M49, O34 :JEL ص ص

Transcript

1 بازار ارزش با فكري سرمايه بين ارتباط بررسي تهران بهادار اوراق بورس در شده پذيرفته شركتهاي همتي حسن رجاء عالي آموزش مركز حسابداري گروه استاديار نيكونسبتي محمد آموزش مركز حسابداری رشته كارشناسارشد مکاتبات( مسئول )نویسنده رجاء عالي خانحسيني داود حسابداری رشته ارشد كارشناسي دانشجوي تهران تحقيقات و علوم واحد اسالمی آزاد دانشگاه 1392/5/21 پذیرش: 1391/4/20 دریافت: و سودآوري اصلي عامل فكري سرمايه و دانشي داراييهاي كنوني دانشمحور دنياي در چكيده: و دفتري ارزش بين شكاف فكري سرمايه اهميت گوياي واقعيت شركتهاست. رقابتي مزيت حفظ مالي تحليلگران اكثر عقيده به كه است بعد به ميالدي هشتاد دهه از بهويژه شركتها بازار ارزش مقاله اين اصلي هدف رو اين از میشود. مربوط فكري سرمايه در شركتها سرمايهگذاري افزايش به است. تهران بهادار اوراق بورس در شده پذيرفته شركتهاي بازار ارزش بر فكري سرمايه تاثير بررسي شد. استفاده پاليك تعديلشده مدل و پاليك مدل از فكري سرمايه سنجش براي پژوهش اين در نتايج بود. شركت 130 شامل انتخابي نمونه و 1388 تا 1384 سالهاي مطالعه مورد زماني دوره از حاكي مربعات( حداقل )روش ديتا پانل رگرسيون روش از استفاده با پژوهش اين آزمون از حاصل نشان پژوهش نتايج دارد. وجود معنيداري ارتباط شركت بازار ارزش و فكري سرمايه بين كه بود اين همچنين است. برخوردار باالتري تبيين قدرت از پاليك اوليه مدل به نسبت شده تعديل مدل كه داد داراي انساني سرمايه كارآيي فكري سرمايه تشكيلدهنده عناصر ميان در كه داد نشان پژوهش نتايج ميباشد. شركت بازار ارزش بر تاثير بيشترين تعديلشده مدل پاليك مدل فكري سرمايه تهران بهادار اوراق بورس بازار ارزش کلیدواژهها: پاليك..M41, M49, O34 :JEL طبقهبندی پژوهشی - علمی فصلنامه ISC در نمایه )چاپی( شاپا 3 شماره هجدهم سال 1392 پاییز ص ص

2 1392 پاییز 3 شماره هجدهم سال پژوهشی علمی- فصلنامه مقدمه توسعهیافته كشورهاي از بسياري در وسيعي بسيار فروش بازار دوم جهاني جنگ از پس رونق شدند اشباع بازارها اين كه زماني و كرد پيدا سوق خريداران بازار سمت به جهاني تجارت كرد. ايجاد سرعت كه شد باعث تنوعطلب و مطلع مصرفكنندگان وجود نکردند. جذب را شده توليد محصوالت حياتي امري به تبديل نوآوري و خالقيت تدريج به یابد. كاهش محصوالت عمر چرخه و بيشتر نوآوري اهميت از رقابتي مزيت به دستيابي براي الگوها و تجاري نام توسعه و تحقيق مانند عواملي و گرديد اقتصاد سمت به صنعتي اقتصاد از اساسي تغيير يك توسعهیافته اقتصادهاي در شد. برخوردار ويژهاي.)Marr & Spender, )2004 گرفت صورت فكري سرمايه مبناي بر دانشمحور هك آنباشد تشكيلدهنده زيرمجموعههاي ساير و ارتباطات مهارت دانش شامل 1 فکري سرمايه بسياري و میشود شناخته شركتها رقابتي مزيت حفظ و برتري در كليدي و اصلي عامل يك بهعنوان روز به روز شركتها رقابتي مزيت اصلي منبع بهعنوان فكري سرمايه نقش كه معتقدند پژوهشگران از.)Edvinsson & Malone,1997( میشود بيشتر دانشمندان ميباشد. شركتها و جوامع بر دانش حاكميت عصر حاضر عصر گفت ميتوان واقع در و بيست قرن اما ميدانستند مشهود داراييهاي و منابع به متكي و صنعتي اقتصاد قرن را بيستم قرن دانشمحور اقتصاد در میشود. شناخته فكري سرمايه بر مبتني دانشمحور اقتصاد قرن بهعنوان يكم اقتصاد در باقيماندن براي بلكه نميكنند ارایه یا و تولید را خود خدمات يا محصوالت تنها شركتها فكري سرمايه كه دارند اعتقاد صاحبنظران از بسياري ميكنند. نوآوري و ارزشآفريني به اقدام رقابتي ميباشد. آنها قبول قابل عملكرد و شركتها در ارزشافزوده ايجاد و ارزش خلق در عامل مهمترين از بهويژه شركتها بازار ارزش و دفتري ارزش بين شكاف فكري سرمايه اهميت گوياي واقعيت شركتها سرمايهگذاري افزايش به مالي تحليلگران اكثر عقيده به كه است بعد به ميالدي 80 دهه 1990 ميالدي تا 1980 سالهاي خالل در كه است ذكر قابل میشود. مربوط فكري سرمايه در.)Lev & Zarowin, )1999 است شده برابر دو فكري داراييهاي در سرمايهگذاري و مهم بسيار امري به فكري سرمايه مديريت و ارزشگذاري شناسايي فوق موارد به توجه با داشته آگاهي شركت در موجود فكري سرمايه ميزان از بايد مديران شد. تبديل شركتها براي حياتي صورتهاي از استفادهكنندگان كنند. مديريت مطلوب نحو به را شركت فكري سرمايه بتوانند تا باشند پيشبيني را شركت آينده بتوانند تا باشند داشته آگاهي شركت فكري سرمايه ميزان از بايد نيز مالي 1. Intellectual Capital (IC) 88

