Ashworth J.G. and Voogd H.,(1990) Selling the City,Belhaven Press. Bailey J.T.,(1989) Marketing Cities in the 1980s and beyond,american Economics

Transcript

1 ΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Του Χριστόδουλου Κουτσουλιάνου Ο Χριστόδουλος Κουτσουλιάνος είναι Γενικός ιευθυντής, ηµοτική Αναπτυξιακή Επιχείρηση Καλαµαριάς ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο τουρισµός για την Ελλάδα αποτελεί χωρίς άλλο ένα σηµαντικό κλάδο οικονοµικής δραστηριότητας,η συµβολή του οποίου στην αντιµετώπιση των µεγάλων προβληµάτων της οικονοµίας κάθε άλλο παρά να αµφισβητηθεί µπορεί και πολύ περισσότερο να αποσιωπηθεί.παρά το γεγονός αυτό, όµως,κανένας άλλος κλάδος οικονοµικής δραστηριότητας της οικονοµίας δεν δοκιµάζεται τόσο πολύ τα τελευταία χρόνια και ειδικότερα από το τέλος της δεκαετίας του 80 και µετά όσο ο τουρισµός. Το αµείλικτο ερώτηµα που δικαιολογηµένα τίθεται από τους παράγοντες της τουριστικής προσφοράς,δηλαδή τους ξενοδόχους,τουρ οπερέιτορς,ταξιδιωτικούς/τουριστικούς πράκτορες,απασχολούµενους στην τουριστική βιοµηχανία κλπ., αλλά και από απλούς πολίτες είναι το εξής: υπάρχει ένα ολοκληρωµένο πρόγραµµα τουριστικής πολιτικής και µάρκετινγκ µε το οποίο να µπορούν να αντιµετωπιστούν αποτελεσµατικά χρόνια και άλλα πιεστικά προβλήµατα της τουριστικής οικονοµίας,και αν πραγµατικά υπάρχει τέτοιο πρόγραµµα ποιο είναι αυτό,ποιοι είναι οι στόχοι του και µε ποια µέτρα θα επιχειρηθεί εκ µέρους της πολιτικής εξουσίας η επίτευξή τους.( Η Ελλάδα είναι χώρα τουριστική.το φυσικό κάλλος,ο εξαίρετος καιρός,η παραδοσιακή φιλόξενη συµπεριφορά των Ελλήνων και µια σειρά άλλων πλεονεκτηµάτων οδήγησε στην ανάπτυξη του τουρισµού στη χώρα.στη Ελληνική τουριστική βιοµηχανία,στη σηµαντικότερη µέχρι τώρα εθνική οικονοµική δραστηριότητα της χώρας,εργάζονται και απασχολούνται χιλιάδες άνθρωποι (Ανδρουλάκης,2004). Ο ελληνικός τουριστικός τοµέας, αν και αποτελεί έναν από τους σηµαντικότερους παράγοντες της Ελληνικής οικονο- µίας µε περισσότερο από 18% συµµετοχή στο ΑΕΠ,µε εισαγωγή συναλλάγµατος περισσότερο των 9 δισ.δολαρίων και ση- µαντική συµµετοχή στη δηµιουργία θέσεων εργασίας,εξακολουθεί,παρά τα όποια βήµατα έχουν γίνει,να αντιµετωπίζε - ται από την πολιτεία ως ένας δευτερεύων οικονοµικός παράγοντας (Πατσουράτης,2002). Η ανάγκη εφαρµογής µιας περιφερειακής τουριστικής πολιτικής εκ µέρους των πολιτικών εξουσιών σε διάφορες χώρες υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών τόσο των αναπτυγµένων όσο και των αναπτυσσοµένων,προέρχεται από τις ανισότητες ευκαιριών που υπάρχουν σε διαπεριφερειακό επίπεδο και οι οποίες,όπως είναι φυσικό,προκαλούν οικονοµικά και κοινωνικά προβλήµατα.όπως είναι γνωστό,η ασύµµετρη τουριστική ανάπτυξη στην επικράτεια µιας χώρας υποδοχής και φιλοξενίας τουριστών παρουσιάζεται µε διάφορες µορφές, που εξελίσσεται ανάλογα µε την αναπτυξιακή φάση στην οποία βρίσκεται αυτή. Στην αναπτυσσόµενες χώρες, ό µ ω ς, η κυριότερη µορφή ασυµµετρίας της τουριστικής ανάπτυξης στο χώρο είναι κατά κανόνα εκείνη που εντοπίζεται συνήθως ανάµεσα στο κέντρο και την περιφέρεια και συγκεκριµένα ανάµεσα στην πρωτεύουσά τους και τις διάφορες περιφέρειες της υπόλοιπης επικράτειας τους (Κόνσολας,1974). Η δοµή του άρθρου έχει την ακόλουθη διάρθρωση: Η πρώτη ενότητα αναλύει ποια είναι η εφαρµογή του µάρκετινγκ στον τουρισµό.η δεύτερη ενότητα παρουσιάζει τον τρόπο µε τον οποίο το µάρκετινγκ του τόπου,µπορεί να εφαρµοσθεί στην χώρα µας. Η τρίτη ενότητα παρουσιάζει την προσπάθεια ανάπτυξης του τουρισµού στην περιφέρεια,που εφαρµόζονται στην χώρα µας.η τρίτη ενότητα παρουσιάζει την προσπάθεια ανάπτυξης του τουρισµού στην περιφέρεια.η τέταρτη ενότητα παρουσιάζει τα συµπεράσµατα και τις προτάσεις της εργασίας αυτής. Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ Η συνεχής οικονοµική ανάπτυξη και η ταυτόχρονο βελτίωση του βιοτικού επιπέδου είναι οι δεδοµένοι στόχοι όλων των κυβερνήσεων.οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι κατεξοχήν καταναλωτικές και η κατανάλωση γίνεται καταρχήν στα α- ναλώσιµα υλικά και στη συνέχεια στις υπηρεσίες.