«Αναζητώντας τους Έλληνες μετανάστες» Δημοσιογραφική έρευνα της Θεοδοσίας Γκουρνέλου για το διαγωνισμό ερευνητικής δημοσιογραφίας

Transcript

1 «Αναζητώντας τους Έλληνες μετανάστες» Δημοσιογραφική έρευνα της Θεοδοσίας Γκουρνέλου για το διαγωνισμό ερευνητικής δημοσιογραφίας

2 Περιεχόμενα Εισαγωγή... 2 Μεταναστεύοντας ανά τους αιώνες... 3 Δημιουργώντας τις «ιδανικές» συνθήκες για μετανάστευση... 4 Ποιος μετράει αυτούς που φεύγουν;... 6 Οι «νέοι» μετανάστες σε αριθμούς... 6 Οι χώρες της επαγγελίας... 8 Γερμανία: Η πρώτη επιλογή Πιο φιλόξενη τα τελευταία χρόνια η Γερμανία Ομοιότητες και διαφορές της «νέας» μετανάστευσης με εκείνης των περασμένων δεκαετιών Φεύγουν οι καλύτεροι; «Brain drain» ή αλλιώς διαρροή ταλέντου Οι μισοί θα έφευγαν αν μπορούσαν Oι επιπτώσεις και τα οφέλη για τους Έλληνες μετανάστες και για την Ελλάδα Τρεις Έλληνες μετανάστες αφηγούνται Αποτελέσματα προσωπικής έρευνας Συμπεράσματα Επίλογος

3 Εισαγωγή «Έχουμε δικαίωμα στο πανηγύρι και στη χαρά. Πέντε χρόνια μας τα στερήσανε. Απευθύνομαι σε όλους τους Έλληνες και σε όλες τις Ελληνίδες. Είτε μέσα, είτε έξω από τη χώρα. Ιδιαίτερα απευθύνομαι στους χιλιάδες νέες και νέους επιστήμονες που έξω από την πατρίδα μας, μετανάστες στο εξωτερικό δεν κατάφεραν να έρθουν για να ψηφίσουν. Τους χαρίζουμε αυτή τη νίκη και τους υποσχόμαστε ο μεγάλος εθνικός μας στόχος είναι να ξανακερδίσουμε την εργασία στην πατρίδα μας. Να τους γυρίσουμε πίσω. Να δουλέψουμε όλοι μαζί για να σηκώσουμε αυτή τη χώρα ψηλά. Καλή δύναμη. Καλούς αγώνες» 1. Αυτός ήταν ο επίλογος της νικητήριας ομιλίας του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα το βράδυ των εκλογών της 25 ης Ιανουαρίου του Ο νέος πρωθυπουργός επέλεξε να αναφερθεί στο φαινόμενο της νέας ελληνικής μετανάστευσης το οποίο την τελευταία πενταετία της κρίσης ( ) φαίνεται πως έχει μεγιστοποιηθεί χωρίς όμως να υπάρχουν επίσημα στοιχεία. Πόσοι όμως είναι οι «νέοι» 2 Έλληνες μετανάστες; Τι τους οδήγησε στην απόφαση να φύγουν στο εξωτερικό; Τι εκπαίδευση έχουν; Ποιες χώρες επιλέγουν ως τη νέα τους κατοικία; Είναι ευχαριστημένοι με την απόφασή τους; Επιθυμούν να επιστρέψουν στην Ελλάδα; Και αν ναι κάτω από ποιες συνθήκες; Ποια είναι τα οφέλη και ποια τα μειονεκτήματα για τους ίδιους και ποια για τη χώρα που αφήνουν πίσω τους; Με ποια μέσα μπορούν οι αρχές της χώρας να επιχειρήσουν να ανακόψουν αυτό το «κύμα» φυγής και να προσπαθήσουν να φέρουν πίσω όλους αυτούς που έφυγαν την περίοδο της κρίσης; Πώς μπορεί να κερδίσει η Ελλάδα από όλο το ελληνικό επιστημονικό δυναμικό που βρίσκεται στο εξωτερικό; Οι απαντήσεις σε όλα τα παραπάνω ερωτήματα είναι ο σκοπός αυτής της δημοσιογραφικής έρευνας. Πριν όμως από αυτό είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε τα ιστορικά δεδομένα της ελληνικής μετανάστευσης στο εξωτερικό τουλάχιστον κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα. Καταρχάς ο όρος μετανάστευση ορίζεται ως η μετακίνηση πληθυσμού από την πατρική του γη σε χώρες άλλες, χώρες ξένες. Η μετακίνηση αυτή μπορεί να έχει προσωρινό ή μόνιμο χαρακτήρα, να είναι ακούσια ή εκούσια. Ως μετανάστης ορίζεται το άτομο το οποίο διαμένει για περίοδο τουλάχιστον έξι μηνών μακριά από την συνήθη κατοικία του. 1 Δείτε τη νικητήρια ομιλία του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα το βράδυ των εκλογών εδώ 2 Στη συγκεκριμένη δημοσιογραφική έρευνα «νέος» μετανάστης ορίζεται αυτός που έχει φύγει από την Ελλάδα στις αρχές της κρίσης, δηλαδή το

4 Υπάρχουν δύο είδη μεταναστών: 1. Ο εσωτερικός μετανάστης, ο οποίος είναι αυτός που βρίσκεται μακριά από το συνήθη τόπο κατοικίας του αλλά εντός των γεωγραφικών συνόρων της χώρας του 2. Ο εξωτερικός μετανάστης, ο οποίος είναι αυτός που βρίσκεται μακριά από τον συνήθη τόπο κατοικίας του αλλά εκτός των γεωγραφικών συνόρων της χώρας του. Μεταναστεύοντας ανά τους αιώνες Η Ελλάδα ιστορικά έχει υπάρξει τόσο χώρας υποδοχής όσο και χώρα αποστολής μεταναστών. Τις πρώτες αναφορές για μετανάστευση τις έχουμε ήδη από τον ιστορικό Θουκυδίδη, το 734 π.χ. Οι λόγοι είχαν να κάνουν με εμπορικές συναλλαγές. Επίσης κατά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου οι Έλληνες επεκτείνονται και συναντούν τους λαούς της Ανατολής (αιγυπτιακό, μεσοποταμιακό, περσικό, ινδικό, μικρασιατικό) με τους οποίους βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση. Από την εποχή της τουρκοκρατίας χαρτογραφούνται ελληνικές παροικίες σε Ιταλία, Γαλλία, Αυστρία. Την εποχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας, οι Έλληνες θαλασσοπόροι συχνά μετοίκιζαν κατά μήκος εμπορικών δρόμων, τους οποίους γνώριζαν εξαιτίας της μεταφοράς των εμπορευμάτων. Οι πρώτοι Έλληνες μετανάστες είχαν καταγωγή από την Κρήτη, το Ναύπλιο, τη Μάνη, την Κύπρο και την Ήπειρο. Τον 19 ο αιώνα σημειώνεται το πρώτο μεγάλο «κύμα» μετανάστευσης των Ελλήνων στην Αίγυπτο, όπου διαπρέπουν στη γεωργία, στο εμπόριο και στον τραπεζικό τομέα. Τον 20 ο αιώνα και μετά το τέλος του Α Παγκόσμιου Πολέμου οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης βρίσκονται σε κακή οικονομική κατάσταση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν μεγάλα μεταναστευτικά «κύματα» προς τις ΗΠΑ, η οικονομία των οποίων ήταν σε σταθερή άνοδο. Σύμφωνα με την Λίνα Βεντούρα 3 από το 1900 ως το 1917, Έλληνες εισήλθαν στις ΗΠΑ. Η μετακίνηση συνεχίστηκε, με μειωμένους πάντως ρυθμούς, ως το 1924 οπότε θεσμοθετήθηκαν στις ΗΠΑ μέτρα για τον περιορισμό των μεταναστών από τις χώρες της Νότιας και της Ανατολικής Ευρώπης. Μετά το Β Παγκόσμιο πόλεμο, υπήρξαν συγκεκριμένες χώρες που έγιναν υποδοχείς μεταναστών. Αυτές ήταν οι ΗΠΑ, η Γερμανία, ο Καναδάς. Η Γερμανία παρόλο που έχασε τον πόλεμο κατόρθωσε μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα να ξαναχτίσει την οικονομία της και να γίνει χώρα υποδοχής μεταναστών από ολόκληρη την Ευρώπη. Στο μεταπολεμικό διάστημα των δεκαετιών 1950 και 1960 υπήρξε «έκρηξη» Ελλήνων μεταναστών. Στο άρθρο στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», με τίτλο «Οι δρόμοι της μεγάλης φυγής 3 Η Λίνα Βεντούρα είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, όπου διδάσκει κοινωνιολογία και ιστορία της μετανάστευσης. 3