3 فكري سرمايه صحيح و درست ارزشگذاري و شناسايي پس نمایند. اتخاذ آگاهانهاي تصميمهای و هك هستند ضروري امري مالي صورتهاي از استفادهكنندگان براي هم و مديران براي هم شركتها )Campbell & Abdul-Rahmani, )2010 میشود افزوده آن اهميت بر روز به روز با فکري سرمايه بين ارتباط بررسي به فکري سرمايه اهميت افزايش به توجه با پژوهش اين در پژوهش اين يافتههاي شد. پرداخته تهران بهادار اوراق بورس در شده پذيرفته شرکتهاي بازار ارزش فکري سرمايه اهميت از بايد مديران که ميدهد نشان حاضر پژوهش زيرا است سودمند مديران براي ماندن باقي و شرکت توانايي افزايش جهت در اساسي عاملي دانش که بدانند و باشند داشته آگاهي ميشود. محسوب رقابتي بازار در بازار... ارزش با فكري سرمايه بين ارتباط بررسي حسینی خان و نیکونسبتی همتی 89 پژوهش نظری مبانی فكري سرمايه اندازهگيري روشهاي و تعاريف تاريخچه فكري سرمايه تعاريف و تاريخچه صورت Machlup )1962( توسط آن به مربوط مباحث و فکري سرمايه مفهوم به توجه نخستين مطرح 1969 سال در John Kenneth Galbraith توسط بار اولين فكري" "سرمايه اصطالح اما گرفت Stewart اما است فكري جريان شامل ايدئولوژيك فرآيندي فكري سرمايه كه داشت اعتقاد وی شد. هنگامي است شده مطرح 1958 سال در بار اولين براي موضوع اين كه شد مدعی 2001 سال در 1980 سال در )ايتامي بودند كرده همكاري يكديگر با فكري سرمايه جنبش مورد در ايتامي و او كه در گوناگون محققان توسط مختلفي تعاريف كنون تا كرد(. منتشر نامشهود دارآييهاي درباره كتابي دارند اتفاقنظر فكري سرمايه صاحبنظران و محققان تمام اما است شده بيان فكري سرمايه مورد سطوح كه است چندوجهي ساختاری شامل بلكه نميباشد بعدي تك ساختار يك فكري سرمايه كه تنها فكري سرمايه كه است معني بدان امر اين برمیگیرد. در را خارجي و داخلي سازماني فردي سيستمها تجاري فرآيندهاي سازمان در شده ذخيره دانش شامل بلكه نمیشود فرد دانش به مربوط.)Chang, )2007 هستند نيز سازمان ارتباطات و Edvinsson )1997( Brooking )1996( Bontis )1996( مانند معروفي نويسندگان 1990 دهه در براي چارچوبي تهيه به شروع Sveiby )1997b( و Edvinsson )1997( Stewart )1997( & Malone پژوهشهای راحتتر و بهتر انجام نيز و فكري سرمايه مفهوم بهتر درك موجب تا كردند فكري سرمايه ساختاري انساني سرمايه دسته سه به را فکري سرمايه 1998 سال در ابتدا Bontis )2001( شود. آتي

4 1392 پاییز 3 شماره هجدهم سال پژوهشی علمی- فصلنامه انساني سرمايه به و کرد اصالح 2000 سال در را طبقهبندی اين ولي نمود تقسيم ارتباطي و جزء چهار به را فکري سرمايه Brooking )1996( داد. تغيير معنوي دارآيي و ارتباطي و ساختاري داراييهاي و سازمان زيربنايي داراييهاي انساني نيروي در شده متمرکز داراييهاي بازار داراييهاي کرد. تقسيم فکري شامل که دانشمحور فرآيندي بهعنوان را فکري سرمايه Edvinsson & Malone )1997( معرفي ميباشد حرفهاي مهارتهاي و مشتري با ارتباطات سازماني تکنولوژي کاربردي آزمايشهای سرمايه آنان عقيده به میگردد. آن آتي سودآوري و شرکت رقابتي توان افزايش باعث که کردند بهعنوان را فکري سرمايه Stewart )1995( است. ساختاري و انساني سرمايه وجه دو شامل فکري و پايه وی نظريه واقع در کرد. معرفي ميدهد قرار پيشرفت و رشد مسير در را شرکت که دانشي از فکري سرمايه که کرد بيان Stewart )1997( گرفت. قرار فکري سرمايه بعدي تقسيمبندي اساس سرمايه با برابر جايگاهي در مشتري سرمايه اما است شده تشکيل ساختاري و انساني سرمايههای سرمايه زيرمجموعه بهعنوان و داد ربط ساختاري سرمايه به را سازماني سرمايه او دارد. قرار ساختاري فکري سرمايه زيرمجموعه سه هر شرکتها از بسياري که داشت عقيده وی گرفت. نظر در ساختاري اهميتتر با و قويتر فکري سرمايه جنبههاي از يکي شرکت موقعيت و نوع به توجه با اما دارند را چارچوب اين اساس بر داد. ارایه فکري سرمايه از مفهومي چارچوبي Sveiby )1997a( ميباشد. به مربوط سرمايه و دروني ساختاري خارجي ساختاري سرمايههای فرعي بخش سه به فکري سرمايه سرمايه درباره گوناگون ديدگاههاي و تعاريف وجود عليرغم ميگردد. تقسيم فردي لياقت و شايستگي هس اين میشود. تقسيم زيرمجموعه سه به فکري سرمايه طبقهبندیها و تعاريف بيشتر در فکري Stewart, ;1995 Bontis, ;1996 Ross )& هستند مشتري و ساختاري انساني سرمايه زيرمجموعه.)Ross, 1997; Edvinsson & Sullivan, 1996 Stewart,( است کارمندان فکري توانايي و تجربه مهارت شايستگي شامل : 1 انساني سرمايه 1997; Edvinsson & Sullivan, 1996; Bounfour, 2002; Brooking, 1996; Edvinsson & Malone,.)1997; Roos et al., 1997 دارایيهاي ساير و فکري دارييهاي ساختارها سيستمها فرآيندها شامل : 2 ساختاري سرمايه 1. Human Capital 2. Structual Capital 90

5 نمیشود داده نشان شرکت ترازنامه در اما دارد قرار شرکت اختيار در که است نامشهودی Bounfour, 2002; Brooking, 1996; Edvinsson & Malone, 1997; Roos et al., 1997; Stewart,(.)1997 سازماني و فردي سطوح به که است مشتري سرمايه فکري سرمايه باقيمانده : 1 مشتري سرمايه شبکه و گروهي دانش شامل که است فکري سرمايه از زيرمجموعهای مشتري سرمايه برميگردد. Edvinsson & Malone,( ميشوند مشتق ارتباطي شبکه يک از و داشته وجود هم با که ميباشد دانش بلکه نمیشود خاصي ارتباطات به محدود ارتباط اين ;1997(. Roos et al., ;1997 Stewart, 1997 میشود شامل را سازمان با مرتبط افراد ساير و سهامداران تامينکنندگان مشتريان با ارتباط.)Bounfour, 2002; Edvinsson & Malone, 1997; Roos et al., 1997( میشود. ديده مشتري و ساختاري انساني سرمايههای بين مشهودي همبستگي تعاريف تمام در رد گرفتهاند. نظر در را تقسيمبندي اين نيز فکري سرمايه مورد در شده انجام پژوهشهای از بسياري قرار سازمان فکري سرمايه نام با عنوان يک تحت که شده باعث زيرمجموعهها بين همبستگي واقع.)Brooking, 1996; Roos et al., 1997( گيرند فكري سرمايه اندازهگيري روشهاي مدل اولين دارد. وجود فكري سرمايه سنجش و اندازهگيري براي گوناگوني مدلهاي و روشها از نقل به Sveiby )2007( و Marr )2005( Chang )2007( به ميتوان را فكري سرمايه اندازهگيري اندازهگيري را شركت جايگزيني ارزش و بازار ارزش بين ارتباط كه داد نسبت 1978 سال در Tobin استفاده مورد دنيا سر سرتا در بسياري شركتهاي توسط گوناگوني سنجش روشهاي وی از بعد كرد. است. شده اشاره روشها اين به 1 جدول در كه گرفت قرار بازار... ارزش با فكري سرمايه بين ارتباط بررسي حسینی خان و نیکونسبتی همتی Customer Capital