μεταξύ των υπηρεσιών που παρέχονται στον καταναλωτή ο τουρισµός γενικά έχει βαρύνουσα θέση (Τσακλάγκανος,2001). Η φιλοσοφία του µάρκετινγκ είναι ότι η επιχείρηση θα πρέπει να αναγνωρίζει και να δέχεται ότι όλες οι δραστηριότητες θα πρέπει να κατευθύνονται από τις επιθυµίες του αγοραστή (Ηγουµενάκης,1999).Όπως είναι λίγο-πολύ γνωστό,το marketing γεννήθηκε µέσα από τη διαρκή ανάπτυξη του βιοµηχανικού πολιτισµού,ο δε όρος marketing συναντάται,ως κλάδος των επιστηµών του management, στις ΗΠΑ ήδη από τη 10ετία του 20. Στον Το υ ρ ι σ µ ό, ό µ ω ς, η έννοια του m a r keting εισάγεται µόλις την 10ετία του 50 και, φ υ σ ι κ ά, στην Ευρώπη, όπου ο Τουρισµός είναι ήδη συγκριτικά ανεπτυγµένος και όπου απασχολούνται συστηµατικά µε την εµπορικοποίηση και την προβολή του.στην Ευρώπη,λοιπόν,µετά το 1947 οι Εθνικοί Οργανισµοί Τουρισµού συνεργάζονται στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Τουρισµού της ιεθνούς Ένωσης των Εθνικών Οργανισµών Τουρισµού (UIOOT) αναπτύσσοντας σταδιακά ένα τουριστικό marketing για τη διείσδυσή τους στην βορειοαµερικανική αγορά.από το 1970 αρχίζει πλέον να γίνεται σαφής ο στόχος (ή σωστότερα το εύρος των στόχων) του τουριστικού marketing; είναι το σύνολο των µεθόδων που αναπτύσσονται και χρησιµοποιούνται στη διερεύνηση και τη µεταβολή των τουριστικών αγορών (Βαρβαρέσσος,1992). Έχουν κατά καιρούς δοθεί στη θεωρία πλείστοι όσοι ορισµοί του τουριστικού marketing. Για παράδειγµα ο Inskeep (1991:176) ορίζει ως τουριστικό µάρκετινγκ την διαρκή έρευνα της προσαρµογής ενός προϊόντος στην αγορά του.στο τουρισµό η αγορά νοείται συνήθως ως γεωγραφική ενότητα,συνηθέστερα ως χώρα πηγή τουριστικού ρεύµατος (αναφερόµαστε έτσι στη διεθνή αγορά και στην εσωτερική/εθνική αγορά ή και στην τοπική αγορά). Το µάρκετινγκ λοιπόν, ε- ξασφαλίζει την διείσδυση της π ρ ο σ φ ο ρ ά ς, στην αγορά που περισσότερο προσιδιάζει σ_ αυτή, µέσω τεχνικής έρευνας, 1

2 πρόβλεψης και λήψης αποφάσεων. Γι_ αυτό άλλωστε στις περισσότερες γλώσσες ο αγγλικός όρος µάρκετινγκ ερµηνεύεται περιφραστικά: τοποθέτηση στην αγορά. Ενώ σύµφωνα µε τον Χατζηνικολάου (1995:175) το τουριστικό marketing θα µπορούσε να είναι µια σειρά µεθόδων και τεχνικών (έρευνας,ανάλυσης, επιβεβαίωσης, αξιολόγησης) που στοχεύουν στην ικανοποίηση της ανάγκης ταξιδιού (εκφρασµένης ή όχι) για λόγους αναψυχής,εργασίας,οικογενειακούς κλπ.υπό τις καλλίτερες δυνατές ψυχοκοινωνιολογικές συνθήκες για τους τουρίστες και τους κατοίκους των χωρών-δεκτών και οικονοµικές συνθήκες για τους τουριστικούς οργανισµούς και επιχειρήσεις Συµπερασµατικά το τουριστικό µάρκετινγκ είναι οι συστηµατικές και συντονισµένες ενέργειες που απορρέουν από την εκτέλεση προγράµµατος επιχειρησιακής πολιτικής στην τουριστική επιχειρησιακή µονάδα (άσχετα αν αυτή είναι µια τουριστική επιχειρησιακή µονάδα ιδιωτικού, δ η µ ό σ ι ο υ, εθνικού ή περιφερειακού ενδιαφέροντος ή διεθνούς αντικειµένου).οι συστηµατικές και συντονισµένες αυτές ενέργειες του τουριστικού µάρκετινγκ γίνεται µε σκοπό την επίτευξη της µεγιστοποίησης της ικανοποίησης των αναγκών διαφόρων προσδιορισµένων οµάδων καταναλωτών και κατά τέτοιο τρόπο,ώστε,η τουριστική επιχείρηση να απολαµβάνει αντίστοιχη ωφέλεια ή οικονοµικό κέρδος (Τσακλάγκανος,2001). Ο προορισµός αποτελεί ένα προϊόν το οποίο πρέπει να διατεθεί στις διαφορετικές κατηγορίες επισκεπτών,στη βάση των ιδιαίτερων αναγκών και επιθυµιών τους,τονίζοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά πλεονεκτήµατα του µέρους (Kotler κ.α.,1993). Για να ανταγωνισθούν µε επιτυχία οι προορισµοί πρέπει να εφαρµόσουν επιθετική πολιτική µάρκετινγκ,µε µακρόχρονο σχεδιασµό,θέτοντας τον καταναλωτή στο επίκεντρο της στρατηγικής και εφαρµόζοντας στην πράξη τη φιλοσοφία του µάρκετινγκ (Kotler, 1997).Η κατανόηση των αναγκών του επισκέπτη,η προσφορά και η βελτίωση των παρεχόµενων υπηρεσιών ανάλογα µε τις επιθυµίες του,µε ταυτόχρονη ενθάρρυνση της αφοσιώσεως των επισκεπτών αποτελούν ορισµένες από τις στρατηγικές επιλογές για την τουριστική βιοµηχανία (Augustyn and Ho,1998).