5 των Ελλήνων» 4, η κα. Βεντούρα προσθέτει ότι: «σύμφωνα με έγκυρες εκτιμήσεις, οι μετανάστες από το 1946 ως το 1977 ήταν περίπου Πρόκειται για μια πρωτοφανή κινητικότητα που αφορούσε σχεδόν ένα άτομο στα οκτώ. Το 61% των μεταπολεμικών μεταναστών κινήθηκε προς τις χώρες της Βορειοδυτικής Ευρώπης και κυρίως προς τη Δυτική Γερμανία, περίπου εγκαταστάθηκαν στην Αυστραλία, στις ΗΠΑ, στον Καναδά και οι υπόλοιποι σε άλλες υπερπόντιες χώρες. Από το σύνολο των ελλήνων μεταναστών του 20 ου αιώνα υπολογίζεται ότι το 40% περίπου επέστρεψε στην Ελλάδα». Κύρια αιτία για τη μετανάστευση κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 40, κυρίως μετά το 1945 είναι ο εμφύλιος πόλεμος, που οδήγησε πολλούς Έλληνες για πολιτικούς λόγους σε χώρες τους ανατολικού μπλοκ. Ενώ στις δεκαετίες 50 και 60 οι λόγοι είναι κυρίως οικονομικοί με κύρια αιτία τα μεγάλα ποσοστά ανεργίας. Από τη μεταπολίτευση (1974) και μετά και μέχρι το 2008 παρατηρείται κάμψη της μετανάστευσης Ελλήνων προς το εξωτερικό και ταυτόχρονα παλιννόστηση Ελλήνων που είχαν φύγει τις προηγούμενες δεκαετίες. Η παρούσα δημοσιογραφική έρευνα θα ασχοληθεί με το «νέο» κύμα μετανάστευσης των Ελλήνων που παρατηρείται από το 2009 και μετά, όταν δηλαδή η ελληνική οικονομία μπήκε σε ισχυρή καθοδική πορεία με αποκορύφωμα το διάγγελμα του Γιώργου Παπανδρέου (πρωθυπουργού της Ελλάδας από τις 6 Οκτωβρίου Νοεμβρίου 2011) στις 23 Απριλίου του 2010 ότι η Ελλάδα προσφεύγει στον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης 5. Δημιουργώντας τις «ιδανικές» συνθήκες για μετανάστευση Μέσα σε αυτά τα πέντε χρόνια της ύφεσης, η ανεργία εκτοξεύτηκε, φτάνοντας το Νοέμβριο του 2013 στο 28%, ποσοστό-ρεκόρ για τα ελληνικά δεδομένα. Χιλιάδες επιχειρήσεις έκλεισαν. Συγκεκριμένα μόνο το πρώτο τρίμηνο του 2012 υπολογίζεται, ότι έκλειναν 55 επιχειρήσεις την ημέρα, ενώ μικρομεσαίες ως επί το πλείστον επιχειρήσεις, έβαλαν «λουκέτο». Σύμφωνα με το Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης «κατά το διάστημα 1 Ιανουαρίου έως 16 Δεκεμβρίου 2014, συνολικά ατομικές επιχειρήσεις διεγράφησαν από τα μητρώα του ΒΕΘ, ενώ ένα χρόνο νωρίτερα ατομικές επιχειρήσεις, επί συνόλου 1.545, «αποχαιρέτησαν» την ενεργό δράση. Χαμένες στον αγώνα της επιβίωσης είναι και οι ομόρρυθμες εταιρείες, καθώς το 2014 έπαυσαν τη λειτουργία τους 223, ενώ το 2013 ήταν 268». 4 Διαβάστε το άρθρο «Οι δρόμοι της μεγάλης φυγής των Ελλήνων», το οποίο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» στις εδώ. 5 Δείτε εδώ το διάγγελμα του τότε πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου από το Καστεόριζο εδώ. 4

6 Σύμφωνα με την μελέτη «Δημιουργώντας Θέσεις Εργασίας για τους Νέους», εκ μέρους της εταιρείας «Endeavor Greece» 6, συνολικά τα χρόνια της κρίσης χάθηκαν θέσεις εργασίας εκ των οποίων οι αφορούν τους νέους. Μάλιστα τα 2/3 εξ αυτών δεν πρόκειται να ανακτηθούν ποτέ. Μισθωτοί και συνταξιούχοι είδαν τις απολαβές τους να μειώνονται, δεκάδες ιδιωτικές εταιρείες από καλοπληρωτές μετατράπηκαν σε κακοπληρωτές αφήνοντας τους εργαζόμενούς τους απλήρωτους για μήνες. Οι περικοπές επιδομάτων σε υπαλλήλους του Δημοσίου, η κατάργηση βοηθημάτων, η διαθεσιμότητα, το ενιαίο μισθολόγιο υπήρξαν μόνο κάποια από τις υποχρεώσεις της Ελλάδας προς τους εταίρους της μετά την υπογραφή του πρώτου μνημονίου, τα οποία έφεραν σε ακόμα πιο δύσκολη κατάσταση τους εργαζόμενους. Υπήρξε επίσης πρωτοφανής μείωση στο ΑΕΠ της χώρας, το οποίο έφτασε το -25%. Μείωση ανάλογη με εκείνη της Δυτικής Ευρώπης και των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, παρατηρείται στην Ελλάδα η μεγαλύτερη μείωση του μοναδιαίου κόστους εργασίας (-5,5%) το 2012, σε σχέση με το Το ίδιο διάστημα το μοναδιαίο κόστος εργασίας στην Ε.Ε. αυξήθηκε κατά 0,4%. Παράλληλα, οι Έλληνες εμφανίζονται να είναι οι πολίτες της Ε.Ε. που εργάζονται περισσότερο σε εβδομαδιαία βάση (42,6 ώρες, έναντι 40,6 ώρες που είναι ο μέσος όρος στην Ευρώπη). Έτσι λοιπόν ενώ παλιότερα στα αίτια της ελληνικής μετανάστευσης βλέπαμε και άλλες αιτίες εκτός από τις οικονομικές, όπως για παράδειγμα τα πολιτικά κίνητρα (κατά τη διάρκεια της δικτατορίας) στη «νέα» μετανάστευση κυριαρχεί η εύρεση εργασίας καθώς και η καλυτέρευση των οικονομικών συνθηκών ζωής. Σχετικά με τη μετανάστευση στο εξωτερικό του επιστημονικά καταρτισμένου εργατικού δυναμικού της χώρας, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και συγγραφέας Λόης Λαμπριανίδης, μιλώντας στην ημερίδα «Η μετανάστευση τότε... η μετανάστευση τώρα» 7, ανέφερε ότι «κύριο αίτιο της σύγχρονης «φυγής» των Ελλήνων επιστημόνων είναι η «πλασματική», όπως είπε, «υπερπροσφορά πτυχιούχων στην Ελλάδα» (κατέθεσε στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία δεν είναι - ποσοστιαία - μεγαλύτερη από άλλες χώρες της Ευρώπης), τη χαμηλή ζήτηση στην Ελλάδα πτυχιούχων, τη μείωση των μισθών, την αμφίσημη στάση της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στη γνώση και τελικά το «λανθασμένο αναπτυξιακό μοντέλο» που ακολουθεί η χώρα. Με αυτό το θέμα της υπερπροσφοράς πτυχιούχων θα ασχοληθούμε εκτενέστερα παρακάτω. 6 Η έκθεση παρουσιάστηκε κατά το 3ο Διεθνές Συνέδριο του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για την Κοινωφελή Δράση (26-27 Ιουνίου 2014) ενώ το ΙΣΝ αποτέλεσε και μοναδικό χρηματοδότη της μελέτης. Δείτε ολόκληρη τη μελέτη εδώ. 7 Η ημερίδα «Η μετανάστευση τότε... η μετανάστευση τώρα», διοργανώθηκε από την κοσμητεία της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ, στις Δείτε το πρόγραμμα της εκδήλωσης εδώ. 5

7 Ποιος μετράει αυτούς που φεύγουν; Θα περίμενε κανείς πως οι αρχές της χώρας θα κρατούσαν στατιστικά στοιχεία και εισόδου και εξόδου από την Ελλάδα, όμως όπως εύκολα ανακαλύπτει κανείς, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Οι υπηρεσίες που θα μπορούσαν να κρατούν τέτοια στοιχεία είναι δύο: η ΕΛΣΤΑΤ (Ελληνική Στατιστική Αρχή) και το Γραφείο Αθήνας της Διεθνούς Οργάνωσης για τη Μετανάστευση. Σύμφωνα με το μηνιαίο δελτίο του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) 8, η ΕΛΣΤΑΤ σταμάτησε να συλλέγει σχετικά στοιχεία από το 1977! Υπενθυμίζεται ότι από το 1974 παρατηρείται κάμψη του μεταναστευτικού κύματος που ήταν σε έξαρση από τις δεκαετίες του 50 και του 60. Το Γραφείο Αθήνας της Διεθνούς Οργάνωσης για τη Μετανάστευση, από την άλλη, έπαψε και αυτό να ασχολείται με τις εκροές Ελλήνων και αντίθετα ασχολείται εδώ και δεκαετίες με το κύμα μετανάστευσης υπηκόων από αναπτυξιακές χώρες προς την Ελλάδα. Όπως προσθέτει το ΚΕΠΕ, «οι ρυθμίσεις για την ελεύθερη διακίνηση υπηκόων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανάμεσα στις διάφορες χώρες μέλη της, έχουν ως αποτέλεσμα να μην προκύπτουν σχετικά στοιχεία από αιτήσεις για βίζες. Επιπλέον οι Έλληνες που φεύγουν από τη χώρα δεν υποχρεούνται να δηλώσουν την αποχώρησή τους στις ελληνικές αρχές, ούτε υπάρχει κάποιο κίνητρο για να διαγραφούν από κάποια μητρώα, όπως συμβαίνει στην περίπτωση άλλων χωρών της Ευρώπης». Όπως λοιπόν προκύπτει δεν υπάρχουν επίσημα ελληνικά στοιχεία για την ελληνική μετανάστευση στο εξωτερικό τα τελευταία πέντε χρόνια. Αυτό που υπάρχει είναι οι εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την απασχόληση και την κοινωνική κατάσταση στην Ευρώπη, τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, τα στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών, η Εurostat, στοιχεία του ΟΟΣΑ, στοιχεία από τις Στατιστικές Υπηρεσίες άλλων χωρών, στοιχεία του υπουργείου Παιδείας για τις μεταγραφές μαθητών σε σχολεία του εξωτερικού και εκθέσεις Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών. Οι «νέοι» μετανάστες σε αριθμούς Σύμφωνα με την Endeavor Greece 9 « άνθρωποι εγκατέλειψαν την Ελλάδα από την αρχή της κρίσης, πριν από πέντε χρόνια ενώ η τάση για μετανάστευση δεν έχει υποχωρήσει και το 46% των Ελλήνων που ζουν στη χώρα σκοπεύουν να εγκατασταθούν στο εξωτερικό». Σύμφωνα με την ίδια μελέτη «τα ποσοστά μετανάστευσης είναι τριπλάσια σε σύγκριση με την περίοδο προ κρίσης, και αναμένεται να παραμείνουν υψηλά και 2015, ιδιαίτερα από τη στιγμή που περίπου νέοι Έλληνες, που σπουδάζουν στο εξωτερικό επιλέγουν πλέον 8 To μηνιαίο δελτίο του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) δημοσιεύτηκε στο capital.gr στις 24/12/2014. Διαβάστε ολόκληρη την είδηση εδώ. 9 Η έκθεση παρουσιάστηκε κατά το 3ο Διεθνές Συνέδριο του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για την Κοινωφελή Δράση (26-27 Ιουνίου 2014) ενώ το ΙΣΝ αποτέλεσε και μοναδικό χρηματοδότη της μελέτης. Δείτε ολόκληρη τη μελέτη εδώ. 6

