Μάθημα 1 ο Immanuel Kant. Η μουσική στη φιλοσοφία του κριτικού ιδεαλισμού

Transcript

1 Μάθημα 1 ο Immanuel Kant Η μουσική στη φιλοσοφία του κριτικού ιδεαλισμού

2 Η απάντηση του Kant στο ερώτημα: «τι είναι διαφωτισμός;» «ιαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία ευθύνεται ο ίδιος. Ανωριμότητα είναι η αδυναμία τουανθρώπουναμεταχειρίζεταιτονουτου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου». ιαφωτισμός: αμφισβήτηση της αυθεντίας (κυρίως της θρησκευτικής) στη γνώση και έμφαση στο πρωτείο του Λόγου (ratio, reason, Vernunft)

3 Η κριτική φιλοσοφία του Kant Κριτική φιλοσοφία είναι αυτή που αναστοχάζεται τις προϋποθέσεις της γνώσης, δεν τις θεωρεί δεδομένες (ενάντια στον δογματισμό) Οι τρεις κριτικές πραγματείες του Kant: (1) Κριτική του Καθαρού Λόγου: διερευνά τις προϋποθέσεις της έγκυρης γνώσης. (2) Κριτική του Πρακτικού Λόγου: διερευνά τις προϋποθέσεις της έγκυρης πράξης. (3) Κριτική της Κριτικής ύναμης: διερευνά τις προϋποθέσεις των έγκυρων καλαισθητικών και τελεολογικών κρίσεων

4 Η Κριτική της Κριτικής ύναμης Οι αισθητικές και οι τελεολογικές κρίσεις είναι προβληματικές, γιατί αξιώνουν εγκυρότητα χωρίς να εκφράζουν κάτι αντικειμενικό, όπως οι γνωστικές κρίσεις. Η εγκυρότητά τους βασίζεται στην σκοπιμότητα του αντικειμένου αναφορικά με τους «υπερβατολογικούς» (ή a priori) όρους της γνώσης (φαντασία [Einbildungskraft], διάνοια [Verstand], Λόγος [Vernunft])

5 Ανάλυση μιας καθαρής αισθητικής κρίσης με αναφορά στις λογικές κατηγορίες: (1) Της ποιότητας: «Γούστο είναι η ικανότητα κρίσης ενός αντικειμένου ή ενός είδους παράστασης μέσω μιας ευαρέσκειας ή απαρέσκειας χωρίς οποιοδήποτε ενδιαφέρον. Το αντικείμενο μιας τέτοιας ευαρέσκειας ονομάζεται ωραίο» (2) Της ποσότητας: «Ωραίο είναι αυτό που αρέσει χωρίς έννοια γενικώς» (3) Της σχέσης: «Ομορφιά είναι η μορφή της σκοπιμότητας ενός αντικειμένου εφόσον γίνεται αντιληπτή σε αυτό χωρίς την παράσταση ενός σκοπού» (δηλ. σκοπιμότητα χωρίς σκοπό!) (4) Του τρόπου: «Ωραίο είναι αυτό που αναγνωρίζεται χωρίς έννοια ως αντικείμενο μιας αναγκαίας ευαρέσκειας». Η αναγκαιότητα θεμελιώνεται στο αρμονικό παιχνίδι της φαντασίας με τη διάνοια, που είναι ικανότητες κοινές σε όλους τους ανθρώπους.

6 Απόψεις του Kant για την τέχνη γενικά Η τέχνη διαφοροποιείται από την φύση: τα προϊόντα της είναι σκόπιμα ανθρώπινα κατασκευάσματα. Η τέχνη διαφοροποιείται από την επιστήμη: «δεν υπάρχει επιστήμη του ωραίου αλλά μόνο κριτική, ούτε ωραίαεπιστήμηαλλάμόνοωραίατέχνη». Η τέχνη είναι προϊόν της ιδιοφυΐας (Genie): «ιδιοφυΐα είναι το ταλέντο (φυσικό χάρισμα) που δίνει στην τέχνη τον κανόνα [ ] είναι η έμφυτη ικανότητα (ingenium) μέσω της οποίας η φύση δίνει στην τέχνη τον κανόνα». Προϊόντα της ιδιοφυΐας είναι αισθητικές ιδέες, δηλ. παραστάσειςτηςφαντασίαςστιςοποίεςδεν αντιστοιχεί καμία προσδιορισμένη έννοια (αντίστροφα απ ότι με τις λογικές ιδέες, στις οποίες δεν αντιστοιχεί καμία συγκεκριμένη παράσταση).

7 Ηθέσητηςμουσικήςστοκαντιανό σύστημα των τεχνών Ο Kant χωρίζει τις τέχνες σε τρεις ομάδες, με κριτήριο τα στοιχεία της ανθρώπινης επικοινωνίας: (α) κίνηση του σώματος, (β) γλώσσα και (γ) εκφραστική εκφορά του λόγου: (1) Εικαστικές τέχνες: ζωγραφική και γλυπτική (2) Ρητορικές τέχνες: ρητορική και ποίηση (3) Τέχνη του παιχνιδιού με αισθήματα: μουσική Με κριτήριο την καλλιέργεια των ανώτερων γνωστικών δυνάμεων, η μουσική είναι η κατώτερη των τεχνών («είναι περισσότερο απόλαυση παρά καλλιέργεια»). Με κριτήριο την επίδραση στο συναίσθημα είναι η ανώτερη.

8 Βασικά σημεία από την 53 της ΚΚ για τη μουσική (1) Ημουσικήαπ όλες τις τέχνες σχετίζεται πιο φυσικά με την ποίηση Η μουσική μας μιλά μέσω αισθημάτων, χωρίς έννοιες και παραστάσεις (είναι γλώσσα των αισθημάτων) Οι όποιες σκέψεις δημιουργούνται κατά την ακρόαση της μουσικής είναι προϊόν συνειρμού Με κριτήρια του Λόγου έχει μικρότερη αξία από κάθε άλλη τέχνη

9 Βασικά σημεία από την 53 της ΚΚ για τη μουσική (2) Όπως κάθε απόλαυση, απαιτεί αλλαγή και στη συχνή επανάληψη προκαλεί κόρο Η μουσική αρθρώνει έντεχνα την εκφραστική διάσταση της γλώσσας. Αυτό δίνει καθολική εγκυρότητα στο νόημά της. Η αρμονία και η μελωδία υποκαθιστούν στη μουσική το συντακτικό της γλώσσας Μέσα απ αυτό, η μουσική αποκτά την ικανότητα να εκφράζει αισθητικές ιδέες

10 Βασικά σημεία από την 53 της ΚΚ για τη μουσική (3) Το μαθηματικό στοιχείο στη μουσική: αναγκαίο για την καλαισθησία της μορφής, άσχετο όμως απότημουσικήέκφραση(«τα μαθηματικά δεν έχουν σίγουρα ούτε την ελάχιστη συμμετοχή ως προς το ερέθισμα και την κίνηση του θυμικού που προκαλεί η μουσική») Οι πλαστικές/εικαστικές τέχνες προπορεύονται της μουσικής, εξαιτίας της μονιμότητας των έργων τους στο χώρο και τον χρόνο (επιτρέπουν το απαραίτητο για την καλλιέργεια παιχνίδι της φαντασίας με τη διάνοια). Οι εντυπώσεις όμως που προκαλεί η μουσική είναι παροδικές.