Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ

Transcript

1 Χριστιανική Γραμματεία ΙIΙ Ενότητα 2-Ε Δ 1-8: Νεότερη Ελληνική Θεολογία Αναστάσιος Γ. Μαράς, Δρ Θ. Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Περιεχόμενα ενότητας 2-Ε Δ 1-8 1/2 Παχώμιος Ρουσάνος ( ). Ιερεμίας Β ο Τρανός ( ). Γαβριήλ Σεβήρος ( ). Κύριλλος Λούκαρης ( ). Κοσμάς Αιτωλός ( ). Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης ( ). 4

5 Περιεχόμενα ενότητας 2-Ε Δ 1-8 2/2 Αθανάσιος Πάριος ( ). Νικόδημος Αγιορείτης ( ). Θεόφιλος Καΐρης ( ). 5

6 Παχώμιος Ρουσάνος ( ) 1/2 Γεννήθηκε και πέθανε το στη Ζάκυνθο. Μοναχός σε νεαρότατη ηλικία στη μονή του Αγ. Γεωργίου των Κρημνών Ζακύνθου. Συνέχισε τις σπουδές του στη Βενετία. Ταξίδεψε στο Άγιο Όρος και αλλού. Έτσι απέκτησε ιδία αντίληψη για τα προβλήματα των Ορθοδόξων. Κατὰ ἁγιοκατηγόρωνκαὶ κατὰ τοῦ Φρὰ Μαρτὶ Λούτερι: το πρώτο αντιλουθηρανικό έργο. 6

7 Παχώμιος Ρουσάνος ( ) 2/2 Κατὰ ἁγιο κατηγόρωνκαὶ κατὰ τοῦ Φρὰ Μαρτὶ Λούτερι: το πρώτο αντιλουθηρανικό έργο. Λόγοι δογματικοί: έκθεση της χριστιανικής διδασκαλίας. Περί αρχεγόνου καταστάσεως του ανθρώπου: συζητήσεις με κάποιο μοναχό Διονύσιο, επαναλαμβάνει τη θέση του Θεόφιλου Αντιοχείας ότι ο άνθρωπος δεν είναι θνητός ούτε αθάνατος, αλλά δεκτικός αμφοτέρων των καταστάσεων. 7

8 Ιερεμίας Β ο Τρανός ( ) 1/2 Από την Αγχίαλο, αρχικά Μητροπολίτης Λάρισας. Πατριάρχης Κων/πολης: , , : Πατριαρχείο Μόσχας, χειροτονεί τον Ιώβ πρώτο Πατριάρχη. 1593: Η Σύνοδος αναγνωρίζει το νέο Πατριαρχείο. 1593: Απορρίπτεται το γρηγοριανό ημερολόγιο. Συζητήσεις με Φίλιππο Μελάγχθονα, Ιάκωβο Ανδρέου, Μαρτίνο Κρούσιο, κ.ά. Λουθηρανούς. 8

9 Ιερεμίας Β ο Τρανός ( ) 2/2 Δημιουργία ναού στη Βενετία, εγκατάσταση Μητροπολίτη. Δίνει εντολή να δημιουργηθεί Σχολή σε κάθε ορθόδοξη επισκοπή. Αποκρίσεις: τρία έργα προς τους Λουθηρανούς. Αδύνατη η δογματική συμφωνία με τους Λουθηρανούς, επιθυμητή η φιλία. 9

10 Γαβριήλ Σεβήρος ( ) 1/6 Από τη Μονεμβασιά, μεγάλωσε στην Κρήτη. Μαθήτευσε κοντά στον Θωμά Τριβιζάνο στον Χάνδακα και αργότερα συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Πατάβιου. Άλλαξε το επώνυμό του από Σβηρός στο αρχαιοπρεπέστερο Σεβήρος. Χειροτονήθηκε ιερέας και εργάστηκε για κάποιο διάστημα στη Ζάκυνθο και στην Κρήτη. 10