8 να αναζητήσουν εργασία εκεί, ενώ το 50% των Ελλήνων που ζουν στη χώρα σκέφτονται το ενδεχόμενο της μετακίνησης στο εξωτερικό». Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2012, ένας στους τέσσερις Έλληνες (24%) επιθυμούσε να μεταναστεύσει μόνιμα στο εξωτερικό και το 63% εξ αυτών εντός της Ε.Ε. Η ίδια έκθεση ανέφερε ότι η κινητικότητα εντός της Ε.Ε., αυξήθηκε κατά την περίοδο ( ) κυρίως από πολίτες των χωρών οι οποίες επλήγησαν σοβαρά. Για παράδειγμα, η κινητικότητα των Ελλήνων πολιτών εντός της Ε.Ε. αυξήθηκε κατά 170%. H Eurostat εκτιμά πως το 2012 ο πληθυσμός της χώρας μας μειώθηκε κατά 5,5%, ενώ τον Ιανουάριο του 2013 η Ελλάδα βρισκόταν στην τέταρτη θέση μεταξύ των χωρών με τη μεγαλύτερη μείωση πληθυσμού. Εικόνα

9 Ο Carlo Zapponi κάνει οπτικοποίηση δεδομένων (data visualization) στο βρετανικό «Guardian». Στο πρότζεκτ του peoplemovin.in, αποτυπώνει την μετακίνηση των πληθυσμών. Οι πηγές του Ζapponi είναι τα αρχεία μετανάστευσης της Παγκόσμιας Τράπεζας, του Bilateral Migration and Remittances 2010 και άλλες. Σύμφωνα με το πρότζεκτ η Ελλάδα το 2010 είχε πληθυσμό και οι Έλληνες μετανάστες στο εξωτερικό έφταναν τους Οι χώρες της επαγγελίας Πού πήγαν λοιπόν και που ετοιμάζονται να πάνε οι «νέοι» μετανάστες του 20 ου αιώνα; Όπως και στις δεκαετίες του 60 και του 70 οι Έλληνες προτιμούν χώρες με δυνατές και σταθερές οικονομίες. Η Γερμανία, οι ΗΠΑ και η Αυστραλία προσελκύουν ξανά τους Έλληνες που αποφασίζουν να αφήσουν τη χώρα τους για ένα νέο ξεκίνημα. Ανάμεσα στους κορυφαίους προορισμούς βρίσκονται και οι: Καναδάς, Αλβανία, Τουρκία, Ηνωμένο Βασίλειο, Κύπρος, Ισραήλ και Βέλγιο. Συγκεκριμένα στον Καναδά υπήρξε σημαντική αύξηση κατά 45% στη μετανάστευση Ευρωπαίων πολιτών το διάστημα Η μεγαλύτερη αύξηση μεταναστών προς τον Καναδά καταγράφηκε από τους Ισπανούς (301%), τους Ιρλανδούς (158%), τους Έλληνες (155%) τους Ιταλούς (96%) και τους Πορτογάλους (69%). Δείτε εδώ το γράφημα του Carlo Zapponi για τις χώρες που μετανάστευσαν οι Έλληνες σύμφωνα με στοιχεία που χρησιμοποίησε το Σύμφωνα με τη νορβηγική εφημερίδα «NorwayPost», από το Νοέμβριο του 2012 μέχρι τον Νοέμβριο του 2013, οι μετανάστες από την Ελλάδα, αυξήθηκαν κατά 49%. Στην Αυστραλία, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του αυστραλιανού υπουργείου Μετανάστευσης, στην περίοδο Ιούλιος 2012-Ιούνιος 2013, μετανάστευσαν Έλληνες. Επίσης στην περίοδο Ιούλιος 2012-Ιούνιος 2013 χορηγήθηκαν από τις αυστραλιανές αρχές τουριστικές βίζες σε Έλληνες. 10 Σε ανέρχεται ο αριθμός των Ελλήνων, οι οποίοι το 2012 έφθασαν και εγκαταστάθηκαν στην Αυστρία, ενώ το ίδιο χρονικό διάστημα φέρεται να έχουν αναχωρήσει από τη χώρα 565 Έλληνες υπήκοοι, σύμφωνα με τα νέα στοιχεία που ανακοινώθηκαν από την Αυστριακή Στατιστική Υπηρεσία. 11 Στο μηνιαίο δελτίο για την ελληνική οικονομία του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ, άρθρο Τζέννιφερ Καβουνίδη, Δεκέμβριος 2014), 12 υπάρχουν 10 Πηγή: Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων. 11 Πηγή: Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων. 12 To μηνιαίο δελτίο του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) δημοσιεύτηκε στο capital.gr στις 24/12/2014. Διαβάστε ολόκληρη την είδηση εδώ. 8

10 στοιχεία της έρευνας Τριανταφυλίδου 2014, στα οποία βλέπουμε τα ποσοστά των Ελλήνων σε βασικούς προορισμούς μετανάστευσης. Στην λίστα δεν υπάρχουν οι ΗΠΑ. Πολλοί είναι και εκείνοι που επέλεξαν το Βέλγιο. Όπως καταδεικνύουν τα στοιχεία της Ομοσπονδίας Ελληνικών Κοινοτήτων Βελγίου, στο Βέλγιο καταφθάνουν κατά κύριο λόγο επιστήμονες, που αναζητούν εργασία σε τράπεζες, ερευνητικά κέντρα και εταιρείες καθώς και εργάτες. Οι τομείς εκείνοι που απορροφούν Έλληνες και ξένους μετανάστες είναι κυρίως ο νομικός, ο διοικητικός και ο οικονομικός και ακολουθούν εκείνοι του μάρκετινγκ και των ξενοδοχοϋπάλληλων. Όπως ανέφερε η ιστοσελίδα «fpress.gr» σε άρθρο της 13, το κύμα μετανάστευσης είναι τόσο μεγάλο που πολλές μεταφορικές εταιρίες έχουν εγκαταλείψει πλέον το κομμάτι των εισαγωγών εξαγωγών και να έχουν στραφεί στις μετακομίσεις. «Πάρα πολλοί άνθρωποι μετακομίζουν καθημερινά από την Ελλάδα σε χώρες του εξωτερικού κυρίως προς Γερμανία», επισήμαινε στο «fpress.gr» ο υπεύθυνος της μεταφορικής εταιρίας «Βy Hellas», Λ. Σιδηρόπουλος, ενώ ο ιδιοκτήτης της εταιρείας «ΕuroTrans» κ. M. Σταματίου, δήλωνε ότι το γραφείο του «εκτελεί πάνω από 100μετακομίσεις το μήνα. Η οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα αναγκάζει τους περισσότερους να αναζητήσουν μια δουλειά και ένα καλύτερο αύριο όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και σε Αυστραλία ή Αμερική». Στο παρακάτω infographic βλέπουμε πού βρίσκονται οι περισσότεροι Έλληνες σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού Διαβάστε εδώ ολόκληρο το άρθρο του «fpress.gr» με τίτλο «Συνεχίζεται η μετανάστευση των Ελλήνων» που δημοσιεύτηκε στις Δείτε το site της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού εδώ. 9

11 Οι Έλληνες λοιπόν βρίσκονται σε ποσοστό 61% στην Αμερική, 23% σε άλλες χώρες της Ευρώπης, 13% στην Ωκεανία (συμπεριλαμβανομένης της Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας), 2% στην Αφρική και 1% στην Ασία. Γερμανία: Η πρώτη επιλογή H Γερμανία ανέκαθεν υπήρξε προορισμός των Ελλήνων τόσο μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο όσο και μετά και τον Β Παγκόσμιο. Εκεί κατευθύνθηκαν μαζικά και κατά τις δεκαετίες και 70. Μάλιστα το 1960 η μετανάστευση στη Γερμανία γινόταν οργανωμένα με την υπογραφή του Συμφώνου Προσέλκυσης Εργατών ανάμεσα στις δύο χώρες. Υπολογίζεται ότι μεταξύ 1960 και 1977 σχεδόν κάθε δεύτερο άτομο που μετανάστευε από την Ελλάδα είχε για προορισμό την Γερμανία με αποτέλεσμα η Γερμανία να έχει το μεγαλύτερο ποσοστό Ελλήνων από όλα τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη. 10