6 فصلنامه علمی- پژوهشی رديف جدول 1: روشهاي گوناگون سنجش سرمايه فكري طراح/ طراحان مدل نام مدل جيمز توبين كيو توبين )Q )Tobin s فلم هولتز حسابداري منابع انساني )HRA( سويباي ترازنامه نامشهود )IBS( سال كارت امتياز متوازن )BSC( كاپالن و نورتون هوش سرمايه انساني فيتز- انز حسابهاي كلنگر گروه رمبل حسابداري و هزينهيابي منابع انساني جوهانسون كارگزار فنآوري بروكينگ امتيازات موزون مستند )CWP( بونيتس سال هجدهم هدايتكننده اسكاندیا ارزيابي دارايي نامشهود )IAM( ارزش افزوده اقتصادي )EVA( ادوينسون و مالون اسويباي استوارت 1997 ارزش بازار به دفتري استوارت ارزش نامشهود محاسبه شده )CIV( شاخص سرمايه فكري )ICI( استوارت روس شماره ضريب ارزش افزوده فكري )VAIC( پاليك روش ارزشگذاري جامع )IVM( مك فرسون حسابداري براي آينده ارزش بازار تخصيصيافته سرمايهگذار )IAMV( ناش استنفيلد پاییز درآمد سرمايه دانش )KCE( ليو خلق ارزش جامع )TVC( اندرسون و مك لين جستجوگر ارزش )VE( اندريسن و تيسن ارزشگذاري دارايي فكري )IAV( ساليوان صورت وضعيت منابع انساني )HRS( آهونن رويكرد ارزش كلنگر )HVA( روس و پيك شاخص ايجاد ارزش )VCI( بام چرخه مميزي دانش )KAC( مار و شيوما 27 92

7 رديف همانطور كه بيان شد به طور كلي 37 مدل جهت ارزشيابي و اندازهگيري سرمايه فكري وجود دارد. در مورد مدلهاي گوناگون سنجش سرمايه فكري بايد به اين نكته اشاره كرد كه كل مدلهاي اندازهگيري سرمايه فكري در دو گروه قرار دارند: 1( مدلهايي كه سرمايه فكري را به روش كيفي و غيرپولي ارزيابي ميكنند مانند كارت امتياز متوازن هدايتكننده اسكانديا و... 2( مدلهايي كه سرمايه فكري را به صورت كمي مورد ارزيابي قرار ميدهند مانند ارزشافزوده اقتصادي ضريب ارزشافزوده اقتصادي و.... در اين پژوهش براي اندازهگيري سرمايه فكري از ضريب ارزشافزوده فكري پاليك و نيز مدل تعديل شده آن استفاده شده است كه در گروه مدلهايی قرار دارد كه سرمايه فكري را به صورت كمي مورد ارزيابي قرار ميدهد. ادامه جدول 1: روشهاي گوناگون سنجش سرمايه فكري بررسي ارتباط بين سرمايه فكري با ارزش بازار... همتی نیکونسبتی و خان حسینی 28 نام مدل اندازهگيري و حسابداري سرمايه فكري طراح/ طراحان مدل واگنر سال كارت امتياز زنجيره ارزش )VCSB( ليو راهنماي مريتوم )MG( پروژه مريتوم-پروژه اتحاديه اروپا درجهبندي سرمايه فكري )KAC( ادوينسون الگوي مالي اندازهگيري داراييهاي نامشهود )FMIAM( رادف و ليليارت راهنماي دانماركي )DG( موريتزن و ديگران ارزشگذاري پوياي سرمايه فكري بنفور بهره هوشي كسب و كار سندويك اندازهگيري و حسابداري سرمايه فكري پروژه تحقيقاتي اتحاديه اروپا شاخص سرمايه فكري ملي )NICI( بنتيس 2004 ماخذ: Chang, 2007 Sveiby, 2007; Marr, 2005; 93

8 سال هجدهم شماره 3 پاییز 1392 فصلنامه علمی- پژوهشی پيشينه پژوهش در اين قسمت به ذكر مهمترين پژوهشهاي انجام شده در زمينه سرمايه فكري در خارج و داخل كشور پرداخته میشود. تاكنون پژوهشهایی در خارج كشور در مورد سرمايه فكري و ارتباط آن با جنبههاي مختلف عملكرد و ارزش شركت انجام شده است كه در اين بخش به نمونههايي از آن اشاره میشود. )2005( al. Chen et رابطه بين سرمايه فکري با ارزش بازار و عملکرد مالي شرکتهاي پذيرفته شده در بورس سهام تايوان در دوره زماني ) ( را به گونهاي تجربي بررسي کردند. آنها سرمايه فکري را با استفاده از ضريب ارزشافزوده و عملکرد مالي را با استفاده از نسبتهاي ارزش بازار به ارزش دفتري بازده حقوق صاحبان سهام بازده داراييها رشد درآمد و بهرهوري کارکنان اندازهگيري نمودند. روش آماري مورد استفاده در اين پژوهش رگرسيون خطي چندگانه بود. نتايج حاصل از آزمون فرضيهها نشان داد که سرمايه فکري اثر مثبتي بر ارزش بازار و عملکرد مالي دارد و ممکن است معياري براي عملکرد آتي محسوب گردد. )2007( al. Tan et رابطه بين سرمايه فكري و عملكرد مالي در بورس سنگاپور را بر اساس سه شاخص مالي )سود هر سهم نرخ بازده حقوق صاحبان سهام و نرخ بازده ساالنه( مورد بررسي قرار دادند. نتايج پژوهش نشان داد بين سرمايه فكري و شاخصهاي عملكرد مالي رابطه مثبتي وجود دارد و تفاوت معنيداري بين ضريب سرمايه فكري در صنايع مختلف وجود دارد. )2007( Chang با استفاده از ضريب ارزشافزوده فکري و ضريب ارزشافزوده فکري تعديلشده تاثير سرمايه فکري بر ارزش بازار )نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري( و سودآوري )بازده داراييها بازده حقوق صاحبان سهام قدرت سودآوري ساده و حاشيه سود( در صنعت فناوري اطالعات تايوان طي سالهاي را بررسي نمود. نمونه آماري پژوهش شامل 311 شركت بود. نتايج نشان داد بين سرمايه فكري و هر يك از زيرمجموعههاي آن با ارزش بازار و عملكرد مالي شركت ارتباط مثبت و معنيداري وجود دارد. همچنين نتايج آزمون ضريب ارزشافزوده فکري تعديلشده بر اهميت مخارج تحقيق و توسعه و اموال فکري بر افزايش ارزش بازار و سودآوري شرکت را تاکيدکرد. نتايج اكثر پژوهشهای انجام شده در خارج بيانگر رابطه معنيدار بين سرمايه فكري با ارزش بازار و عملكرد مالي شركتهاست و نشان ميدهد كه هر چه سرمايه فكري شركت بيشتر باشد آن شركت از عملكرد بهتري برخوردار بوده و داراي ارزش بازاری بيشتري است. تاكنون در ايران نيز پژوهشهای مختلفي در زمينه سرمايه فكري صورت گرفته است از جمله: 94

