ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΑΠΑΡΥΔ ΣΖ ΠΑΛΖ -ΜΤΘΟ ΚΑΗ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ- εβδαιάς Νηθόιαος. ΔπηβιΫπωλ θαζεγεηάς: Υράζηος Κόιιηας

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΤΟΜΕΑΣ ΚΛΑΣΣΙΚΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΑΠΑΡΥΔ ΣΖ ΠΑΛΖ -ΜΤΘΟ ΚΑΗ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ- εβδαιάς Νηθόιαος ΔπηβιΫπωλ θαζεγεηάς: Υράζηος Κόιιηας ΔΠΣΔΜΒΡΗΟ 2018

2 Copyright Σεβδαλισ Νικόλαοσ Σχολι Επιςτιμθσ Φυςικισ Αγωγισ και Ακλθτιςμοφ Εκνικό και Καποδιςτριακό Πανεπιςτιμιο Ακθνών Εκνικισ Αντιςτάςεωσ 41, , Δάφνθ, Ακινα ΑΠΑΡΧΕ ΣΗ ΠΑΛΗ ΜΤΘΟ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΣΙΚΟΣΗΣΑ- Πεξέιεςε Δ πϊιε εδξϊδεηαη ζην πιαέζην ηεο ζπιινγηθάο πνξεέαο ηνπ αλζξψπνπ. Δ αζζκαέλνπζα επνρά ηνπ 21 νπ αηψλα πϊιιεη ηνλ Ϊλζξσπν λα Ϋξζεη αληηκϋησπνο κε κέα ακθέξξνπε κϊρε κε ηνλ έδην ηνπ ηνλ εαπηφ γηα ηα πξνο ην δελ. Παξαηεξεέηαη ν δενληνινγηθφο ραξαθηάξαο απηνχ ηνπ αγσλέζκαηνο απφ αξραηνηϊησλ ρξφλσλ, αιιϊ θαη ε ζπκβνιά ηνπ ζηελ θνηλσλέα. Δ πϊιε απνηειεέ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ αλζξψπνπ, αλαπφζπαζην θνκκϊηη ηεο χπαξμεο ηνπ θαη κέα αλϊγθε γελεηάζηα, ε νπνέα δηαξθεέ απφ ηελ γϋλλεζε Ϋσο θαη ηνλ ζϊλαην, δηφηη νιφθιεξε ε δσά ηνπ θαζελφο εέλαη κηα πϊιε, Ϋλαο αγψλαο γηα επηβέσζε. ΠαξαθΪησ ζα δηαηππσζεέ ηζηνξηθϊ, θηινζνθηθϊ θαη αλαιπηηθϊ ν ραξαθηάξαο ηεο πϊιεο θαη ε ζχλδεζε εθεέλεο φρη κφλν σο αγψληζκα, αιιϊ θαη σο Ϋλα νξκϋκθπην Ϋλζηηθην πνπ εμειέρζεθε ζε κέα αξεηά θαη ζνθέα, ε νπνέα απνηϋιεζε κέα ηϋρλε, πνπ εέρε σο ζηφρν ηελ νκαδνπνέεζε θαη ηνλ θνηλσληζκφ ησλ αηφκσλ. Ο θϊζε κχζνο ηεο αξραηφηεηαο απνζπκβνιέδεη ηελ πξαγκαηηθά πϊιε εέηε δηαλνεηηθά ά θηινζνθηθά εέηε σο ζηνηρεέν επηβνιάο ηνπ αλζξψπνπ πξνο ηε θχζε. ΛΫμεηο θιεηδηϊ: πϊιε, κχζνο, ηϋρλε, αξραέν, αγψληζκα 2

3 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΥΟΜΔΝΧΝ ΠΡΟΛΟΓΟ ζει. 5 ΔΗΑΓΧΓΖ ζει ΔΣΤΜΟΛΟΓΗΚΖ ΓΛΧΟΛΟΓΗΚΖ ΠΡΟΔΓΓΗΖ ζει ΘΔΟΓΟΝΗΚΟΗ ΜΤΘΟΗ: ζει ΓΒΤ θαη ΚΡΟΝΟ (Γεχγλπκη Υξφλνο) Δ ΠΏΛΔ ΣΔ ΑΔΜΕΟΤΡΓΕΏ ΜΒ ΣΟ ΥΡΟΝΟ. ει ΏΠΟΛΛΧΝ ΚΏΕ ΠΤΘΧΝ - Δ ΠΏΛΔ ΣΟΤ ΦΧΣΟ ΜΒ ΣΟ ΚΟΣΏΑΕ- Δ ΔΣΣΏ ΣΔ ΏΜΏΘΒΕΏ ΏΠΟ ΓΝΧΔ. ζει ΑΝΘΡΧΠΟΓΟΝΗΚΌ ΜΎΘΟ Δ ΑΔΜΕΟΤΡΓΊΏ ΣΟΤ ΏΝΘΡΠΟΤ- Δ ΠΆΛΔ ΜΒ ΛΆΠΔ.. ζει ΖΡΧΗΚΟ ΜΤΘΟ: Δ ΠΏΛΔ ΔΡΏΚΛΒΟΤ ΚΏΕ ΏΥΒΛΧΟΤ -Δ ΠΏΛΔ ΣΟΤ ΏΝΘΡΧΠΟΤ ΝΏ ΑΏΜΏΒΕ ΣΔ ΦΤΔ. ζει ΔΡΜΖ ΚΑΗ ΠΑΛΑΗΣΡΑ-ΣΟ ΦΤΗΚΟ ΓΝΧΡΗΜΑ ΣΖ ΠΑΛΖ ΓΗΝΔΣΑΗ ΣΔΥΝΟΓΝΧΗΑ ΣΗ ΠΟΛΔΗ. ζει Ζ ΠΑΛΖ Χ ΣΡΟΠΟ ΕΧΖ ΣΟΝ 5ο ΑΗΧΝΑ. ζει ΖΡΧΗΚΟ ΜΤΘΟ: ΔΡΏΚΛΔ Ο ΑΡΟΜΟ ΣΔ ΏΡΒΣΔ ΚΏΕ ΣΔ ΚΏΚΕΏ. ζει ΟΘ ΖΑΝΕΣ ΟΗ ΜΔΓΗΣΔ ΖΘΗΚΔ ΣΗΜΧΡΗΔ ΓΗΑ ΣΟΤ ΠΑΡΑΒΑΣΔ ΣΧΝ ΟΛΤΜΠΗΑΚΧΝ ΑΓΧΝΧΝ. ζει ΟΛΤΜΠΗΑΚΟΗ ΑΓΧΝΔ. ζει

4 Ζ ΠΤΓΜΑΥΗΑ, Ζ ΠΑΛΖ ΚΑΗ ΣΟ ΠΑΓΚΡΑΣΗΟ. Ζ ΑΝΧΣΔΡΟΣΖΣΑ ΣΖ ΠΑΛΖ ΚΑΣΑ ΣΟΝ ΓΤΜΝΑΣΗΚΟ ΣΟΤ ΦΗΛΟΣΡΑΣΟΤ. ζει ΣΑ ΔΗΓΖ ΑΜΜΟΤ ΣΖΝ ΑΡΥΑΗΑ ΠΑΛΖ ΚΑΗ Ζ ΥΡΖΣΗΚΟΣΖΣΑ ΣΟΤ. ζει ΣΟ ΑΘΛΖΣΗΚΟ ΗΓΔΧΓΔ Χ ΒΑΖ ΣΟΤ ΚΟΗΝΧΝΔΗΝ ΓΗΑ ΣΗ ΠΟΛΔΗ. ΑΠΑΡΥΖ ΠΝΔΤΜΑΣΗΚΟΤ ΚΑΗ ΤΛΗΚΟΤ ΔΤΓΑΗΜΟΝΗΜΟΤ ΚΑΣΑ ΣΟ ΟΦΟ ΚΑΗ ΝΟΜΟΘΔΣΖ ΟΛΧΝΑ.ζει ΓΤΜΝΑΣΗΚΖ - ΗΑΣΡΗΚΖ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ Χ ΔΠΗΣΖΜΔ ΤΓΚΛΔΗΝΟΤΔ. ΑΠΑΡΑΗΣΖΣΔ ΠΡΟΩΠΟΘΔΔΗ ΓΗΑ ΔΝΑΝ ΧΣΟ ΓΤΜΝΑΣΖ. ζει Ζ ΧΜΑΣΗΚΖ ΑΚΖΖ Χ ΜΔΟΝ ΠΑΗΓΔΗΑ ΣΖΝ ΠΛΑΣΧΝΗΚΖ ΓΗΑΝΟΖΖ - ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΘΔΧΡΖΖ.ζει ΠΔΡΗΟΓΟ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΠΡΧΣΟΨΣΟΡΗΑ ζει ΜΗΝΧΗΚΟ ΜΤΚΖΝΑΨΚΟ ΚΟΜΟ ΜΕΝΧΕΚΏ ΥΡΟΝΕΏ ΠΏΛΔ ΚΏΕ ΣΒΛΒΣΟΤΡΓΕΏ ζει Δ ΠΏΛΔ ΚΏΕ ΣΟ ΠΟΛΒΜΕΚΟ ΕΑΒΧΑΒ ΜΈΏ ΏΠΟ ΣΕ ΜΤΚΔΝΏΨΚΒ ΠΔΓΒ (ΕΛΕΏΑΏ ΓΡΏΜΜΕΚΔ ΐ' ΓΡΏΦΔ) ζει ΔΠΗΛΟΓΟ ζει ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ζει

5 ΠΡΟΛΟΓΟ Οη απαξρϋο ηεο πϊιεο εδξϊδνληαη ζηελ έδηα ηελ αϋλαε κϊρε, ηελ αζηακϊηεηε πϊιε ηνπ αλζξψπνπ γηα δσά, γηα απφθηεζε ηνπ δελ ά αθφκα θαιχηεξα ηνπ επ δελ. θνπφο ηνπ παιαέκαρνπ αζιεηά άηαλ θαη πξϋπεη λα ζπλερέζεη λα εέλαη ε απφθηεζε απηνχ ηνπ επδαηκνληθνχ επ δελ. πσο αλαθϋξεη θαη εκπεηξηζηάο θηιφζνθνο ΏξηζηνηΫιεο: ΏλΪγθε δε ζηάλαη, φηη δειαδά ηα πϊληα απφ ηελ αξρά ηεο δεκηνπξγέαο ηνπο θϋξνπλ Ϋλα ζθνπφ, πνπ σο εζηθφ ηνπο ρξϋνο νθεέινπλ λα πξαγκαηψζνπλ. ΠνιιΪ ππνζηεξέδεη κπνξεέ λα ζπκβνχλ θαζ' νδφλ, ψζηε ην φλ λα παξαθιεέλεη απφ ηελ πνξεέα ηνπ πξνο ην ζθνπφ απηφ. Δ ζχγρξνλε ηερλνθξαηηθά θνηλσλέα θαέλεηαη πσο βξέζθεηαη ζ' απηά ηελ πιϊλε, θαη θηλεέηαη ζε ιαλζαζκϋλε πνξεέα, εθφζνλ ε ηερλνθξαηέα Ϋρεη ζενπνηάζεη ην Έρεηλ παξαγθσλέδνληαο ην Βέλαη. Θα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεέ αζζκαέλνπζα ε παξνχζα επνρά, γεκϊηε Ϊγρε, κηα θαη ν Ϊλζξσπνο βξέζθεηαη ζε ζπλερεέο δνιηρνδξνκέεο γηα λα θαιχςεη ηα πξνο ην δελ, ηα νπνέα θαη πϊιη δελ αξθνχλ γηα λα θαιχςεη ην δελ, ηελ έδηα ηνπ ηελ επηβέσζε. Έηζη, κε γλψκνλα ηελ αλαζθϊιεηα θαη πεπεηζκϋλνη πσο πξϋπεη λα θαιχπηνπλ ςεχηηθεο πιηθνηερληθϋο αλϊγθεο, νη πνιέηεο ηνπ 2018 θαηαηξχρνληαη απφ ςπρνγελά πξνβιάκαηα θαη ζσκαηηθά αβειηεξέα. Ο πιηζκφο δπζηπρψο Ϋρεη απνκνλψζεη ην άζνο θαη ην πλεχκα θαη αλαπφθεπθηα ν Ϊλζξσπνο Ϋρεη ζηαζεέ πνιιϊ βάκαηα καθξηϊ απφ ηνλ εαπηφ ηνπ. Μάπσο φκσο ε πϊιε γηα ηε δσά ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ ζα Ϋπξεπε λα αλαπξνζδηνξηζηεέ ζε εθεέλν ην ιαθσληθφ απφθζεγκα ησλ Λαθεδαηκνλέσλ λνπο πγηάο ελ ζψκαηη πγηεέ ; Ώπηά ε νπηηθά ηεο πϊιεο εληϊζζεηαη ζην ρψξν ηνπ αξραηνειιεληθνχ κϋηξνπ, ην νπνέν ηζαπϋρεη απφ ηελ ππεξβνιά θαη απφ ηελ Ϋιιεηςε(ΏξηζηνηΫιεο ΔζηθΪ ΝηθνκΪρεηα), απφ ηα δχν απηϊ ςεθηϊ Ϊθξα. Ο ζχγρξνλνο αζιεηηζκφο θαέλεηαη λα αγγέδεη θαη φρη απιϊ λα εγγέδεη ηελ ππεξβνιά, αθνχ Ϋρεη κεηαηξαπεέ εμαηηέαο απηάο ηεο ζενπνέεζεο ηνπ Έρεηλ ζε κηα δηαδηθαζέα εκπνξεχζηκε θαη εκπνξεπκαηνπνηεκϋλε. ην φλνκα ηεο Νέθεο ησλ ρσξψλ θαη κϊιηζηα κε δφιηνπο ηξφπνπο -Ϊξα κηαο λέθεο πνπ δε θϋξεη νπζηαζηηθά αμέα- ν αζιεηάο γέλεηαη Ϋλα Ϊινγν ηνπ ηππνδξφκνπ, απνκπδφληαο ηελ πξνζσπηθφηεηα, ηηο αμέεο, ην άζνο θαη ηελ εζηθά ηνπ θαη ζπζηϊδνληαο ηα -καδέ κε εθεέλνλ- ζην βσκφ ηνπ θϋξδνπο. Δ δσά φκσο εέλαη κέα αϋλαε πϊιε. Δ πϊιε γηα δσά δε ζηακαηϊ φζν θϊπνηνο δεέ. Άλ ζηακαηάζεη λα παιεχεη, παχεη λα δεέ. Ο ζχγρξνλνο αζιεηηζκφο νθεέιεη θαη πϊιη λα παιϋςεη, γηα λα επαλϋιζεη ζηηο αμέεο ηνπ θαη θϊζε αζιεηάο αηνκηθϊ θαη ζπιινγηθϊ Ϋρεη εζηθφ ηνπ ρξϋνο λα απνηηλϊμεη ην Φαέλεζζαη αθνινπζψληαο ην Βέλαη. 5

6 ΒΕΏΓΧΓΔ Δ πϊιε εθ ηνπ ζπλεξεκϋλνπ ξάκαηνο παιαέσ(< παιεχσ) αλακθέβνια απνηειεέ νξκϋκθπην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ αλζξψπνπ, αλαπφζπαζην θνκκϊηη ηεο χπαξμεο ηνπ θαη κέα αλϊγθε γελεηάζηα. Δ έδηα ε αλϊγθε ησλ φλησλ γηα επηβέσζε εέλαη απηά πνπ ηα σζεέ ζηελ πϊιε επηβέσζε θαηϊ πξψηνλ θαη θπξηαξρέα θαηϊ δεχηεξνλ-. χκθσλα κε ηελ επηζηάκε ηεο ςπρνινγέαο νη νξκϋο απηϋο εδξϊδνληαη ζηελ πεξηνρά ηνπ αζπλεηδάηνπ, απ' φπνπ απηνβνχισο ην φλ πξϊηηεη, πξνθεηκϋλνπ λα επηθϋξεη ηε λέθε, κέα λέθε πνπ ζα επηζθξαγέζεη γηα εθεέλν ηε δσά ηνπ, Ϊιινηε ηελ ηξνθά ηνπ θαη Ϊιινηε ην ζεβαζκφ απφ ηελ ππφινηπε νκϊδα, εέηε πξφθεηηαη γηα αγειαέα (δψα), εέηε γηα θνηλσληθά (Ϊλζξσπνη) νκϊδα. Οη homo sapiens, νη homo erectus, νη θαηϊ ηελ θνηλά γιψζζα Ϊλζξσπνη ησλ ζπειαέσλ, δνχζαλ αξρηθϊ δηϊζπαξηα, ρσξέο λα επέ-θνηλσλνχλ κεηαμχ ηνπο. Βέλαη πξφδειν ινηπφλ πσο θπξηαξρνχζε ην δέθαην ηνπ ηζρπξφηεξνπ. Οη έδηεο εμϊιινπ νη παιαηνληνινγηθϋο ηνηρνγξαθέεο απνδεηθλχνπλ ηνλ πνιεκηθφ ραξαθηάξα ησλ αξρϋγνλσλ παηϋξσλ καο. ΐΫβαηα εθεέλε ε Ϋλλνηα ηνπ πνιεκηθνχ ραξαθηάξα θαζφινπ δε ζπλϊδεη κε ην ραξαθηάξα ελφο πςεινχ πνιηηηζηηθνχ ηδεψδνπο πνπ θνζκνχζε ηελ κεηϋπεηηα αξραηνειιεληθά πϊιε. ΠαξΪ ηαχηα ηέζεηαη πξϋπνπζα ζηελ παξνχζα εξγαζέα κέα ηϋηνηα αλαδξνκά, ψζηε λα γέλεη θαλεξφ πσο ε πϊιε εέλαη Ϋλα γλψξηζκα πνπ θϋξεη ν Ϊλζξσπνο θχζεη θαη φρη λφκσ, δειαδά επέθηεηα. έγνπξα φκσο εμειέρζεθε θαη ηειεηνπνηάζεθε. Βέλαη Ϊμην κλεέαο ην πσο ν Λφγνο ε Λνγηθά κπνξεέ λα κεηνπζηψζεη απηϊ ηα αθαηϋξγαζηα νξκϋκθπηα ηνπ αλζξψπνπ ζε εζηθϋο θαη νπκαληζηηθϋο αμέεο, ην πσο δειαδά κεηαηξϊπεθε ε πϊιε γηα επηβέσζε θαη θπξηαξρέα ζε πϊιε γηα αλϊδεημε ελφο χςηζηνπ ζθνπνχ, απηνχ ηεο Ϊκηιιαο, ηεο αιιειεγγχεο, ηνπ ζεβαζκνχ θαη ηνπ εξσηθνχ ηδεψδνπο, πνπ ηφζν εμχκλεζε ν κεξνο. Σν εξσηθφ ηδεψδεο ησλ κπθελατθψλ ρξφλσλ Ϋξρεηαη -ζηελ γεσκεηξηθά θαη κϊιηζηα ζηελ αξρατθάλα δψζεη ηελ πξνεδξέα ζϋζε ηνπ ζηελ αξηζηεέα, ε νπνέα ιακβϊλεη ρψξα ζηα κπθελατθϊ ρξφληα σο εξσηθφ θαηφξζσκα, αιιϊ γέλεηαη ηψξα θαη γλψκνλαο αλψηεξνπ άζνπο θνζκψληαο ηνλ νιπκπηνλέθε κε θιαδηϊ ειαέαο, θιπ. Δ έδηα ε ειιεληθά γιψζζα απνηππψλεη πιάξσο ησλ ζπζρεηηζκφ ησλ παξαπϊλσ θαη εηπκνινγηθϊ θαη ζεκαζηνινγηθϊ. Δ πξψηε πνιεκηθά αξεηά (απηά ηεο πϊιεο ζψκα κε ζψκα), πνπ παξϋδηδε ηελ 6

7 αξρεγέα ζηνλ Ϊλζξσπν ησλ ζπειαέσλ, φηαλ απηφο Ϊξρηζε λα ζρεκαηέδεη ηηο πξψηεο θνηλσλέεο, πξνζσπνπνηάζεθε αξγφηεξα ζηα πξσηνειιαδηθϊ (κπθελατθϊ) ρξφληα ζην πξφζσπν ηνπ ζενχ Άξε, ελψ ν ζλεηφο, πνπ ζα θϋξδηδε ζηελ κϊρε ζα απνιϊκβαλε ηελ αξηζηεέα. Δ πνιεκηθά αξεηά ινηπφλ, ν Άξεο θαη ε αξηζηεέα, Ϋρνπλ ηελ θνηλά ξέδα -αρ, ε νπνέα ζχκθσλα κε ηνπο γισζζνιφγνπο ηαπηνπνηεέ ηελ Ϊξξεθηε κεηαμχ ηνπο ζρϋζε. Χο απφξξνηα ησλ πξναλαθεξζϋλησλ εέλαη εκθαλϋο ην πσο ε πϊιε κϋζα ζην πϋξαζκα ησλ αηψλσλ αλαδεέρζεθε φρη απιϊ ζε αμέα, αιιϊ ζε ππεξαμέα, εθφζνλ κφλν Ϋλαο ηζφζενο αζιεηάο κπνξνχζε λα θαηϋρεη, θαη γη' απηφ εμϊιινπ Ϋραηξε -παληφο ηνπ βένπ ηνπ- ηνλ απαξϊκηιιν ζαπκαζκφ ησλ πνιηηψλ, επηθϋξνληαο παξϊιιεια θαη πζηεξνθεκέα ζηε γεληϊ ηνπ. Δ παξαπϊλσ γισζζηθά εηπκνινγέα απνδεηθλχεη ην ζεκαζηνινγηθφ ηεο ραξαθηάξα ζηνπο νιπκπηαθνχο αγψλεο. Οη Έιιελεο εμϊιινπ ηεο αξρατθάο επνράο εέραλ γαινπρεζεέ κε ηα ΟκεξηθΪ Ϋπε, εέραλ αλδξσζεέ κϋζα ζε πνιεκηθϋο ζπγθπξέεο θπξηαξρέαο αλϊκεζα ζηηο πφιεηο θξϊηε, ζην αζιεηηθφ ηδεψδεο θαη γλψξηδαλ θαιϊ ηελ αμηνζχλε ηεο πνιεκηθάο αξεηάο. Δ αμηνζχλε ηεο δελ πξϋπεη λα παξαιιειηζηεέ κε Ϋλαλ ραξαθηάξα πνιεκνραξά, φπσο βεβηαζκϋλα ζα παξαηεξνχζε Ϋλαο ζχγρξνλνο κειεηεηάο -θϊηη ην νπνέν δε ζα άηαλ Ϊηνπν γηα ηα κπθελατθϊ ρξφληα-, αιιϊ ε αμηνζχλε απηά κεηϋρεη ζε Ϋλαλ θνηλσληνθεληξηθφ ραξαθηάξα, φπνπ ν νιπκπηνλέθεο απνηειεέ πξνπχξγην γηα ηελ πφιε ηνπ, πνιϋκαξρν θαη πξφηππν εξσηζκνχ θαη ζϊξξνπο γηα ην ππφινηπν ζχλνιν. Βέλαη γεγνλφο πσο ζηελ ΒιιΪδα αλαδεέρζεθε ην παιαέκαρν ηδεψδεο θαη ε Ϋλλνηα ηνπ Οιπκπηζκνχ, αλαγϊγνληαο ηελ κϊρε γηα θπξηαξρέα ζε κέα κϊρε γηα αλϊδεημε ηνπ Χξαένπ θαη φ,ηη απηά ε Ϋλλνηα εκπεξηθιχεη θηινζνθηθϊ. Ώο απνζπκβνιηζηεέ φκσο απηφ, γηα λα γέλεη θ πεξηζζφηεξν ζαθϋο, φπσο πνιχ εχζηνρα παξαηεξεέ ε ΒιΫλε Γιχθαληδε ΏξβειΫξ (πνιηηηζκφο θαη Βιιεληζκφο Πξνζεγγέζεηο, Ώζάλα 2007): Ο Έιιελαο κε ηελ ηϋρλε ηεο γιππηηθάο (αγϊικαηνο) θαη κε ηελ ηϋρλε ηνπ 7

8 αζιεηηζκνχ (πϊιε) δάισζε ην πϋξαζκα ηνπ απφ ηελ θπλεγϋηηδα Άξηεκε ζηελ παιιϊδα ΏζελΪ, δάισζε δειαδά ην πϋξαζκα ηνπ απφ ηνλ θπζηθφ Ϊλζξσπν ζηνλ Ϊλζξσπν ηεο πφιεο, ηελ κεηαθνξϊ ηνπ απφ ηα φζα πξνζηϊδνπλ ηα γελεηάζηα Ϋλζηηθηα ζε απηϊ πνπ δεκνθξαηηθνπνηνχλ κέα πφιε. ΠΫξαζε ελ νιέγνηο ν Ϊλζξσπνο απφ ην ρψξν ηνπ κχζνπ ζην ρψξν ηεο ηζηνξέαο. Άρηεκης, ηο ζύκβοιο ηωλ ορκϋκθσηωλ ελζηέθηωλ θαη ηες "εθ θύζεως" παιαηζηηθάς ηθαλόηεηας. Πψο ην θαηϊθεξε απηφ ν Ϊλζξσπνο; βεβαηφηαηα κε ηηο ηϋρλεο, ππνζηεξέδεη ε ηζηνξηθφο. Καη εδψ εξρφκαζηε Ϊιιν Ϋλα βάκα πην θνληϊ ζην αληηθεέκελν πνπ πξαγκαηεχεηαη ε παξνχζα εξγαζέα, ζπλδϋνληαο θαη πϊιη νπζηαζηηθϊ ην κχζν κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα πνπ θξχβεη. Ο παηϋξαο ησλ ηερλψλ άηαλ ν Βξκάο θαη κέα απφ ηηο θφξεο ηνπ ε παιαέζηξα. Χο απφηνθνο ινηπφλ ησλ ηερλψλ ε πϊιε, δελ εέλαη ζηνηρεέν δεκνθξαηηζκνχ; δελ εέλαη ζηνηρεέν πνπ θνηλσλεέ ηνπο αλζξψπνπο πνιέηεο; δελ εέλαη εθπνιηηηζηηθφ αγαζφ κηαο θαη ν Βξκάο ηα δέδαμε απηϊ ζηνπο αλζξψπνπο; Σψξα λνκέδσ κπνξεέ λα γέλεη ζαθϋζηεξν, ην γηαηέ ν ραξαθηάξαο ηεο πϊιεο δελ άηαλ πνιεκηθφο αιιϊ αθνξνχζε ηνλ θνηλσληζκφ ησλ αηφκσλ, ηελ θνηλσληθνθεληξηθά ζεψξεζε πνπ παξαηϋζεθε πξσηχηεξα. Με απινχζηεξα ιφγηα πέζσ απφ ην ζθνπφ ηνπ ληθεηά βξηζθφηαλ ν ζθνπφο ηεο πφιεο θαη εδψ Ϋγθεηηαη ε ΣΫρλε ηφζν ηεο πϊιεο, φζν θαη επξχηεξα ησλ νιπκπηαθψλ αγψλσλ, φηη δειαδά ε πφιε θξϊηνο κεηϋηξεπε ην Ϊηνκν ζε πνιέηε. Πξφθεηηαη γηα ιϋμεηο ζπλψλπκεο, αιιϊ θαη πϊιη ε γιψζζα εληνπέδεη ηελ δηαθνξϊ ηνπο, ε νπνέα άηαλ γλψξηκε θαη ζηνπο πξνγφλνπο καο, φληαο δεκηνπξγνέ ηεο. Δ ιϋμε Ϊηνκν ινηπφλ ζρεηέδεηαη κε ηελ αηνκηθφηεηα θαη ηνλ αηνκηζκφ, ε ιϋμε πνιέηεο φκσο κε ηνλ νκαδηθφηεηα θαη ηνλ θνηλσληζκφ. Ώπηφο άηαλ θαη ν ζθνπφο ηεο πφιεο, αιιϊ 8

9 θαη ν νπζηαζηηθφο ραξαθηάξαο ησλ αζιεκϊησλ. ΑζελΪ, ηο ζύκβοιο δηδαγκϋλες δηαλοεηηθάς αρεηάς θαη ηες ηετληθάς "λόκω" παιαηζηηθάς ηθαλόηεηας ΒΣΤΜΟΛΟΓΕΚΔ - ΓΛΧΟΛΟΓΕΚΔ ΠΡΟΒΓΓΕΔ ηελ ΒιιΪδα ν φξνο θαέλεηαη λα εέλαη παλϊξραηνο, φπσο καο πιεξνθνξεέ θαη ν Πινχηαξρνο ζην ζχγγξακκα ηνπ Ηζηθά, φπνπ αλαθϋξεη: «Ώθνχζεο ηελ πϊιελ αξραηνηϊηνλ ησλ αζιεκϊησλ πϊλησλ απνθαέλνληνο σο θαη ηνπλφκα καξηπξεέ». Σν αλσηϋξσ απφθζεγκα καξηπξεέ ηελ αξραηφηεηα ηνπ αζιάκαηνο ηεο πϊιεο φπσο απηφ κπνξεέ λα πξνθχςεη θαη απφ ηελ έδηα ηελ ιϋμε κε ηελ νπνέα κπνξεέ λα δηαζπλδεζεέ, δειαδά παιαηόο, ζχκθσλα θαη κε ηελ εξκελεέα ηνπ Γαιελνχ. Βπέζεο, ζηεξηδφκελνη ζηα ιεγφκελα ηνπ σθξϊηε ζηνλ πιαησληθφ δηϊινγν Κξαηύινο, φπνπ εθεέ ν Ώζελαένο δηαλνεηάο αλαπηχζζεη ηελ ζεσξέα πεξέ ηεο αλαινγηθάο ζρϋζεο κεηαμχ ηεο απιφηεηαο θαη ηεο παιαηφηεηαο κέαο ιϋμεο. ΏξρηθΪ, ε Ϋλλνηα ηεο παιαηφηεηαο δειψλεη ηελ παλϊξραηα ξέδα ηνπ αζιάκαηνο, ε απιφηεηα απφ ηελ Ϊιιε δεέρλεη ην πσο δελ απνηεινχζε ζχλζεην Ϊζιεκα, αθνχ γηλφηαλ κε Ϋλαλ ηξφπν, ηε κϊρε δειαδά ζψκα κε ζψκα. Δ ιϋμε απιφο απνηειεέ πνιιαπιαζηαζηηθφ ηνπ αξηζκεηηθνχ Έλ, Ϊξα ην θϊζε απιφ θαηϊ ηελ αλϊιπζε ηνπ δε κπνξεέ λα εέλαη ζχλζεην, αιιϊ Ϋλα, δειαδά απιφ. Ώπνθαέλεηαη ινηπφλ πσο ε πϊιε ππάξμε πξψην ησλ αζιεκϊησλ θαη επάιζε σο θπζηθά αλϊγθε ηνπ αλζξψπνπ. Ίζσο θαη ιϋμεηο θνηλάο εηπκνινγέαο λα βνεζάζνπλ ζηελ πην νπζηαζηηθά απφδνζε θαη ζεκαζηνινγηθά αλϊιπζε ηεο ιϋμεο πϊιε. Δ εηπκνινγηθϊ ζπγγελάο ιϋμε 9

