Η κοινωνική δομή του βυζαντινού κράτους η κοινωνία σε αναβρασμό - η κοινωνία εν καιρό ειρήνης (καθημερινός βίος)

Transcript

1 Η κοινωνική δομή του βυζαντινού κράτους η κοινωνία σε αναβρασμό - η κοινωνία εν καιρό ειρήνης (καθημερινός βίος) Κοινωνική ιεραρχία Συγκλητικοί: είχαν αριστοκρατική καταγωγή και σημαντική περιουσία. Από τον 7 ο έως τον 9 ο αι. δεν έχουμε μαρτυρία οικογενειών με μακρόχρονη παράδοση, κάτι που πιθανόν οφείλεται στους αυτοκράτορες. Τον 11 ο αι. η τάξη αναβαθμίζεται και τη διέπει κινητικότητα, καθώς περιλαμβάνει εμπόρους και τεχνίτες. Στρατιωτικοί αξιωματούχοι: επαρχιακές οικογένειες που μονοπωλούσαν τα μεγάλα στρατιωτικά αξιώματα. Με ενδογαμίες και γαιοκτησία, παγίωσαν μια στρατιωτική αριστοκρατία που εκτιμούσε την αρχαία καταγωγή. Κατάγονταν κυρίως από παραμεθόριες περιοχές και διατηρούσαν τους δεσμούς τους ακόμη κι όταν μετακόμιζαν στη Βασιλεύουσα. Πολιτική αριστοκρατία: υψηλόβαθμοι αυλικοί ή κρατικοί λειτουργοί και αξιωματούχοι. Παγιώθηκε από τα μέλη των οικογενειών που υπηρετούσαν τον αυτοκράτορα. Κατάγονταν από την Πόλη, την Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου και τα παράλια της Μ. Ασίας. Διέθεταν όμορφα σπίτια και αυτοκρατορικές παραχωρήσεις προνόμια. Η θέση τους ήταν ιδιαίτερα επισφαλής. Μεσαία τάξη: καλλιεργητές, κατώτεροι κρατικοί υπάλληλοι, ελεύθεροι επαγγελματίες, έμποροι. Ήταν εγκατεστημένοι στα αστικά κέντρα. Η ανάπτυξη της οικονομίας ανέδειξε πλούσιους βιοτέχνες και εμπόρους. Τα μέλη της ήταν οργανωμένα σε συντεχνίες ή αδελφότητες. Κατώτερη τάξη, όχλος: οι φτωχοί που άγγιζαν την εξαθλίωση. Ψαράδες, εργάτες ηθοποιοί, ζητιάνοι και δούλοι (υψηλή τιμή, προέρχονταν από δούλους γονείς, αγορά ή αιχμαλωσία) Κύριο χαρακτηριστικό: Κοινωνική κινητικότητα (καταγωγή, περιουσία, άσκηση ανώτατων λειτουργημάτων και προσωπική αξία) όχι κληρονομική κατοχύρωση Βάση της οικονομίας = γεωργία Η αγροτική ζωή: επιδίωξη αυτάρκειας 1