Οι στρατηγικές α υ τές επιλογές αποτελούν τη βάση για τη βελτίωση της προσφοράς του τουριστικού προϊόντος καθώς οι επισκέπτες α- ξιολογούν βασιζόµενοι τόσο στην πληροφορία για τον προορισµό όσο και στις παρεχόµενες υπηρεσίες που αυτός προσφέρει (Μάµαλης κ.ά.,2003). Η εφαρµογή των στρατηγικών ανάπτυξης και βελτίωσης του τουριστικού προϊόντος και η σωστή εµπορία των προορισµών αποτελεί µια πρόκληση για την τουριστική βιοµηχανία,και γίνεται ολοένα και πιο σηµαντική για την εφαρµοσµένη στρατηγική αλλά και την ακαδηµαϊκή έρευνα (Pechlaner και Sauerwein,2002). Η πρόκληση για το µέλλον της ελληνικής τουριστικής αγοράς είναι να καταλάβει τον καταναλωτή τουρίστα και µέσω αυτού να καταλάβει τον ανταγωνισµό.η αγορά µέρα µε τη µέρα γίνεται όλο και περισσότερο πελατοκεντρική,γεγονός που σηµαίνει ότι η επιχείρηση που θέλει να διακριθεί,θα πρέπει να διερευνά συνεχώς τις ανάγκες του καταναλωτή ώ- στε να µπορεί να ανταποκρίνεται σε αυτές. Ο πελάτης σήµερα δεν αρκείται στην αγορά ενός προϊόντος ή µιας υπηρεσίας, αλλά θέλει να έχει την αίσθηση της ικανοποίησης από αυτήν την αγορά.αυτό σηµαίνει ότι οι επιχειρήσεις που έχουν ως στόχο να επιβιώσουν σε ένα περιβάλλον σκληρού ανταγωνισµού χρειάζεται να αντιλαµβάνονται τα µηνύµατα της αγοράς και να προσαρµόζουν αναλόγως τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους. Προκειµένου να γίνει αυτό απαιτείται συνεχής έ- ρευνα της αγοράς.η τελευταία,µέσω της γνώσης που προσφέρει,αποτελεί ένα από τα εργαλεία τα οποία µπορεί να επιτρέψει στους ευρωπαϊκούς προορισµούς όχι µόνο να διατηρήσουν αλλά και να αυξήσουν τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα που διαθέτουν, γεγονός που θα τους επιτρέψει να προσαρµόζονται στις συνεχώς µεταβαλλόµενες απαιτήσεις του καταναλωτή (Κοκκώσης και Τσάρτας,2001). Ο ανταγωνισµός θα συνεχίσει να εντείνεται τα επόµενα χρόνια λόγω και των προφανών ορίων που υπάρχουν στην αύξηση τόσο των ταξιδιών διεθνούς τουρισµού όσο και των ταξιδιών εσωτερικού τουρισµού.(midletton και Hawkins,1998). Σε αυτό το πλαίσιο η σηµασία του µάρκετινγκ των τουριστικών προορισµών γίνεται όλο και περισσότερο καθοριστική για την επιβίωση των διαφόρων τύπων τουριστικών περιοχών και η αναζήτηση νέων προτύπων ποιότητας στα προσφερόµενα τουριστικά προϊόντα γίνεται βασικός παράγοντας του ανταγωνισµού (Swarbroke, 1997). MARKETING ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ (PLACE MARKETING) Σύµφωνα µε τον Hall (1998:110),η εικόνα ενός τόπου (π.χ.πόλης ή περιοχής) είναι απλά η διαµορφωµένη,γενική και µερικές φορές στερεότυπη εντύπωση που έχουν οι άνθρωποι για ένα τόπο/πόλη/περιοχή.από την πλευρά τους οι Kotler, κ. α. ( : ), ορίζουν την εικόνα ενός τόπου ως ένα σύνολο από πεποιθήσεις, ιδέες και εντυπώσεις που έχουν οι άνθρωποι για τον τόπο αυτό. Οι εικόνες των τόπων άλλοτε είτε ένας συνδυασµός πολλών χαρακτήρων όπως,ο πολιτιστικός-ιστορικός,ο κοινωνικός,ο οικονοµικός,ο πολιτικός κ.α. (αναφερόµενοι σε µητροπολιτικά κέντρα)και άλλοτε διαµορφώνονται µε βάση κάποιο σηµαντικό,αναγνωρισµένο,ιδιαίτερο χαρακτηριστικό (distinctive characteristic),το οποίο θα µπορούσαµε να το ονοµάσουµε ταυτότητα της πόλης (Μεταξάς 2002α). Κάθε τόπος/ πόλη ή µια ευρύτερη περιοχή έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.εκείνα τα χαρακτηριστικά τα ο- ποία θα µπορούσαν να αποτελέσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα έναντι των άλλων περιοχών. Tα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά είτε είναι φυσικά,όπως η γεωγραφική θέση,το φυσικό περιβάλλον,η ιστορικότητα και η πολιτιστική κληρονοµιά,είτε επίκτητα όπως,το µέγεθος της τοπικής και περιφερειακής αγοράς,η δυνατότητα πρόσβασης σε µεγάλες ε- µπορικές και καταναλωτικές αγορές,η πρόσβαση και η δυνατότητα ανάπτυξης συνεργασιών µε ανώτερα εκπαιδευτικά και τεχνολογικά κέντρα και ινστιτούτα,το επίπεδο των αστικών υποδοµών, οι επικοινωνίες,η ποιότητα της ζωής, όπως και η εξειδίκευση σε συγκεκριµένους κλάδους παραγωγής (π.χ ο τουρισµός ή ο πολιτισµός),είναι δυνατόν,υπό το πρίσµα του Στρατηγικού Σχεδιασµού,να αποτελέσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα στις περιοχές όπου υφίστανται. Το Μάρκετινγκ του τόπου (Place Marketing),αποτελεί µια στρατηγικά σχεδιασµένη διαδικασία η οποία κρίνεται επιτυχηµένη όσον αφορά στην εφαρµογή της,εφόσον ικανοποιούνται δυο βασικοί στόχοι: 2