10 παικφο δε δειψλεη ηελ κϋγηζηε αξκνλέα ζην ζψκα καο; δε δειψλεη ην κϋηξν; θαη κϊιηζηα Ϋλα κϋηξν απαξϊιαρην κηα θαη ν Ϊλζξσπνο ην θϋξεη εθ θχζεσο. Ο παικφο μεθηλϊ απφ ηε ξέδα ηεο χπαξμεο -ηελ θαξδηϊ- θαη απνηειεέ ηε θπζηθά αξκνλέα, ηνπ νπνένπ ε παχζε επηθϋξεη ην ζϊλαην. Δ ιϋμε πϊιη πνπ δειψλεη ηελ επαλϊιεςε, ά αθφκα θαη ην πξνζνλχκην ηεο ζεϊο ΏζελΪο σο ΠαιιΪδα. Σν φλνκα απηφ εθθξϊδεη ηελ παικηθά θέλεζε ηεο ζεϊο κε ηελ ηδηφηεηα ηεο παιαηκϊρνπ, φηαλ άηαλ Ϋηνηκε λα εθηνμεχζεη ην δφξπ ηεο. Ώο παξαηεξεζεέ αθφκε πσο ε ζεφηεηα απηά ζπλδχαδε ηε θξφλεζε θαη ηελ ζσκαηηθά πνιεκηθά ηθαλφηεηα, θαη απηϊ άηαλ θαη ηα ραξαθηεξηζηηθϊ πνπ ηελ θνζκνχζαλ κε λέθεο Ϋλαληη Ϊιισλ ζεψλ, αθφκα θαη Ϋλαληη ηνπ Άξε. Οη γισζζνιφγνη ηαπηνπνηνχλ ην φλνκα ηεο πϊιεο εθ ηνπ πϊιισ< θξαδαέλσ. Χζηφζν θαη ην φλνκα ηεο ΏζελΪο ζην Ϋξγν ηνπ ΠινπηΪξρνπ πεξέ Ίζηδνο θαη Οζέξηδνο εηπκνιφγεέηαη απφ ηε κειινληηθά ξέδα ηνπ ξάκαηνο νέδα θαη ζεκαέλεη θηλνχκαη νξκεηηθϊ κε γλψζε θαη θξφλεζε. Ο πνιεκηθφο ραξαθηάξαο ινηπφλ ηεο ΠαιιΪδαο ΏζελΪο δειψλεη ηνλ Ϊξηην ζπλδπαζκφ ηεο παιαηζηηθάο ηθαλφηεηαο θαη ηεο ζσθξνζχλεο, εέλαη δειαδά ελ νιέγνηο φ,ηη πεξηθιεέεηαη ζην ιαθσληθφ απφθζεγκα: λνπο πγηήο ελ ζώκαηη πγηεί. ΣΫινο, ε ιϋμε παιϊκε Ϋρεη εκθαλψο θνηλά ξέδα κε ηα πξνιερζϋληα, αιιϊ θαη ζεκαζηνινγηθά, εθφζνλ ην Ϊζιεκα ηεο πϊιεο απαηηεέ πηαζέκαηα κε ηα ρϋξηα. Ώθφκε απφ ηε ιϋμε παιϊκε πνπ ζπλδϋεηαη κε ηελ πϊιε, κπνξεέ ε ζθϋςε καο λα επεθηαζεέ θαη ζηελ ππγκαρέα, ε νπνέα απνηειεέ ρηππάκαηα κε ηα ρϋξηα εθ ηνπ ππμ πνπ εέλαη ε κπνπληϊ γηα ηνπο αξραένπο. Δ ππγκαρέα ινηπφλ εηπκνινγηθϊ εέλαη ε κϊρε κε κπνπληϋο. ΒπηζηΫθνληαο πϊιη ζηα ζχκθσλα ηεο ιϋμεο πϊιε, ε ιϋμε πϊιε θαέλεηαη λα απνηειεέηαη απφ ππξεληθϊ ζηνηρεέα ηνπ ιφγνπ, ηα νπνέα ηεο πξνζδέδνπλ ηδηφηεηεο θαη δελ απνηειεέηαη απφ ζχλζεζε ιϋμεσλ. Πην ζπγθεθξηκϋλα, θαη πϊληνηε αθνινπζψληαο ηνλ ζσθξαηηθφ ζπιινγηζκφ, δηαθξέλνπκε ηα ζηνηρεέα ηνπ ιφγνπ -π- θαη -ι-, εθ ησλ νπνέσλ ην πξψην αθνξϊ ηελ Ϋλλνηα ηνπ πεξϊζκαηνο ηεο πχιεο θαη ην δεχηεξν ζρεηέδεηαη κε ηελ Ϋλλνηα ηνπ νιηζζεξνχ, ηνπ πγξνχ θαη δειψλεη ηελ θέλεζε θαη ηελ ξνά. Σν γξϊκκα π εέλαη ην πξψην ησλ ρεηιηθψλ π, β, θ θαη φπσο θαη ηα ππφινηπα ρεηιηθϊ ζπκβνιέδνπλ ην πϋξαζκα, εθφζνλ θαη ηα ρεέιε, ην ζηφκα, απνηεινχλ ηελ εέζνδν ζην νξγαληζκφ. Σν ι θαη ην ξ απνηεινχλ ηα ιεγφκελα πγξϊ γξϊκκαηα. Οη δχν αλσηϋξσ ζπλζάθεο απνηεινχλ ππξεληθϊ ζηνηρεέα ηεο θηλεζηνινγέαο θαη ηεο ηερληθάο ηνπ αζιάκαηνο ηεο πϊιεο, θαζψο νη αζιεηϋο πξνζπαζνχλ ακθφηεξνη λα βξνπλ πεξϊζκαηα, πχιεο ζην αληέπαιν ζψκα θαη ηαπηφρξνλα λα μεγιηζηξάζνπλ απφ ηηο αληέζηνηρεο ηαθηηθϋο ηνπ εθϊζηνηε αληηπϊινπ. Σα ππξεληθϊ ινηπφλ θαη ηα πγξϊ ζηνηρεέα ηεο γιψζζαο, ην ππξ θαη ην χδσξ, απηά ε αλϊκεημε ησλ αληηζϋησλ, απηά ε κεηαμχ ηνπο πϊιε πνπ νδεγεέ ζε δεκηνπξγέα Ϋξρεηαη λα απνηππσζεέ θαη ζηνλ αξραηφηαην κχζν ηεο δεκηνπξγέαο ηνπ αλζξψπνπ απφ ηνλ γελεηηζηά ΠξνκεζΫα. Μάπσο φκσο απηά ηελ πϊιε γηα δεκηνπξγέα, κάπσο φκσο απηφο ν παικφο ηεο χπαξμεο δειψλεηαη γισζζηθϊ θαη απφ ηνλ πξψην ησλ πξψησλ Θεφ, ηνλ Αέα; θαη βεβαηφηαηα. Δ θιέζε ηνπ νλφκαηνο ηνπ εέλαη αλψκαιε θαη Ϋρεη σο εμάο: ν Γεχο, ηνπ Αηφο, ησ Αηέ, ηνλ Αέα, σ Γεχ. Δ νλνκαζηηθά θαη ε θιεηηθά 10

11 πηψζε πξνϋξρνληαη απφ ην δεχγλπκη πνπ δειψλεη ηελ Ϋλσζε θαη ηε δεκηνπξγέα θαη νη ππφινηπεο πηψζεηο απφ ην δηαηξψ, πνπ ζεκαέλεη ρσξέδσ. Δ πϊιε ινηπφλ ησλ αληηζϋησλ εέλαη απηϊ πνπ δεκηνπξγνχλ θαη θαηαζηξϋθνπλ. ΓΫλλεκα απηάο ηεο πϊιεο θαη ν έδηνο ν Ϊλζξσπνο, φπσο θαέλεηαη απφ ην κχζν ηνπ ΠξνκεζΫα, ηφζν απφ ηε Θενγνλέα ηνπ Δζηφδνπ, φζν θαη απφ ηνλ Πξσηαγνξηθφ κχζν πεξέ δεκηνπξγέαο. Έηζη, γέλεηαη Ϋθδειν πηα, γηαηέ ε πϊιε ππάξμε ην πξψην Ϊζιεκα, ε αξρά ηεο αζιάζεσο, αιιϊ θαη ην πσο δειψλεη ηειηθϊ ηελ Ϊξξεθηε ζρϋζε ηνπ αλζξψπνπ κε ηε δεκηνπξγέα ηε δσά, απνηειψληαο παξϊιιεια Ϋλα ραξαθηεξηζηηθφ Θεέν. ΘΒΟΓΟΝΕΚΟΕ ΜΤΘΟΕ ΓΒΤ - ΚΡΟΝΟ (Γεχγλπκη - Υξφλνο) Δ ΠΏΛΔ ΣΔ ΑΔΜΕΟΤΡΓΕΏ ΜΒ ΣΟΝ ΥΡΟΝΟ ηελ επνρά πνπ ν Ϊλζξσπνο βξηζθφηαλ αθφµα ζην πξνινγηθφ ζηϊδην ηνπ πνιηηηζµνχ ηνπ, ν µχζνο άηαλ ν µφλνο ηξφπνο γηα λα εθθξαζηεέ θαη λα δψζεη απϊληεζε ζηα εξσηάµαηα πνπ ηνλ βαζϊληδαλ. ΜΫζα ζ απηνχο πεξηϋρνληαη αμέεο θαη ζηϊζεηο ηεο εθϊζηνηε επνράο, φπσο ηεο αγϊπεο ζηε θχζε, ηεο εμχςσζεο ηεο νµνξθηϊο, ηνπ µεγαιεένπ ηεο ςπράο θαη ηεο αμέαο ηνπ αλζξψπνπ. Οη µχζνη αλϊινγα µε ην πεξηερφµελν θαη ηηο ηδϋεο ηνπο δηαθξέλνληαη ζε δηϊθνξεο θαηεγνξέεο. ηελ πξψηε θαηεγνξέα µπνξνχµε λα ηνπνζεηάζνπµε απηνχο πνπ πξνζπαζνχλ λα εξµελεχζνπλ ηε δεµηνπξγέα ηνπ θφζµνπ θαη ησλ ζεψλ. Βέλαη νη Κνζµνγνληθνί θαη Θενγνληθνίµύζοη. Ωζηφζν, ππϊξρνπλ θαη µχζνη νη νπνένη πξνζπαζνχλ λα εξµελεχζνπλ ηε δεµηνπξγέα, ηελ πξνϋιεπζε ησλ αλζξψπσλ, νη Αλζξσπνγνληθνί µύζνη, φπσο απηφο πεξέ ηεο δεκηνπξγέαο ηνπ αλζξψπνπ, πνπ ζα παξαηεζεέ ζηε ζπλϋρεηα. Ωο ηειεπηαέα θαηεγνξέα µπνξνχµε λα αλαθϋξνπµε ηνπο Ζρωηθούς µύζοσς νη νπνένη αλαθϋξνληαη ζηε δσά θαη ζηα θαηνξζψµαηα εξψσλ. 11

12 Ο Κξφλνο σο Ϊιισο Υξφλνο γελληϋηαη φηαλ γελλϊηαη ν Οπξαλφο θαη ε Γαέα, δειαδά φηαλ δεκηνπξγεέηαη ν Υψξνο. Ο Υξφλνο δε δχλαηαη λα πθέζηαηαη ρσξέο ην Υψξν, θαζψο ν Υξφλνο εέλαη ε θέλεζε ηνπ Υψξνπ, αιιϊ θαη ε θέλεζε ηνπ Υψξνπ εξκελεχεηαη κε ρξνληθνχο φξνπο (ηαρχηεηα, επηηϊρπλζε). Ο Αέαο εέλαη ε γνληκνπνηφο ελϋξγεηα ηνπ αξζεληθνχ πνπ κεηακθηϋδεηαη κε πνλεξηϊ γηα λα μεγειϊζεη ηελ ΠαξζΫλν Ήξα-Όιε, ε νπνέα πξνζπαζεέ λα απνθχγεη ηε χιιεςε, αιιϊ δελ ην θαηαθϋξλεη πϊληα. Καη νη δχν θξχβνληαη θαη θαηαπέλνληαη απφ ηνλ Ϊηεγθην Κξφλν, δειαδά ην Υξφλν πνπ θαηαπέλεη ζην πϋξαζκα ηνπ θαζεηέ πνπ κεηϋρεη ηεο Αεκηνπξγέαο. ΚαηΪ ηελ πϊιε ην Αηφο θαη ηνπ Κξφλνπ, φπνπ ν πξψηνο απνθφπηεη ηα γελεηηθϊ φξγαλα ηνπ δεπηϋξνπ, ππνδειψλεη ηελ απνθνπά ηνπ Υξφλνπ θαη ηεο θζνξϊο ζε νηηδάπνηε κεηϋρεη ηεο Αεκηνπξγέαο. ΒμΪιινπ ν Γεχο απνηειεέ ηελ έδηα ηε Αεκηνπξγέα, εθφζνλ, φπσο πξναλαθϋξζεθε, ην έδην ηνπ ην φλνκα δειψλεη ηνλ θχθιν ηεο θπζηθάο θαη ζπκπαληηθάο πνξεέαο (δεχγλπκη - δηαηξψ). ΟπζηαζηηθΪ πξφθεηηαη γηα ηελ αξρϋγνλε πϊιε ησλ ελϊληησλ δπλϊκεσλ, δειαδά ηεο δσάο (δεκηνπξγέαο) θαη ηνπ ζαλϊηνπ (ρξφλνπ), ηνπ θσηφο θαη ηνπ ζθφηνπο, ηεο χπαξμεο θαη ηεο αλππαξμέαο, ηνπ ληνο θαη ηνπ κε ληνο. Ο Υξφλνο δε ζπκβνιέδεη ηελ χπαξμε, αιιϊ ην πϋξαζκα απφ απηάλ, κε ηελ Ϋλλνηα δειαδά φ,ηη απνηειεέ ην πεπεξαζκϋλν θαη φρη ην Ϊπεηξν, ην νπνέν ζπλδϋεηαη κε ηελ αησληφηεηα. Ο Πισηέλνο ζην Ϋξγν ηνπ "Πεξέ αηψλνο θαη ρξφλνπ" επηζεκαέλεη ελαξγϋζηεξα ηε δηαθνξϊ ησλ ελλνηψλ. Με ην Υξφλν ινηπφλ ηαπηέδεηαη ν Κξφλνο, ηνλ νπνέν ζε πϊιε ζψκα κε ζψκα θαηαληθϊ ν Γεχο (< δεχγλπκη= δεκηνπξγψ- δεπγαξψλσ), σο ζχκβνιν Αεκηνπξγέαο. Μέα Ϊιιε εθδνρά ηνπ έδηνπ κχζνπ εέλαη εθεέλε ηεο κϊρεο ηνπ Αηφο κε ηνλ Σπθψλα, φπσο δειψλεηαη θαη ζηελ παξαπϊλσ αγγεηνγξαθέα ηνπ 5νπ αηψλα. 12

13 ΏΠΟΛΛΧΝ ΚΏΕ ΠΤΘΧΝ Δ ΠΏΛΔ ΣΟΤ ΦΧΣΟ ΜΒ ΣΟ ΚΟΣΏΑΕ - Δ ΔΣΣΏ ΣΔ ΏΜΏΘΒΕΏ ΏΠΟ ΣΔ ΓΝΧΔ Ο ζεφο Ώπφιισλ έδξπζε ην λαφ ζηνπο Αειθνχο( < -δειθ= κάηξα), αθνχ γχξηζε ζρεδφλ φιε ηελ ΒιιΪδα αλαδεηψληαο Ϋλα θαηϊιιειν κϋξνο. ΣειηθΪ δηϊιεμε κηα ζπειηϊ πνπ θψιηαδε ζηνπο πξφπνδεο ηνπ βνπλνχ, ην νπνέν θχιαγε o δξϊθoο Πχζσλαο. Οη πηζηνέ εξρφληνπζαλ ζην ηεξφ -ην ιεγφκελν Πεηζψ- θαη παέξλαλε ηηο δηδαρϋο ηεο κεηϋξαο Γεο. χκθσλα κε ηνλ κχζν, ν Ώπφιισλ, ζεφο ηνπ θσηφο ηεο ζξεζθεέαο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ πϊιεςε κε ηνλ Πχζσλα γηα λα εγθαηαζηάζεη εθεέ ην λαφ ηνπ. ηελ νπζέα ηνπ ν κχζνο πξαγκαηεχεηαη ηελ πϊιε ηεο γλψζεο κε ηελ ακϊζεηα. Δ έδηα ε γιψζζα δειψλεη ηελ παξαπϊλσ αλαθνξϊ. Ο Πχζσλαο εηπκνινγεέηαη εθ ηνπ ππλζϊλνκαη, πνπ ζεκαέλεη πηζαλνινγψ. ΒμΪιινπ δελ άηαλ ηϋηνηνο θαη ν ξφινο ησλ ηεξεηψλ ηνπ καληεένπ, νη νπνέεο νλνκϊδνληαλ Ππζέεο; Οη Ππζέεο ζπλάζηδαλ λα δέλνπλ ρξεζκφ δηηηάο ζεκαζέαο. Δ Ϋλλνηα ζπλεπψο ηνπ "ππλζϊλνκαη" ππνδειψλεη ηε κεξηθά γλψζε ά θαιχηεξα ηελ Ϊγλνηα. Ο Ώπφιισλαο σο ζεφηεηα ηνπ θσηφο θαηαληθϊ θϊζε πηζαλνινγέα, θσηέδνληαο ηελ Ϊγλνηα κε γλψζε. Ώπηφο άηαλ θαη ν ζπκβνιηθφο ραξαθηάξαο ηνπ ηφπνπ ησλ Αειθψλ, αθνχ απφ δηϊθνξεο πεξηνρϋο θαη ρψξεο Ϋξρνληαλ ζην καληεέν, γηα λα πϊξνπλ ην ρξεζκφ ηεο αιεζεέαο απφ ηνλ Ώπφιισλα δηα ζηφκαηνο ηεο Ππζέαο. Ο κχζνο απηφο ινηπφλ θξχβεη -φρη κέα ζσκαηηθά πϊιε- αιιϊ κέα θηινζνθηθά θαη δηαλνεηηθά πϊιε ηνπ αλζξψπνπ κε ηνλ έδην ηνπ ηνλ εαπηφ, ψζηε κϋζσ ηεο λφεζεο θαη ηεο θψηηζεο ηνπ Θενχ λα θαηαθηάζεη ηε γλψζε. Χζηφζν πνηϊ κνξθά ζσκαηηθάο πϊιεο δε κεηϋρεη ζηελ ηερληθά γλψζε ηεο 13

14 θηλεζηνινγέαο θαη ησλ ρηππεκϊησλ, πνπ απνηεινχλ κϋξνο ηεο δηδαζθαιέαο θαη Ϊξα ηεο δηαλφεζεογλψζεο. Βέλαη νπζηαζηηθϊ ινηπφλ θαη ν λνπο πνπ βνεζϊ ην ζψκα λα πξϊμεη, γηαηέ ην έδην απφ κφλν ηνπ δε κπνξεέ εχθνια λα απνθηάζεη ηε λέθε, αλ δελ ππϊξρεη ν ζπλδπαζκφο πλεχκαηνο - ζψκαηνο. ΣΫινο, φινη νη αξραένη κχζνη ζπλδπϊδνπλ Ϊξξεθηα ην ηξέπηπρν ησλ πλεπκαηηθψλ - εζηθψλ θαη ζσκαηηθψλ αξεηψλ, φπσο Ϊιισζηε ζα αλαθεξζεέ ηδηαηηϋξσο ζηε ζπλϋρεηα. Ο ΏΝΘΡΧΠΟΓΟΝΕΚΟ ΜΤΘΟ ΣΔ ΑΔΜΕΟΤΡΓΕΏ ΣΟΤ ΏΝΘΡΧΠΟΤ Δ ΠΏΛΔ ΜΒ ΛΏΠΔ Ηλ γάξ πνηε ρξόλνο ὅηε ζενὶ κὲλ ἦζαλ, ζλεηὰ δὲ γέλε νὐθ ἦλ. ἐπεηδὴ δὲ θαὶ ηνύηνηο ρξόλνο ἦιζελ εἱκαξκέλνο γελέζεσο, ηππνῦζηλ αὐηὰ ζενὶ γῆο ἔλδνλ ἐθ γῆο θαὶ ππξὸο κείμαληεο θαὶ ηῶλ ὅζα ππξὶ θαὶ γῇ θεξάλλπηαη. ἐπεηδὴ δ' ἄγεηλ αὐηὰ πξὸο θῶο ἔκειινλ, πξνζέηαμαλ Πξνκεζεῖ θαὶ Επηκεζεῖ θνζκῆζαί ηε θαὶ λεῖκαη δπλάκεηο ἑθάζηνηο ὡο πξέπεη. Πξνκεζέα δὲ παξαηηεῖηαη Επηκεζεὺο αὐηὸο λεῖκαη, Νείκαληνο δέ κνπ, ἔθε, ἐπίζθεςαη ΠιΪηωλος Πρωηαγόρας (320D-321B5) ΜΫζα απφ ην κχζν εέλαη θαλεξά ε ζχδεπμε ησλ αληηζϋησλ ζηνηρεέσλ: ππξ θαη γε. Δ Ϊπνςε απηά απαληϊ πξψηε θνξϊ ζηνλ Παξκελέδε, ηελ νπνέα θαέλεηαη λα αζπϊδεηαη ν Πξσηαγφξαο. Με ηε θξϊζε ἐθ γῆο θαὶ ππξὸο κείμαληεο θαὶ ηῶλ ὅζα ππξὶ θαὶ γῇ θεξάλλπηαη, ελλννχληαη θαη ηα ππφινηπα, δειαδά ν αϋξαο θαη ην λεξφ, πνπ επάιζε σο ζπκπιάξσκα αξγφηεξα απφ ηνλ Βκπεδνθιά. Ο ζνθηζηάο ζέγνπξα γλψξηδε θαιϊ θαη ηηο δχν ζεσξέεο ησλ πξνγελεζηϋξσλ ηνπ, αιιϊ αο κε κεέλνπκε εθεέ. Ο νξγαληζκφο ινηπφλ, δελ απνηειεέηαη απφ ην απαηηνχκελν ππξ; απφ ηνπο 36,6 βαζκνχο Κειζένπ; δελ απνηειεέηαη απφ 70% λεξφ; δελ απνηειεέηαη απφ ηε θζαξηά ζϊξθα, ε νπνέα θαη επαλαπαηξέδεηαη ζην γεγελϋο ηεο ρψκα; θαη θπζηθϊ απφ ην απαξαέηεην νμπγφλν; Δ αιιειεπέδξαζε απηψλ ησλ ζηνηρεέσλ, ε κεηαμχ ηνπο πϊιε εέλαη νη ζενέ πνπ δεκηνπξγνχλ ηνλ Ϊλζξσπν. Ο Πξσηαγφξαο άηαλ Ϊιισζηε αγλσζηηθηζηάο, πνπ ζεκαέλεη πσο αξλεέηαη ηελ χπαξμε ησλ ζεψλ, γηα λα εέλαη εθεέλνη δειαδά (σο πξφζσπα) νη αέηηνη ηεο δεκηνπξγέαο ηνπ. Πψο φκσο ν Ϊλζξσπνο ζα ιαηξϋςεη ηε ΜεηΫξα Γά, ε νπνέα γῆο ἔλδνλ ηνπ ρϊξηζε ηε δσά; Άξρηζε ινηπφλ λα 14

15 ζεζπέδεη αγψλεο πξνο ηηκάλ ηεο απηνρζνλέαο ηνπ. Δ ιϋμε εηπκνινγεέηαη απφ ην απηφο + ρζφληνο, απηφο δειαδά πνπ πξνϋξρεηαη απφ ην έδην ρψκα, απφ ηελ έδηα γε. Άιεηθαλ ηα ζψκαηα ηνπο νη αζιεηϋο κε ιϊζπε θαη κϊρνληαλ ηηκψληαο πξσηέζησο ηε γελϋηεηξα ηνπο. Πέζηεπαλ πσο ε έδηα ε Γά σο ΜεηΫξα ζηϋθεη ην ληθεηά ά θαιχηεξα πσο ζπκκεηϋρεη, ηξνθνδνηψληαο κε δχλακε ηνλ κϋιινληα ληθεηά. ΚΪηη ηϋηνην θιάζεθε λα αληηκεησπέζεη θαη ν ΕΪζνλαο ζηε κπζηθά Κνιρέδα, ηε ζεκεξηλά δειαδά Γεσξγέα, φηαλ ν βαζηιηϊο Ώηάηεο (αδεξθφο ηεο κϊγηζζαο Κέξθεο θαη παηϋξαο ηεο Μάδεηαο) πϋηαμε δφληηα δξϊθνπ ζηε Γε θαη εθεέλε κε ηε ζεηξϊ ηεο θχηξσζε πνιεκηζηϋο, γηα λα απνκαθξχλνπλ απφ ηνλ ηφπν ηνλ εηζβνιϋα. Ώληέζηνηρνπο αγψλεο πϊιεο ζψκα κε ζψκα, θαζψο θαη πϊιεο κε ηαχξνπο απαληνχλ θαη ζηελ Κνιρέδα. ΠαξΪιιεια, ν Φηιφζηξαηνο( Γπκλαζηηθφο) ζεκεηψλεη φηη ε ιϊζπε ζρεηέδεηαη κε ηελ πϊιε ζηηο παιαέζηξεο, θαηϊ ηελ νπνέα γεκέδαλε ηα ζψκαηα ιϊζπεο θαη νη Ϊλζξσπνη δέλαλε ηελ εληχπσζε ησλ ρσκϊηηλσλ, ησλ ιαζπσκϋλσλ νκνησκϊησλ. Ώπηφ επηβεβαηψλεη ηελ Ϊπνςε φηη ε πϊιε απνηειεέ ππξεληθφ ζηνηρεέν ηεο δεκηνπξγέαο θαη ηνπ αγψλα επηβέσζεο ηνπ αλζξψπηλνπ εέδνπο. Ώο παξαζϋζνπκε φκσο θαη Ϋλα αθξηβϋο ρσξέν ηνπ Φηιφζηξαηνπ πνπ επηβεβαηψλεη ηελ παξαπϊλσ ζεσξέα: 15

16 ΒπηπξζζΫησο αλαθϋξεη ν Βπέθηεηνο ζην Ϋξγν ηνπ Αηαηξηβαέ Ώ' ζη, 26, νηη νη αζιεηϋο ησλ βαξϋσλ αγσληζκϊησλ ζηελ Διεέα πξνπνλνχληαλ ηελ επνρά ηνπ Ϋηνπο, θαηϊ ηελ νπνέα ν άιηνο θαέεη ηελ ιϊζπε ηεο Ώξθαδέαο πεξηζζφηεξν απφ θϊζε Ϊιιε επνρά, θη ν αζιεηάο αλϋρεηαη ηε ζθφλε θαη ηε ιϊζπε πνπ καδεχεηαη πϊλσ ηνπ θόληλ δέ αλέρεηαη ζεξκνηέξαλ ηεο Αηζηόπσλ ςάκκνπ, θαξηεξεί δέ εθ κεζεκβξίαο αξμάκελνο. ΤπνκΫλεη ινηπφλ θαηϊ ηε κεηϊθξαζε- ηε ιϊζπε πην δεζηά θαη απφ ηελ Ϊκκν ηεο ρψξαο ησλ Ώηζηφπσλ θαη ππνκϋλεη ηελ Ϊζθεζε πνπ αξρέδεη ην κεζεκϋξη. χκθσλα κε ην κχζν ν ΠξνκεζΫαο άηαλ απηφο πνπ Ϋθιεςε ηελ ηϋρλε ηεο θσηηϊο θαη ηελ κνέξαζε ζηνπο αλζξψπνπο θαη απηφ ζεκαέλεη ηελ απαξρά ησλ ηερλψλ. Μνέξαζε ινηπφλ ηελ έληερλνλ ζνθίαλ ζπλ ππξί, φπσο δηαβϊδνπκε ζην Πιαησληθφ Ϋξγν Πξσηαγφξαο (321ΐ6-322Ώ) θαη κϊιηζηα εθιϊπεζαλ απφ ην νέθεκα ηνπ Δθαέζηνπ θαη ηεο ΏζελΪο. Οη ζενέ απηνέ ηέζεληαη καδέ, ζπλεξγαδφκελνη, γηα λα δεισζεέ πσο ην νηηδάπνηε Ϊξηην, νινθιεξσκϋλν θαη Ϊξηζην ρξεηϊδεηαη ηαπηνρξφλσο δχν αξεηϋο: απηά πνπ ζρεηέδεηαη κε ην ινγηζηηθφλ κϋξνο, δειαδά νη αξεηά ηνπ λνπ ζνθέαο θαη απηά πνπ ζρεηέδεηαη κε ηε δχλακε θαη ηελ ηερληθά ηθαλφηεηα. Ώλ αλϊγνπκε ηψξα ηνλ παξφλ απνζπκβνιηζκφ ζην ρψξν ηεο πϊιεο, θϊζε αζιάκαηνο, αιιϊ φισλ ησλ ηερλψλ δε ζπκβϊηλεη απηφ αθξηβψο; ην φηη δειαδά απαηηεέηαη ε ζπλδπαζηηθά ηθαλφηεηα ησλ δχν απηψλ αξεηψλ; Πνηφο φκσο εέλαη απηφο πνπ κπνξεέ λα ζπλδπϊζεη ηηο δχν απηϋο αξεηϋο; Έλαο Ϊλδξαο πνιχ δπλαηφο θαη θαζφινπ νμπδεξθάο δε ζα εέρε ηε λνεηηθά επειημέα λα πξϊμεη, ε Ϋλαο λνάκσλ αιιϊ αδχλακνο επέζεο δε ζα κπνξνχζε λα θαηαθϋξεη ηε λέθε. Ση απαηηεέ φκσο ε λφεζε θαη ε ηερληθά; δελ απαηηνχλ Ϋλαλ Ϊλζξσπν πνπ ζθϋθηεηαη εθ ησλ πξνηϋξσλ; Ϋλαλ Ϊλζξσπν πνπ γλσξέδεη ά Ϋζησ αληηιακβϊλεηαη -ην ηη θαη ην πσο- πξηλ πξϊμεη; Ώπηφ ινηπφλ ζεκαέλεη θαη ΠξνκεζΫαο, γηαηέ ην φλνκα πξνεξρφκελν εθ ηνπ πξν + κάηηο ζεκαέλεη ηνλ Ϊλζξσπν πνπ ζθϋθηεηαη εθ ησλ πξνηϋξσλ. Ώπηφο ζεσξεέηαη θαη παηϋξαο ησλ ηερλψλ. Δρκάς - Προκεζεύς Οη παηϋρες ηωλ Σετλώλ. Πρώηε κορθά ηϋτλες, ε πϊιε. 16

17 Καη' Ϊιινπο κχζνπο εθεέλνο πνπ κνέξαζε ηηο ηϋρλεο ζηνπο αλζξψπνπο άηαλ ν Βξκάο. Χζηφζν ε αλαθνξϊ ζηηο ηϋρλεο δελ εέλαη παξϊηεξε κε ηελ παξνχζα εθπφλεζε, εθφζνλ πξψηε κνξθά ηϋρλεο, φπσο πνιιϊθηο Ϋρεη αλαθεξζεέ άηαλ ε πϊιε θαη κϊιηζηα ε πξψηε κνξθά πνιεκηθάο αξεηάο, γη' απηφ θαη Ϋρεη ζπζρεηηζηεέ κε ηνλ ζεφ Άξε, φπσο άδε εηπψζε. ΠΏΛΔ ΔΡΏΚΛΒΟΤ ΚΏΕ ΏΥΒΛΧΟΤ -Δ ΠΏΛΔ ΣΟΤ ΏΝΘΡΧΠΟΤ ΝΏ ΑΏΜΏΒΕ ΣΔ ΦΤΔ- (ΔΡΧΕΚΟ ΜΤΘΟ) ζνλ αθνξϊ ηνπο πξσηαγσληζηϋο ησλ µχζσλ µπνξνχµε λα πνχµε φηη θπξηαξρνχλ νη Θενέ ηνπ Οιχµπνπ, αιιϊ θαη Ϊιιεο ζεφηεηεο θαζψο θαη εµέζενη. Ώπηνέ παξνπζηϊδνληαη πνιιϋο θνξϋο µε αλζξψπηλε µνξθά, αιιϊ θαη µε µνξθά δψσλ (µχζνο έα µε ηελ Βπξψπε) θαη ηεξϊησλ (Ώρειψνο). ΠαξΪ ηε ζετθά ηνπο πξνϋιεπζε, δηαθαηϋρνληαη απφ πϊζε, φµνηα µε απηϊ ησλ ζλεηψλ, ρσξέο σζηφζν λα ππφθεηληαη ζε πεξηνξηζµνχο θαη λφµνπο νη νπνένη αθνξνχζαλ µφλν ηνπο ζλεηνχο. ΠξσηαγσληζηΫο ζηνπο µχζνπο απνηεινχζαλ θαη θϊπνηνη Ϊλζξσπνη μερσξηζηνέ, νη νπνένη µπνξεέ λα εέραλ ζετθνέ θαηαγσγά, λα άηαλ δειαδά εµέζενη (ζηελ πεξέπησζε ηνπ ζπγθεθξηµϋλνπ µχζνπ ν Δξαθιάο). Υαξαθηεξηζηηθφ απηψλ ησλ αλζξψπσλ άηαλ ε µεγϊιε ηνπο θπζηθά δχλαµε. ΜΫζα απφ απηνχο ηνπο άξσεο νη Έιιελεο Ϋδηλαλ δηϋμνδν ζηνπο πφζνπο ηνπο, ζϋινληαο λα θαηαβϊινπλ ηα αθαηϊβιεηα θαη λα μεπεξϊζνπλ ηνπο θφβνπο πνπ ηνπο ηπξαλλνχζαλ. Ώπηνέ άηαλ σξαένη θαη δπλαηνέ, ζνθνέ θαη αλδξεησµϋλνη, Ϊμηνη λα πξαγµαηψζνπλ Ϋξγα θαη λα επηηειϋζνπλ Ϊζινπο πνπ μεπεξλνχζαλ ηα αλζξψπηλα µϋηξα. ζνλ αθνξϊ ηνπο άξσεο, ζηελ ειιεληθά µπζνινγέα ζπλαληϊµε ζπρλϊ ηνλ ηχπν ηνπ αγαζνπνηνχ άξσα, - Ϋλα πξφηππν πνπ θαηϋρεη ζε πιεξφηεηα ην ηξέπηπρν πλεπκαηηθά, εζηθά θαη ζσκαηηθά αξεηά - πνπ απαιιϊζζεη µε ηελ παιηθαξηϊ ηνπ ηε ρψξα απφ θαθνπνηνχο θαη ζεξέα. χµθσλα µε ην µχζν, φηαλ ν Δξαθιάο θαηϋβεθε ζην Άδε γηα λα πϊξεη ηνλ ΚΫξβεξν, ην θνβεξφ ζθχιν µε ηα ηξέα θεθϊιηα, ζπλϊληεζε ηνλ ΜειΫαγξν ν νπνένο ηνπ δάηεζε αλεβαέλνληαο ζηνλ απϊλσ θφζµν λα παληξεπηεέ ηε εηϊλεηξα. Ωζηφζν, ηε εηϊλεηξα ηελ εέρε δεηάζεη γηα γπλαέθα ηνπ θαη ν βαζηιηϊο ηεο γεηηνληθάο Πιεπξψλαο, ν Ώρειψνο, ν νπνένο άηαλ Ϋλα Ϊζρεµν πιϊζµα µε ηξεηο απαέζηεο µνξθϋο: ηνπ ηαχξνπ, ηνπ θηδηνχ θαη ηνπ αλζξψπνπ µε θεθϊιη ηαχξνπ πνπ απφ ηελ ππθλά γελεηϊδα ηνπ Ϋηξεραλ βξχζεο Ϊθζνλα λεξϊ. Ο Δξαθιάο, ζϋινληαο λα εθπιεξψζεη ηελ ππφζρεζά ηνπ, πάγε ζηελ Καιπδψλα, φπνπ θαη Ϋδσζε ηϋξµα ζην µαξηχξην ηεο εηϊλεηξαο δηεθδηθψληαο ηελ 17