2 Κοινωνική Δομή: πρώτοι αιώνες = μεταβατική περίοδος Κύριο χαρακτηριστικό: αυστηρή κοινωνική ιεράρχηση έλλειψη κινητικότητας η μεγάλη ιδιοκτησία υπερισχύει. Προστασία από την κεντρική εξουσία 7ος αι. = Άραβες: χάνονται περιοχές με μεγάλες ιδιοκτησίες Δημιουργία Θεμάτων: κτήματα σε καλλιεργητές με αντάλλαγμα στρατιωτική υπηρεσία (στρατιωτόπια ή στρατιωτικά κτήματα) 9ος αι.: εμφάνιση μεγάλων γαιοκτημόνων μεγάλη δύναμη / συγγενικοί δεσμοί (οι δυνατοί) Αρχές του 10ου - αρχές του 11ου αι. : μεγάλος ανταγωνισμός κεντρικής εξουσίας, γαιοκτημόνων προσπάθεια αυτοκρατόρων να επιβάλλουν ισορροπία ή να ενισχύσουν τη μία ή την άλλη πλευρά. Από τον 11ο αι. : Κομνηνοί = επικράτηση επαρχιακής, στρατιωτικής αριστοκρατίας Τέλη 12ου αι. ἀνοδος αστικής μεσαίας τάξης Μετά το 1204 οι Παλαιολόγοι δεν επανέφεραν την αριστοκρατία λόγω της ανάγκης στήριξης από τη μεσαία τάξη ανεξαρτησία δυνατών από την κεντρική εξουσία Νεαρές Ρωμανού Α Λακαπηνού, 922 Αποκαθίσταται το δικαίωμα των γειτόνων να προηγούνται στην αγορά των κτημάτων (σύστημα της «προτιμήσεως») Αναλυτικότερα: Κατανομή και Εκμετάλλευση της Γης Πρώιμη περίοδος: η μεγάλη ιδιοκτησία υπερισχύει της μικρής αν και συνυπάρχουν όλα τα μεγέθη. Το κράτος, ο αυτοκράτορας, η Εκκλησία και ορισμένοι ιδιώτες ήταν οι μεγάλοι ιδιοκτήτες. Υπήρχαν επίσης μικροί και μεσαίοι που είχαν σημαντικό ρόλο και οργανώνονταν σε αγροτικές κοινότητες, τις κωμαρχίες. Η κεντρική εξουσία προσπάθησε να τις προστατεύσει με σειρά 2

3 νόμων. 7 ος αι. : οι Άραβες καταλαμβάνουν τις δυτικές επαρχίες και η αστική ζωή παρακμάζει. Χάνονται περιοχές με μεγάλες ιδιοκτησίες, η καλλιέργεια καθιερώθηκε ως η κύρια οικονομική δραστηριότητα και οι αγροτικές σχέσεις άλλαξαν. Τα θέματα, ήταν σημαντικά στην εξέλιξη της κατανομής γης. Πολλά κτήματα δόθηκαν σε καλλιεργητές με αντάλλαγμα να υπηρετούν το στρατό. (στρατιωτόπια ή στρατιωτικά κτήματα). 7 ος 9 ος αι. : οι μικρές και μεσαίες περιουσίες ήταν η κύρια μορφή κατοχής γης. Ο Γεωργικός Νόμος αναφέρει ελεύθερους καλλιεργητές με απεριόριστη κυριότητα της περιουσίας τους. Φυσικά, ο αυτοκράτορας, η εκκλησία και η αριστοκρατία διατηρούσαν πάντα τις μεγάλες εκτάσεις τους. 9 ος 10 ος : ανατρέπεται η ισορροπία μικρής και μεγάλης ιδιοκτησίας. Η μεγάλη ιδιοκτησία συνεχώς αυξάνεται και υπερισχύουν οι δυνατοί. Τάση για προστασία μικρογαιοκτησίας: «οι δυνατοί» αγόραζαν τις γαιοκτησίες των «πτωχών» ή «πενήτων» και έτσι τους μετέβαλλαν σε «παροίκους» τους. Μεγάλος κίνδυνος: η οικονομική και στρατιωτική δύναμη του Κράτους στηριζόταν από την εποχή του Ηρακλείου στη μικρογαιοκτησία των γεωργών και των στρατιωτών. Σκληρή διαμάχη μεταξύ της κεντρικής εξουσίας και της αριστοκρατίας των μεγαλοκτημόνων, η οποία και καθόρισε όλη την κατοπινή εξέλιξη του βυζαντινού κράτους. Με αυξανόμενο ρυθμό «οι δυνατοί» αγόραζαν τις γαιοκτησίες των «πτωχών» ή «πενήτων» και έτσι τους μετέβαλλαν σε «παροίκους» τους. Το φαινόμενο αυτό, που ήταν επακόλουθο της ισχυροποιήσεως της βυζαντινής αριστοκρατίας, αποτελούσε μεγάλο κίνδυνο για το βυζαντινό κράτος, γιατί η οικονομική και στρατιωτική του δύναμη στηριζόταν από την εποχή του Ηρακλείου στη μικρογαιοκτησία των γεωργών και των στρατιωτών. Πρώτος ο Ρωμανός Λακαπηνός αναγνώρισε τον κίνδυνο, μπροστά στον οποίο οι προκάτοχοί του είχαν μείνει εντελώς τυφλοί. Εάν έπρεπε να διατηρηθεί το σύστημα, που δοκιμάσθηκε μέσα σε μακροχρόνιους αγώνες και μαζί με αυτό η οικονομική και στρατιωτική δύναμη της βυζαντινής αυτοκρατορίας, τότε ήταν ανάγκη η κρατική εξουσία να εμποδίσει την απορρόφηση της μικρογαιοκτησίας από τους «δυνατούς». Έτσι άρχισε σκληρή διαμάχη μεταξύ της κεντρικής εξουσίας και της αριστοκρατίας των μεγαλοκτημόνων, η οποία και καθόρισε όλη την κατοπινή εξέλιξη του βυζαντινού κράτους. 3

