησε αρνητικά στην παρούσα ερώτηση (βλ. Πίνακα 32, Διάγραμμα 27). Πίνακας 31: Θα ενθαρρύνατε γνωστούς να προσφέρουν αίμα; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Διάγραμμα 26: Θα ενθαρρύνατε γνωστούς να προσφέρουν αίμα; 0.6 Ναι ,4 Όχι 3 0,6 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 32: Θα προσφέρατε εσείς αίμα στο μέλλον; Διάγραμμα 27: Θα προσφέρατε εσείς αίμα στο μέλλον; ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι , Όχι ,4 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι 67

90 5.4 Δ Ερευνητικό Ερώτημα Παράγοντες/Κίνητρα προσφοράς αίματος Σύμφωνα με τις απαντήσεις των επαγγελματιών υγείας που δήλωσαν πως υπήρξαν ή είναι ακόμη αιμοδότες, οι παράγοντες που τους επηρέασαν ή τους επηρεάζουν στο να προσφέρουν αίμα είναι η ανάγκη οικογενειακού ή φιλικού προσώπου για αίμα (56,1%), τα αισθήματα αλληλεγγύης και αλτρουισμού (48,1%), η λήψη άδειας από την εργασία (26,5%), η στρατιωτική θητεία (15,4%), η παρακίνηση από γνωστό ή συνάδελφο (8,5%), η σύσταση από επαγγελματίες υγείας (3,8%) και τα διαφημιστικά μηνύματα (1,9%) (βλ. Πίνακες 33 39, Διαγράμματα 28 34). Πίνακας 33: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Ανάγκη οικογένειας/φίλου Διάγραμμα 28: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Ανάγκη οικογένειας/φίλου ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι , Όχι ,9 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 34: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Αλτρουισμός Διάγραμμα 29: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Αλτρουισμός ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι ,1 Όχι ,9 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι 68

91 Πίνακας 35: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Άδεια από εργασία Διάγραμμα 30: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Άδεια από εργασία ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι 69 26, Όχι ,5 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 36: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Στρατιωτική θητεία Διάγραμμα 31: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Στρατιωτική θητεία ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 15.4 Ναι 40 15,4 Όχι ,6 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 37: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Παρακίνηση από συνάδελφο Διάγραμμα 32: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Παρακίνηση από συνάδελφο ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 8.5 Ναι 22 8,5 Όχι ,5 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι 69

92 Πίνακας 38: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Σύσταση από επαγγελματίες υγείας Διάγραμμα 33: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Σύσταση από επαγγελματίες υγείας ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 3.8 Ναι 10 3,8 Όχι ,2 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 39: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Διαφημιστικά μηνύματα Διάγραμμα 34: Λόγοι αιμοδοσίας στο παρελθόν Διαφημιστικά μηνύματα 1.9 ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι 5 1,9 Όχι ,1 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι 70

93 Από την άλλη πλευρά, οι παράγοντες που επηρέασαν τους συμμετέχοντες της παρούσας έρευνας στο να μην προσφέρουν ποτέ αίμα έως τώρα είναι κυρίως η ύπαρξη ιατρικού προβλήματος (67%). Το 20,2% απάντησε, ακόμη, πως δεν έχει δωρίσει αίμα στο παρελθόν, καθώς κάτι τέτοιο δεν του είχε ζητηθεί. Άλλες αιτίες αποχής από την αιμοδοσία είναι η έλλειψη χρόνου (11,2%), ο φόβος της βελόνας ή της όρασης του αίματος (6,9%) και ο φόβος της ανακάλυψης ασθενειών (3%) (βλ. Πίνακες 40 44, Διαγράμματα 35 39). Πίνακας 40: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Ιατρικό πρόβλημα Διάγραμμα 35: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Ιατρικό πρόβλημα ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι ,0 33 Όχι 77 33,0 ΣΥΝΟΛΟ ,0 67 Ναι Όχι Πίνακας 41: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Δε ζητήθηκε Διάγραμμα 36: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Δε ζητήθηκε ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 20.2 Ναι 47 20,2 Όχι ,8 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι 71

94 Πίνακας 42: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Έλλειψη χρόνου Διάγραμμα 37: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Έλλειψη χρόνου ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 11.2 Ναι 26 11,2 Όχι ,8 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 43: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Φόβος της βελόνας Διάγραμμα 38: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Φόβος της βελόνας ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 6.9 Ναι Όχι ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 44: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Φόβος ανακάλυψης ασθενειών ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Διάγραμμα 39: Λόγοι μη αιμοδοσίας στο παρελθόν Φόβος ανακάλυψης ασθενειών 3 Ναι 7 3 Όχι ΣΥΝΟΛΟ ,0 97 Ναι Όχι 72

95 Στην ερώτηση «Τι από τα παρακάτω θεωρείτε πως θα σας παρότρυνε ώστε να προσφέρετε τακτικά αίμα στο μέλλον», η οποία απευθυνόταν μόνο σε επαγγελματίες υγείας που έχουν προσφέρει αίμα στο παρελθόν, η πλειοψηφία του δείγματος δήλωσε ως βασικό κίνητρο σταθερής προσφοράς αίματος την τηλεφωνική υπενθύμιση του ραντεβού (49,2%). Σημαντικές παράμετροι συνιστούν, επίσης, ο κανονισμός επόμενου ραντεβού κατά την τελευταία αιμοδότηση (37,7%), η συχνή επικοινωνία με το τμήμα αιμοδοσίας (32,3%), η συμμετοχή σε συλλόγους αιμοδοτών (30,8%), η ύπαρξη κινητών μονάδων αιμοδοσίας (28,5%) και η ενημέρωση μέσω διαφημιστικών μηνυμάτων. Τέλος, το 14,2% και το 6,2% ανέφεραν πως πρέπει να παρέχονται προνόμια (εκπτώσεις, κουπόνια κ.λπ.) ή οικονομικά κίνητρα αντίστοιχα για την αιμοδοσία (βλ. Πίνακες 45 52, Διαγράμματα 40 47). Πίνακας 45: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Τηλεφωνική υπενθύμιση ραντεβού Διάγραμμα 40: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Τηλεφωνική υπενθύμιση ραντεβού ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι ,2 Όχι ,8 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 46: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Κανονισμός επόμενου ραντεβού Διάγραμμα 41: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Κανονισμός επόμενου ραντεβού ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι 98 37,7 Όχι ,3 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι 73

96 Πίνακας 47: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Συχνή επικοινωνία με τμήμα αιμοδοσίας Διάγραμμα 42: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Συχνή επικοινωνία με τμήμα αιμοδοσίας ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι 84 32,3 Όχι ,7 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 48: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Συμμετοχή σε συλλόγους αιμοδοτών Διάγραμμα 43: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Συμμετοχή σε συλλόγους αιμοδοτών ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι 80 30,8 Όχι ,2 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 49: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Ύπαρξη κινητών μονάδων αιμοδοσίας Διάγραμμα 44: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Ύπαρξη κινητών μονάδων αιμοδοσίας ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 28.5 Ναι 74 28,5 Όχι ,5 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι 74

97 Πίνακας 50: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Ενημέρωση μέσω διαφημιστικών μηνυμάτων Διάγραμμα 45: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Ενημέρωση μέσω διαφημιστικών μηνυμάτων ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 18.5 Ναι 48 18,5 Όχι ,5 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 51: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Παροχή προνομίων Διάγραμμα 46: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Παροχή προνομίων ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 14.2 Ναι 37 14,2 Όχι ,8 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 52: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Οικονομικές παροχές ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Διάγραμμα 47: Κίνητρα τακτικής αιμοδοσίας Οικονομικές παροχές 6.2 Ναι 16 6,2 Όχι ,8 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι 75