11 Γαβριήλ Σεβήρος ( ) 2/6 Το 1573 επέστρεψε στην Ιταλία ως εφημέριος του Αγίου Γεωργίου Βενετίας. Το 1577 είχε ως αποτέλεσμα τη χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Φιλαδέλφειας στην Κωνσταντινούπολη. Αρνείται να πάει στην έδρα του σκοπός του ήταν να αναλάβει την ηγεσία της Συνόδου της Κρήτης, σύμφωνα με σχέδιο του Leonini Servo. Στις 20 Αυγούστου 1578 το Συμβούλιο των Δέκα ανακοίνωσε στον Γαβριήλ ότι δεν υπήρχαν επαρκείς λόγοι για να δικαιολογηθεί η αποστολή του στην Κρήτη. 11

12 Γαβριήλ Σεβήρος ( ) 3/6 Τελική «υποχώρηση» του Πατριαρχείου ήταν να αποδεχτεί την παρουσία του Γαβριήλ στη Βενετία ως Εξάρχου, διατηρώντας τον τίτλο το Μητροπολίτη Φιλαδέλφειας. Τον Οκτώβριο του 1588, όταν φυλακίστηκε για πέντε μήνες με την κατηγορία ότι -σε συνεργασία με τους Ισπανούς- είχε προσχωρήσει σε κίνηση που προετοίμαζε την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους. Αθωώθηκε δικαστικά, αλλά από τότε το κύρος του μειώθηκε αισθητά. 12

13 Γαβριήλ Σεβήρος ( ) 4/6 Η παραμονή του Γαβριήλ στη Βενετία ως Πατριαρχικού εξάρχου επεξέτεινε τη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου στους ορθοδόξους της Ιταλίας, της Δαλματία και των Επτανήσων. Το 1616 ο Γαβριήλ επισκέφτηκε τη μονή της Αγίας Παρασκευής στη Λεσίνη της Δαλματίας, όπου και πέθανε. Οι στοχασμοί του χαρακτηρίζονταν από τη γνώση της πατερικής θεολογίας και ιδιαίτερα αυτής του Ιωάννη του Χρυσόστομου. 13

14 Γαβριήλ Σεβήρος ( ) 5/6 Ήταν ασυμβίβαστος απέναντι στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Περί αγίων μυστηρίων. Ἔκθεσις κατὰ τῶν ἀμαθῶς λεγόντων καὶ παρανόμως διδασκόντων, ὅτι ἡμεῖς οἱ τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας γνήσιοι καὶ ὀρθόδοξοι παῖδες ἐσμὲν σχησμάτικοι παρὰ τῆς ἁγίας καὶ καθόλου Ἐκκλησίας: αναπτύσσονται σε κεφάλαια οι δογματικές διαφορές των δυο Εκκλησιών. 14

15 Γαβριήλ Σεβήρος ( ) 6/6 Το ζήτημα του καθαρτήριου πυρός αποτελεί την τέταρτη κατά σειρά διαφορά μεταξύ των δυο Εκκλησιών, μετά από την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος, την μοναρχία του Πάπα και την «ύλη της Θείας Λειτουργίας». Το νόημα της επικοινωνίας των ζωντανών με τους νεκρούς, καθώς και η αναγκαιότητα των δεήσεων για την ανάπαυση των ψυχών των κεκοιμημένων. 15

16 Κύριλλος Λούκαρης ( ) 1/3 Από τον Χάνδακα στη Βενετία και το Πατάβιο. Στην Αλεξάνδρεια με τον Μελέτιο Πηγά. Στην Ουκρανία. Σχολές στο Λβώφ και Βίλνα, αγώνας κατά των Ιησουϊτών, υποστηριζόμενων από τον βασιλιά της Πολωνίας Σιγισμούνδο. 1595: Ενωτική Σύνοδος Μπρέστ-Λιτόφσκ. 1601: Πατριάρχης Αλεξανδρείας. 16

17 Κύριλλος Λούκαρης ( ) 2/3 1612: Τοποτηρητής του Οικουμενικού θρόνου. 1620: Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Δημιουργία τυπογραφείου στην Πόλη. Αντίδραση Ρωμαιοκαθολικών και Γάλλου Πρέσβη, βοήθεια από Προτεστάντες και Ολλανδό Πρέσβη. Προσπάθεια να δικαστεί από την Ιερά Εξέταση στη Μάλτα. Ο Αντώνιος Leger προσηλυτίζει τον Ιωάννη Καρυοφύλλη και Θεόφιλο Κορυδαλλέα. 17