4 Γ. Οστρογόρσκυ, Ιστορία Βυζαντινού Κράτους, σ Νεαρές Ρωμανού Λακαπηνού 922: Αποκαθίσταται το δικαίωμα των γειτόνων να προηγούνται στην αγορά των κτημάτων (σύστημα της «προτιμήσεως») Σε περίπτωση εκποιήσεως αγροτικής γης με αγορά ή μίσθωση πέντε κατηγορίες «προτιμώνται»: 1) οι συνιδιοκτήτες συγγενείς 2) οι λοιποί συνιδιοκτήτες 3) οι ιδιοκτήτες των κτημάτων εκείνων που βρίσκονταν σε συνάρτηση με το εκποιούμενο ακίνητο 4) οι ιδιοκτήτες γειτονικών κτημάτων, οι οποίοι υπάγονταν σε κοινή φορολογική ενότητα 5) οι λοιποί όμοροι γείτονες Το κτήμα μπορούσε να εκποιηθεί σε ξένους μόνο σε περίπτωση που και οι πέντε αυτές κατηγορίες θα αρνούνταν να το αγοράσουν. 1 4

5 Ι. και Π. Ζέπος, Jus graecoromanum, Αθήνα 1931 (ανατύπωση, Aalen, 1962), σελ. 200 κ.ε. Ωστόσο οι διατάξεις αυτές δεν έφεραν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Εξαιτίας ενός ασυνήθιστα παρατεταμένου και δυνατού χειμώνα το 927/28 η αυτοκρατορία δοκιμάσθηκε από μια πολύ πτωχή εσοδεία, με συνέπεια να ξεσπάσουν φοβερή πείνα καθώς και θανατηφόρα επιδημία. Την ανάγκη αυτή εκμεταλλεύτηκαν οι «δυνατοί», οι οποίοι εξαγόρασαν από τον λιμοκτονούντα πληθυσμό τα αγροτεμάχια σε εξευτελιστικές τιμές ή τα υπεξαίρεσαν σε ανταλλαγή με είδη διατροφής. Τα γεγονότα αυτά ανάγκασαν το Ρωμανό Α' να εκδώσει μια δεύτερη Νεαρά το 934. Ο αυτοκράτορας επιτέθηκε με αμείλικτη δριμύτητα κατά της πλεονεξίας των «δυνατών», οι οποίοι αποδείχθηκαν «βιαιότεροι της προκειμένης ανάγκης... γινόμενοι ώσπερ τις λοιμική νοσημάτων επιφορά». Ωστόσο δεν διέταξε γενική αποκατάσταση των εκποιηθέντων αγροκτημάτων στους ιδιοκτήτες τους, όπως θα απαιτούσε η αυστηρή εφαρμογή των προηγηθέντων διαταγμάτων. Βέβαια κήρυξε και πάλι άκυρες όλες τις δωρεές, τις κληροδοσίες και τις άλλες παρόμοιες συμβάσεις. Εκτός τούτου ώρισε να επιστραφούν χωρίς αποζημίωση τα κτήματα εκείνα, για τα οποία είχε καταβληθεί αντίτιμο μικρότερο από το μισό της τιμής που κρίθηκε λογική. 2 5