12 Όπως φαίνεται η ιστορία επαναλαμβάνεται. Σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, «από το 2008 ως το 2012, οι Έλληνες μετανάστες στη Γερμανία τετραπλασιάστηκαν, οι Ισπανοί τριπλασιάστηκαν και οι Ιταλοί και οι Πορτογάλοι διπλασιάστηκαν. Επίσης, σημειώνεται ότι από το 2010 ο αριθμός μεταναστών από τον ευρωπαϊκό Νότο προς τη Γερμανία αυξήθηκε κατά 19%, με εντυπωσιακότερη άνοδο το 2012 κατά 8%. Σε απόλυτους αριθμούς, οι μεγαλύτερες αυξήσεις μεταναστών προς τη Γερμανία καταγράφηκαν από τους Ιταλούς και τους Έλληνες. Ειδικότερα, το διάστημα , οι Έλληνες μετανάστες στη Γερμανία αυξήθηκαν κατά 25%. Καταγράφονται δηλαδή περισσότεροι απασχολούμενοι Έλληνες στη Γερμανία (συνολικά απασχολούνται 123,7 χιλιάδες). Οι περισσότεροι από τους «νέους» Έλληνες μετανάστες στη Γερμανία είναι ιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί και αρχιτέκτονες. Σύμφωνα με στατιστικές του Ιατρικού Συλλόγου Γερμανίας, η Ελλάδα είναι η χώρα με τις περισσότερες «εξαγωγές» γιατρών. Το 2012 πάνω από Έλληνες ιατροί έκαναν αίτηση για να τους δεχτεί κάποιο γερμανικό νοσοκομείο ως ειδικευόμενους. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το ομοσπονδιακό ινστιτούτο στατιστικών Destatis, «το 2012 ο αριθμός των ελλήνων μεταναστών στην Γερμανία αυξήθηκε κατά 5,1%». Στα στοιχεία του υπουργείου Παιδείας, τα οποία δόθηκαν στη δημοσιότητα τον Ιούνιο του 2014 την «πρωτιά» σε μετεγγραφές μαθητών από ελληνικά σχολεία κατέχει η Γερμανία με 527 μετανάστες μαθητές το Ότι οι Έλληνες προτιμούν τη Γερμανία φαίνεται και από το γράφημα που έφτιαξε ο Devinn Jani, ο οποίος δημιούργησε έναν χάρτη, με τα επίσημα στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών 15 από το 2013, που αποτυπώνει το πού πηγαίνουν οι μετανάστες, όταν φεύγουν από τη χώρα τους. Ο σχεδιασμός είναι απλός και διπλός. Σε κάποιες χώρες αναγράφεται η χώρα, που αποτελεί πιο δημοφιλή προορισμό για τους μετανάστες της. Επίσης οι χώρες είναι χρωματισμένες με το χρώμα εκείνο που αντιστοιχεί στον πιο δημοφιλή προορισμό για τους μετανάστες της. Για παράδειγμα, με κόκκινο απεικονίζονται οι χώρες, από τις οποίες οι μετανάστες πηγαίνουν προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, με μπλε στη Γαλλία και με ροζ στο Ηνωμένο Βασίλειο. Γκρι είναι οι χώρες, οι μετανάστες των οποίων φεύγουν για τη Γερμανία. Μεταξύ αυτών και η Ελλάδα. 15 Δείτε εδώ τα επίσημα στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών από το 2013 που χρησιμοποίησε ο Devinn Jani για να φτιάξει το χάρτη του. 11

13 Εικόνα 2. Ο χάρτης που έφτιαξε ο Devinn Jani Εικόνα 3. Oι χώρες είναι χρωματισμένες με το χρώμα εκείνο που αντιστοιχεί στον πιο δημοφιλή προορισμό για τους μετανάστες της Πιο φιλόξενη τα τελευταία χρόνια η Γερμανία Σε μηνιαία έκθεση της Μπούντεσμπανκ (γερμανική τράπεζα) που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του , «η Γερμανία είχε ανάγκη περίπου μετανάστες επιπλέον ετησίως για να αντισταθμίσει τη δημογραφική πτώση της και να στηρίξει την ανάπτυξή της». Η χώρα, 16 Διαβάστε ολόκληρο το δελτίο Τύπου της Bundestag, για την ανάπτυξη της γερμανικής οικονομίας, το οποίο εκδόθηκε στις εδώ. 12

14 σύμφωνα με την ίδια έκθεση, «υποδέχθηκε το 2011, μετανάστες, κυρίως προερχόμενους από την κεντρική και την ανατολική Ευρώπη, καταγράφοντας αύξηση κατά 2,6% σε σχέση με το 2010, τη σημαντικότερη εδώ και 15 χρόνια». «Συνολικά η Γερμανία είχε πάνω από 10,6 εκατομμύρια μετανάστες, σε συνολικό πληθυσμό 81,7 εκατομμυρίων το 2010», σύμφωνα με το ομοσπονδιακό ινστιτούτο στατιστικών Destatis. Σύμφωνα με έρευνα για το Ίδρυμα Μπέρτελσμαν, η Γερμανία είναι πιο φιλόξενη απέναντι στους μετανάστες συγκριτικά με το πρόσφατο παρελθόν. Αυτό καταδεικνύουν τα αποτελέσματα έρευνας για λογαριασμό του Ιδρύματος Μπέρτελσμαν, στην οποία συμμετείχαν άνθρωποι από 14 ετών και άνω με καταγωγή τόσο από τη Γερμανία όσο και από το εξωτερικό. Έξι τους δέκα ερωτηθέντες θεωρούν ότι οι μετανάστες τυγχάνουν φιλικής υποδοχής στη Γερμανία. Και τα άτομα με μεταναστευτικό υπόβαθρο εκτιμούν ότι η Γερμανία βρίσκεται σε καλό δρόμο, καθώς το 68% αισθάνεται ευπρόσδεκτο όταν επισκέπτεται τις κρατικές υπηρεσίες της χώρας. Όπως επισήμανε στην DW o Φράνκο Ζότα 17, εκ των επικεφαλής της ομάδας που διεξήγαγε την έρευνα, «περίπου 10% περισσότερα άτομα διακρίνουν σήμερα ότι τόσο οι πολίτες όσο και οι κρατικές υπηρεσίες στους γερμανικούς δήμους υποδέχονται τους μετανάστες φιλικότερα σε σχέση με το 2012». Σύμφωνα με τον κ. Ζότα, «η βελτίωση των όρων και των διαθέσεων υποδοχής των μεταναστών στη Γερμανία οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι τα προβλήματα τη έλλειψης εξειδικευμένων εργαζομένων και της δημογραφικής κάμψης έχουν γίνει περισσότερο αντιληπτά στη γερμανική κοινωνία». Ως εκ τούτου, επισήμανε ο Φράνκο Ζότα, «η μετανάστευση θεωρείται μία από τις λίγες δυνατότητες» για να αντιμετωπίσει κανείς βραχυπρόθεσμα τα προβλήματα αυτά. Ο ίδιος συνεχίζοντας αναφέρει ότι «το 2013 πήγαν για να μείνουν στη Γερμανία σχεδόν μισό εκατομμύριο μετανάστες. Μόνο στις ΗΠΑ υπήρξε ισχυρότερο ρεύμα. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι διαθέσεις των πολιτών απέναντι στους μετανάστες δεν είναι το ίδιο φιλικές στα ανατολικά κρατίδια της Γερμανίας. Σχεδόν ένα στους δύο πολίτες μεταξύ Ρόστοκ και Δρέσδης πιστεύει ότι οι μετανάστες δεν είναι ευπρόσδεκτοι. Το αντίστοιχο ποσοστό στη δυτική Γερμανία περιορίζεται στο ένα τρίτο». Όπως εξηγεί ο Φράνκο Ζότα, «περίπου το 96% των ανθρώπων με μεταναστευτικό υπόβαθρο ζει στη δυτική και 3,5%-4% στην ανατολική Γερμανία. Επομένως εκεί λείπει απλά η επαφή με μετανάστες και ως εκ τούτου υπάρχουν λίγες θετικές εμπειρίες κοινωνικής συμβίωσης». Παρόλο όμως που στην έρευνα οι Γερμανοί εμφανίζονται πιο φιλικοί προς τους μετανάστες, το 73% των ερωτηθέντων τους καλεί να προσαρμοστούν στη γερμανική κουλτούρα, ενώ το 17 Διαβάστε εδώ, ολόκληρη τη συνέντευξη που έδωσε στις 06/03/2015, στη Deutsche Welle, o Φράνκο Ζότα, επικεφαλής της ομάδας που διεξήγαγε την έρευνα για το Ίδρυμα Μπέρτσελσμαν. 13