18 Κύριλλος Λούκαρης ( ) 3/3 Προσφορά Πάπα να τον αναγνωρίσει ως δεύτερο στην Εκκλησία γρόσια στους Τούρκους για να χάσει τον πατριαρχικό θρόνο του. 1638: Στραγγαλισμός του από τους Τούρκους και ρίψη του σώματός του στο Βόσπορο. Περί του πρωτείου του πάπα. Ανατολική ομολογία της Ορθοδόξου πίστεως. 1638: συνοδική καταδίκη ομολογίας Λούκαρη, ως καλβινίζουσας. 18

19 Κοσμάς Αιτωλός ( ) Κατά κόσμον: Κωνσταντίνος Ανυφαντής από το Μεγάδενδρο Αιτωλοακαρνανίας. Μαθητής του Ευγένιου Βούλγαρη και του Νικόλαου Τζαρτζούλη στην Αθωνιάδα. Από το 1760 περιοδεύει με άδεια του Πατριαρχείου σε ηπειρωτική Ελλάδα και νησιά. Απαγχονίστηκε στο Βεράτιο της Ηπείρου. Διδαχαί. 19

20 Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης ( ) 1/7 Γεννήθηκε στην Πάτρα το 1713, από Εβραίους γονείς που είχαν ασπαστεί το Χριστιανισμό. Εκπαίδευση: Πάτμος, Κωνσταντινούπολη, πριγκιπική Ακαδημία στη Βλαχία, Πάτμος και Ιωάννινα. μοναχός στα Καυσοκαλύβια του Αγίου Όρους, όπου μεταξύ άλλων δίδασκε γραμματική σε μοναχούς. Πρόσκληση του Ευγένιου Βούλγαρη προς τον Νεόφυτο να αναλάβει τη Διεύθυνση της Αθωνιάδας Σχολής. 20

21 Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης ( ) 2/7 Αποτυχία στη Διεύθυνση της Αθωνιάδας ολιγόχρονη παρουσία, εξαιτίας απειρίας, της συντηρητικότητας, αυστηρότητας του χαρακτήρα και απλοϊκότητάς του. Το1753 ο Νεόφυτος αποσύρεται και πάλι στην καλύβα του στα Καυσοκαλύβια. Αναδείχθηκε σ έναν από τους ιθύνοντες της κίνησης των Κολυβάδων. Ανέδειξε το πρόβλημα της μη συχνής μετάληψης. 21

22 Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης ( ) 3/7 Σωτήρια φυγή του Νεόφυτου από το Άγιο Όρος, καθώς δεν τον ενέπλεξε στις άσχημες για τους Κολυβάδες εξελίξεις με την καταδίκη τους στις 9 Ιουνίου Ανώνυμη έκδοση του βιβλίου του «Περί της συνεχούς μεταλήψεως» το : ο Νεόφυτος βρίσκεται εκτός Αγίου Όρους. Το 1767, μετά από μια θητεία, ως Σχολάρχης στη Χίο και καθηγητής στην Αδριανούπολη επέστρεψε στο Βουκουρέστι. 22

23 Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης ( ) 4/7 1768: ο Νεόφυτος εκδίδει στο Βουκουρέστι το έργο «Θεοδώρου γραμματικῆς εἰσαγωγὴ τῶν εἰς τὸ τέταρτον ὑπόμνημα». Καθηγητής στην πριγκιπική Ακαδημία Βουκουρεστίου. Καθιέρωσή του ως διαπρεπή ελληνιστή φιλολόγου. παραμέρισε την έως τότε επικρατούσα μέθοδο της «ψυχαγωγίας» (εύρεση όλων των συνωνύμων για κάθε λέξη του κειμένου). 23

24 Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης ( ) 5/7 Στο Μπρασώφ (Brasov), εξαιτίας του Ρώσοτουρκικού πολέμου ( ) ο Νεόφυτος επέστρεψε στο Βουκουρέστι, καθηγητής ως το τέλος του. Πρώτος απέδειξε ότι οι σωζόμενες σε διάφορες γλώσσες πέντε συλλογές οι οποίες φέρουν τον τίτλο «Πεντήκοντα ομιλίαι πνευματικαί» και αποδίδονται στον Μακάριο Αιγύπτιο ( ) είναι έργο άλλου συγγραφέα, ενδεχόμενα του Συμεών Μεσοποταμίας. 24