9 آينده و جاري مالي عملكرد بر فكري سرمايه تاثير بررسي به )1388( ابراهيمي و نمازي پرداختند تا 1383 سالهاي بين در تهران بهادار اوراق بورس در شده پذيرفته شركتهاي بين گذشته مالي عملكرد و بدهي ساختار شركت اندازه از صرفنظر كه داد نشان آنان پژوهش نتايج صنايع سطح در هم و شركتها كليه سطح در هم شركت آينده و جاري مالي عملكرد و فكري سرمايه دارد. وجود معنيداري مثبت رابطه شركتهاي عملكرد بر فكري سرمايه تاثير بررسي به خود پژوهش در )1388( كاظمنژاد و ستايش نشان 1385 تا 1380 زماني قلمرو در آنان نتايج پرداختند. تهران بهادار اوراق بورس در شده پذيرفته ميباشد داراييها گردش و داراييها بازده نرخ با معنيداري و مثبت رابطه دارای فكري سرمايه كه داد ندارد. وجود معنيداري ارتباط دفتري ارزش به بازار ارزش نسبت با فكري سرمايه بين ولي سرمايه عناصر از يك هر كارآيي تاثير بررسي به پژوهشي در نيز )1389( صدقي و عباسي كه داد نشان آنان نتايج پرداختند. تهران بهادار اوراق بورس در شركتها مالي شاخصهاي بر فكري دارند. بهتري مالي عملكرد هستند باالتري فكري سرمايه داراي كه شركتهايي و فكري سرمايه بين معنيدار ارتباط بيانگر نيز كشور داخل در شده انجام پژوهشهای اكثر كشور داخل در شده انجام تحقيقات عليرغم است. تهران بهادار اوراق بورس در شركتها عملكرد اين از شد. پرداخته شركتها بازار ارزش و فكري سرمايه بين ارتباط به كمتر فكري سرمايه روي بر بهادار اوراق بورس در شده پذيرفته شركتهاي بازار ارزش بر فكري سرمايه تاثير پژوهش اين در رو تعديلشده مدل نيز و پاليك مدل از منظور اين براي گرفت. قرار تحليل و تجزيه و بررسي مورد تهران شد. استفاده جايگزين( مدلي )بهعنوان پاليك بازار... ارزش با فكري سرمايه بين ارتباط بررسي حسینی خان و نیکونسبتی همتی 95 پژوهش روش ارتباط و تشکيلدهنده عناصر فکري سرمايه معرفي پژوهش اين اصلي هدف اينكه به توجه با است. توصيفي نوع از پژوهش اين لذا ميباشد شرکتها دفتري ارزش به بازار ارزش نسبت با آن استفاده پاليك تعديلشده مدل و پاليك مدل از فكري سرمايه اندازهگیری براي حاضر پژوهش در روش و متغيرها مدل آماري جامعه اطالعات جمعآوري روش فرضيهها بيان به بخش اين در شد. زير زمینههای پژوهش پيشينه و نظري مباني هدف به توجه با شد. پرداخته دادهها تحليل و تجزيه تحليل تجزيه و بحث به پژوهش موضوع خصوص در آن اساس بر و زده محک آزمون و تجربه به را گذاشتهشد.

10 سال هجدهم شماره 3 پاییز 1392 فصلنامه علمی- پژوهشی 1( بين سرمايه فکري و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري شرکت ارتباط معنيداري وجود دارد. 2( بين زيرمجموعههاي سرمايه فکري و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري شرکت ارتباط معنيداري وجود دارد. 3( بين زيرمجموعههاي سرمايه فکري و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري شرکت پس از تعديل ضريب ارزشافزوده فکري ارتباط معنيداري وجود دارد. اطالعات مورد نياز اين پژوهش با استفاده از لوح فشرده اطالعات مالي شرکتها ارایه شده توسط سازمان بورس اوراق بهادار تهران که شامل فرمت PDF صورتهاي مالي ساالنه و يادداشتهاي توضيحي همراه صورتهاي مالي بود و نيز سايت بورس اوراق بهادار تهران جمعآوري شد. روش نمونهگيري از نوع روش حذفي بود. در اين پژوهش از 448 شرکت پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران که اطالعات آنها در لوح فشرده اطالعات مالي شرکتها موجود بود فقط 258 شرکت در هر 5 سال دوره پژوهش گزارش خود را به بورس ارایه نموده بودند. در ادامه براي انتخاب نمونه از بين شرکتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران شركتهاي داراي ویژگیهای زير انتخاب شدند: - تا پايان سال 1383 در بورس اوراق بهادار تهران پذيرفته شده باشند. - سال مالي آنها منتهي به پايان اسفند باشد. - طي دوره پژوهش تغيير سال مالي و وقفه معامالتي بيش از 3 ماه نداشته باشند. - جزء شرکتهاي سرمايهگذاري واسطهگري مالي ليزينگ و بانک نباشند. - طي دوره پژوهش زيانده نباشند )سود خالص داشته باشند( و زيان عملياتي نيز نداشته باشند. - خالص ارزش دفتري دارآيي آنها منفي نباشد. - اطالعات مالي شرکت براي سالهاي 1384 تا 1388 به طور کامل موجود باشد. با توجه به شرايط باال از 258 شرکت فعال 128 شرکت حایز شرايط فوق نبوده و حذف گرديدند. لذا 130 شرکت بهعنوان جامعه آماري انتخاب شدند. مدل پژوهش روش سنجش سرمايه فكري در اين تحقيق ضريب ارزشافزوده فکري )2004( Pulic بود. وی با استفاده از روش ضريب ارزشافزوده فکري منابع کليدي شرکتها را اندازهگيري کرد. بر عکس 96 حسابداري سنتي که بيشتر بر روي هزينهها و کنترل آنها تمرکز دارد وی بر روي خلق ارزش در

