ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ : H ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ : ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΣΙΟΥΣΟΥΡΑΣ ΠΕΤΡΟΣ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ : ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΧΡΥΣΗ Α.Μ Χίος, Σεπτέμβριος 2005

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή Αιγαίο: Νομικό και πραγματικό καθεστώς Ο θαλάσσιος χώρος του Αιγαίου...5 α) Εσωτερικά ύδατα...5 β) Αιγιαλίτιδα ζώνη...6 γ) Όμορος ή συνορεύουσα ζώνη...10 δ) Ανοικτή Θάλασσα Ο Εναέριος χώρος του Αιγαίου...12 α)οι τουρκικές θέσεις...15 β) Οι ελληνικές θέσεις Ο πυθμένας και το υπέδαφος του Αιγαίου, δηλαδή η υφαλοκρηπίδα αυτού Οι Τουρκικές προκλήσεις στο Αιγαίο...20 α) Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου...21 β) Αποστρατικοποίηση των νήσων του Αιγαίου...25 γ) Επέκταση της Αιγιαλίτιδας ζώνης...29 δ) Ο εναέριος χώρος Οι ακατάλυτοι τίτλοι της Ελλάδας στο Αιγαίο Συμπεράσματα...38 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...41 ΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ...42 ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ

3 Το Αιγαίο και ο ελληνοτουρκικός διάλογος 1. Εισαγωγή Ο πατέρας της ιστορίας, ο Ηρόδοτος, έλεγε ότι ο ανταγωνισμός των δύο κόσμων, που συναντιέται στο σημείο αυτό της γης, στο Αιγαίο, αποτελεί και θα αποτελεί το αιώνιο πρόβλημα. Και τούτο γιατί στο σημείο αυτό της γης συναντιούνται, ανταγωνίζονται και συγκρούονται δύο κόσμοι. Ο κόσμος της ελεύθερης σκέψης, ο άνθρωπος της ελευθερίας και του ατομικισμού, που είναι γέννημα και θρέμμα του ελληνικού πνεύματος και που δημιούργησε το δυτικό πολιτισμό και ο κόσμος του ολοκληρωτισμού, της πειθαρχίας, του δεσποτισμού, ο κόσμος της άγονης στέπας, ο κόσμος ο οποίος απ όπου κι αν πέρασε, όπως είπε ο μεγάλος Γάλλος πολιτικός Κλεμανσό, «ο πολιτισμός υποχώρησε». Αυτόν λοιπόν τον κόσμο που από την εμφάνισή του στο προσκήνιο της Ιστορίας εδώ και χίλια χρόνια, έχει πληρώσει πολύ ακριβά ο Ελληνισμός, καλούμαστε και σήμερα να αντιμετωπίσουμε στην Κύπρο, στη Θράκη και στο Αιγαίο. Αναμφισβήτητα το θέμα των ελληνοτουρκικών διαφορών είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει η χώρα μας και που πηγάζει από τα βάθη των αιώνων. Είναι σίγουρο ότι ένα τέτοιο θέμα απασχολεί κάθε Έλληνα. Ωστόσο, οι απόψεις που ακούγονται σχετικά με τις διαφορές αυτές ποικίλουν. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να εξεταστούν οι ελληνοτουρκικές διαφορές που σχετίζονται με την περιοχή του Αιγαίου, με βάση το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας. Θα προσπαθήσουμε η εξέταση αυτή να γίνει με όσον το δυνατόν αντικειμενικότερο τρόπο, μελετώντας τόσο τις ελληνικές όσο και τις τουρκικές απόψεις, έτσι ώστε να μπορέσουμε να οδηγηθούμε σε ένα ορθό συμπέρασμα. 3

4 2. Αιγαίο: Νομικό και πραγματικό καθεστώς Όταν λέμε Αιγαίο εννοούμε τα εξής πράγματα: α) το θαλάσσιο χώρο (δηλαδή τα εσωτερικά ύδατα, την αιγιαλίτιδα ζώνη, την συνορεύουσα ζώνη και την ανοικτή θάλασσα). β) τον εναέριο χώρο και γ) τον πυθμένα και το υπέδαφος αυτού (δηλαδή την υφαλοκρηπίδα της ηπειρωτικής και της νησιωτικής χώρας). 1 Το νομικό καθεστώς του Αιγαίου ρυθμίζεται: α) από την συμφωνία του Λονδίνου του 1913 β) από το Δημόσιο Διεθνές Ναυτικό Δίκαιο 2 γ) από τη Συμφωνία της Λωζάννης του 1923 δ) από τη Συμφωνία Ειρήνης με την Ιταλία του 1947 (Συνέδριο Ειρήνης). ε) από το Διεθνές Αεροπορικό Δίκαιο και κυρίως τις Συμφωνίες Παρισίων, Βαρσοβίας, Τόκιο, Σικάγου και τους κανονισμούς του ICAO 3 στ) από τη συμφωνία της Γενεύης του ζ) από τις τελευταίες εξελίξεις του διεθνούς ναυτικού δικαίου και τις διεθνείς συμφωνίες που υπογράφτηκαν από τον ΟΗΕ και ρυθμίζουν τα περί αλιείας, διατηρήσεως του ζωικού πλούτου της θαλάσσης ή εκμεταλλεύσεως των φυσικών της πόρων κ.τ.λ. 1 Βλ. Μυλωνά, Θαλή, Η Τουρκία στο περιθώριο της διεθνούς νομοθεσίας, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα,1991, σελ.18 2 Συμβατικό ή εθιμικό 3 Βλ. Γιόκαρη, Άγγελο, Διεθνές δίκαιο εναέριου χώρου διαστήματος, Αθήνα, 1996, σελ. 26 4α Που είναι συμβατικό δίκαιο αλλά και κωδικοποίηση του διεθνούς εθιμικού δικαίου β Βλ. Μιχαήλ, Μιχαήλ, Η επέκταση της ελληνικής χωρικής θάλασσας στο Αιγαίο πέλαγος στα 12.. ναυτικά μίλια, Αθήνα, 1984, σελ 12 4

5 3. Ο θαλάσσιος χώρος του Αιγαίου Το Αιγαίο έχει έκταση τετρ. χμ, νησιά και νησίδες, εκ των οποίων τα 170 κατοικούνται και είναι, κατά νομική έννοια, χωρισμένο στις κάτωθι ζώνες, δηλαδή : α) Εσωτερικά ύδατα Ως εσωτερικά ύδατα ορίζονται τα ύδατα που βρίσκονται εσωτερικά των γραμμών βάσεως 5, δηλαδή, μεταξύ της φυσικής ακτογραμμής και των γραμμών βάσεως. Η έννοια των εσωτερικών υδάτων περιλαμβάνει, επίσης, τις λίμνες, τα ποτάμια και τις εκβολές τους, τους λιμένες και τους κόλπους. Οι γραμμές βάσεις μπορούν να διακριθούν στις παρακάτω κατηγορίες: Φυσική ακτογραμμή Έτσι ορίζεται η γραμμή που ακολουθεί τη φυσική διαμόρφωση των ακτών του ηπειρωτικού κορμού του παράκτιου κράτους καθώς επίσης και των ακτών των νήσων. Για τη μέτρηση της φυσικής ακτογραμμής λαμβάνεται υπόψη η «γραμμή της κατώτατης ρηχίας όπως αυτή εμφαίνεται στους χάρτες μεγάλης κλίμακας που αναγνωρίζονται επίσημα από το παράκτιο κράτος». Ευθείες γραμμές βάσεως Οι εν λόγω γραμμές «που συνδέουν κατάλληλα σημεία» μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην περίπτωση που «η ακτογραμμή παρουσιάζει βαθιές κολπώσεις και οδοντώσεις ή υπάρχουν κατά μήκος της και σε άμεση γειτνίαση με αυτή, συστάδα νησιών». 5 Ως γραμμή βάσης ορίζεται η αφετηρία μέτρησης των θαλασσίων ζωνών. Η γραμμή βάσης αποτελεί, περαιτέρω, το διαχωριστικό, θα, λέγαμε, όριο μεταξύ των χωρικών και των εσωτερικών υδάτων. 5

6 Ευθείες αρχιπελαγικές γραμμές βάσεως Έτσι ονομάζονται οι ευθείες γραμμές βάσεως που μπορούν να σχεδιασθούν από τα αμιγώς αρχιπελαγικά κράτη για να περιλάβουν στο εσωτερικό τους όλες τις νήσους του αρχιπελαγικού κράτους οριοθετώντας παράλληλα την επικράτεια του συγκεκριμένου κράτους. 6 β) Αιγιαλίτιδα ζώνη Η αιγιαλίτιδα ζώνη ή τα χωρικά ύδατα εκτείνονται πέρα των λιμένων και της ξηράς μιας χώρας, από τη γραμμή βάσεως προς την ανοικτή θάλασσα, επί της οποίας η χώρα ασκεί πλήρη και αποκλειστική κυριαρχία. Η κυριαρχία του παράκτιου κράτους στην αιγιαλίτιδα ζώνη εκτείνεται εκτός απ' το θαλάσσιο και στον εναέριο χώρο, καθώς, και στο βυθό και το υπέδαφος. Η έκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης, ποικίλει από χώρα σε χώρα και αρχίζει από τα 3 ή 6 ναυτικά μίλια και φθάνει μέχρι τα διακόσια (200) ναυτικά μίλια. 7 Ιστορικά το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης ήταν 3 ναυτικά μίλια. Τις τελευταίες όμως δεκαετίες, πολλά κράτη άρχισαν να διεκδικούν κυριαρχία σε ευρύτερες ζώνες. Τόσο διαφορετικές ήταν οι απόψεις και η πρακτική των κρατών, ώστε η Σύμβαση για την αιγιαλίτιδα ζώνη το 1958 δεν πέτυχε να περιλαμβάνει συμφωνία για το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης. Από την αρχή, ωστόσο, της τρίτης σύσκεψης στα Ηνωμένα Έθνη για το Νόμο της Θάλασσας 8, τα συμμετέχοντα κράτη πέτυχαν συναίνεση, που αντανακλά στη Σύμβαση του 1982 για το Νόμο της Θάλασσας ότι: 6 Βλ. Σιούσουρα Π., Πέτρο, Σημειώσεις για το Ναυτικό Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας, Πανεπιστημιακές παραδόσεις, Χίος 2003, σελ. 50, σελ Βλ. Μυλωνά, Θαλή, Η Τουρκία στο περιθώριο της διεθνούς νομοθεσίας, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1991, σελ.19 8 Βλ. Μιχαήλ, Μιχαήλ, Η επέκταση της ελληνικής χωρικής θάλασσας στο Αιγαίο πέλαγος στα 12 ναυτικά μίλια, Αθήνα, 1984, σελ 18 6