98 Οι επαγγελματίες υγείας που δεν έχουν προσφέρει έως τώρα αίμα, θα αιμοδοτούσαν για πρώτη φορά κυρίως λόγω ανάγκης οικογενειακού ή φιλικού προσώπου για αίμα (77,3%). Ακόμη, παράγοντες που θα παρότρυναν κάποιον να γίνει αιμοδότης είναι η παρακολούθηση ενημερώσεων σχετικά με την αιμοδοσία (32,6%), η ύπαρξη κινητών μονάδων αιμοδοσίας (18,9%), η απόκτηση κάρτας αιμοδότη (17,6%), η παροχή προνομίων (εκπτώσεις, κουπόνια κ.λπ.) (16,3%), η συμμετοχή σε συλλόγους αιμοδοτών (13,3%), η ενημέρωση μέσω διαφημιστικών μηνυμάτων (12%) και η παροχή οικονομικών προνομίων (3,9%) (βλ. Πίνακες 53 60, Διαγράμματα 48 55). Πίνακας 53: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ανάγκη οικογενειακού ή φιλικού προσώπου για αίμα Διάγραμμα 48: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ανάγκη οικογενειακού ή φιλικού προσώπου για αίμα ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 22.7 Ναι ,3 Όχι 53 22,7 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 54: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ενημερώσεις σχετικά με την αιμοδοσία Διάγραμμα 49: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ενημερώσεις σχετικά με την αιμοδοσία ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Ναι 76 32,6 Όχι ,4 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι 76

99 Πίνακας 55: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ύπαρξη κινητών μονάδων αιμοδοσίας Διάγραμμα 50: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ύπαρξη κινητών μονάδων αιμοδοσίας ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 18.9 Ναι 44 18,9 Όχι ,1 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 56: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Απόκτηση κάρτας αιμοδότη Διάγραμμα 51: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Απόκτηση κάρτας αιμοδότη ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 17.6 Ναι 41 17,6 Όχι ,4 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 57: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Παροχή προνομίων (εκπτώσεις, κουπόνια κ.λπ.) Διάγραμμα 52: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Παροχή προνομίων (εκπτώσεις, κουπόνια κ.λπ.) ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 16.3 Ναι 38 16,3 Όχι ,7 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι 77

100 Πίνακας 58: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Συμμετοχή σε συλλόγους αιμοδοτών Διάγραμμα 53: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Συμμετοχή σε συλλόγους αιμοδοτών ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 13.3 Ναι 31 13,3 Όχι ,7 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 59: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ενημέρωση μέσω διαφημιστικών μηνυμάτων Διάγραμμα 54: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Ενημέρωση μέσω διαφημιστικών μηνυμάτων ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 12.4 Ναι 28 12,4 Όχι ,6 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι Πίνακας 60: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Οικονομικές παροχές ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) Διάγραμμα 55: Κίνητρα πρώτης αιμοδοσίας Οικονομικές παροχές 3.9 Ναι 9 3,9 Όχι ,1 ΣΥΝΟΛΟ , Ναι Όχι 78

101 5.5 Ε Ερευνητικό Ερώτημα Διερεύνηση της επίδρασης των δημογραφικών χαρακτηριστικών των επαγγελματιών υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας στις γνώσεις, στάσεις και πρακτικές τους Ύστερα από έλεγχο των σχέσεων μεταξύ δημογραφικών στοιχείων των επαγγελματιών υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων που συμμετείχαν στην παρούσα έρευνα και των γνώσεων τους σχετικά με την αιμοδοσία παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές σχέσεις μεταξύ μεταβλητών, καθώς η σημαντικότητα του ελέγχου Pearson Chi-square σε πολλές περιπτώσεις ήταν <0,05. Αναλυτικότερα, ο έλεγχος της σχέσης μεταξύ φύλου και συχνότητας δωρεάς αίματος εμφάνισε επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας (Asymp. Sig) μικρότερο του 0,05 (p=0,003<0,05). Αυτό σημαίνει ότι φαίνεται να υπάρχει στατιστικά σημαντική επίδραση μεταξύ φύλου και γνώσης της συχνότητας προσφοράς αίματος. Συγκεκριμένα, οι άνδρες φαίνεται να έχουν καλύτερη γνώση του διαστήματος που μεσολαβεί μεταξύ της τελευταίας και της επόμενης αιμοδοσίας σε σχέση με τις γυναίκες (βλ. Πίνακας 61). Το ίδιο συμβαίνει και στους ελέγχους της σχέσης φύλου και διάρκειας της αιμοδοσίας (p=0,008<0,05) και φύλου και κίνδυνου μετάδοσης ασθενειών (p=0,016<0,05), οι οποίοι αποκαλύπτουν πως περισσότεροι άνδρες σε σύγκριση με γυναίκες έχουν απαντήσει σωστά στις ερωτήσεις αναζήτησης του επίπεδου γνώσεων σχετικά με την αιμοδοσία (βλ. Πίνακες 62-63). Πίνακας 61: Φύλο Συχνότητα προσφοράς αίματος Φύλο Συχνότητα προσφοράς αίματος Εβδομαδιαίως Μηνιαίως Ανά 3-4 Ανά 6 μήνες μήνες Ετησίως Δε γνωρίζω Total Άνδρας 0,7% 1,5% 56,9% 34,3% 5,1% 1,5% 100,0% Γυναίκα 0,0% 3,9% 41,9% 46,9% 2,5% 4,8% 100,0% Total 0,2% 3,2% 46,0% 43,4% 3,2% 4% 100,0% Πίνακας 62: Φύλο Διάρκεια αιμοδοσίας Φύλο Διάρκεια αιμοδοσίας <20 λεπτά λεπτά Δε γνωρίζω Total Άνδρας 81,0% 18,8% 2,2% 100,0% Γυναίκα 79,8% 13,2% 7,0% 100,0% Total 80,1% 14,2% 5,7% 100,0% Πίνακας 63: Φύλο Κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών 79

102 Φύλο Κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών Ναι Όχι Δε γνωρίζω Total Άνδρας 8,8% 89,0% 2,2% 100,0% Γυναίκα 16,3% 77,8% 5,9% 100,0% Total 14,2% 80,9% 4,9% 100,0% Όσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης των επαγγελματιών υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων και το επίπεδο των γνώσεων τους σχετικά με την αιμοδοσία φάνηκε να υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ τους. Συγκεκριμένα, ο έλεγχος της σχέσης μεταξύ εκπαιδευτικού επιπέδου και διάρκειας αιμοδοσίας (p=0,019<0,05) αλλά και ανάμεσα στο εκπαιδευτικό επίπεδο και το κίνδυνο μετάδοσης ασθενειών (p=0,001<0,05) έδειξε πως όσο ανεβαίνει το εκπαιδευτικό επίπεδο των ερωτώμενων τόσο ανεβαίνουν και τα ποσοστά των ορθών απαντήσεών τους στις ερωτήσεις σχετικά με τις γνώσεις τους σχετικά με την αιμοδοσία (βλ. Πίνακες 64-65). Πίνακας 64: Εκπαιδευτικό επίπεδο Διάρκεια αιμοδοσίας Εκπαιδευτικό Επίπεδο Διάρκεια αιμοδοσίας <20 λεπτά λεπτά Δε γνωρίζω Total Δευτεροβάθμια 74,3% 15,9% 9,8% 100,0% Τριτοβάθμια 80,5% 14,3% 5,2% 100,0% Μεταπτυχιακό 92,9% 7,1% 0,0% 100,0% Διδακτορικό 93,2% 6,8% 0,0% 100,0% Total 80,1% 14,2% 5,7% 100,0% Εκπαιδευτικό Επίπεδο Πίνακας 65: Εκπαιδευτικό επίπεδο Κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών Κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών Ναι Όχι Δε γνωρίζω Total Δευτεροβάθμια 23.5% 68,2% 8,3% 100,0% Τριτοβάθμια 11,2% 84,3% 4,5% 100,0% Μεταπτυχιακό 7,1% 92,9% 0,0% 100,0% Διδακτορικό 6,9% 93,1% 0,0% 100,0% Total 14,2% 80,9% 4,9% 100,0% 80