25 Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης ( ) 6/7 Σχολίασε τις επιστολές του Συνέσιου Κυρήνης ( ). Ακολουθία των Οσίων Βαρνάβα, Σωφρονίου και Χριστοφόρου, ασκητών στο όρος Μελά. Επιτομή των θείων και Ιερών Κανόνων: ένας Νομοκάνονας. Κατά Καλβινιστών: δογματικό. Φιλόσοφος ή Θεϊστής: έργο που στρέφονταν κατά των διαφωτιστών. 25

26 Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης ( ) 7/7 Εκλογή Ψαλτηρίου : εκδόθηκε το 1759 στο Άγιο Όρος, επανεκδόθηκε στο Βουκουρέστι το 1769, τρίτη έκδοση το 1781 στη Βενετία. Μεταφράστηκε στα ρουμανικά και εκδόθηκε στο Σιμπιού το Ψευδεπίγραφα: Infrutarea Jidovilor (Ανατροπή της θρησκείας των Εβραίων), Praștie (σφενδόνη) και το Ἐγχειρίδιον περιέχον τὸν παρακλητικὸν κανόνα Γράφει σε δημώδη γλώσσα κατανοητή στο λαό. 26

27 Αθανάσιος Πάριος ( ) 1/2 Γεννήθηκε στην Πάρο σπούδασε σε Σμύρνη, Αθωνιάδα και Κέρκυρα. 1771: Διευθυντής της Αθωνιάδας. Πρωτεργάτης στην κίνηση των Κολλυβάδων. Καταδίκη, μετάβαση στη Θεσσαλονίκη. Αρνείται Μητροπολιτική έδρα και καθηγεσία στην Πατριαρχική Ακαδημία Κων/πολης. Στη Χίο ιερέας και Σχολάρχης επί 25 έτη 27

28 Αθανάσιος Πάριος ( ) 2/2 Θάνατος στη μονή Αγίου Γεωργίου Ρεστών. Κατά Ρωμαιοκαθολικών: Αντίπαπας, Ουρανού κρίσις, Λατίνων αναβαπτισμός. Κατά διαφωτιστών: Αντιφώνισις, Ανεξίκακον πνευματικόν. Επιτομή των θείων της πίστεως δογμάτων. Συντηρητικός, αλλά πατερικός. Πραγματική σοφία η τήρηση των εντολών του Θεού, η κάθαρση της ψυχής από τα πάθη, η προσκόλληση στο Θεό. 28

29 Νικόδημος Αγιορείτης ( ) Γεννήθηκε στη Νάξο, σπούδασε στη Σμύρνη. 25 ετών μοναχός στη μονή Διονυσίου Αγ. Όρους. Πέθανε στο κελί των Σκουρταίων, πάνω από τις Καρυές. Το 1955: άγιος. Ομολογία πίστεως: κολλυβαδικό έργο. Αόρατος πόλεμος: επεξεργασία έργου του Scupoli Πνευματικά γυμνάσματα: επεξεργασία έργου του Ιησουΐτη Loyola. 29

30 Θεόφιλος Καΐρης ( ) 1/2 Γεννήθηκε στην Άνδρο και σπούδασε σε Χίο, Παρίσι και Ιταλία. 1835: στην Άνδρο μετατρέπει το ορφανοτροφείο σε Ανωτέρα Σχολή. Δίδασκε Θεοσοφία, κλήθηκε να υποβάλει ομολογία πίστης. Αρνήθηκε δηλώνοντας ότι δεν πιστεύει στη χριστιανική διδασκαλία. Εξορίσθηκε, επανήλθε το 1844 και μετά από νέες κατηγορίες φυλακίσθηκε το

31 Θεόφιλος Καΐρης ( ) 2/2 Έργα: Επιτομή της θεοσεβικής διδασκαλίας και ηθικής, Θεοσεβών προσευχαί και ιερά άσματα, Κοσμογραφία, κ.ά. Μοναρχία Θεού και εκ του μηδενός δημιουργία. Η γνώση του Θεού περιορίζεται στους φωτισμένους θεοσεβείς. Απέρριπτε τα δόγματα του Χριστιανισμού. Νέα χρονολογία, ημερολόγιο κατά δεκάδες. Αυτός το φως της γνώσης. 31