7 Κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίζει το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης μέχρι το όριο των 12 ναυτικών μιλίων, μετρώμενη σύμφωνα με τα καθοριζόμενα στη σύμβαση αυτή. 9 Σε ό,τι αφορά τα χωρικά ύδατα γενικότερα, μπορούμε να εξαγάγουμε από την προσεκτική εξέταση της ελληνικής σχετικής νομοθεσίας, τρία ουσιώδη στοιχεία : Το πλάτος της ελληνικής χωρικής θάλασσας είναι από το 1936, 6 ναυτικά μίλια Ο εναέριος χώρος πάνω στον οποίο η Ελλάδα ασκεί την κυριαρχία της, περιλαμβάνει αυτόν που επικαλύπτει το ηπειρωτικό και νησιωτικό έδαφος της χώρας όπως και εκείνο και εκείνο που εκτείνεται σε μία απόσταση 10 ναυτικών μιλίων, που υπολογίζεται από τις ηπειρωτικές και νησιωτικές ακτές της χώρας και που επικαλύπτει τη χωρική θάλασσα των 6 ναυτικών μιλίων και επιπλέον 4 ναυτικά μίλια ανοικτής θάλασσας, που συνορεύουν με την ελληνική χωρική θάλασσα και αυτό από το 1931, χωρίς καμία απολύτως διαμαρτυρία από μέρους της Τουρκίας Το νομοθετικό διάταγμα 187/1973, το οποίο όχι μόνο επιβεβαιώνει ότι το πλάτος της ελληνικής χωρικής θάλασσας είναι 6 ναυτικά μίλια, αλλά δημιουργεί έμμεσα και με σαφήνεια τη βάση για την ενδεχόμενη επέκτασή της. 10 Η καταμέτρηση της εκτάσεως (δηλαδή του πλάτους) της αιγιαλίτιδας ζώνης, αρχίζει για ορισμένες χώρες από τη γραμμή εκείνη, στην οποία φθάνει η άμπωτης ή η χαμηλή στάθμη των υδάτων και ακολουθεί τη φυσική φορά των 9 Βλ. Ηρακλείδη, Αλέξη, Η Ελλάδα και ο εξ ανατολών κίνδυνος, εκδόσεις ΠΟΛΙΣ 10 Βλ. Μιχαήλ, Μιχαήλ, Η επέκταση της Ελληνικής χωρικής θάλασσας στο Αιγαίο πέλαγος στα 12 ναυτικά μίλια, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα,

8 ακτών μιας χώρας και για άλλες χώρες, αρχίζει από τις ευθείες νοητές γραμμές που ενώνουν ακραία σημεία των ακτών της όπως π.χ. η νοητή γραμμή η οποία ενώνει έναν κόλπο δηλαδή τα ακραία σημεία ενός κόλπου που αποτελούν την ευθεία γραμμή, από την οποία αρχίζει η καταμέτρηση της αιγιαλίτιδας ζώνης, εφόσον το μήκος των σημείων αυτών, δεν ξεπερνά τα 24 ναυτικά μίλια, ή εφόσον ιστορικοί ή άλλοι λόγοι, υπαγορεύουν την καταμέτρηση της Αιγιαλίτιδας ζώνης και πέραν του ορίου αυτού. Αιγιαλίτιδα ζώνη αναγνωρίζει και προβλέπει το διεθνές ναυτικό δίκαιο, σε κάθε χώρα, αδιάφορο αν αυτή είναι ηπειρωτική ή νησιωτική ή και τα δύο μαζί. Στις περιπτώσεις όμως που έχουμε πολλά νησιά μαζί ή σύμπλεγμα νησιών, τότε η βασική γραμμή από την οποία καταμετρείται η αιγιαλίτιδα ζώνη, μπορεί να αγκαλιάσει όλα τα νησιά μαζί, εφαρμόζοντας το σύστημα των ευθέων γραμμών, που μπορεί να ενώνουν ακτές (νησιωτικές) που απέχουν και 100 χιλιόμετρα, ώστε καταυτόν τον τρόπο η θάλασσα που εκτείνεται μεταξύ τους να καθίσταται εσωτερικά ύδατα και όλα μαζί να συγκροτούν ενιαίο σύνολο, εδαφικό και θαλάσσιο. Η διαφορά μεταξύ εσωτερικών υδάτων και αιγιαλίτιδας ζώνης, συνίσταται στο ότι στην αιγιαλίτιδα ζώνη, επιτρέπεται ο ειρηνικός και αβλαβής διάπλους ξένων πλοίων, εφόσον συμμορφώνονται προς τους κανονισμούς της παράκτιας πολιτείας Διέλευση σημαίνει ναυσιπλοΐα μέσα από την αιγιαλίτιδα ζώνη με σκοπό τον διάπλου της θάλασσας αυτής χωρίς την είσοδο του τρίτου πλοίου στα εσωτερικά ύδατα ή τον προσορμισμό σε αγκυροβόλιο ή σε λιμενικές εγκαταστάσεις έξω από τα εσωτερικά ύδατα, ή την πορεία προς ή την αναχώρηση από τα εσωτερικά ύδατα. Η διέλευση πρέπει να είναι συνεχής και γρήγορη, να γίνεται δηλαδή χωρίς περιπλανήσεις και από τον πιο σύντομο δρόμο. Αβλαβής είναι η διέλευση όταν δεν προσβάλλει την ειρήνη, τη δημόσια τάξη και την ασφάλεια του παράκτιου κράτους. Όταν, δηλαδή, το αλλοδαπό πλοίο αποφεύγει πράξεις ή παραλείψεις που στρέφονται ενάντια στο παράκτιο κράτος και προξενούν βλάβη σε αυτό, αντίστοιχα. 8

9 Η πολιτεία πάντως ούτως ή άλλως ασκεί πλήρη κυριαρχία και στις δύο περιπτώσεις. Μπορεί ακόμη να κηρύξει μια θαλάσσια περιοχή, σε ζώνη ασφαλείας της και να εμποδίσει τον διάπλου ξένων πλοίων, εφόσον ο θαλάσσιος αυτός χώρος δεν ενώνει δύο ανοικτές θάλασσες, που είναι εντελώς ελεύθερες στην διεθνή ναυσιπλοία. Όταν δύο πολιτείες βρίσκονται η μία απέναντι στην άλλη ή είναι παρακείμενες, καμιά από τις δύο πολιτείες δεν έχει το δικαίωμα, σε περίπτωση μη υπάρξεως συμφωνίας μεταξύ τους, να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της (ηπειρωτική ή νησιωτική) πέρα της μεσαίας γραμμής, κάθε σημείο της οποίας είναι σωστό να απέχει εξίσου εκ τω πλησιέστερων σημείων της βασικής γραμμής, από την οποία μετράται εκατέρωθεν το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης και των δύο Πολιτειών, βάσει της αρχής της κυριαρχικής ισότητας των πολιτειών. Εξαιρέσεις υπάρχουν βέβαια στις περιπτώσεις εκείνες που λόγοι ιστορικοί ή ειδικών περιστάσεων, επιβάλλουν τον διαφορετικό τρόπο καταμέτρησης του πλάτους της αιγιαλίτιδας ζώνης. Ιστορικές ή ειδικές περιστάσεις υφίστανται πολλές και έχουν καθιερωθεί παραδοσιακός με μακροχρόνια άσκηση του δικαιώματος αυτού από την πολιτεία, χωρίς τη ρητή άρνηση από τη Διεθνή Κοινότητα ή Τρίτη Πολιτεία. Τέλος, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι από τα 140 κράτη του ΟΗΕ τα 110 έχουν 12 ναυτικά μίλια, όπως αυτό προβλέφθηκε από την Τρίτη Διεθνή Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ, στην Τζαμάικα το 1982, κατά την οποία στο άρθρο 3 αυτής ορίζεται ότι : «Το πλάτος της Αιγιαλίτιδας ζώνης μιας χώρας, μπορεί να φθάσει μέχρι τα 12 ναυτικά μίλια», ενώ σε άλλο σημείο η σύμβαση προβλέπει ότι η επέκταση «δεν πρέπει να έχει καταχρηστικό χαρακτήρα». Δηλαδή δεν μπορεί να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της μία χώρα και με τον τρόπο τούτο να παρεμποδίσει τη διεθνή ναυσιπλοία δηλαδή θα πρέπει κατά τον καθορισμό της, να προσδιορίζει και τις ελεύθερες διόδους της (free transit) και 9