103 Ακόμη, ο έλεγχος της σχέσης μεταξύ της θέσης απασχόλησης και του επιπέδου γνώσεων σχετικά με την αιμοδοσία έδειξε πως υπάρχει σχέση μεταξύ των μεταβλητών. Αναλυτικότερα, η μελέτη της θέσης εργασίας με α) τη γνώση της συχνότητας προσφοράς αίματος, β) τη γνώση του όγκου αίματος που συλλέγεται ανά αιμοδοσία, γ) τη γνώση της διάρκειας της αιμοδοσίας και δ) τη γνώση του κινδύνου μετάδοσης ασθενειών φανέρωσε πως σε όλες τις περιπτώσεις η ποσότητα Asymp. Sig. είναι μικρότερη του 0,05 (α. p=0,000<0,05, β. p=0,000<0,05, γ. p=0,037<0,05, δ. p=0,019<0,05). Άρα η μηδενική υπόθεση απορρίπτεται και αυτό σημαίνει πως φαίνεται να υπάρχει στατιστικά σημαντική επίδραση μεταξύ θέσης εργασίας και γνώσεων σχετικά με την αιμοδοσία (βλ. Πίνακες 66-69). Συγκεκριμένα, στους παρακάτω πίνακες φαίνεται πως το ιατρικό προσωπικό διαθέτει τις πιο ορθές γνώσεις σχετικά με την αιμοδοσία, στη συνέχεια ακολουθεί το νοσηλευτικό προσωπικό και στο τέλος το διοικητικό. Πίνακας 66: Θέση εργασίας Συχνότητα προσφοράς αίματος Συχνότητα προσφοράς αίματος Ανά 3- Ανά 6 Δε Εβδομαδιαίως Μηνιαίως Ετησίως Total 4 μήνες μήνες γνωρίζω Ιατρικό 0,6% 1,8% 57,7% 33,1% 5,5% 1,2% 100,0% Προσωπικό Νοσηλευτικό Θέση 0,0% 2,9% 43,5% 47,3% 2,1% 4,8% 100,0% Προσωπικό εργασίας Διοικητικό 0,0% 6,6% 31,9% 51,6% 2,2% 7,7% 100,0% Προσωπικό Total 0,2% 3,2% 46,0% 43,4% 3,2% 4% 100,0% Πίνακας 67: Θέση εργασίας Όγκος αίματος που συλλέγεται Θέση εργασίας Όγκος αίματος που συλλέγεται <500 mls mls Δε γνωρίζω Total Ιατρικό Προσωπικό 81,6% 16,6% 1,8% 100,0% Νοσηλευτικό Προσωπικό 81,6% 10,9% 7,5% 100,0% Διοικητικό Προσωπικό 50,5% 15,4% 34,1% 100,0% Total 75,9% 13,6% 10,6% 100,0% 81

104 Πίνακας 68: Θέση εργασίας Διάρκεια αιμοδοσίας Θέση εργασίας Διάρκεια αιμοδοσίας <20 λεπτά λεπτά Δε γνωρίζω Total Ιατρικό Προσωπικό 77,9% 19,6% 2,5% 100,0% Νοσηλευτικό Προσωπικό 81,6% 11,7% 6,7% 100,0% Διοικητικό Προσωπικό 80,2% 11,0% 8,8% 100,0% Total 80,1% 14,2% 5,7% 100,0% Πίνακας 69: Θέση εργασίας Κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών Θέση εργασίας Κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών Ναι Όχι Δε γνωρίζω Total Ιατρικό Προσωπικό 10,4% 88,3% 1,3% 100,0% Νοσηλευτικό Προσωπικό 17,2% 76,1% 6,7% 100,0% Διοικητικό Προσωπικό 18,2% 75,2% 6,6% 100,0% Total 14,2% 80,9% 4,9% 100,0% Όσον αφορά τη συσχέτιση μεταξύ των δημογραφικών στοιχείων των επαγγελματιών υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας με το δεύτερο ερευνητικό ερώτημα της παρούσας έρευνας, τις στάσεις τους δηλαδή έναντι της αιμοδοσίας, ο έλεγχος x 2 έδειξε πως το φύλο επιδρά στατιστικά σημαντικά στις στάσεις των ερωτώμενων. Πιο αναλυτικά, οι άνδρες φαίνεται να έχουν προσφέρει συχνότερα στο παρελθόν αίμα (76,6%) σε σχέση με τις γυναίκες (43,5%) (p=0,000<0,05) και αναφέρουν συχνότερα από τις γυναίκες πως είναι διατιθέμενοι να αιμοδοτήσουν στο μέλλον (p=0,002<0,05) (βλ. Πίνακες 70-71). Πίνακας 70: Φύλο Προσφορά αίματος στο παρελθόν Φύλο Προσφορά αίματος στο παρελθόν Ναι Όχι Total Άνδρας 76,6% 23,4% 100,0% Γυναίκα 43,5% 56,5% 100,0% Total 52,7% 47,3% 100,0% 82

105 Πίνακας 71: Φύλο Προσφορά αίματος στο μέλλον Φύλο Προσφορά αίματος στο μέλλον Ναι Όχι Total Άνδρας 84,7% 15,3% 100,0% Γυναίκα 70,8% 29,2% 100,0% Total 74,6% 25,4% 100,0% Ακόμη, υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ ηλικίας και στάσεων έναντι της αιμοδοσίας. Αναλυτικότερα, η προσφορά αίματος στο παρελθόν εμφανίζει υψηλότερα ποσοστά στους επαγγελματίες υγείας μεγαλύτερης ηλικίας (p=0,006<0,05) ενώ η μελλοντική δωρεά αίματος φαίνεται να έχει υψηλότερα ποσοστά στους επαγγελματίες υγείας μικρότερης ηλικίας (p=0,020<0,05). Πιο συγκεκριμένα, το 78,0% των επαγγελματιών υγείας ηλικίας >56 ετών δηλώνει πως έχει προσφέρει αίμα παλιότερα έναντι του 45,7% των επαγγελματιών υγείας ηλικίας ετών. Από την άλλη πλευρά, τo 84,8% των επαγγελματιών υγείας ηλικίας ετών αναφέρει πως θα προσφέρει αίμα στο μέλλον ενώ μόνο 30,6% και 58,0% των επαγγελματιών υγείας ηλικίας ετών και >56 ετών αντίστοιχα δηλώνουν το ίδιο (βλ. Πίνακες 72-73). Πίνακας 72: Ηλικία Προσφορά αίματος στο παρελθόν Ηλικία Προσφορά αίματος στο παρελθόν Ναι Όχι Total ετών 45,7% 54,3% 100,0% ετών 51,8% 48,2% 100,0% ετών 51,5% 48,2% 100,0% >56 ετών 78,0% 22,0% 100,0% Total 52,7% 47,3% 100,0% Πίνακας 73: Ηλικία Προσφορά αίματος στο μέλλον Ηλικία Προσφορά αίματος στο μέλλον Ναι Όχι Total ετών 84,8% 15,2% 100,0% ετών 68,0% 32,0% 100,0% ετών 30,6% 10,4% 100,0% >56 ετών 58,0% 45,4% 100,0% Total 52,7% 47,3% 100,0% 83