18 σο γπλαέθα, αθνχ νχηε ν ΟηλΫαο άζειε λα δψζεη ηελ θφξε ηνπ ζηνλ Ώρειψν νχηε θαη ε έδηα ε εηϊλεηξα ηνλ άζειε γηα Ϊλδξα, αθνχ πξνηηµνχζε λα πεζϊλεη παξϊ λα παληξεπηεέ απηφ ην ηϋξαο. Έηζη Ϋγηλε πϊιε αλϊµεζα ζηνλ πνηϊκην ζεφ Ώρειψν θαη ζηνλ εµέζεν Δξαθιά γηα ηελ εηϊλεηξα. Ο Δξαθιάο, ζχµβνιν ηεο δχλαµεο θαη ηεο γελλαηφηεηαο, θαηφξζσζε µεηϊ απφ µηα ζθιεξά µϊρε λα ζπϊζεη ην αξηζηεξφ θϋξαο ηνπ Ώρειψνπ θαη λα ηνλ αλαγθϊζεη λα εγθαηαιεέςεη ηε µϊρε θαη λα παξαδνζεέ ζηε δχλαµε ηνπ. µσο, ζχµθσλα πϊληα µε ην µχζν, ζϋινληαο λα πϊξεη πέζσ ην ζπαζµϋλν θϋξαην, Ϋδσζε σο αληϊιιαγµα ζηνλ Δξαθιά ην θϋξαο ηεο ΏµΪιζεηαο, ην νπνέν ν Δξαθιάο δάηεζε απφ ηελ ΏµΪιζεηα, ηελ θφξε ηνπ Ωθεαλνχ θαη ην πξφζθεξε ζηνλ πεζεξφ ηνπ, ηνλ ΟηλΫα. Σν θϋξαο απηφ εέρε ηε δχλαµε λα βγϊδεη θαγεηϊ θαη πνηϊ αζηαµϊηεηα. Έηζη θϋξδηζε ην ρϋξη ηεο εηϊλεηξαο θαη ηελ πάξε γηα γπλαέθα ηνπ. Ζραθιάς θαη Ατειώος - ε πϊιε ηοσ αλζρώποσ κε ηε Φύζε - ΒμεηΪδνληαο ηνλ άξσα πνπ παξνπζηϊδεηαη ζηνλ ζπγθεθξηµϋλν µχζν, ηνλ Δξαθιά, µπνξνχµε λα πνχµε φηη απηφο απνηειεέ παξϊδεηγµα αξεηάο, επεξγεζέαο, ςπρηθάο θαιιηϋξγεηαο θαη εμππλϊδαο. Ο Δξαθιάο µε ηελ πξνζθνξϊ ηνπ θϋξαηνο απνδεηθλχεη φηη αλάθεη ζηηο ζεφηεηεο πνπ Ϋδηλαλ γνληµφηεηα θαη επθνξέα. Έηζη µπνξνχµε λα ην ηνπνζεηάζνπµε ζηελ θαηεγνξέα ησλ αγαζνπνηψλ εξψσλ, αθνχ µε ηελ λέθε ηνπ ζε βϊξνο ηνπ Ώρειψνπ σθϋιεζε ην ιαφ ηεο πεξηνράο. Βλαληηψλεηαη ζηνλ πνηαµφ ζεφ µε ην έδην ηνπ ην ζψµα θαη ην γεγνλφο απηφ ζπµβνιέδεη ηελ ΣηηΪλεηα πξνζπϊζεηα ηνπ αλζξψπνπ λα δαµϊζεη θαη λα δηαρεηξηζηεέ ηελ νξµά ηνπ πνηαµνχ. πγθεθξηµϋλα, θαη ζχµθσλα µε ηνλ ηξϊβσλα θαη ηνλ ηφδσξν, ε πϊιε ηνπ Ώρειψνπ µε ηνλ Δξαθιά, ζπµβνιέδεη ηνπο αγψλεο ησλ παλϊξραησλ θαηνέθσλ ηεο Ώθαξλαλέαο γηα ηελ θαηαζθεπά µεγϊισλ Ϋξγσλ µε 18

19 ζθνπφ ηελ πεξέθξαμε ηεο θνέηεο ηνπ πνηαµνχ Ώρειψνπ θαη ηελ εμπγέαλζε ησλ γχξσ ειψλ. Έηζη ν Δξαθιάο άηαλ επεξγεηηθφο γηα ηνλ ΟηλΫα, γηαηέ µε παξαρψµαηα θαη δηνρεηεχζεηο δϊµαζε ηνλ πνηαµφ, Ϋβαιε ζε Ϋιεγρν ηελ αθαηϊζηαηε ξνά ηνπ θαη εμπγέαλε Ϋηζη ηε ρψξα. Σν γεγνλφο απηφ µπνξεέ λα ζπµβνιηζηεέ θαη µε ην έδην ην θϋξαο ηεο ΏµΪιζεηαο, αθνχ µεηϊ ηα Ϋξγα πνπ αλαθϋξζεθαλ ε γε ζα γηλφηαλ εχθνξε. Σν θϋξαο ηεο παξεέρε ζε φπνηνλ ην εέρε αθζνλέα, ζπµβνιέδνληαο παξϊιιεια ηελ επηπρέα, ηνλ πινχην θαη ηε γνληµφηεηα. ζνλ αθνξϊ ην θϋξαο ηνπ Ώρειψνπ, µπνξνχµε λα πνχµε φηη εέλαη Ϋλα ηµάµα ηνπ λεξνχ πνπ ρξεζηµνπνηεέηαη γηα ηελ Ϊξδεπζε θαη ηελ θαιιηϋξγεηα ηεο γεο. Με απηάλ ηελ Ϋλλνηα ην θϋξαο ηνπ Ώρειψνπ ηαπηηδφηαλ µε ην θϋξαο ηεο ΏµΪιζεηαο. Δ λέθε ηνπ Δξαθιά απνδεηθλχεη ηε δχλαµε θαη ηελ αλσηεξφηεηα ηνπ αλζξψπηλνπ λνπ. Βέλαη γεγνλφο φηη νη αξραένη ιϊηξεπαλ ηνπο πνηαµνχο σο ζεφηεηεο. Σν γεγνλφο απηφ µπνξεέ λα εξµελεπηεέ µε δηϊθνξεο εθδνρϋο. Σα πνηϊµηα ζπλάζσο απνηεινχζαλ πεγά δσάο γηα ηελ πεξηνρά φπνπ θπινχζαλ, ζπγθνηλσληαθφ θφµβν θαη θϋληξν ηεο νηθνλνµηθάο δξαζηεξηφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ ζηεξέδνληαο Ϋηζη ηνλ ληφπην πιεζπζµφ θαη ηνλ πνιηηηζµφ ηνπ. Έλαο Ϊιινο ιφγνο πνπ νδάγεζε ζηελ ζενπνέεζε ησλ πνηαµψλ εέλαη ην γεγνλφο φηη ην πνηϊµη Ϋηζη νξµεηηθφ θαζψο θπινχζε θαη δηαλχνληαο µεγϊιεο απνζηϊζεηο θαη δχζβαηεο πεξηνρϋο, γελλνχζε θαη δεµηνπξγνχζε ζηνπο αλζξψπνπο ηελ αέζζεζε ηνπ ζεένπ. Οη αξραένη Έιιελεο Ϋδσζαλ θαη δηϊθνξεο µνξθϋο ζηα πνηϊµηα ζεφηεηεο, νη νπνέεο πξνϋξρνληαλ απφ ηελ εηθφλα πνπ ζρεµαηέδαλε ζηε θαληαζέα ηνπο γηα ηα πνηϊµηα απηϊ. Έηζη ν πνηαµφο πνπ θπινχζε φρη ζε επζεέα γξαµµά, αιιϊ θϊλνληαο ειηγµνχο, ζπµέδνληαο ηελ θέλεζε ηνπ θηδηνχ, Ϋπαηξλε ηε µνξθά ηνπ θηδηνχ. Ο πνηαµφο πνπ θπινχζε νξµεηηθϊ θαη ζην πϋξαζµϊ ηνπ παξϋζπξε θαη θαηϊζηξεθε φηη Ϋβξηζθε Ϋπαηξλε ηε µνξθά ηνπ ηαχξνπ. ΣΫινο, ππάξραλ θαη πνηϊµηα ζεφηεηεο πνπ εέραλ ζετθά, αιιϊ θαη αλζξψπηλε µνξθά ηαπηφρξνλα. πσο γηα παξϊδεηγµα ην θνξµέ ελφο ηαχξνπ µε ην θεθϊιη ελφο δπλαηνχ Ϊλδξα µε πινχζηα γελεηϊδα θαη µαιιηϊ πνπ απφ ην ζηφµα ηνπ ά απφ ηα µαιιηϊ ηνπ βγϊδεη πνιχ λεξφ, ελψ ην µϋησπφ ηνπ Ϋρεη δπλαηϊ θϋξαηα ζε ζράµα πνπ αλαπαξηζηνχλ ηελ θέλεζε ηνπ πνηαµνχ. Ο Ώρειψνο άηαλ ν ζπνπδαηφηεξνο πνηϊµηνο ζεφο φισλ ησλ λεξψλ πνπ ξϋνπλ, γηνο ηνπ Ωθεαλνχ θαη ηεο Σεζχνο, πξνο ηηµά ηνπ νπνένπ ζηελ Ώθαξλαλέα γηλφηαλ θαη αγψλεο, αιιϊ πξνζθϋξνληαλ θαη ζπζέεο µε πξνηξνπά ηνπ µαληεένπ ηεο σδψλεο. Πιεξνθνξέα αλαθϋξεη φηη πξηλ πϊξεη ην φλνµα Ώρειψνο ιεγφηαλ ΘΫζηηνο. Βπέζεο ζεσξεέηαη ν παηϋξαο ησλ Νπµθψλ θαη ησλ εηξάλσλ πνπ ζχµθσλα µε ηελ παξϊδνζε γελλάζεθαλ απφ ην αέµα ηνπ φηαλ ηνλ πιάγσζε ν Δξαθιάο. ηε µϊρε µε ηνλ Δξαθιά αξρηθϊ εµθαλέζηεθε σο Ϊλδξαο µε θεθϊιη ηαχξνπ, πνπ µφιηο ρηππάζεθε απφ ηνλ Δξαθιά θαη Ϋπεζε ζην Ϋδαθνο µεηαηξϊπεθε ζε θέδη. Ωζηφζν, ηε ζηηγµά πνπ ν Δξαθιάο άηαλ Ϋηνηµνο λα ηνλ πλέμεη, ν πνηϊµηνο ζεφο µεηαηξϊπεθε ζε ηαχξν µε ηεξϊζηηα θϋξαηα θαη επηηϋζεθε. Ο Ώρειψνο ζπµβνιέδεη ην πλεχµα ηνπ λεξνχ, πνπ ζην πϋξαζµϊ ηνπ ζπµπαξαζχξεη θαη θαηαζηξϋθεη ηα αλζξψπηλα δεµηνπξγάµαηα. Δ απεηθφληζε ηεο πϊιεο ηνπ Δξαθιά µε ηνλ Ώρειψν απνηϋιεζε ζϋµα πνιιψλ αγγεηνγξαθηψλ ηεο αξραηφηεηαο, αιιϊ θαη λεφηεξσλ πηλϊθσλ πνπ ζπλαληϊµε ζην 19

20 µεηξνπνιηηηθφ Μνπζεέν ηεο ΝΫαο Τφξθεο, αιιϊ θαη ζην Μνπζεέν ηνπ Λνχβξνπ. Ο Ώρειψνο απεηθνλέδεηαη ζηελ αξραέα ειιεληθά ηϋρλε θαη µε ηηο ηξεηο µνξθϋο ηνπ: ζπρλφηεξα ζαλ ηαχξνο µε αλζξψπηλν θεθϊιη, αξθεηϊ ζπρλϊ ζαλ Ϊλδξαο µε γελεηνθφξα, θεξαζθφξα θεθαιά θαη ζπαληφηεξα ζαλ θέδη. ΏπνηΫιεζε επέζεο ζϋµα λνµηζµϊησλ, θνζµεµϊησλ θαη πάιηλσλ αλϊγιπθσλ. Οη µνξθϋο ηνπ άηαλ: ηαχξνο µε αλζξψπηλν θεθϊιη, Ϊλζξσπνο µε θϋξαηα ζην θεθϊιη ά µε νθηνεηδά µνξθά Σξέησλα ά αθφµε θαη σο ΚΫληαπξνο. ΒΡΜΔ ΚΏΕ ΠΏΛΏΕΣΡΏ ΣΟ ΦΤΕΚΟ ΓΝΧΡΕΜΏ ΣΔ ΠΏΛΔ ΓΕΝΒΣΏΕ ΣΒΥΝΟΓΝΧΕΏ ΣΕ ΠΟΛΒΕ. χκθσλα κε ηνλ κχζν, ε πϊιε ζηελ αξραέα ΒιιΪδα άηαλ εχξεκα ηνπ ζενχ Βξκά. Ο Φηιφζηξαηνο αλαθϋξεη φηη ηελ πϊιε εθεχξε ε θφξε ηνπ Βξκά, ε Παιαέζηξα, ε νπνέα πϋξαζε ηα ρξφληα ηεο άβεο (< εβϊσ-σ = δηαλχσ ηα λεαληθϊ κνπ ρξφληα) ηεο ζηα δϊζε ηεο Ώξθαδέαο. Δ Παιαέζηξα γελλϊηαη θ σξηκϊδεη θαηϊ ην κχζν ζηελ Ώξθαδέα θαη αθνχ νινθιεξψζεη ηα εθεβηθϊ ηεο ρξφληα θαη απνθηάζεη ηελ απαηηνχκελε εκπεηξέα θαη εμϊζθεζε ηδξχεη ηελ παιαέζηξα. Σν πϋξαζκα ηεο απφ ηα δϊζε ηεο Ώξθαδέαο θαη απφ ηελ ηξαρχηεηα ηνπ ηφπνπ, δειψλεηαη ν θϊκαηνο θαη ν αγψλαο πνπ πξϋπεη ν λεαξφο αζιεηάο λα πεξϊζεη πξνθεηκϋλνπ λα κεζηψζεη ζε δχλακε θαη ηαθηηθά. Δ κεηαθνξϊ πϊιη ηεο λεαξάο θνπϋιαο απφ ηα Ϊγξηα δϊζε ηεο Ώξθαδέαο ζηελ πφιε, φπνπ θαη εηζαγϊγεη ην αγψληζκα θαη κϊιηζηα ζε ζπγθεθξηκϋλν ρψξν θαη κε θαλφλεο, ππνδειψλεη ην πϋξαζκα ηεο θπζηθάο πϊιεο ζηελ ηερληθά πϊιε. Ώπηφ δειαδά πνπ ζην εηζαγσγηθφ πιαέζην νλφκαδε ε ΏξβειΫξ πϋξαζκα απν ηελ θπλεγϋηηδα Άξηεκε ζηελ παιιϊδα ΏζελΪ(Πνιηηηζκφο θαη Βιιεληζκφο Πξνζεγγέζεηο). Δ πϊιε γέλεηαη Ϊζιεκα κηαο νξγαλσκϋλεο θνηλσλέαο. ΒμΪιινπ μεθεχγεη πηα ηνπ νξκϋκθπηνπ θαη ηνπ θπζηθνχ, αθνχ παηϋξαο ηεο δειψλεηαη ν Βξκάο, απηφο δειαδά πνπ εηζαγϊγεη ηηο ηϋρλεο. Καη εδψ θπζηθϊ πξφθεηηαη γηα ηελ ηερληθά ηεο πϊιεο, πνπ δελ εέλαη απιϊ απνηϋιεζκα θπζηθάο δχλακεο, αιιϊ ηερληθάο εμϊζθεζεο. ΠεξλΪ ινηπφλ απφ ην θχζεη ζην λφκσ, απφ ην θπζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ζην επέθηεην θαη ην δηδαθηφ. Βέλαη ελ νιέγνηο κηα αξεηά ε πϊιε, πνπ δηδϊζθεηαη ζην πιαέζην κηαο νξγαλσκϋλεο θνηλσλέαο. ια ηα αλσηϋξσ Ϋξρνληαη γηα αθφκα κέα θνξϊ λα ζπλεγνξάζνπλ κε ηελ παξϊδνζε πνπ δηαζψδεη ν Φηιφζηξαηνο θαη ζϋιεη ηνλ αξραέν ζεφ Βξκά λα εέλαη ν επηλνεηάο ηεο παιαέζηξαο. Αειαδά, ε παιαέζηξα, πνπ εέλαη Ϋλαο ρψξνο κε ζπγθεθξηκϋλα ραξαθηεξηζηηθϊ θαη ζπγθεθξηκϋλε ρξεζηηθά αμέα, θαη Ϊξα ζηνηρεέν πνιηηηζκϋλσλ αλζξψπσλ θαη νξγαλσκϋλεο θνηλσλέαο, εέλαη ρνξεγέα ηνπ ζενχ, δειαδά εέλαη Ϊκεζα ζπλδεδεκϋλε κε θϊπνην ζξεζθεπηηθφ ηππηθφ. Δ πϊιε, φκσο, δελ θαέλεηαη λα απνηειεέ ελαζρφιεζε κφλνλ εμεηδηθεπκϋλσλ αζιεηψλ, αιιϊ 20

21 ζηνηρεέν ηεο θαζεκεξηλφηεηαο ηνπ ηφηε θφζκνπ θαη, πην ζπγθεθξηκϋλα, θεληξηθφ θνκκϊηη ηεο θπζηθάο αγσγάο ησλ λϋσλ ζε αξθεηϋο πφιεηο ηεο ΒιιΪδνο. Πην ζπγθεθξηκϋλα, ε παιαίζηξα απνηειεέ θεληξηθφ ρψξν δηαπαηδαγψγεζεο ησλ λϋσλ, φρη κφλνλ ζηελ Ώζάλα αιιϊ θαη ζε φιεο ηηο Ϊιιεο πφιεηο ηεο αξραηφηεηαο, γεγνλφο πνπ καο γέλεηαη γλσζηφ απφ ην απφθζεγκα ηνπ Παπζαλέα, ν νπνένο ζεκεηψλεη, αθνχ ε πφιε Παλφπεηα ηεο Φσθέδαο δελ Ϋρεη γπκλϊζην, δελ ζα πξϋπεη λα ηελ ζεσξνχκε πφιε. ΐΫβαηα, ν Παπζαλέαο αλαθϋξεηαη ζην γπκλϊζην πνπ εέλαη ρψξνο θαηϊιιεια δηακνξθσκϋλνο γηα ηελ εμϊζθεζε φισλ ησλ αζιεηηθψλ δξαζηεξηνηάησλ παιαηζηηθψλ, δξνκηθψλ, αιηηθψλ θαη ξηπηηθψλ. Δ αμέα, φκσο, ηεο πϊιεο ζηε θπζηθά αγσγά ησλ λϋσλ γέλεηαη αληηιεπηά απφ ην γεγνλφο φηη κέα παιαέζηξα κπνξνχζε λα ππϊξρεη ρσξέο γπκλϊζην, αιιϊ Ϋλα γπκλϊζην δε κπνξνχζε λα ππϊξρεη ρσξέο παιαέζηξα. Με ηνλ φξν παιαέζηξα αλαθεξφκαζηε νπζηαζηηθϊ ζε ρψξν θαηϊιιεια δηακνξθσκϋλν γηα ηελ Ϊζθεζε ζηελ πϊιε θαη ησλ παξεκθεξψλ κε απηάλ αζιεκϊησλ, δειαδά ηεο ππγκαρέαο θαη ηνπ παγθξαηένπ. ΜΪιηζηα, θϊζε νξγαλσκϋλε πφιε ηεο αξραηφηεηαο εέρε γπκλϊζην θαη θϊζε νηθηζκφο παιαέζηξα. Σν γπκλϊζην άηαλ δεκφζηνο ρψξνο νξγαλσκϋλνο απφ ηελ πνιηηεέα, ελψ ε παιαέζηξα ηδησηηθφο ρψξνο. Ώπφ δηϊθνξνπο κϊιηζηα δηαιφγνπο ηνπ ΠιΪησλα, πνπ ιακβϊλνπλ ρψξα ζε δεκφζηεο παιαέζηξεο, αληηιακβαλφκαζηε φηη, εθηφο ησλ Ϊιισλ, απνηειεέ θαη ηφπν ζπγθϋληξσζεο πξνζσπηθνηάησλ θαη αλϊπηπμεο ηδεψλ, αλαγλσξέδνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηνλ ζεκαληηθφ ξφιν πνπ απηά δηαδξακϊηηδε ζηνλ θαζεκεξηλφ βέν ηεο αξραηφηεηαο. Οη δε δηϊινγνη ηνπ ΠιΪησλα ζηνπο νπνένπο αλαθεξφκαζηε (Λύζηο, Χαξκίδεο) ζρεηέδνληαη κε Ϊηνκα παηδηθάο θαη πξψηκεο εθεβηθάο ειηθέαο, απνθαιχπηνληϊο καο κε απηφ ην ηξφπν θαη ηηο ειηθηαθϋο νκϊδεο ζηηο νπνέεο απεπζπλφηαλ ν ρψξνο ηεο παιαέζηξαο. ΐΫβαηα, εέλαη γλσζηφ απφ αξραέεο πεγϋο φηη ηνπο αζιεηηθνχο ρψξνπο κπνξνχζαλ λα ηνπο ρξεζηκνπνηνχλ θαη Ϊλζξσπνη κεγαιχηεξεο ειηθέαο ζε εηδηθϊ νξηζκϋλεο γηα απηνχο ρξνληθϋο πεξηφδνπο. Βπέζεο, νη παιαέζηξεο δηϋζεηαλ θαη ρψξνπο θαηϊιιεινπο γηα ηελ δηεμαγσγά Ϊιισλ καζεκϊησλ (αξηζκεηηθάο, γξακκαηηθάο θαη κνπζηθάο) πνπ νινθιάξσλαλ ηελ αγσγά ησλ λϋσλ. 21

22 Ζ ορζογώληα παιαέζηρα ζηελ αρταέα Οισκπέα, όπως θαέλεηαη ζηελ θϊηω πιεσρϊ ηες εηθόλας. ηελ αξραέα Ώζάλα αιιϊ θαη ζε Ϊιιεο πφιεηο ηεο αξραηφηεηαο ε εθπαέδεπζε ησλ λϋσλ άηαλ ηδησηηθφ κϋιεκα. Δ παιαέζηξεο απνηεινχζαλ ηφπν δηεμαγσγάο ηεο εθπαηδεπηηθάο δηαδηθαζέαο θαη ν παηδνηξέβεο, πνπ άηαλ ν ηδηνθηάηεο ηεο παιαέζηξαο, Ϋλαληη ελφο ρακειάο αμέαο αληηηέκνπ αλαιϊκβαλε ηελ νξγϊλσζε ηεο δηαπαηδαγψγεζεο ησλ λϋσλ. Παξφιν, ινηπφλ, πνπ ε εθπαέδεπζε δελ άηαλ απνιχησο δεκφζηα, φινη νη πνιέηεο εέραλ ηελ δπλαηφηεηα λα εθπαηδεπηνχλ ζηα βαζηθϊ. Ώπφ ηα αλσηϋξσ, αληηιακβϊλεηαη θαλεέο φηη νη παιαέζηξεο απνηεινχζαλ ηφπνπο πνιηηηζηηθάο δχκσζεο θαη ζπλϊκα Ϋρεη κέα πνιηηηθά θαη θνηλσληθά αμέα γηα ηνπο πνιέηεο, αθνχ εθεέ πεξλνχζαλ ηα ρξφληα ηεο παηδηθάο θαη ηεο εθεβηθάο ειηθέαο ηνπο, κπνχκελνη ζηαδηαθϊ ζηελ θνηλφηεηα. Ώπηφ ην ηδηαέηεξν θνηλσληνινγηθφ ζηνηρεέν εθδεισλφηαλ θαη απφ ηελ ηδηαέηεξε αγϊπε πνπ νη πνιέηεο Ϋηξεθαλ πξνο ην Ϊζιεκα ηεο πϊιεο, πνπ εέλαη κέα απφ ηηο βαζηθϋο δξαζηεξηφηεηεο πνπ ιϊκβαλαλ ρψξα ζηελ παιαέζηξα. Βθηφο, βϋβαηα, απφ ηνπο δέαπινπο επηθνηλσλέαο πνπ αλαπηχζζνπλ ζηηο παιαέζηξεο νη πνιέηεο, ππϊξρεη θαη ε πξαθηηθά αμέα πνπ απνθνκέδνπλ, θαζψο Ϋξρνληαη ζε επαθά, φρη κφλνλ ζεσξεηηθψο αιιϊ θαη βησκαηηθψο, κε ηα νθϋιε ηεο πξφιεςεο ζηελ πγεέα, πνπ επηηπγρϊλεηαη κϋζσ ηεο ζσκαηηθάο Ϊζθεζεο ζηηο παιαέζηξεο. Ο έδηνο ν Φηιφζηξαηνο, γηα λα ηνλέζεη ηε ρξεζηκφηεηα ηεο πϊιεο ζηνλ πφιεκν(γπκλαζηηθφο), αλαθϋξεη ην πνιεκηθφ θαηφξζσκα ησλ Ώζελαέσλ ην 490 π.ρ. ζην Μαξαζψλα ελαληένλ ησλ Πεξζψλ, σο επηθξϊηεζε ζρεδφλ ζε αγψλα πϊιεο «σο αγρνχ πϊιεο» θαη πσο ζηηο Θεξκνπχιεο ην 480 π.ρ. νη ηξηαθφζηνη παξηηϊηεο ηνπ Λεσλέδα ζαλ Ϋζπαζαλ ηα δφξαηα θαη ηα ζπαζηϊ ηνπο, Ϋπεζαλ επϊλσ ζηνπο ερζξνχο ηνπο κε γπκλϊ ρϋξηα. 22

23 Δ ΠΏΛΔ Χ ΣΡΟΠΟ ΓΧΔ ΣΟΝ 5ν ΏΕΧΝΏ Σελ Ϊζθεζε ησλ παέδσλ αλαιϊκβαλε ν παηδνηξέβεο, πνπ φπσο δειψλεηαη θαη απφ ην φλνκα, άηαλ απηφο πνπ αλαιϊκβαλε ηελ ηξηβά, ηελ εμϊζθεζε ησλ παηδηψλ κε ηνλ αζιεηηζκφ. ηελ θιαζηθά ΒιιΪδα ηνπ 5νπ αηψλα ζθνπφο ηεο πφιεο άηαλ λα γέλνπλ νη Ϊλδξεο θαινί θαγαζνί. Δ Ϋλλνηα απηά πεξηειϊκβαλε ην ηξέπηπρν ηεο πλεπκαηηθάο, ςπρηθάο θαη ζσκαηηθάο θαιιηϋξγεηαο ηνπ αηφκνπ, κέα δηαπαηδαγψγεζε πνπ ζα επϋθεξε θαη ηελ επδαηκνλέα γηα ηελ πφιε. χκθσλα κε ην παξαθϊησ απφζπαζκα απφ ην Ϋξγν ηνπ ΠιΪησλα Πξσηαγφξαο (326c 326c) αλαθϋξεηαη πσο νη λϋνη ζχρλαδαλ ζηα γπκλαζηάξηα θαη ζηηο παιαέζηξεο, φπνπ νη δϊζθαινη ηεο γπκλαζηηθάο Ϋθαλαλ πην δπλαηϊ ηα ζψκαηα ησλ παηδηψλ, γηα λα κελ αλαγθϊδνληαη λα δεηιηϊδνπλ ζηνλ πφιεκν, εμαηηέαο ηεο θαθάο ζσκαηηθάο ηνπο θαηϊζηαζεο. Δ ιϋμε «ΓπκλΪζην» πξνϋξρεηαη απφ ηηο ιϋμεηο γπκλφο + αζθνχκαη, επεηδά νη Ϋιιελεο αζθνχληαλ γπκλνέ, θνξψληαο κφλν ην δψκα, φπσο καο πιεξνθνξεέ ν Λνπθηαλφο ζην Ϋξγν ηνπ Πεξέ Γπκλαζέσλ. ηελ Ώζάλα ππάξραλ ηξέα δεκφζηα ΓπκλΪζηα. Ώξγφηεξα δεκηνπξγάζεθαλ θαη ηξέα ηδσηηθϊ θαη νλνκϊδνληαλ Λχθεην, Ώθαδεκέα θαη Κπλφζαξγεο. Πηαλφλ ην φλνκα ηνπ Κπλφζαξγνπο λα ζπλδεφηαλ πην πνιχ κε ηνπο αγψλεο πϊιεο πνπ γέλνληαλ ηηο πην δεζηϋο κϋξεο ηνπ ρξφλνπ θαη απηφ γηαηέ ζηελ πην δεζηά επνρά ηνπ ρξφλνπ ν άιηνο βξέζθεηαη ζην Ϊζηξν Κχλα (φπσο νλφκαδαλ θ νη θχζεο εληφο απφ ηνπο Ώζελαένπο). Ώπφ ηνλ αζηϋξα απηφλ πξνάιζε θαη ε νλνκαζέα θπληθϊ θαχκαηα, γηαηέ ν άιηνο θαηαθαέεη ηα πϊληα. Χζηφζν αμέδεη λα ζεκεησζεέ ε εηπκνινγέα ηεο ιϋμεο 23

24 Λχθεηνλ, ηελ νπνέα Ϋδσζε θαη σο φλνκα ηεο ζρνιάο ηνπ ν κεγϊινο ηαγεηξέηεο εκπεηξηζηάο θηιφζνθνο ΏξηζηνηΫιεο. ΠξνΫξρεηαη εθ ηεο ξέδαο -Λπθ= ην πξψην θσο, δειψλνληαο ηελ απαξρά, ην μεθέλεκα, ηε βϊζε ηεο νηαζδάπνηε εμϋιημεο, ελψ ε θαηϊιεμε -εένλ δειψλεη θαζεηέ ηνπηθφ (φπσο λνζνθνκεένλ, ηαηξεένλ, ζρνιεένλ, θιπ.). ΒμΪιινπ θαη νη Ώζελαένη νλφκαδαλ ην βνπλφ πέζσ απφ ην νπνέν γελλϊηαη θϊζε κϋξα ν άιηνο, Λπθαβεηηφ, εθφζνλ απφ εθεέ Ϋβαηλε θαη ην πξψην θσο ηεο εκϋξαο. Σν Λχθεην βξηζθφηαλ θνληϊ ζηνλ Ειηζζφ, δέπια ζηνπο ζεκεξηλνχο ζηχινπο ηνπ Οιπκπένπ Αηφο, φπνπ ζχρλαδε ν σθξϊηεο θαη πνπ αξγφηεξα Ϋθηηαμε ηε ζρνιά ηνπ ν ΏξηζηνηΫιεο. Σα ΓπκλΪζηα ππάξραλ πξηλ απφ ηελ επνρά ηνπ φισλα, αιιϊ απηφο ηα αλαβϊζκηζε θαη ηα ζηάξημε λνκνζεηηθϊ. ηελ αξρά ν κφλνο ρψξνο άηαλ ε παιαέζηξα, αιιϊ αξγφηεξα Ϋγηλε δηεχξπλζε ζε Ϋθηαζε, ζε εγθαηαζηϊζεηο θαη αζιάκαηα θαη πάξε ην φλνκα ΓπκλΪζην. Δ ιϋμε «παιαέζηξα» πξνζδηφξηδε ην ρψξν ζηνλ νπνέν αζθνχληαλ νη αζιεηϋο ηεο πϊιεο. Δ ιϋμε παιαέζηξα αξγφηεξα απϋθηεζε πιαηχηεξε Ϋλλνηα θαη φια ηα γπκλαζηάξηα νλνκϊδνληαλ παιαέζηξεο. Σα γπκλαζηάξηα θαη νη παιαέζηξεο θηέδνληαλ κε Ϋμνδα ηεο πνιηηεέαο ά κε δσξεϋο πινπζέσλ, ά αθφκα απφ ηνπο εμ επαγγϋικαηνο πξνπνλεηϋο. ιεο νη αξραέεο πφιεηο θξϊηε, άηαλ απαξαέηεην λα Ϋρνπλ γπκλαζηάξηα θαη παιαέζηξεο. Ο Παπζαλέαο αλαθϋξεη ραξαθηεξηζηηθϊ «αθνχ ε Παλφπεηα ηεο Φσθέδαο δελ Ϋρεη γπκλαζηάξην, δελ πξϋπεη λα ηε ζεσξνχκε πφιε»( Παπζαλένπ ΒιιΪδνο Πεξηάγεζεο \18 Διηαθψλ Ώ). ηηο παιαέζηξεο νη αζθνχκελνη επηδέδνληαλ ζην δξφκν, ηελ πϊιε, ηελ ππγκά, ην δέζθν, ην αθφληην, ηε ζθαέξα. Δ θιαζζηθά παιαέζηξα εέρε κάθνο 41 κϋηξα, άηαλ ηεηξϊγσλε εζσηεξηθά απιά νηθέαο ζηξσκϋλε κε ιεπηά Ϊκκν, γχξσ απφ ηελ νπνέα ππάξραλ νη βνεζεηηθνέ ρψξνη, ην απνδπηάξην, ην ειεηνζϋζην, ην θνληζηάξην, ην ζθαηξηζηάξην θαη ην θσξπθεέν. Σν ΓπκλΪζην ζηελ ηειηθά ηνπ κνξθά πεξηιϊκβαλε δηϊθνξα ζθϊκκαηα, ζηα νπνέα γηλφηαλ ε εμϊζθεζε ζηα δχν εέδε πϊιεο ηεο αιχλδηζεο θαη ηεο νξζνπϊιεο ηνπ παγθξαηένπ θαη ηεο ππγκαρέαο, θαζψο θαη ηνλ Ξπζηφ, Ϋλαλ καθξχ ζθεπαζηφ δηϊδξνκν γηα ηηο πξνπνλάζεηο ζηέβνπ. Σν 24

