αίματος κατά τη μετάγγιση Η ιστορία της μετάγγισης ενήργησε μετάγγιση από άνθρωπο σε άνθρωπο. αίματος με το σύστημα ΑΒΟ της συμβατότητας

Transcript

1 Αίμα Παράγωγα αίματος και νοσηλευτικές ευθύνες κατά τη μετάγγιση Η ιστορία της μετάγγισης αίματος Μυθικά χρόνια το αίμα προκαλούσε δέος και φόβο Σταθμοί στην ιστορία της αιμοδοσίας ήταν 1790 ο James Blundell Μαιευτήρας και Φυσιολόγος του Νοσοκομείου του Λονδίνου ( guy s s Hospital) είναι ο πρώτος που ενήργησε μετάγγιση από άνθρωπο σε άνθρωπο. Το 1900 από τον Karl Landsteiner ανακαλύφθηκαν οι ομάδες αίματος με το σύστημα ΑΒΟ Ο Μοςς το 1914 είναι ο πρώτος που χρησιμοποιούσε την δοκιμασία της συμβατότητας 1

2 Η ιστορία της μετάγγισης αίματος Το 1952 το Κράτος ανέλαβε την οργάνωση της Αιμοδοσίας σε Εθνική κλίμακα με την ίδρυση της Εθνικής Υπηρεσίας Αιμοδοσίας στο Υπουργείο Υγείας Σημαντικό βήμα για την Εθελοντική Αιμοδοσία στον τόπο μας ήτανε η απόφαση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας κ. Σ. Δοξιάδη να απαγορευτεί η επί πληρωμή προσφορά αίματος. Απόφαση δύσκολη για την εποχή εκείνη αλλά αποφασιστική για την εξέλιξη της Αιμοδοσίας στη χώρα μας. ΟΜΑΔΕΣ ΑΙΜΑΤΟΣ Δύο κύρια αντιγονικά συστήματα: Το σύστημα Α Β Ο Το σύστημα rhesus Το σύστημα ΑΒΟ υποδηλώνει την ύπαρξη ή όχι των ουσιών (τα αντιγόνα) Α και Β στα ερυθρά αιμοσφαίρια. Τα αντιγόνα αυτά ή υπάρχουν και τα δύο μαζί ή μόνο ένα από αυτά ή και κανένα. Όταν υπάρχουν και τα δύο η ομάδα λέγεται ΑΒ Όταν υπάρχει μόνο το Α η ομάδα λέγεται Α Όταν υπάρχει μόνο το Β η ομάδα λέγεται Β Όταν δεν υπάρχει ούτε το Α ούτε το Β η ομάδα λέγεται Ο 2

3 ΟΜΑΔΕΣ ΑΙΜΑΤΟΣ Ένα άτομο rhesus θετικό μπορεί να πάρει αίμα της ίδιας ομάδας και σε μερικές περιπτώσεις αίμα rhesus αρνητικό. Αντίθετα άτομο rhesus αρνητικό δεν πρέπει να δεχθεί άτομα rhesus θετικό μόνο σε περίπτωση πολύ μεγάλης ανάγκης. ΟΜΑΔΕΣ ΑΙΜΑΤΟΣ 3