10 όταν μάλιστα η αιγιαλίτιδα αυτή ζώνη διακόπτει την επικοινωνία δύο ανοικτών θαλασσών. γ) Όμορος ή συνορεύουσα ζώνη Η παράκτια πολιτεία, εκτός από την αιγιαλίτιδα ζώνη, έχει το δικαίωμα για λόγους τελωνειακούς, οικονομικούς, υγείας ή μεταναστεύσεως, να προσδιοριστεί μια έκταση πέρα της αιγιαλίτιδας ζώνης προς την ανοικτή θάλασσα, προκειμένου να ασκήσει κατ αποκλειστική δικαιοδοσία τα παραπάνω, διεθνώς αναγνωρισμένα δικαιώματα. Η έκταση της ομόρου ζώνης, δεν πρέπει να ξεπερνά τα 12 ναυτικά μίλια, από τη γραμμή βάσεως, από την οποία προσμετράτε, η έκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης. Έπ αυτού έχει επέλθει συμφωνία μεταξύ των χωρών που υπέγραψαν τη σύμβαση της Γενεύης του 1958, και αποτελεί η συμφωνία αυτή, από τότε έμμεση αναγνώριση των 12 ναυτικών μιλίων, για αιγιαλίτιδα ζώνη, των χωρών, οι οποίες διεκδικούν αιγιαλίτιδα ζώνη και μέχρι 200 ναυτικά μίλια από τις ακτές τους. Η αποκλειστική όμως δικαιοδοσία των χωρών, υπόκειται στις εξαιρέσεις εκείνες που ιστορικοί ή παραδοσιακοί λόγοι ή ειδικές περιστάσεις το έχουν επιβάλει, όπως π.χ. οι Έλληνες σφουγγαράδες, που αλιεύουν σφουγγάρια στον κόλπο της Σύρτις από την αρχαιότητα, οι Άγγλοι αλιείς μαργαριταριών στον Περσικό Κόλπο ή στις ακτές της Κεϋλάνης ή των Ιαπώνων ψαράδων στις ακτές της Αυστραλίας. Όταν όμως η απόσταση μεταξύ δύο χωρών είναι μικρότεροι των 24 ναυτικών μιλίων, τότε σε περίπτωση που δεν υπάρχει συμφωνία ή ιστορικοί παραδοσιακή λόγοι ή ειδικές περιστάσεις, η οποιαδήποτε απόσταση, διανέμεται στο μέσον από τη γραμμή βάσεως, από την οποία προσμετράτε η αιγιαλίτιδα ζώνη και των δύο χωρών. 10

11 Όμορο ή συνορεύουσα ζώνη έχουν αδιακρίτως όπως και αιγιαλίτιδα ζώνη, τόσο οι ηπειρωτικές όσο και οι νησιωτικές ακτές. 12 δ) Ανοικτή Θάλασσα Είναι η θαλάσσια περιοχή που βρίσκεται πέρα από την αιγιαλίτιδα ζώνη. Είναι εκείνο το τμήμα της θάλασσας το οποίο δεν περιλαμβάνεται στην αποκλειστική οικονομική ζώνη, στα χωρικά ύδατα ή στα εσωτερικά ύδατα ενός κράτους, ή στα αρχιπελαγικά ύδατα ενός αρχιπελαγικού κράτους. 13 Το νομικό καθεστώς της ανοικτής θάλασσας έχει μεγάλη ιστορία. Οι Ρωμαίοι εξομοίωναν τη θάλασσα με τον αέρα, και διακήρυτταν ότι ο καθένας μπορούσε να την απολαύσει χωρίς κανένα περιορισμό. Στον Μεσαίωνα όμως άλλαξαν τα πράγματα και οι διάφοροι φεουδάρχες ή οι βασιλείς άρχισαν να αξιώνουν κυριαρχικά δικαιώματα στις θάλασσες που περιέκλειαν τα βασίλειά τους και μέχρι αποστάσεως 100 ναυτικών μιλίων, αξιώνοντας την επιβολή διαφόρων τελών διελεύσεως κ.λ.π. Με την πάροδο όμως του χρόνου η μία χώρα μετά την άλλη άρχισαν να αποδέχονται την αρχή της ελευθερίας των θαλασσών. Η ανοικτή θάλασσα λοιπόν, είναι ανεπίδεκτος οποιουδήποτε δικαιώματος κατοχής ή κυριαρχίας, και τούτο διότι από την αρχή έγινε αντιληπτό ότι ήταν απαραίτητη η ελευθερία αυτή, για την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου, των επικοινωνιών και της ναυτιλίας. Η Ανοικτή θάλασσα στο Αιγαίο, είναι το τμήμα εκείνο της θάλασσας που βρίσκεται πέρα από την αιγιαλίτιδα ζώνη της Ελλάδας και της Τουρκίας και είναι ελεύθερο α) για τη διεθνή ναυσιπλοία, β) την ελευθερία της αλιείας, γ) την ελευθερία τοποθετήσεως καλωδίων ή σωληνώσεων επικοινωνίας και δ) την ελευθερία πτήσης άνωθεν αυτής. Βέβαια λέγοντας ελευθερία της ανοικτής 12 Βλ. Μυλωνά, Θαλή, Η Τουρκία στο περιθώριο της διεθνούς νομοθεσίας, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1991, σελ Βλ. Σιούσουρα Π., Πέτρο, Σημειώσεις για το Ναυτικό Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας, Πανεπιστημιακές παραδόσεις, Χίος 2003, σελ. 50, σελ

12 θάλασσας, δεν εννοούμε ασυδοσία έπ αυτής, αλλά την τήρηση και τον σεβασμό ορισμένων κανόνων, οι οποίοι έχουν προβλεφθεί από τις διάφορες συμφωνίες που έχουν υπογραφεί από τον Ο.Η.Ε. και αποβλέπουν στη διατήρηση του ζωικού πλούτου αυτών, της προλήψεως από ρυπάνσεις πάσης φύσεως και στην τήρηση μιας σειράς κανόνων που έχουν θεωρηθεί απαραίτητοι για την οικολογική διατήρησή της (π.χ. αποφυγή καταβυθίσεως στους ωκεανούς ραδιενεργών καταλοίπων) για την πρόληψη των συγκρούσεων, ή για την παροχή βοήθειας σε πλοία που βρίσκονται σε κίνδυνο και τα λοιπά. Όσον αφορά την ανοικτή θάλασσα του Αιγαίου πελάγους, πρέπει να πούμε ότι είναι πολύ περιορισμένη και κείτεται περίπου κατά κύριο λόγο, στο κεντρικό και βόρειο Αιγαίο, που περικλείεται από τις ηπειρωτικές και νησιωτικές ακτές της Ελλάδας, η οποία ασκεί την κυριαρχία της σε ένα μεγάλο τμήμα του Αιγαίου δηλαδή περίπου στο 36% αυτού, που μπορεί να φθάσει με την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης της το 64% ενώ η Τουρκία ασκεί κυριαρχία στο 1% και αν επεκτείνει κι αυτή την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ναυτικά μίλια μπορεί να ανέλθει στο 10%. 4. Ο Εναέριος χώρος του Αιγαίου Όταν λέμε εναέριο χώρο του Αιγαίου, εννοούμε όλη την εναέριο στήλη που βρίσκεται άνωθεν του Αιγαίου δηλαδή των νήσων των εσωτερικών αυτών υδάτων, της αιγιαλίτιδας ζώνης και της ανοικτής θάλασσας. Ο ελληνικός εναέριος χώρος του Αιγαίου, αρχίζει από τις ηπειρωτικές και νησιωτικές μας ακτές και ειδικά από της γραμμής βάσεως που αρχίζει να καταμετράτε η αιγιαλίτιδα ζώνη, σε πλάτος 10 ναυτικών μιλίων. Σύμφωνα με το διεθνές εθιμικό αλλά και το συμβατικό δίκαιο, δεν υπάρχει κανένα δικαίωμα, που να αναγνωρίζει ή να αποδέχεται την πτήση στον εναέριο χώρο μιας πολιτείας, από 12

13 τα αεροσκάφη μιας άλλης, είτε πρόκειται για πολιτικά αεροσκάφη είτε πρόκειται για πολεμικά. Ο εναέριος χώρος μιας χώρας δηλαδή η στήλη αέρος μιας χώρας διακόπτεται κατά έκταση ή πλάτος από τη στήλη αέρος της συνορευούσης ή παρακείμενης πολιτείας καθέτων και στο σημείο των μεταξύ τους χερσαίων ή θαλάσσιων συνόρων, δηλαδή στο σημείο της μέσης γραμμής των δύο παρακειμένων πολιτειών, κατά τρόπο ώστε να συμβαδίζει με τα θαλάσσια ή τα εδαφικά τους σύνορα. Όταν όμως η απόσταση μεταξύ δύο πολιτειών που τους χωρίζει ο θαλάσσιος χώρος, είναι μικρότερη των 24 ναυτικών μιλίων ή εν πάση περιπτώσει των 12, τότε το διαχωριστικό σημείο του εναέριου χώρου είναι η μέση γραμμή. Ύστερα από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι οι παραβιάσεις των τουρκικών αεροπλάνων του εναέριου χώρου του Αιγαίου, βρίσκονται εκτός της διεθνούς νομιμότητας και συνεπώς, οποιαδήποτε εκ μέρους της Ελλάδας δυναμική αντιμετώπιση των παραβιάσεων αυτών, θα είναι πέρα για πέρα νόμιμη. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι Τούρκοι ισχυρίζονται ότι δεν παραβιάζουν τον εναέριο χώρο μας, που κείτεται άνωθεν των 6 ναυτικών μιλίων, που είναι η αιγιαλίτιδα ζώνη μας, αλλά το χώρο εκείνο, που βρίσκεται μετά τα 6 ναυτικά μίλια και μέχρι τα 10 ναυτικά μίλια, τον οποίο διεκδικεί η Ελλάδα σαν χώρο της αποκλειστικής της δικαιοδοσίας και κυριαρχίας. Έπ αυτού, καλό θα ήταν να σημειώσουμε για την υποστήριξη και νομιμοποίηση των θέσεων της Ελλάδας, ότι : α) Η Ελλάδα, σαν χώρα κατά κύριο λόγο περιβρεχόμένη από θάλασσα, αλλά και κατακερματισμένη σε ηπειρωτική και νησιωτική έκταση, χιλιάδων χιλιομέτρων για λόγους ελέγχου της ασφάλειάς της δικαιούται όπως έκανε και το 1913, δηλαδή κατά τους βαλκανικούς πολέμους, να καθορίσει σαν αμυντική της ζώνη 10 ναυτικά μίλια εντός της οποίας να απαγορεύει την διέλευση των ξένων αεροσκαφών. 13