25 πξνζσπηθφ ηνπ Γπκλαζένπ ην απνηεινχζαλ: ν γπκλαζέαξρνο, πξφζσπν κε κεγϊιε νηθνλνκηθά επηθϊλεηα, ν νπνένο εέρε ηε δηεχζπλζε θαη ηε δηαρεέξηζε ηνπ Γπκλαζένπ, γηαηέ άηαλ θαη ν ρνξεγφο ηνπ ηδξχκαηνο. Οη παηδνηξέβεο, νη νπνένη πξνϋξρνληαλ θπξέσο απφ ηελ ηϊμε ησλ αζιεηψλ θαη άηαλ θπξέσο εκπεηξηθνέ, αζθψληαο θαη παηδαγσγψληαο ηηο κηθξϋο θπξέσο ειηθέεο. Οη γπκλαζηϋο, νη ζεσξεηηθϊ θαη πξαθηηθϊ θαηαξηηζκϋλνη εέραλ γλψζεηο ηαηξηθάο, πξνπνλεηηθάο, θιπ. Ώπνηεινχζαλ ηελ εμειηγκϋλε κνξθά ησλ παηδνηξηβψλ. Πξνπνλνχζαλ ηηο κεγαιχηεξεο ειηθέεο θαη θπξέσο απηνχο πνπ Ϋπαηξλαλ κϋξνο ζηνπο ηνπηθνχο θαη παλειιάληνπο αγψλεο. Σα ΓπκλΪζηα, εθηφο απφ αζιεηηθϋο εγθαηαζηϊζεηο θαη ηααπαξαέηεηα θηέζκαηα γηα ηε ιεηηνπξγέα ηνπο, εέραλ θαη Ϊιινπο ρψξνπο, φπσο π.ρ ζηνϋο, θεξθέδεο, θαζψο θαη ζθηεξϊ κϋξε κε θπζηθϊ θαη ηερλεηϊ θαζέζκαηα, φπνπ γέλνληαλ θαη νη αζιεηηθϋο, θνηλσληθϋο, θηινζνθηθϋο, θαιιηηερληθϋο ζπδεηάζεηο ησλ επηζθεπηψλ κε δηαθεθξηκϋλα πξφζσπα θϊζε επνράο. Βμαηηέαο ινηπφλ ηεο ρξάζεο ησλ Γπκλαζέσλ θαη σο ρψξσλ κϊζεζεο, αιιϊ θαη ζπδεηάζεσλ νλνκϊζηεθαλ αξγφηεξα ηα ειιεληθϊ, αιιϊ θαη μϋλα ζρνιεέα ΓπκλΪζηα θαη Λχθεηα, ελψ παξϊιιεια νη αθαδεκατθνέ εθπαηδεπηηθνέ ηεο αλψηεξεο εθπαέδεπζεο θϋξνπλ ην φλνκα απν ηελ Ώθαδεκέα, φπνπ αζινχληαλ ηδησηηθψο νη αξραένη Έιιελεο. ηνπο Οιπκπηαθνχο Ώγψλεο, νη Διεένη θαινχζαλ ηνπο αζιεηϋο ηξηϊληα εκϋξεο πξηλ ηελ Ϋλαξμε ησλ αγψλσλ ζηελ Οιπκπέα θαη ηνπο παξαθνινπζνχζαλ. Οη αζιεηϋο Ϋπξεπε λα απνδεέμνπλ φηη ηνπο πξνεγνχκελνπο δϋθα κάλεο εέραλ θϊλεη ηε ζσζηά πξνπφλεζε. ΚαηΪ ηελ εκϋξα ησλ αγψλσλ γέλνληαλ ην δεπγϊξσκα ησλ παιαηζηψλ. Ώλ παξνπζηϊδνληαλ πεξηζζφηεξνη απφ δχν αζιεηϋο, νη νξγαλσηϋο ηνπνζεηνχζαλ ζε Ϋλα δνρεέν ηφζα θνπθηϊ φζνη θαη νη αζιεηϋο. Ώλ νη αζιεηϋο άηαλ ηξεηο, κε ηελ θιάξσζε Ϋβγαηλε πνηνο ζα αγσλέδνληαλ θαηεπζεέαλ ζηνλ ηειηθφ. Ώπηφο νλνκαδφηαλ «Ϋθεδξνο». Γηα ηελ θιάξσζε ν Λνπθηαλφο αλαθϋξεη ηα εμάο: «ε δχν θνπθηϊ γξϊθεηαη ην ςεθέν Ώ, ζε Ϊιια δχν ην ςεθέν ΐ θαη ζε Ϊιια δχν ην ςεθέν Γ, ψζηε λα ππϊξρνπλ πϊληα δχν θνπθηϊ κε ην έδην ςεθέν. Έλαο Ϋλαο αζιεηάο πιεζηϊδεη, θϊλεη ηελ πξνζεπρά ηνπ, βϊδεη ην ρϋξη ζην δνρεέν θαη παέξλεη Ϋλα θνπθέ. Οη αζιεηϋο πνπ αλαζχξνπλ ην έδην ςεθέν αγσλέδνληαη καδέ. Έλαο καζηηγνθφξνο επηβιϋπεη ηελ θιάξσζε θαη πξνζϋρεη ψζηε ν αζιεηάο πνπ παέξλεη ηνλ θιάξν λα κελ θνηηϊδεη ηη ςεθέν ζα ηξαβάμεη. ινη νη εηηεκϋλνη ζα απνθιεένληαη θαη αθνινπζεέ λϋα θιάξσζε ησλ ληθεηψλ κε ηνλ «Ϋθεδξν». Δ παιαέζηξα, άηαλ Ϋλαο ρψξνο πνπ ζπλάζηδαλ λα πεξλνχλ ηνλ ρξφλν ηνπο λεφηεξνη, θαζψο αθφκα θαη νη απξεθκαθφηεο (= νη γεξνληφηεξνη), εέηε ζπκκεηϋρνληαο, εέηε απνιακβϊλνληαο φζνπο κεηεέραλ. Ώθφκε θαη ν ΏξηζηνθΪλεο ζην Ϋξγν ηνπ ξληζεο (ζηέρνο ) αλαθϋξεη πσο νη λϋνη δηϋηξηβαλ (= πεξλνχζαλ ην ρξφλν ηνπο) ζηηο παιαέζηξεο θαη κεηϊ ην πϋξαο ηεο αγσληζηηθάο ηνπο ζπκκεηνράο ινχδνληαλ θαη Ϋθεπγαλ. 25

26 Ἐλ Ἀζήλαηο ηνὺο παῖδαο κεη ἐπηκειείαο δηδάζθνπζη θαὶ λνπζεηνῦζη. Πξῶηνλ κὲλ θαὶ ηξνθὸο θαὶ κήηεξ θαὶ παηδαγσγὸο θαὶ αὐηὸο ὁ παηὴξ ἐπηκεινῦληαη ὅπσο βέιηηζηνο γελήζεηαη ὁ παῖο, δηδάζθνληεο ὅηη ηὸ κὲλ δίθαηνλ, ηὸ δὲ ἄδηθνλ θαὶ ηόδε κὲλ θαιόλ, ηόδε δὲ αἰζρξόλ ἐζηη. Εἶηα δέ, ἐπεηδὰλ νἱ παῖδεο εἰο ἡιηθίαλ ἔιζσζηλ, νἱ γνλεῖο εἰο δηδαζθάισλ πέκπνπζηλ, ἔλζα νἱ κὲλ γξακκαηηζηαὶ ἐπηκεινῦληαη ὅπσο γξάκκαηα κάζσζηλ θαὶ ηὰ γεγξακκέλα ἐλλνῶζη, νἱ δὲ θηζαξηζηαὶ ηῷ θηζαξίδεηλ ἡκεξσηέξνπο αὐηνὺο πνηεῖλ πεηξῶληαη θαὶ ηὰο ηῶλ παίδσλ ςπρὰο πξὸο ηὸλ ῥπζκὸλ θαὶ ηὴλ ἁξκνλίαλ νἰθεηνῦζη. Ἔηη νἱ παῖδεο ἐλ γπκλαζίνηο θαὶ παιαίζηξαηο θνηηῶζηλ, ἔλζα νἱ παηδνηξίβαη βειηίσ ηὰ ζώκαηα αὐηῶλ πνηνῦζη, ἵλα κὴ ἀλαγθάδσληαη ἀπνδεηιηᾶλ δηὰ ηὴλ ηῶλ ζσκάησλ πνλεξίαλ. ΠιΪηωλ, Πρωηαγόρας 325c. Δ επθπύα, ε λνεηηθά νμχλνηα πνπ απνθηνχζε ν λεαλέαο απφ ηνλ γξακκαηηζηά, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αξκφληα ζηελ ςπρά ηνπ, πνπ απνθηνχζε απφ ηνλ θηζαξηζηά, αιιϊ θαη κε ηελ ζσκαηηθά επξσζηέα πνπ Ϋθαλε θηάκα ηνπ απφ ηνλ παηδνηξέβε, ν λϋνο Ϊγγηδε ην Ώξηζηνηειηθφ κϋηξν. ΜΫηξνλ Ϊξηζηνλ Ϋιεγαλ νη αξραένη, γηαηέ ην κϋηξν άηαλ ε χςηζηε αξεηά γηα νιφθιεξν ηνπο ην βέν. ΚΪζε παιαηζηάο -θαη κϊιηζηα νη εμϋρνληεο ζηνπο νιπκπηαθνχο αγψλεο- δε βαζηδφηαλ κφλν ζηε θπζηθά ηνπ ξψκε, ε νπνέα κπνξνχζε λα νδεγάζεη ζε ππεξβνιϋο, Ϊξα θαη ζε άηηα, αλ δε ζπλδεφηαλ Ϊξξεθηα κε ηελ λνεηηθά ηερληθά γλψζε. Γλψξηδαλ θαιϊ θαη εέραλ επζχο εθ λεπέσλ φληεο (ΏξηζηνηΫιεο, ΔζηθΪ ΐ1, 7-8) εζηζηεέ ζην επ καλζϊλεηλ, ζηελ Ϋλλνηα ηνπ κϋηξνπ. Ση ζεκαέλεη φκσο κϋηξν γηα ηνλ αξραέν Έιιελα; Βέλαη ε αξεηά ηεο Μεζφηεηαο: φ,ηη δειαδά ηζαπϋρεη απφ ηα Ϊθξα, πνπ σο Ϊθξα απνηεινχλ αθξφηεηεο θαη εέλαη ςεθηϊ. Σν Ϋλα Ϊθξν ε ππεξβνιά θαη ην Ϊιιν ε Ϋιιεηςε. ε ζρεηηθφ ρσξέν ησλ Δζηθψλ ηνπ θηινζφθνπ δηαβϊδνπκε: Καη αλ ε ππεξβνιά θαη ε Ϋιιεηςε απνηεινχλ πϊληνηε ιϊζνο θαη γη' απηφ ςϋγνληαη απφ ηνπο αλζξψπνπο, ην κϋζνλ, ε κεζφηεηα επηζχξεη ηνλ Ϋπαηλν, γηαηέ εέλαη ην νξζφ. Σν κϊιινλ (= ην πεξηζζφηεξν) θαη ην άηηνλ (= ην ιηγφηεξν) εέλαη πϊληνηε ιϊζε, νπθ επ, ελψ ην κϋζνλ εέλαη ην Ϊξηζηνλ, κέα ιϋμε πνπ απφ κφλε ηεο ζπκέδεη ηελ αξεηά. Γηαηέ φκσο απηά ε κλεέα; Γηαηέ εέλαη απαξαέηεην, φηαλ πξϋπεη λα κειεηεζεέ ν αζιεηηζκφο θαη ην αζιεηηθφ ηδεψδεο ζε εθεέλε ηελ επνρά, λα κπνξϋζνπκε λα δνχκε ηνλ ηξφπν εθπαέδεπζεο κε ηα κϊηηα ηα δηθϊ ηνπο θαη κε ηηο δηθϋο ηνπο αμέεο θαη ζπλάζεηεο, ψζηε λα κελ εληϊμνπκε φζα απφ ηε δηθά καο θνηλσλέα ζεσξνχληαη δεδνκϋλα. Ο παιαηζηάο ινηπφλ ηνπ 5νπ αηψλα εζηθϊ θαη κφλν δελ θαηϋθεπγε ζηελ ππεξβνιά δεέρλνληαο εξσηζκφ, γηαηέ θϊηη ηϋηνην ζεσξεέην απφ ηνπο ζπκπνιέηεο ηνπ απνθνηηϊ θαη αλνεζέα (Θνπθπδέδνπ Εζνηξέαη θεθ. 82). Σν ζϊξζνο, ινηπφλ, φπσο ην νλφκαδαλ νη αξραένη θαη ε δεηιέα άηαλ ηα ςεθηϊ Ϊθξα, ελψ ην ζϊξξνο άηαλ ε κεζφηεηα. Μέα ηζηνξηθά αλαδξνκά ζηε ξέδα ηεο ιϋμεο ζϊξζνο (λενειι. ΘξΪζνο) εέλαη αξθεηά, γηα λα καο απνδεέμεη πσο νδεγνχζε ζηελ ηέζηλ δειαδά ζηελ ηηκσξέα. Ο Θεξζέηεο, Ϋλαο ζηξαηηψηεο ζηα κπθελατθϊ ρξφληα, ιφγσ ηεο ππεξβνιέθεο πέζηεο ζηνλ εαπηφ ηνπ σο ηθαλφηαηνο 26

27 ζηελ πϊιε θαη ζηηο κϊρεο, Ϋραζε ην θεθϊιη ηνπ, φηαλ βξϋζεθε λα ζεθψλεη αλϊζηεκα ζηνλ ΟδπζζΫα. Χζηφζν γηα εθεέλε ηελ επνρά θαλεέο θαηψηεξνο δελ εέρε ην δηθαέσκα αληηινγέαο ζηνπο αξρεγνχο. Σν ζξϊζνο πϊιη δελ εέλαη απηφ πνπ νδάγεζε ηνλ άξσα ΠΪηξνθιν ζε ζϊλαην, φηαλ παξϊ ηηο πξνηξνπϋο ξνβφιαγε κε Ϋλα ρηχπεκα ελλϋα ελλϋα ηνπο Σξψεο ζηνλ Άδε;...ψζπνπ Ϋθηαζε επζαξζψο κφλνο κπξνζηϊ ζηα ηεέρε ησλ Σξψσλ θαη εθεέ απνγπκλψλεηαη απφ ηα φπια ηνπ θαη πεζαέλεη νπζηαζηηθϊ απφ ην ρϋξη ηνπ Ώπφιισλα. Δ ΕιηΪδα ππάξμε πξσηαξρηθά βϊζε γηα ηελ παηδεέα ησλ λϋσλ, νπφηε φια ηα θαηνξζψκαηα θαη ηα ιϊζε ησλ εξψσλ Ϋξρνληαλ λα γέλνπλ θηάκα ζηνπο ειιελνπαέδεο, δηδαζθφκελνη Ϋηζη κϋζσ ηνπ κχζνπ, ην κϋηξν. Ώπηά άηαλ ε γαινχρεζε ησλ αζιεηψλ. Πνιινέ Ϋρνπλ ραξαθηεξέζεη ηελ πϊιε σο Ϋλα Ϊζιεκα αηκνζηαγϋο, εθφζνλ πνιιϋο θνξϋο κπνξνχζε ν Ϋλαο απφ ηνπο δχν παιαηζηϋο λα νδεγεζεέ ζε ζϊλαην. έγνπξα Ϋρνπλ ππϊξμεη θαη ηϋηνηεο πεξηπηψζεηο, αιιϊ άηαλ απφ απηϋο πνπ ρϊζεθε ην κϋηξν φρη ζηελ ςπρά ησλ παιαηζηψλ, αιιϊ ζηελ ιϊζνο ηερληθά θέλεζε. Ο αζιεηάο πνπ ζα θαηϋθεπγε ζηνλ πληγκφ ηνπ ζπκπαέθηε ηνπ δελ άηαλ ραξαθηεξηζηηθφ πνπ απαληνχζε ζηελ Ώζάλα ηνπ 5νπ αηψλα, γηαηέ κέα ηϋηνηα ζπκπεξηθνξϊ δε ζπλϊδεη κε ην κϋηξν θαη ην αζιεηηθφ ηδεψδεο. Αελ άηαλ ε εζηθά ησλ παιαηζηψλ ηϋηνηα. Ώπηά ε αηκνζηαγέα απαληϊ πεξέηξαλα ζηα ξσκατθϊ ρξφληα, φπνπ ε Ϊκηιια Ϋραζε ην νπζηαζηηθφ ηεο λφεκα, απφ φηαλ ν αζιεηηζκφο κπάθε ζηηο αξϋλεο. Δ αξραηνειιεληθά πϊιε, φκσο, Ϋρεη σο ραξαθηεξηζηηθφ, απηφ ηεο άπηαο επηβνιάο ζηνλ αληέπαιν. ηελ πεξέπησζε, δειαδά, ηνπ παιαηζηηθνχ αγψλα ν ηζρπξφηεξνο επηβϊιιεηαη ρσξέο λα θαηαζηξϋθεη ησλ αληέπαιφ ηνπ. Ο Ϊλζξσπνο, ινηπφλ, κϋζσ ηνπ ζπκβφινπ ηεο πϊιεο, επηβϊιιεηαη ζηα ζηνηρεέα ηεο θχζεο, ρσξέο φκσο λα ηα θαηαζηξϋθεη, δέλνληαο κε απηφ ηνλ ηξφπν ην πεξηζψξην αλϊπηπμεο θαη εμϋιημεο κέαο αξκνληθάο ζπκβέσζεο. Αελ άηαλ ζηελ εζηθά ησλ παιαηζηψλ ε ππεξβνιά, νχηε ε δεηιέα θαη απηφ ην απνηππψλεη θαη πϊιη ν ζχγρξνλνο απηψλ, ν ΏξηζηνηΫιεο, ιϋγνληαο πσο ην άζνο θαη ην Ϋζνο εέλαη ιϋμεηο εηπκνινγηθϊ θαη ελλνηνινγηθϊ ζπγγελεέο. Δ εζηθά, φπσο θαη θϊζε εζηθά αλϊ ηνπο αηψλεο, δελ εέλαη Ϊιιν παξϊ απνηϋιεζκα εζηζκνχ, δειαδά ζπλάζεηαο. Οη λϋνη, φπσο πξναλαθϋξζεθε εέραλ ηϋηνηεο δηδαρϋο ηφζν απφ ηα ζπγγξϊκκαηα, απφ ηνπο δηδαζθϊινπο, αιιϊ θαη απφ ηνπο νηθεένπο ηνπο, ψζηε λα κελ θαηαθεχγνπλ ζε αθξφηεηεο. ΒμΪιινπ θαη νη λφκνη ηνπο, νλνκϊδνληαλ επζχλεο, ψζηε λα επαλαθϋξνπλ ζην ζσζηφ δξφκν, ζηελ επζεέα, φπνηνλ παξεθθιέλεη. 27

28 ΔΡΏΚΛΔ Ο ΑΡΟΜΟ ΣΔ ΏΡΒΣΔ ΚΏΕ ΣΔ ΚΏΚΕΏ Ο κχζνο απηφο ηνπ Πξφδηθνπ ηνπ Κεένπ, ν νπνένο Ϋδεζε ην 470 π.υ θαη δηαζψζεθε ζηε ζπλϋρεηα ζηα απνκλεκνλεχκαηα ηνπ Ξελνθψληα, παξνπζηϊδεη κϋζα απφ ηνλ Δξαθιά, απφ απηφ ην αξρϋγνλν πξφηππν ηνπ αζιεηά, κέα ζηϊζε δσάο γηα θϊζε Ϋθθαλζε ηνπ βένπ. ηαλ ινηπφλ ν Δξαθιάο βξηζθφηαλ ζηα ρξφληα ηεο άβεο, ζηα λεαληθϊ ηνπ δειαδά ρξφληα, δηϋηξηβε παξϊ ηνπ δηδαζθϊινπ Λέλνπ ζηνλ Κηζαηξψλα. Βθεέ βξϋζεθε αληηκϋησπνο κε ηελ επηινγά ηεο εδίζηεο θαί ξάζηνπ νδνύ ηεο Καθίαο θαη κε ηελ ραιεπήλ θαη καθξάλ νδόλ ηεο Αξεηήο. Ώο παξνπζηϊζνπκε ηψξα ηνλ έδην ην κχζν κε κέα γιαθπξφηεηα θαη παξαζηαηηθφηεηα, φπσο εμϊιινπ εέλαη ηαηξηαζηφ ζηνπο κχζνπο, νη νπνένη πϊληνηε εέραλ αιιεγνξηθά ζεκαζέα. Χζηφζν αο ζεκεησζεέ δε, πσο ε έδηα ε ιϋμε -κχζνοδειψλεη ηνλ αιιεγνξηθφ ηεο ραξαθηάξα. Ο κχζνο, ην κπζηάξην, ν κχζηεο θαη ν επαθφινπζα ρξνληθϊ απηνχ κπεκϋλνο θϋξνπλ ηελ θνηλά ξέδα -κσ, εθ ηνπ κπφο, δειαδά ηνπ πνληηθνχ. Πψο ηψξα απηϊ ζπλϊπηνληαη κεηαμχ ηνπο ζα απνδεέμεη ε παξαθϊησ ζεκαζηνινγηθά πξνζϋγγηζε. Οη αξραένη νλφκαδαλ αξνπξαέν ηνλ πνληηθφ ηνπ αγξνχ, εμ νπ θαη Ϊξνπξα, δειαδά ε γε, ζηελ πην αξραέα εθδνρά ηεο. Ο κπο άηαλ ν πνληηθφο θνληϊ ζηε ζϊιαζζα, γη' απηφ θαη σο πφλην νη αξραένη απνθαινχζαλ ηε ζϊιαζζα. Αε ιϋκε Βχμεηλν Πφλην ά Ϋλα ππεξαηιαληηθφ ηαμέδη, ππεξπφληην; Οη κχεο φκσο δελ εέραλ ηελ ηθαλφηεηα -φπσο θαη δελ Ϋρνπλ- ηεο ηϋιεηαο φξαζεο θαη εδψ, γηα λα γέλεη ελαξγϋζηεξε ε παξαηάξεζε καο, κπνξνχκε λα αλαθϋξνπκε ηε ιϋμε κχσς (κχσπαο), γηαηέ δελ Ϋρεη ηελ θπζηθά ηθαλφηεηα ηνπ λα βιϋπεη θαιϊ. ΒμΪιινπ θαη νη πξφγνλνη καο ρξεζηκνπνηνχζαλ ην επέξξεκα αζθαξδακσθηέ (= ραδεχσ αηελψο). Οη κπεκϋλνη ινηπφλ, πνπ ηφζν θαιϊ γλψξηδαλ ηνπο κχζνπο, γηα λα θαηαθϋξνπλ ηελ ηδηφηεηα ηνπ κπεκϋλνπ, κϋζα ζε ζπάιαηα ζθoηεηλϊ ηειεηνπξγνχζαλ, ψζηε λα πεξϊζνπλ απφ ην ζθνηϊδη ηεο ακϊζεηαο ζην θψο ηεο γλψζεο. Ώπηφ αθξηβψο εέλαη θαη ην κπζηάξην πνπ θξχβνπλ νη κχζνη, κέα πϊληνηε αιιεγνξέα, πνπ αλ θαη κνηϊδεη αζαθάο, ε έδηα ε γλσζηηθά παξαηάξεζε ηελ θαλεξψλεη. Ώο επηζηξϋςνπκε μαλϊ ζην κχζν. 28

29 O Ζραθιάς ελ ηω κϋζω Καθέας θαη Αρεηάς Ζ κϋλ εδέζηε θαέ ρϊζηε ηε οδώ Ϋτεη, ε δϋ ταιεποηϊηελ θαέ καθρϊλ... Μηα κϋξα ινηπφλ ν Δξαθιάο θαζφηαλ ζε Ϋλα ζηαπξνδξφκη, φηαλ μαθληθϊ εέδε κπξνζηϊ ηνπ δχν γπλαέθεο, φκνξθεο θη επηβιεηηθϋο ζαλ ζεϋο. Έθπιεθηνο ηηο ξψηεζε πνηεο εέλαη θαη ηη δεηνχλ απφ απηφλ. Δ πξψηε γπλαέθα πνπ ηνπ κέιεζε ηνπ ζπζηάζεθε σο Σχρε, πνιινέ φκσο Ϋιεγαλ φηη ην πξαγκαηηθφ ηεο φλνκα άηαλ Καθέα. Δ Καθέα άηαλ πνιχ εληππσζηαθά γπλαέθα, πνιχ πεξηπνηεκϋλε, αξσκαηηζκϋλε, κε Ϋλα ιϊγλν βιϋκκα θη ε φιε ζπκπεξηθνξϊ ηεο άηαλ πξνθιεηηθά. Σνπ εέπε φηη ζα Ϋπξεπε λα δηαιϋμεη αλϊκεζα ζηηο δπν ηνπο θαη λα αθνινπζάζεη ην κνλνπϊηη πνπ ζα ηνπ πξφηεηλε ε θϊζε κηα ηνπο. Δ Καθέα ινηπφλ ηνπ ππνζρϋζεθε Ϋλα δξφκν έζην, εχθνιν θη φκνξθν, γεκϊην απνιαχζεηο, κηα δσά ζηελ νπνέα θπξέαξρν ξφιν ζα εέραλ νη φκνξθεο γπλαέθεο, ηα πινχηε, νη παξϋεο θαη ηα γιϋληηα. Ο λεαξφο Δξαθιάο γνεηεπκϋλνο απφ ηηο πεξηγξαθϋο ηεο Καθέαο θη αλππνκνλψληαο λα βηψζεη φζα ε παλϋκνξθε ζεϊ ηνπ ππνζρϋζεθε, ακϋζσο εηνηκϊζηεθε λα ηελ αθνινπζάζεη θαη λα βαδέζεη ην κνλνπϊηη πνπ ηνπ ππνζρϋζεθε. Πξηλ φκσο θχγεη κε ηελ Καθέα, Ϊθνπζε ηελ απζηεξά θσλά ηεο Ώξεηάο λα ηνλ θσλϊδεη κε ην φλνκα ηνπ. Δ Ώξεηά άηαλ κηα γπλαέθα ιηηά, ρσξέο ηελ πεξηπνέεζε πνπ εέρε ε Καθέα θη άηαλ κηα ζεκλά γπλαέθα. Παξφια απηϊ, φηαλ ηελ παξαηεξνχζε θαλεέο ζα Ϋβιεπε φηη εέρε κηα θπζηθά νκνξθηϊ θαη κηα θπζηθά γπλαηθεέα ρϊξε ε νπνέα δελ εέρε ζε ηέπνηα λα ζεσξεζεέ θαηψηεξε απφ ηελ νκνξθηϊ ηεο Καθέαο. Δ Ώξεηά ινηπφλ ηνπ εέπε φηη ν δξφκνο πνπ ηνπ πξνζθϋξεη δελ εέλαη Ϋλαο δξφκνο έζηνο θη εχθνινο, φπσο απηφο πνπ ηνπ πξνζϋθεξε ε Καθέα. Ήηαλ Ϋλαο δξφκνο γεκϊηνο δπζθνιέεο, Ϋλαο δξφκνο φκσο ν νπνένο ζα ηνπ πξνζϋθεξε ηελ δπλαηφηεηα λα βνεζϊεη ηνπο αλζξψπνπο πνπ ζα εέραλ αλϊγθε γηα βνάζεηα, λα κϊρεηαη γηα ην θαιφ θαη ην δέθαην θαη πνπ πηζαλψο ζα ηνπ πξνζϋθεξε κηα πζηεξνθεκέα αλϊκεζα ζηνπο αλζξψπνπο θϊλνληαο ηνλ άξσα. Σνπ εέπε επέζεο φηη αλ άηαλ εθεέλε ε επηινγά ηνπ, ε δσά ηνπ δελ ζα εέρε ηηο απνιαχζεηο πνπ ηνπ ππνζρϋζεθε ε Καθέα. Σν δέιεκκα γηα θϊπνηνλ Ϊιινλ ζηε ζϋζε ηνπ Δξαθιά ζα άηαλ κεγϊιν θη έζσο ζθεθηφηαλ ηη λα πξνηηκάζεη. Ο Δξαθιάο κεηαλησκϋλνο γηα ηνλ πξφηεξν παξνξκεηηζκφ ηνπ εέπε ακϋζσο ζηελ Ώξεηά φηη ζϋιεη λα αθνινπζάζεη ηνλ δηθφ ηεο δξφκν κε ηηο φπνηεο ζηξνθϋο ηνπ ζα εέρε απηφ. Σφηε νη δχν γπλαέθεο ρϊζεθαλ θη ν Δξαθιάο ζχληνκα βξάθε ηνλ δξφκν ζηελ δσά ηνπ. ΚαηΪ πξφηππν ινηπφλ ηνπ παξαπϊλσ κχζνπ, νη παιαηζηϋο θαη δε φινη νη πνιέηεο δηδϊζθνληαλ ηελ αξεηά ηνπ κεηξίσο βεβησθέλαη, ηελ αξεηά ηνπ κϋηξνπ ζε φιεο ηηο εθθϊλζεηο ηεο δσάο ηνπο. Δ Ϊκηιια, σο επαθφινπζν ησλ παξαπϊλσ δε ραξαθηάξηδε ινηπφλ ηνλ παιαηζηά κφλν κϋζα ζηελ παιαέζηξα, αιιϊ ζε θϊζε θνηλσληθά ηνπ ζπλαλαζηξνθά. Καη ζέγνπξα δε λνεέηαη ε πεξέπησζε θινπάο κϋζα ζηνπο αγψλεο, ηεο εχξεζεο δειαδά ελφο επξεκαηηθνχ ηξφπνπ πνπ ζα ηνπ ρϊξηδε ηε λέθε. ΐΫβαηα θαη γηα θϊηη ηϋηνην εέραλ πξνλνάζεη νη λνκνζϋηεο κε ηηο επζχλεο, φπσο νλφκαδαλ ηνπο λφκνπο. 29

30 ΟΕ ΓΏΝΒ ΣΕΜΧΡΕΒ ΓΕΏ ΣΟΤ ΠΏΡΏΐΏΣΒ ΣΧΝ ΟΛΤΜΠΕΏΚΧΝ ΏΓΧΝΧΝ ηελ εέζνδν ηεο Οιπκπέαο απφ ηε δεμηϊ πιεπξϊ ζηϋθνπλ αθφκα κϋζα ζηνπο αηψλεο νη ΓΪλεο (< εθ ηνπ πιεζπληηθνχ νλφκαηνο ηνπ Αηφο). Ήηαλ ρϊιθηλα αγϊικαηα ηνπ Αέα, ηνπνζεηεκϋλα κπξνζηϊ απφ ην Ϊλδεξν ησλ ζεζαπξψλ. Σα αγϊικαηα απηϊ θαηαζθεπϊδνληαλ κε πφξνπο απφ ηηο ρξεκαηηθϋο πνηλϋο πνπ επϋβαιαλ νη Βιιαλνδέθεο ζε φζνπο αζιεηϋο δε ζϋβνληαλ θαη παξαβέαδαλ ηνπο θαλνληζκνχο ησλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ. Βθηφο απφ ρξεκαηηθϋο πνηλϋο επϋβαιαλ επέζεο ζσκαηηθϋο πνηλϋο, θαζψο θαη ηνλ απνθιεηζκφ ησλ αζιεηψλ, αλϊινγα κε ηε βαξχηεηα ηεο παξϊβαζεο, ζηελ νπνέα εέραλ ππνπϋζεη. άκεξα ζψδνληαη 16 πϋηξηλα βϊζξα ησλ αγαικϊησλ, ηα νπνέα εέλαη ηνπνζεηεκϋλα ην Ϋλα δέπια ζην Ϊιιν κπξνζηϊ απφ ηε κλεκεηαθά εέζνδν ηνπ ηαδένπ ηεο αξραέαο Οιπκπέαο, ηελ Κξχπηε. Ο ιφγνο πνπ βξέζθνληαλ ζηελ πεξένπηε απηά ζϋζε δελ άηαλ αηφπεκα, αιιϊ ιεηηνπξγνχζε σο παξϊδεηγκα πξνο απνθπγά γηα φζνπο αζιεηϋο ζα ζπκκεηεέραλ ζηνπο αγψλεο. Καη δελ εέλαη κφλν απηφ. πσο αλαθϋξεη ν Παπζαλέαο ζην Ϋξγν ηνπ ΒιιΪδνο πεξηάγεζηο, Διηαθψλ Ώ, ζην βϊζξν ηνπο ραξαδφηαλ επηγξαθά κε ηα νλφκαηα ησλ αζιεηψλ πνπ εέραλ δηαπξϊμεη παξϊβαζε. Ση κεγϊιε ληξνπά απνηεινχζε απηφ γηα ηνπο έδηνπο ηνπο παξαβϊηεο, αιιϊ θαη γηα νιφθιεξε ηε γεληϊ ηνπο, ηη θαθά πζηεξνθεκέα κϋζα ζηνπο αηψλεο, αιιϊ θαη ζηα κϊηηα ησλ ρηιηϊδσλ ζεαηψλ πνπ εηζϋξρνληαλ θϊζε θνξϊ ζην ζηϊδην... 30

31 Με μερλϊκε γηα εθεέλε ηελ επνρά ηε ζεκαληηθφηεηα πνπ εέρε ε αηδψο, ε εζηθά πέζηε ζηνπο Ϊγξαθνπο λφκνπο, ε νπνέα Ϊιισζηε, φπσο καο πιεξνθνξεέ θαη ν Δζένδνο ζηε Θενγνλέα ηνπ απνηεινχζε λαη κελ θαηψηεξε ζεφηεηα, αιιϊ δελ Ϋπαπε λα εέλαη ζεφηεηα. Δ αζϋβεηα ησλ παξαβαηψλ ζάκαηλε ηαπηφρξνλα ηελ αζϋβεηα ηνπο απϋλαληη ζε ζενχο θαη αλζξψπνπο, απϋλαληη ζην Αέα, ζηνπο άξσεο πξνγφλνπο θαη ζηνπο δψληεο νηθεένπο. Ώπηφ ινηπφλ άην θαη ε κϋγηζηε ησλ ηηκσξηψλ. Καη πξαγκαηηθϊ απφ απηφ δηαθαέλεηαη θαη ην πνιηηηζηηθφ ηδεψδεο ησλ αξραέσλ Βιιάλσλ, πνπ κε ηελ Πεηζψ θαη φρη κε ηε ΐέα ζπλϋηηδαλ θαη παξαδεηγκϊηηδαλ ηνλ ηφηε θφζκν. Δ Πεηζψ, φπσο αλαθϋξεη ν ΠιΪησλ ζην Ϋξγν ηνπ Νφκνη, θαζψο θαη ζην Ϋξγν ηνπ Πνιηηεέα ά πεξέ Αηθαένπ (519D -520A), ρξεζηκνπνηεέην ζηνπο πεπαηδεπκϋλνπο πνιέηεο, ελψ ε ΐέα ζε φζνπο ν ιφγνο δελ άηαλ ηθαλφο λα ηνπο ζπλεηέζεη. χκθσλα κε ηνλ Παπζαλέα ζην πξναλαθεξζϋλ ηνπ Ϋξγν νη αξραηφηεξνη απφ ηνπο ΓΪλεο, Ϋγηλαλ απφ ην ρξεκαηηθφ πξφζηηκν πνπ επηβιάζεθε ην 384 π.υ ζηνλ Θεζζαιφ ππγκϊρν Βχπσιν, δηφηη δσξνδφθεζε ηξεηο αληηπϊινπο ηνπ κε ζθνπφ λα γέλεη ν έδηνο ληθεηάο. Ώο παξαζϋζνπκε φκσο αθξηβψο ην ρσξέν: Πξώηνη δε αξηζκόλ εμ επί ηεο νγδόεο έζηεζαλ θαί ελελεθνζηήο Οιπκπηάδνο: Εύπσινο γάξ Θεζζαιόο ρξήκαζη δηέθζεηξε ηνύο ειζόληαο ησλ ππθηώλ, Αγήηνξα, Αξθάδα θαί Πξύηαληλ Κπδεθηλόλ, ζύλ δε απηνίο θαί Φνξκίσλα Αιηθαξλαζζέα κέλ γέλνο, Οιπκπηάδη δε ηε πξό ηαύηεο θξαηήζαληα. Τνύην εμ αζιεηώλ αδίθεκα εο ηνλ αγώλα πξώηνλ γελέζζαη ιέγνπζη, θαί πξώηνη ρξήκαζηλ εδεκηώζεζαλ ππό Ηιείσλ Εύπσινο θαί νη δεμάκελνη δώξα παξά Εππώινπ. Δύν κελ δή εμ απηώλ έξγα Κιέσλνο Σηθπσλίνπ: ηά δε εθεμήο ηέζζεξα όζηηο επνίεζελ, νύθ ίζκελ. (Πασζαλέοσ ΔιιΪδος Περηάγεζης Ζιηαθώλ Α') χκθσλα κε ηνλ ηζηνξηθφ Παπζαλέα θαηϊ ηε δηϊξθεηα ηεο 98εο ΟιπκπηΪδαο, ην 384 π.υ, ν 31