6 Ι. και Π. Ζέπος, Jus graecoromanum, Αθήνα 1931 (ανατύπωση, Aalen, 1962), σελ. 208 κ.ε. Δεν μπόρεσαν να εφαρμοσθούν τα κυβερνητικά μέτρα. Ένα μεγάλο μέρος των αγροκτημάτων που αγοράσθηκαν κατά τη διάρκεια του λιμού, παρέμεινε στα χέρια των «δυνατών». Στόχος των εύπορων κρατικών λειτουργών να αποκτήσουν ένα κτήμα στην επαρχία, οι πλούσιοι γαιοκτήμονες επιδίωκαν να ανέβουν στην τάξη των κρατικών λειτουργών 6

7 Κατά κανόνα ο «δυνατός» ήταν συγχρόνως μεγαλοκτηματίας και κρατικός λειτουργός. Επομένως, αυτοί που ήταν υπεύθυνοι για την εφαρμογή των αυτοκρατορικών διαταγμάτων είχαν κάθε συμφέρον να επιδιώκουν την ματαίωση της εφαρμογής τους. Ο Κωνσταντίνος Ζ ο Πορφυρογέννητος «εξέδωσε νόμο που πρόβλεπε την άμεση και χωρίς αποζημίωση επιστροφή όλων των κτημάτων, που είχαν αγοράσει οι Δυνατοί από τους μικροϊδιοκτήτες από την έναρξη της βασιλείας του». Ο Νικηφόρος Φωκάς εξέδωσε νόμο, ο οποίος επέτρεπε στους Δυνατούς να αγοράζουν κτήματα όχι από τους πτωχούς, αλλά από τους ιδιοκτήτες της δικής τους κοινωνικής τάξεως. Με αυτόν τον τρόπο προστάτευαν τους πτωχούς από την πίεση των Δυνατών. Ο Βασίλειος Β ακολούθησε την ίδια τακτική. Ορισμοί: Πρόνοια (από τον 11 ο αι.) : η παραχώρηση από το κράτος σε ιδιώτες μεγαλογαιοκτήμονες (αρχικά με δικαίωμα ανακλήσεως) της διοίκησης και διαχείρισης ολόκληρων περιοχών και των αναλογούντων σ' αυτές φόρων (ισόβια και αργότερα κληρονομική παραχώρηση) Χαριστική δωρεά (από τον 11 ο αι.): η παραχώρηση των μοναστηριακών γαιών στη διοίκηση (η διαχείριση σε εξέχοντες λαϊκούς) Χωριό = Βάση του δημοσιονομικού συστήματος του βυζαντινού κράτους, πρωταρχική παραγωγική μονάδα Κατηγορίες αγροτών Α) μεγάλοι γαιοκτήμονες Β) μικροί γαιοκτήμονες ή μικροκαλλιεργητές Γ) ελεύθεροι καλλιεργητές ή κολωνοί (χωρίς αγροτική ιδιοκτησία σε μισθωμένες γεωργικές εκτάσεις) Δ) εναπόγραφοι και πάροικοι (καλλιεργούσαν την γη για λογαριασμό του κυρίου τους, με περιορισμένα νομικά δικαιώματα στις σχέσεις τους με τον κύριο της γης) Ε) δούλοι 7