14 Πράγματι, το 1913 η Ελλάδα καθόρισε και διακήρυξε διεθνώς με προεδρικό διάταγμα, τον εναέριο χώρο της σε 10 ναυτικά μίλια, εντός του οποίου από τότε και μέχρι το 1975 άσκησε αποκλειστική αρμοδιότητα και κυριαρχία, χωρίς να υπάρξει καμία άρνηση ή αμφισβήτηση από καμία χώρα και κυρίως από τις γειτονικές μας χώρες ή την Τουρκία. Συνεπώς βάσει των αρχών του διεθνούς δικαίου, η παραπάνω επί τόσα χρόνια άσκηση της αποκλειστικής μας δικαιοδοσίας, δημιούργησε πέρα της νομοθετικής μας κάλυψης και διεθνές τοπικό έθιμο, δηλαδή διεθνή αναγνώριση. β) Η Ελλάδα, έχει δικαίωμα συνορεύουσας ζώνης έκτασης 12 ναυτικών μιλίων, για λόγους παρακολούθησης και τήρησης των κανόνων, μεταναστεύσεως, λαθρεμπορίας, τελωνειακών μέτρων, οικονομικών, υγείας κ.τ.λ. και ως εκ τούτου, μπορεί να διεκδικήσει την αποκλειστικά άσκηση των παραπάνω αρμοδιοτήτων, κατ επέκταση των όρων ασφαλείας της και να καθιερώσει τον εναέριο χώρο της στα 10 ναυτικά μίλια, στο Αιγαίο, που δεν βρίσκεται μεταξύ των ελληνικών νήσων και της Τουρκίας, αλλά δυτικά αυτών και ανατολικά των ηπειρωτικών ακτών της και γ) Η Ελλάδα έχει κυριαρχικό και αποκλειστικό δικαίωμα, αναγνωριζόμενο από το Διεθνές Ναυτικό Δίκαιο, η Τουρκία αλλά και όλες οι μεσογειακές χώρες, να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ναυτικά μίλια, νομίμως, και προς εναρμόνισή της, προς το διεθνές δίκαιο και την διεθνή πρακτική και συνεπώς και να επεκτείνει τον εναέριο χώρο της στα 12 ναυτικά μίλια, χωρίς η Τουρκία να έχει κανένα νόμιμο λόγο διαμαρτυρίας να προβάλει. Δυστυχώς όμως η Τουρκία, κατά παράβαση της Διεθνούς νομιμότητας και της κυριαρχικής ισότητας των κρατών, διακηρύσσει ότι η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης μας, δεν αποτελεί γι αυτή causus belli και με βάση την υποτιθέμενη δύναμή της, δηλαδή με βάση το δίκαιο του ισχυρότερου, ασκεί πίεση σε βάρος μας και εκτοξεύει απειλές πολέμου, κατά παράβαση της 14

15 Διεθνούς νομιμότητας, προκειμένου να μας εμποδίσει στην άσκηση των νομικών δικαιωμάτων μας. 14 α)οι τουρκικές θέσεις Από τα λίγα επίσημα κείμενα που είδαν το φως της δημοσιότητας, τις δηλώσεις των Τούρκων αξιωματούχων καθώς και τις πληροφορίες του τύπου, οι τουρκικές θέσεις πάνω στο θέμα του εναέριου χώρου του Αιγαίου μπορούν να συνοψισθούν πιο συγκεκριμένα ως εξής : Η Τουρκία : 1. Καθόρισε αυθαίρετα και παράνομα, με το ΝΟΤΑΜ 714/1974 ορισμένα σημεία που βρίσκονται μέσα στο FIR Αθηνών, σαν δικά της επεκτείνοντας έτσι τα δυτικά όρια του δικού της FIR, εις βάρος των ανατολικών ορίων του ελληνικού, με συνέπεια να περιλάβει όλο το Α. Αιγαίο μέσα στο δικό της έλεγχο 2. Προβάλλει το αίτημα να καθορισθεί ζώνη εγκαίρου προειδοποιήσεως πλάτους 60 ν.μ. περίπου, γύρω από τις Μικρασιατικές ακτές, για αεροσκάφη που πετάνε προς την Τουρκία, χωρίς να δέχεται και τον επ αμοιβαιότητα καθορισμό παρόμοιας ζώνης, για αεροσκάφη τα οποία πετάνε προς την Ελλάδα. 3. Ζητάει καθορισμό μονίμου χώρου διεξαγωγής στρατιωτικών γυμνασίων στο διεθνή εναέριο χώρο του Αιγαίου, που βρίσκεται μέσα στο FIR Αθηνών 4. Δεν αναγνωρίζει, από τον Αύγουστο του 1974, τις διεθνείς συμφωνίες των Παρισίων του 1952 και της Γενεύης του 1958, βάσει των οποίων καθορίστηκαν από τον τα όρια του θεωρώντας τες σαν μονομερείς και ζητάει επανακαθορισμό των ορίων αυτών 14 Βλ. Μυλωνά, Θαλή, Η Τουρκία στο περιθώριο της διεθνούς νομοθεσίας, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1991, σελ.23 15

16 5. Κάνει καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος διεξαγωγής γυμνασίων στον διεθνή εναέριο χώρο του Αιγαίου, με συνέπεια να αναστατώνει συνεχώς τον ρυθμό ζωής της περιοχής, να εμποδίζει την αεροπορική και θαλάσσια επικοινωνία των νησιών του Α. Αιγαίου και να δυσχεραίνει τον τουρισμό και την αλιεία στο τμήμα αυτό. Αυτές είναι, σε βασικές γραμμές, οι τουρκικές θέσεις, που με μια λέξη θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν σαν «κραυγαλέα άρνηση» του ισχύοντος Διεθνούς Δικαίου και των Διεθνών Κανονισμών. β) Οι ελληνικές θέσεις Εντελώς αντίθετες προς τις τουρκικές, είναι οι ελληνικές θέσεις, οι οποίες, όπως προκύπτει από τα λίγα επίσημα κείμενα και τις δηλώσεις των αρμοδίων, έχουν εν συντομία ως εξής : Η Ελλάδα : 1. Αρνείται να δεχτεί σαν νόμιμη την τουρκική ενέργεια και ζητάει την άρση από την Τουρκία του παράνομου και αυθαίρετου ΝΟΤΑΜ 714/1974, για να άρει και αυτή με τη σειρά της το ΝΟΤΑΜ 1157/1974 και έτσι, να ξανανοίξει το Αιγαίο στη διεθνή αεροπλοΐα 2. Αρνείται να δεχθεί τη μονόπλευρη καθιέρωση ζώνης εγκαίρου προειδοποιήσεως, για αεροσκάφη που πετούν προς την Τουρκία, ενώ δέχεται, κατ αρχήν, καλόπιστη συζήτηση, για εξέταση του ενδεχόμενου καθιερώσεως παρόμοιας ζώνης επ αμοιβαιότητα 3. Αρνείται καθορισμό μονίμου χώρου διεξαγωγής τουρκικών γυμνασίων στον διεθνή εναέριο χώρο του Αιγαίου, που βρίσκεται μέσα στο FIR Αθηνών, δέχεται όμως την εφαρμογή των διεθνών κανονισμών για παρόμοιες ασκήσεις στο Αιγαίο 16

17 4. Αρνείται ότι ο καθορισμών των ορίων του FIR Αθηνών είναι μονομερής και ότι χρειάζεται τροποποίηση, εφόσον ρυθμίζεται με διεθνείς συμφωνίες που έγιναν υπό την εποπτεία του ICAO 5. Αρνείται περιορισμό της ελληνικής εναερίου ζώνης από 10 ναυτικά μίλια σε 6 ν.μ. 6. Δεν αρνείται, ότι η Τουρκία έχει δικαίωμα διεξαγωγής στρατιωτικών αεροπορικών γυμνασίων στον διεθνή εναέριο χώρο του Αιγαίου, ο οποίος βρίσκεται μέσα στο FIR Αθηνών, εφόσον η Άγκυρα τηρεί τους διεθνείς κανονισμούς για την έκδοση των σχετικών ΝΟΤΑΜs, η καταχρηστική, όμως, άσκηση του δικαιώματος αυτού δημιουργεί πολλά προβλήματα, διότι αποδιοργανώνει τη ζωή της περιοχής αυτής και των ελληνικών νησιών, που βρίσκονται στο Α. Αιγαίο Γι αυτό ζητάει περιορισμό του αριθμό των γυμνασίων στα συνήθη και ανεκτά όρια. Με τις παραπάνω θέσεις, η Ελλάδα αποκρούει τις τουρκικές διεκδικήσεις στον εναέριο χώρο του Αιγαίου, συμμορφώνεται πλήρως προς τις διεθνείς της υποχρεώσεις και εμμένει στην τήρηση των διεθνών κανονισμών, όπως αυτοί διαμορφώθηκαν από τους Διεθνείς Οργανισμούς και την διακρατική συνεργασία Ο πυθμένας και το υπέδαφος του Αιγαίου, δηλαδή η υφαλοκρηπίδα αυτού Η διένεξή μας με την Τουρκία για το θέμα της υφαλοκρηπίδας γεννήθηκε μετά το 1973, όταν η Τουρκία παραχώρησε στην τουρκική εταιρεία πετρελαίων [TPAO ( Ανώνυμος Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίων )] το μισό 15 Βλ. Σαζανίδη, Χρήστο, Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις στην πενταετία , Θεσσαλονίκη, εκδόσεις Αρμονία, 1979, σελ