106 Επίσης, οι επαγγελματίες υγείας, κάτοχοι διδακτορικού διπλώματος φαίνεται να προσφέραν στο παρελθόν συχνότερα αίμα σε σχέση με τους επαγγελματίες υγείας των υπόλοιπων εκπαιδευτικών επιπέδων (p=0,000<0,05) (βλ. Πίνακας 74). Εκπαιδευτικό Επίπεδο Πίνακας 74: Εκπαιδευτικό Επίπεδο Προσφορά αίματος στο παρελθόν Προσφορά αίματος στο παρελθόν Ναι Όχι Total Δευτεροβάθμια 41,7% 58,3% 100,0% Τριτοβάθμια 52,8% 47,2% 100,0% Μεταπτυχιακό 61,4% 38,6% 100,0% Διδακτορικό 87,5% 12,5% 100,0% Total 52,7% 47,3% 100,0% Σχετικά με τους παράγοντες που διευκολύνουν ή δυσχεραίνουν την πρώτη ή τη συστηματική προσφορά αίματος σε σχέση με τα δημογραφικά στοιχεία φαίνεται πως η δεύτερη μεταβλητή επηρεάζει τις πρώτες. Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές σχέσεις μεταξύ μεταβλητών, καθώς η σημαντικότητα του ελέγχου Pearson Chi-square σε πολλές περιπτώσεις ήταν <0,05. Αναλυτικότερα, το φύλο φαίνεται να επιδρά τους λόγους προσφοράς αίματος στο παρελθόν. Ο παράγοντας της «άδειας», ειδικότερα, φαίνεται να αποτέλεσε συχνότερο αίτιο προσφοράς αίματος στο παρελθόν για τις γυναίκες (35,5%) σε σύγκριση με τους άνδρες (13,5%) (p=0,000<0,05) (βλ. Πίνακας 75). Από την άλλη πλευρά, παρατηρείται πως η πιθανότητα να μην υπάρχει σχέση μεταξύ φύλου και έλλειψης χρόνου, ως αίτιο μη προσφοράς αίματος στο παρελθόν, απορρίπτεται (p=0,038<0,05), με αποτέλεσμα το φύλο να συσχετίζεται με την έλλειψη χρόνου. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 76 οι άνδρες, που δεν έχουν προσφέρει αίμα στο παρελθόν, σε ποσοστό 21,9% ανέφεραν την έλλειψη χρόνου ως κύριο αίτιο σε αντίθεση με τις γυναίκες, των οποίων το ποσοστό ήταν 9,5% στην ίδια συσχέτιση. Φύλο Πίνακας 75: Φύλο Αίτιο προφοράς αίματος η λήψη άδειας από την εργασία Αίτιο προφοράς αίματος η λήψη άδειας από την εργασία Ναι Όχι Total Άνδρας 13,3% 86,7% 100,0% Γυναίκα 35,5% 64,5% 100,0% Total 26,5% 73,5% 100,0% 84

107 Φύλο Πίνακας 76: Φύλο Αίτιο μη προφοράς αίματος η έλλειψη χρόνου Αίτιο μη προφοράς αίματος η έλλειψη χρόνου Ναι Όχι Total Άνδρας 21,9% 78,1% 100,0% Γυναίκα 9,5% 90,5% 100,0% Total 11,2% 88,8% 100,0% Ακόμη, οι οικονομικές παροχές, αν και είναι σε χαμηλό συνολικό ποσοστό, φαίνεται να αναφέρονται συχνότερα από τους άνδρες, ως σημαντικό παράγοντα παρότρυνσης για την πρώτη αιμοδότηση σε σύγκριση με τις γυναίκες (p=0,006<0,05) (βλ. Πίνακας 77). Φύλο Πίνακας 77: Φύλο Αίτιο προφοράς αίματος οι οικονομικές παροχές Αίτιο προφοράς αίματος οι οικονομικές παροχές Ναι Όχι Total Άνδρας 12,5% 87,5% 100,0% Γυναίκα 2,5% 97,5% 100,0% Total 3,9% 96,1% 100,0% Ύστερα από έλεγχο του κριτηρίου x 2 (Chi Square Test) για το αν η ηλικία των επαγγελματιών υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων, που δεν έχουν προσφέρει έως τώρα αίμα, επιδρά με τον παράγοντα «φόβος ανακάλυψης ασθενειών», παρατηρήθηκε το p=0,006<0,05 και συνεπώς πως υπάρχει σημαντικά στατιστική σχέση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Συγκεκριμένα, οι επαγγελματίες υγείας, που συμμετείχαν στην παρούσα έρευνα και ηλικίας >56 ετών (11,1%) δήλωσαν συχνότερα ως αίτιο μη αιμοδότησης το φόβο ανακάλυψης ασθενειών σε σύγκριση με τους επαγγελματίες υγείας μικρότερων ηλικιών (0,0%) (βλ. Πίνακας 78). Ηλικία Πίνακας 78: Ηλικία Αίτιο μη προσφοράς αίματος ο φόβος ανακάλυψης ασθενειών Αίτιο μη προσφοράς αίματος ο φόβος ανακάλυψης ασθενειών Ναι Όχι Total ετών 0,0% 100,0% 100,0% ετών 0,0% 100,0% 100,0% ετών 1,2% 99,8% 100,0% >56 ετών 11,1% 88,9% 100,0% Total 0,9% 99,1% 100,0% 85

108 Τέλος, μεταξύ ετών συνολικής προϋπηρεσίας και αλτρουισμού φαίνεται να υπάρχει σχέση στατιστικά σημαντική (p=0,043<0,05). Συγκεκριμένα, ο αλτρουισμός φαίνεται να αποτελεί σημαντικό αίτιο προσφοράς αίματος συχνότερα για τους επαγγελματίες υγείας με λίγα έτη προϋπηρεσίας (βλ. Πίνακας 79). Έτη προϋπηρεσίας Πίνακας 79: Έτη προϋπηρεσίας Αίτιο προσφοράς αίματος ο αλτρουισμός Αίτιο προσφοράς αίματος ο αλτρουισμός Ναι Όχι Total 1-5 έτη 79,5% 20,5% 100,0% 6-11 έτη 61,2% 38,8% 100,0% έτη 65,5% 32,5% 100,0% έτη 66,0% 34,0% 100,0% >25 έτη 56,3% 43,7% 100,0% Total 48,1% 51,9% 100,0% 86