8 Η κοινωνία εν καιρώ αναβρασμού / λαϊκές αντιδράσεις Αιτίες: Τα κοινωνικά προβλήματα (ενόπλες ταραχές, εξεγέρσεις) κατά βάση λόγω θρησκευτικών, πολιτικών και δυναστικών έριδων, λόγω της εκμετάλλευσης των φτωχών από μεγαλογαιοκτήμονες και κρατικούς υπαλλήλους, λόγω βαριάς φορολογίας. Πρόκειται για: σύντομα και όχι επικίνδυνα ξεσπάσματα οργής χωρίς διάθεση μετατροπής της σύστασης της κοινωνίας Η κεντρική διοίκηση και εξουσία είχε απόλυτο έλεγχο (με εξαίρεση τους τελευταίους αιώνες), επί των τοπικών περιφερειακών δυνάμεων σε αντίθεση μ' ό,τι συνέβαινε στη Δύση Έντονος αντι-αριστοκρατικός χαρακτήρας Διάθεση αυτονόμησης και ανεξαρτητοποίησης (χωρίς οριστική ρήξη) Ζηλωτής: εκείνος που δείχνει ιδιαίτερο ζήλο για την πραγμάτωση ενός στόχου Βυζαντινές επαναστάσεις (ενδεικτικά) 390 (Θεοδόσιος Α ), Θεσσαλονίκη. Αιτία: φιλογοτθική πολιτική του Θεοδοσίου (παρόμοια και το 400 στην Κων/πολη) 532, Στάση του Νίκα, Κωνσταντινούπολη (Ιουστινιανός). Αιτία: βαριά φορολογία και καταπίεση 820, Επανάσταση Θωμά Σλάβου (επί Μιχαήλ Β' Τραυλού) 10ος αι.: Κίνημα των Παυλικιανών (διωγμοί, μετοικήσεις επί Ιωάννη Τζιμισκή) 1110, Κίνημα των Βογομίλων (διωγμοί, μετοικήσεις επί Αλεξίου Α ) 1262, αντίδραση αγροτών Βιθυνίας για την άνοδο του Μιχαήλ Η Παλαιολόγου Το κίνημα των Ζηλωτών ( ) Γεγονότα (επιγραμματικά) Ρήξη ανάμεσα στην αντιβασιλεία της Κωνσταντινουπόλεως και τον αρχηγό της αριστοκρατίας Ιωάννη Καντακουζηνό κοινωνικές αντιθέσεις. Αντιβασιλέας Αλέξιος Απόκαυκος υποδαύλισε την κοινωνική επανάσταση Θράκη, Αδριανούπολη οι οπαδοί του Καντακουζηνού εξολοθρεύθηκαν. 8

9 Οι ταξικές συγκρούσεις έλαβαν τις μεγαλύτερες διαστάσεις στη Θεσσαλονίκη 1342, εκδιώκονται οι οπαδοί του Καντακουζηνού, οι Ζηλωτές εγκαθιδρύουν δικό τους καθεστώς. Ο διοικητής της Θεσ/κης Θεόδωρος Συναδηνός εγκαταλείπει την πόλη. Μέλη της αριστοκρατίας επίσης εγκαταλείπουν, δημεύονται οι περιουσίες τους Η λαϊκή εξέγερση αφαιρεί κάθε έρεισμα του Καντακουζηνού στην αυτοκρατορία. Αυτός ζητά τη βοήθεια του Στέφανου Δουσάν. Γενικά για το κίνημα: Εξέγερση κατώτερων κοινωνικών τάξεων, με σκοπό την βελτίωση των κοινωνικό-οικονομικών συνθηκών Όχι εξέγερση που κατευθύνεται σταθερά και μόνιμα έναντι των ανωτέρων κοινωνικών τάξεων με σκοπό την απόσπαση της εξουσίας απ' αυτές (οι Ζηλωτές συνεργάσθηκαν επίσημα με την ανώτερη κοινωνική τάξη) Τελικά το κίνημα αυτό έμεινε γνωστό όχι τόσο για τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις που θέλησε να πετύχει όσο για την ωμή βία της άγριας και σύντομης κυριαρχίας του Οι σύγχρονοι χρησιμοποιούν τα πιο μελανά χρώματα (όλοι φανατικοί αντίπαλοι των Ζηλωτών) Ενδεικτικές οι αναφορές του Ιω. Καντακουζηνού: 3 9

