ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

Transcript

1 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Ι ΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Κείµενο: Πρωταγόρας, ενότητες 3, 4 (321b6-322a, 322a-323a) Τὴν µὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν ἦν γὰρ παρὰ τῷ ιί. Τῷ δὲ Προµηθεῖ εἰς µὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ ιὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν πρὸς δὲ καὶ αἱ ιὸς φυλακαὶ φοβεραὶ ἦσαν εἰς δὲ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκηµα τὸ κοινόν, ἐν ᾧ ἐφιλοτεχνείτην, λαθὼν εἰσέρχεται, καὶ κλέψας τήν τε ἔµπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς δίδωσιν ἀνθρώπῳ, καὶ ἐκ τούτου εὐπορία µὲν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται, Προµηθέα δὲ δι Ἐπιµηθέα ὕστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆς δίκη µετῆλθεν. Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας µετέσχε µοίρας, πρῶτον µὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων µόνον θεοὺς ἐνόµισεν, καὶ ἐπεχείρει βωµούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλµατα θεῶν ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόµατα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωµνὰς καὶ τάς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο. Οὕτω δὴ παρεσκευασµένοι κατ ἀρχὰς ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι, καὶ ἡ δηµιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς πρὸς µὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸς ἦν, πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεµον ἐνδεὴς πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς µέρος πολεµικὴ ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις ὅτ οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύµενοι διεφθείροντο. Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡµῶν µὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρµῆν πέµπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν εἶεν πόλεων κόσµοι τε καὶ δεσµοὶ φιλίας συναγωγοί. Ἐρωτᾷ οὖν Ἑρµῆς ία τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις «Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέµηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείµω; Νενέµηνται δὲ ὧδε εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δηµιουργοί καὶ δίκην δὴ καὶ αἰδῶ οὕτω θῶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ἢ ἐπὶ πάντας νείµω;» «Ἐπὶ πάντας,» ἔφη Ζεύς, «καὶ πάντες µετεχόντων οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν µετέχοιεν ὥσπερ καὶ ἄλλων τεχνῶν καὶ νόµον γε θὲς παρ ἐµοῦ τὸν µὴ δυνάµενον αἰδοῦς καὶ δίκης µετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως.» Α. Μετάφραση Να µεταφραστεί το τµήµα του κειµένου «Τῷ δὲ Προµηθεῖ τροφὰς ηὕρετο» (µονάδες 10) Β. Ερωτήσεις 1. Ποια είναι η συνεισφορά του ία στον πολιτισµό, σύµφωνα µε το µύθο του Πρωταγόρα; Σε τι διαφέρει η προσφορά του ία από το δώρο της φωτιάς του Προµηθέα; (µονάδες 15) 2. Με ποια επιχειρήµατα επιδιώκει ο Πρωταγόρας να αποδείξει τη δυνατότητα να διδαχθεί η αρετή; (µονάδες 15) 3. Πώς αξιοποίησαν ο Πρωταγὀρας και γενικά οι σοφιστές τη µέθοδο του σχολιασµού ποιητικών κειµένων για την αναζήτηση της αλήθειας και ποια ήταν η βασική αντίρρηση του Σωκράτη για τη µέθοδο αυτή; (µονάδες 10)