18 Αιγαίο, για ανεύρεση πετρελαίου, χαράσσοντας παράνομα μια γραμμή από τα ανατολικά και νότια της Σαμοθράκης, Λήμνου, Αγίου Ευστράτιου, βορειοδυτικά της Λέσβου, Χίου και ανατολικά των Ψαρών και αργότερα δυτικά της Δωδεκανήσου και νοτιοανατολικά της Ρόδου, δηλαδή μέχρι το μισό Αιγαίο, να υπαχθεί το μισό Αιγαίο στο FIR της Τουρκίας, την οποία όμως αναγκάστηκε να ανακαλέσει, μετά τις διεθνείς πιέσεις. Γενικότερα μπορούμε να πούμε ότι η Τουρκία μας έχει δημιουργήσει πληθώρα προβλημάτων, εντελώς παράνομα και προκλητικά, καθόσον, σύμφωνα με το διεθνές εθιμικό δίκαιο, αλλά και τη συμφωνία της Γενεύης, υφαλοκρηπίδα είναι : α) ο πυθμένας και το υπέδαφος των υποβρυχίων περιοχών, οι οποίες πρόσκεινται προς τις ακτές, αλλά βρίσκονται εκτός των χωρικών υδάτων, μέχρι βάθους 200 μέτρων ή πέρα του ορίου αυτού, εφόσον το βάθος των υπερκειμένων υδάτων επιτρέπει την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων των περιοχών αυτών και β) ο πυθμένας και το υπέδαφος των υποβρυχίων περιοχών οι οποίες πρόσκεινται προς τις ακτές των νησιών. Το άρθρο 6 της συμφωνίας προβλέπει ότι «τα όρια της υφαλοκρηπίδας καθορίζονται ύστερα από συμφωνία μεταξύ των ενδιαφερομένων χωρών και σε περίπτωση μη συμφωνίας το όριο είναι η μεσαία γραμμή μεταξύ των χωρών, που κάθε σημείο της απέχει ίση απόσταση από τη γραμμή βάσεως απ όπου μετριέται η αιγιαλίτιδα ζώνη κάθε πολιτείας» που σημαίνει ότι κυριαρχούσα αρχή στον καθορισμό της υφαλοκρηπίδας η οποία είναι αποδεκτή από το διεθνές δίκαιο είναι η αρχή της μέσης γραμμής η οποία στηρίζεται στην κυριαρχική ισότητα των πολιτειών. Η σχέση τώρα της συμφωνίας της Γενεύης περί υφαλοκρηπίδας, με το διεθνές εθιμικό δίκαιο πρέπει να πούμε ότι είναι αξιοσημείωτο και τούτο διότι: α) πολλές πολιτείες δεν υπέγραψαν τη συμφωνία και ισχυρίζονται ότι δεν τους δεσμεύει και 18

19 β) πολλές πολιτείες αποδέχτηκαν τη σύμβαση, πλην όμως έκαναν ορισμένες επιφυλάξεις ή ατομικές ερμηνείες, τις οποίες όμως δεν αποδέχτηκαν οι άλλες πολιτείες μέλη της συμβάσεως. Σύμφωνα όμως με την επικρατούσα θεωρία του Διεθνούς Δικαίου ο θεσμός της υφαλοκρηπίδας, αποτελεί τμήμα του διεθνούς εθιμικού δικαίου, και τούτο διότι ανέκαθεν οι πολιτείες διεκδικούσαν κυριαρχία ή δικαιώματα στις ακτές τους. Εθιμικό δίκαιο είναι η σταθερή συνεχής και παρόμοια συνήθεια ή η συνήθης πρακτική των κρατών, η οποία δημιουργεί το εθιμικό δίκαιο, πράγμα το οποίο είχε δημιουργήσει πριν από την υπογραφή της συμφωνίας περί υφαλοκρηπίδας, της Γενεύης του 1958, από δεκάδες πολιτείες, οι οποίες είχαν διακηρύξει κυριαρχικά δικαιώματα επί της προσκείμενης σ αυτά υφαλοκρηπίδας και συνεπώς είχε καθιερωθεί εθιμικά ο θεσμός. Ως εκ τούτου, το εθιμικό δίκαιο αυτό, από τη στιγμή που αναγνωρίσθηκε από μια διεθνή συνδιάσκεψη του ΟΗΕ και συμπεριελήφθη στη σύμβαση της Γενεύης, όλοι οι συγγραφείς και διεθνολόγοι, υποστηρίζουν ότι είναι πλέον καθιερωμένο εθιμικό και συμβατικό δίκαιο και συνεπώς υποχρεωτικό, δηλαδή jus cogens για όλες τις πολιτισμένες χώρες του κόσμου, αρκεί να σημειώσουμε ότι μέχρι σήμερα έχουν οριοθετηθεί με συμφωνίες των μερών ή προσφυγές στο διεθνές δικαστήριο ή με διαιτησία 370 περίπου περιπτώσεις, και μόνο η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου παραμένει εκκρεμής, λόγω των πιέσεων και απειλών της Τουρκίας. Η ηπειρωτική λοιπόν και η νησιωτική υφαλοκρηπίδα της Ελλάδας στο Αιγαίο, αποτελεί στην μεγαλύτερη έκτασή της, μια αδιάσπαστη ενότητα. Άλλωστε το Αιγαίο δεν είναι και πολύ μεγάλου βάθους και συνεπώς μπορεί να πει κανείς ότι είναι σχεδόν εξολοκλήρου εκμεταλλεύσιμο. Η Τουρκία όμως η οποία δεν υπέγραψε τη συμφωνία της Γενεύης, κινούμενη βέβαια από υστεροβουλία, προσπαθεί με πιέσεις και απειλές να εξαναγκάσει την Ελλάδα, να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, προς εξεύρεση λύσεων «πολιτικής», επί του θέματος της οριοθετήσεώς της. Τούτο όμως δε θα το πετύχει γιατί αφενός μεν η Ελλάδα έχει το δίκαιο με το μέρος 19

20 της και αφετέρου γιατί τα άρθρα 1, 2 και 3 της Συμφωνίας της Γενεύης, που προβλέπουν για την ηπειρωτική και την νησιωτική υφαλοκρηπίδα, είναι υποχρεωτικού χαρακτήρα και ως εκ τούτου η Τουρκία, αδιάφορο εάν την αποδέχθηκε ή όχι, είναι υποχρεωμένη να την εφαρμόσει. Οι επιστημονικές έρευνες τώρα επί της υφαλοκρηπίδας της ανοικτής θάλασσας είναι ελεύθερες γιατί βασίζονται στην αρχή της ελευθερίας των θαλασσών, αρκεί να μην παραβλάπτονται τα δικαιώματα των άλλων (όπως π.χ. ελευθεροπλοΐας, αλιείας, ελεύθερης τοποθέτησης καλωδίων, αεροπλοΐας κ.λ.π. ). Προϋπόθεση για την άσκηση των παραπάνω επιστημονικών ερευνών είναι, η έρευνα να έχει επιστημονικό χαρακτήρα, να υπάρχει η συναίνεση της παρακείμενης πολιτείας και να γίνεται κατόπιν αιτήσεως αξιόπιστου οργανισμού, ο οποίος μετά την έρευνα να έχει πρόθεση να δημοσιεύσει τα αποτελέσματα της έρευνας. Η έρευνα όμως επί της Ελληνικής υφαλοκρηπίδας απαγορεύεται παντελώς : α) γιατί δεν υπάρχει η συναίνεση της Ελλάδας και β) γιατί η Ελλάδα ήδη έχει αρχίσει να ερευνά και να εκμεταλλεύεται την υφαλοκρηπίδα της Οι Τουρκικές προκλήσεις στο Αιγαίο Έπειτα από την ανάπτυξη των ανωτέρω, έγινε κατανοητή η εικόνα του καθεστώτος του Αιγαίου πελάγους. Καλό είναι να αναφέρουμε πάλι τα σημεία εκείνα ή καλύτερα τις προκλήσεις της Τουρκίας και τα προβλήματα που μας έχει δημιουργήσει σε σχέση με το Αιγαίο και με τα οποία, όπως φαίνεται θα ασχοληθεί ο Ελληνικός λαός για πολλά χρόνια από σήμερα. 16 Βλ. Μυλωνά, Θαλή, Η Τουρκία στο περιθώριο της διεθνούς νομοθεσίας, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1991, σελ.26 20

21 Οι προκλήσεις και τα προβλήματα που μας έχει δημιουργήσει η Τουρκία στο Αιγαίο αναφέρονται : α) Στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, μέσω διαπραγματεύσεων β) Στην αποστρατικοποίηση των νήσων του Αιγαίου γ) Στην μη επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης μας και δ) Στην αναδιάταξη του FIR Αθηνών και στην ανακατανομή του επιχειρησιακού ελέγχου του Αιγαίου. α) Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου Το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας αφορά την οριοθέτηση της αποκλειστικής δικαιοδοσίας μεταξύ των δυο παράκτιων χωρών στο Αιγαίο Πέλαγος. Το ζήτημα παραμένει εκκρεμές και δεν έχει επιλυθεί με τους καθιερωμένους τρόπους που χρησιμοποιούνται μεταξύ παράκτιων χωρών, όπως: με διακρατική συμφωνία κατόπιν διαπραγματεύσεων μεταξύ των παράκτιων χωρών που μπορεί σε ένα πρώτο στάδιο να συμπεριλαμβάνει εμπλοκή τρίτου μέρους, δηλαδή μεσολάβηση, συνδιαλλαγή ή καλές υπηρεσίες, με δικαστική απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης ή διαιτητικού δικαστηρίου, με συνδυασμό των δύο αυτών διαδικασιών, δηλαδή των πολιτικών και δικαστικών μορφών ειρηνικής διευθέτησης των διαφορών. 17 Η Τουρκία, όπως έχει αποδειχθεί από τις μέχρι σήμερα εκδηλώσεις της, ζητά το ήμισυ σχεδόν της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, πράγμα το οποίο έρχεται σε αντίθεση προς τους διεθνείς συμβατικούς και εθιμικούς κανόνες, γι αυτό και το πρόβλημα αυτό, αποτελεί ένα από τα πλέον επίμαχα μεταξύ των 17 Βλ. Γκορέζη, Γεώργιο, Διεθνείς συμφωνίες, συνθήκες και συμβάσεις, Αθήνα 1999, σελ