10 Ιωάννης Καντακουζηνός, Historiae, έκδ. Schopen [Corpus Fontium Historiae Byzantinae], τ. 2, Bonn 1831, σελ Πνευματικές και πολιτικο-κοινωνικές συνθήκες της εποχής των Ζηλωτών Υπήρχαν εστίες αντίστασης στις πόλεις ήδη από την λατινική κατάκτηση (1204) (Νίκαια, Θεσσαλονίκη, Ιωάννινα, Τραπεζούντα, Μυστράς) 1261: επανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, βάση της οποίας ήταν η ακεραιότητα της Ορθοδοξίας (επουράνια "Βασιλεία του Θεού"). Ωστόσο, στην πράξη οι αυτοκράτορες επεδίωκαν Ένωση Αποσχιστικές τάσεις σε βάρος της κεντρικής διοίκησης. Παρακμή της ελεύθερης γεωργίας. Μετακίνηση μεγάλων πληθυσμιακών συνόλων προς τις πόλεις. Τα έσοδα του κράτους μειώνονται, ενώ ο στρατός αποδυναμώνεται. Νέα πνευματική ανασυγκρότηση (συνύπαρξη του υγιούς κλασικού πνεύματος με τον Χριστιανισμό) Νέες συνδέσεις με το αρχαίο ελληνικό παρελθόν: χρήση του όρου "Έλλην" από πολλούς λογίους της περιόδου. Το κίνημα των Ζηλωτών συνέπεσε με τον Ησυχασμό Γιατί στη Θεσσαλονίκη; Η Θεσσαλονίκη διαθέτει κοσμική και εκκλησιαστική εξουσία (διοικητής και αρχιεπίσκοπος) Τάξεις: 1) δυνατοί (πλούσιοι, ευγενείς), 2) κληρικοί, 3) μέσοι 4) δήμος 10

11 Έχει αντιμετωπίσει πολλούς εξωτερικούς εχθρούς, στηριζόμενη στις δικές της διοικητικές και στρατιωτικές της δυνάμεις, περιορίζοντας βαθμιαία την επαφή της με την κεντρική εξουσία έκδηλος αριστοκρατικός χαρακτήρας, εφόσον την πρωτοβουλία της άμυνας αναλαμβάνουν οι δυνατοί. Την εποχή αυτή η Θεσσαλονίκη διακρίνεται στην τέχνη, την αρχιτεκτονική και την ζωγραφική (Μανουήλ Πανσέληνος, Θεσσαλονικείς λόγιοι της εποχής: Θωμάς Μάγιστρος, Τρικλίνιος, Νικηφόρος Χούμνος, Θεόδωρος και Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος, Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος, Ματθαίος Βλαστάρης κ.α.) Η ιδιαιτερότητα της Θεσσαλονίκης ως σημαντικού κέντρου οικονομικής δραστηριότητας με τον αυξημένης σημασίας χερσαίο διαμετακομιστικό σταθμό της, και άμεσες συνέπειες τη συνύπαρξη ατόμων διαφόρων εθνοτήτων με ποικίλο ιδεολογικο-πολιτικό περιεχόμενο Η γενικότερη πολιτική και οικονομική κρίση Το κίνημα δεν αποτελεί προσπάθεια επαναστατικής μεταβολής των άδικων δήθεν δομών της βυζαντινής κοινωνίας Τα βυζαντινά στασιαστικά κινήματα (όπως και το κίνημα των Ζηλωτών) δεν είχαν μόνιμα και άμεσα αποτελέσματα στη βυζαντινή κοινωνία, γιατί δεν ήταν δυνατό να αποτελέσουν έκφραση ενός ισχυρού επαναστατικού ρεύματος ü Στο Βυζάντιο υπήρχαν ισχυρές πολιτικές και κυρίως εκκλησιαστικές δυνάμεις, που δρούσαν συνενωτικά (π.χ. Εκκλησία) Τις διαθέσεις που ίσως εμψύχωσαν την κίνηση των Ζηλωτών αποκαλύπτει κείμενο του Αλεξίου Μακρεμβολίτου, που αποπνέει την ατμόσφαιρα μιας βαθειάς κοινωνικής απογοήτευσης. Αλέξιος Μακρεμβολίτης "Διάλογος μεταξύ πλουσίων καί πενήτων, Κων/πολη 1342 Γενικά για το έργο: Το έργο εμφανίζει τους φτωχούς να υποστηρίζουν δικαιότερη κατανομή του πλούτου, αποδεχόμενοι ταυτοχρόνως την κοινωνική διαστρωμάτωση που φυσιολογικά στηρίζεται στην κοινωνική διαφορά Οι φτωχοί ζητούν στο όνομα της χριστιανικής ηθικής κοινωνική ευαισθησία εκ μέρους των πλουσίων 11