109 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Η παρούσα μελέτη, η οποία στηρίζεται σε δείγμα 493 επαγγελματιών υγείας (ιατρικό, νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό) των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας, παρέχει πληροφορίες για τις γνώσεις, στάσεις και κίνητρα των επαγγελματιών σχετικά με την εθελοντική αιμοδοσία. Συγκεκριμένα, η βασική υπόθεση της έρευνας, η οποία επιβεβαιώθηκε, ήταν πως οι επαγγελματίες υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας ενώ διαθέτουν γνώσεις σχετικά με την αιμοδοσία και θετική στάση απέναντι σε αυτή, παρόλο αυτά δεν έχουν ισχυρή αλτρουιστική νοοτροπία και εθελοντική συνείδηση όσον αφορά τη δωρεάν προσφορά αίματος, καθώς προβάλλουν ως κυριότερο κίνητρο προσφοράς αίματος την ανάγκη οικογενειακού ή φιλικού προσώπου για αίμα. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα, δηλαδή συμφωνούν στο να προσφέρουν αίμα αφιλοκερδώς, χωρίς να περιμένουν κάποιο αντάλλαγμα, προς κάλυψη όμως κυρίως προσωπικών, συγγενικών ή φιλικών αναγκών. Αναλυτικότερα, ως προς τον πρώτο στόχο της έρευνας, ο οποίος αφορά στην καταγραφή και την αποτύπωση των δημογραφικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών των επαγγελματιών υγείας που συμμετείχαν διαπιστώθηκε πως η πλειονότητα του δείγματος ήταν γυναίκες (72,2%), ηλικίας κυρίως από ετών. Σχετικά με το μορφωτικό τους επίπεδο διαπιστώθηκε ότι επτά στους δέκα είναι απόφοιτοι/ες ανώτερης εκπαίδευσης, εκ των οποίων ένας στους τρεις διαθέτει μεταπτυχιακό ή διδακτορικό τίτλο. Ως προς την οικογενειακή τους κατάσταση οι περισσότεροι ερωτώμενοι δηλώσαν έγγαμοι (65,3%). Όσον αφορά το νοσοκομείο απασχόλησης, λίγο περισσότεροι από τους μισούς ανήκουν στο ανθρώπινο δυναμικό της Νοσοκομειακής Μονάδας «Ο Άγιος Ανδρέας», καθώς αυτή αποτελεί το μεγαλύτερο Δευτεροβάθμιο Δημόσιο Νοσοκομείο του νομού Αχαΐας. Ακόμη, ως θέση απασχόλησης το 48,5% άνηκε στο νοσηλευτικό προσωπικό, το 33,1% στο ιατρικό προσωπικό και το υπόλοιπο 18,4% στο διοικητικό προσωπικό. Τέλος, ένα μεγάλο ποσοστό επαγγελματιών υγείας (29,2%) δήλωσαν ως έτη συνολικής απασχόλησης τα 26 χρόνια και άνω. Από τις απαντήσεις του δείγματος προκύπτει όσον αφορά το δεύτερο ερευνητικό ερώτημα της συγκεκριμένης εργασίας, το οποίο ήταν η διερεύνηση των στάσεων των επαγγελματιών υγείας έναντι της αιμοδοσίας, πως αυτοί διακρίνονται από μέτριο επίπεδο γνώσεων σχετικά με την αιμοδοσία. Συγκεκριμένα, σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες στην παρούσα έρευνα γνωρίζουν τις ομάδες αίματος (98,4%) και την προσωπική ομάδα αίματός 87

110 τους (91,1%). Ωστόσο, λιγότεροι από τους μισούς (46%) γνώριζαν τη χρονική συχνότητα με την οποία μπορεί να δίνει κανείς αίμα. Ακόμη, σχετικά με τις ομάδες που μπορούν να αιμοδοτήσουν, εννιά στους δέκα δήλωσαν τους υγιείς και επτά στους δέκα τους νέους άνω των 17 ετών. Από την άλλη πλευρά, η πλειοψηφία απάντησε πως οι νοσούντες και οι νέοι κάτω των 17 ετών δε μπορούν να προσφέρουν αίμα. Παρόλο αυτά, υπήρξε διχασμός στις απαντήσεις των συμμετεχόντων σχετικά με τη ικανότητα δωρεάς αίματος των ατόμων άνω των 65 ετών, όπου έξι στους δέκα απάντησαν αρνητικά και τέσσερις στους δέκα περίπου απάντησαν θετικά ή πως δε γνωρίζουν. Στις ερωτήσεις σχετικά με τον όγκο αίματος που συλλέγεται κατά τη διάρκεια κάθε αιμοληψίας, τη διάρκειά τους και την ύπαρξη κινδύνου μετάδοσης ασθενειών για τον αιμοδότη κατά τη δωρεά αίματος, η πλειοψηφία, περίπου οκτώ στους δέκα απάντησαν ορθά. Ο τρίτος στόχος της μελέτης αυτής αφορά στη διερεύνηση των στάσεων των επαγγελματιών υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας έναντι της εθελοντικής αιμοδοσίας. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα έδειξε πως οι επαγγελματίες υγείας χαρακτηρίζονται από θετικό τρόπο σκέψης όσον αφορά την εθελοντική αιμοδοσία. Η συντριπτική πλειοψηφία (99,2%) έκρινε τη δωρεά αίματος ως μία θετική πράξη και διαδικασία. Αξίζει να σημειωθεί πως το 94,9% των συμμετεχόντων αποσυνδέει την πράξη της αιμοδοσίας με την ύπαρξη οικονομικών κινήτρων και θεωρεί πως η εθελοντική αιμοδοσία είναι η καλύτερη πηγή προσφοράς αίματος σε σχέση με την αμειβόμενη αιμοδοσία. Παρόλο αυτά περίπου τρεις στους δέκα ερωτώμενους δήλωσαν πως η διαδικασία λήψης αίματος μπορεί να ενέχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του αιμοδότη, όπως η προσωρινή αδιαθεσία, η λιποθυμία και η μόλυνση. Ακόμη, όπως διαπιστώθηκε από τα αποτελέσματα της μελέτης, οι συμμετέχοντες έδειξαν να συμφωνούν με τη σπουδαιότητα της προσφοράς αίματος από τους συγγενείς των ασθενών και της παρότρυνσης των γνωστών τους για προσφορά αίματος στο μέλλον. Αποτελούν, επίσης, σημαντικά συμπεράσματα πως μόνο ένας στους δύο επαγγελματίες υγείας έχει αιμοδότησει στο παρελθόν, εκ των οποίων οι περισσότεροι έχουν προσφέρει αίμα 1-3 φορές και πως τρεις στους τέσσερις δηλώνουν θετικοί στο να πρόσφεραν στο μέλλον αίμα. Ως προς το τέταρτο ερευνητικό ερώτημα της παρούσας εργασίας, το οποίο στόχευε στο προσδιορισμό των παραγόντων που διευκολύνουν ή δυσχεραίνουν τη συστηματική και την πρώτη προσφορά αίματος προκύπτει πως ο κύριος λόγος αιμοδότησης στο παρελθόν είναι η ανάγκη ενός οικογενειακού ή φιλικού προσώπου για αίμα. Από την άλλη πλευρά, όπως φαίνεται στα αποτελέσματα οι παράγοντες που επηρέασαν τους συμμετέχοντες ώστε να μην 88