22 δύο χωρών και τούτο γιατί συνδέεται με την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων του Αιγαίου. Για την Ελλάδα, η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μπορεί να γίνει με την παραπομπή της στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, αφού προηγουμένως υπογραφεί μεταξύ των δύο χωρών, το λεγόμενο συνυποσχετικό, το οποίο θα είναι λιτό, χωρίς όρους και προϋποθέσεις και κυρίως με την άφεση του Δ. Δικαστηρίου στην εφαρμογή των κανόνων εκείνων που προβλέπει το άρθρο 38 του Κατ. Χάρτη του Δ. Δικαστηρίου, όπως προς τούτο έχει συστήσει και το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Η Τουρκία όμως για να αποδεχθεί την παραπομπή του θέματος στη Χάγη, έχει εξωφρενικές απαιτήσεις τις οποίες όμως, είναι γνωστό ότι η Ελλάδα δεν πρόκειται ποτέ να δεχθεί, όπως, για παράδειγμα παραίτηση από του δικαιώματος επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης μας, την επέκταση της οποίας θεωρεί causus belli και παραίτηση από του δικαιώματος των νήσων επί της υφαλοκρηπίδας αυτών και άλλα. Το θέμα της υφαλοκρηπίδας εμφανίζεται ως διένεξη το 1970, αν και προϋπήρχε ως άλυτη διαφορά. Κατά την Ελλάδα, το θέμα το έθεσε πρώτη η Τουρκία, το Νοέμβριο του 1973 με την παραχώρηση από την τουρκική κυβέρνηση αδειών έρευνας για πετρέλαια στο μισό περίπου Αιγαίο σε κρατική εταιρεία, στην οποία η κυβέρνηση της Ελλάδας (επί Χούντας) απαντά με ρηματική διακοίνωση και εκθέτει τις θέσεις της Ελλάδας βάσει του διεθνούς εθιμικού δικαίου. Η Τουρκία με τη σειρά της απαντά με δική της ρηματική διακοίνωση και ισχυρίζεται για πρώτη φορά, τα περί προεκτάσεως της εδαφικής έκτασης της Μ. Ασίας στο Αιγαίο. Δέχεται δηλαδή τη γεωλογική έννοια της υφαλοκρηπίδας, η οποία όμως δεν έχει καμία σχέση με αυτήν, πάνω στην οποία στηρίζονται τα δικαιώματα, αλλά και η συμφωνία της Γενεύης. Το Μάρτιο του 1976, η Τουρκία αρχίζει τις νέες προκλήσεις και το Σεπτέμβριο στέλνει στο Αιγαίο το εξερευνητικό της σκάφος ΧΟΡΑ (Σισμίκ-Ι). Το ΧΟΡΑ παραβιάζει την ελληνική υφαλοκρηπίδα και η ελληνική κυβέρνηση 22

23 διαμαρτύρεται έντονα. Το ΧΟΡΑ συνεχίζει τις προκλητικές του έρευνες σε επίμαχες περιοχές. 18 Κατά την τουρκική άποψη, η υπόθεση ξεκινάει νωρίτερα, με τις έρευνες στις οποίες είχε προβεί η Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του 1970 σε περιοχές της ανοιχτής θάλασσας. Πάντως, το εναρκτήριο λάκτισμα ανήκει στην ελληνική (χουντική) πλευρά, με τις έρευνες στην περιοχή της Θάσου το Στη συνέχεια, στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, έγινε αποδεκτό ότι υπάρχει διαφορά -η κύρια στο Αιγαίο- που μπορεί να επιλυθεί με τη διαδικασία και απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης. Ας έρθουμε τώρα στην επιχειρηματολογία των δυο πλευρών. Η Ελλάδα υποστηρίζει: ότι τα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα με βάση το Διεθνές Δίκαιο ότι για την οριοθέτηση της η πιο κατάλληλη μέθοδος είναι η μέση γραμμή μεταξύ των ελληνικών νήσων του ανατολικού Αιγαίου και των τουρκικών παραλίων (και όχι δηλαδή μεταξύ των ηπειρωτικών ακτών των δυο χωρών) και ότι στα θέματα της υφαλοκρηπίδας, όπως και σε άλλα θέματα του δικαίου της θάλασσας όπου η Τουρκία δεν είναι κράτος- μέρος των αντίστοιχων συνθηκών (Σύμβαση Γενεύης για την υφαλοκρηπίδα του 1958 και Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, Μοντέγκο Μπέη του 1982), ισχύουν οι σχετικοί κανόνες ως μέρος του γενικού εθιμικού διεθνούς δικαίου. Η Τουρκία αντιτείνει ότι το θέμα είναι κυρίως πολιτικό, όχι γιατί δεν διαθέτει νομική πτυχή αλλά επειδή οι υφιστάμενοι κανόνες δεν δημιουργούν το κατάλληλο πλαίσιο για να επιλυθεί η διαφορά με δίκαιο τρόπο. Με άλλα λόγια, μια νομική επίλυση θα ήταν σε βάρος μια δίκαιης λύσης. Αντίθετα, με την οδό των διαπραγματεύσεων θα ληφθούν υπόψη τόσο οι νομικές όσο και οι 18 Βλ. Γκορέζη, Γεώργιο, Διεθνείς συμφωνίες, συνθήκες και συμβάσεις, Αθήνα 1999, σελ

24 πολιτικές πτυχές της διαφοράς. Θα ήταν έτσι δυνατόν να βρεθεί μια ικανοποιητική λύση και για τις δυο πλευρές που θα συμβάδιζε περισσότερο με τη δικαιοσύνη. Η Τουρκία χρησιμοποιεί και νομική επιχειρηματολογία, ενώ ειδικά κατά τη διάρκεια του 1970 δε φαινόταν να αποκλείει τελείως τη δικαστική επίλυση. Τα νομικά επιχειρήματα της Τουρκίας συνίστανται στα εξής: τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου είναι γεωλογική- φυσική προέκταση της Ανατολίας, αποτελούν εξάρσεις του βυθού πάνω στη φυσική προέκταση του τουρκικού εδάφους και, ως εκ τούτου, δεν δικαιούνται υφαλοκρηπίδας, «ειδικές συνθήκες» (special circumstances): τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου βρίσκονται τόσο κοντά στα τουρκικά παράλια ώστε δε θα μπορούσε να ισχύει η μέση γραμμή γιατί αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα η Τουρκία, η ετέρα παράκτια χώρα του Αιγαίου, με μεγάλο μέτωπο στη θάλασσα, να βρεθεί με μηδαμινή υφαλοκρηπίδα, κάτι το προδήλως άδικο, υπό αυτές τις ειδικές συνθήκες η μέση γραμμή, αν εφαρμοσθεί, θα πρέπει να είναι το μέσον μεταξύ των ηπειρωτικών εδαφών Ελλάδας και Τουρκίας, το Αιγαίο λόγω της διαμόρφωσης του και των νήσων του αποτελεί ημίκλειστη θάλασσα που χρήζει ειδικών ρυθμίσεων και για την ίδια δεν ισχύουν οι κανόνες που αφορούν υφαλοκρηπίδες, μια και δεν αποτελεί κράτος- μέρος των σχετικών διεθνών συμβάσεων. Και τέλος η Τουρκία υποστηρίζει ότι, υπό τις συνθήκες αυτές, η εφαρμοστέα διαδικασία πρέπει να βασίζεται στην αρχή της ευθυδικίας, η οποία όχι μόνο προβλέπεται από το Διεθνές Δικαστήριο ως εναλλακτική οδός για την επίλυση διαφορών αλλά έχει επιπλέον χρησιμοποιηθεί σε περιπτώσεις 24