12 Ο Μακρεμβολίτης δίνει την εικόνα των αιτημάτων των ασθενέστερων κοινωνικών τάξεων: ανάγκη αυξήσεως των μισθών, μείωση της απόστασης των κοινωνικών τάξεων, ανάγκη ταξικής συνεργασίας, μείωση της χλιδής των πλουσίων Το έργο αποτελεί μια πειστική απεικόνιση του γενικότερου κλίματος που επικρατούσε την περίοδο των Ζηλωτών, οι οποίοι και το εκμεταλλεύθηκαν επιφέροντας αλλοίωση και διαστρέβλωση στον χαρακτήρα του 4 12

13 I. Ševčenko, Alexios Makrembolites and his "Dialogue between the rich and the poor", Zbornik Radova Vizantoloskog Instituta 6 (1960) [= Society and Intellectual life in Late Byzantium, Variorum Reprints, London 1981]. Μέρος Β : Η κοινωνία εν καιρώ ειρήνης Χειμερινή περίοδος = ειρηνική περίοδος Δυσκολίες ανεφοδιασμού Αποφυγή μετακίνησης H επικοινωνία δεν διακοπτόταν εντελώς Άνοιξη (αρχή της δραστηριότητας) = πολεμική περίοδος ακμή για την γεωργική παραγωγή, την προώθηση των εξελίξεων και την πραγματοποίηση των σχεδίων ενεργοποίηση των πολεμικών επιχειρήσεων Διπλωματικές επισκέψεις Στρατιωτικές, φορολογικές ή άλλες αποστολές Εμπορική κίνηση Αναζήτηση εργασίας Μετακινήσεις δια θαλάσσης περιορισμένες για τον απλό κόσμο (δεν υπάρχει ενδιαφέρον για περιηγητικά ταξίδια) Αιτίες αποφυγής της μετακίνησης: οι τρικυμίες (η πλεύση κατά μήκος των ακτών για ασφάλεια) οι πειρατές οι δυσκολίες εντός των πλοίων (συγχρωτισμός) κ.ά. 13

14 Αγροτική ζωή = επιδίωξη αυτάρκειας Χωριό: αγροτικός «συνεταιρισμός» (χωρίον ή κώμη) Χωριό = Βάση του δημοσιονομικού συστήματος του βυζαντινού κράτους, πρωταρχική παραγωγική μονάδα Το δημοσιονομικό σύστημα του κράτους στηρίζεται στην αγροτική παραγωγή της οργανωμένης κοινωνίας του χωριού. Προβλήματα: Φορολογία Θεομηνίες Πόλεμος ή πέρασμα των στρατευμάτων Αποτέλεσμα: καταφυγή στον δανεισμό è ανικανότητα αποπληρωμής χρεώνè εξαθλίωση ή φυγή. 14