111 προσφέρουν ποτέ έως τώρα αίμα είναι πρωτίστως η ύπαρξη ιατρικού προβλήματος και δευτερευόντως το γεγονός πως δε τους ζητήθηκε ποτέ κάτι τέτοιο. Σχετικά με τα κίνητρα τακτικής αιμοδότησης, περίπου οι μισοί επαγγελματίες υγείας που έλαβαν μέρος στη συγκεκριμένη έρευνα και έχουν προσφέρει αίμα το παρελθόν δήλωσαν πως η τηλεφωνική υπενθύμιση του ραντεβού αποτελεί το σημαντικότερο κίνητρο σταθερής προσφοράς αίματος. Σημαντικές παράμετροι συνιστούν, επίσης, ο προγραμματισμός επόμενου ραντεβού κατά την τελευταία αιμοδότηση, η συχνή επικοινωνία με το τμήμα αιμοδοσίας και η ενεργός συμμετοχή σε συλλόγους αιμοδοτών. Αντιθέτως, τα κίνητρα των συμμετεχόντων, που δεν έχουν προσφέρει έως τώρα αίμα, για την πρώτη αιμοδοσία είναι κατά πλειοψηφία (77,3%) η ανάγκη οικογενειακού ή φιλικού προσώπου για αίμα και η παρακολούθηση ενημερώσεων σχετικά με την αιμοδοσία (32,6%). Ο τελευταίος στόχος της έρευνας ήταν η διερεύνηση της επίδρασης των δημογραφικών χαρακτηριστικών των επαγγελματιών υγείας των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας στις γνώσεις, στάσεις και πρακτικές τους. Ύστερα από έλεγχο των σχέσεων μεταξύ δημογραφικών στοιχείων των επαγγελματιών υγείας που συμμετείχαν στην παρούσα έρευνα και των γνώσεων τους διαπιστώθηκε πως οι άνδρες διαθέτουν υψηλότερο επίπεδο γνώσεων όσον αφορά την εθελοντική αιμοδοσία σε σχέση με τις γυναίκες. Επίσης, όσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης των επαγγελματιών υγείας και το επίπεδο των γνώσεων τους σχετικά με την αιμοδοσία φάνηκε πως όσο ανεβαίνει το εκπαιδευτικό επίπεδο των ερωτώμενων τόσο ανεβαίνουν και τα ποσοστά των ορθών απαντήσεών τους στις ερωτήσεις σχετικά με την εθελοντική αιμοδοσία. Η θέση εργασίας φάνηκε να συσχετίζεται, ακόμη, με το επίπεδο των γνώσεων. Συγκεκριμένα, το ιατρικό προσωπικό έδειξε να διαθέτει τις πιο ορθές γνώσεις σχετικά με την αιμοδοσία, στη συνέχεια ακολούθησε το νοσηλευτικό προσωπικό και στο τέλος το διοικητικό. Όσον αφορά τη συσχέτιση μεταξύ των δημογραφικών στοιχείων των επαγγελματιών υγείας με το δεύτερο ερευνητικό ερώτημα της παρούσας έρευνας, διαπιστώθηκε πως το φύλο επιδρά στατιστικά σημαντικά στις στάσεις των ερωτώμενων. Πιο αναλυτικά, οι άνδρες φαίνεται να έχουν προσφέρει συχνότερα στο παρελθόν αίμα σε σχέση με τις γυναίκες και αναφέρουν συχνότερα από τις γυναίκες πως είναι διατιθέμενοι να αιμοδοτήσουν στο μέλλον. Ακόμη, οι νεότεροι σε ηλικία επαγγελματίες υγείας δήλωσαν πως θα πρόσφεραν στο μέλλον αίμα σε μεγαλύτερο ποσοστό από αυτούς μεγαλύτερης ηλικίας. Ο παράγοντας του εκπαιδευτικού επιπέδου φάνηκε, επίσης, να επηρεάζει τις στάσεις των επαγγελματιών υγείας απέναντι στην εθελοντική αιμοδοσία. Ειδικότερα, τα αποτελέσματα έδειξαν πως όσο υψηλότερο είναι το επίπεδο εκπαίδευσης των συμμετεχόντων τόσο μεγαλύτερο ήταν και το ποσοστό προσφοράς αίματος στο παρελθόν. Η περαιτέρω διερεύνηση 89

112 των απαντήσεων των συμμετεχόντων φανέρωσε πως οι γυναίκες φαίνεται να θεωρούν τον παράγοντα της άδειας από την εργασία ως σημαντικό λόγο προσφοράς αίματος στο παρελθόν. Από την άλλη πλευρά, οι άνδρες δήλωσαν περισσότερο συχνά πως δεν έχουν προσφέρει αίμα έως τώρα λόγω έλλειψης χρόνου. Επιπροσθέτως, οι συμμετέχοντες με μεγαλύτερη ηλικία ανέφεραν περισσότερο συχνά ως αίτιο μη προσφοράς αίματος στο παρελθόν το φόβο ανακάλυψης ασθενειών. Αξίζει να σημειωθεί πως τον αλτρουισμό τον ανέδειξαν ως αίτιο προσφοράς αίματος κυρίως οι επαγγελματίες υγείας με λίγα έτη προϋπηρεσίας. Συγκεντρωτικά, η παρούσα εργασία κατέληξε σε πολύ σημαντικά συμπεράσματα και ευρήματα σχετικά με την κατάσταση στο χώρο της εθελοντικής αιμοδοσίας στην Ελλάδα σήμερα. Ειδικότερα, προσπάθησε να σκιαγραφήσει τις γνώσεις, τις στάσεις, τα κίνητρα και τα εμπόδια των επαγγελματιών υγείας σχετικά με την εθελοντική αιμοδοσία ανεξαρτήτου του αν έχουν αιμοδοτήσει ή όχι στο παρελθόν. Τα αποτελέσματα της μελέτης τεκμηρίωσαν την ανάγκη καλλιέργειας της κουλτούρας του εθελοντισμού και της αλληλεγγύης όσον αφορά την προσφορά αίματος. Η ανάγκη προσέλκυσης νέων εθελοντών αιμοδοτών δημιουργεί τον προβληματισμό για διερεύνηση και ανακάλυψη στρατηγικών που θα διαδώσουν την ιδέα του εθελοντισμού. Στρατηγικές όπως ο σωστός χειρισμός των αιμοδοτών που απορρίφθηκαν προσωρινά, κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να ξανά επιστρέψουν για να αιμοδοτήσουν όταν εκλείψει ο λόγος για τον οποίο δεν τους επιτράπηκε να προσφέρουν αίμα. Επίσης, όσον αφορά τους αιμοδότες που απορρίφθηκαν οριστικά, θα ήταν θεμιτό η αντιμετώπιση τους να γίνεται μέσα από το πρίσμα της μετάδοσης του εθελοντισμού αλλά και της συμμετοχής τους στην προσέλκυση νέων εθελοντών αιμοδοτών. Κρίνεται επίσης αναγκαίος ο σχεδιασμός και η υλοποίηση προγραμμάτων και σεμιναρίων για όλους τους επαγγελματίες υγείας, στο χώρο εργασίας τους, κατά τακτά χρονικά διαστήματα, ώστε οι ίδιοι ως πυλώνες της δημόσιας υγείας, να μεταλαμπαδεύουν το μήνυμα του εθελοντισμού και την ανάγκη αιμοδότησης. Σημαντικό θα ήταν ανάλογη έρευνα να επεκταθεί και σε άλλες κοινωνικές και επαγγελματικές ομάδες, ώστε να διαπιστωθεί το επίπεδο γνώσεων, στάσεων και των κινήτρων τους ως προς την εθελοντική αιμοδοσία και ανάλογα των αποτελεσμάτων να υπάρξουν ενδεχόμενες κινητοποιήσεις και σχεδιασμένες στρατηγικές, των εξειδικευμένων επαγγελματιών υγείας, για προσέλκυση νέων εθελοντών αιμοδοτών. Θα ήταν χρήσιμο επίσης η πολιτεία, δια μέσω του εκπαιδευτικού της συστήματος, να καλλιεργήσει την ιδέα του εθελοντισμού, μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων, προβάλλοντας ως κεντρικό μήνυμα την υπέρτατη αξία της ζωής καθώς και την ανάγκη υποστήριξης της. 90