25 υφαλοκρηπίδων (π.χ. στη χάραξη της υφαλοκρηπίδας της Βόρειας Θάλασσας). 19 β) Αποστρατικοποίηση των νήσων του Αιγαίου Η αποστρατικοποίηση των νήσων του ανατολικού Αιγαίου αποτελεί επίσης σημερινή αξίωση της Τουρκίας. Αφορά τρεις κατηγορίες νησιών. Την πρώτη αποτελούν η Λήμνος και η Σαμοθράκη, μια δεύτερη περιλαμβάνει τη Λέσβο, τη Χίο, τη Σάμο και την Ικαρία και η τρίτη τα Δωδεκάνησα. Η Λήμνος και η Σαμοθράκη μαζί με τις νήσους Ίμβρο και Τένεδο, που περιήλθαν στην Τουρκία με τη Συνθήκη της Λοζάννης, προβλεπόταν να παραμείνουν αποστρατικοποιημένες μαζί με την περιοχή των Στενών βάσει του άρθρου 4 της Συνθήκης της Λοζάννης για τα Στενά (1923). Στη συνέχεια όμως, με τη Συνθήκη του Μοντρέ (1936), που έλαβε χώρα με τουρκική πρωτοβουλία, σε προσυνεννόηση με τη Βρετανία και την Ελλάδα, το καθεστώς αποστρατικοποίησης, που δεν επέτρεπε στην Τουρκία να στρατιωτικοποιήσει τα νησιά άλλαξε. Η Συνθήκη του Μοντρέ διευκρινίζει ότι αντικαθιστά το σχετικό καθεστώς της προηγούμενης συνθήκης για τα Στενά αλλά αναφέρεται ρητά μόνο στις νήσους υπό τουρκική κυριαρχία. Η μη αναφορά στις δυο ελληνικές νήσους έχει οδηγήσει την Τουρκία να αμφισβητήσει το δικαίωμα της Ελλάδας να στρατιωτικοποιήσει τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη, θέμα που θέτει από το 1969 και μετά. 20 Δίχως άλλο, η έλλειψη μνείας στη Συνθήκη του Μοντρέ αποτέλεσε παράλειψη και σφάλμα της ελληνικής αντιπροσωπίας, για το οποίο ευθύνεται η τότε κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά. Ωστόσο τα ελληνικά νομικά επιχειρήματα σε αυτήν την περίπτωση φαίνονται μάλλον ισχυρά. 19 Βλ. Μυλωνά, Θαλή, Η Τουρκία στο περιθώριο της διεθνούς νομοθεσίας, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1991, σελ Βλ. Ροζάκη, Χρήστο, Η αποστρατικοποίηση των ελληνοτουρκικών συνόρων, Αθήνα, εκδόσεις Σάκκουλα, 1977, σελ

26 Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι η νέα συνθήκη αντικατέστησε την προηγούμενη, κάτι που άλλωστε αναφέρεται ρητά στη Συνθήκη του Μοντρέ. Κανονικά μια μεταγενέστερη συνθήκη για το ίδιο θέμα και από τα ίδια κράτημέρη αντικαθιστά από μόνη της την προηγούμενη. Στις συνεννοήσεις που είχαν γίνει πριν από τη διάσκεψη μεταξύ Άγκυρας και Αθήνας, η Τουρκία είχε προφορικά και γραπτά τονίσει την ταυτόχρονη απαλλαγή από το καθεστώς αποστρατιωτικοποίησης τόσο των δικών της όσο και των ελληνικών νήσων (π.χ. έγγραφο Τούρκου πρέσβη στην Αθήνα). Η σχετική βούληση προκύπτει και από τις δηλώσεις του Έλληνα αντιπροσώπου, καθηγητή Νικολάου Πολίτη, στη διάσκεψη, καθώς και από τις αντίστοιχες δηλώσεις των εκεί Τούρκων ομολόγων του. Η παραδοχή και ερμηνεία αυτή γίνεται ακόμα πιο ισχυρή, αφού κατά τη διάρκεια της κύρωσης της Συνθήκης του Μοντρέ στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση, ο Τούρκος υπουργός εξωτερικών Αράς την αποδέχτηκε ρητά, παρουσία μάλιστα του πρωθυπουργού Ισμέτ Ινονού. Επίσης η ελληνική πλευρά επισημαίνει και ένα ακόμα στοιχείο, ότι σε συνέχεια της υιοθέτησης της Συνθήκης η Ελλάδα προέβη τότε σε στρατιωτική κατάληψη των νήσων αυτών, δηλαδή ενάσκησε αμέσως τα δικαιώματά της χωρίς να υπάρξει τότε αρνητική τουρκική αντίδραση. Η τουρκική πλευρά αντιτείνει ότι η μη αναφορά, τη στιγμή κατά την οποία υπάρχει αναφορά στα τουρκικά νησιά στο Μοντρέ, υποδηλώνει ότι και για τις δυο ελληνικές νήσους συνεχίζει να ισχύει το καθεστώς της Λοζάννης. Επίσης ότι η Συνθήκη του Μοντρέ έγινε με σκοπό να απαλλαγεί η Τουρκία από δουλείες σε βάρος της ασφάλειες και τις κυριαρχίας της και όχι μια συνολική αποστρατιωτικοποίηση. Θεωρεί τη δήλωση του Αράς χωρίς νομική ισχύ, απλώς ως χειρονομία καλής θέλησης προς την Ελλάδα, σε μια εποχή που οι σχέσεις των δυο χωρών ήταν θερμές. Κι ότι πάντως το καθεστώς της επαναστρατικοποίησης ισχύει μόνο αν οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών παρέμεναν φιλικές, πράγμα που ως γνωστόν δε συνέβη, οπότε ισχύει η αρχή rebus sic stantibus (τα συμφωνημένα ισχύουν μόνο αν οι συνθήκες δεν έχουν 26

27 αλλάξει ριζικά). Η Τουρκία φαίνεται επιπλέον ότι έχει την εντύπωση πως τα νησιά δεν στρατιωτικοποιήθηκαν αμέσως μετά τη Συνθήκη αλλά στη δεκαετία του 1960, δηλαδή ότι η Ελλάδα δεν άσκησε το όποιο δικαίωμα νόμιζε πως είχε, κάτι που θα έδινε στην Τουρκία την ευκαιρία να της το αρνηθεί τότε. Γίνεται επίσης κατάλληλη χρήση μιας απαντητικής διακοίνωσης της Ελλάδας το 1969, σε σχετική διαμαρτυρία της Τουρκίας, στην οποία αναγράφεται ότι η Ελλάδα δεν παραβαίνει τις υποχρεώσεις περί μη στρατικοποίησης στα νησιά αυτά. Άρα δηλαδή, λέει η Τουρκία, η Ελλάδα θεωρεί ότι έχει τέτοια υποχρέωση. Σε ό,τι αφορά τη δεύτερη ομάδα νήσων (Λέσβος, Χίος, Σάμος, Ικαρία), κανονικά ισχύει μέχρι σήμερα το άρθρο 13 της Συνθήκης της Λοζάννης (1923) περί μερικής αποστρατιωτικοποίησης. Η Ελλάδα άρχισε να παραβαίνει το άρθρο αυτό στα μέσα της δεκαετίας του 1960, στρατιωτικοποιώντας τα νησιά πέρα των επιτρεπτών ορίων. Στις σχετικές ωστόσο διαμαρτυρίες της Τουρκίας, το 1969 και το 1970, ισχυριζόταν ότι δεν είχε υπερβεί τα επιτρεπτά όρια, κάτι που φάνηκε να ικανοποιεί τότε την Άγκυρα. Σε αντίθεση με την προηγούμενη περίπτωση νησιών, η τουρκική θέση φαίνεται εδώ να είναι μάλλον πιο ισχυρή από την ελληνική. Η ελληνική πλευρά κραδαίνει ένα βασικό επιχείρημα, ότι ασκεί το αναφαίρετο δικαίωμα στην αυτοάμυνά της, με δεδομένη την απειλητική στάση της Τουρκίας, με την εισβολή και κατοχή της Κύπρου, το casus belli που επικρέμαται απειλητικό και τη σύσταση της 4 ης τουρκικής Στρατιάς («Στρατιάς του Αιγαίου»), που προφανώς στρέφεται εναντίον της και την απειλεί. Η Τουρκία αντιτείνει ότι οι απειλές άρχισαν πρώτα από την ελληνική πλευρά, μια και η στρατικοποίηση είχε προηγηθεί της σύστασης της 4 ης Στρατιάς, ενώ γινόταν σαφείς προσπάθειες ένωσης όλης της Κύπρου με την Ελλάδα, και μάλιστα με τη χρήση ένοπλης βίας ( , , 1974). Όσο για την αυτοάμυνα, το δικαίωμα αυτό ισχύει όταν έχει ήδη εκδηλωθεί επίθεση και όχι πριν (και όντως έτσι ορίζεται η αυτοάμυνα στο διεθνές δίκαιο. Το δικαίωμα στην αυτοάμυνα τίθεται από το Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, 27

28 στο άρθρο 51, ως «φυσικό δικαίωμα ατομικής ή συλλογικής νομίμου άμυνας», σε περίπτωση που ένα κράτος «υποστεί ένοπλη επίθεση», μέχρις ότου λάβει το Συμβούλιο Ασφαλείας τα απαραίτητα μέτρα για την επικράτηση της ειρήνης). Σε αυτό το ισχυρό επιχείρημα η ελληνική πλευρά αντιτείνει ότι για να μπορέσει να αντιδράσει επιτυχώς και να αποκρούσει τον επιτιθέμενο θα πρέπει να έχει κάνει την απαραίτητη προπαρασκευή. Αλλιώς δε θα είναι καν σε θέση να ασκήσει το δικαίωμα της αυτό. Θα είναι πολύ αργά όταν θα έχει ήδη δεχτεί στρατιωτική επίθεση από την Τουρκία, η οποία μάλιστα διαθέτει εκτεταμένες ακτές και τον δεύτερο μεγαλύτερο αριθμό αποβατικών σκαφών στο ΝΑΤΟ. Επίσης τονίζει ότι η όλη οχύρωση των νήσων αυτών είναι καθαρά αμυντική και όχι επιθετική και ότι, εν πάση περιπτώσει, αν τυπικά η Ελλάδα παρανομεί πρόκειται για «παρανομία έναντι τουρκικής παρανομίας» (συνεχιζόμενη κατοχή στην Κύπρο, casus belli). Σε ό,τι αφορά τα Δωδεκάνησα, οι σχετικές διατάξεις περί αποστρατιωτικοποίησης υπάρχουν στη Συνθήκη των Παρισίων (1947), με την οποία οι δεκατέσσερις (και όχι δώδεκα) νήσοι παραχωρήθηκαν από την ηττημένη Ιταλία στην Ελλάδα. Στη συνθήκη αυτή κράτη- μέρη είναι, εκτός από την Ελλάδα και την Ιταλία, οι κύριοι νικητές του Β Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά όχι η Τουρκία μια και δεν είχε λάβει μέρος στον πόλεμο. Η ελληνική επιχειρηματολογία, εκτός από τα περί δικαιώματος στην αυτοάμυνα, είναι ότι η συμφωνία δεν περιλαμβάνει την Τουρκία ως ενδιαφερόμενο μέρος. Πρόκειται για περίπτωση res inter allios acta (πράξη άλλων που αφορά αυτούς και μόνο), που δεν δίνει στην Τουρκία το δικαίωμα να προβάλλει αιτιάσεις ή διαμαρτυρίες. Οι υποχρεώσεις απορρέουν μόνο για τους υπογράφοντες. Επιπλέον η Ελλάδα υποστηρίζει ότι πρόκειται για συνθήκη σε βάρος ηττημένου που έγινε στο πλαίσιο της σύγκρουσης Ανατολής- Δύσης, μπροστά στο φόβο η Σοβιετική Ένωση να ζητήσει αγκυροβόλια και στρατιωτική παρουσία στην περιοχή. Η τουρκική πλευρά αντιτείνει ότι η αποστρατιωτικοποίηση δεν μπορεί να μην περιλαμβάνει στους στόχους της και την ασφάλεια της Τουρκίας, αφού 28