11 سرمايه 1. دارد: وجود شرکتها در ارزش ايجاد اصلي منبع دو که داشت بيان و کرد تمرکز شرکتها انساني سرمايههای )شامل فکري سرمايه 2. و فيزيکي( و مالي سرمايههاي )شامل شده گرفته بهکار ساختاري(. و مشهود داراييهاي توسط شده ايجاد ارزش ميزان درباره اطالعات فکري ارزشافزوده ضريب روش فکري سرمايه محض ارزشگذاري جاي به روش اين در واقع در ميدهد. افزايش را شرکت نامشهود و عبارت ورودي منبع سه اين میشد. اندازهگيري عمده منبع سه توسط شرکت بازده و راندمان اساسا ساختاري. سرمايه و انساني سرمايه فيزيکي و مالي سرمايه از: بودند ساختاري سرمايه و انساني سرمايه شده گرفته بهکار سرمايه کارآيي مجموع وی مدل در جهت پاليك تعديلشده مدل از همچنين پژوهش اين در داد. تشكيل را شرکت ارزشافزوده ضريب از يكي بهعنوان نامشهود دارايي كارآيي تعديلي مدل در شد. استفاده فكري سرمايه اندازهگيري اضافهشد. پاليك مدل به فكري سرمايه زيرمجموعههاي رابطه از سال هر براي شرکت منابع کاربرد از حاصل ارزشافزوده Pulic )2000( اوليه مدل طبق ميگردد: محاسبه زير VA = OP +EC + D + A )1( داراييهاي استهالک A و ثابت داراييهاي استهالک D کار نيروي هزينه EC عملياتي سود OP است. نامشهود کارآيي انساني سرمايه کارآيي معيار سه را شرکت فکري سرمايه اندازهگيري معيارهاي پاليک بين رابطه 1 انساني سرمايه کارآيي ميداند. شده گرفته کار به سرمايه کارآيي و ساختاري سرمايه براي شده خرج ريال هر ازاي به که است اين نشاندهنده و است انساني سرمايه و ارزشافزوده راک + مستقيم کار هزينههاي شامل انساني سرمايه میشود. ايجاد ارزشافزوده مقدار چه کارکنان است. اداري و بازاريابي فروش بخشهاي حقوق + غيرمستقيم ارزشافزوده انساني سرمايه کارآيي = )2( انساني سرمايه را ارزشافزوده ريال يک ايجاد براي نياز مورد ساختاري سرمايه ميزان 2 ساختاري سرمايه کارآيي بازار... ارزش با فكري سرمايه بين ارتباط بررسي حسینی خان و نیکونسبتی همتی HCE 2. SCE

12 پژوهشی علمی- فصلنامه سرمايه میکند. معرفی ارزش ايجاد فرآيند در ساختاري سرمايه موفقيت شاخص بهعنوان و محاسبه ساختاري سرمايه پاليک مدل در است. ارزش ايجاد در ساختاري سرمايه سهم نشاندهنده ساختاري میشود. محاسبه زیر صورت به ساختاري سرمايه = ارزشافزوده انساني سرمايه )3( ساختاري سرمايه سهم مقدار همان به باشد کمتر ارزش ايجاد در انساني سرمايه سهم چه هر میشود. تعريف زير صورت به ساختاري سرمايه کارآيي و میشود بيشتر ساختاري سرمايه ارزشافزوده ساختاري سرمايه کارآيي = )4( فيزيکي سرمايه واحد هر توسط شده ايجاد ارزشافزوده رابطه 1 شده گرفته کار به سرمايه کارآيي ميدهد. نشان زیر صورت به را ارزشافزوده شده گرفته بهکار سرمايه کارآيي = )5( شده گرفته کار به سرمایه است. نامشهود دارآيي جزء به دارآييها مجموع دفتري ارزش شامل شده گرفته کار به سرمايه بيشتري بازده شده کارگرفته به سرمايه واحد هر شرکتي در اگر که میکند فرض Pulic )2000( عمل بهتر خود سرمايههاي کاربرد در اول شرکت صورت اين در نمايد توليد ديگر شرکت به نسبت است. کرده و میکند حاصل را گفته پيش ضرايب مجموع نسبت 2 فکري سرمايه ارزشافزوده ضريب مدل فکري سرمايه اندازهگيري ابزار بهعنوان ضريب اين است. شرکت فکري سرمايه محاسبهکننده میشود استفاده حسابداري دادههاي از ضريب اين محاسبه در که است درست ميرود. بهکار پاليک ارزش ايجاد باعث شرکت براي که است منابعي روي بر شرکت هزينههاي جاي به آن تمرکز اما ميشوند. VAIC =HCE + SCE + CEE )6( نامشهود دارآيي کارآيي میشود. اضافه مدل به 3 نامشهود دارايي كارآيي پاليك تعديلشده مدل در هجدهم سال 3 شماره 1392 پاییز 1. CEE 2. VAIC 3. IAE 98

13 نشاندهنده دارايي نامشهود موجود در شرکت نسبت به ارزش دفتري شرکت است. دارآيي نامشهود = کارآيي دارآيي نامشهود )7( ارزش دفتري شرکت )2000( Pulic در محاسبه ضريب ارزشافزوده فکري از داراييهاي نامشهود چشمپوشي میکند ولي در اين پژوهش کارآيي دارايي نامشهود به مدل پاليک اضافه و آنگاه بررسي میشود که آيا دارآييهاي نامشهود که از مدل پاليک حذف شده است اطالعات اضافي درباره سرمايه فکري را ارایه ميدهد. با توجه به نتايج شايد بتوان چنين استدالل کرد که ميتوان متغيرهاي ديگري به مدل پاليک اضافه نمود که اطالعات بيشتري درباره سرمايه فکري ارایه کند. همچنين در اين پژوهش به بررسي اين موضوع پرداخته میشود که هر يک از اجزاي سرمايه فکري شامل سرمايه ساختاري سرمايه انساني سرمايه بهکار گرفنه شده و داراييهاي نامشهود )در مدل اصالح شده( داراي قدرت تبيين متفاوتي بر ارزش بازار شرکتها هستند. متغيرهاي پژوهش متغيرهاي پژوهش به دو دسته متغيرهای مستقل و وابسته تقسيم ميشوند. متغير وابسته متغيري است که تغييرات آن تحت تاثير متغير مستقل قرار ميگيرد. در اين پژوهش سرمايه فكري و زيرمجموعههاي آن بهعنوان متغيرهاي مستقل در نظر گرفته شدند: کارآيي سرمايه انساني کارآيي سرمايه ساختاري کارآيي سرمايه به کار گرفته شده ضريب ارزشافزوده فکري و کارآيي دارايي نامشهود. متغير وابسته نیز نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري است. شيوه اندازهگيري متغير وابسته به صورت زير است: ارزش بازار شرکت = نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري )8( ارزش دفتري شرکت بررسي ارتباط بين سرمايه فكري با ارزش بازار... همتی نیکونسبتی و خان حسینی 99 نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري شرکت: از اين نسبت بهعنوان شاخصي جهت تعيين ميزان سرمايه فکري شرکت ياد میشود.