4 ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΑΙΜΑΤΟΣ 1Η ΦΑΣΗ ολικό αίμα 2Η ΦΑΣΗ διάφορα στοιχεία του ολικού αίματος τα οποία διαχωρίζονται Από μια μονάδα ολικού αίματος συλλέγουμε 1.Συμπυκνωμένα ερυθρά 2.Πλάσμα Κοινό (διαχωρισμός μετά από έξι ώρες) Φρέσκο κατεψυγμένο πλάσμα (διαχωρισμός μέσα σε έξι ώρες) Το Πλάσμα δίνει τα εξής παράγωγα : Το ινωδογόνο Αντιαιμορροφιλικοί παράγοντες γ σφαιρίνες, ειδικές ανοσοσφαιρίνες 3. Αιμοπετάλια. Βασικές αρχές μετάγγισης Για την χορήγηση του αίματος ή των προϊόντων αυτού, πρέπει να συνοδεύεται το δείγμα αίματος του ασθενή από ένα δελτίο στο οποίο πρέπει να αναφέρονται τα παρακάτω.. : Ονοματεπώνυμο και Πατρώνυμο ασθενούς Αριθμός Μητρώου-Κλινική Ημερομηνία και ώρα λήψης του αίματος Νόσημα από το οποίο πάσχει ο ασθενής, ιστορικό μεταγγίσεων στις οποίες αυτός έχει υποβληθεί Ιστορικό κυήσεων Αντιδράσεις σε προηγούμενες μεταγγίσεις Το είδος του ζητούμενου παραγώγου Την ποσότητα σε μονάδες Αν πρόκειται για χειρουργείο την ακριβή ημερομηνία της επέμβασης Να προσδιορίζεται ο χαρακτήρας της μετάγγισης (μετάγγιση μόλις γίνουν οι εξετάσεις συμβατότητας, χωρίς συμβατότητα, επείγον μετάγγιση) Η αίτηση να φέρει την υπογραφή του γιατρού ολογράφως και ευανάγνωστα και όχι με μονογραφή Η αιμοληψία του δείγματος από τον ασθενή, να γίνεται πάντα στο κρεβάτι του και μετά από επιβεβαίωση των στοιχείων αυτού. Η σήμανση του σωληναρίου με ετικέτα γίνεται κατά την αιμοληψία και όχι όταν απομακρυνθούμε από τον ασθενή και πάντα από το άτομο που έκανε την αιμοληψία 4

5 Βασικές αρχές μετάγγισης Αν η αίτηση δεν περιλαμβάνει τα παραπάνω βασικά στοιχεία, ή τα στοιχεία δεν συμφωνούν με αυτά του σωληναρίου με το δείγμα αίματος, ΔΕΝ παραλαμβάνεται το συγκεκριμένο δείγμα. Οπωσδήποτε δε, πρέπει να κατανοήσουμε ότι ΔΕΝ διορθώνονται ή αλλάζονται στοιχεία από το τηλέφωνο. Διαδικασία προετοιμασίας ασθενών πριν την μετάγγιση Α) ΦΑΣΗ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ Λήψη ζωτικών σημείων του ασθενή Επιβεβαίωση ότι έχει γίνει ο καθορισμός ομάδας αίματος και η δοκιμασία διασταύρωσης Χορήγηση του αίματος μέσα σε 20 λεπτά μετά την παραλαβή του από την τράπεζα αίματος Έλεγχος της φιάλης του αίματος για τυχόν φυσαλίδες, αλλοίωση της χροιάς και για θολερότητα, ή για ρωγμές και σκισίματα στην φιάλη που περιέχει το αίμα. Προετοιμασία του τον ασθενή για την φλεβοκέντηση ή έλεγχο του σημείου του φλεβοκαθετήρα αν ο ασθενής φέρει ήδη 5