32 Ερωτήσεις 1/2 1. Ποιος Έλληνας θεολόγος έγραψε το πρώτο αντιλουθηρανικό έργο; 2. Ποια η στάση του Πατριάρχη Ιερεμία Β του Τρανού έναντι των Λουθηρανών; 3. Ποιος ήταν ο πρώτος Ορθόδοξος Μητροπολίτης της Δυτικής Ευρώπης; 4. Ποια είναι τα κυριότερα έργα του Γαβριήλ Σεβήρου; 5. Ποιος Έλληνας κληρικός διετέλεσε Πατριάρχης Αλεξανδρείας και αργότερα Κωνσταντινουπόλεως και είχε μαρτυρικό θάνατο; 32

33 Ερωτήσεις 2/2 6. Ποιος κληρικός ήταν από τους πρωτεργάτες της κίνησης των Κολυβάδων και δίδαξε για πολλά χρόνια στο Βουκουρέστι; 7. Ποιες ήταν βασικές αρχές του Αθανάσιου του Πάριου; 8. Ποια έργα Δυτικών επεξεργάσθηκε ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης; 9. Γιατί καταδικάσθηκε ο Θεόφιλος Καΐρης; 10. Ποιες είναι οι κακοδοξίες του Θεόφιλου Καΐρη; 33

34 Απαντήσεις 1/3 1. Ο Παχώμιος Ρουσάνος το 16 ο αιώνα. 2. Πίστευε ότι είναι αδύνατη η δογματική συμφωνία με τους Λουθηρανούς, αλλά επιθυμητή η φιλία. 3. Ο Γαβριήλ Σεβήρος το Τα κυριότερα έργα του Γαβριήλ Σεβήρου είναι: «Περί αγίων μυστηρίων», «Ἔκθεσις κατὰ τῶν ἀμαθῶς λεγόντων καὶ παρανόμως διδασκόντων, ὅτι ἡμεῖς οἱ τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας γνήσιοι καὶ ὀρθόδοξοι παῖδες ἐσμὲν σχησμάτικοι παρὰ τῆς ἁγίας καὶ καθόλου Ἐκκλησίας». 34

35 Απαντήσεις 2/3 5. Ο Κύριλλος Λούκαρης ( ). 6. Ο Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης ( ). 7. Ο Αθανάσιος Πάριος θεωρούσε πραγματική σοφία την τήρηση των εντολών του Θεού, την κάθαρση της ψυχής από τα πάθη, την προσκόλληση στο Θεό. 8. Το «Αόρατος πόλεμος» του Scupoli και τα «Πνευματικά γυμνάσματα» του Ιησουΐτη Loyola. 35

36 Απαντήσεις 3/3 9. Ο Θεόφιλος Καΐρης καταδικάσθηκε επειδή αν και Ορθόδοξος κληρικός δίδασκε Θεοσοφία, κλήθηκε να υποβάλει ομολογία πίστης. Αρνήθηκε δηλώνοντας ότι δεν πιστεύει στη χριστιανική διδασκαλία. 10. Ο Θεόφιλος Καΐρης δίδασκε ότι η γνώση του Θεού περιορίζεται στους φωτισμένους θεοσεβείς. Απέρριπτε τα δόγματα του Χριστιανισμού. Θέσπισε νέα χρονολογία και ημερολόγιο κατά δεκάδες. Τέλος, θεωρούσε ότι αυτός ήταν το φως της γνώσης. 36

37 Ηλεκτρονικές πηγές Μαράς, Αναστάσιος Γ. «Ο Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες». 37

38 Ενδεικτική Βιβλιογραφία Χρήστου, Παναγιώτης Κ. (2005). Εκκλησιαστική Γραμματολογία: Πατέρες και θεολόγοι του Χριστιανισμού. Τόμος B - 2 η έκδοση, Θεσσαλονίκη: Κυρομάνος, σελ Μαράς, Αναστάσιος Γ. (2008). Πατερική θεολογία και χριστιανικός πολιτισμός. 2η έκδοση. Θεσσαλονίκη: Αντ. Σταμούλης, σελ