14 فصلنامه علمی- پژوهشی ارزش دفتري شرکت در واقع اختالف بين داراييها و بدهيهاي شرکت يا به عبارت ديگر حقوق صاحبان سهام شرکت است. هر چقدر ارزش بازار يک شرکت نسبت به ارزش دفتري آن بيشتر باشد نشانگر وجود داراييهاي فکري است که در ترازنامه شرکت نشان داده نشده است اگر چه تمام اين اختالف به سرمايه فکري شرکت مربوط نميباشد اما به اعتقاد بيشتر محققان بيشترين دليل اين اختالف به سرمايه فکري مربوط است. ارزش بازار شرکت برابر با حاصلضرب تعداد سهام شرکت در قيمت بازار سهام است. در اين پژوهش براي محاسبه ارزش بازار شرکت از آخرين قيمت سهام شرکت در هر سال که سهام شرکت با آن قيمت مورد معامله قرار گرفته استفاده شد و به اين نکته توجه شد که ميزان سهام معامله شده با قيمت مورد نظر بيشتر از حجم مبنا باشد. سال هجدهم تجزيه و تحليل دادهها در اين پژوهش براي تجزيه و تحليل دادهها و آزمون فرضيهها از روش رگرسيون پانل ديتا استفاده شد و نماد خطي مدل رگرسيون پانل ديتا به صورت رابطه زير بود: Yit=β0 + β1 xit + β2 xit + + µit ) 9( Eviewsv 7 آزمون هاسمن را براي مدل مورد براي آزمون فرضيهها در ابتدا با استفاده از نرمافزار نظر استفاده کرده تا مشخص شود که بايد مدل را با تخمين اثر ثابت آزمود يا از اثر تصادفي استفاده کرد. Eviewsv 7 به آزمون سپس با استفاده از روش رگرسيوني حداقل مربعات و به كمك نرمافزار فرضيههاي پژوهش پرداخت. شماره 3 پاییز 1392 آزمون فرضيهها در اولين گام به بررسي ارتباط بين سرمايه فکري و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري شرکت پرداخته شد و مدل رگرسيوني به اين صورت بیان گردید: MV it /BV it =β0+β1vaicit+µit ) 10( 100

15 جدول 2: خالصه نتايج محاسبات رگرسيون نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري و سرمايه فکري متغير مقدار ثابت همانطور كه مالحظه میشود با توجه به جدول 2 بين سرمايه فکري و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري شرکتها همبستگي معنيداري وجود دارد. در فرضيه اول از ضريب ارزشافزوده فکري پاليک )VAIC( استفاده شد که از جمع زيرمجموعههاي سرمايه فکري حاصل میشود که بهعنوان تنها متغير مستقل پژوهش وارد مدل شد. در مرحله بعد به بررسي ارتباط بين زيرمجموعههاي سرمايه فکري و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري شرکت پرداخته شد. مدل رگرسيوني نیز به صورت زیر بررسي ارتباط بين سرمايه فكري با ارزش بازار... همتی نیکونسبتی و خان حسینی بود 1997( :)Skandia, آماره آزمون آزمون F سطح معنيداري ضريب تعيين آماره آزمون MV it /BV it=β0 + β1 HCEit + β2 SCEit + β3 CEEit + µit ) 11( نتايج حاصل از آزمون رگرسيون در جدول 3 خالصه شده است. آزمون T سطح معنيداري ضرايب برآورد شده 0/387 0/116 0/000 1/572 7/560 0/081 0/000 57/23 VAIC جدول 3: خالصه نتايج محاسبات رگرسيون نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري و زيرمجموعههاي سرمايه فکري 0/401 آزمون T متغير آماره آزمون آزمون F سطح معنيداري ضريب تعيين آماره آزمون سطح معنيداري ضرايب برآورد شده 0/815 0/152 1/433 مقدار ثابت 0/434-0/647 0/000 0/593 3/984-0/534 0/488 0/000 3/736 HCE SCE 0/741 0/338 0/958 CEE 101 همانطور كه مالحظه میشود با توجه به جدول 3 بين زيرمجموعههاي سرمايه فکري و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري شرکتها همبستگي معنيداري وجود دارد. نتايج کسب شده حاصل از آزمون فرضيه دوم نه تنها تاييدکننده نتايج فرضيه اول است

16 پژوهشی علمی- فصلنامه هجدهم سال مدل وارد زمان هم و مجزا صورت به فکري سرمايه زيرمجموعههاي که هنگامي ميدهد نشان بلکه به بازار ارزش نسبت و فکري سرمايه بين ارتباط و هستند باالتري تبيين قدرت داراي ميشوند به يك مدل در درصد 8 از R 2 )مقدار ميدهند نشان مطلوبتري نحو به را شرکت دفتري ارزش ميان در که ميدهد نشان فرضيهها آزمون از حاصل نتايج همچنين رسيد(. دو مدل در درصد 48 نسبت با معنيداري و مثبت رابطه داراي انساني سرمايه کارآيي فقط فکري سرمايه زيرمجموعههاي کارآيي يعني فکري سرمايه ديگر زيرمجموعه دو ميان و شرکتهاست دفتري ارزش به بازار ارزش شرکتها دفتري ارزش به بازار ارزش نسبت با شده گرفته کار به سرمايه کارآيي و ساختاري سرمايه ندارد. وجود معنيداري ارتباط ارزش به بازار ارزش نسبت و فکري سرمايه زيرمجموعههاي بين ارتباط بررسي به نهايت در اين به آن رگرسيوني مدل و شد پرداخته فکري ارزشافزوده ضريب تعديل از پس شرکت دفتري شد: نوشته صورت MV it /BV it=β0 + β1 HCEit + β2 SCEit + β3 CEEit+ β4 IAEit + µit )12( است. شده خالصه 4 جدول در رگرسيون آزمون از حاصل نتايج دفتري ارزش به بازار ارزش نسبت رگرسيون محاسبات نتايج خالصه 4: جدول مدل تعديل از بعد فکري سرمايه زيرمجموعههاي و 3 شماره متغير ثابت مقدار HCE تعيين ضريب برآورد ضرايب شده 0/206 0/420 t آزمون آزمون آماره F آزمون سطح معنيداري آزمون آماره سطح معنيداري 0/72 0/000 0/356 3/ پاییز 0/032 0/978 0/027 0/504 0/000 3/949 SCE 0/620 0/416 0/814 CEE 7/778 0/000 4/111 IAE زا بعد فکري سرمايه زيرمجموعههاي بين 4 جدول به توجه با میشود مالحظه كه همانطور نتايج دارد. وجود معنيداري همبستگي شرکت دفتري ارزش به بازار ارزش نسبت و مدل تعديل نشان بلکه است دوم و اول فرضيه نتايج کننده تاييد تنها نه سوم فرضيه آزمون از حاصل شده کسب 102