3 α) η επίτευξη των αντικειµενικών στόχων ανάπτυξης που ορίζονται από τη διαδικασία αυτή και β) η ικανοποίηση των απαιτήσεων και των προσδοκιών των αγορών στόχων που η εκάστοτε πόλη/ τόπος επιδιώκει να προσελκύσει. Επίσης η επιτυχία της εξαρτάται και από το βαθµό δυνατότητας της κάθε περιοχής να ικανοποιήσει τις αγορές στόχους της (Kotler κ.α.1999:125,metaxas 2002b).Όσον αφορά στην έννοια του τουριστικού πακέτου (Promotion tourism package),στη διεθνή βιβλιογραφία και αρθρογραφία υπάρχουν επιστηµονικές προσεγγίσεις οι οποίες προσδιορίζουν την έννοια του τουριστικού πακέτου (Μorrison,1999; Kotler κ.α.1999),και ειδικότερα συγκεκριµενοποιούν στην έννοια του Τουριστικού Προορισµού (Tourism destination) (Murphy κ.α.,2000; Go και Govers 2000,Ghaudhary 2000,Μεταξάς 2002α) από την στιγµή που πρόκειται για τουριστικό πακέτο προώθησης της εικόνας ε- νός τόπου/ πόλης/ περιοχής (όπως η περιοχή µελέτης που εξετάζουµε).οι δυο αυτές αλληλένδετες µεταξύ τους έννοιες, ε- ξυπηρετούν εφόσον σχεδιαστούν,αξιολογηθούν και εφαρµοστούν στα πλαίσια ενός Στρατηγικού Πλάνου Προώθησης του Τόπου/Πόλης (Strategic Place Marketing Plan) (Ashworth και Voogd 1990, Short και Kim 1998, Fretter 1993, B a i l ey 1989,Μetaxas 2002b) - την επίτευξη δυο βασικών στόχων: α) την ουσιαστική συµβολή της τουριστικής ανάπτυξης ως ενεργού παραµέτρου ανάπτυξης στην οικονοµική επιχειρηµατική διάσταση (π.χ.επιχειρηµατικές τουριστικές ενώσεις - συνεργασίες (tourism ventures),(lerner και Haber, 2001) - και όχι µόνο - της περιοχής/τόπου/πόλης που προβάλλεται και υποστηρίζεται µε αντίκτυπους ανάπτυξης όχι µόνο τοπικά αλλά και περιφερειακά ή εθνικά (Bennett και Krebs,1991,1994) και β) την δηµιουργία ενός ανταγωνιστικού τόπου/ πόλης/ περιοχής που θα αποτελεί πόλο έλξης όχι µόνο για την προσέλκυση τουριστών ή επισκεπτών (Jansen Verbeke και van Rekon 1996,d Hauteserre 2000,Bouhalis 2000),αλλά και για την εγκατάσταση επιχειρήσεων και κέντρων ανάπτυξης (Cheshire και Gordon,1995a,1998,Βudd 1998). Στην ουσία ο προσδιορισµός της έννοιας του τουριστικού πακέτου προώθησης και του συνολικού πακέτου προώθησης ενός τόπου/ πόλης /περιοχής είναι δυο πράγµατα διαφορετικά µεταξύ τους, των οποίων η σχέση είναι ιδιαίτε ρ α στενή. Στην περίπτωση του τουριστικού πακέτου προώθησης κάνουµε λόγο για την προώθηση,προβολή και υποστήριξη ε- νός συγκεκριµένου πακέτου µε πυρήνα χαρακτήρα τουριστικό ενώ στην περίπτωση του συνολικού πακέτου αναφερόµαστε στην εισαγωγή και άλλων διαστάσεων ανάπτυξης,όπως η οικονοµική-επιχειρησιακή,η κοινωνική,η περιβαλλοντική,η τεχνολογική ή η διάσταση της ανάπτυξης των ανθρώπινων πόρων (Αδάµου και Μεταξάς,2003). ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από ανοµοιόµορφη περιφερειακή ανάπτυξη εξαιτίας των γεοοικονοµικών διαφορών (π.χ. ανθρώπινοι πόροι, τουριστικοί πόροι κ.τ.λ.) στις περιφέρειες αλλά και της κρατικής πολιτικής προς αυτέ ς. Εξάλλου για πολλές δεκαετίες το κράτος υποστήριζε τους παραδοσιακούς τουριστικούς προορισµούς (π.χ.νησιά) µέσω επενδύσεων και προβολής (Priporas and Kamenidou,2003). Μία από τις οικονοµικές δραστηριότητες που επιχειρείται να αναπτυχθεί σε περιφερειακό επίπεδο τόσο σε αναπτυγ- µένες χώρες όσο και σε αναπτυσσόµενες είναι και ο τουρισµός (Keebel,1969). Ενδεικτικά αναφέρεται ότι µια περιφέρεια της ελληνικής επικράτειας,για παράδειγµα,και συγκεκριµένα η Κρήτη,η οποία προσελκύει σήµερα το 25% περίπου των διεθνών τουριστών που επισκέπτονται τουριστικούς προορισµούς στην Ελλάδα για να ικανοποιήσουν τουριστικές τους ανάγκες ή επιθυµίες (Λαγός,1996).