15 64% των ερωτηθέντων ανησυχεί ότι η αύξηση της μεταναστευτικής ροής προς τη Γερμανία αναμένεται να επιβαρύνει στο μέλλον το γερμανικό κοινωνικό κράτος και ένα 63% των πολιτών εκφράζει το φόβο ότι ενδέχεται να προκληθούν εντάσεις μεταξύ μεταναστών και Γερμανών. Ομοιότητες και διαφορές της «νέας» μετανάστευσης με εκείνης των περασμένων δεκαετιών Φυσικά η πρώτη ομοιότητα της ελληνικής μετανάστευσης στη Γερμανία τον 21 ο αιώνα και εκείνων των προηγούμενων δεκαετιών είναι η αναζήτηση εργασίας. Σύμφωνα με το αφιέρωμα «Κρίση και μετανάστευση. Η νέα ελληνική μετανάστευση στη Γερμανία» 18, του τριμηνιαίου περιοδικού που εκδίδει το πολιτικό ίδρυμα των Πρασίνων Χάινριχ Μπελ, «οι άνθρωποι που έρχονταν τις δεκαετίες του 1960 και 1970 διέθεταν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και προέρχονταν από φτωχές περιοχές της Ελλάδας». Όπως αναφέρει στο αφιέρωμα η υπεύθυνη της έκθεσης, Ηλέκτρα Πασχάλη, «τώρα, οι νέοι Έλληνες που έρχονται εδώ διαθέτουν πολύ υψηλό μορφωτικό επίπεδο και υψηλή εξειδίκευση. Τότε ήταν συνήθως άνδρες που είχαν ήδη εξασφαλίσει εργασία μέσω ενός συμβολαίου και ήθελαν να έρθουν για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Σήμερα, οι νέοι ψάχνουν μόνοι τους για δουλειά και όχι οργανωμένα όπως παλαιότερα. Πολλοί από αυτούς πάντως δεν μιλούν τη γλώσσα και αυτό είναι μια ακόμα ομοιότητα με τη γενιά των Ελλήνων μεταναστών του Όπως επίσης το γεγονός ότι αναζητούν καλύτερη ποιότητα ζωής. Οι νέοι Έλληνες μετανάστες δεν σκέφτονται όμως να γυρίσουν γρήγορα πίσω όπως οι παλαιότεροι». Μια ακόμα διαφορά που αναφέρεται στο αφιέρωμα είναι ότι «οι παλαιότεροι έψαχναν να ενταχθούν σε ένα σύλλογο, σε μια ελληνική κοινότητα, οι νέοι που έρχονται εδώ είναι αρκετά μεμονωμένοι. Έχουν ίσως κάποιους φίλους, κάποιους γνωστούς εδώ, αλλά κυρίως πορεύονται μόνοι τους. Και οι τόποι συνάντησής τους είναι το ίντερνετ, τα κοινωνικά μέσα και οι συναντήσεις δεν έχουν το χαρακτήρα που είχαν οι πρώτες ελληνικές κοινότητες». Φεύγουν οι καλύτεροι; Όπως ήδη αναφέρθηκε υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά στους Έλληνες που μεταναστεύουν τα τελευταία πέντε χρόνια και σε εκείνους που έφευγαν παλιότερα. Αυτή είναι ότι πλέον οι «νέοι» μετανάστες είναι μορφωμένοι. 18 Η έρευνα δημοσιοποιήθηκε τον Ιούλιο του Το ίδρυμα Πρασίνων Χάινριχ Μπελ έχει παράρτημα και στη Θεσσαλονίκη. Περισσότερες πληροφορίες εδώ. 14

16 Σύμφωνα με την μελέτη «Επενδύοντας στη φυγή: Η διαρροή επιστημόνων από την Ελλάδα την εποχή της παγκοσμιοποίησης» 19, του καθηγητή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και συγγραφέα Λόη Λαμπριανίδη «οι νέοι με υψηλή μόρφωση που εγκαταλείπουν τη χώρα δεν μπορούν να παραμείνουν στην Ελλάδα γιατί η οικονομία ακόμη βυθίζεται και δεν έμεινε κανείς που να δημιουργεί προϊόντα ή υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας. Είναι ένας φαύλος κύκλος». Ο καθηγητής σε άρθρο του στην εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ» 20 προσθέτει ότι «στις αρχές του 2010 εργάζονταν στο εξωτερικό περίπου Έλληνες επιστήμονες, αριθμός που αντιστοιχούσε στο 10% του συνόλου των επιστημόνων που ζουν στην Ελλάδα. Λόγω της οικονομικής κρίσης, η φυγή αυτή εντείνεται όπως δείχνουν διάφορες ανεκδοτολογικού τύπου αναφορές στον Τύπο αλλά και κάποια πιο στέρεα δεδομένα, όπως η δραματική αύξηση του αριθμού αυτών που συμπληρώνουν τα βιογραφικά τους στις δυο ευρωπαϊκές ηλεκτρονικές πύλες (European Job Mobility Portal EURES και Europass CVs) για να μεταναστεύσουν, που είναι κατεξοχήν πτυχιούχοι. Τέλος, έχουμε και ορισμένα πολύ ανησυχητικά φαινόμενα, όπου ακόμη και εν ενεργεία καθηγητές πανεπιστημίου μεταναστεύουν στο εξωτερικό (π.χ. καθηγητής του ΑΠΘ που μετανάστευσε οικογενειακώς στη Βρετανία)». Όπως αναφέρει η έκθεση της Endeavor Greece με τίτλο: «Δημιουργώντας Θέσεις Εργασίας για τους Νέους» 21, πάνω από Έλληνες, οι περισσότεροι των οποίων κάτω των 35 ετών, έχουν φύγει από τη χώρα από την έναρξη της κρίσης και εργάζονται στο εξωτερικό. Είναι συνήθως επαγγελματίες με υψηλό μορφωτικό επίπεδο και δεξιότητες που αναζητούν καριέρα κυρίως στην Ε.Ε. (το 71% του συνόλου). Σύμφωνα με την Endeavor Greece, φαίνεται να υπάρχει μία σαφής κλαδική κατηγοριοποίηση ανά χώρα, με συγκεκριμένες χώρες να απορροφούν συγκεκριμένους επαγγελματίες (π.χ. χρηματοοικονομικά και business στο Ηνωμένο Βασίλειο, ιατρική στην Γερμανία, έρευνα και τεχνολογία στις Η.Π.Α., μηχανολογία στη Μέση Ανατολή). «Brain drain» ή αλλιώς διαρροή ταλέντου Σύμφωνα με ρεπορτάζ του CNBC, το Φεβρουάριο του 2015, οι μισοί από τους με αποφοίτους πανεπιστημίων που έχουν φύγει από την Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, 19 «Επενδύοντας στη φυγή: Η διαρροή επιστημόνων από την Ελλάδα την εποχή της παγκοσμιοποίησης», Λόης Λαμπριανίδης, εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ. 20 Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο του Λόη Λαμπριανίδη, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ» με τίτλο «Ο Κρόνος τρώει τα καλύτερα παιδιά του» εδώ. 21 Η έκθεση βασίζεται στην ανάλυση δημογραφικών στοιχείων απασχόλησης από την Ελληνική Στατιστική Αρχή, τα στατιστικά δεδομένα ανεργίας από τον ΟΑΕΔ και τα ευρήματα από δύο έρευνες. Η πρώτη έρευνα διεξήχθη από την QED και περιλάμβανε ποσοτική και ποιοτική έρευνα σε ένα δείγμα νέων ηλικίας Η δεύτερη έρευνα διεξήχθη από την Endeavor Greece σε ένα δείγμα επιχειρηματιών και υψηλόβαθμων στελεχών. 15

17 είναι κάτοχοι διδακτορικού 22. Όπως αναφέρει το αμερικάνικο δίκτυο ενημέρωσης, «η δύναμη της φαιάς ουσίας, που απαιτείται για τη μεταμόρφωση και την αναδιάρθρωση της χώρας που επιθυμεί η Ε.Ε. φεύγει. Μερικοί από τους παράγοντες που συνδράμουν στη μαζική αυτή τάση μετανάστευσης είναι σύμφωνα με το ίδιο ρεπορτάζ ο ψυχολογικός και η αίσθηση παράλυσης του κράτους». Είναι λοιπόν σαφές ότι η διαρροή ταλέντου είναι προς το εξωτερικό είναι υπαρκτή, συνεχής και αυξανόμενη. Σύμφωνα με έκθεση της Endeavor Greece, «τα ποσοστά μετανάστευσης είναι τριπλάσια σε σύγκριση με την περίοδο προ κρίσης, και αναμένεται να παραμείνουν υψηλά το 2014 και 2015,ιδιαίτερα από τη στιγμή που περίπου νέοι Έλληνες, που σπουδάζουν στο εξωτερικό επιλέγουν πλέον να αναζητήσουν εργασία εκεί». Σε εκδήλωση της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών με θέμα «Η νέα μετανάστευση των Ελλήνων» 23 ο κ. Λαμπριανίδης ανέφερε ότι «το 91,1% των Ελλήνων που πήραν τα πτυχία τους στο εξωτερικό δεν έψαξαν ποτέ για δουλειά στην Ελλάδα ενώ και το 60% των Ελλήνων που πήραν τα πτυχία τους στην Ελλάδα δεν έψαξαν για δουλειά στη χώρα τους». Σύμφωνα με τον κ. Λαμπριανίδη, «το φαινόμενο (brain drain) δεν είναι νέο, δεν οφείλεται στην κρίση. Η κρίση απλά το επέτεινε». Επίσης η λεγόμενη «διαρροή ταλέντου» όπως δηλώνει ο κ. Λαμπριανίδης στο άρθρο του «Ο Κρόνος τρώει τα καλύτερα παιδιά του» 24, «δεν μπορεί να ερμηνευτεί ως αποτέλεσμα της υπερεκπαίδευσης των Ελλήνων, μια που με βάση τις διεθνείς συγκρίσεις η Ελλάδα κατατάσσεται 21η σε 30 χώρες της Ευρώπης ως προς τον αριθμό των επιστημόνων ανά κάτοικο. Η αναντιστοιχία λοιπόν προσφοράς και ζήτησης θα πρέπει να ερμηνευθεί κυρίως ως απόρροια της περιορισμένης ζήτησης για επιστήμονες. Γιατί οι επιχειρήσεις της Ελλάδας δεν έχουν καταφέρει να μετακινηθούν στην αλυσίδα παραγωγής της αξίας ώστε να παράγουν πιο σύνθετα προϊόντα και υπηρεσίες έντασης γνώσης και τεχνολογίας. Για να υπάρχουν λοιπόν βάσιμες ελπίδες να περιοριστεί η φυγή επιστημόνων και να επαναπατριστούν κάποιοι από αυτούς που έχουν φύγει ήδη, θα πρέπει να αλλάξει το αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας, στόχος που μπορεί να επιτευχθεί μόνο σε μεσομακροπρόθεσμο επίπεδο». Οι μισοί θα έφευγαν αν μπορούσαν. Εκτός όμως από αυτούς που έχουν ήδη φύγει είναι και εκείνοι που σκέφτονται να το κάνουν ή αν δεν μπορούν θα ήθελαν με την πρώτη ευκαιρία. 22 Διαβάστε ολόκληρο το ρεπορτάζ του CNBC εδώ. 23 Δείτε εδώ ολόκληρη την ομιλία του κ. Λαμπριανίδη στην εκδήλωση «Η νέα μετανάστευση των Ελλήνων» στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. 24 Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο του Λόη Λαμπριανίδη στην εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ» με τίτλο «Ο Κρόνος τρώει τα καλύτερα παιδιά του» εδώ. 16