17 لدم به فکري سرمايه زيرمجموعههاي از يکي بهعنوان را نامشهود دارايي کارآيي که هنگامي ميدهد ارزش نسبت و فکري سرمايه بين ارتباط و شده باالتري تبيين قدرت داراي مدل گردد اضافه پاليک يك مدل در درصد 8 از R 2 )مقدار ميدهد نشان را مطلوبتري نحو به شرکت دفتري ارزش به بازار رسيد(. سوم مدل در درصد 50 به دوم مدل در درصد 48 و سرمايه زيرمجموعههاي ميان در که ميدهد نشان سوم فرضيه آزمون از حاصل نتايج همچنين و انساني سرمايه کارآيي نامشهود دارايي کارآيي کردن اضافه و پاليک مدل تعديل از بعد فکري شرکتها دفتري ارزش به بازار ارزش نسبت با معنيداري و مثبت رابطه داراي نامشهود دارايي کارآيي سرمايه کارآيي و ساختاري سرمايه کارآيي يعني فکري سرمايه ديگر زيرمجموعه دو ميان و ميباشد ارتباط نيز پاليک مدل تعديل از بعد شرکت دفتري ارزش به بازار ارزش نسبت با شده گرفته کار به ندارد. وجود معنيداري بازار... ارزش با فكري سرمايه بين ارتباط بررسي حسینی خان و نیکونسبتی همتی 103 نتيجهگيري پژوهش اين جهتگيري شركتها و جوامع بر دانش حاكميت و حاضر عصر ويژگي به توجه با سرمايه معرفي با شد سعي پژوهش اين در بود. سازمان فكري سرمايه و نامشهود داراييهاي سوي به در شده انجام پژوهشهای بر مروري و تعاريف مشترك وجوه بر تمركز مختلف تعاريف ارایه فكري پذيرفته شرکتهاي بازار ارزش با فكري سرمايه ارتباط بررسي همه از مهمتر و کشور خارج و داخل بار اولين براي آن تعديلشده مدل و پاليك مدل از استفاده با تهران بهادار اوراق بورس در شده سرمايه اين با مديران بيشتر آشنايي و فكري سرمايه بهتر چه هر معرفي جهت در گامي ايران در شد: حاصل زير يافتههاي نتايج تحليل و تجزيه از پس شود. برداشته ارزشمند بين که داد نشان پژوهش نتايج شركتها بازار ارزش و فكري سرمايه بين ارتباط مورد در 1( دارد. وجود معنيداري ارتباط شركت بازار ارزش و فکري سرمايه سرمايه كارآيي )شامل فکري سرمايه زيرمجموعههاي هنگاميکه داد نشان پژوهش نتايج 2( وارد زمان هم و مجزا صورت به شده( گرفته كار به سرمايه كارآيي و ساختاري سرمايه كارآيي انساني ارزش نسبت و فکري سرمايه بين ارتباط و ميگردد باالتري تبيين قدرت داراي مدل ميشوند مدل ميدهد. نشان مطلوبتري نحو به را شرکت دفتري ارزش به بازار بيانگر و میشود مدل بهبود باعث پاليك تعديلشده مدل از استفاده داد نشان پژوهش نتايج 3( ميباشد. شركت بازار ارزش و فكري سرمايه بين قويتر ارتباط

18 سال هجدهم شماره 3 پاییز 1392 فصلنامه علمی- پژوهشی 4( همچنين نتايج پژوهش نشان داد که در شرکتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از نيروي انساني متخصص و ماهر و سرمايهگذاري بيشتر در داراييهاي نامشهود و به دنبال آن افزايش و بهبود سرمايه فکري ميتوان ارزش بازار شرکت را ارتقاء بخشيد. در مورد مقايسه نتايج پژوهش حاضر با ساير پژوهشهای انجام شده خارجي و داخلي موارد زير قابل ذكر است: - در مورد فرضيه اول كه در آن به بررسي رابطه بين سرمايه فکري و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري شرکت پرداخته شد نتايج با پژوهش )2007( Chang بر روي 311 شرکت فعال در صنعت تکنولوژي اطالعات تايوان در خالل سالهاي 2001 تا 2005 انجام شد همسويي دارد. همچنين نتايج با پژوهشی که توسط )2005( al. Chen et در بين شرکتهاي فعال در بورس سهام تايوان در خالل سالهاي 1999 تا 2002 انجام شد همسويي دارد. در مورد پژوهشهاي داخلي نتايج پژوهش با نتايج پژوهش مظفري شمسی )1389( يكسان ميباشد. - در مورد فرضيه دوم كه در آن به بررسي رابطه بين زيرمجموعههاي سرمايه فکري و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري شرکت پرداخته شد در مورد ارتباط بين كارآيي سرمايه انساني و ارزش بازار شركت نتايج با پژوهش )2007( Chang و نيز مظفريشمسی )1389( همخواني دارد اما در مورد ارتباط بين کارآيي سرمايه ساختاري و کارآيي سرمايه بهکار گرفته شده نتايج با یافتههای پژوهش )2005( al. Chen et و مظفريشمسی )1389( همخواني ندارد. - در مورد فرضيه سوم كه به بررسي رابطه بين زيرمجموعههاي سرمايه فکري و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري شرکت پس از تعديل ضريب ارزشافزوده فکري پرداخته شد در مورد ارتباط بين كارآيي سرمايه انساني و كارآيي دارايي نامشهود با ارزش بازار شركت نتايج پژوهش با نتايج یافتههای )2005( al. Chen et همخواني دارد اما در مورد ارتباط بين کارآيي سرمايه ساختاري و کارآيي سرمايه به کار گرفته شده نتايج پژوهش با یافتههای )2005( al. Chen et همخواني ندارد. با توجه به مطالب بيان شده سهم اين پژوهش در توسعه ادبيات سرمايه فکري را ميتوان به اين صورت بيان نمود: - معرفي مدل تعديلشده پاليك جهت اندازهگيري سرمايه فكري براي اولين بار در ايران - انجام مقايسه ميان مدل پاليك و مدل تعديلشده پاليك جهت سنجش ارتباط سرمايه فكري با ارزش بازار شركت - کمک به رفع کمبودهاي پژوهش در زمينه سرمايه فکري و شناسايي عناصر جديد تشکيلدهنده 104

19 است نشده اشاره آن به پژوهشها ساير در که فکري سرمايه و سازمانها داراييهاي نامشهود بخش ارزيابي و شناسايي براي حسابداري دانش به کمک - مالي صورتهاي در فکري سرمايه تشکيلدهنده عناصر و عوامل بيان براي مقدماتي فراهمسازی کشور. اقتصادي واحدهای پيشنهادها ميباشد. آتي مطالعات و یافتهها بر مبتني پيشنهادهای بخش دو شامل پژوهش اين پيشنهادهای است: زیر موارد شامل پژوهش بر مبتني پيشنهادهای شركتهاي بازار ارزش با آن زيرمجموعههاي و فكري سرمايه بين داد نشان پژوهش نتايج 1- فكري سرمايه تاثير از سرمايه بازار درك بيانگر نتايج اين كه دارد وجود معنيداري ارتباط مطالعه مورد میشود پيشنهاد شركتها به يافتهها اين به توجه با ميباشد. شركتها سهام قيمت بر آن اجزاي و سهام بازده فكري سرمايه اجزاي بهبود با و باشند داشته ويژهاي توجه آن ارتقاي و فكري سرمايه به دهند. افزايش را خود شركت بازار ارزش بر فكري سرمايه مثبت تاثير از حاكي كه پژوهش كلي نتايج به توجه با 2- اجزاي به شركت كلي وضعيت پيشبيني هنگام در میشود پيشنهاد سرمايهگذاران به ميباشد نمايند. استفاده خود برآوردهاي در مولفهها اين از و داشته توجه فكري سرمايه ميگردد: پيشنهاد زير موارد نیز آتي تحقيقات براي پيشنهادهایی خصوص در توسعه و پژوهش هزينههاي مانند فكري سرمايه بر تاثيرگذار عناصر ساير كردن اضافه 1( و پاليك مدل با حاصل نتايج مقايسه و فكري سرمايه اندازهگيري روشهاي ساير از استفاده 2( پاليك تعديلشده مدل بوميسازي يا مل ي مدلي ارایه بهمنظور فکري سرمايه سنجش و ارزيابي روشهاي بررسي 3( موجود شرايط به توجه با اقتباسي مدلي شرکتها در فکري سرمايه افزايش و بهبود روشهاي مورد در پژوهش و بررسي 4( با مختلف صنايع بين در مالي عملكرد و بازار ارزش با فكري سرمايه بين ارتباط مقايسه 5( پاليك. تعديلشده مدل از استفاده بازار... ارزش با فكري سرمايه بين ارتباط بررسي حسینی خان و نیکونسبتی همتی 105