113 Ακόμη, η ενημέρωση μέσω της διαφήμισης με οποιαδήποτε ηλεκτρονικό ή έντυπο μέσο, είναι σημαντικό να ενισχυθεί γιατί αποτελεί έναν κεντρικό τρόπο ευαισθητοποίησης και ενεργοποίησης εθελοντών αιμοδοτών. Η ανάγκη προσέλκυσης νέων αιμοδοτών αλλά και διατήρησης των ήδη υπαρχόντων αναδεικνύουν τη σημαντικότητα οργάνωσης στοχευμένων και συντονισμένων πολιτικών από την πλευρά της πολιτείας σε συνεργασία πάντοτε με τους αρμόδιους φορείς. Ο στόχος των πολιτικών και των παρεμβάσεων για την αύξηση της αιμοδοσίας θα πρέπει να εστιάζει στην κινητοποίηση του κοινωνικού ενδιαφέροντος και της επιθυμίας για την κοινωνική αλληλοβοήθεια και φροντίδα αλλά και στο γνωστικό επίπεδο, δηλαδή στην πληροφόρηση για τις διαδικασίες της αιμοδοσίας, ώστε να μειωθούν οι αρνητικές εικόνες και τα αισθήματα φόβου που έχουν συσχετισθεί συνειρμικά με αυτήν. Ακόμη, είναι επιτακτική ανάγκη τα προγράμματα στρατολόγησης και διατήρησης αιμοδοτών να λάβουν υπόψη τους λόγους αποχής των αιμοδοτών (λόγοι υγείας, έλλειψη χρόνου, έλλειψη υπενθύμισης από την μεριά των υπηρεσιών αιμοδοσίας) και να εφαρμόζουν προγράμματα υπενθύμισης, αφού όμως πρώτα έχουν προσεγγίσει τους αιμοδότες εκείνους, οι οποίοι είναι συνειδητά πρόθυμοι και υγιείς να δωρίζουν αίμα συστηματικά. Η σκοπιμότητα προσέλκυσης νέων αιμοδοτών είναι εξίσου σημαντική με τη διατήρηση των παλαιότερων και σε αυτό θα συμβάλλει η ανάληψη μέτρων διευκόλυνσής του, μέσω της αναβάθμισης της προσβασιμότητάς τους στον αιμοδοτικό χώρο, της βελτίωσης των σχέσεων επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ των αιμοδοτών και των αρμόδιων φορέων και τη διευκόλυνση της διαδικασίας της αιμοδοσίας. Η ικανοποίηση των αιμοδοτών συνιστά κομβικό σημείο το οποίο επηρεάζει θετικά τη συστηματική και την πρώτη εθελοντική αιμοδοσία. Με την παρούσα εργασία πιστεύουμε ότι ανεδείχθη σε σημαντικό βαθμό ένα μείζον θέμα της τρέχουσας πραγματικότητας, η αιμοδοσία, τουλάχιστον σε μία ιδιαίτερη επαγγελματική ομάδα. Οι αλλαγές που επιφέρει η παγκοσμιοποίηση με τα νεο-εγερθέντα ζητήματα όπως το μεταναστευτικό, οι περιφερειακοί πόλεμοι αλλά και ο σύγχρονος τρόπος ζωής με τις αυξημένες απαιτήσεις σε αίμα, οδηγούν αναπόφευκτα στην αυξημένη ζήτηση του. Καθώς ως μόνη πηγή είναι ο ανθρώπινος παράγοντας, κρίνουμε ότι δύο βασικοί πυλώνες προσέγγισης πρέπει να υπάρξουν. Η διεύρυνση της ανθρωπιστικής παιδείας όπως κατεδείχθη στην έρευνά μας και ο κεντρικός στρατηγικός σχεδιασμός της πολιτείας με γνώμονα την προσφορά αίματος σε όλους, ανεξαρτήτως φυλής, κοινωνικών τάξεων, κοινωνικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων, μακριά από οποιαδήποτε προσπάθεια εμπορευματοποίησης του υπέρτατου αυτού αγαθού που είναι το αίμα. 91

114 92

115 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Abolghasemi, H., Hosseini-Divkalayi, N., Seighali, F. (2010). Blood donor incentives: A step forward or backward. Asian Journal of Transfusion Science. 4 (1), (πρόσβαση στις 20/10/2017). Balkees, A., Mohammad, S. (2014). Investigating Knowledge and Attitudes of blood donors and Barriers concerning blood donation in Jordan. Procedia Social and Behavioral Sciences, 116, Γάφου, Α., Αργυρού, Α., Μαράκη, Χ., Νικολοπούλου, Σ., Τσέγρα, Μ. (2015). Σύγχρονες πρακτικές βελτίωσης της διαδικασία «επιλογή του δότη. Αιμοδοσία και μετάγγιση, 69, Γερανιωτάκη, Φ., Μπόλλας, Γ., Σοφούλης, Ν. (2001). Αιματολογία Αιμοδοσία ΙΙ. Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Γιαλεράκη, Ρ., Σπυράκη, Χ. (2004). Πολιτική στη διαχείριση του αίματος. Ποιότητα, ασφάλεια, οικονομία. Αθήνα. Chand Arya, R., Wander, GS., Gupta, P. (2011). Blood component therapy: Which, when and how much. In Journal of Anaesthesiology Clinical Pharmacology. 27 (2): (πρόσβαση στις 14/09/2017). Cohen, L. Manion, L. (2007). Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας. Αθήνα: Μεταίχμιο. Council of Europe, Committee of Ministers. (1995) Recommendation No. R (95) 14 on the protection of health of donors and recipients in the area of blood transfusion. (πρόσβαση στις 20/09/2017). Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α.) Επάρκεια αίματος. %CF%84%CF%8D%CF%80%CE%BF%CF%85- %CE%B5%CF%80%CE%AC%CF%81%CE%BA%CE%B5%CE%B9%CE%B1- %CE%B1%CE%AF%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82/ (πρόσβαση στις 30/09/2017). Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας. (2013a). Όλα για το αίμα. (πρόσβαση στις 10/09/2017). Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας. (2013b). Ομάδες αίματος. (πρόσβαση στις 14/09/2017). 93

116 Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας. (2013c). Διαδικασία αιμοδοσίας. (πρόσβαση στις 14/09/2017). Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας. (2013d). Ιστορία της αιμοδοσίας. (πρόσβαση στις 15/09/2017). Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας. (2013e). Πότε δεν επιτρέπεται να αιμοδοτήσω. (πρόσβαση στις 20/09/2017). Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας. (2013f). Νομοθεσία. (πρόσβαση στις 23/09/2017). European Commission. (2017). Evaluation of the EU blood and tissues and cells legislation. (πρόσβαση στις 18/09/2017). Εφημερίδα της Κυβέρνησης. (2005). Νόμος Υπ Αριθμ Αναδιοργάνωση του συστήματος αιμοδοσίας και λοιπές διατάξεις. (πρόσβαση στις 25/09/2017). Εφημερίδα της Κυβέρνησης. (2009). Υπουργική Απόφαση Υ4γ/οικ / (Φ.Ε.Κ Β'). E%B9%CE%BA%CE%AE- %CE%91%CF%80%CF%8C%CF%86%CE%B1%CF%83%CE%B7- %CE%A54%CE%B3-%CE%9F%CE%99%CE%9A %CE%9F%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82- %CE%9A%CE%AD%CE%BD%CF%84%CF%81%CF%89%CE%BD- %CE%91%CE%AF%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82- %CE%BA%CE%B1%CE%B9- %CE%9D%CE%BF%CF%83%CE%BF%CE%BA%CE%BF%CE%BC%CE%B5%CE %B9%CE%B1%CE%BA%CF%8E%CE%BD- %CE%A5%CF%80%CE%B7%CF%81%CE%B5%CF%83%CE%B9%CF%8E%CE%B D- %CE%91%CE%B9%CE%BC%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CF%83%CE%AF%CE% B1%CF%82.pdf (πρόσβαση στις 26/09/2017). Hagen, P. (1993). Blood transfusion in Europe: A white paper. Netherlands: Council of Europe Press. Hinrichs, A., Picker, S.M., Shcreiber, A., Lefering, R., Neugebauer, E.A.M. (2008). Effect of blood donation on well-being of blood donors. Transfusion Medicine, 18,