2 4. Να γράψετε δύο οµόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής απλές ή σύνθετες, για καθεµιά από τις παρακάτω λέξεις του κειµένου: ἄγοντα, διεφθείροντο, µετεχόντων, ἀρετῆς, σωφροσύνης (µονάδες 10) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Μετάφραση Και δεν ήταν δυνατό πια στον Προµηθέα να εισχωρήσει βέβαια στην ακρόπολη, τόπο διαµονής του ία άλλωστε και οι φρουροί του ία προκαλούσαν φόβο εισέρχεται όµως κρυφά στο κοινό οίκηµα της Αθηνάς και του Ηφαίστου στο οποίο καταγίνονταν µε αγάπη µε την τέχνη τους, και αφού έκλεψε και την τέχνη του Ηφαίστου που στηρίζεται στη φωτιά και την άλλη τέχνη, αυτήν της Αθηνάς, τις δίνει στον άνθρωπο, και για αυτό το λόγο αποκτά ο άνθρωπος πολλές ανέσεις στη ζωή, ο Προµηθέας όµως αργότερα εξαιτίας του Επιµηθέα τιµωρήθηκε για κλοπή, όπως λένε. Αφού λοιπόν ο άνθρωπος πήρε µερίδιο από τη θεϊκή κληρονοµιά, πρώτα αυτός µόνο από τα ζώα εξαιτίας της συγγένειάς του µε το θεό πίστεψε σε θεούς και προσπαθούσε να φτιάξει βωµούς και αγάλµατα θεών ύστερα µε την τέχνη του γρήγορα σχηµάτισε φθόγγους και λέξεις και επινόησε κατοικίες και ενδύµατα και υποδήµατα και στρώµατα και τις τροφές από τη γη. Β. Ερωτήσεις 1. Το δώρο της φωτιάς του Προµηθέα έδωσε στον άνθρωπο τη δυνατότητα να βάλει τις βάσεις για την τεχνολογική εξέλιξη και του επέτρεψε να βελτιώσει τη ζωή του και να εξασφαλίσει όλα τα αναγκαία για την επιβίωση του αγαθά. Χάρη στη φωτιά ο άνθρωπος -παρ' όλη την αρχική του ανεπάρκεια- κατόρθωσε να διαφοροποιηθεί από τα άλλα έµβια όντα και να κάνει τα αναγκαία µεγάλα βήµατα για την πρόοδο: δηµιούργησε τους πρώτους θεµελιώδεις θεσµούς (θρησκεία, γλώσσα, επικοινωνία), ανακάλυψε τρόπους για να βελτιώσει τη ζωή του (κατοικίες, ενδυµασία, υποδήµατα, τροφές), ανέπτυξε τη µεταλλουργία και τις άλλες τέχνες. εν ήταν όµως η φωτιά αρκετή να εξασφαλίσει και την αρµονική κοινωνική συµβίωση, που αποτελεί πρωταρχική ανάγκη του ανθρώπου και προϋπόθεση κάθε ουσιαστικής πολιτιστικής εξέλιξης. Βάση του πολιτισµού είναι κατεξοχήν οι οµαλές κοινωνικές σχέσεις, που αµβλύνουν τις συνέπειες από τα αναπόφευκτα αλληλοσυγκρουόµενα συµφέροντα που ταλανίζουν την κοινωνική ζωή. Ο πολιτισµός προϋποθέτει ελεύθερη δράση, όχι όµως ασυδοσία των µελών ενός κοινωνικού συνόλου. Η αρµονική κοινωνική ζωή, προϋπόθεση κάθε πολιτισµένης κοινωνίας, θεµελιώνεται πάνω στις αξίες του αµοιβαίου σεβασµού και της δικαιοσύνης. Γι' αυτό ακριβώς και το «δώρο» της φωτιάς ήταν όρος αναγκαίος για τον πολιτισµό, όχι όµως και επαρκής. Όπως αποδεικνύεται και από το µύθο, το δώρο της φωτιάς έδωσε στον άνθρωπο τεράστιες δυνατότητες, δε στάθηκε όµως ικανό να αποτρέψει τον κίνδυνο του αφανισµού του ανθρώπινου γένους, εξαιτίας της έλλειψης της πολιτικής τέχνης, η οποία στηρίζεται στην «αιδώ» και τη «δίκη». Από τις δύο αρετές που πρόσφερε ο ίας στον άνθρωπο η «αιδώς» είναι απαραίτητη για µια πολιτισµένη κοινωνία, επειδή είναι το συναίσθηµα που νιώθει ο κοινωνικός άνθρωπος για κάθε πράξη που δε συµφωνεί µε τις καθιερωµένες κοινωνικές αντιλήψεις, αλλά και η αγανάκτηση που εκδηλώνεται συχνά και ως αποδοκιµασία για όποιον ενεργεί αντικοινωνικά. Αλλά και το συναίσθηµα της δικαιοσύνης, ο σεβασµός των δικαιωµάτων των συνανθρώπων µας είναι από τις βασικότερες προϋποθέσεις ύπαρξης µιας πολιτισµένης κοινωνίας. Χωρίς το σεβασµό και τη δικαιοσύνη, χωρίς την εµπέδωση της πολιτικής ενότητας και κοινωνικής αρµονίας, χωρίς την κοινή αποδοχή κάποιων ηθικών ορίων συµπεριφοράς, ο άνθρωπος θα ήταν αδύνατο να ξεφύγει από τα δεσµά των ενστίκτων και θα ήταν, ασφαλώς, αδιανόητη κάθε δυνατότητα δηµιουργίας και προαγωγής του πολιτισµού.