Θα πρέπει,όµως,στο σηµείο αυτό να διευκρινιστεί ότι καθοριστικό ρόλο στην τουριστική ανάπτυξη της Κρήτης δεν έπαιξε µόνο η ύπαρξη µιας στοιχειώδους τουριστικής υποδοµής και µια πολύ καλής,σε γενικές γραµµές,τουριστικής ανωδοµής,που δηµιουργήθηκε χάρη στην επενδυτική δραστηριότητα της ιδιωτικής,αλλά και στη δυνατότητα των τουριστών να κάνουν χρήση του κλασσικού ελληνικού τουριστικού προϊόντος, τα συστατικά στοιχεία του οποίου συνοψίζονται,όπως είναι γνωστό,σε θάλασσα -ήλιος- άµµος,για µεγαλύτερη χρονική διάρκεια α- πό οποιαδήποτε άλλη περιφέρεια της ελληνικής επικράτε ι α ς. Συγκεκριµένα η τουριστική περίοδος στην Κρήτη διαρκεί περίπου 7-8 µήνες το χρόνο (Κόνσολας,1978). Η ανάπτυξη των λιγότερο ευνοηµένων περιοχών της Ελλάδας, σ υ χ ν ά, συνδέεται µε την ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών τουρισµού λόγω των υποδοµών,της µορφολογίας αλλά και της ύπαρξης τουριστικών αξιοθέατων.ειδικότερα η ανάπτυξη του ορεινού τουρισµού είναι άµεσα συνδεδεµένη µε τη λειτουργία των χιονοδροµικών κέντρων και την προ - σέλκυση επισκεπτών χιονοδροµίας.ένας µεγάλος αριθµός από κοινωνικούς και οικονοµικούς παράγοντες αναµένεται να επηρεάσει την ανάπτυξη του χειµερινού τουρισµού την επόµενη δεκαετία (Μάµαλης και Μιχαηλίδης και Πρίπορας, ). Ο υψηλός ανταγωνισµός µεταξύ των χειµερινών προορισµών, η αύξηση της ζήτησης για εναλλακτικές µορφές τουρισµού,η βελτίωση των παρεχόµενων υπηρεσιών και η πολιτική βούληση για την ανάπτυξη της υπαίθρου από την Ε.Ε.(π.χ.προγράµµατα Leader),αποτελούν ορισµένους επιτρέπουν την πρόβλεψη της αυξανόµενης σηµασίας των χει - µερινών προορισµών,τόσο για την ανάπτυξη των λιγότερο ευνοηµένων περιοχών όσο και για την ελληνική τουριστική βιοµηχανία.επιπλέον,αποτελούν µια σηµαντική ευκαιρία για την ανάπτυξη της ελληνικής περιφέρειας συµβάλλοντας στη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας και εισοδήµατος για τους κατοίκους των περιοχών της υπαίθρου,καθώς στις πε - ριοχές αυτές (ορεινές),οι εναλλακτικές πηγές εισοδήµατος µέσω τουρισµού αποτελούν προϋπόθεση για τη διατήρηση ενός περιβάλλοντος ευηµερίας (Priporas και Kamenidou,2003; Tride κά.,2000;fleischer και Pizam,1997). Για παράδειγ- µα η ανάπτυξη του ορεινού τουρισµού, µέσω της λειτουργίας χιονοδροµικών κέντρων, συνδέεται άµεσα µε την ανάπτυξη των λιγότερο ανεπτυγµένων περιοχών καθώς η πλειοψηφία των χιονοδροµικών κέντρων βρίσκεται σε περιοχές µε χαµηλά εισοδήµατα (Μάµαλης κ.α.,2003). 3

4 Σύµφωνα µε τους Geating κά,(1974) η ελκυστικότητα του προορισµού προσδιορίζεται από τη σύγκριση πέντε παραγόντων: α) ελκυστικότητα φυσικού περιβάλλοντος,β) προσφερόµενες κοινωνικές δραστηριότητες,γ) µέρη ιστορικού ενδιαφέροντος,δ) υποδοµές και ε) δυνατότητα για αγορές και ψυχαγωγία.ενώ ως κρίσιµοι παράγοντες για την ελκυστικότητα ενός προορισµού θεωρούνται: η ελκυστικότητα του φυσικού περιβάλλοντος, η ποιότητα της φιλοξενίας και η κουλτούρα των ανθρώπων που βρίσκονται ή επισκέπτονται τον προορισµό. Ο παράκτιος τουρισµός αποτελεί µια από τις παλαιότερες µορφές τουρισµού.ορισµένα από τα παραθεριστικά κέντρα που λειτουργούν σήµερα υπήρχαν ήδη από τον 19ο αιώνα.ενώ αρχικά απευθύνονταν µόνο σε µια ελίτ,µε την πάροδο του χρόνου η κατάσταση άλλαξε, µε αποτέλεσµα σήµερα να χαρακτηρίζονται από µια πολύ έντονη εποχιακή συγκέντρωση τουριστών που καταλύουν στον ίδιο προορισµό κατά την καλοκαιρινή κυρίως,περίοδο. Ο παράκτιος τουρισµός έχει να αντιµετωπίσει έναν αυξανόµενο ανταγωνισµό, έχει ανάγκη επενδύσεων και εκσυγχρονισµού της υποδοµής,ενώ γίνεται όλο και πιο αισθητή η ανάγκη διατήρηση του πλούτου του: της θάλασσας,των παραλίων,των υδροβιότοπων κ.λ.π.( European Commission,1998). Οι παράκτιες ζώνες πρέπει να τύχουν ιδιαίτερη προσοχής καθώς ο τουρισµός ποιότητας µπορεί να συµβάλλει στη βιώσιµη ανάπτυξη των παράκτιων ζωνών µέσω της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων,της ικανοποίησης των κοινωνικών επιδιώξεων και της διατήρησης του πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος. Για την ταυτόχρονη επίτευξη των αναφερόµενων στόχων σε επίπεδο τουριστικού προορισµού,απαιτείται µια σφαιρική στρατηγική που θα εστιάζεται στην ικανοποίηση των τουριστών και θα βασίζεται στις αρχές της βιώσιµης ανάπτυξης, για την ολοκληρωµένη ποιοτική διαχείριση. Ο τουρισµός στις παράκτιες περιοχές συνδέθηκε άµεσα µε την αναπτυξιακή