117 Fischbach, F., Dunning M. (2009). A manual of laboratory and diagnostic tests. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. Glynn, S.A., Kleinman, S.H., Schreiber, G.B., Zuck, T., Combs, S.M., Bethel, J., Garratty, G., Williams, E. A. (2002). Motivations to donate blood: demographic comparisons. Transfusion, 42, pp Ίδρυμα Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας. (2009). Εθελοντισμός στην αιμοδοσία. E%A4%CE%99%CE%A3%CE%9C%CE%9F%CE%A3%20%CE%A3%CE%A4%CE %97%CE%9D%20%CE%91%CE%99%CE%9C%CE%9F%CE%94%CE%9F%CE%A 3%CE%99%CE%91.pdf (πρόσβαση στις 20/09/2017). Ίδρυμα Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας. (2010). Ενημερωτικό φυλλάδιο για ασθενείς και εθελοντές αιμοδότες. Paragoga.pdf (πρόσβαση στις 10/09/2017). Ιωαννίδου, Μ. (2009). Διερεύνηση των στάσεων της συμπεριφοράς και του επιπέδου γνώσεων των εθελοντών αιμοδοτών σε σχέση με την εθελοντική αιμοδοσία. Διδακτορική διατριβή. Ιατρική Σχολή ΑΠΘ. (πρόσβαση στις 07/10/2017). Καραβαγγέλη-Βλάτσα Ε. (2005). Εθελοντική Αιμοδοσία. Μικροβιολογικά Χρονικά, Τόμος 21: Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων & Συντονιστικό Κέντρο Αιμοεπαγρύπνησης. (2012). Δελτίο - Επιδημιολογική επιτήρηση αντιδράσεων και συμβάντων κατά και μετά την αιμοδοσία ( ). Αθήνα: Υπουργείο Υγείας. Kort, W., Mayr, W., Jungbauer, C., Vuk, T., Kullaste, R., Seifried, E., Grazzini, G., With, J., Follea, G. (2016). Blood donor selection in European Union directives: room for improvement. In Blood Transfusion. 14(2): (πρόσβαση στις 18/09/2017). Los, A., Smit Sibinga C. (2001). Community involvement: The development the past, the present and the future of blood donation as a form of community involvement. In Smit Sibinga, C., Cash, J. (2001). Transfusion Medicine: Quo Vadis? What has been achieved, what is to be expected. Netherland: Springer Science & Business Media B.V. Masser, B.M., White, K.M., Hyde, M.K., Terry, D.J. (2008) The psychology of blood donation: current research and future directions. Transfus Med Rev, 22:

118 Mathew, S.M., King, M. R., Glynn, S.K., Dietz, S.K., Caswell, S.L., Schreiber, G.B. (2007). Opinions about donating blood among those who never gave and those who stopped: a focus group assessment. Transfusion Medicine, 47, National AIDS Control Organisation. (2007). Voluntary Blood Donation Programme. (πρόσβαση στις 20/09/2017). Οικονομίδη, Σ., Παπαδόπουλος, Γ., Δρόσου, Σ., Λεοντίνη, Π. (2015). Επιζητούν οι εθελοντές αιμοδότες την επικοινωνία; Sms και ανταπόκριση. Αιμοδοσία και Μετάγγιση, 68, 5-7. Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Εθελοντών Αιμοδοτών. (2013). Παρουσίαση της Π.Ο.Σ.Ε.Α. (πρόσβαση στις 20/10/2017). Πανελλήνιος Σύλλογος Εθελοντών Αιμοδοτών. (2017). Μάθετε για την αιμοδοσία. CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B5%CF%82/1- %CE%BC%CE%AC%CE%B8%CE%B5%CF%84%CE%B5- %CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD- %CE%B1%CE%B9%CE%BC%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CF%83%CE%AF%CE %B1.html#a2 (πρόσβαση στις 10/09/2017). Παπαγεωργίου, Γ. (2004). Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα. Αθήνα: Τυπωθήτω. Politis, C. (2001). Blood donation systems as an integral part of the health system. In Archives of Hellenic Medicine. 17 (4): Robson, C. (2010). Real World Research: A Resource for Social Scientists and Practitioner-Researchers. Oxford: John Wiley & Sons. Rodríguez, M., Cabasés Hita, J. (2009). An economic model of behaviour: Attitudes towards altruistic blood and organ donations. ftp://ftp.econ.unavarra.es/pub/documentostrab/dt0901.pdf (πρόσβαση στις 20/09/2017). Ρούσσος, Δ., Μαμόπουλος, Α., Μαμόπουλος, Μ. (2003). Παθήσεις του αίματος και κύηση. Αθήνα: University Studio Press. Sarkar, S. (2008). Artificial blood. In Indian Journal of Critical Care Medicine. 12(3): (πρόσβαση στις 12/09/2017). 96

119 Schmidt, R., Thews, G. (1989). Human Physiology. New York: Springer-Verlag. Schreiber, G.B., McCurdy, P., Sanchez, A., McCurdy, P.R., Glynn, S.A., Williams, A.E., et al. (1999). Frequency of blood donation and reserve capacity of the blood supply (abstract). Transfusion, 39S, pp. 32S. Wilkinson, A. (2015). Factors that Motivate and Hinder Blood Donation among First Time Blood Donors. jjkkal6pdyahvgkpokhzamcuuqfggsmaa&url=http%3a%2f%2fsaspublisher.c om%2fwp-content%2fuploads%2f2015%2f01%2fsjams-31d pdf&usg=aovvaw0dgmej6-fvtq9qcewegupb (πρόσβαση στις 20/11/2017). World Health Organization (WHO). (2000). Strategies for blood donor recruitment. (πρόσβαση στις 20/10/2017). World Health Organization (WHO). (2016). Global status report on blood safety and availability. eng.pdf?ua=1 (πρόσβαση στις 30/09/2017). World Health Organization (WHO). (2017a). Data and statistics. (πρόσβαση στις 18/09/2017). World Health Organization (WHO). (2017b). Blood transfusion safety. (πρόσβαση στις 20/09/2017). 97

120 98

121 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Ενημερωτική Επιστολή προς συμμετέχοντες στην έρευνα. Αγαπητοί συνάδερφοι, Το παρόν ερωτηματολόγιο διαμορφώθηκε στα πλαίσια διεξαγωγής της διπλωματικής ερευνητικής μου μελέτης, στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Δημόσια Υγεία» του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών με θέμα: «Γνώσεις, στάσεις και κίνητρα των επαγγελματιών υγείας (ιατρικό, νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό) των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας σχετικά την εθελοντική αιμοδοσία». Η έρευνα διεξάγεται σε όλα τα τμήματα των Δευτεροβάθμιων Δημόσιων Νοσοκομείων του Νομού Αχαΐας και αφορά όλες τις ειδικότητες και βαθμίδες. Η συμμετοχή σας με την συμπλήρωση του ερωτηματολογίου είναι ιδιαίτερα σημαντική. Οι απαντήσεις σας θα είναι ανώνυμες και εμπιστευτικές και θα χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά και μόνο για τους σκοπούς της έρευνας. Ο χρόνος που θα χρειαστεί για να απαντήσετε στις ερωτήσεις είναι περίπου 10 λεπτά. Για όποιες απορίες σας θα βρισκόμαστε σε άμεση διάθεση σας. Η συμμετοχή στη μελέτη είναι εθελοντική. Υπεύθυνος καθηγητής: Δημήτριος Βελισσάρης Επίκουρος καθηγητής Παθολογίας Ερευνητική ομάδα: Αμαλία Χαβελέ Σας ευχαριστούμε θερμά εκ των προτέρων για το χρόνο σας 99