18 Σύμφωνα με πανελλαδική έρευνα της Κάπα Research για «Το Βήμα της Κυριακής» 25, η οποία δημοσιεύτηκε το Δεκέμβριο του 2013, «ο ένας στους δύο πολίτες (ποσοστό 56% των ερωτηθέντων) δηλώνει ότι θα έφευγε από τη χώρα αν του δινόταν η ευκαιρία. Αντίθετα, κατηγορηματικά αρνητική απάντηση δίνει μόλις το 39%, ενώ το υπόλοιπο 5% δεν απαντά. Στην ερώτηση αν έχουν σκεφθεί να εγκατασταθούν στην επαρχία, οι απαντήσεις είναι μοιρασμένες». Από την έρευνα προκύπτει ότι «η ανεργία είναι το ζήτημα που απασχολεί και τρομάζει περισσότερο τους έλληνες πολίτες. Με τεράστια διαφορά οι ερωτηθέντες αναδεικνύουν την ανεργία ως το σημαντικότερο γεγονός του 2013 και τον άνεργο ως το σημαντικότερο πρόσωπο της χρονιάς που πέρασε. Ως εκ τούτου, η αντιμετώπιση της ανεργίας αναδεικνύεται και πάλι με τεράστια διαφορά στην πρώτη θέση των προτεραιοτήτων για το 2014 με την αντιμετώπιση της φτώχειας και την πάταξη της φοροδιαφυγής να ακολουθούν». Είναι λοιπόν ξεκάθαρο ότι οι Έλληνες φεύγουν όχι επειδή θέλουν να ξεχωρίσουν ως επιστήμονες στον κλάδο τους ανάμεσα σε άλλους συνάδερφούς τους και να εξελιχθούν επαγγελματικά, αλλά επειδή δεν μπορούν να βρουν καν μια θέση εργασίας όχι μόνο στο αντικείμενό τους αλλά και γενικότερα μια οποιαδήποτε δουλειά. Ήδη όμως και πριν το 2013 οι Έλληνες επιθυμούσαν να φύγουν στο εξωτερικό. Η έρευνα του Ευρωβαρόμετρου 26 έδειξε ότι «μεταξύ των 27 χωρών της ΕΕ, η Ελλάδα εμφάνισε τη μεγαλύτερη αύξηση (30%) ανάμεσα στο 2006 και το 2012 ως προς το ποσοστό του πληθυσμού που πίστευε ότι η προσωπική τους κατάσταση απασχόλησης θα χειροτέρευε το επόμενο έτος». Όπως αναφέρει το ΚΕΠΕ, στο μηνιαίο του δελτίο για την ελληνική οικονομία 27, «σύμφωνα με παγκόσμια έρευνα της Γκάλοπ (Gallup World Poll Survey) το , στην Ελλάδα διαπιστώθηκε ότι αξιόλογο ποσοστό του πληθυσμού επιθυμούσε να μεταναστεύσει. Ειδικότερα, το 19% του ελληνικού πληθυσμού δήλωσε ότι ήθελε να μεταναστεύσει, ενώ το ποσοστό ανήλθε σε 26% του πληθυσμού υψηλής εκπαίδευσης και σε 33% του πληθυσμού ετών (OECD 2012). Οι τρεις πρώτες χώρες προτίμησης προορισμού ήταν η Γερμανία (18%), οι ΗΠΑ (10%) και το Ηνωμένο Βασίλειο (9%)». Ωστόσο, επισημαίνεται παράλληλα ότι: «οι εκροές από την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια δεν αφορούν μόνο Έλληνες αλλά και τους μετανάστες τρίτων χωρών που έφτασαν σε μεγάλους αριθμούς στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1990 και μετά». 25 Διαβάστε εδώ ολόκληρη την έρευνα της Κάππα Research που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της εφημερίδας «ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ», και δημοσιεύτηκε στις με τίτλο: «Η Ελλάδα που χάνεται». 26 Η αναφορά για την έρευνα του Ευρωβαρόμετρου υπάρχει στo μηνιαίο δελτίο του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ), το οποίο δημοσιεύτηκε στο capital.gr στις 24/12/2014. Διαβάστε ολόκληρη την είδηση εδώ. 27 To μηνιαίο δελτίο του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) δημοσιεύτηκε στο capital.gr στις 24/12/2014. Διαβάστε ολόκληρη την είδηση εδώ. 17

19 Oι επιπτώσεις και τα οφέλη για τους Έλληνες μετανάστες και για την Ελλάδα Ανέκαθεν η απόφαση ενός ανθρώπου να αφήσει την πατρίδα του και να πάει σε έναν άλλο τόπο είχε τόσο για τον ίδιο όσο και για τη χώρα καταγωγής του θετικά αλλά και αρνητικά χαρακτηριστικά. Ας πάρουμε αρχικά τον ίδιο το μετανάστη. Η απόφασή του να αναζητήσει μια καλύτερη ζωή κάπου αλλού έχει για τον ίδιο αρκετές επιπτώσεις. Αφήνει πίσω του συγγενείς και φίλους, φεύγει από ένα γνώριμο περιβάλλον, συνεννοείται σε γλώσσα που δεν είναι η μητρική του, αφήνει συνήθειες σχετικά με τη διασκέδασή του, το φαγητό του, την αξιοποίηση του ελεύτερου χρόνου του. Από την άλλη έχει και πολλά πλεονεκτήματα. Πιθανότατα βρίσκει εργασία πάνω στο αντικείμενό του, με ικανοποιητική αμοιβή και καλό εργασιακό περιβάλλον. Αν μιλάμε για επιστημονικό εργατικό δυναμικό τότε συμπεριλαμβάνεται και η εξέλιξη στην επαγγελματική του σταδιοδρομία, ανταλλαγή γνώσεων με συναδέρφους κτλ. Επιπτώσεις όμως υφίσταται και η χώρα καταγωγής του μετανάστη, στην περίπτωσή μας η Ελλάδα. Κορυφαία εξ αυτών η απώλεια του εργατικού και επιστημονικού δυναμικού της (brain drain), στο οποίο αναφερθήκαμε προγενέστερα. Δεν είναι όμως μόνο αυτό στις επιπτώσεις συγκαταλέγονται η πληθυσμιακή συρρίκνωση, η ερήμωση της υπαίθρου κτλ. Το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ελλάδας αυτή τη στιγμή αναφορικά με την ελληνική μετανάστευση είναι όμως αδιαμφισβήτητα η διαρροή του επιστημονικού της δυναμικού. Κάτι που μπορεί να αντιστραφεί και να αποφέρει οφέλη στην Ελλάδα, ενισχύοντας ταυτόχρονα τους δεσμούς των Ελλήνων με τη χώρα τους. Σύμφωνα με την έρευνα της Endeavor Greece, με τίτλο: «Δημιουργώντας Θέσεις Εργασίας για τους Νέους» 28, «αυτή η διαρροή ταλέντου, μπορεί δυνητικά να μετατραπεί σε κυκλοφορία του (brain circulation)». Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Σύμφωνα με την έρευνα «αντί αυτή η διαρροή να εμποδίζεται τεχνητά ή να δαιμονοποιείται, η πρόκληση για τη χώρα είναι τριπλή: α. Να διατηρήσει τους δεσμούς με αυτήν τη νέα γενιά των διεθνών Ελλήνων. β. Να δημιουργήσει το κατάλληλο περιβάλλον, ώστε να επιστρέψουν και να αξιοποιήσουν τις ικανότητες και τον τρόπο σκέψης τους, ειδικά σε δύο κομβικές χρονικές συγκυρίες: μετά από 2-3 χρόνια εργασίας και μετά από 8-10 χρόνια εργασίας στο εξωτερικό. γ. Να διατηρήσει με κάθε κόστος στη χώρα έναν κρίσιμο αριθμό «πρεσβευτών αλλαγής», δηλαδή νέους επαγγελματίες που είναι πρόθυμοι να αξιοποιήσουν τις εγχώριες ευκαιρίες 28 Η έκθεση βασίζεται στην ανάλυση δημογραφικών στοιχείων απασχόλησης από την Ελληνική Στατιστική Αρχή, τα στατιστικά δεδομένα ανεργίας από τον ΟΑΕΔ και τα ευρήματα από δύο έρευνες. Η πρώτη έρευνα διεξήχθη από την QED και περιλάμβανε ποσοτική και ποιοτική έρευνα σε ένα δείγμα νέων ηλικίας Η δεύτερη έρευνα διεξήχθη από την Endeavor Greece σε ένα δείγμα επιχειρηματιών και υψηλόβαθμων στελεχών. 18