διαδικασία των χωρών στις οποίες εµφανίστηκε. Η αξιοποίηση του τουρισµού αυτού προκάλεσε σηµαντικές επιπτώσεις στο πλαίσιο της διεθνούς ανάπτυξης, ό- που ενδεικτικά µπορούµε να αναφέρουµε τις ακόλουθες:. Ξ Επιµήκυνση της εποχικότητας µε δυνατότητα διεύρυνσης της τουριστικής περιόδου Ξ Αναβάθµιση της τουριστικής ζήτησης µε προσέλκυση ειδικής τουριστικής πελατείας ειδικών ενδιαφερόντων Ξ Εµπλουτισµός και διαφοροποίηση της τουριστικής προσφοράς µε ανάλογη προσαρµογή στην ολοένα και αυξανό- µενη ζήτηση Ξ Συµβολή στην απασχόληση τόσο άµεση όσο και έµµεση,εξαιτίας του υψηλού επιπέδου των προσφεροµένων υπηρεσιών η ύπαρξη ειδικευµένου προσωπικού είναι αναγκαία Ξ Ανάπτυξη νέων περιοχών µε τη δηµιουργία νέων προορισµών παράκτιου τουρισµού. Η ολοένα και περισσότερο αυξανόµενη ποικιλία και διαφορετικότητα των αναγκών και των προσδοκιών των τουριστών καθιστά αναγκαία τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας του τουρισµού,ώστε να προσαρµόσει την τουριστική προσφορά στη ζήτηση,η οποία αναπτύσσεται και γίνεται ιδιαίτερα απαιτητική καθώς συνδέεται µε την ποιότητα. Η ποιότητα του τουριστικού προϊόντος στις παράκτιες περιοχές αποτελεί βασικό στοιχείο για την ανταγωνιστικότητα της τουριστικής βιοµηχανίας.είναι επίσης σηµαντική για την αειφόρο ανάπτυξη αυτής και για την δηµιουργία θέσεων α- πασχόλησης. Τα προβλήµατα της συγκέντρωσης και της εποχικότητας του τουρισµού σε oρισµένες περιοχές και σε συγκεκρι- µένες χρονικές περιόδους του έτους απαιτούν αρµόζουσες λύσεις µε όρους Ολοκληρωµένης Ποιοτικής ιαχείρισης (Integrated Quality Management).Οι απαντήσεις δίνονται από τη µια πλευρά στο επίπεδο της οργάνωσης της τουριστικής προσφοράς,µέσω της διαχείρισης της ροής των επισκεπτών,της προώθησης νέων τουριστικών προϊόντων και εναλλκτικών µορφών τουρισµού και από την άλλη στο επίπεδο της επιµήκυνσης της ζήτησης,η οποία συνδέεται άµεσα µε τα συστήµατα των διακοπών που εφαρµόζονται στον εκπαιδευτικό και επαγγελµατικό τοµέα. Η ανάπτυξη του τουρισµού στην περιφέρεια δεν είναι τόσο εύκολη όσο ενδεχόµενα να φαίνεται από πρώτη όψη και τούτο γιατί απαραίτητη προϋπόθεση για να µπορέσει να επιτευχθεί αυτή,είναι η δηµιουργία έργων τουριστικής υποδο- µής µε κρατική χρηµατοδότηση,η δηµιουργία έργων τουριστικής ανωδοµής µε την ανάπτυξη επενδυτικής δραστηριότητας,εκ µέρους της ιδιωτικής πρωτοβουλίας,καθώς επίσης η εκπαίδευση τουριστικών στελεχών και η κατάλληλη κατάρτιση ανθρώπινου δυναµικού σε τουριστικά επαγγέλµατα για την παροχή της ζητούµενης ποσότητας και ποιοτικής στάθµης τουριστικών υπηρεσιών (Ηγουµενάκης,2000). ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ο Τουρισµός αλλά και η εθνική µας οικονοµία σήµερα διέρχεται µία ενδιαφέρουσα καµπή και έχουµε εισέλθει σε µία κρίσιµη περίοδο µετά από µία δεκαετία προσπάθειας συνεχούς µεγέθυνσης και τελικής ενσωµάτωσης στην ευρωζώνη: Ί Συνειδητοποιείται ότι ο τουρισµός αποτελεί και εξελίσσεται πλέον σε βασικό πυλώνα της εθνικής µας οικονοµίας α- πό περιστασιακός αρωγός αυτής. Ί Συνειδητοποιείται ότι όντας πλέον στην ευρωζώνη η ανταγωνιστικότητα αναδεικνύεται σαν πρώτης προτεραιότητας στόχος. Ί Στην νέα τουριστική εποχή που εισερχόµαστε και λόγω των γεγονότων της 11 ης Σεπτεµβρίου ο ανταγωνισµός εντείνεται στην λεκάνη της Μεσογείου ενώ η Ευρώπη έστω και διατηρώντας συντριπτικά µερίδια της αγοράς ως τουριστικός προορισµός φθίνει σταδιακά έναντι άλλων προορισµών (ενδιαφέρουσα ευκαιρία κοινοτικής πολιτικής). Όταν συζητούµε για τουριστική στρατηγική πολιτικές και ανάπτυξη πρέπει να έχουµε συνείδηση ότι ευρισκόµεθα στο κέντρο του παραπάνω αστερισµού. Όταν συζητούµε για τουριστική ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα θα πρέπει κατ_ αρχήν να συµφωνήσουµε ότι αυτή οφείλει να είναι µία σύµµετρη και περιφερειακά αποκεντρωµένη διαδικασία,µε συνολική διάρθρωση και συνοχή. 4