6 Β) ΦΑΣΗ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ Σύγκριση της ταυτότητας του αρρώστου με τα στοιχεία της φιάλης αίματος. Έλεγχος ημερομηνίας λήξης του αίματος, και επιβεβαίωση ότι η ομάδα αίματος του ασθενή είναι ίδια με αυτή της φιάλης που θα μεταγγιστεί, καθώς και αν φέρει την υπογραφή αυτού που έχει κάνει την διασταύρωση. Όταν ο ασθενής για οποιοδήποτε λόγο δεν μπορεί να επιβεβαιώσει τα στοιχεία του τότε συμβουλευόμαστε έναν συνοδό, το διάγραμμα αλλά και τον φάκελο του ασθενή και εφαρμόζουμε την φιάλη πάντα παρουσία του θεράποντος γιατρού. Ο γιατρός αφού επιβεβαιώσει εκ νέου τα παραπάνω στοιχεία, πρέπει οπωσδήποτε να μονογράψει τη φιάλη του αίματος. Ενημέρωση του ασθενή για την διαδικασία που θα ακολουθήσει Βεβαιωθείτε για τα ζωτικά σημεία του ασθενή Εφαρμόστε την συσκευή μετάγγισης αίματος με άσηπτη πάντα τεχνική Β) ΦΑΣΗ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ Αφαιρείται τον αέρα από την συσκευή και αφού την συνδέσετε με τον ασθενή, ρυθμίζεται για τα πρώτα 15 λεπτά τη ροή του αίματος στα 5 ml ανά λεπτό. Είναι απαραίτητη η παραμονή του νοσηλευτή κοντά στον άρρωστο που μεταγγίζεται για τουλάχιστον 15 λεπτά. Χορηγείτε το αίμα με βραδύτερο ρυθμό όταν πρόκειται για πολύ ηλικιωμένο ασθενή ή για βρέφη και πολύ μικρά παιδιά, ή όταν πρόκειται για άτομα με καρδιακό ή αναπνευστικό πρόβλημα.. Απαγορεύεται η ταυτόχρονη χορήγηση αίματος με φάρμακα, ορό DX5% 5%ή Lactated Ringer s, Χημ/τικά σκευάσματα, αντιβιώσεις κ.α. ΠΡΟΣΟΧΗ η χορήγηση αίματος γίνεται ΜΟΝΟ από νοσηλευτικό προσωπικό και όχι από βοηθητικό προσωπικό, αποκλειστικές 6

7 Γ) ΦΑΣΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ Παρατηρείτε το άρρωστο όσο είστε κοντά του πολύ προσεκτικά και αναφέρεται αμέσως οποιαδήποτε δυσχέρεια παρουσιάζει Και το πιο Ασήμαντο για άλλες περιπτώσεις σύμπτωμα μπορεί να σημαίνει πρόβλημα όταν εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της μετάγγισης. Οπωσδήποτε όταν ξεκινάει η μετάγγιση και ιδιαίτερα αν πρόκειται για άτομο που μεταγγίζεται για πρώτη φορά, ενημερώνουμε να μη φάει τίποτε κατά την ώρα της μετάγγισης ώστε αν παρουσιαστεί κάποια αλλεργία να είμαστε σίγουροι ότι οφείλεται στο αίμα και όχι σε φαγητό. Η λήψη ζωτικών πρέπει να επαναλαμβάνεται 20 λεπτά μετά την την έναρξη της μετάγγισης Γ) ΦΑΣΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ Καταγράψτε στο διάγραμμα του ασθενή και στη σωστή θέση και ημερομηνία την μετάγγιση και οπωσδήποτε ενημερώστε την κάρτα νοσηλείας του,, ( χρόνος χορήγησης, στοιχεία φιάλης, χρόνο λήξης, ζωτικά σημεία πριν και μετά την μετάγγιση, οποιαδήποτε αντίδραση ή επιπλοκή) Αλλάξτε τη συσκευή μετάγγισης σε κάθε νέα φιάλη. Αναγράφετε την Κ.Φ.Π. σε αρρώστους μεπροβλήματα κυκλοφοριακής υπερφόρτωσης. 7

8 ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΤΑΓΓΙΣΗ Α) Αιμολυτικές αντιδράσεις οφειλόμενες σε ασυμβατότητα. Οξεία νεφρική ανεπάρκεια. Πυρετική αντίδραση Αλλεργικές αντιδράσεις -Αναφυλακτικό shock Επιπλοκές από υπερφόρτωση κυκλοφορίας Αντιδράσεις από χορήγηση αίματος σε πολύ χαμηλή θερμοκρασία. ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΤΑΓΓΙΣΗ Β) Απώτερες αντιδράσεις άνοσου αιτιολογίας Αιμολυτική αντίδραση. Αντίδραση μοσχεύματος κατά του ξενιστού Μετά μετάγγιση πορφύρα Άλλο-ανοσοποίηση έναντι αντιγόνων ερυθρών ή λευκών αιμοσφαιρίων, αιμοπεταλίων ή πρωτεϊνών του πλάσματος 8