3 Εποµένως, η συνεισφορά του ία στον πολιτισµό ήταν σηµαντικότατη και, επιπλέον, αξιοποίησε και την προσφορά του Προµηθέα, η οποία δε θα ήταν ιδιαιτέρως αποτελεσµατική για την πολιτική και πολιτιστική πρόοδο χωρίς τη συµβολή της «αιδούς» και της «δίκης». 2. Τα κύρια επιχειρήµατα που χρησιµοποιεί ο Πρωταγόρας για να αποδείξει ότι είναι δυνατό να διδαχθεί η αρετή είναι τα εξής: Α) Η πολιτική αρετή δεν είναι έµφυτη στον άνθρωπο, όπως η «έντεχνος σοφία» είναι ένα θεϊκό µερίδιο (θεία µοίρα) που δόθηκε στον άνθρωπο αργότερα µε την «αιδώ» και τη «δίκη». Αυτές του επέτρεψαν να οργανώσει πολιτισµένες κοινωνίες. Εποµένως, η πολιτική αρετή αποχτιέται µε τη διδασκαλία και την προσπάθεια. Β) Η «αιδώς» και η «δίκη» µε εντολή του ία µοιράστηκαν σε όλους τους ανθρώπους («ἐπὶ πάντας... καὶ πάντες µετεχόντων»). Αντίθετα, οι τέχνες (ναυπηγική, ιατρική, µουσική κτλ.) είναι δώρα που δόθηκαν σε ορισµένους εκλεκτούς ανθρώπους. Την «αιδώ» και τη «δίκη» όµως πρέπει να τις έχουν όλοι, γιατί «ποτέ δε θα µπορούσαν να υπάρξουν πόλεις, αν αυτές τις αρετές τις είχαν λίγοι». Έτσι, ορθά δέχονται οι Αθηναίοι κάθε πολίτη να εκφέρει την άποψη του για τα πολιτικά ζητήµατα, που πρέπει να διέπονται από δικαιοσύνη και σωφροσύνη. Παρόλο όµως που η πολιτική αρετή δόθηκε σε όλους, δε µετέχουν όλοι το ίδιο σ' αυτήν, γιατί δεν έχουν το ίδιο µερίδιο «αἰδοῦς» και «δίκης». Εποµένως, µε τη φροντίδα και την άσκηση µπορεί ο άνθρωπος να συµµετέχει σ' αυτήν. Είναι αξιοσηµείωτη η άποψη του W.K.C. Guthrie ότι «ο Πρωταγόρας αναλαµβάνει να υποστηρίξει µια δύσκολη θέση και το κατορθώνει µε αξιοθαύµαστη επιδεξιότητα. Αν δεχόταν ότι η «αρετή» είναι φυσικό προσόν ολόκληρου του ανθρώπινου γένους και όχι κάτι που αποκτάται µε τη µάθηση, θα επιχειρηµατολογούσε για την κατάργηση του ίδιου του επαγγέλµατός του, γιατί µόλις πριν από λίγο ισχυρίστηκε ότι δουλειά του είναι η διδασκαλία της αρετής». 3. Η απάντηση βρίσκεται στο σχολικό βιβλίο, σελ. 57 "Τέλος... να οδηγήσει στην αλήθεια". 