5 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Ένας Ολοκληρωµένος Σχεδιασµός Προβολής,µετά από συνεχείς παρατηρήσεις,έρευνες αγορών και επαρκή γνώση και αποτύπωση του Τουριστικού Προϊόντος, τόσο ως προς τη σύνθεση, την ποιότητα καθώς και τη φέρουσα ικανότητα του περιφερειακά και οριζόντια (θεµατικά) πρέπει να περιλαµβάνει: _ Σύνθεση στοχευµένων αγορών µε γεωγραφική,πολιτισµική και πληθυσµιακή ανάλυση και ειδικούς στόχους διαφοροποιηµένους για: q τις παραδοσιακές και ώριµες αγορές q τις πάσχουσες,πληγείσες ή φθίνουσες αγορές q τις αναδυόµενες,νέες αγορές (Κίνα) επεκτείνοντας τους ορίζοντες µας ενώ αναγκαίες είναι ειδικές πολιτικές για µια κρυφή εν τέλει µε πολλές δυνατότητες όπως είναι η εσωτερική αγορά. Σχεδιασµός και προγράµµατα προβολής τόσο για το βασικό Τουριστικό Προϊόν µας θα συνεχίσει να αποτελεί το κύριο πόλο τουριστικής προσέλκυσης όσο και για τα θεµατικά ή / και εναλλακτικά ή / και συµπληρωµατικά τουριστικά προϊόντα µας και τους συνδυασµούς τους. Αναπτυξιακή προώθηση εναλλακτικών µορφών τουρισµού. Οι περιφέρειες,οι νοµαρχιακές αυτοδιοικήσεις θα πρέπει να ξεφύγουν από την αποσπασµατικότητα και τις προσωπικές προβολές και να διαρθρώσουν περιφερειακά προγράµµατα δοµηµένα ενιαία σε επίπεδο περιφέρειας νο- µαρχίας ή περιοχής µε αναγνωρίσιµη ταυτότητα καθώς και δήµου µε σαφή στόχευση,επάρκεια και αξιοποίηση όλων των αναγκαίων µέσων προβολής µηδέ των διεθνών τηλεοπτικών εξαιρουµένων- στις διεθνείς αγορές που να ανταποκρίνονται στα χαρακτηριστικά του περιφερειακού προϊόντος τους. Η Ελλάδα έχει ένα συγκριτικό πλεονέκτηµα,το οποίο είναι η ποικιλία του τοπίου και των οικισµών της σε συνδυασµό µε τη µικρή κλίµακα. Η νέα τουριστική πολιτική θα πρέπει να σχεδιάζεται µε βάση το οικονοµικό όφελός της χώρας χωρίς να καταστρέφεται η ελληνική γη και παράδοση. Ο τουρισµός εβρισκόµενος σε µια πολύ κρίσιµη καµπή τα τελευταία χρόνια χρειάζεται µια διαφορετική αντιµετώπιση για να µπορέσει να ορθοποδήσει. Στη χάραξη µιας νέας τουριστικής πολιτικής το κράτος θα πρέπει να παίζει ισχυρό ρόλο προσφέροντας κίνητρα που δεν αντιστρατεύονται τις απαιτήσεις της αγοράς,εάν θα πρέπει να παρεµβαίνει και στην επέκταση και βελτίωση της γενικής υποδοµής όπως µεταφορές,επικοινωνία κ.λ.π. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική Αδάµου,Α.και Μεταξάς,Θ.(21-22 Νοεµβρίου 2003). ηµιουργώντας την ελκυστική εικόνα ενός τόπου µέσα από την διαδικασία του Marketing του τόπου: Η περίπτωση της Αλοννήσου,Συνέδριο Πανεπιστήµιο Αιγαίου Τµήµα Περιβάλλοντος,Τµήµα Γεωγραφίας Μυτιλήνη. Βαρβαρέσσος,Στ.(1992).Μάρκετινγκ Εθν.Οργανισµών Τουρισµού,ΕΟΤ, Αθήνα. Βαρβαρέσος-Σωτηριάδης,(2004).Τουριστική Επιστηµονική Επιθεώρηση, τεύχος Ν. 2.Κρήτη. Ηγουµενάκης, Ν. (1997).Τουριστική Πολιτική.Β_,Αθήνα.: _Εκδοση Interbooks Ηγουµενάκης, Ν. (1999).Τουριστικό Μάρκετινγκ.Εκδοτικός Οίκος INERBOOKS. Ηγουµενάκης,Ν (2000). Τουρισµός και Ανάπτυξη.Εκδότης Interbooks,Αθήνα. ΙΤΕΠ,(2004), τεύχος Νο 18,Ελληνική Οικονοµία και τουρισµός,ιτεπ,αθήνα. Καλφιώτης,Σ.(1978).Τουριστικό Μάρκετινγκ.Βασικές Αρχές,Αθήνα.: Εκδόσεις Interbooks. Κόνσολας, Ν. (1978).Μερικές βασικές αρχές της Περιφερειακής Πολιτικής,Επιθεώρησης Περιφερειακής Ανάπτυξης. Τεύχος 3,Αθήνα. Κόνσολας, Ν. (1974).Στοιχεία Οικονοµικής Γεωγραφίας και Περιφερειακής Αναπτύξεως, Τεύχος Α,Αθήνα Κοκκώσης,Π.και Τσάρτας,Γ.(2001).Βιώσιµη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον,Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική. Λαγός, ηµήτρης Γ.,(1996). Οι Οικονοµικές επιπτώσεις του Τουρισµού στην Περιφερειακή Ανάπτυξη, ιδακτορική ιατριβή,κεφάλαιο 4, Αθήνα. Μάµαλης,Σ.και Μιχαηλίδης,Α.και Πρίπορας, Β. (21-22 Νοεµβρίου 2003).Κρίσιµοι παράγοντες και στρατηγικές επιτυχίες για την προσέλκυση επισκεπτών ορεινού τουρισµού: Η περίπτωση του χιονοδροµικού κέντρου Καϊµατσαλάν,Συνέδριο Πανεπιστήµιο Αιγαίου Τµήµα Περιβάλλοντος,Τµήµα Γεωγραφίας - Μυτιλήνη. Ο ΗΓΙΑ 90/314/ΕΟΚ Πατσουράτης,Γ.(2002).Η ανταγωνιστικότητα του Ελληνικού Τουριστικού Τοµέεα,ΙΤΕΠ,Αθήνα. Τ.Ε.Ι.Κρήτης (1998), απάνη των Αλλοδαπών Επισκεπτών στην Περιφέρεια Κρήτης,Π.Ε.Π.Κρήτης,Εφαρµοσµένη Έρευνα,Ηράκλειο: Τ.Ε.Ι.Κρήτης. Υπουργείο Ανάπτυξης,(2003). Χατζηνικολάου,Ε.(1995).Η Τουριστική προβολή σε επίπεδο νοµού,αθήνα,: Εκδόσεις ΕΕΤΑΑ, Ξενόγλωσση Ashworth J.G. and Voogd H.,(1990) Selling the City,Belhaven Press. Bailey J.T.,(1989) Marketing Cities in the 1980s and beyond,american Economics Development Council in Hall T and Hubbard P.,(1998) The Entrepreneurial city eds. J.Wiley and Sons. 5