32 Βχπσινο θαη νη δσξνδνθνχκελνη (Ώγάηνξαο, ΏξθΪδαο, Πξχηαληο θαη Φνξκέσλ), επεηδά δϋρηεθαλ ηε δσξνδνθέα ηηκσξάζεθαλ απφ ηνπο Διεένπο κε ρξεκαηηθά ηηκσξέα, κε ην λα αλαγεέξνπλ δειαδά ΓΪλεο εηο κλάκελ ηεο αλαέδεηαο ηνπο θαη σο παξαδεηγκαηηζκφο ζηνπο ππνινέπνπο. Σηο δχν ΓΪλεο θηινηϋρλεζε ν γλσζηφο γηα ηελ επνρά ραιθνπιϊζηεο γιχπηεο ΚιΫσλ ν ηθπψληνο, ν νπνένο θηινηϋρλεζε θαη ην κπξνχηδηλν Ϊγαικα ηεο Ώθξνδέηεο ζην Δξαένλ ηεο Οιπκπέαο. Σηο ππφινηπεο ΓΪλεο ησλ ηεζζϊξσλ δσξνδνθνπκϋλσλ αλαθϋξεη ν Παπζαλέαο πσο δε γλσξέδνπκε ηνλ δεκηνπξγφ ηνπο νπθ ίζκελ. Ώξγφηεξα θαηαζθεπϊζηεθαλ Ϊιια Ϋμη αγϊικαηα απφ ηνλ Ώζελαέν αζιεηά ηνπ πεληϊζινπ ΚΪιιηπν, επεηδά δσξνδφθεζε ηνπο ζπλαζιεηϋο ηνπ. ΒπηπξνζζΫησο, ν Ώιεμαλδξηλφο παγθξαηηαζηάο αξαπέσλ, άηαλ ν πξψηνο πνπ ηηκσξάζεθε απφ ηνπο Διεένπο γηα δεηιέα, δηφηη θνβάζεθε θαη εγθαηϋιεηςε θξπθϊ κέα κϋξα λσξέηεξα ηνλ ηεξφ ρψξν ηεο Οιπκπέαο. Έηζη απνδεηθλχεηαη θαη πϊιη κϋζα απφ ηηο πξσηφηππεο πεγϋο, πσο ε δεηιέα θαη ην ζξϊζνο θαη θϊζε αθξφηεηα ηηκσξεέην, γηαηέ ην κϊιινλ θαη ην άηηνλ νπθ επ. Σν κϋηξνλ εέλαη ην Ϊξηζηνλ θαη απηφ επαηλεέηαη θαη θαηνξζνχηαη, αλαθϋξεη ζηα ΔζηθΪ ηνπ ν ΏξηζηνηΫιεο. Σν κϋηξν δειαδά επηθϋξεη ηνλ Ϋπαηλν θαη απηφ εέλαη ην νξζφ. Ώο αλαθϋξνπκε εδψ θαη ηελ ηζηνξηθά αλαδηάγεζε γηα ηνλ αξαπέσλα, φπσο θαη πϊιη παξνπζηϊδεη ν Παπζαλέαο: Παγθξαηηαζηήλ δε θαζίλ Αιεμαλδξέα, όλνκα δε είλαη Σαξαπίσλ, ηνύηνλ ελ Οιπκπηάδη ηε πξώηε κεηά ηαο δηαθνζίαο εο ηνζνύην δέηζαη ηνπο αληαγσληζηάο, ώζηε εκέξα κία πξόηεξνλ ή εζθιεζήζεζζαη ην παγθξάηηνλ έκειιελ απνδξάληα νίρεζζαη. Τνύηνλ δεκησζέληα επί δεηιία κόλνλ ησλ ηε άιισλ αλζξώπσλ κλεκνλεύνπζηλ Αηγππηίσλ. (Παπζαλίνπ Ειιάδνο Πεξηήγεζηο Ηιηαθώλ Α') ΟΛΤΜΠΕΏΚΟΕ ΏΓΧΝΒ 32

33 ε απηά ηελ πεξένδν αλαθεξφκαζηε ζε δεδνκϋλα πνπ αθνξνχλ ζην ρξνληθφ δηϊζηεκα θαηϊ ην νπνέν εηεινχλην νη Οιπκπηαθνέ αγψλεο ζηελ αξραηφηεηα. Δ αλαζχζηαζε ησλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ γέλεηαη ην Ϋηνο 776 π. Υ., ζχκθσλα κε ηνλ M. Finley, ελψ απφ ηζηνξηθϋο πεγϋο θαη απφ ηελ παξϊδνζε πιεξνθνξνχκαζηε φηη αγψλεο ηεινχληαη ζηελ Οιπκπέα απφ παλϊξραηεο επνρϋο, θαζψο ε πεξηνρά θαέλεηαη λα απνηειεέ ηεξφ ηφπν απφ ηελ επνρά ηνπ Κξφλνπ, δειαδά κέα επνρά πνπ ηαπηέδεηαη κε ηελ επνρά ηνπ παξαδεέζνπ ηεο ΐέβινπ. Δ αιάζεηα, βϋβαηα, εέλαη φηη, ζχκθσλα κε αξραέεο πεξηγξαθϋο, ε πεξηνρά ηεο Οιπκπέαο απνηεινχζε ηφπν απαξϊκηιιεο θπζηθάο νκνξθηϊο. χκθσλα κε ηνλ Παπζαλέα, νη θϊηνηθνη ηεο Ήιηδαο εέραλ ηδξχζεη ζηελ Οιπκπέα λαφ πξνο ηηκάλ ηνπ Κξφλνπ. ηαλ γελλάζεθε ν Αέαο, νη Εδαένη δϊθηπινη άξζαλ απφ ηελ Κξάηε ζηελ Ήιηδα θαη Ϋθαλαλ αγψλα δξφκνπ γηα λα δηαζθεδϊζνπλ ην βξϋθνο. Ο κεγαιχηεξνο απφ απηνχο, ν Δξαθιάο (φρη ν γλσζηφο άξσαο), Ϋβαιε ηνπο Ϊιινπο αδεξθνχο ηνπ, ηνλ Παησλαέν, ηνλ Βπηκάδε, ηνλ ΕΪζην θαη ηνλ Ίδα λα ηξϋμνπλ, θαη κεηϊ ηε ιάμε ησλ αγψλσλ, ν Εδαένο Δξαθιάο ζηεθϊλσζε ηνπο ληθεηϋο κε θιαδέ Ϊγξηαο ειηϊο, Ϋλα δϋληξν πνπ εέρε θϋξεη απφ ηελ ρψξα ησλ ππεξβνξεέσλ. χκθσλα κε ηνλ έδην κχζν, ν Εδαένο Δξαθιάο άηαλ εθεέλνο πνπ Ϋδσζε ην φλνκα Οιχκπηα ζηνπο αγψλεο απηνχο. ΠξΫπεη λα ζεκεηψζνπκε ζε απηφ ην ζεκεέν φηη ε αλσηϋξσ παξϊδνζε ζεσξεέηαη λφζα απφ νξηζκϋλνπο εξεπλεηϋο θαη κϊιηζηα φηη Ϋρεη επηλνεζεέ απφ ηνλ εμνξηζζϋληα γηα παξαρϊξαμε απφ ηελ Ώζάλα, πνηεηά ΟλνκΪθξηην, ν νπνένο γηα λα ηθαλνπνηάζεη ηελ αληέζεζε ησλ Διεέσλ κε ηελ ιαηξεέα ηνπ κπζηθνχ άξσα Ώιθαένπ Δξαθιά, Ϋπιαζε απηφλ ηνλ κχζν. χκθσλα κε Ϋλαλ Ϊιιν κχζν, ζηελ ηνπνζεζέα απηά πϊιεςε ν έδηνο ν Αέαο κε ηνλ Κξφλν γηα ηελ 33

34 εμνπζέα ηεο Γεο, ελψ Ϋλαο ηξέηνο κχζνο ζπκπιεξψλεη φηη κεηϊ ηελ κϊρε απηά, δηεμϊρζεθαλ νη πξψηνη Οιπκπηαθνέ αγψλεο πξνο ηηκάλ θαη ενξηαζκφ ηεο Ϋθβαζεο ηεο κϊρεο θαη ηεο λέθεο ηνπ Οιχκπηνπ Αέα. ηνπο αγψλεο απηνχο πάξαλ κϋξνο νη Οιχκπηνη ζενέ, θαη κϊιηζηα ν Ώπφιισλ λέθεζε ηνλ Βξκά θαη ηνλ Άξε ζην ηξϋμηκν θαη ηελ ππγκαρέα αληέζηνηρα. ΣΫινο, ζχκθσλα πϊληα κε ηνλ Παπζαλέα, ν Ώιθαένο Δξαθιάο θαέλεηαη λα εέλαη επέζεο ηδξπηάο ησλ αγψλσλ, ηνπο νπνένπο εγθαζέδξπζε ζηελ Οιπκπέα κεηϊ ηελ πεξϊησζε ηνπ Ϊζινπ ζηνπο ζηϊβινπο ηνπ Ώπγεέα. Οη αγψλεο απνηεινχλην απφ ηα αγσλέζκαηα ηνπ δξφκνπ, ηνπ πεληϊζινπ, ηεο πϊιεο, ηεο ππγκαρέαο, ηνπ παγθξαηένπ θαη ησλ ηππνδξνκηψλ, ελψ ν έδηνο ν άξσαο Ϋιαβε κϋξνο ζηνπο αγψλεο βγαέλνληαο πξψηνο ζηελ ππγκαρέα θαη ζην παγθξϊηην. Οη αλσηϋξσ αλαθνξϋο ζηνπο κχζνπο θαη ζηηο παξαδφζεηο θαλεξψλνπλ ηελ παλϊξραηα θαηαγσγά ησλ αγψλσλ, νη νπνένη πξϋπεη λα εηεινχλην ζηελ πεξηνρά, ηνπιϊρηζηνλ απφ ηελ 2ε ρηιηεηέα π. Υ. Δ παξαπϊλσ δηαπέζησζε θϋξεη ηελ δηνξγϊλσζε ησλ αγψλσλ ζηηο έδηεο ρξνλνινγηθϊ επνρϋο κε ηνλ νπκεξηαθφ θαη Ώηγππηηαθφ πνιηηηζκφ, επηβεβαηψλνληαο ηελ ππφζεζε πεξέ κέαο θνηλάο πνιηηηζκηθάο θιεξνλνκηϊο ζηελ πεξηνρά ηεο αλαηνιηθάο Μεζνγεένπ. Οη θαηαγεγξακκϋλνη Οιπκπηαθνέ αγψλεο ηεο αξραηφηεηαο πνπ μεθηλνχλ ην 776 π. Υ., πηζαλψο λα δηνξγαλψλνληαλ βϊζε ηεο Οιπκπηαθάο εθερεηξέαο, κέαο ζπκθσλέαο εηξάλεο πνπ εέραλ θιεέζεη ν Ίθηηνο απφ ηελ Ήιηδα, ν Λπθνχξγνο απφ ηελ πϊξηε θαη ν ΚιενζζΫλεο απφ ηελ Πέζα, αθνχ, ζχκθσλα κε ηνλ Παπζαλέα, ε ζπκθσλέα απηά θπιαζζφηαλ ζηνλ λαφ ηεο Ήξαο ζηελ Οιπκπέα. Δ ελ ιφγσ ζπκθσλέα ιϋγεηαη φηη δφζεθε ζηνπο παξαπϊλσ βαζηιεέο απφ ην καληεέν ησλ Αειθψλ κε ηελ αθφινπζε ξάζε-παξαέλεζε: Σνπο αγψλεο ησλ παιαηψλ αλαβηψζαηε, γεγνλφο πνπ επηβεβαηψλεη ηελ ππφζεζε γηα παιαηφηεξε δηεμαγσγά ησλ αγψλσλ ζηελ Οιπκπέα. Δ ηεξά εθερεηξέα φξηδε ζε φιεο ηηο ειιεληθϋο πνιηηεέεο ηελ κε θαηϊθηεζε ηεο Οιπκπέαο αιιϊ θαη ηελ δηαθνπά θϊζε πνιεκηθάο ερζξνπξαμέαο, φηαλ Ϊξρηδε ε πεξένδνο ησλ αγψλσλ. Μφιηο Ϋκπαηλε ν κάλαο ησλ αγψλσλ, ηελ εθερεηξέα απηάλ ηελ δηαιαινχζαλ ζε φινπο ηνπο ειιεληθνχο δάκνπο εηδηθνέ θάξπθεο πνπ ηνπο φξηδαλ νη επηκειεηϋο ηνπ ηεξνχ ηεο Διεέαο. Με ηελ πϊξνδν ηνπ ρξφλνπ, ν ζεζκφο ηεο Οιπκπηαθάο εθερεηξέαο θαη ησλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ γηλφηαλ φιν θαη πην δεκνθηιάο ζε φιν ηνλ Βιιαδηθφ 34

35 ρψξν. Βλψ, ινηπφλ, αξρηθϊ ζηνπο αγψλεο Ϋπαηξλαλ κϋξνο κφλν θϊηνηθνη ηεο Ήιηδαο, ζηαδηαθϊ δηεπξχλζεθε ν θαλνληζκφο, ψζηε λα επηηξϋπνληαη αζιεηϋο απφ ηελ Ώξθαδέα, ηελ Λαθεδαέκνλα θαη ηελ Μεζζελέα αθφκα θαη απφ νιφθιεξε ηελ Πεινπφλλεζν θαη ηα ΜΫγαξα. Ώθνινχζεζαλ νη εθηφο Πεινπνλλάζνπ πφιεηο ησλ Ώζελψλ θαη ηεο Εσλέαο θαη νη απνηθέεο ηεο θϊησ Εηαιέαο. Χζηφζν ην λα κεηϊζρεη θϊπνηνο ζηνπο αγψλεο ηεο Οιπκπέαο δελ άηαλ εχθνιε ππφζεζε. Ώπαηηνχζε ρξνλνβφξα θαη επέπνλε Ϊζθεζε. Καη απηφ δελ Ϋπαςε λα ζπκβαέλεη θαη ζηα πξψηα κεηϊ ην Υξηζηφ ρξφληα, φπνπ αθφκα δελ εέρε εδξαησζεέ ε αηκαηνιαγλέα ζηνπο αγψλεο. Σν παξαθϊησ ρσξέν ηνπ κεγϊινπ ςπρνιφγνπ Βπηθηάηνπ ( κ.υ) δεέρλεη ηελ ζθιεξφηεηα θαη ηηο απαηηάζεηο πνπ εέρε ε ζπκκεηνρά ζηνπο Οιπκπηαθνχο αγψλεο: Θέιεηο Ὀιύκπηα ληθῆζαη; θἀγώ, λὴ ηνὺο ζενύο θνκςὸλ γάξ ἐζηηλ. ἀιιὰ ζθόπεη ηὰ θαζεγνύκελα θαὶ ηὰ ἀθόινπζα θαὶ νὕησο ἅπηνπ ηνῦ ἔξγνπ. δεῖ ζ' εὐηαθηεῖλ, ἀλαγθνηξνθεῖλ, ἀπέρεζζαη πεκκάησλ, γπκλάδεζζαη πξὸο ἀλάγθελ, ἐλ ὥξᾳ ηεηαγκέλῃ, ἐλ θαύκαηη, ἐλ ςύρεη, κὴ ςπρξὸλ πίλεηλ, κὴ νἶλνλ, ὡο ἔηπρελ, ἁπιῶο ὡο ἰαηξῷ παξαδεδσθέλαη ζεαπηὸλ ηῷ ἐπηζηάηῃ, εἶηα ἐλ ηῷ ἀγῶλη παξνξύζζεζζαη, ἔζηη δὲ ὅηε ρεῖξα ἐθβαιεῖλ, ζθπξὸλ ζηξέςαη, πνιιὴλ ἁθὴλ θαηαπηεῖλ, ἔζζ' ὅηε καζηηγσζῆλαη θαὶ κεηὰ ηνύησλ πάλησλ ληθεζῆλαη. ηαῦηα ἐπηζθεςάκελνο, ἂλ ἔηη ζέιῃο, ἔξρνπ ἐπὶ ηὸ ἀζιεῖλ. (Βπέθηεηνο, Βγρεηξέδηνλ, 29.2) Δ ΠΤΓΜΏΥΕΏ, Δ ΠΏΛΔ ΚΏΕ ΣΟ ΠΏΓΚΡΏΣΕΟ Δ ΏΝΧΣΒΡΟΣΔΣΏ ΣΔ ΠΏΛΔ ΚΏΣΏ ΣΟΝ ΓΤΜΝΏΣΕΚΟ ΣΟΤ ΦΕΛΟΣΡΏΣΟΤ Δ ππγκαρέα εέλαη Λαθσληθά επηλφεζε θαη παξϊ ην φηη νη ΛΪθσλεο εηπκνινγηθϊ ζρεηέδνληαη πεξηζζφηεξν κε ηε ξέδα -ιαθ, πνπ δειψλεη ην ιϊθηηζκα, δειαδά ηελ θινηζηϊ, ππάξμαλ επηλνεηϋο ηεο ππγκαρέαο (ππμ = κπνπληϊ). ΐΫβαηα θαη ε πϊξηε γλσζηά ζηα αξραέα ρξφληα σο Λαθεδαέκνλα, δειψλεη ην φηη νη παξηηϊηεο άηαλ δπλαηνέ ζην πεδηθφ (< Λαθ + δαέκσλ). Ώπηά εέλαη κέα 35

36 παξαηάξεζε πνπ δελ απαληϊ ζηνλ Φηιφζηξαην, αιιϊ εχινγα απνξϋεη απφ ηελ έδηα ηε γιψζζα. Δ ππγκαρέα ινηπφλ σο κέα Λαθσληθά επηλφεζε πνπ Ϋθηαζε κϋρξη ηνπο βϊξβαξνπο ΐΫβξπθεο ακθηζβεηεέηαη απφ ηνπο αξραηνιφγνπο θαη ηνπο ηζηνξηθνχο θαη ε ζεψξεζε ηνπ ερεη ραξαθηεξηζηεέ ππεξβνιηθά. ηελ ππγκαρέα δηϋπξεπε ν Πνιπδεχθεο θαη γη' απηφ ηνλ πκλνχζαλ νη πνηεηϋο. Οη αξραένη Λαθεδαηκφληνη θξϊλε δε ρξεζηκνπνηνχζαλ φπσο ζπλάζηδαλ νη κηλσέηεο ηεο πξσηντζηνξέαο- θαη ζεσξνχζαλ μϋλν πξνο απηνχο λα πνιεκνχλ κε ηϋηνηα. Ώληέ γηα ην θξϊλνο φκσο ππάξρε ε αζπέδα γηα φζνπο άμεξαλ λα ηελ ρξεζηκνπνηάζνπλ. Ο ιφγνο ηεο πϊιεο απηψλ ρσξέο θξϊλε άηαλ, γηα λα κϊζνπλ λα απνθεχγνπλ ηα ρηππάκαηα ζην πξφζσπν, αιιϊ θαη λα ηα αληϋρνπλ, αλ δελ θαηϊθεξλαλ λα ηα απνθξνχζνπλ. Βμαζθάζεθαλ ζηελ ππγκαρέα θαη Ϋκαζαλ κε απηφ ηνλ ηξφπν λα πξνζηαηεχνπλ ηα πξφζσπα ηνπο. Με ην πϋξαζκα ηνπ ρξφλνπ φκσο εγθαηϋιεηςαλ ηελ ππγκαρέα (ππγκά) θαη ην παγθξϊηην, πεξηζζφηεξν απφ θφβν κάπσο θϊπνηνο αζιεηάο εγθαηαιεέςεη απφ δεηιέα ηνλ αγψλα θαη βγεη θάκε γηα κηθξνςπρέα ηεο πϊξηεο. Δ αλαθνξϊ απηά ηνπ Φηιφζηξαηνπ δε κπνξεέ λα ζεσξεζεέ ηζηνξηθϊ πεηζηηθά θαη βϊζηκε, πξψηνλ γηαηέ δελ απνηϋιεζε ζχγρξνλν πξφζσπν ησλ θαηξψλ πνπ πεξηγξϊθεη, κηα θαη Ϋδεζε ηνλ 2ν αηψλα κ.υ, αιιϊ θαη επεηδά ε ζπγθεθξηκϋλε ζεσξέα πεξηζζφηεξν κνηϊδεη κε ιατθά θάκε, φπσο απηϋο πνπ ζπλάζηδε λα ηξνθνδνηεέ ε Ώζάλα πξνθεηκϋλνπ λα θϊκςεη ην αζιεηηθφ ηδεψδεο ηεο πϊξηεο θαη εμαέξνληαο παξϊιιεια εθεέλν ησλ Ώζελαέσλ. Χζηφζν δελ ηνπνζεηεέηαη ε ζεσξέα απηά ζε θαλϋλα ηεθκεξησκϋλν γεγνλφο. Σν φηη ε πϊιε θαη ην παγθξϊηην επηλνάζεθαλ, επεηδά εμππεξεηνχζαλ πνιεκηθϋο αλϊγθεο, απνδεηθλχεηαη πξψηα απφ ηε κϊρε ηνπ Μαξαζψλα, φπνπ νη Ώζελαένη πνιϋκεζαλ κε ηξφπν πνπ ζχκηδε αγψλα πϊιεο, θαζψο θαη απφ ηε κϊρε ησλ Θεξκνππιψλ, φπνπ νη παξηηϊηεο πνιϋκεζαλ θαη κε ηα ρϋξηα ηνπο γπκλϊ. ΏλΪκεζα ζηα αγσλέζκαηα δειψλεη πσο πξψην Ϋξρεηαη ην παγθξϊηην, αλ θαη εέλαη ζπγθεξαζκφο αηεινχο πϊιεο θαη αηεινχο ππγκαρέαο. Οη Διεένη ζεσξνχζαλ ηελ πϊιε θξαηεξϊλ, δειαδά ηελ δπλαηφηεξε απφ φιεο, ελψ νη πνηεηϋο ηεο επνράο ηελ απνθαινχζαλ αιεγεηλάλ (= νδπλεξά), φρη κφλν εμαηηέαο ηεο πνηθηινκνξθέαο ησλ ιαβψλ ηεο, αιιϊ θαη επεηδά ζηνπο ηξεηο πξνθξηκαηηθνχο αγψλεο απαηηνχληαλ θαη νη αληέζηνηρεο πηψζεηο. Δ θξϊζε ηνπ πξσηνηχπνπ θεηκϋλνπ Οη Ήιεηνη ηελ πάιελ θξαηεξάλ λελνκίθαζηλ επί ηαηο δηαπινθαηο ησλ παιαηζκάησλ αλαθϋξεηαη ζηηο δηαπινθϋο ηεο πϊιεο (< δηα + πιϋθσ), δειαδά ζηελ πνηθηινκνξθέα ησλ ιαβψλ ηεο, ηηο νπνηϋο εέλαη πξϋπνλ λα παξαζϋζνπκε ζηελ παξνχζα εθπφλεζε. ΏξρηθΪ, πάιαηζκα άηαλ ε ιαβά, ην ηϋρλαζκα ζηελ πϊιε, πνπ ζθνπφ εέρε ηελ πηψζε ηνπ αληηπϊινπ. Οη ιαβϋο ζηελ πϊιε νλνκϊδνληαλ αλϊινγα κε ην ζεκεέν ηνπ ζψκαηνο φπνπ εθαξκφδνληαλ: Άκκα = ιαβά ζε θφκπν Άγρεηλ = απνπληγκφο Ώγθπξέδεηλ = ηξηθινπνδηϊ 36

37 Σξαρειέδεηλ = ιαβά απφ ηξϊρειν ΑηαιακβΪλεηλ = κεζνιαβά ΏλαβαζηΪζαη εηο χςνο = ππεξχςσζε ηνπ αληηπϊινπ ΡΪζζεηλ = πηψζε ζην Ϋδαθνο Άγρεηλ = απνπληγκφο ιεο νη ιαβϋο επηηξϋπνληαλ αθφκα θαη ν πληγκφο. Γηα λα αλαθεξπρζεέ θϊπνηνο ληθεηάο, Ϋπξεπε λα ξέμεη ηνλ Ϊιιν ηξεηο θνξϋο ζην Ϋδαθνο. Ώπηφ αθξηβψο νλνκϊδεηαη ηξηαθηάξ, φπσο δηαβϊδνπκε θαη ζηηο Βπκελέδεο ηνπ πξψηνπ ηξαγηθνχ πνηεηά Ώηζρχινπ ζην ζηέρν 589. Σν φηη ε αλαθνξϊ απηά γέλεηαη άδε απφ ηνλ πξψην ηξαγηθφ, ηνλ Ώηζρχιν (525 π.υ), επηθξνηεέ αθφκα πην θαζαξϊ ηελ παιαηφηεηα ηνπ αζιάκαηνο. Χζηφζν θαη ε έδηα ε ιϋμε παιαηφηεηα ην απνζαθελέδεη, φπσο παξαζϋζακε ζηε γισζζνινγηθά πξνζϋγγηζε. Σν λα αγγέμεη ν αζιεηάο ην Ϋδαθνο κε ηνλ ψκν, ηελ πιϊηε ά ην γφλαην ζεσξεέην πηψζε. Ο ληθεηάο Ϋπξεπε λα παξακεέλεη φξζηνο ά λα πϋζεη πϊλσ απφ ηνλ αληέπαιν ηνπ. Ώπαγνξεχνληαλ νη ιαβϋο ζηα γελλεηηθϊ φξγαλα, ην δϊγθσκα, θαζψο θαη ηα ρηππάκαηα, ηα νπνέα ζεσξνχληαλ βαζηθφ ζηνηρεέν ηεο ππγκαρέαο. Καη νη παιαηζηϋο θαη νη ππγκϊρνη θαη νη παγθξαηηαζηϋο κπνξεέ λα πθέζηαληαη πνιιϋο ηαιαηπσξέεο, φκσο εθεέλνη πνπ ππνβϊιινληαη ζηελ πην επέπνλε πξνπφλεζε εέλαη νη παιαηζηϋο, νη νπνένη - φπσο αλαθϋξακε βαζηζκϋλνη ζε πξσηνγελεέο πεγϋο θαη ζηνλ κχζν ηνπ ΠξνκεζΫα ζρεηηθϊ κε ηελ πιϊζε ηνπ αλζξψπνπ- πξνπνλνχληαλ ηηο πην θαπηϋο πεξηφδνπο ηνπ θαινθαηξηνχ αλερφκελνη ηε ιϊζπε θαη ηελ θαπηά Ϊκκν ζηα ζψκαηα ηνπο. Ο κχζνο ινηπφλ ηεο δεκηνπξγέαο άηαλ ζπλπθαζκϋλνο κε ηελ παιαηζηηθά ηνπο δξαζηεξηφηεηα. Ο Φηιφζηξαηνο ζϋηεη ηελ νπζηαζηηθά δηαθνξϊ ησλ ηξηψλ ηξφπσλ Ϊζιεζεο ζηνλ ηξφπν πξνπφλεζεο. Γηαηέ ππνζηεξέδεη πσο ν ππγκϊρνο λαη κελ θαηϊ ηε δηϊξθεηα ηνπ αγψλα ζα πιεγψζεη θαη ζα πιεγσζεέ, φηαλ πξνπνλεέηαη φκσο ζα δψζεη κηα ηδϋα ηεο αγσληζηηθάο ηνπ ηθαλφηεηαο. Ο παγθξαηηαζηάο δε, ζα ρξεζηκνπνηάζεη ζην ζηϊδην φινπο ηνπο ηξφπνπο πνπ επηηξϋπνληαη, ελψ ζηελ πξνπφλεζε ηνπ κνλϊρα Ϋλα ηξφπν ά κϋξνο απηψλ. Ώληέζεηα ζηελ πϊιε, έδηνο εέλαη ν αγψλαο θαη θαηϊ ηα πξνεφξηηα ηνπ αγψλα θαη θαηϊ ηνλ θπξέσο αγψλα. Γη' απηφ νη Διεένη δέλνπλ ην ζηεθϊλη ηεο 37

38 λέθεο ζε απηφ ην πην αζιεηηθφ αγψληζκα, ηελ πϊιε, θξέλνληαο ην αθφκα θαη κφλν απφ ηελ πξνπφλεζε. ΛΫλε πσο ηα αζιάκαηα απηϊ δελ εηζάρζεζαλ απφ ηηο πξψηεο ΟιπκπηΪδεο θαη φια καδέ, αιιϊ ην Ϋλα κεηϊ ην Ϊιιν. ηηο αξραέεο ΟιπκπηΪδεο κϋρξη ηε 13ε ΟιπκπηΪδα αγσλέδνληαλ κφλν ζην δξφκν, ελψ ζηελ 23ε θαινχληαη θαη ππγκϊρνη λα αγσληζηνχλ, φπνπ ηφηε επηθξϊηεζε απφ ηνπο ζπκπαιαηζηϋο ν κπξλαένο Ολφκαζηνο. ΛΫγεηαη κϊιηζηα πσο Ϋγξαςε θαλνληζκνχο, ηνπο νπνένπο επραξψο δϋρηεθαλ νη Διεένη θαη νη ΏξθΪδεο απφ θϊπνηνλ πνπ δελ άηαλ απηφρζσλ, δειαδά απφ ηνλ δηθφ ηνπο ηφπν. ΚαηΪ ηελ 33ε ΟιπκπηΪδα εηζάρζε ην παγθξϊηην, πνπ σο ηφηε δε ζπκπεξηιακβαλφηαλ ζηα αγσλέζκαηα θαη λέθεζε ν Λχγδακηο ν πξαθνχζηνο. Ώπηφο ν ηθειηψηεο άηαλ ηφζν κεγαιφζσκνο, φπνπ ην κάθνο ηεο παηνχζαο ηνπ άηαλ έζν κε Ϋλα πάρε. Ο Παπζαλέαο ηνλ ηαπηέδεη ζε ζσκαηηθφ αλϊζηεκα κε ηνλ Θεβαέν Δξαθιά. Δ ππγκαρέα ησλ παέδσλ θαη' Ϊιινπο μεθέλεζε ηελ 41ε ΟιπκπηΪδα κε ληθεηά ηνλ ηβαξχηε ΦηιεηΪ θαη Ϊιινη ηνπνζεηνχλ ηελ Ϋλαξμε ηεο ηελ 60ε ΟιπκπηΪδα κε ληθεηά ηνλ Κξηφ απφ ηελ ΚΫα. Σν παγθξϊηην παέδσλ εηζάρζε ηελ 145ε ΟιπκπηΪδα, ελψ παξϊιιεια ν Φηιφζηξαηνο ζϋηεη θαη ηνλ πξνζσπηθφ ηνπ ζρνιηαζκφ, ιϋγνληαο πσο δελ άμεξε γηα πην ιφγν ηφζν πνιχ Ϊξγεζαλ λα ην αλαγλσξέζνπλ. Χζηφζν δελ θϊλεη αλαθνξϊ γηα ηελ εηζαγσγά ηεο πϊιεο ζε ΟιπκπηΪδα. Πηζαλφλ λα ππάξμε πξψηε εθ ησλ Ϊιισλ δχν, εθφζνλ εγθσκηϊδεη θπξέσο απηά, αιιϊ θαη γηαηέ κε απηά αζρνινχληαλ πεξηζζφηεξν νη Διεένη. Καη Ϋλαο ηξέηνο ιφγνο εέλαη πσο ην ζηεθϊλη νη Διεένη ην Ϋδηλαλ ζηνλ ληθεηά παιαηζηά. Σελ πϊιε ηελ απνθαινχζαλ ζηξηθνγπξηζηά ε θνπηαζηηθά πϊιε. ην πξσηφηππν γηα λα γηλφκαζηε πην ζαθεέο- αλαθϋξεηαη σο γύξα ή ηαιαίπσξνο ( Γπκλαζηηθφο, ζειέδα 41, παξϊγξαθνο 18). Δ ιεγφκελε νξζνπϊιε ά νξζνζηϊδελ πϊιε άηαλ εέδνο πϊιεο, θαηϊ ην νπνέν νη αζιεηϋο πϊιεπαλ φξζηνη. Ώληέζεην ηεο άηαλ ε αιχλδηζηο ά θχιηζηο ά θϊησ πϊιε. Καη' αληηζηνηρέα κε ηηο παξαπϊλσ κνξθϋο πϊιεο ππάξρε ν αθξνρεηξηζκφο θαη ην θϊησ παγθξϊηηνλ. ην πξψην νη αζιεηϋο ζηϋθνληαλ φξζηνη θαη πϊιεπαλ ά ππγκαρνχζαλ ρσξέο λα ζπκπιϋθνληαη. ην δεχηεξν, νη αληέπαινη Ϋπεθηαλ θϊησ θαη ρηππηνχληαλ κε ρϋξηα θαη πφδηα ά Ϋζθηγγαλ ν Ϋλαο ηνλ Ϊιιν κε ηα πφδηα ά πξνζπαζνχζαλ λα πλέμνπλ ηνλ αληέπαιν. χκθσλα κε ην ρσξέν απφ ηα ΏηζηνπηθΪ ηνπ Διηφδσξνπ (10,31) ν παιαηζηάο ηεληψλεη ηα ρϋξηα πξνο ηα κπξνο θαη, αθνχ ζηεξηρηεέ γεξϊ ζηα πφδηα ηνπ, ιπγέδεη ειαθξϊ ηα γφλαηα, ζηξνγγπιεχεη ηνπο ψκνπο θαη ηελ πιϊηε, θιέλεη ιέγν ηνλ απρϋλα θαη, αθνχ δψζεη ζην ζψκα ηνπ ηε ζϋζε ηεο ζθάθαο, εηνηκϊδεηαη γηα λα εθαξκφζεη ηηο επψδπλεο ιαβϋο ηεο πϊιεο. 38