20 και να γίνουν οι πρεσβευτές της αλλαγής για το αύριο, χωρίς να είναι επηρεασμένοι από την κυρίαρχη αδράνεια και μιζέρια». Τρεις Έλληνες μετανάστες αφηγούνται Τι σκέφτονται οι μετανάστες που βρίσκονται στο εξωτερικό; Πώς τους αντιμετωπίζουν στις νέες χώρες που πάνε; Είναι εύκολο να βρουν δουλειά; Σκέφτονται να γυρίσουν στην Ελλάδα και τι τους λείπει πιο πολύ από την πατρίδα; Συνομίλησα με τρεις ανθρώπους που πριν ή μετά την κρίση αποφάσισαν να φτιάξουν μια νέα ζωή μακριά από τον τόπο τους και τους άφησα να μου διηγηθούν τις νέες εμπειρίες τους αλλά και τι τους οδήγησε στην απόφαση να φύγουν. Η Καλλιόπη Θεμελή είναι αρχαιολόγος 29 ετών και έχει γεννηθεί και μεγαλώσει στην Αθήνα. Από τον Ιούλιο του 2014 βρίσκεται στο Λονδίνο. Πιο πριν και συγκεκριμένα το 2013 είχε κάνει και ένα πέρασμα ενός χρόνου από το Βερολίνο. Η ίδια αφηγείται: «Εδώ και περίπου εννέα μήνες μετακόμισα στην πρωτεύουσα της Αγγλίας και μια από τις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου, το Λονδίνο. Ο λόγος της φυγής μου, τι άλλο από την αναζήτηση εργασίας. Δεν ήταν πάντα στις προθέσεις και τα σχέδιά μου να μεταναστεύσω και πόσο μάλλον να είναι η μετανάστευση σχεδόν μονόδρομος. Ακόμα και τα ταξίδια μου στο εξωτερικό δεν ήταν πολλά πιο πριν. Άργησα να περάσω τα σύνορα της χώρας μου για ταξίδια αναψυχής και αναγνώρισης. Γεγονός που μετάνιωσα πολύ. Στην Ελλάδα εργαζόμουν από τα φοιτητικά μου χρόνια σε κατάστημα ρούχων και αξεσουάρ, μεγάλης πολυεθνικής εταιρείας. Πάντα σαν ημιαπασχόληση προσπαθώντας παράλληλα να πάρω το πτυχίο μου και να βελτιώσω το βιογραφικό μου στον ελεύθερο χρόνο. Όλο το διάστημα των τεσσάρων χρόνων μετά την απόκτηση του πτυχίου, έκανα κάποιες προσπάθειες να βρω δουλειά πάνω στον τομέα που ήθελα. Δυστυχώς στην Ελλάδα τα ανασκαφικά έργα χρηματοδοτούνται και οργανώνονται αποκλειστικά από το κράτος, χωρίς την ανάμειξη του ιδιωτικού τομέα. Έτσι με το ξεκίνημα της κρίσης τα πράγματα στις ανασκαφές έγιναν, αν και ήταν από πριν, ακόμα πιο δύσκολα. Για αυτό το λόγο αποφάσισα να ξεκινήσω εθελοντική εργασία. Εργάστηκα εθελοντικά στο τμήμα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, μια υπέροχη εμπειρία, από όλες τις απόψεις. Από τα φοιτητικά μου χρόνια όμως και μετά από την πρακτική μου σε πανεπιστημιακή ανασκαφή στην Κρήτη, ο μεγάλος μου στόχος ήταν να βρίσκομαι στο πεδίο της ανασκαφής και να ζω από κοντά την κούραση, την αγωνία και τη χαρά της ανακάλυψης. Έτσι αποφάσισα να κάνω αιτήσεις στην Αγγλία. Εκεί οι περισσότερες ανασκαφές οργανώνονται από ιδιωτικές εταιρείες που ενίοτε είναι άμεσα συνδεδεμένες με πανεπιστημιακά ιδρύματα. Φυσικά οι πρώτες απαντήσεις ήταν αρνητικές, μιας και μου έλειπε η εμπειρία στην ίδια τη χώρα. Αποφάσισα παρ' ολ' αυτά να φύγω για την Αγγλία για να προσπαθήσω πιο ουσιαστικά. 19

21 Περίπου δύο μήνες μετά την άφιξή μου εκεί, μια εθελοντική μου συμμετοχή σε ανασκαφή του πανεπιστημίου UCL, μου έδωσε την ευκαιρία που περίμενα. Δουλεύω σαν αρχαιολόγος σε διάφορες ανασκαφές, σε διαφορετικές περιοχές της Αγγλίας και τελευταία στο κέντρο του Λονδίνου με εξαιρετικές εμπειρίες μέχρι στιγμής. Οι οικονομικές απολαβές είναι μέτριες για τα δεδομένα της Αγγλίας, αλλά αρκετά καλές για τη ζωή μου εκεί, ελπίζοντας πάντα για κάτι καλύτερο με το πέρασμα του χρόνου. Φυσικά μία ενασχόληση με την αρχαιολογία στην Ελλάδα, θα είχε πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον, μόνο και μόνο από την άποψη των ευρημάτων και των ανακαλύψεων. Γι αυτό υπάρχει πάντα στο μυαλό η ιδέα της επιστροφής. Όχι βέβαια μόνο για δουλειά, αλλά κυρίως γιατί η νοσταλγία για την οικογένεια και τους φίλους είναι πάντα ισοπεδωτική. Αυτά τα δύο, είναι που μου λείπουν περισσότερο. Ο τρόπος ζωής, το κλίμα και οι διακοπές είναι μερικά άλλα». Στην ερώτησή μου για το εάν έχει δεχτεί κάποιο ρατσιστικό σχόλιο εξαιτίας της καταγωγής της ή για την ίδια την Ελλάδα απαντάει πως «όχι». Ο Δημήτρης Χριστοδούλου είναι 31 ετών. Έχει γεννηθεί και μεγαλώσει στο Βόλο και απασχολείται στο αθλητικό μάνατζμεντ. Από τον Ιούλιο του 2014 ζει στη Φρανκφούρτη της Γερμανίας και εργάζεται για το «Ironman». «Είναι η πρώτη φορά που βγαίνω στο εξωτερικό για εργασία. Στο παρελθόν έζησα στην Ισπανία στα πλαίσια του Εράσμους και των μεταπτυχιακών μου σπουδών στο αθλητικό μάνατζμεντ. Πριν φύγω για τη Γερμανία, δούλευα στην Ελλάδα πάλι πάνω στο αντικείμενό μου. Για τα δεδομένα της Ελλάδας εν έτη , θα έλεγα ότι ο μισθός μου ήταν ικανοποιητικός. Όμως δέχτηκα μια πολύ καλή πρόταση από το εξωτερικό, η οποία θεώρησα ότι θα μου προσφέρει περαιτέρω και ταχύτερη επαγγελματική εξέλιξη. Επίσης η αμοιβή ήταν σαφώς πολύ καλύτερη. Μπορώ να πω ότι είμαι πολύ ικανοποιημένος τόσο με αυτό που κάνω όσο και με τις απολαβές μου. Η επιστροφή στην Ελλάδα βρίσκεται πάντα στο μυαλό μου αλλά στην παρούσα φάση εξαρτάται άμεσα από τον επαγγελματικό τομέα. Εκτός από την οικογένεια και τους φίλους αυτό που μου λείπει περισσότερο από την Ελλάδα είναι οι καλοκαιρινές διακοπές καθώς στην τωρινή μου απασχόληση δεν μπορώ να έχω καλοκαιρινή άδεια. Κατά καιρούς από συναδέρφους έχω δεχτεί κάποια «πειράγματα» σχετικά με την οικονομική κατάσταση της Ελλάδας όχι όμως κάποιο σχόλιο που θα το χαρακτήριζα ρατσιστικό». Η Χριστίνα Κ. είναι 35 ετών, δικηγόρος και όπως ο Δημήτρης έχει μεγαλώσει και στο Βόλο. Από το 2003 έχει μεταναστεύσει στη Φρανκφούρτη. Το 2008 παντρεύτηκε με Γερμανό. Το 2011 αποφάσισε να επιστρέψει για τρία χρόνια στην Ελλάδα για να ξαναφύγει για τη Γερμανία το Πλέον ζει με τον άνδρα της και το νεογέννητο μωρός τους στα περίχωρα της πόλης. «Στη Γερμανία ήρθα το Τότε δεν υπήρχε κρίση και εγώ δούλευα ως ασκούμενη στην Ελλάδα. Ήρθα εδώ για να συνεχίσω τις σπουδές μου. Το αστείο είναι ότι τότε ως ασκούμενη έπαιρνα 340 ευρώ το μήνα. Και απ'ότι μαθαίνω τώρα μετά από τόσα χρόνια οι ασκούμενοι παίρνουν ελάχιστα παραπάνω. 20