6 Bennett R. and Krebs G., (1991) Local Development Public Private Partnerships Initiation in Britain and Germany Belhaven Press,London, N.Y. Bennett R. and Krebs G., (1994) Local Economic Development Partnerships: An Analysis of policy networks in EC-LEDA Local Employment Development Strategies Regional Studies, vol.28.2 pp B u d d, L (1998): Territorial Competition and Globalization: Scylla and Charybdis of European Cities, Urban Studies, vol.35,no 4,pp Buhalis D.,(2000) Marketing the Competitive destination of the future Tourism Management,21,pp Carey S.,GountawY. and Cilbert D. (1997), Tour Operators and Destination Sustainability Tourism Management,Vol. 18,no 7. Chaudhary M.,(2000) India s image as a tourist destination- a perspective of foreign tourists Tourism Management, 21 pp Cheshire P. C. and Gordon FRI., (1998) Territorial Competition: some lessons for policy The Annals of Regional Science, 32: Cheshire P.C.and Gordon R.I.,(1995a) Territorial Competition in a integrating Europe: Local impact and Public policy Alder short,gower, Cheshire P.C.and Gordon FRI.eds. Cooper C.,Fletcher J.,Gilbert D. and Wanhill S.(1997),Tourism: Principles and Practice (4 th ed.),essex: Longman. d Hauteserre A - M., (2000) Lessons in managed destinations competitiveness: the case of Fox woods Casino Resort Tourism Management, vol.21,no.1,pp European Commission Director General XXIII, Enterprise Po l i cy, D i s t r i b u t i ve Tr a d e s, Tourism and Cooperative s, Statement by Guy CRAUSER,1998 Fleischer and Pizam,(1997). Fretter A.D.,(1993) Place Marketing: a local authority perspective in Kearns G and Philo C (eds) Selling Places: The City as Cultural,Capital, Past and Present eds. Pergamon,Oxford. Gearing et al (1974). Go M. F., and Govers R., (2000) Integrated quality management for tourist destinations: a European perspective on achieving competitiveness,tourism Management,21 pp Jansen-Verbeke M.,and van Rekom J.,(1996) Scanning museums visitors Annals of Tourism Research,vol.23,no.2,pp Jean Jacques Schwarz,(1976).Dynamique du Tourisme et Marketing,Centre des Hautes Etudes Touristiques, Facult d Economie et des Sciences d Aix Marseille, Keeble, L.,(1969). Principles and Practices of Town and Country Planning,Estate Gazete, London, Kotler P.,Asplund C.,Rein I.,Haider H.D.,(1999) Marketing Places Europe eds.prentice Hall. Lerner M., and Haber S., (2001) Performance factors of small tourism ventures: The interface of tourism, entrepreneurship and the environment Journal of Business Venturing, vol.16,no.1,pp Μ e t a x a s, T., (2002b) Place/city marketing as a tool for local economic development and city s competitiveness: a comparative evaluation of place marketing policies in European cities paper presented to the EURA Conf.On Urban and Spatial European policies,in Turin,18-20 April,2002. Midletton V.T.C.,(1998).Sustainable Tourism A.Marketing Perspective, Butterworth and Heinemann, Morisson,Alastair M.(1999).Τουριστικό και Ταξιδιωτικό Μάρκετινγκ.Β_ Έκδοση,(µετ.) Στέργιος Ρεκούδης,Αθήνα.: Εκδόσεις ΕΛΛΗΝ. Pechlaner and Sauerwein,(2002). Μorrison,A,(1999) Τουριστικό και Ταξιδιωτικό Μάρκετινγκ,εκδόσεις ΕΛΛΗΝ, Αθήνα. Murphy P.,Pritchard P.M.,and Smith B.,(2000) The destination product and its impact on travelers perceptions Tourism Management, vol.21,no.1,pp Priporas C.V. and Kamenidou,I.(2003). Seaton A.(1995), Promotional Strategies,in Witt S.and Moutinho L.(eds), Short R.J and Kim Y-H,(1998), Urban Crises / Urban representations: selling the city in difficult times in T. Hall and P. Hubbard,1998 The Entrepreneurial City,eds. J.Wiley and Sons. Swarbroke J.,(1987).The Development and Management of visitor attractions,london.buterworth and Heinemann, Tourism Marketing and Management Handbook,Hemel Hempstead: Prentice Hall Europe, pp

7 7

8 8

9 9

10 10