29 τα νησιά βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από τα τουρκικά παράλια, με προφανή επακόλουθα για την ίδια. Τα Δωδεκάνησα αποτελούν σημαντική αλυσίδα νησιών σε καίριο σημείο θαλάσσιας οδού προς τη Μεσόγειο, οπότε η Συνθήκη των Παρισίων έχει χαρακτήρα που αφορά πλείονα κράτη: δεν μπορεί παρά να αφορά δυνητικά τους πάντες, επομένως και την Τουρκία. γ) Επέκταση της Αιγιαλίτιδας ζώνης Το ζήτημα της ελληνοτουρκικής διαφοράς ως προς την αιγιαλίτιδα ζώνη προκύπτει κυρίως από το ενδεχόμενο η Ελλάδα να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στο Αιγαίο από τα έξι ναυτικά μίλια στα δώδεκα. Πρόκειται για δυνατότητα που της δίνεται σαφώς από τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982), που στην περίπτωση αυτή συνιστούσε κωδικοποίηση προϋπάρχοντος διεθνούς εθίμου. Αν δηλαδή η Ελλάδα απεμπολήσει αυτό το δικαίωμα, το θέμα κανονικά δεν υφίσταται. Αλλά αυτό δεν έχει συμβεί και η Ελλάδα επιφυλάσσεται να προχωρήσει, με μονομερή εσωτερική πράξη (όπως έχει το δικαίωμα), στη διεύρυνση, όταν κρίνει τη στιγμή κατάλληλη. 21 Το 1963, όταν η Τουρκία επέκτεινε την αιγιαλίτιδα ζώνη της, στα 12 ναυτικά μίλια στον Εύξεινο Πόντο και απέναντι από την Κύπρο, η Ελλάδα δεν εφάρμοσε τότε τον ίδιο κανόνα και έχασε έτσι μια μεγάλη ευκαιρία, να μετατρέψει το Αιγαίο σε ελληνική λίμνη, γιατί τότε ο θεσμός της υφαλοκρηπίδας μόλις είχε εμφανιστεί, τα πετρέλαια του Αιγαίου ήταν άγνωστα και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις της Τουρκίας θα ήταν ελάχιστες ή ανύπαρκτες. Όπως αναφέραμε και πιο πάνω η Ελλάδα έχει πολλές δυνατότητες να επιτύχει επέκταση, διότι ο κανόνας των 12 ναυτικών μιλίων έχει πλέον καταστεί εθιμικό δίκαιο, αφού μεταξύ των 140 χωρών του ΟΗΕ, οι 110 έχουν 21 Βλ. Γκορέζη, Γεώργιο, Διεθνείς συμφωνίες, συνθήκες και συμβάσεις, Αθήνα 1999, σελ

30 καθιερώσει αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ναυτικών μιλίων, μεταξύ των οποίων όλες οι μεσογειακές χώρες και μέσα σε αυτές και η Τουρκία. Αυτό μπορεί να γίνει επίσης και με τη σύγκληση μεσογειακής συνδιάσκεψης, για την εναρμόνιση του Ναυτικού δικαίου των μεσογειακών χωρών, όπου ήδη όλες οι χώρες απολαμβάνουν ευνοϊκό καθεστώς από την Ελλάδα. Τέλος, η επέκταση μπορεί να γίνει σταδιακά, από το Ιόνιο, στο Κρητικό πέλαγος και τέλος από τις ηπειρωτικές ακτές της χώρας μας, και τις δυτικές ακτές των νησιών της, ώστε να μην μπορεί η Τουρκία να προβάλει νομίμως τον παραμικρό αντίθετο ισχυρισμό. 22 Τι θα σήμαινε όμως η διεύρυνση; Με την επέκταση στα δώδεκα μίλια, η Ελλάδα σχεδόν θα διπλασίαζε την κυριαρχία της στα ύδατα του Αιγαίου: από 35% σήμερα (με τα έξι ναυτικά μίλια) θα έφτανε στο 63,9%. Για την Τουρκία η αντίστοιχη αύξηση, με την επέκταση στα δώδεκα ναυτικά μίλια, θα ήταν μηδαμινή, από 8,8% στο 10% των υδάτων. Επίσης, με τη διεύρυνση, η ανοιχτή θάλασσα στο Αιγαίο θα περιοριζόταν από 56% μόλις στο 26,1%. Το Αιγαίο θα καθίστατο σχεδόν κλειστή ελληνική θάλασσα, αφού θα υπήρχε αδιατάρακτη συνέχεια χωρικών υδάτων από το Σούνιο ως τα Δωδεκάνησα και την Κρήτη. Η Τουρκία θα είχε μόνο δυο στενά ανοίγματα προς την ανοικτή θάλασσα, μεταξύ Λέσβου και Χίου, και Χίου και Σάμου, τα οποία όμως θα της επέτρεπαν μόνο μια σύντομη διέλευση γιατί, στη συνέχεια, θα βρισκόταν στην ανάγκη να περάσει και πάλι από ελληνικά χωρικά ύδατα αν ήθελε να πλεύσει προς τη Μεσόγειο ή το Μαρμαρά. Οι συνέπειες αυτές έχουν οδηγήσει την Τουρκία στο να δηλώσει ότι η τυχόν επέκταση είναι ανεπίτρεπτη καθώς η μια παράκτια χώρα θα εγκλώβιζε συνολικά την άλλη. Ο δε περιορισμός της ελευθερίας των θαλασσών δεν 22 Βλ. Μυλωνά, Θαλή, Η Τουρκία στο περιθώριο της διεθνούς νομοθεσίας, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1991, σελ.35 30

31 πλήττει μόνο την ίδια αλλά και τη διεθνή ναυσιπλοΐα (πράγμα, σημειωτέον, που όντως ισχύει). Υποστηρίζει επίσης ότι χρειάζεται τουλάχιστον τις τρεις διεξόδους στην ανοιχτή θάλασσα που μέχρι σήμερα διαθέτει, τόσο για προφανείς οικονομικούς και εμπορικούς λόγους όσο και για λόγους αμυντικούς. Η Τουρκία προβάλλει και άλλα επιχειρήματα, που στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου δεν φαίνονταν και τόσο εξωπραγματικά. Για παράδειγμα τι θα συνέβαινε αν η Ελλάδα γινόταν εχθρική χώρα, μέλος εχθρικού συνασπισμού (όπως παραλίγο να γίνει το ) ή την κατακτούσε μια άλλη προφανώς επιθετική χώρα όπως το 1941; Όσο για την αρχική επέκταση από τα τρία στα έξι μίλια στην οποία προέβη η Ελλάδα το 1936, η Τουρκία δεν αντέδρασε γιατί κατά την εποχή εκείνη δεν είχε αναπτύξει τις θαλάσσιες και εναέριες συγκοινωνίες της. Η Τουρκία υποστηρίζει επίσης ότι η διεύρυνση στα δώδεκα μίλια δεν είναι υποχρεωτική για τα κράτη, αλλά ένδειξη της maximum δυνατής διεύρυνσης που επιτρέπεται (κάτι που είχε υποστηρίξει και κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων στην τρίτη Διάσκεψη του Δικαίου της Θάλασσας) και επικαλείται το γεγονός ότι δεν έχει εφαρμοσθεί από όλες τις χώρες. Το Αιγαίο ως ημίκλειστη θάλασσα είναι κατεξοχήν ακατάλληλο για εφαρμογή των δώδεκα μιλίων. Και καταλήγει στη θέση ότι η διεύρυνση στα δώδεκα μίλια (ή και στα δέκα μίλια) θα συνιστούσε κατάχρηση δικαιώματος από μέρους της Ελλάδας, ενώ επιπλέον δε θα τηρούνταν η διάταξη περί συνεργασίας των παράκτιων χωρών σε θέματα άσκησης των δικαιωμάτων τους και στην εκπλήρωση υποχρεώσεων που απορρέουν από το Δίκαιο της Θάλασσας. Στη νομική αυτή επιχειρηματολογία έχει βέβαια προσθέσει και μια απειλή, το περίφημο casus belli, ότι τυχόν επέκταση συνιστά αιτία πολέμου. Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι το δικαίωμα της επέκτασης είναι απόλυτο, μπορεί να εφαρμοστεί με μονομερή εσωτερική πράξη, δεσμεύει δε και την Τουρκία μια και αποτελούσε και πριν από την κωδικοποίηση διεθνές έθιμο. Το νέο Δίκαιο της Θάλασσας δε μιλάει για εξαιρέσεις και διαφοροποίηση κατά περίπτωση, ανάλογα με τις συνθήκες που υπάρχουν σε κάθε θάλασσα. Όσο για 31