39 ΣΏ ΒΕΑΔ ΏΜΜΟΤ ΣΔΝ ΏΡΥΏΕΏ ΠΏΛΔ ΚΏΕ Δ ΥΡΔΣΕΚΟΣΔΣΏ ΣΟΤ ηελ αξραηφηεηα νη αζιεηϋο ηεο πϊιεο (νξζνπϊιεο) θαη ηνπ παγθξαηένπ, πξνηνχ αξρέζνπλ ηελ πξνπφλεζε ά ηνλ αγψλα Ϋβαδαλ ζην ζψκα ηνπο δηϊθνξα εέδε ζθφλεο, απφ πειφ, απφ κϊξκαξν, απφ Ϊζθαιην θ.α, γηα λα απνξξνθνχλ ηνλ ηδξψηα θαη λα κε γιηζηξνχλ νη ιαβϋο, ά αθφκα θαη γηα ζεξκαληηθνχο ιφγνπο, γηαηέ Ϋηζη Ϋθιεηλαλ ηνπο πφξνπο ηνπ δϋξκαηνο. ηνπο ζηεγαζκϋλνπο ρψξνπο ηνπ Γπκλαζένπ πεξηιακβαλφηαλ θαη ην Κνληζηάξηνλ, φπνπ θπιϊζζνληαλ ηα δηϊθνξα εέδε ζθφλεο (Κφληο). Δ ζθφλε απφ καγλεζέα, σο βνεζεηηθφ ζηνηρεέν ησλ αζιεηψλ ρξεζηκνπνηεέηαη αθφκα θαη ζάκεξα ζε νξηζκϋλα αζιάκαηα π.ρ. ζηελ Ϊξζε βαξψλ θαη ζηελ ελφξγαλε γπκλαζηηθά, γηα λα κε γιηζηξνχλ ηα ρϋξηα ζην πηϊζηκν ηνπ Ϊμνλα ησλ βαξψλ, ηνπ κνλφδπγνπ, ηνπ δέδπγνπ, ηνπ έππνπ θαη αιινχ. Ώπφ ηα εέδε Ϊκκνπ ε αξγηιψδεο (πειψδεο θαηϊ ην πξσηφηππν θεέκελν) κπνξεέ λα θαζαξέζεη θαη λα απαιιϊμεη φζν ρξεηϊδεηαη απφ ηα πεξηηηϊ, ε νζηξαθψδεο (πξφθεηηαη γηα ην ρψκα απφ ην νπνέν γέλεηαη ην θεξακέδη) εέλαη ηθαλά λα αλνέμεη ηνπο πφξνπο πνπ εέλαη θιεηζηνέ θαη λα αθάζεη ηνλ ηδξψηα λα ηξϋμεη, ε αζθαιηψδεο λα δεζηϊλεη ηα κϋιε πνπ Ϋρνπλ πϊζεη ςχμε, ελψ ε καχξε θαη μαλζά Ϊκκνο εέλαη φ,ηη πξϋπεη γηα λα καιϊμνπλ Ϋλα ζθιεξφ κϋινο θαη λα ην ζξϋςνπλ. πγθεθξηκϋλα ε μαλζά ζθφλε δέλεη ζηηιπλφηεηα ζην ζψκα θαη φκνξθε εκθϊληζε θαη κϊιηζηα πξϋπεη λα ζθνξπέδεηαη πϊλσ ζην ζψκα κε ραιαξφ ηνλ θαξπφ θαη αλνηρηϊ ηα δϊρηπια, γηα λα ην ξαέλεη ειαθξψο κϊιινλ παξϊ λα ην παζπαιέδεη, Ϋηζη ψζηε λα πϋθηεη πϊλσ ζηνλ αζιεηά κφλν ε ιεπηά ζθφλε. Χζηφζν νη μεξϋο επαιεέςεηο άηαλ απνθιεηζηηθϊ ην παζπϊιηζκα ηνπ ζψκαηνο ρσξέο ηελ επϊιεηςε κε ιϊδη, ε νπνέα θαη πξνεγεέην. ΚαηΪ ην Φηιφζηξαην απηφ Ϋρεη λα θϊλεη κε ην πην πξσηφγνλν εέδνο γπκλαζηηθάο θαη ην αθνινπζνχζαλ θαη' απνθιεηζηηθφηεηα νη παξηηϊηεο, φρη ρϊξε ησλ αγψλσλ, φπσο επηζπλϊπηεη, αιιϊ κφλν γηα λα απνθηάζνπλ αλζεθηηθφηεηα. Σα γπκλϊζηα ησλ Λαθεδαηκνλέσλ δελ Ϋκνηαδαλ νχηε κε παγθξϊηην νχηε κε ππγκαρέα. Με ηελ ηειεπηαέα απηά θξϊζε δε δέλεη κε ζαθάλεηα ν Φηιφζηξαηνο ηη ελλνεέ πεξέ δηαθνξεηηθφηεηαο παγθξαηένπ θαη ππγκαρέαο αλϊκεζα ζηε πϊξηε θαη ζηε ινηπά ΒιιΪδα-. Πηζαλφλ λα ελλνεέ φηη νη παξηηϊηεο εέραλ ηνπο δηθνχο ηνπο θαλφλεο ζην παγθξϊηην, δηαθνξεηηθνχο απφ ηνπο Οιπκπηαθνχο, εθφζνλ ζηε πϊξηε επηηξεπφηαλ θαη ην δϊγθσκα θαη ην μϋζθηζκα κε ηα λχρηα (βι. Φηιφζηξαηνο, Βηθφλεο, ΐ'). Δ Ϊκκνο ινηπφλ αλϊινγα ην Ϊζιεκα θαη ηηο αλϊγθεο αθνινπζνχζε ηηο παξαπϊλσ ρξάζεηο. χκθσλα κε ην Ϋξγν ηνπ Λνπθηαλνχ ΏλΪραξζηο ά Πεξέ Γπκλαζέσλ, νη θχζεο αδπλαηνχζαλ λα θαηαιϊβνπλ ηνπο ιφγνπο ρξάζεο ηεο Ϊκκνπ ζηα ζψκαηα ησλ αζιεηψλ, ιϋγνληαο ν ζθπζηθάο θαηαγσγάο πεξηεγεηάο ΏλΪραξζηο ζην λνκνζϋηε φισλα, πσο ζαλ ηα θνθφξηα πεηνχλ Ϊζθνπα ηε ζθφλε ν Ϋλαο ζηνλ Ϊιιν θϊλνληαο ην ζϋακα λα κνηϊδεη επηειϋο θαη Ϊηνπν. Ο φισλ αληαπαληϊ ζηνλ ΏλΪραξζηλ, 39

40 πνπ άξζε λα κειεηάζεη ηδένηο φκκαζη ηηο εζηκνηππέεο θαη ην αζιεηηθφ ηδεψδεο ησλ Ώζελαέσλ ιϋγνληαο ηα αθφινπζα: ζν γηα ηνλ πειφ θαη ηε ζθφλε, πνπ ζηελ αξρά ζνπ θϊλεθαλ πνιχ γεινέα, Ϊθνπζε, αγαπεηϋ κνπ, ζε ηη ρξεζηκεχνπλ. Πξψηα, σο πξνο ηνλ πειφ, γηα λα κελ πϋθηνπλ πϊλσ ζε ζθιεξφ Ϋδαθνο, αιιϊ κε αζθϊιεηα ζηα καιαθϊ. Έπεηηα ηα ζψκαηα γέλνληαη αλαγθαζηηθϊ πην γιηζηεξϊ, επεηδά πξνζηέζεηαη θαη ν ηδξψηαο ζηε ιϊζπε, γη' απηφ ηνπο παξνκνέαζεο κε ρϋιηα. Ώπηφ φκσο πνπ γέλεηαη δελ εέλαη πεξηηηφ, νχηε θαη γεινέν, γηαηέ ζπκβϊιιεη ζην λα απνθηάζνπλ φρη επθαηαθξφλεηε δχλακε, αθνχ αλαγθϊδνληαη λα θαηαβϊιινπλ κεγϊιε πξνζπϊζεηα γηα ηε ζπγθξϊηεζε ηνπ αληηπϊινπ ηνπο. Καη κε λνκέζεηο πσο εέλαη εχθνιν πξϊγκα λα ζεθψλεηο θϊπνηνλ πνπ εέλαη ηδξσκϋλνο, ιαζπνκϋλνο θαη ιαδνκϋλνο θαη πνπ πξνζπαζεέ λα μεθχγεη ελψ γιηζηξνχλ ηα ρϋξηα ζνπ. ια απηϊ ρξεζηκεχνπλ θαη ζηνλ πφιεκν, φηαλ θϊπνηνο αλαγθαζηεέ λα ζεθψζεη Ϋλαλ πιεγσκϋλν θέιν ά Ϋλαλ ζπιιεθζϋληα ερζξφ. Γη απηφ γπκλϊδνληαη ζθιεξϊζηα δχζθνια θαη ππεξβνιηθϊ, ψζηε λα θαηαθϋξλνπλ επθνιφηεξα ηα κηθξφηεξα θαη ειαθξφηεξα. Γηα ηε ζθφλε πϊιη, ζεσξνχκε φηη εέλαη ρξάζηκε γηα ηνλ αληέζεην αθξηβψο ιφγν, γηα λα κε γιηζηξνχλ θαη λα κελ μεθεχγνπλ νη ζπκπιεθφκελνη. Βλψ ζηελ αιχλδηζε πνπ γέλεηαη κϋζα ζηνλ πειφ, εμαηηέαο ηεο νιηζζεξφηεηαο ησλ ζσκϊησλ ζπλάζσο νη μεγιηζηξνχλ αθφκα θαη αλ πηϊλνληαη ζθηθηϊ. ΒπηπιΫνλ ε ζθφλε ρξεζηκεχεη θαη ζην λα ζπγθξαηεέ ηνλ ηδξψηα ζπληειψληαο ζηε δηαηάξεζε ηεο δχλακε, θαζψο θαη ζηελ πξνθχιαμε απφ ηα ξεχκαηα ηνπ αϋξα, πνπ θϊλνπλ θαθφ, φηαλ νη πφξνη ηνπ δϋξκαηνο εέλαη αλνηθηνέ. Βπέζεο επθνιφηεξα θαζαξέδνληαη νη ξχπνη κε ζηιεγγέδα θαη γέλνληαη ηα ζψκαηα πην ζηηιπλϊ. Δ ηειγγέο άηαλ ζηδεξϋληα μχζηξα, ηελ νπνέα ρξεζηκνπνηνχζαλ θπξέσο νη αζιεηϋο ηεο πϊιεο θαη φισλ ησλ παιαηζηηθψλ αγσληζκϊησλ κεηϊ ησλ αγψλα, πξνθεηκϋλνπ λα βγϊινπλ απφ ην δϋξκα ην ζκάγκα απφ ην ιϊδη, ηε ζθφλε, ηελ Ϊκκν, ηνλ πειφ θαη ηνλ ηδξψηα, πξνηνχ ινπζηνχλ. Πέζηεπαλ ινηπφλ νη αξραένη Έιιελεο πσο κε ηελ πξνπφλεζε ζηηο θαηαπνλάζεηο δελ θαηαλαιέζθεηαη ε δχλακε, αιιϊ αληέζεηα απμϊλεηαη, γηαηέ, φζν επαλαιακβϊλεηαη θαη αλαδσππξψλεηαη ε Ϊζθεζε, ηφζν πεξηζζφηεξν παξϊγεηαη θαη απνζεθεχεηαη ε δχλακε. 40

41 ΣΟ ΏΘΛΔΣΕΚΟ ΕΑΒΧΑΒ Χ ΐΏΔ ΣΟΤ ΚΟΕΝΧΝΒΕΝ ΓΕΏ ΣΕ ΠΟΛΒΕ. ΏΠΏΡΥΔ ΠΝΒΤΜΏΣΕΚΟΤ ΚΏΕ ΤΛΕΚΟΤ ΒΤΑΏΕΜΟΝΕΜΟΤ ΚΏΣΏ ΣΟΝ ΟΦΟ ΚΏΕ ΝΟΜΟΘΒΣΔ ΟΛΧΝΏ ΟπζηαζηηθΪ νη αζιεηηθνέ αγψλεο απνηεινχλ πξνεηνηκαζέα θαη ζπκβνιά ζηνλ θνηλφ αγψλα ησλ πνιηηψλ, θαη Ϋπαζιν δελ εέλαη ην ζηεθϊλη απφ αγξηειηϊ ά απφ πεχθν ά απφ ζϋιηλν αιιϊ ε επηπρέα ησλ πνιηηψλ, δειαδά ε αηνκηθά ειεπζεξέα, ε ειεπζεξέα ηεο παηξέδαο, ε νηθνλνκηθά επϊξθεηα, ε δφμα, νη πνιηηηζηηθϋο θαη νη ενξηαζηηθϋο εθδειψζεηο, πνπ θαζηϋξσζαλ νη πξφγνλνη καο, ε δηαθχιαμε ησλ νηθηψλ καο απφ ηνπο ερζξνχο θαη γεληθϊ φια εθεέλα πνπ δεηϊκε ζπλάζσο απφ ηνπο ζενχο. Οη αζιεηηθνέ αγψλεο απνηεινχλ πξντφληα ηεο έδηαο θηινζνθέαο ελφο κεγαιχηεξνπ αγψλα, πνπ εέλαη ε επηπρέα ηεο δσάο θαη δελ Ϋρνπλ ρξεκαηηθά θαη ρξεκαηηζηηθά αμέα, αιιϊ ηε δφμα. Ο φισλ ππνζηεξέδεη πσο νη Ώζελαένη αθνινπζνχλ ην παξϊδεηγκα ησλ γεσξγψλ, πνπ φηαλ ηα θπηϊ εέλαη κηθξϊ θαη ρακειϊ ηα ζθεπϊδνπλ θαη ηνπο βϊδνπλ ζηεξέγκαηα, γηα λα κελ ηα βιϊςνπλ νη Ϊλεκνη. ηαλ φκσο κεγαιψζνπλ θιαδεχνπλ ηα πεξηηηϊ θαη ηα αθάλνπλ ειεχζεξα ζηνλ Ϊλεκν, Ϋηζη γέλνληαη πην θαξπεξϊ. Γηα ηε κεγαιχηεξε απνηειεζκαηηθφηεηϊ ησλ Ώζελαέσλ ε πφιε δελ αξθεέηαη ζε φζα ε θχζε πξνέθηζε ηνλ θαζϋλα μερσξηζηϊ, αιιϊ πξνζπαζεέ κε θαηϊιιειε εθπαέδεπζε, φζνη εέλαη θαινέ λα γέλνπλ θαιχηεξνη θαη φζνη δελ εέλαη λα βειηησζνχλ, θαη ζηνλ ζσκαηηθφ αιιϊ θαη ζηνλ ςπρηθφ ηνκϋα, ψζηε λα απνθηάζνπλ ηελ θαινθαγαζέα Ϊλδξεο θαινέ θαγαζνέ. Ο ζνθφο εμεγψληαο ζηνλ ΏλΪραξζηλ (Λνπθηαλνχ, ΏλΪραξζηο ζει. 35) ην ιφγν ηεο επέπνλεο Ϊζθεζεο αλαθϋξεη ηα αθφινπζα: ζν γηα ηα ζψκαηα, πνπ αλππφκνλα ζηελ αξρά άζειεο λα αθνχζεηο ηα γπκλϊδνπκε σο εμάο: κφιηο δηακνξθσζνχλ ηα ζψκαηα θαη δελ εέλαη πιϋνλ πιαδαξϊ, ηα εθζϋηνπκε γπκλϊ ζηνλ αϋξα ζε φιεο ηηο επνρϋο, νχησο ψζηε νχηε ε δϋζηε λα ηα ελνριεέ, νχηε ην θξχν λα ηα επεξεϊδεη. Έπεηηα ηα αιεέθνπκε κε ιϊδη θαη ηα ξέβνπκε Ϋληνλα, γηα λα γέλνπλ πην 41

42 ειαζηηθϊ. Ώπηφ δε ζεκαέλεη βϋβαηα πσο ην Ϊιιεηκα ηνπ ιαδηνχ θϊλεη ην ζψκα Ϊηξσην. Γηα ηελ Ϊζθεζε ησλ ζσκϊησλ επηλνάζακε πνηθηιέα αζιεκϊησλ θαη δηνξέζακε δαζθϊινπο γηα ην θαζϋλα μερσξηζηϊ, νπφηε νη λϋνη, καζαέλνπλ Ϊιινη ηελ ππγκαρέα θαη Ϊιινη ην παγθξϊηην, ψζηε λα ζπλεζέζνπλ λα ππνκϋλνπλ ηνπο θφπνπο θαη ηα ρηππάκαηα θαη λα κελ ππνρσξνχλ εμαηηέαο ησλ πιεγψλ. Έηζη πξνθχπηνπλ δχν σθϋιεηεο, αθελφο λα εέλαη νξκεηηθνέ θαη Ϊθνβνη ζηνπο θηλδχλνπο θαη αθεηϋξνπ λα εέλαη εχξσζηνη θαη δπλαηνέ. ε ηη κπνξεέ λα ρξεζηκεχνπλ νη Ϊλδξεο εθεέλνη πνπ ακϋζσο δηςνχλ, δελ αληϋρνπλ ηε ζθφλε, πνπ θνβνχληαη κφιηο δνπλ αέκα, πνπ ηξϋκνπλ θαη πεζαέλνπλ πξνηνχ αθφκε βξεζνχλ ζηελ εκβϋιεηα ησλ φπισλ ηνπ αληηπϊινπ ηνπο θαη πξνηνχ Ϋξζνπλ ζε εκπινθά ζψκα κε ζψκα; Οη εθγπκλϊζεηο ινηπφλ απηϋο κπνξνχλ λα παξνκνηαζηνχλ κε ην ιέθληζκα ηνπ ζηηαξηνχ, πξνθεηκϋλνπ λα απαιιαγεέ απφ ηα Ϊρξεζηα ζηνηρεέα, ην Ϊρπξν θαη ην θινηφ, θαη θαζαξφο θαξπφο πνπ απνκϋλεη δηαηεξεέηαη γηα κειινληηθά ρξάζε. ΚαηΪ ζπλϋπεηα Ϋλαο ηϋηνηνο γπκλαζκϋλνο Ϊλδξαο δε κπνξεέ λα κελ εέλαη πγηάο θαη λα κελ αληϋρεη πνιχ ζηηο θαθνπρέεο. Ώπηφο ζα ηδξψλεη ιηγφηεξν θαη αξγφηεξα απφ ηνπο Ϊιινπο θαη ζπϊληα ζα αξξσζηαέλεη. πσο αλ βϊιεη θϊπνηνο θσηηϊ ζην ζηηϊξη, ζην Ϊρπξν θαη ζην θινηφ, πνιχ πην γξάγνξα λνκέρσ ζα αλαθιεγεέ ην Ϊρπξν θαη ν θινηφο, ελψ ην ζηηϊξη ρσξέο κεγϊιεο θιφγεο θαη πνιχ αξγϊ ζα ζηγνθαέγεηαη θαη κφλν ζην ηϋινο ζα θαεέ θαη απηφ. Ο Λνπθηαλφο, ν νπνένο δεη ζηε δηϊξθεηα ηνπ 1νπ αηψλα κ.υ, δέλεη κε ηξφπν ηδηαέηεξα παξαζηαηηθφ δηα ζηφκαηνο ηνπ φισλα ηε ζπνπδαηφηεηα θαη ηελ αμηνζχλε πνπ θϋξεη ε πϊιε, θαζψο θαη φια ηα αζιάκαηα -πξνζαξκνζκϋλα ζηε θπζηθά δνκά ηνπ θϊζε αζιεηά-, ψζηε λα ζπληεινχλ ζηελ εμπγέαλζε ηνπ λνπ θαη ησλ ζσκϊησλ αηνκηθϊ, αιιϊ θαη ζπιινγηθϊ ζηελ αζθϊιεηα, θαζψο θαη ζηελ επδαηκνλέα ηεο πφιεο. Δ νξζφηεηα ησλ ιεγνκϋλσλ ηνπ κπνξεέ λα δηαπηζησζεέ θαη απφ ην φηη δελ παξαζϋηεη ζηνηρεέα ηεο δηθάο ηνπ επνράο, εθφζνλ ζηελ επνρά ηνπ, δειαδά ζηε Ρσκαηνθξαηέα θπξηαξρεέ ε βαλαπζφηεηα θαη ε αηκαηνρπζέα σο ζαλϊηνπ, ε νπνέα θαη δελ απϋβιεπε ζε Ϋλα ραξαθηάξα δεκνθξαηηθφ ά δηαζθϊιηζεο ηεο πφιεο, αιιϊ παξϊ κφλν ζηε δηαζθϋδαζε ηνπ απηνθξϊηνξα θαη ηνπ ιανχ, φπνπ δηδϊζθνληαλ ηε βέα πξνο επραξέζηεζε. Ώληέζεηα ην αξραηνειιεληθφ ηδεψδεο ηεο πϊιεο απνηεινχζε πϋξα απφ ηηκά γηα ηε ζπκκεηνρά Ϋζησ, θαη ςπραγσγέα γηα ηνπο αζιεηϋο θαη γηα ηνπο ζεαηϋο. Βδψ εέλαη σθϋιηκν λα απνζαθεληζηεέ ε Ϋλλνηα ηεο δηαζθϋδαζεο θαη ε Ϋλλνηα ηεο ςπραγσγέαο πνπ αληέζηνηρα ρξεζηκνπνηάζακε. Δ δηαζθϋδαζε πξνϋξρεηαη απφ ην δηαζθεδϊλπκη, πνπ ζεκαέλεη δηαζθνξπέδνκαη, ελψ ε ςπραγσγέα εέλαη απηά πνπ Ϊγεη ηελ ςπρά. Οπφηε εχινγα ε πξψηε Ϋλλνηα -σο πξνο ηνλ ηξφπν ρξάζεο ηεο Ϊζιεζεο- κπνξεέ λα ζπζρεηηζηεέ κε ηνπο Ρσκαένπο θαη ε δεχηεξε κε ηνπο Έιιελεο ηεο επνράο ηνπ 5νπ αηψλα π.υ. Ίζσο ην εγρεηξέδην ΏλΪραξζηο ά Πεξέ Γπκλαζέσλ λα άηαλ θαη Ϋλαο ηξφπνο, κέα απφπεηξα ηνπ γξϊςαληνο, γηα λα αθππλέζεη ηνπο αζιεηϋο θαη ηελ πνιηηεέα ηεο επνράο ηνπο, ζπκέδνληαο κϋζσ απηνχ ηνπ δηαιφγνπ κεηαμχ ηνπ ζνθνχ φισλα θαη ηνπ βϊξβαξνπ ΏλΪραξζε ηελ νπζέα πνπ θϋξεη ην αζιεηηθφ ηδεψδεο. ΒμΪιινπ ν Λνπθηαλφο ζπλάζηδε ζηα Ϋξγα ηνπ -θπξέσο κε Ϋλα ηξφπν 42

43 ζαξθαζηηθφ- λα ζέγεη ην θνηλσληθφ γέγλεζζαη ηεο επνράο ηνπ, φπσο θϊλεη ζηηο Ώιεζεέο ηνπ Εζηνξέαη. ρεηηθϊ ηψξα κε ηελ νπζέα ηνπ επϊζινπ, ε νπνέα θαηϊ ην Φαέλεζζαη εέλαη κηθξά, αιιϊ θαηϊ ην Βέλαη ζεσξεέηαη κεγϊιε, ν φισλ απαληϊ κε Ϋλα ξεηνξηθφ εξψηεκα ιϋγνληαο, πσο αλ αθαηξεζεέ απφ ηε δσά ε επηζπκέα γηα δηϊθξηζε θαη αλαγλψξηζε ηη απνκϋλεη; ηφηε αθξηβψο νη Ϊλζξσπνη δε ζα Ϋρνπλ θακέα επηζπκέα γηα θαηνξζψκαηα. Σψξα κπνξεέ λα θαληαζηεέ ν θαζϋλαο -θαη ζέγνπξα θαη ν ΏλΪραξζηο ν ζπλδηαιεγφκελνο ηνπ- πσο ζα θεξζνχλ φινη απηνέ νη αζινχκελνη ζηνπο πνιϋκνπο, ππεξαζπηδφκελνη ηελ παηξέδα, ηε ζξεζθεέα, ηα παηδηϊ, ηηο γπλαέθεο, φηαλ δεέρλνπλ ηϋηνην δάιν ζηνπο γπκληθνχο αγψλεο, φπνπ ην Ϋπαζιν λέθεο εέλαη κφλν θφηηλνο, κάια ά Ϋλα θιαδέ αγξηειηϊο. Δ εθπαέδεπζε πϊιη ηεο πϊξηεο δέλεη Ϋκθαζε ζε δηϊθνξεο κνξθϋο ζσκαηηθάο Ϊζθεζεο, θπξέσο ζθιεξαγσγέαο κε θπξέαξρν ζηφρν ηελ πνιεκηθά πξνεηνηκαζέα, γη' απηφ κπνξνχκε λα ηελ απνθαιϋζνπκε θαη πνιεκνθεληξηθά. Χζηφζν φκσο κϋζα ζηε ζθιεξφηεηα απηά θαιιηεξγνχληαη θαη νξηζκϋλα ηδεαιηζηηθϊ θαη θηινθνησληθϊ ζηνηρεέα αγσγάο θαη παηδεέαο, φπσο π.ρ ε αθηινθεξδεέα, ε θνηλνθηεκνζχλε, ε θηινπαηξέα, ε απηνζπζέα γηα ηελ ππεξϊζπηζε λαψλ θαη εζηηψλ, ν ζεβαζκφο ησλ γνλϋσλ θαη ησλ αξρφλησλ ηεο πφιεο, θ.α. ΠΪλησο ε ζπλεράο θαη ζθιεξά απηά εθπαέδεπζε ησλ λϋσλ θαη φισλ ησλ πνιηηψλ, ψζηε λα εέλαη εηνηκνπφιεκνη θαη δπλαηνέ εμεγεέηαη απφ ην γεγνλφο πσο ε πϊξηε δελ πεξηβαιιφηαλ απφ ηεέρε, νπφηε άηαλ εθηεζεηκϋλε ζηνπο ερζξνχο, θαζψο θαη απφ ηελ χπαξμε νιηγϊξηζκσλ θαηνέθσλ, νη νπνένη, γηα λα κπνξνχλ λα επηβϊιινληαη ζε δεθαπεληαπιϊζηνπο φκνξνπο πιεζπζκνχο -ηνπο εέισηεο- θαη λα ζπλαγσλέδνληαη πνιππιεζεέο πφιεηο-θξϊηε, ζα Ϋπξεπε λα δεκηνπξγάζνπλ ηϋηνηεο θνηλσληθϋο πξνυπνζϋζεηο θαη λα ζεζπέζνπλ ηϋηνηνπο απζηεξνχο λφκνπο εθπαέδεπζεο, νξγϊλσζεο θαη δηνέθεζεο, πνπ λα κπνξνχλ νη ιέγνη λα αληηκεησπέδνπλ απνηειεζκαηηθϊ ηνπο πνιινχο θαη κϊιηζηα αληηπϊινπο κε κεγϊιε επηξξνά, δχλακε θαη επηβνιά, φπσο ε Ώζάλα, ε Θάβα, θιπ. ΚαηΪ ζπλϋπεηα, κπνξεέ θαλεέο ζπκπεξαζκαηηθϊ λα ππνζηεξέμεη πσο ν θχξηνο ζηφρνο ηεο εθγχκλαζεο ησλ λϋσλ ηεο Ώζάλαο άηαλ ε ζπκκεηνρά ηνπο ζηνπο δηϊθνξνπο αζιεηηθνχο αγψλεο θαη ε βέσζε ηεο ζσκαηηθάο Ϊζθεζεο - Ϊζιεζεο σο ηξφπνπ δσάο (επ δελ), θαη ν δεχηεξνο ιφγνο, ε πξνεηνηκαζέα ηνπο γηα ηνπο πνιϋκνπο. Βλψ αληέζεηα, ζηφρνο ηεο πϊξηεο άηαλ θαηϊ πξψην ιφγν ε πξνεηνηκαζέα γηα ηνπο ακπληηθνχο θαη επηζεηηθνχο πνιϋκνπο θαη θαηϊ δεχηεξν ε ζπκκεηνρά ηεο ζε αζιεηηθνχο αγψλεο, φπσο ζηα Λεσλέδηα, ζηηο ΓπκλνπαηδηΫο θαη ζε Ϊιινπο ηνπηθνχο θαη Παλειιάληνπο αγψλεο. ΒπηπξνζζΫησο νη Λαθεδαηκφληνη άζειαλ νη γπκλαζηϋο λα γλσξέδνπλ θαη πνιεκηθά ηαθηηθά, δηφηη ζεσξνχζαλ θαη ηνπο αγψλεο ηξφπν πνιεκηθάο εμϊζθεζεο. Αελ πξϋπεη λα καο παξαμελεχεη ην γεγνλφο πσο αθφκα θαη ζην ρνξφ, ηελ πην ακϋξηκλε εθδάισζε ζε θαηξφ εηξάλεο, νη Λαθεδαηκφληνη ηνλ ζπζρϋηηδαλ κε ηνλ πφιεκν θαη ρφξεπαλ κε θηλάζεηο ζαλ λα ζϋιεη θϊπνηνο λα θπιαρηεέ απφ ηα βϋιε, λα ηνμεχζεη, λα ζεθσζεέ ςειϊ ά λα ρξεζηκνπνηάζεη εχθνια θαη 43

44 ζσζηϊ ηελ αζπέδα. Οη γπλαέθεο απηψλ πϊιη ηδηαέηεξα κεηϊ ηηο λνκνζεζέεο ηνπ Λπθνχξγνπ, αζινχληαλ θαη αζθνχληαλ ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ, ψζηε λα εέλαη εχξσζηεο αηνκηθϊ, αιιϊ θαη γηα λα θϋξνπλ ηελ έδηα παηδεέα θαη εζηθά (κε ηελ αξραηνειιεληθά Ϋλλνηα ηνπ εζέδεηλ) πνπ Ϋρνπλ θαη νη Ϊλδξεο. Σν κϋγεζνο ηψξα, ηεο αμέαο θαη ηεο ζεκαζέαο ηεο Ϊζθεζεο Ϊζιεζεο σο ζεζκνχ, θηινζνθέαο θαη ηξφπνπ δσάο κπνξεέ λα εθηηκεζεέ αθξηβψο κφλνλ φηαλ αλαινγηζζεέ θαλεέο ζε πνηϊ επνρά νη αξραένη Έιιελεο ζπλϋιαβαλ ηελ ηδϋα απηά θαη ηελ πινπνέεζαλ, ηφηε δειαδά πνπ νη Ϊιινη ιανέ -αλαηνιάο θαη δχζεο- ζεσξνχζαλ ηηο ζσκαηηθϋο αζθάζεηο αλφεηεο θαη Ϊζθνπεο, αθνχ ιαζεκϋλα πέζηεπαλ πσο δελ εμππεξεηνχζαλ ηελ πνιεκηθά αξεηά. ΓΤΜΝΏΣΕΚΔ - ΕΏΣΡΕΚΔ - ΦΤΥΟΛΟΓΕΏ ΒΠΕΣΔΜΒ ΤΓΚΛΒΕΝΟΤΒ - ΏΠΏΡΏΕΣΔΣΒ ΠΡΟΩΠΟΘΒΒΕ ΓΕΏ ΒΝΏΝ ΧΣΟ ΓΤΜΝΏΣΔ - πσο Ϋρεη πξναλαθεξζεέ ν γπκλαζηάο δελ άηαλ απιϊ παηδνηξέβεο, ν αλαιαβψλ δειαδά ηελ ηξηβά, ηελ εμϊζθεζε ησλ παέδσλ, αιιϊ απηφο πνπ Ϊζιεζε ηνπο πξνεηνηκαδφκελνπο γηα ηνπο Οιπκπηαθνχο αγψλεο. Αελ εέρε κφλν ηελ εκπεηξηθά γλψζε ηνπ παηδνηξέβε, ν νπνένο ππάξμε θαη αζιεηάο, αιιϊ εέρε επξεέα γλψζε θαη ζε ζϋκαηα ηαηξηθάο θαη βηνινγέαο, ψζηε λα κπνξεέ αθφκα θαη απφ ην ρξψκα ηνπ αζινχκελνπ ηνπ λα θαηαιϊβεη εθ ησλ πξνηϋξσλ απφ ηη πϊζρεη ά λνζεέ, αλ εέλαη κηθξάο ά κεγϊιεο ζεκαζέαο, αιιϊ θαη πφζν κπνξεέ λα επεξεϊζεη ηελ απφδνζε ηνπ ζηνπο αγψλεο. Ώθφκα θαη απφ ην ρξψκα ησλ καηηψλ, απφ ηα πγξϊ ηνπ ζψκαηνο (θιϋγκαηα θαη ηδξψηα), αληηιακαβαλφηαλ αλ ην ζπθψηη ά ε ρνιά ηνπ αζιεηά Ϋρεη θϊπνην πξφβιεκα, αθφκα θαη αλ θαηαλϊισζε αξθεηφ θξαζέ ηελ πξνεγνχκελε κϋξα, κηϊ θαη πξνθαιεέ Ϋληνλεο εθηδξψζεηο. Φαέλεηαη πσο θχζε, πγεέα θαη θηινζνθέα άηαλ γηα ηνπο πξνγφλνπο καο, επηζηάκεο φρη αληηιεγφκελεο, αιιϊ απελαληέαο αιιεινζπκπιεξνχκελεο. Σψξα αλϊινγα κε ηελ ηδηνζπγθξαζέα ηνπ νξγαληζκνχ, αλϊινγα δειαδά κε ηελ θαηϊ ην έδηνλ θξϊζε (έδηνλ= πξνζσπηθά-αηνκηθά) αθνινπζνχζαλ νη γπκλαζηϋο θαη δηαθνξεηηθά εθπαέδεπζε, ηφζν ζε Ϊζιεκα, φζν αθφκε θαη ζηε ρξάζε ά φρη ηεο Ϊκκνπ ά ηνπ ιαδηνχ, κηαο θαη αθφκε θαη απηφ επεξεϊδεη ηελ θαηϊ ην έδηνλ θξϊζε. 44