4. αγωγός, οδηγός, φθορά, άφθαρτος, κατοχή, ένοχος, δυσαρέσκεια, αρεστός, ευφροσύνη, εχέφρων Α Ι ΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Πρὸς δὲ τούτοις οἱ νέοι µοι ἐπακολουθοῦντες, οἷς µάλιστα σχολή ἐστιν, οἱ τῶν πλουσιωτάτων, αὐτόµατοι, χαίρουσιν ἀκούοντες ἐξεταζοµένων τῶν ἀνθρώπων, καὶ αὐτοὶ πολλάκις ἐµὲ µιµοῦνται, εἶτα ἐπιχειροῦσιν ἄλλους ἐξετάζειν κἄπειτα, οἶµαι, εὑρίσκουσι πολλὴν ἀφθονίαν οἰοµένων µὲν εἰδέναι τι ἀνθρώπων, εἰδότων δὲ ὀλίγα ἢ οὐδέν. Ἐντεῦθεν οὖν οἱ ὑπ αὐτῶν ἐξεταζόµενοι ἐµοὶ ὀργίζονται, οὐχ αὑτοῖς, καὶ λέγουσιν ὡς Σωκράτης τίς ἐστι µιαρώτατος καὶ διαφθείρει τοὺς νέους καὶ ἐπειδάν τις αὐτοὺς ἐρωτᾷ ὅ, τι ποιῶν καὶ ὅ, τι διδάσκων, ἔχουσι µὲν οὐδὲν εἰπεῖν ἀλλ ἀγνοοῦσιν, ἵνα δὲ µὴ δοκῶσιν ἀπορεῖν, τὰ κατὰ πάντων τῶν φιλοσοφούντων πρόχειρα ταῦτα λέγουσιν, ὅτι τὰ µετέωρα καὶ τὰ ὑπὸ γῆς καὶ θεοὺς µὴ νοµίζειν καὶ τὸν ἥττω λόγον κρείττω ποιεῖν. Τὰ γὰρ ἀληθῆ, οἴοµαι, οὐκ ἂν ἐθέλοιεν λέγειν, ὅτι κατάδηλοι γίγνονται προσποιούµενοι µὲν εἰδέναι, εἰδότες δὲ οὐδέν. Πλάτων, Απολογία Σωκράτους, 23 c-d ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Να µεταφράσετε στο τετράδιό σας το παραπάνω κείµενο (Μονάδες 20)

4 2. Να γράψετε τους ζητούµενους τύπους για καθεµία από τις παρακάτω λέξεις: οἷς: αιτιατική πληθυντικού αριθµού του θηλυκού γένους πολλὴν: δοτική ενικού αριθµού του συγκριτικού βαθµού στο ίδιο γένος κρείττω: ο ίδιος τύπος στο θετικό βαθµό ἀληθῆ: γενική ενικού αριθµού στο ίδιο γένος εἰδότες: γενική ενικού αριθµού του θηλυκού γένους ἀκούοντες: γ πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του παρακειµένου στην ίδια φωνή εἰδέναι: α πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα διαφθείρει: γ ενικό πρόσωπο της υποτακτικής του παθητικού αορίστου β ἐρωτᾷ: απαρέµφατο µέλλοντα ενεργητικής φωνής εἰπεῖν: µετοχή παρακειµένου στην άλλη φωνή (Μονάδες 10) 3. α. Να αναγνωριστούν συντακτικώς οι τύποι: οἷς, οἱ τῶν πλουσιωτάτων, ἐξεταζοµένων, εἰδέναι (το πρώτο του κειµένου), ἀνθρώπων (το δεύτερο του κειµένου), µιαρώτατος (µονάδες 6) β. Να βρεθεί ο υποθετικός λόγος του κειµένου και να αναγνωριστεί. (µονάδες 3) γ. οἰοµένων: να αναλυθεί η µετοχή στην αντίστοιχη δευτερεύουσα πρόταση. (µονάδες 1) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1. Επιπλέον οι νέοι που µε ακολουθούν, όσοι προπάντων έχουν ελεύθερο χρόνο, δηλαδή τα παιδιά των πιο πλούσιων, από µόνοι τους, χαίρονται να ακούν τους ανθρώπους να εξετάζονται και οι ίδιοι πολλές φορές µε µιµούνται, έπειτα προσπαθούν να