20 فصلنامه علمی- پژوهشی محدوديتها پژوهشهاي مالي داراي موانع و محدوديتهاي متعددي هستند. يكي از اين محدوديتها كيفيت پايين گزارشهاي مالي شركتها به ويژه قبل از سال 1383 است كه باعث شد دوره زماني پژوهش محدود شود اگر چه بعد از سال 1383 كيفيت گزارشهاي مالي شركتها بهبود يافته اما در بعضي از موارد و با وجود حسابرسان قانوني استانداردها و قوانين به درستي رعايت نشدهاند. يكي ديگر از محدوديتها کارا نبودن بازار سرمايه ايران بهعنوان يک عامل مداخلهگر ميباشد که ميتواند نتايج پژوهش را تحت تاثير قرار دهد و کنترل آن توسط محقق امکانپذير نباشد. از جمله محدوديتهاي ديگر كه ميتواند نتايج پژوهش را تحت تاثير قرار دهد وابسته بودن قيمت سهام به اوضاع سياسي و اقتصادي است كه اين امر به ويژه در سالهاي 1384 و 1388 بسيار مشهود بوده است. سال هجدهم منابع الف( فارسی ستايش محمدحسن و کاظمنژاد مصطفی. )1388(. بررسی تاثير سرمايه فکری بر عملکرد شرکتهای پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پيشرفتهای حسابداری دانشگاه شيراز جلد 1 شماره 1 صفحات عباسی ابراهیم و صدقی امان گلدی. )1389(. بررسی تاثير کارآيی عناصر سرمايه فکری بر عملکرد شرکتها در بورس تهران. بررسيهای حسابداری و حسابرسی جلد 1 شماره 60 صفحات مظفريشمسي مریم. )1389(. بررسي ارتباط بين سرمايه فكري با ارزش بازار و عملكرد مالي شركتهاي غيرمالي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پایاننامه كارشناسيارشد رشته حسابداری دانشکده حسابداری دانشگاه آزاد اسالمی واحد يزد. صفحه 146. نمازی محمد و ابراهيمی شهال. )1388(. بررسی تاثير سرمايه فکری بر عملکرد مالی جاری و آينده شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. تحقيقات حسابداری جلد 1 شماره 4 صفحات شماره 3 پاییز 1392 ب( التین Bontis, N. (1996). There s a price on your head: Managing intellectual capital strategically. Business Quarterly, 35(1), Bontis, N. (2001). Assessing knowledge assets: A review of the models used to measure intellectual capital. International Journal of Management Review, 3(1), Bounfour, A. (2002). How to measure intellectual capital s dynamic value: The 106

21 بررسي ارتباط بين سرمايه فكري با ارزش بازار... همتی نیکونسبتی و خان حسینی 107 IC-dvAL approach. Presented at the 5 th world congress on Intellectual Capital, McMaster University, Hamilton, Ontario, Canada. 12p. Brooking, A. (1996). Intellectual capital, core asset for the third Millwnnium enterprise. London: International Thomson Business Press. 21p. Campbell, D., & Abdul-Rahmani, M. R. (2010). A longitudinal examination of intellectual capital reporting in Marks and Spencer, Annual Reports Journal of British Accounting Review, 42(1), Chang, S. L. (2007). Valuing intellectual capital and firms performance: Modifying value added intellectual coefficient in Taiwan IT industry (Ph. D. Dissertation). Ageno School of Business, University of Golden Gate, USA. 96p. Chen, M. C., Cheng, S. J., & Hwang, Y. (2005). An empirical investigation of the relationship between intellectual capital and firms market value and financial performance. Journal of Intellectual Capital, 6(2), Edvinsson, L. (1997). Developing intellectual capital at Skandia. Long Range Planning, 30(3), Edvinsson, L., & Malone, M. S. (1997). Intellectual capital. New York, NY. Harper Collins Publishers. 225p. Edvinsson, L., & Sullivan, P. (1996). Developing a model for managing intellectual capital. European Management Journal, 14(4), Lev, B., & Zarowin, P. (1999). The capitalization, amortization, and value-relevance of R&D. Journal of Accounting and Economics, 21, Machlup, F. (1962). The production and distribution of knowledge in the United States. Prienceton, NJ.: Prienceton University. 436p. Marr, B. (2005). Perspectives on intellectual capital. Elsevier Inc Publication. pp Marr, B., & Spender, J. C. (2004). Measuring knowledge assets: Implications of the knowledge economy for performance measurement. Measuring Business Excellence, 1. pp Pulic, A. (2000). MVA and VAICTM analysis of randomly selected companies from FTSE 250. Graz-London: Australian Intellectual Capital Research Center. 26p. Pulic, A. (2004). Intellectual capital does it create or destroy value. Measring Business Excellence, 8(1), Roos, J., Roos, G., Dragonetti, N. C., & Edvinsson, L. (1997). Intellectual capital: Navigating in the new business landscape. Macmillan, Houndsmills, Basingtoke. p. 76. Ross, G., & Ross, J. (1997). Measuring your company s intellectual performance. Long Range Planning, 30(3), Skandia (1997). Intellectual enterprising. A Supplement of Skandia s 6-Month Interim Report, Sweden. Stewart, T. A. (1995). Trying to grasp the intangible. Fortune Magazine, 26, Stewart, T. A. (1997). Intellectual capital: The new wealth of organizations. New York: Doubleday /Currency. Sveiby, K. (2007). Methods for measuring intangible assets. Retrieved from sveiby.com/portals/o/articles/measure intangible Assets. html/

22 Sveiby, K. E. (1997a). The intangible assets monitor. Journal of Human Resource Costing and Accounting, 2(1), Sveiby, K. E. (1997b). The new organizational wealth: Managing and measuring knowledge based asset. San Francisco: Barrett-Kohler. Tan, H. P., Plowman, D., & Hancock, P. (2007). Intellectual capital and financial returns of companies. The Graduate School of Management, University of Western Australia, Crawley, Australia. Journal of Intellectual Capital, 8(1), پاییز 1392 فصلنامه علمی- پژوهشی سال هجدهم شماره 3 108