45 Βδψ παξαηέζεληαη ζρεηηθϊ ρσξέα απφ ην Γπκλαζηηθφλ ηνπ Φηιφζηξαηνπ, ν νπνένο αλ θαη ξάηνξαο-ζνθηζηάο θαέλεηαη λα γλσξέδεη αξθεηϊ,...θαη πφζα κϊιινλ πεξηζζφηεξα ζα γλψξηδαλ νη έδηνη νη γπκλαζηϋο γηα ηε βηνινγέα ηνπ νξγαληζκνχ ησλ αζιεηψλ, θαζψο θαη γηα ηελ ςπρνινγέα ηνπο πξηλ θαη θαηϊ ηε δηϊξθεηα ηνπ αγψλα. ΠαξαθΪησ παξαηέζεληαη ζρεηηθϊ ρσξέα δηα ρεηξφο ηνπ Φηιφζηξαηνπ πνπ επηθξνηνχλ ηε ζπζρϋηηζε ησλ πξαγκαηεπφκελσλ επηζηεκψλ, αιιϊ θαη ηνλ θαηαιπηηθφ - παηδεπηηθφ ξφιν ηνπ γπκλαζηά.( Φηιφζηξαηνο Γπκλαζηηθφο) 45

46 46

47 47

48 48

49 49

50 50

51 Δ ΧΜΏΣΕΚΔ ΏΚΔΔ Χ ΜΒΟΝ ΠΏΕΑΒΕΏ ΣΔΝ ΠΛΏΣΧΝΕΚΔ ΑΕΏΝΟΔΔ ε θϊζε ειιεληθά πφιε δχν νηθνδνκάκαηα εμϋθξαδαλ κε ηξφπν παξαζηαηηθφ δχν απφ ηα πην ραξαθηεξηζηηθϊ γλσξέζκαηα ηνπ αξραένπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ: ην ζϋαηξν θαη ην ζηϊδην. Δ αγϊπε ησλ ειιάλσλ γηα ηε γπκλαζηηθά ζπλπθαέλεηαη κε ηελ αγϊπε ηνπο γηα ηελ κνπζηθά. Ώξθεέ λα ζπκεζεέ θαλεέο ηνπο αγψλεο πνπ ν ΏρηιιΫαο (ζην Φ ηεο ΕιηΪδνο) νξγϊλσζε γηα λα ηηκάζεη ηνλ λεθξφ ΠΪηξνθιν, αιιϊ θαη ηνπο αγψλεο ζηε ρψξα ηνπ Ώιθέλννπ θαη ηεο Ώξάηεο, γηα λα ηηκεζεέ ν ΟδπζζΫαο. Ώλ ζηελ πιαησληθά παηδεέα ε ζσκαηηθά Ϊζθεζε Ϋρεη εμϋρνπζα ζϋζε, εέλαη δηφηη αληαπνθξέλεηαη ζηνλ γεληθφηεξν ραξαθηάξα ηεο παηδεέαο θαη δελ ζπληζηϊ απηνζθνπφ. ΜΪιηζηα, ε απνθιεηζηηθά ζσκαηηθά εθγχκλαζε ζάκαηλε αγξνηθέα θαη βαλαπζφηεηα. Σνχην, ζπγθξηηηθϊ κε ην πλεχκα ησλ ζχγρξνλσλ θαηξψλ πξνζιακβϊλεη φισο ηδηαέηεξε ζεκαζέα. Βέλαη γη απηφ πνπ κϋζα ζην πιαέζην ησλ δηεξεπλάζεσλ ηνπ πξνβιάκαηνο ηεο αμηνπνηάζεσο ηεο νιπκπηαθάο ηδϋαο, ε αλαθνξϊ ζηελ πιαησληθά θηινζνθέα εέλαη φρη κφλν αλαγθαέα, αιιϊ θαη απαξαέηεηε. πκθψλσο πξνο ηελ πιαησληθά αλαθνξϊ ζηνπο ξνπο παηδεέα εέλαη δχλακε ζεξαπεπηηθά πξνο ηελ ςπρά. Βέλαη ε Ϊζθεζε ησλ πνιηηψλ ζηελ αξεηά θαη ην αγαζφ. Ο ΠιΪησλ δελ βιϋπεη ηελ παηδεέα σο κηα απφ ηηο πνιιϋο ιεηηνπξγέεο ζηελ πνιηηεέα, αιιϊ ππνζηεξέδεη φηη, θαηϊ θϊπνηνλ ηξφπν, ε παηδεέα πεξηιακβϊλεη φιεο ηηο ππφινηπεο ιεηηνπξγέεο. Σνχην επηκαξηπξεέ θαη ν απψηαηνο ζθνπφο ηεο παηδεέαο, ν νπνένο ζπλέζηαηαη ζην λα θαηαζηάζεη ηνλ Ϊλζξσπν ηϋιεην, ψζηε λα Ϊξρεη θαη λα Ϊξρεηαη κε γλψκνλα ηελ δηθαηνζχλε. Ο ΠιΪησλαο απνδϋρεηαη ηηο δπν παξαδνζηαθϋο απφςεηο ηεο παηδεέαο, νη νπνέεο εθθξϊδνληαη σο κνπζηθά γηα ηελ ςπρά θαη σο γπκλαζηηθά γηα ην ζψκα. Δ εθγχκλαζε ηνπ ζψκαηνο, εθηφο ηνπ φηη απνβιϋπεη βαζηθϊ ζηελ πγεέα ηνπ, εέλαη ζπληειεζηηθά θαη ηεο πγεέαο ηεο ςπράο, πξϊγκα πνπ ζεκαέλεη κηα απφθιηζε απφ ηελ πξνγελϋζηεξε θηινζνθηθά παξϊδνζε. Δ ζσκαηηθά Ϊζθεζε βαέλεη παξϊιιεια πξνο ηε κνπζηθά παηδεέα, ζηελ νπνέα δέδεηαη θϊπνην πξνβϊδηζκα θαη ε νπνέα δηαθξέλεηαη ζηνλ κχζν, ηνλ ιφγν θαη ηε κεισδέα, γηα ηελ Ϋθθξαζε ησλ νπνέσλ απαηηεέηαη ρξάζε ηεο θαηϊιιειεο αξκνλέαο(δσξηθά, θξπγηθά), θαη ηνπ ελδεδεηγκϋλνπ ξπζκνχ(ελνπιένπ, ζπλζϋηνπ, δαθηχινπ, εξψνπ, ηϊκβνπ θαη ηξνραένπ). Σν θϊιινο θαη ε αξεηά δηθαηψλνπλ ηφζν ηε ζσκαηηθά φζν θαη ηελ ςπρηθά θαιιηϋξγεηα, ελψ φηαλ ζψκα θαη ςπρά παξνπζηϊδνπλ αλϊινγεο ηδηφηεηεο θαζέζηαληαη ζϋακα θϊιιηζην γηα φζνπο εέλαη ηθαλνέ λα ην δηαθξέλνπλ. Ώληέζεηα, ε αζπκθσλέα κεηαμχ ηνπο εέλαη απνθιεηζηηθά νηαζδάπνηε εξσηηθάο θνξϊο θαη πξνθαιεέ αλεξαζηέα, ηελ νπνέα επηηεέλεη ε ςπρηθά παξϊ ε ζσκαηηθά Ϋιιεηςε. Ο ΠιΪησλ ππνζηεξέδεη φηη δελ εέλαη ην θαιφ ζψκα πνπ θϊλεη θαιχηεξε ηελ ςπρά, αιιϊ ε αγαζά ςπρά κε ηελ 51

52 αξεηά ηεο θαζηζηϊ ην ζψκα βϋιηηζην. Σνχην δελ δεκηνπξγεέ αληέθαζε ζε φ,ηη εηπψζεθε πξνεγνπκϋλσο. Καη ην σξαέν ζψκα θϊλεη θαιχηεξε ηελ ςπρά, αιιϊ ε θαη εμνράλ σξαέα ςπρά θαζηζηϊ θαη ην ζψκα σξαηφηεξν. Χο εθ ηνχηνπ, ελψ ππνζηεξέδεη φηη Ϋλαο ζεφο ρϊξηζε ζηνπο αλζξψπνπο θαη ηηο δχν ηϋρλεο, ηε κνπζηθά θαη ηελ γπκλαζηηθά παηδεέα, ν κνπζηθφηαηνο θαη ν επαξκνζηφηαηνο ζα πξϋπεη λα βξέζθεηαη, σο εγϋηεο, ζην πεδϊιην ηεο πνιηηεέαο. Ο Πιαησληθφο Γνξγέαο δηαθξέλεη δπν νπζέεο: ην ζψκα θαη ηελ ςπρά, κε αληέζηνηρεο πξνο απηϋο ηϋρλεο ηελπνιηηηθά γηα ηελ ςπρά θαη ηελ γπκλαζηηθά θαη ηελ ηαηξηθά γηα ην ζψκα. ΠεξαηηΫξσ ππνζηεξέδεηαη φηη ε πνιηηηθά δηαθξέλεηαη ζηελ λνκνζεηηθά, ε νπνέα αληηζηνηρεέ ζηε γπκλαζηηθά θαη ζηελ δηθαηνζχλε, ε νπνέα αληηζηνηρεέ ζηελ ηαηξηθά. Σνηνπηνηξφπσο, ε ηαηξηθά, ε γπκλαζηηθά, ε λνκνζεηηθά θαη ε δηθαηνζχλε ζπληζηνχλ ηηο ηϋζζεξηο ηϋρλεο, νη νπνέεο απνβιϋπνπλ ζην βϋιηηζην ηνπ ζψκαηνο θαη ηεο ςπράο. Δ γπκλαζηηθά θαη ε λνκνζεηηθά ζϋηνπλ ηνπο λφκνπο, ζηνπο νπνένπο ζψκα θαη ςπρά ζα πξϋπεη λα ππαθνχνπλ, ελψ ε ηαηξηθά θαη ε δηθαηνζχλε απνθαζηζηνχλ ηελ θινληδφκελε πγεέα ηνπ ζψκαηνο θαη ηεο ςπράο, αληηζηνέρσο. ΠαξΪιιεια κε ηηο ηϋρλεο απηϋο ιεηηνπξγνχλ ηϋζζεξηο αληαγσληζηηθϋο ηϋρλεο. Σνηνπηνηξφπσο, ζηε γπκλαζηηθά αληηζηνηρεέ ε θνκκσηηθά, εμαπαηψληαο κε ρξψκαηα θαη ζράκαηα θαη κε Ϋλα αιιφηξηνλ θϊιινο, ζηελ ηαηξηθά ε καγεηξηθά(νςνπνηεηηθά), ζηελ λνκνζεηηθά ε ζνθηζηηθά θαη ζηε δηθαηνζχλε ε ξεηνξηθά. Ο ΠιΪησλ ππνζηεξέδεη φηη θϊζε αγαζφ εέλαη σξαέν θαη ην σξαέν εέλαη ζπκκεηξηθφ. Καη θακέα ζπκκεηξέα δελ εέλαη αλψηεξε απφ εθεέλε ηεο ςπράο θαη ηνπ ζψκαηνο. Χο εθ ηνχηνπ, ζπληζηϊ ακεηξέα ε χπαξμε ηζρπξάο ςπράο ζε αζζελϋο ζψκα, φπσο επέζεο αληηζηξφθσο, ε χπαξμε αζζελνχο ςπράο ζε δπλαηφ ζψκα, αθνχ ε ζχλζεζε απηά θαζηζηϊ Ϊζρεκν φιν ηνλ δσληαλφ νξγαληζκφ. πγθεθξηκϋλα, κηα ηζρπξά ςπρά πνπ βξέζθεηαη ζε ηεηακϋλε θαηϊζηαζε πξνθαιεέ δηαηαξαρϋο θαη λφζνπο ζην ζψκα, ηνπ νπνένπ ε αδπλακέα ην θαζηζηϊ εχζξαπζην, ελψ φηαλ ε ςπρά θαηαγέλεηαη κε κειϋηεο θαη Ϋξεπλεο θαη ηδηαέηεξα κε ξεηνξηθϋο δξαζηεξηφηεηεο θαη εκπιϋθεηαη ζε δεκφζηεο θαη ηδησηηθϋο δηακϊρεο, ην ζψκα ππεξζεξκαέλεηαη ά πθέζηαηαη ξεπκαηηζκνχο. Έλα, αληέζεηα, δπλαηφ ζψκα ζπλππϊξρνλ κε κηα αζζελά ςπρά, ηελ θαζηζηϊ κε ηηο θπξηαξρηθϋο θηλάζεηο ηνπ ακαζά, ακλάκνλα θαη πιάξσο αδξαλά. πλεπψο, νχηε ε ςπρά ζα πξϋπεη λα δξαζηεξηνπνηεέηαη ρσξέο ηηο παξϊιιειεο θηλάζεηο ηνπ ζψκαηνο, νχηε ην ζψκα ζα πξϋπεη λα θηλεέηαη ρσξέο ηελ ελεξγνπνέεζε ηεο ςπράο, ψζηε λα επηηπγρϊλεηαη ε επηζπκεηά αξκνλέα. Σν ηδεψδεο ηεο θαινθαγαζέαο, βαζηθφ ζηνηρεέν ηνπ Ώζελατθνχ πνιηηηζκνχ, εέλαη επηηεχμηκν, αξθεέ ν καζεκαηηθφο ά φπνηνο Ϊιινο πλεπκαηηθφο εξγϊηεο λα ρξεζηκνπνηεέ ηελ γπκλαζηηθά, γηα λα πξνζδέδεη θαη ζην ζψκα ηηο πξνζάθνπζεο θηλάζεηο, θαη αξθεέ εθεέλνο πνπ αλαιακβϊλεη ηελ επηκϋιεηα ηνπ ζψκαηνο λα ρξεζηκνπνηεέ παξαιιάισο, ηε κνπζηθά θαη ηε θηινζνθέα γηα ηελ αληέζηνηρε θαιιηϋξγεηα ηεο ςπράο, ρϊξηλ ηεο ηζνξξνπέαο θαη ηεο πγεέαο ηνπ φινπ δσληαλνχ φληνο. Ο δεκηνπξγφο ηνπ Σηκαένπ Ϋπιαζε ηνλ θφζκν απνβιϋπνληαο πξνο ην αηψλην θαη ην ζεέν πξφηππν, ελψ, αθνινχζσο, ν Ϊλζξσπνο δεκηνπξγάζεθε απφ ηνπο θαηψηεξνπο ζενχο, νη νπνένη κηκάζεθαλ πξνο απηφ ηα πξφηππα ηνπ ζχκπαληνο. Καη απηφ ηνλ ηξφπν, ε κελ θεθαιά ηνπ αλζξσπέλνπ ζψκαηνο εέλαη κέκεζε ηνπ θπθιηθνχ ζράκαηνο ηνπ ζχκπαληνο ζπληζηϊ ην ζεηφηεξν θαη δεζπφδνλ φισλ ησλ ινηπψλ κεξψλ, ελψ ην ζψκα, ην νπνέν εέλαη ζπλδεδεκϋλν κε ην θεθϊιη απνηειεέ ην φρεκϊ ηνπ. πλεπψο, ε επηκϋιεηα ηνπ ζψκαηνο θαη ηεο ςπράο κϋζα ζην πλεχκα ηεο πιαησληθάο παηδεέαο γέλεηαη θαηϊ κέκεζε ηεο κνξθάο θαη ηεο δνκάο ηνπ ζχκπαληνο, πξϊγκα πνπ ζεκαέλεη φηη ην ζψκα ζα πξϋπεη λα θηλεέηαη θαη φρη λα παξακϋλεη αδξαλϋο, πξνθεηκϋλνπ λα αληηδξϊ θαη λα κελ εέλαη εθηεζεηκϋλν ζε θαηαζηξνθηθϋο γηα απηφ κεηαβνιϋο. Ώπφ ηηο θηλάζεηο- θαζϊξζεηο ηνπ ζψκαηνο Ϊξηζηε εέλαη εθεέλε κϋζσ ηεο γπκλαζηηθάο, δεχηεξε εέλαη ε θϊπσο παξϊδνμε ζϋζε φηη ε ηζνξξνπέα ηνπ ζψκαηνο απνθαζέζηαηαη απφ ηηο αησξάζεηο θαηϊ ηνλ πινπλ, ηξέην εέδνο απνηειεέ ε ρξάζε θαξκϊθσλ θαη ηϋηαξην ε δέαηηα, ζχκθσλα κε ηελ αλαθνξϊ ηνπ πιαησληθνχ Σηκαένπ. Ο ΠιΪησλ ζηνπο Νφκνπο,(Νφκνη) πξνζδηνξέδνληαο ηε δηηηφηεηα ησλ καζεκϊησλ, ηελ κνπζηθά 52

53 ρϊξε ηεο επςπρέαο θαη ηε γπκλαζηηθά ρϊξε ηεο ζσκαηηθάο Ϊζθεζεο, δηαθξέλεη δπν εέδε γπκλαζηηθάο, ηελ φξρεζε θαη ηελ πϊιε. Σεο νξράζεσο Ϋλα εέδνο, κέκεζεο ηνπ ιφγνπ ησλ Μνπζψλ, εθθξϊδεη ηελ ειεπζεξέα θαη ηε κεγαινπξϋπεηα θαη θαηϊ ηελ παξαηάξεζε ηνπ G.Morrow, (Cretan,AHistoricalinterpretationofthelaws, Princetonuniversitypress, 1960) θαέλεηαη λα ππνδειψλεη ηηο ρνξσδηαθϋο ρνξεπηηθϋο παξαζηϊζεηο θαηϊ ηελ δηϊξθεηα ησλ ζξεζθεπηηθψλ δεκνζέσλ ηειεηψλ, ελψ ην Ϊιιν εέδνο απνζθνπεέ ζηελ επεμέα, ηελ ειαθξφηεηα θαη ην θϊιινο ησλ κειψλ θαη κεξψλ ηνπ ζψκαηνο, ζπληζηϊκελν ζηελ Ϊζθεζε ησλ κειψλ ζηηο πξνζάθνπζεο θακπηηθϋο θαη εθηαζηαθϋο θηλάζεηο, ψζηε ην θαζϋλα λα ιϊβεη ηελ ηδηαέηεξε ρϊξε ηεο εχξπζκεο θηλάζεσο, ε νπνέα θαιχπηεη φιν ην ρνξεπηηθφ ζχλνιν θαη ηνπ πξνδέδεη ηε ξπζκηθά ρϊξε, πνπ ηνπ αλάθεη. Ο Ώζελαένο λϋνο δηδϊζθεηαη απφ ηνλ Παηδνηξέβε ζηηο παιαέζηξεο ηηο ζηνηρεηψδεηο θνξϋο θαη ηα ζράκαηα ηνπ ρνξνχ, πξηλ καζεηεχζεη θνληϊ ζε εηδηθνχο ρνξνδηδαζθϊινπο, νη νπνένη ζα ηνπ δηδϊμνπλ ηνλ πνιεκηθφ ρνξφ ηεο ππξξέρεο, ν νπνένο απνηειεέ κέκεζε ησλ θηλάζεσλ θαη ησλ ζηϊζεσλ ηεο κϊρεο θαη πνπ νη παξηηϊηεο θαη νη Κξάηεο λϋνη δηδϊζθνληαλ ζε πνιχ λεαξά ειηθέα. Οη πιαησληθνέ Νφκνη αθάλνπλ λα λνεζεέ φηη ν ΠιΪησλ εέρε γλψζε ηεο ππϊξμεσο ηνπ ρνξνχ απηνχ. Σν εέδνο ηεο πϊιεο ζηελ νπνέα εμαζθνχληαλ νη λϋνη άηαλ ε νξζά πϊιε, ε θηιφληθε θαη ελαξκνληζκϋλε Ϊζθεζε ρεξηψλ, πιεπξψλ θαη απρϋλσλ, ε νπνέα άηαλ ε θαηαιιειφηεξε γηα ηνλ πνιεκηθφ αγψλα. Βμ Ϊιινπ, εέλαη αμηνκλεκφλεπηε ε παξαηάξεζε ηνπ ΠιΪησλα φηη ε παηδεέα εέλαη παηδηϊ θαη ν νπνένο, παξϊ ηε ζρϋζε ελαληηφηεηαο, κεηαμχ ζπνπδάο θαη παηδηϊο- αθνχ ε ζπνπδά εθθξϊδεη ηελ πξνζπϊζεηα θαη ηε ζνβαξφηεηα, ελψ ε παηδηϊ πεξηζζφηεξν ηελ απφιαπζε- ζπλϊπηεη ηηο δχν Ϋλλνηεο. Δ Ϊπνςε φηη ε παηδεέα ζπληζηϊ παηδηϊ δχλαηαη λα ζηεξηρζεέ ζην φηη ν Ϊλζξσπνο θαηϊ ηελ πιαησληθά δηδαζθαιέα ησλ Νφκσλ απνηειεέ παέγληνλ ηνπ ζενχ θαη, σο εθ ηνχηνπ, επεηδά νη αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο δελ ρξάδνπλ ηδηαέηεξεο ζνβαξφηεηαο, ν Ϊλζξσπνο κπνξεέ λα δηϊγεη δσά αλϊινγα πξνο απηά ηε ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηδηφηεηα. Δ γνεηεέα ηεο πιαησληθάο δηδαζθαιέαο θαη γεληθϊ ηεο αξραέαο ειιεληθάο κεηαθπζηθάο εέλαη φηη ζπλδπϊδεη θαη ζπγρϋεη ζξεζθεπηηθϋο, πνιηηηθϋο, εζηθϋο θαη αηζζεηηθϋο αληηιάςεηο. Βπεηδά ε επηαμέα ηνπ ζχκπαληνο απνηειεέ καξηπξέα ηεο ππϊξμεσο ηνπ ζενχ ά ησλ ζεψλ, ε αιεζάο ζξεζθεπηηθά εκπεηξέα ελψλεηαη κε ηελ θαηαλφεζε ηεο θνζκηθάο ηϊμεσο, ε νπνέα ζε επέπεδν αλζξψπηλν κεηαθξϊδεηαη ζε λφκν, ν νπνένο ζπλϋρεη ηφζν ηελ πνιηηεέα φζν θαη ηελ πξνζσπηθά ηδηαηηεξφηεηα ηνπ θϊζε αηφκνπ. ζελ, κνπζηθά, γπκλαζηηθά θαη ρνξφο, πνπ ελαξκνλέδνπλ ην ζψκα θαη ηελ ςπρά ηνπ αλζξψπνπ θαη ηελ ςπρά ηνπ θφζκνπ, αλϊγνπλ κϋζσ απηψλ ζηηο ζεέεο θαηαβνιϋο ηνπ θφζκνπ αη ηνπ αλζξψπνπ. Βέλαη γη απηφ ηνλ ιφγν πνπ ν ΠιΪησλ ηεξεέ κηα πεξέεξγε θαηϊ ηελ Ϊπνςε ηνπ G.Morrow ζηϊζε, αθνχ θϊπνηε δέλεη Ϋκθαζε θαη θϊπνηε κεηψλεη ηελ αμέα ηεο ζσκαηηθάο αζθάζεσο. Σνχην, παξαηεξεέ ν G.Morrow δελ εέλαη απιψο ε Ϋθθξαζε κηαο λνεηηθάο πεξηθξνλάζεσο Ϋλαληη ηεο κνλνδηϊζηαηεο ζσκαηηθάο αλδξεέαο, αιιϊ κηα αληηπϊζεηα γηα ηνλ επαγγεικαηηθφ ραξαθηάξα πνπ πάξε ν ειιεληθφο αζιεηηζκφο θαηϊ ηνλ 4 ν θπξέσο αηψλα. Ο ληθεηάο ησλ Οιπκπηαθψλ αγψλσλ ηεο επνράο ηνπ ΠιΪησλα δελ εέλαη πηα ν επγελάο εξαζηηϋρλεο ησλ Οκεξηθψλ επψλ, αιιϊ Ϋλαο ζχγρξνλνο, ζα ιϋγακε, αζιεηάο, ν νπνένο θαηαπνλεέηαη ζσκαηηθϊ ρϊξηλ ελφο ξεθφξ, εμαηηέαο ηνπ εκπνξηθνχ ραξαθηάξα ησλ ζχγρξνλσλ αγψλσλ. Βμ Ϊιινπ, θαη ν ΏξηζηνηΫιεο( ΔζηθΪ ΝηθνκΪρεηα β1 7-8) ζηειέηεπζε ηελ εμεηδηθεπκϋλε θαη επέπνλε ζσκαηηθά Ϊζθεζε ησλ αζιεηψλ σο αζπκβέβαζηε κε ηα θαζάθνληα ηεο θαζεκεξηλάο πνιηηηθάο δσάο θαη σο θαηαζηξνθηθά γηα ηελ πγεέα ησλ λϋσλ. ΟζΪθηο επηρεηξεέηαη ε πξνζϋγγηζε ελφο πξνβιάκαηνο, ηνπ νπνένπ ε θχζε θαη νη δηαπινθϋο ην θαζηζηνχλ ζεκειηαθάο ζεκαζέαο, εέλαη αλαγθαέν ε εμϋηαζε ηνπ λα ιακβϊλεη ππ φςηλ ηνλ δπλακηζκφ θαη φιεο ηηο εμειηθηηθϋο θϊζεηο ηεο πιαησληθάο δηαλνάζεσο. Με δεδνκϋλε ηελ βαζηθά απηά αξρά, ε Ϊζθεζε ηνπ ζψκαηνο εέλαη κϊιινλ θαηαθξνλεηϋα ζηνλ Φαέδσλα, θαηϊ ηελ δηδαζθαιέα ηνπ νπνένπ ε ςπρά Ϊπηεηαη ηεο αιάζεηαο, φηαλ απνθεχγεη ηνλ θφζκν ηεο ζσκαηηθάο 53

54 ΜΪγπα, θη φηαλ νχηε εδνλϋο νχηε θαη ηα παξακνξηνχληα ησλ αηζζάζεσλ θαθϊ κπνξνχλ λα αλαθφςνπλ ηελ αλνδηθά πνξεέα ηεο πξνο ηελ αιάζεηα θαη ην νλ. Καη ε ςπρά ηνπ θηινζφθνπ αδηαθνξεέ γηα ην ζψκα γηα λα θαηαζηεέ απζεληηθά απηά θαζ απηάλ. Σνλ πεζηκηζκφ ηνπ Φαέδσλνο δηαζθεδϊδεη ην νπηηκηζηηθφ πλεχκα ηνπ Σηκαένπ, φπνπ ν θφζκνο ζεσξεέηαη θϊιιηζηνο ησλ γεγνλφησλ απφ Ϋλα δεκηνπξγφ, ν νπνένο εέλαη Ϊξηζηνο ησλ αηηηψλ. ΏιιΪ, άδε απφ ην πιαησληθφ πκπφζην εηϋζε ην ζσκαηηθφ θϊιινο ζηε βϊζε κηαο αληνχζαο δηαιεθηηθάο, ε νπνέα κϋζσ ησλ σξαέσλ ζσκϊησλ, ησλ σξαέσλ ελαζρνιάζεσλ, θαη ησλ σξαέσλ καζάζεσλ ζηα πειϊγε ηεο επηζηάκεο, νδεγεέ ηελ ςπρά ζην θαη εμνράλ σξαέν. Σνηνπηνηξφπσο, ην ζσκαηηθφ θϊιινο, φπσο παξαηεξεέ ν Ε. Θενδσξαθφπνπινο γέλεηαη ην αηζζεηηθφ πξννέκην ηνπ θηινζνθηθνχ Ϋξσηα, ν νπνένο, κεηαζρεκαηηδφκελνο ζε παηδαγσγηθφ Ϋξσηα, ελψλεη ηηο ςπρϋο ηνπ παηδαγσγνχ θαη ηνπ παηδαγσγνπκϋλνπ. Ώπφ ηε ζηηγκά πνπ ζψκα θαη ςπρά δηαρσξέδνληαη θαη απνζηαζηνπνηνχληαη σο δπν ελϊληηεο θαη ζπγθξνπφκελεο πξαγκαηηθφηεηεο, ηέζεληαη ζε ιεηηνπξγέα αμηνινγηθνέ κεραληζκνέ, νη νπνένη θζϊλνπλ κϋρξη ηνπ ζεκεένπ λα κελ βξέζθνπλ θαλϋλα θνηλφ ζεκεέν κεηαμχ ζψκαηνο θαη ςπράο, αθνχ ε θαζαξϊ ελϋξγεηα ηεο ςπράο απνθιεέεη θϊζε ζχλδεζε κε ην ζψκα. Ώπφ ηελ Ϊπνςε απηά, ε επηκϋιεηα ηνπ ζψκαηνο θαέλεηαη απνθιέλνπζα απφ ηνλ ππϋξηαην ζθνπφ ηεο παηδεέαο, ν νπνένο ζε κεηαθπζηθφ επέπεδν ζπλέζηαηαη Ϊζθεζε ηεο ςπράο γηα ηε ζϋαζε ησλ ηδεψλ. Δ ςπρά, κε ππνθεέκελε ζηνπο φξνπο ηνπ ζψκαηνο, κπνξεέ λα δηεπζεηάζεη ηνπο κεραληζκνχο ιεηηνπξγέαο ηνπ, ψζηε ε ςπρνζσκαηηθά νιφηεηα ηνπ αλζξψπνπ λα εέλαη νκφινγνο κε φιε ηελ θνζκηθά ηϊμε. Δ ζσκαηηθά αξκνλέα Ϋρεη σο ηειηθφ ζθνπφ ηελ πγεέα ηνπ ζψκαηνο θαη ηεο ςπράο ζε κηα ηδεψδε ζχλζεζε, φπνπ κηα ηϋιεηα ςπρά ζπλππϊξρεη κε Ϋλα ηϋιεην ζψκα, ην νπνέν αληαπνθξέλεηαη ζην χςηζην αέηεκα ηεο ςπράο. Δ Ϊζθεζε ηνπ ζψκαηνο, κε ηελ ηϋιεηα γπκλφηεηα ηνπ αζιεηά, ππφ ηνπο άρνπο ηνπ απινχ, επηβεβαηψλεη ηελ αλϊγθε αξκνληθάο ζχδεπμεο ηεο δχλακεο θαη ηνπ θϊιινπο. Σν ζψκα, κε ηελ αξκνλέα ησλ θηλάζεσλ ζην ξπζκφ ηνπ ρνξνχ θα ζηε καγεέα ηεο κνπζηθάο θαη ηεο επσδάο, απειεπζεξσκϋλν θαη απειεπζεξσηηθφ, γέλεηαη ην απφθεγγν ηεο ιϊκςεο ηεο ςπράο. Ίζσο απηφ πνπ ε ςπρά επηδηψθεη λα απνθεχγεη γηα λα ζεαζεέ ηελ ηδϋα, ηεο παξϋρεη ην έδην ηε δπλαηφηεηα κηαο κεηαθπζηθάο αλαγσγάο ζην φλησο νλ. Οη ζσκαηηθϋο θηλάζεηο ππνδειψλνπλ κε ηε ρϊξε ηεο ειεπζεξέαο ηνπο ηελ αθαλά αξκνλέα ηνπ λνεηνχ θϊιινπο, αιιϊ θαη ηελ αηζζεηηθά αμέα ηνπ αησλένπ γέγλεζζαη, εληεπζϋλ ησλ ηδεψλ. 54