εξετάζουν άλλους και έπειτα, νοµίζω, βρίσκουν µεγάλη αφθονία ανθρώπων που αφενός νοµίζουν ότι ξέρουν κάτι, αφετέρου ξέρουν λίγα ή τίποτα. Και στο εξής λοιπόν όσοι εξετάζονται από αυτούς οργίζονται µε εµένα, όχι µε αυτούς, και λένε ότι τάχα ο Σωκράτης είναι κάποιος πολύ σιχαµερός άνθρωπος και διαφθείρει τους νέους και όταν κάποιος τους ρωτά τι κάνοντας και τι διδάσκοντας, δεν µπορούν να πουν τίποτα αλλά αγνοούν, και για να µη φανεί ότι βρίσκονται σε αµηχανία, λένε τις πρόχειρες αυτές κατηγορίες εναντίον όλων όσοι φιλοσοφούν ότι δηλαδή "τα ουράνια φαινόµενα και όσα βρίσκονται κάτω από τη γη" και ότι "δεν πιστεύει στους θεούς" και "κάνει τον άδικο λόγο δίκαιο". ιότι την αλήθεια, νοµίζω, δεν θα ήθελαν να την πουν, ότι δηλαδή ολοφάνερα από τη µία προσποιούνται ότι γνωρίζουν, από την άλλη όµως δε γνωρίζουν τίποτα. 2. οἷς: ἅς πολλὴν: πλείονι/πλέονι κρείττω: ἀγαθόν ἀληθῆ: ἀληθοῦς εἰδότες: εἰδυίας ἀκούοντες: ἀκηκόασιν εἰδέναι: ἴσµεν διαφθείρει: διαφθαρῇ ἐρωτᾷ: ἐρωτήσειν/ἐρήσεσθαι εἰπεῖν: εἰρηµένος, -η, -ον 3. οἷς: δοτική προσωπική κτητική από το ἐστιν

5 οἱ τῶν πλουσιωτάτων: ονοµατικός οµοιόπτωτος προσδιορισµός επεξήγηση στο οἱ νέοι ἐξεταζοµένων: κατηγορηµατική µετοχή, εξαρτάται από τη µετοχή ἀκούοντες (ρήµα αίσθησης), συνηµµένη στο αντικείµενό της, ἀνθρώπων εἰδέναι: ειδικό απαρέµφατο αντικείµενο στη µετοχή οἰοµένων ἀνθρώπων: ονοµατικός ετερόπτωτος προσδιορισµός γενική του περιεχοµένου στο ἀφθονία µιαρώτατος: κατηγορούµενο από το ἐστι στο υποκείµενό του Σωκράτης β. Υπόθεση: ἐπειδάν τις αὐτοὺς ἐρωτᾷ. Απόδοση: ἔχουσιν µέν οὐδέν εἰπεῖν, ἀλλ ἀγνοοῦσιν Πρόκειται για λανθάνοντα, υποθετικό λόγο, καθώς η υπόθεση βρίσκεται στη χρονικοϋποθετική πρόταση ἐπειδάν..ἐρωτᾶ. Εκφέρται µε ἄν αοριστολογικό και υποτακτική (ἐρωτᾷ). Στην απόδοση που είναι οι κύριες προτάσεις υπάρχει οριστική ενεστώτα (ἔχουσιν, ἀγνοοῦσιν), οπότε έχουµε λανθάνοντα υποθετικό λόγο της αόριστης επανάληψης στο παρόν-µέλλον. Επίσης ο υποθετικός λόγος είναι σύνθετος, καθώς υπάρχουν δύο αποδόσεις (ἔχουσιν, ἀγνοοῦσιν) γ. Πρόκειται για επιθετική µετοχή που θα αναλυθεί σε αναφορική πρόταση:...ἀνθρώπων οἵ οἴονται. Επιµέλεια:Μπουζίκας Βαλάντης, Παπαδοπούλου Ιωάννα, Κοντογούνη Αφροδίτη, Μαρκοβίτη Τζένη, Πετροµελίδης Βασίλης