9 ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΤΑΓΓΙΣΗ Γ) Απώτερες αντιδράσεις μη άνοσου αιτιολογίας: Συσσώρευση σιδήρου. Ηπατίτιδα. Λοιμώξεις από πρωτόζωα (παράσιτο της ελονοσίας, τοξόπλασμα,cmv CMV) Το σύνδρομο HIV ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Ρίγος Υψηλός πυρετός Πόνος στην οσφύ Ανησυχία Ναυτία Προκάρδιο άλγος Ταχυκαρδία Δύσπνοια Ερυθρότητα προσώπου Βήχας. 9

10 ΓΕΝΙΚΕΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΣΤΗ ΜΕΤΑΓΓΙΣΗ ΑΙΜΑΤΟΣ. Διακόψτε αμέσως την χορήγηση αίματος, αλλά διατηρήστε την φλέβα ανοικτή για να υπάρχει ανοικτή οδός χορήγησης φαρμάκων. Ειδοποιήστε αμέσως τον γιατρό και τη τράπεζα αίματος. Άμεση αποστολή στην αιμοδοσία της μεταγγιζόμενης φιάλης και δείγμα αίματος από τον ασθενή, που θα συνοδεύεται με έντυπο που θα περιλαμβάνει τα στοιχεία του ασθενούς, τα χαρακτηριστικά της αντίδρασης και εάν είναι δυνατόν τον τρόπο αντιμετώπισης της αντίδρασης. ΓΕΝΙΚΕΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ ΣΤΗ ΜΕΤΑΓΓΙΣΗ ΑΙΜΑΤΟΣ. Συλλέξτε δείγμα ούρων και στείλτε το στο εργαστήριο για ανίχνευση αιμοσφαιρίνης και κρατήστε τα ούρα των επόμενων ουρήσεων. Πάρτε ζωτικά σημεία του αρρώστου. Μην αφήνετε τον άρρωστο μόνο του. Αναγράψτε στο φύλλο νοσηλείας την ώρα που άρχισε η αντίδραση, συμπτώματα, ζωτικά σημεία του αρρώστου, την ώρα που σταμάτησε η μετάγγιση, τον όγκο του αίματος που χορηγήθηκε, τα στοιχεία της μονάδας αίματος που χορηγήθηκε, την ώρα που στάλθηκε το δείγμα ούρων, και την ώρα που ειδοποιήθηκε και ήρθε ο γιατρός. 10

11 Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΙΜΟΔΟΣΙΑΣ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ Την εξακρίβωση πιθανού λάθους παράδοσης, σήμανσης Την επαλήθευση της ομάδος ΑΒΟ και του Rh τόσο του ασθενούς όσο και της μονάδας αίματος. Άμεση δοκιμασία coombs στα ερυθρά του ασθενούς. Έλεγχο του ορού του ασθενούς για την ύπαρξη άλλων αντισωμάτων. Επανάληψη της δοκιμασίας συμβατότητας με το παλαιό και το νέο δείγμα ορού του ασθενούς. ΑΥΤΟΜΕΤΑΓΓΙΣΗ Ή ΑΥΤΟΛΟΓΗ ΜΕΤΑΓΓΙΣΗ Εξ αιτίας αυξημένων αναγκών σε αίμα προσπάθεια μείωσης των επιπλοκών Η αυτομετάγγιση είναι η διαδικασία της συλλογής του αίματος του ασθενή και η επαναχορήγηση του στο χειρουργείο, αν χρειαστεί. 11

12 ΑΥΤΟΜΕΤΑΓΓΙΣΗ Ή ΑΥΤΟΛΟΓΗ ΜΕΤΑΓΓΙΣΗ Προεγχειρητική αυτόλογη προκατάθεση αίματος Το αίμα συλλέγεται και συντηρείται στο ψυγείο μερικές εβδομάδες πριν από το χειρουργείο. Οξεία ισοογκαιμική αιμαραίωση Το αίμα συλλέγεται πριν το χειρουργείο και χορηγείται κατά τη διάρκεια του χειρουργείου. Διεγχειρητική και μετεγχειρητική συλλογή αίματος Το αίμα που χάνεται κατά την χειρουργική επέμβαση μπορεί να συλλεγεί και να μεταγγισθεί ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι ανάγκες σε ξένο αίμα. 12