22 Στη Γερμανία δουλεύω ως δικηγόρος αλλά όχι στον τομέα εξειδίκευσής μου και γενικώς δεν είμαι ικανοποιημένη με τις απολαβές μου. Οι Γερμανοί δεν αναγνωρίζουν την ελληνική άδεια άσκησης επαγγέλματος και αυτό σημαίνει μέτριες ή κακές απολαβές για τα γερμανικά δεδομένα, ασχέτως αν αυτές θεωρούνται πολύ καλές για τα ελληνικά δεδομένα. Βασικά θα μπορούσε να είναι καλύτερο αλλά και πολύ χειρότερο. Το 2006 που έκανα το διδακτορικό μου μπορούσα να βρω οποιαδήποτε δουλειά ήθελα για ημιαπασχόληση. Όταν όμως τελείωσα το διδακτορικό και έψαξα για δουλειά τα πράγματα ήταν πολύ πιο δύσκολα. Αυτό ήταν το Είχε ήδη ξεκινήσει η κρίση και πλέον ήταν πολύ δύσκολο να βρεις δουλειά. Υπάρχουν όμως ειδικότητες που έχουν μεγάλη ζήτηση όπως οι τεχνικοί ηλεκτρονικών υπολογιστών και οι μηχανολόγοι μηχανικοί. Το να σκεφτόμουν να μείνω για πάντα στη Γερμανία δεν θα το έκανα σε καμία περίπτωση, όποια κι αν ήταν τα δεδομένα. Απλώς επειδή ο άντρας μου είναι Γερμανός είναι δύσκολο να γυρίσουμε. Αν όμως έβρισκε εκείνος μια δουλειά στην Ελλάδα θα γυρνούσα το ταχύτερο δυνατό. Οπότε ναι, σκέφτομαι την επιστροφή». Η Χριστίνα το 2011 αποφάσισε να γυρίσει στην Ελλάδα πρώτον γιατί βρήκε δουλειά (εν μέσω κρίσης) ενώ στη Γερμανία δεν έβρισκε και δεύτερον γιατί είχε κουραστεί από τα συνεχή κακεντρεχή έως ρατσιστικά σχόλια εκ μέρους κάποιων Γερμανών. «Οι χρονιές 2009, 2010 και 2011 ήταν οι χρονιές της ''λασπολογίας''. Σχεδόν ντρεπόσουν να βγεις να πεις ότι είσαι Έλληνας. Εκείνη την περίοδο ήταν για εκείνους (βλ.γερμανούς) όλα αρνητικά. Άκουγα συνέχεια για το πόσο άσχημα είναι τα πράγματα και όλοι μου έλεγαν ότι καταλαβαίνουν γιατί έφυγα από την Ελλάδα όχι όμως και γιατί διάλεξα τη Γερμανία. Και πριν όμως ξεσπάσει η κρίση είχα δεχτεί αρνητικά σχόλια. Για παράδειγμα μια φορά ήμουν με ένα φίλο και με συστήνει σε ένα φίλο του, Γερμανό, ο οποίος ακούγοντας πως είμαι Ελληνίδα μου είπε: αυτοί δεν είναι που πηδούσαν οι Τούρκοι 400 χρόνια;. Γενικώς οι Γερμανοί που αγαπούν την ιστορία μας και την κουλτούρα μας είναι οι σημερινοί συνταξιούχοι. Οι συνομήλικοι μας δεν ενδιαφέρονται πια για αυτά. Και από ανθρώπους που έρχονται για διακοπές στην Ελλάδα έχω ακούσει πολύ αρνητικά σχόλια. Ότι δεν είναι καθαρά, ότι τα ντουζ στάζουν με το σταγονόμετρο, ότι τα φαγητά στις ταβέρνες είναι ξαναζεσταμένα. Τον τελευταίο χρόνο παρατηρώ μια αλλαγή. Έχουν αφήσει τη γερμανική αλαζονεία και δείχνουν κατανόηση σε αυτά που περνάει ο κόσμος στην Ελλάδα. Τώρα τους είμαστε συμπαθείς και αυτό πιστεύω ότι οφείλεται στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Αυτό βγάζουν προς τα έξω αυτό τον καιρό, αυτό πιστεύει και ο κόσμος εδώ (βλ. Γερμανία). Μετά από πέντε χρόνια κρίσης δείχνουν να κατάλαβαν ότι τα λεφτά που μας δίνουν δεν πάνε στην τσέπη των Ελλήνων αλλά στις ελληνικές τράπεζες. Και τώρα υπάρχουν φωνές στη γερμανική Αριστερά που είναι πιο φιλικές ως προς τους Έλληνες και την Ελλάδα». Στην ερώτηση αν της λείπει κάτι από την Ελλάδα απαντά: «όλα! Ο ήλιος, η θάλασσα, τα βουνά, το φαγητό, η μυρωδιά της ελληνικής φύσης». 21

23 Αποτελέσματα προσωπικής έρευνας Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας, διενεργήθηκε από τις έως τις (σύνολο 4 ημερών) προσωπική έρευνα σε δείγμα 73 ατόμων. Στο δείγμα συμπεριλήφθηκαν άτομα που έφυγαν από την Ελλάδα για το εξωτερικό πριν από το 2009, πριν δηλαδή την οικονομική κρίση των τελευταίων ετών, αλλά και άτομα που έφυγαν για το εξωτερικό μετά το Γενικά χαρακτηριστικά της έρευνας Στην έρευνα συμμετείχαν 31 άνδρες (42.5%), 51 γυναίκες (56.2%) καθώς και 1 άτομο το οποίο δεν θέλησε να δηλώσει το φύλο του (1.4%). Οι ηλικίες που εκπροσωπήθηκαν ήταν οι εξής: 40 άτομα ήταν μεταξύ (54.8%), 23 άτομα ήταν μεταξύ (31.5%) 5 άτομα ήταν μεταξύ (6.8%), 3 άτομα ήταν μεταξύ (4.1%) και 2 άτομα ήταν μεταξύ (2.7%). Σχετικά με την εκπαίδευση των συμμετεχόντων 7 άτομα (9.6%) έχουν ολοκληρώσει διδακτορικές σπουδές, 39 άτομα ( 53.4%) έχουν ολοκληρώσει μεταπτυχιακές σπουδές, 22 άτομα (30.1%) είναι κάτοχοι πτυχίων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΑΕΙ- ΤΕΙ), 1 άτομο (1.4%) είναι απόφοιτος/η ΙΕΚ, 3 (4.1%) άτομα έχουν τελειώσει το Γενικό Λύκειο και 1 άτομο (1.4%) είναι απόφοιτος/η Τεχνικού Λυκείου / Τ.Ε.Ε. /ΕΠΑΛ. Δεκαεφτά από τα άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα (23.3%) είναι έγγαμοι, ενώ 56 άτομα (76.7%) είναι άγαμοι. Χώρες μετανάστευσης Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας ένα άτομο (1.4%)κατοικεί στην Αυστραλία. Εφτά άτομα (9.6%) βρίσκονται στο Βέλγιο. Δύο άτομα (2.7%) ζουν στη Γαλλία. Δέκα άτομα (13.7%) βρίσκονται στη Γερμανία. Ένα άτομο (1.45) ζει στην Ελβετία. Δεκαεφτά άτομα (23.3%) μένουν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Δύο άτομα (2.7%) έχουν μεταναστεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ). Εικοσιτέσσερα άτομα (32.9%) ζουν στην Ισπανία. Ένα άτομο (1.4%)βρίσκεται στον Καναδά. Τρία άτομα (4.1%) έχουν μεταναστεύσει στη Νέα Ζηλανδία. Δύο άτομα (2.7%) ζουν στην Ολλανδία. Ένα άτομο (1.4%) ζει στην Ουγγαρία. Ένα άτομο (1.4%) ζει στη Σερβία. Τέλος ένα άτομο (1.4%) ζει στη Σουηδία. Περίοδος μετανάστευσης Σύμφωνα με τις απαντήσεις των συμμετεχόντων 18 άτομα (24.7%) έφυγαν για το εξωτερικό πριν από το 2009 ενώ 55 άτομα(75.3%) έφυγαν μετά το Οι λόγοι μετανάστευσης Σύμφωνα με τις απαντήσεις 40 άτομα (54.8%) έφυγαν στο εξωτερικό προς αναζήτηση εργασίας. Είκοσι τρία άτομα (31.5%) έφυγαν για να πραγματοποιήσουν σπουδές. Έξι (8.2%)δήλωσαν πως έφυγαν αναζητώντας μια αλλαγή του περιβάλλοντος στο οποίο ζούσαν και τέσσερα άτομα (5.5%)για άλλους λόγους. 22

24 Εργαζόμενοι ή όχι; Από τους συμμετέχοντες 63 άτομα (86.3%)δήλωσαν ότι εργάζονται ενώ 10 άτομα (13.7%) δήλωσαν πως δεν έχουν κάποια εργασία. Ικανοποιημένοι από το αντικείμενο της εργασίας; Από εκείνους που ανέφεραν πως εργάζονται, 17 άτομα (23.3%) δήλωσαν ότι είναι πάρα πολύ ικανοποιημένοι με το αντικείμενο της εργασίας τους. Τριάντα δύο (43.8%) άτομα δήλωσαν ότι είναι πολύ ικανοποιημένοι με το αντικείμενο της εργασίας τους. Δώδεκα άτομα(16.4%) δήλωσαν ότι είναι λίγο ικανοποιημένοι με το αντικείμενο της εργασίας τους, ενώ δύο άτομα (2.7%)δήλωσαν ότι είναι καθόλου ικανοποιημένοι με το αντικείμενο της εργασίας τους. Ικανοποιημένοι από τις απολαβές; Από τους 73 συμμετέχοντες στην έρευνα, οι 9 (12.3)δήλωσαν ότι είναι πάρα πολύ ικανοποιημένοι με τις απολαβές τους. Οι 38 (52.1%)δήλωσαν ότι είναι πολύ ικανοποιημένοι με τις απολαβές τους. Λίγο ικανοποιημένοι με τις απολαβές τους, δήλωσαν ότι είναι 13 άτομα (17.8%)ενώ καθόλου ικανοποιημένοι δήλωσαν ότι είναι 3 άτομα (4.1). Σκέφτονται την επιστροφή στην Ελλάδα; Στο ερώτημα αν σκέφτονται την επιστροφή τους στην Ελλάδα «ναι» απάντησαν 33 άτομα (45.2%), ενώ «όχι» απάντησαν 40 άτομα (54.8%). Υπό ποιες προϋποθέσεις θα επέστρεφαν στην Ελλάδα; Στην ερώτηση υπό ποιες προϋποθέσεις θα επέστρεφαν στην Ελλάδα οι ερωτώμενοι μπορούσαν να επιλέξουν πολλαπλές απαντήσεις. Έτσι 46 (63%)άτομα δήλωσαν ότι θα επέστρεφαν αν έβρισκαν δουλειά στο αντικείμενό των σπουδών τους και καλή αμοιβή. Δεκαπέντε άτομα (20.5%) δήλωσαν ότι θα επέστρεφαν αν έβρισκαν μια δουλειά με καλή αμοιβή, ανεξαρτήτως αντικειμένου. Σαράντα άτομα (54.8%)δήλωσαν ότι θα επέστρεφαν αν καλυτέρευε η οικονομική κατάσταση της χώρας. Τέλος 9 άτομα (12.3%)δήλωσαν πως θα επέστρεφαν για άλλους λόγους. Δείτε παρακάτω όλες τις απαντήσεις του ερωτηματολογίου σε εικονογραφημένη μορφή (infographic): 23

25 Εικόνα