55 ΠΒΡΕΟΑΟ ΒΛΛΔΝΕΚΔ ΠΡΧΣΟΨΣΟΡΕΏ ΜΕΝΧΕΚΟ ΜΤΚΔΝΏΨΚΟ ΚΟΜΟ ΜΕΝΧΕΚΏ ΥΡΟΝΕΏ ΠΏΛΔ ΚΏΕ ΣΒΛΒΣΟΤΡΓΕΏ Δ Μηλσηθά Κξάηε απνηειεέ ηνλ πξψην πξσηνειιαδηθφ πνιηηηζκφ θαη αξραηνινγηθϊ ηνπνζεηεέηαη ελ ησ κϋζσ ηεο πξντζηνξέαο θαη ηεο ηζηνξέαο, απνηειψληαο ηελ ειιεληθά πξντζηνξέα. Πξφθεηηαη γηα Ϋλαλ ηδηαέηεξα θηιεηξεληθφ ιαφ, εθφζνλ νχηε νρπξψζεηο Ϋρνπλ βξεζεέ απφ ηνπο αλαζθαθεέο, νχηε νη ηνηρνγξαθέεο θαηαδεηθλχνπλ Ϋλαλ θηινπφιεκν ιαφ, φπσο ηνλ κεηαγελϋζηεξν ηνπο, δειαδά ηνπο κπθελαένπο. Δ ηζηνξέα ηνπο μεθηλϊ απφ ην π.υ κε απνθνξχθσκα ην π.υ, ην νπνέν θαη ρσξέδεηαη ζηε ΜΜΕΕΕΏ θαη ζηελ ΜΜΕΕΕΐ επνρά, δειαδά ζηε κεζνκηλσηθά ΕΕΕ Ώ θαη ζηε κεζνκηλσηθά ΕΕΕ ΐ επνρά, φπνπ μεθηλϊ θαη ε πεξένδνο ησλ λϋσλ αλαθηφξσλ, κηα θαη ν ζεηζκφο ηνπ 1750 π.υ Ϊθεζε βαξχηαηα πιάγκαηα. Δ πνιηηηζκηθά Ϊλνδνο ησλ Κξεηψλ δε ζηακαηϊ ζε απηϊ ηα Ϋηε, αιιϊ ζπλερέδεηαη θαη ζηηο πζηεξνκηλσηθϋο πεξηφδνπο: ζηελ ΤΜΕΏ ( π.υ) θαη ζηελ ΤΜΕΐ ( π.υ), φπνπ κεηϊ ηελ Ϋθξεμε ηεο Θάξαο πάξε ηελ εγεκνληθά ζθπηϊιε ν επεθηαηηθάο δέαζεζεο ιαφο, νη κπθελαένη. Δ πϊιε ζηνπο Κξάηεο δελ εέρε ηνλ πνιεκηθφ ραξαθηάξα, ηνλ νπνέν θαη ηξνθνδνηνχζαλ νη κπθελαένη ά ηνλ πνιηηηθφ - πνιηηηζηηθφ θαη Ϋπεηηα πνιεκηθφ ραξαθηάξα πνπ γλψξηζε θαηϊ ηνλ 5ν αηψλα π.υ. Θα ιϋγακε πσο εέρε Ϋλαλ ραξαθηάξα πεξηζζφηεξν θαιιηηερληθφ θαη πνιηηηζηηθφ, ν νπνένο δηαπνηηδφηαλ απφ ηε βαζεηϊ ζξεζθεπηηθφηεηα ησλ γεγελψλ ζηε Μagna Mater, ζηε ΜεγΪιε ΜεηΫξα. Οη γξαθϋο δελ Ϋρνπλ απνθξππηνγξαθεζεέ γηα λα κπνξνχκε λα αληηιεθζνχκε ηελ θνπιηνχξα ηεο επνράο, αιιϊ ν πιηθνηερληθφο βένο παξνπζηϊδεηαη κϋζα απφ ηηο ηνηρνγξαθέεο. Οη ζάιεηεο ζεφηεηεο θπξηαξρνχλ, γη' απηφ θαη νη αξραηνιφγνη εηθϊδνπλ ηελ πηζαλφηεηα κηαο θνηλσλέαο κεηξηαξρηθάο, αθνχ ιηγνζηϋο εέλαη νη αλδξηθϋο παξνπζέεο ηφζν ζηηο ζεφηεηεο, φζν θαη ζηηο ινηπϋο παξαζηϊζεηο. Οη ππγκϊρνη σζηφζν ηεο αληνξέλεο παξηζηνχλ παέδεο, κε θνξκηϊ πνπ δε ραξαθηεξέδνληαη ηδηαέηεξα κπψδε, θϊηη ην νπνέν ππνδειψλεη πσο ε βαξηϊ θαη ηξαρεέα γπκλαζηηθά Ϊζθεζε δελ απνηεινχζε παξϊκεηξν ην πνιηηηζκνχ ηνπο. Πεξηζζφηεξν ιακβϊλεη ρψξα Ϋλαο ηξφπνο εθγχκλαζεο, πνπ απνηειεέ απαξρά ηεο ελφξγαλεο γπκλαζηηθάο, εθφζνλ νη Κξάηεο ζηα ηαπξνθαζϊςηα ζπλδχαδαλ ηελ πϊιε θαη ηελ ελφξγαλε καδέ, ρσξέο φκσο λα ρηππνχλ ά λα βϊιινληαη νη έδηνη απφ ηνλ ηαχξν. ΒμΪιινπ ην έδην ην φλνκα ησλ ηαπξνθαζαςέσλ δειψλεη θαη ην ραξαθηάξα ηνπο: ηαχξνο + θαηϊ + Ϊπησ. Λφγσ ηνπ φηη ην Ϊπησ δαζχλεηαη, γη' απηφ θαη ην ςηιφ -η- κεηαηξϋπεηαη ζην δαζχ -ζ-. Σν ξάκα Ϊπησ ζεκαέλεη αθνπκπψ, αγγέδσ, εμ νπ θαη εκεέο ρξεζηκνπνηνχκε ηε ιϋμε αθά απφ ην ξάκα απηφ. 55

56 Άξα ζην Ϊζιεκα απηφ -ζξεζθεπηηθνχ ραξαθηάξα- νη αζιεηϋο πεδνχζαλ πϊλσ απφ ηνλ ηαχξν αθνπκπψληαο ηνλ. έγνπξα ππάξρε ην ξέζθν λα πιεγσζεέ θϊπνηνο αζιεηάο. Ήηαλ Ϋλα εέδνο ρνξεπηηθάο πϊιεο αλϊκεζα ζηνλ Ϊλζξσπν θαη ηε θχζε. Πηζαλφλ ν ηαχξνο λα δάισλε θϊπνηα Ϋθθαλζε ηεο ζεφηεηαο ά ηε δεκηνπξγηθά ηεο αξρά θαη απηφ γηαηέ ε ιαηξεέα ηνπ ηαχξνπ πξνϋξρεηαη απφ ηελ Ώέγππην, φπνπ ν Άπηο θαη ν ΜΫκθηο, νη δχν ηεξνέ ηαχξνη ζεσξνχληαλ ελζϊξθσζε ηνπ ζενχ δεκηνπξγνχ ΦζΪ. Άπηο. Εεξφο ηαχξνο ησλ Ώηγππηέσλ. Δ ελζϊξθσζε ηνπ ζενχ ΦζΪ. Οπφηε απνηειεέ πξνζσπηθά κνπ, αιιϊ εχινγε εηθαζέα, πσο θαη γηα ηνπο κηλσέηεο ηα ηαπξνθαζϊςηα θϊπνηα ιαηξεπηηθά ζρϋζε εέραλ κε ηελ Ϋλλνηα ηεο δεκηνπξγέαο. Θα ιϋγακε πσο άηαλ θαη Ϋλα εέδνο εμεπκεληζκνχ ηεο ρζφληαο ζεφηεηαο, ηεο Γεο θαη φζσλ απηά γελλϊ. Δ αλαθνξϊ κνπ ζηε ρζφληα ζεφηεηα νθεέιεηαη ζην φηη αθξηβψο πέζσ απφ ηελ θεληξηθά νξζνγψληα απιά φπνπ ηεινχληαλ ηα ηαπξνθαζϊςηα, βξϋζεθε κηθξφ ηεξφ κε ηε ζεϊ ησλ φθεσλ. Ώλ πξνζϋμεη θαλεέο, ηα 56

57 θέδηα πνπ θξαηϊ εέλαη θϊκππια θαη φρη επζπηελά. Σα πξψηα ππνδάισλαλ ηε ρζφληα ζεφηεηα, δειαδά ηελ αηψληα κε απνθαιπκκϋλε ζεϊ (απηά πνπ βξέζθεηαη κϋζα ζηε γε), ελψ ηα επζεέα ζπκβφιηδαλ ηελ ειηαθά ηεο κνξθά. Οη απαξρϋο ηνπ ζπκβνιηζκνχ απηνχ εδξϊδνληαη ζηελ αηγππηηαθά ζξεζθεηνινγέα -ηνπ γεηηνληθνχ ιανχ ησλ κηλσηηψλ- θαη ζηνλ αγψλα ηνπ Ρα θαη ηεο ΜπΪζηεη (σο ειηαθά ζεφηεηα ε γϊηα) κε ηνλ Άπνθη (θέδη), αιιϊ αο κελ επεθηαζνχκε εθηφο ησλ ειιεληθψλ ζπλφξσλ. ΠΪιε θσηφο -ζθφηνπο. Πξφθεηηαη γηα ηε κϊρε ηνπ Ρα ελαληένλ ηνπ Άπνθη. Δ γϊηα σο Ϋκβιεκα ειηαθφ θαη ην θέδη σο Ϋκβιεκα ρζφλην, κηϊ θαη παξνπζηϊδεηαη ζε θακπχιε κνξθά. ' απηά ηε δξαζηεξηφηεηα ησλ ηαπξνθαζαςέσλ θαηϊιιεια εθπαηδεπκϋλνη αζιεηϋο εθηεινχζαλ κέα ζεηξϊ απφ πνιχπινθεο αθξνβαηηθϋο αζθάζεηο κε ηελ ζπκκεηνρά ελφο ηαχξνπ. Πξφθεηηαη πηζαλφλ γηα κέα εμϋιημε ηεο, ζε παγθφζκην επέπεδν, δηαδεδνκϋλεο πϊιεο κεηαμχ αλζξψπσλ θαη δψσλ. ηελ πεξέπησζε, φκσο, ηεο κηλσηθάο Κξάηεο, ην εκπιεθφκελν ζηελ δηαδηθαζέα δψν δελ ζαλαησλφηαλ ζηελ «αξϋλα». Δ φιε δηαδηθαζέα απνηεινχζε ζξεζθεπηηθφ δξψκελν θαη ζπκβφιηδε ηελ άπηα επηβνιά ηνπ αλζξψπνπ, ελ πξνθεηκϋλσ ησλ αζιεηψλ, ζηελ αραιέλσηε δχλακε ηεο θχζεο, δειαδά ζηνλ ηαχξν. Έλεθα ηεο πςειάο αλζξψπηλεο ηθαλφηεηαο λα αλαπηχζζεη πνιχπινθεο θηλεηηθϋο δεμηφηεηεο κϋζσ ηεο θαηϊιιειεο επηζηεκνληθάο εθπαέδεπζεο, ε ζχγθξνπζε κε ηνλ ηαχξν κεηαηξϋπεηαη ζε «παηρλέδη» ην νπνέν, εθηφο ησλ Ϊιισλ, Ϋρεη θαη κέα πςειά αηζζεηηθά πξνζϋγγηζε. Ώπηφ γέλεηαη αληηιεπηφ απφ ηελ θηλεηηθά αλϊιπζε ησλ ζσδφκελσλ αξραηνινγηθψλ ηεθκεξέσλ πνπ εέλαη ζρεηηθϊ κε ην δξψκελν απηφ. Δ φιε θηλεζηνινγέα εέλαη απφιπηα πξνζαξκνζκϋλε ζηα θπζηθϊ ραξαθηεξηζηηθϊ ησλ θαηνέθσλ ηνπ λεζηνχ πνπ παξνπζηϊδνληαη κε αδχλαηα, αιιϊ Ϊξηζηα εμαζθεκϋλα ζψκαηα. Δ επηβνιά, ινηπφλ, ζηελ δχλακε ηνπ ηαχξνπ δελ Ϋξρεηαη κϋζσ ηεο ηεξϊζηηαο ζσκαηηθάο δχλακεο, αιιϊ κϋζσ ησλ πνιχπινθσλ, ζε ηερληθφ επέπεδν, αθξνβαηηθψλ θηλάζεσλ πνπ 57

58 εθηεινχληαη. Γηα λα επηηεπρζεέ, βϋβαηα, απηφ ην πςειφ επέπεδν εθηϋιεζεο άηαλ απαξαέηεηε ε αλϊπηπμε ελφο αληέζηνηρνπ πςεινχ επηπϋδνπ δηδαράο, αιιϊ θαη ε αλϊινγε εμϊζθεζε. Ώπφ ηελ ακθέεζε ησλ αζιεηψλ ζπκπεξαέλνπκε φηη άηαλ Ϊηνκα πςειάο θνηλσληθάο ζηϊζκεο, ελψ ζην δξψκελν ιϊκβαλαλ κϋξνο θαη νη γπλαέθεο. Δ ηνηρνγξαθέα πϊιη ησλ ππγκϊρσλ ζην Ώθξσηάξη ηεο Θάξαο βξέζθεηαη ζην πιατλφ δσκϊηην απφ ηε δεμακελά ησλ θαζαξκψλ, φπνπ γπλαέθεο παξϋρνπλ αλαζάκαηα θαη πξνζθνξϋο ζηα πφδηα ηεο Πφηληαο ζεξψλ, ε νπνέα πεξηηξηγπξέδεηαη απφ γξχπεο θαη γαιϊδηνπο πηζάθνπο. Οη γξχπεο απαληνχλ θαη ζηελ αέζνπζα ηνπ ζξφλνπ, ελψ νη γαιϊδηνη πέζεθνη ζην δσκϊηην ηεο βαζέιηζζαο. Έλαο αθφκε ιφγνο πνπ εληζρχεη ηε κεηξηαξρέα ζηελ Κξάηε. Βπέζεο Ϋλα θνκκϊηη ζηηο θεθαιϋο ησλ παιαηζηψλ θαέλεηαη μπξηζκϋλν, θαη ην μχξηζκα ηεο θεθαιάο θαη ζε Ϊλδξεο θαη ζε γπλαέθεο ζεσξεέηαη σο κϋξνο ελφο ηειεηνπξγηθνχ ηππηθνχ ά επσδνχ πξνο ηε ζεφηεηα. έγνπξα ζα ζεσξνχζε θϊπνηνο πσο Ϋζησ ζηε ζθελά απηά ηεο πϊιεο, ζα ππάξμε θϊπνηνο ληθεηάο ά φηη ζα ζπλϋβεζαλ κεξηθϊ ρηππάκαηα. Δ αιάζεηα εέλαη πσο δε κπνξνχκε λα πξνζϊςνπκε δεδνκϋλα ηεο δηθάο καο ά ησλ κεηαγελϋζηεξσλ επνρψλ ησλ κηλσηηψλ ά ησλ θπθιαδηηψλ, ζηε δηθά ηνπο παξϊδνζε, εθφζνλ νη πιεξνθνξέεο εέλαη επηζθαιεέο. Σν μχξηζκα ινηπφλ ζην θεθϊιη, ν ρψξνο ζηνλ νπνέν ελππϊξρεη ε ηνηρνγξαθέα, αιιϊ θαη ν ηξφπνο Ϊζιεζεο ζηα ηαπξνθαζϊςηα, δέλνπλ ηελ εληχπσζε πσο θαη ε φπνηα κνξθά πϊιεο ζηε κηλσηθά Κξάηε εέρε ζξεζθεπηηθφ ραξαθηάξα. δηαδηθαζέα καδϋκαηνο ησλ ηεξψλ θξφθσλ, γηα λα ηηκάζνπλ ηελ Magna Mater 58

59 Πηζαλφλ λα ζπκβφιηδε ην θαινζψξηζκα ηεο Ϊλνημεο ά Ϋζησ κηαο αθκαέαο γηα εθεέλνπο επνρά, θαη ην ιϋσ απηφ γηαηέ ην κϊδεκα ησλ θξφθσλ πνπ θπξηαξρεέ ζε φιεο ηηο ηνηρνγξαθέεο, θαζψο απνηειεέ θαη πξνζθνξϊ ζηελ Πφηληα, απνηεινχζε ηελ θχξηα πεγά εκπνξένπ, αιιϊ θαη θϊξκαθν γηα ηελ εμπγέαλζε ηνπο απφ θϊπνηα λφζν. Σν θπηφ απηφ εέρε ζπλδεζεέ ηδηαέηεξα κε ηε ζεφηεηα ηνπο, φπσο ππνζηεξέδεη θαη ν αξραηνιφγνο Υξάζηνο Νηνχκαο θαζ' φιε ηελ αλαζθαθηθά ηνπ δξϊζε ζηνπο ρψξνπο εθεέλνπο(νη ηνηρνγξαθέεο ηεο Θάξαο, Υξάζηνο Γ. Νηνχκαο, 1992). Δεξαμενι κακαρμών. Άνκρωποι και ηώα εξευμενίηουν τθ Μεγάλθ Μθτζρα κεά, που ςυνοδεφεται από γρφπα. ηε κηλσηθά Κξάηε εέρε εθαξκνζζεέ ε ρξάζε εηδηθψλ πξνζηαηεπηηθψλ, πνπ νκνηϊδνπλ κε ηα ζεκεξηλϊ ππγκαρηθϊ γϊληηα θαη θϊζθεο, γεγνλφο πνπ επϋηξεπε ηελ εμϊζθεζε ζην Ϊζιεκα ηεο ππγκαρέαο, ρσξέο ηνλ θφβν ζνβαξψλ ηξαπκαηηζκψλ. Ώπφ ηα έδηα αξραηνινγηθϊ ηεθκάξηα πξνθχπηεη φηη ε πϊιε θαη ε ππγκαρέα απνηεινχζαλ αζιεηηθϊ δξψκελα ζε ενξηαζηηθϋο ηειεηϋο, ελψ νη αζθνχκελνη ζε απηϊ θϋξνληαη λα εέλαη λϋνη αξηζηνθξαηηθψλ νηθνγελεηψλ θαη ζηξαηηψηεο. ηηο δηϊθνξεο εηθφλεο πνπ δηαζψδνληαη δελ γέλεηαη θαλεξά ε παξνπζέα θξηηψλ ά παηδαγσγψλ. Παξφια απηϊ, ζχκθσλα κε αξθεηνχο κειεηεηϋο, ε ρξάζε ησλ πξνζηαηεπηηθψλ δειψλεη ηελ άπηα δηϊζεζε ηεο αληηπαξϊζεζεο, δεδνκϋλν πνπ Ϋξρεηαη λα ζπκθσλάζεη κε ηνλ εηξεληθφ θαη άκεξν ραξαθηάξα ησλ κηλσηθψλ αζιεηηθψλ δξαζηεξηνηάησλ. χκθσλα φκσο κε Ϊιινπο κειεηεηϋο, νη ππγκαρηθϋο θηγνχξεο ηνπ αγγεένπ ηεο Ώγέαο ΣξηΪδνο δελ θϋξνπλ πξνζηαηεπηηθϊ, φπσο απηϊ πνπ γλσξέδνπκε απφ ηελ ζχγρξνλε ππγκαρέα, αιιϊ θϋξνπλ πνιεκηθφ εμνπιηζκφ( Υξάζηνο Γ.Νηνχκαο, 1992, νη ηνηρνγξαθέεο ηεο Θάξαο). Δ ΠΏΛΔ ΚΏΕ ΣΟ ΠΟΛΒΜΕΚΟ ΕΑΒΧΑΒ ΜΒΏ ΏΠΟ ΣΕ ΜΤΚΔΝΏΨΚΒ ΠΔΓΒ 59

60 (ΕΛΕΏΑΏ - ΓΡΏΜΜΕΚΔ ΐ' ΓΡΏΦΔ) ηα κπθελατθϊ ρξφληα ην ηδεψδεο άηαλ πνιεκηθφ θαη ν ζϊλαηνο ζηελ πϊιε άηαλ ζπλάζεο θαη θαζφινπ παξϊινγνο, εθφζνλ νη ζπλάζεηεο ηνπο πξϋζβεπαλ ηνλ πνιεκηθφ ραξαθηάξα. Μέα ελ ησ κϋζσ απηψλ ησλ δχν ζρϋζε, θαέλεηαη λα αθνινπζνχζαλ νη παξηηϊηεο, αθνχ ζπλδχαδαλ ην πνιεκηθφ ηδεψδεο θαη ηελ εζηθά ηεο ζπκκαρέαο ππϋξ ηεο παηξέδαο. ΐΫβαηα θαη νη ηειεπηαένη δελ επηζπκνχζαλ ην ζϊλαην θαλελφο θαινχ καρεηά κϋζα ζηε δηαδηθαζέα ηεο πϊιεο, γηαηέ απηφ ζα απνηεινχζε απψιεηα γηα ηελ πφιε: εζέισλ δέ ζώδεζζαη πάληαο θέξδνο λνκίδσλ, δεκίαλ δέ ηηζείο εη θαη ν κηθξνύ άμηνο απόινηην (Ξελνθψληνο, Ώγεζέιανο). Αελ άηαλ ληξνπά ε άηηα ζηελ πϊιε, κϋγηζηε εληξνπά φκσο απνηεινχζε ε άηηα ζηνλ πφιεκν. Αχν εέλαη νη πεγϋο πνπ καο πιεξνθνξνχλ γηα ηελ πϊιε, ηνπο αγψλεο, ηνπο πνιϋκνπο, αιιϊ θαη επξχηεξα γηα φιεο ηηο εθθϊλζεηο ηεο θαζεκεξηλάο δσάο ησλ Μπθελαέσλ, θαη απηεο εέλαη ηα ΟκεξηθΪ Ϋπε θαη νη πηλαθέδεο ηεο γξακκηθάο ΐ' γξαθάο, ε νπνέα θαη απνθξππηνγξαθάζεθε ην 1952 απφ ΐξεηαλνχο αξραηνιφγνπο (James Thomas Hooker, εηζαγσγά ζηελ γξακκηθά β). Σα Ϋπε εμαηηέαο ησλ κχζσλ πνπ θπξηαξρνχλ, αιιϊ θαη ησλ Ϋληνλσλ αλαρξνληζκψλ ηνπ Οκάξνπ, ην νηη δειαδά ηνπνζεηεέ ζηε κπθελατθά επνρά ζηνηρεέα ηεο δηθάο ηνπ, π.ρ (ε θαχζε ησλ λεθξψλ) ζεσξεέηαη δεπηεξνγελάο πεγά, γη απηφ θαη νη ηζηνξηθνέ αξραηνιφγνη κειεηνχλ κε επηθχιαμε ηελ εγθπξφηεηα θαη ηελ νξζφηεηα ησλ ιεγνκϋλσλ. Ώπηφ βϋβαηα δελ αλαηξεέ ηε ινγνηερληθά ππεξαμέα ηνπ Ϋπνπο. Πξσηνγελάο φκσο πεγά θαη αδηακθηζβάηεηε απνηεινχλ νη πηλαθέδεο ηεο γξακκηθάο ΐ', πνπ απνηππψλνπλ πιάξσο θαη βεβαηφηαηα ηνλ ραξαθηάξα ησλ κπθελαέσλ, εθφζνλ ππάξμε επέθαηξε γξαθά θαη κϊιηζηα δηθά ηνπο. Σν φηη ππάξμε πνιεκηθφο ιαφο δελ ηέζεηαη ππφ ακθηζβάηεζε, αθνχ ν πιηθφο ηνπο πνιηηηζκφο, ζπαζηϊ, αζπέδεο, Ϊξκαηα, θαζψο θαη παξαζηϊζεηο θαιιηηερλέαο πϊλσ ζε αληηθεέκελα επηθξνηνχλ απηφλ αθξηβψο ην ραξαθηάξα. Μαδέ κ' απηϊ αμέδεη λα πξνζηεζεέ θαη ε θπθιψπεηα κνξθά ησλ ηεηρψλ ηνπο, πξϊγκα πνπ ζεκαέλεη ακπληηθφ πφιεκν ησλ εθϊζηνηε αλαθηφξσλ. ΠνιεκηθΫο εηθφλεο επέ μηθψλ. Ο πιηθνηερληθφο βένο βεβαηψλεη Ϋλαλ ιαφ πνιεκηθφ. 60

61 Δ πϊιε ζψκα κε ζψκα, νη θνληαξνκαρέεο, νη ηππνκαρέεο, νη αγψλεο κε Ϊξκαηα άηαλ ζπλάζεηα ησλ Βιιάλσλ ηνπ π.υ. ηελ ΕιηΪδα, ζηε ξαςσδέα Π ζηε ΝΫθπηα δειαδά ηνπ Παηξφθινπ, πεξηγξϊθνληαη νη λεθξηθνέ αγψλεο πνπ νξγαλψλεη ν ΏρηιιΫαο γηα ην ζπγγελά Μπξκηδψλα ΠΪηξνθιν πξνο ηηκά θαη κλάκε ηνπ. ε απηνχο ηνπο αγψλεο παξαηέζεληαη Ϋλα πιάζνο αγσληζκϊησλ, ηα Ϊζια επέ Παηξφθισ κϋζα ζηα νπνέα ιακβϊλεη ρψξα θαη ε πϊιε αλϊκεζα ζηνπο δχν ζηξαηεγνχο, ηνλ ΟδπζζΫα θαη ηνλ Ώέαληα, νπνένο παξνπζηϊδεηαη σο ν δεχηεξνο πην αλδξεένο κεηϊ ηνλ ΏρηιιΫα. ΜεηΪ ηελ αξκαηνδξνκέα θαη ηελ ππγκαρέα, μεθηλϊ ε πϊιε ησλ δχν εξψσλ, φπσο πεξηγξϊθεηαη ζηνπο ζηέρνπο ηεο ξαςσδέαο Φ:(Οκάξνπ ΕιηΪδα, ξαςσδέα Φ) Καη ν κϋγαο εζεθψζε επζχο, ν Σειακψληνο Ώέαο θαη ν πνιχλνπο Οδπζζεχο, ηερλϊζκαηα γεκϊηνο. ΓσζκΫλνη αθνχ πξνρψξεζαλ ηνπ θχθινπ απηνχ ζηε κϋζε επηϊζηεθαλ αγθαιηαζηϊ κε ηα βαξηϊ ηνπο ρϋξηα, σο φηαλ Ϊμηνο μπινπξγφο ςαιέδεο ζθηθηνδϋλεη ζ' πςειφ δψκα, αθιφλεηνο απ'ηεο αλεκνδϊιεο Καη σο ηεο ηξαβνχζαλ δπλαηϊ ηα ιπζζεξϊ ηνπο ρϋξηα ηξέδαλ νη πιϊηεο θνβεξϊ θαη έδξσηεο εξξϋαλ βακκϋλεο αέκα ζηα πιεπξϊ, ζηνπο ψκνπε θνπζθαιέδεο ππθλϋο αλαζεθψλνληαλ, θη εθεέλνη καλησκϋλνη γηα ηνλ σξαέν ηξέπνδα κε πεέζκα αγσληδφληαλ. Μεη ν ΟδπζζΫαο δχλνληαλ ηνλ Ώέαληα λα ξέμεη, κάη' ν Ώέαο δχλνληαλ, ηφζ' άηαλ ηνπ ΟδπζζΫσο ε δχλακε αδϊκαζηε, θη εβϊξπλαλ ηα πιάζε θαη ηφηε ν κϋγαο ηνπ ιεγε ν Σειακψληνο Ώέαο: ΛαεξηηΪδε επξεηηθϋ, δηνγϋλλεη' ΟδπζζΫα ά ζάθσλε κε ά ζϋλα εγψ. Καη Ϋπεηηα αζ θϊκεη ν Αέαο. εέπε θαη ηνλ εζάθσζε. Αελ αζηνρϊ ηνπο δφινπο θαη ηνλ θηππϊ ζην θνχθην ηνπ γνλϊηνπ. Έπεζε απηφο ηαλϊζθεια, καδέ ηνπ θη ΟδπζζΫαο, ηνλ αθξνθέλεζε απ' ηε γε, ρσξέο λα ηνλ ζεθψζεη, αιιϊ ηνλ επεδέπισζελ θαη Ϋπεζαλ ζην ρψκα ιϋξσζαλ ηα κϋιε ηνπο πιαγη κε πιϊγη νη δχν θαη ζεθσκϋλνη ζ' Ϊξρηδαλ ηξέηε θνξϊ ηελ πϊιε. ΏιιΪ εζεθψζε θαη Ϋθακελ λα κεέλνπλ ν Πειεέδεο... 61

62 Με κέα ηδηαέηεξε πεξηγξαθηθφηεηα αλαπαξηζηϊ ν κεξνο ηελ παιαηζηηθά ηθαλφηεηα ησλ δχν πνιπδχλακσλ Ώραηψλ, φπνπ θαλεέο ηειηθϊ δελ θαηαθϋξλεη λα ληθάζεη. Δ πεξηγξαθά δεέρλεη πσο ε κνξθά ηεο πϊιεο Ϋρεη πεξϊζεη απφ ηα κπθελατθϊ ρξφληα ζηα ζχγρξνλα καο, ρσξέο λα Ϋρεη ρϊζεη ηνλ βαζηθφ, ηνλ ππξεληθφ ηεο ραξαθηάξα. ηελ πεξηγξαθά θπξηαξρεέ ε πϊιε ζην ρψκα, αθνχ ε Ϋλαξμε γέλεη κε ηελ ηαπηφρξνλν πηϊζηκν ησλ δχν εξψσλ απφ ηνπο ψκνπο πηζαλφλ. ην πξσηφηππν δέλεηαη σο ρϋξηα αγθαιηαζηϊ ά αθξηβϋζηεξα θχθισ ηνηο ρεξζέ. Έπεηηα θαηαθεχγνπλ ζηηο αλαζεθψζεηο θαη ξέςεηο Ϋσο φηνπ αλαδεηρζεέ ν ληθεηάο, νπνένο δελ αλαδεηθλχεηαη, θξαηψληαο Ϋηζη εληϋρλσο ν κεξνο ην αζιεηηθφ ηδεψδεο ζηελ εξσηθά ηνπ κνξθά. Ώπφ ζσδφκελεο αλαπαξαζηϊζεηο πνπ βξϋζεθαλ ζε βαζηιηθνχο ηϊθνπο ηεο πεξηφδνπ απηάο θαέλεηαη πσο απνηεινχζε ζπλάζεηα ε ηϋιεζε ηϋηνησλ αγψλσλ ζηελ κλάκε βαζηιηϊδσλ θαη εξψσλ. Βλψ νη αλαπαξαζηϊζεηο βεβαηψλνπλ πσο νη παιαηζηϋο θαηϊ ηελ επνρά απηά ( π.υ) πξνζϋξρνληαλ ζηνλ αγψλα ζηνιηζκϋλνη κε θνζκάκαηα ηεο επνράο, φπσο βξαρηφιηα, ζθνπιαξέθηα θαη πεξηαζηξαγϊινπο. Δ ππγκά πνπ φπσο εέδακε αλαθϋξεηαη θαη ζηε ΝΫθπηα ηνπ Παηξφθινπ θαηϊ ηε κπζνινγέα ηελ εθεχξε ν Ώπφιισλαο, εμ νπ θαη ζεσξεέηαη πξνζηϊηεο ηεο. Δ ππγκά σο αγψληζκα ζηελ Οιπκπέα εηζϊγεηαη ζηελ 23ε ΟιπκπηΪδα (688 π.υ), θαη γηα ηνπο παέδεο ζηελ 41ε ΟιπκπηΪδα (616 π.υ). Ώγαικαηέδηα κπθελατθάο επνράο πνπ βξϋζεθαλ ζηελ πεξηνρά ηεο Οιπκπέαο θαη ρξνλνινγνχληαη απφ ην π. Υ., θαέλεηαη λα απνηεινχλ πξνζθνξϋο απφ ληθεηϋο αζιεηηθψλ αγψλσλ, γεγνλφο πνπ καξηπξεέ ηελ ηϋιεζε αγψλσλ ζηελ Οιπκπέα θαη θαηϊ ηελ πεξένδν ησλ πξψησλ κεηακπθελατθψλ ρξφλσλ (ΤΜΚΕΕ = Όζηεξε κπθελατθά ΕΕ επνρά). 62

63 Ώγγεέν κπθελατθάο πεξηφδνπ (900 π. Υ.), γεσκεηξηθάο ηερλνηξνπέαο, απφ ηελ πεξηνρά ηνπ Άξγνπο Πεινπνλλάζνπ πνπ απεηθνλέδεη δεπγϊξη παιαηζηψλ ζε αξρηθά ζηϊζε Απζηπρψο, αλ θαη Ϋρνπλ βξεζεέ ζσξεέα γξαθψλ γξακκηθάο ΐ' γξαθάο, νη πεξηζζφηεξεο Ϋρνπλ θαηαγξαθηθφ ραξαθηάξα ζηηεξψλ, φπισλ ά ζϋκαηα δηνηθεηηθνχ ραξαθηάξα. ΐΫβαηα θϊπνηεο πηλαθέδεο, φπσο ε πηλαθέδα ηεο Πχινπ καο πιεξνθνξεέ γηα ηελ θνηλσληθά δνκά ησλ Μπθελαέσλ. Ολφκαηα ζεψλ θαη θαηνξζψκαηα εξψσλ αλαθϋξνληαη, αιιϊ δελ Ϋρνπλ αλαιπηηθφ ραξαθηάξα ηζηνξηθνχ ά ινγνηερληθνχ πεξηερνκϋλνπ. Δ ζπιιαβηθά απηά γξαθά ιεηηνπξγνχζε γηα εθεέλνπο πεξηζζφηεξν, γηα λα δηεπθνιχλεη ηηο απαηηάζεηο ηεο θαζεκεξηλάο δσάο, παξϊ ζαλ κϋζν δηδαράο ζηηο κεηϋπεηηα γεληϋο. ΠαξΪ ηαχηα νη πεγϋο απηϋο εέλαη πνιχ ζεκαληηθϋο, γηαηέ κπνξεέ λα κειεηεζεέ, Ϋζησ θαη Ϋηζη κϋζα απφ απηϋο, ν πιηθνηερληθφο, θνηλσληθνπνιηηηθφο θαη ζξεζθεπηηθφο ηνπο ραξαθηάξαο. Κεέκελα πνπ λα εμπκλνχλ ηελ πϊιε ά λα αλαθϋξνπλ παιαηζηηθνχο αγψλεο εξψσλ δελ Ϋρνπλ αλαζθαθεέ, πϋξα απφ παιαηζηηθνχο αγψλεο ηνπ Δξαθιά θαηϊ ηνπο Ϊζινπο ηνπ. ΐΫβαηα ε πϊιε κπνξεέ λα βεβαησζεέ κφλν θαη κφλν απφ ην Ϋληνλα θαηαγεγξακκϋλν πνιεκηθφ ηδεψδεο ζηηο γξαθϋο πνπ νη έδηνη Ϊθεζαλ παξαθαηαζάθε θαη απηφ δελ εέλαη Ϊιιν παξϊ κφλν επαλαιακβϊλσ νη θαηαγξαθϋο πξνζθνξψλ ζε ζενχο θαη πνηθηιέεο ηξνρψλ θαη αξκϊησλ γηα πνιεκηθά ρξάζε. ΜνλΪρα νη πεγϋο ηνπ Οκάξνπ αλαθϋξνληαη θαηεμνράλ ζηελ πϊιε θαη κϊιηζηα κε ηξφπν ελαξγϋζηαην. Βδψ ζα γέλεη κέα κηθξά αλαθνξϊ θαη αλϊιπζε πεγψλ ηεο γξακκηθάο ΐ' κϋζα απφ ηα ζχκβνια ηεο, γηα λα αληηιεθζεέ θαη ν αλαγλψζηεο επθνιφηεξα ηνλ απνζπαζκαηηθφ ραξαθηάξα ησλ πεγψλ, πνπ δελ αλαθϋξνληαη ζηελ πϊιε, αιιϊ ζην πνιεκηθφ ραξαθηάξα, ν νπνένο κπνξεέ λα ελλνάζεη, εθφζνλ απηφο ππϊξρεη, πσο θαη ε πϊιε δελ άηαλ Ϊγλσζηε ζε Ϋλαλ θαηεμνράλ πνιεκηθφ ιαφ. 63