Διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ ξένης γλώσσας

Transcript

1 Διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ ξένης γλώσσας Μαρία Μητσιάκη ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ

2 Η δομή του μαθήματος 1 Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία: αντικείμενο & μεθοδολογικές αρχές 2 Διδακτική της δεύτερης/ ξένης γλώσσας Περιεχόμενο Παράγοντες ανάπτυξης/ υιοθέτησης προσεγγίσεων Ρόλος του δασκάλου 3 Κατάκτηση & εκμάθηση μιας Γ2/ ΞΓ 4 Διάκριση μητρικής, δεύτερης & ξένης γλώσσας 2

3 Η δομή του μαθήματος 5 Μεθοδολογία της έρευνας για την κατάκτηση μιας Γ2/ ΞΓ 6 Παράμετροι που επηρεάζουν τη διδασκαλία της Γ2/ ΞΓ Ηλικία Ειδική ικανότητα (aptitude) Κοινωνιοψυχολογικοί παράγοντες ü Στάσεις ü Κίνητρα Προσωπικότητα Γνωστικό στιλ Στρατηγικές μάθησης 3

4 Η δομή του μαθήματος 7 Θεωρίες κατάκτησης μιας Γ2/ ΞΓ- Μοντέλα διδασκαλίας Περιβαλλοντικές θεωρίες Εμφυτοκρατικές θεωρίες Διαδραστικές θεωρίες Η επικοινωνιακή προσέγγιση 4 Νεότερες προσεγγίσεις ü Επικεντρωμένη στο μαθητή ανάλυση/ διόρθωση λαθών ü Εστίαση στον τύπο & Διδασκαλία μέσω Επεξεργασίας (παιδαγωγική προσέγγιση της γραμματικής) ü Διδασκαλία βασισμένη σε στρατηγικές (λεξιλόγιο) ü Επικοινωνιακή & δραστηριοκεντρική προσέγγιση ü Ολοκληρωμένη μάθηση περιεχομένου και γλώσσας (CLIL)

5 Η δομή του μαθήματος 8 Σχεδιασμός ύλης- Syllabus- Διδακτικό υλικό 9 Ενδεικτικές δραστηριότητες & διδακτικά σενάρια 10 Μορφές & Εργαλεία Αξιολόγησης 11 Παρουσίαση εργασιών 5

6 Τελική Αξιολόγηση 6 Ατομικές εργασίες 40% Ομαδική Εργασία- Project 40% Συμμετοχή 20% Η παρακολούθηση είναι υποχρεωτική(;)

7 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές 7 «Αντικείμενο της Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας είναι η θεωρητική και εμπειρική έρευνα προβλημάτων της πραγματικότητας στα οποία η γλώσσα παίζει κεντρικό ρόλο» (Brumfit 1991:46) «Η Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία, όπως κάθε άλλος επιστημονικός τομέας, π.χ. ιατρική, ψυχολογία, νομική, κ.ά., επιδιώκει να παντρέψει την εμπειρική πρακτική με τη θεωρητική κατανόηση της γλωσσικής ανάπτυξης και της γλωσσικής χρήσης» (Davies & Elder 2004) Η πρώτη αναφορά στην Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία γίνεται στο περιοδικό Language Learning το 1948 (Howatt 1984)? Τι είδους προβλήματα ερευνά;

8 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές 8? Τι είδους προβλήματα ερευνά (Davies & Elder 2004); Πώς μπορούμε να διδάξουμε καλύτερα μια γλώσσα; Πώς μπορούμε να συνθέσουμε ένα έγκυρο γλωσσικό τεστ; Πώς μπορούμε να συντάξουμε και να αξιολογήσουμε ένα δίγλωσσο αναλυτικό πρόγραμμα; Πώς μπορούμε να εισαγάγουμε στην τάξη ένα νέο μέσο διδασκαλίας; Πώς μπορούμε να επιμορφώσουμε ικανοποιητικά εκπαιδευτικούς, μεταφραστές, διερμηνείς; Πώς μπορούμε να μετρήσουμε τα επίπεδα γραμματισμού ενός πληθυσμού;

9 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές 9? Τι είδους προβλήματα ερευνά; Πώς μπορούμε να επεξεργαστούμε γλωσσικά ένα κείμενο; Πώς μπορούμε να συγκρίνουμε την κατάκτηση μιας ευρωπαϊκής και μιας ασιατικής γλώσσας ή μιας κλιτής (π.χ. ελληνική) και μιας συγκολλητικής γλώσσας (π.χ. τουρκική); Πώς μπορούμε να διαγνώσουμε τυχόν διαταραχές του λόγου; Πώς μπορούμε να συντάξουμε και να χρησιμοποιήσουμε ένα λεξικό (μονόγλωσσο ή δίγλωσσο); Πώς μπορούμε να διασκευάσουμε ένα θεατρικό κείμενο παλαιότερης εποχής έτσι ώστε να γίνεται κατανοητό στους θεατές και ταυτόχρονα να παραπέμπει γλωσσικά στην εποχή του;

10 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές Το περιεχόμενό της είναι αμφιλεγόμενο, καθώς γίνεται διαχωρισμός σε (Widdowson 1980): «Γλωσσολογία Εφαρμοσμένη» (Linguistics Applied): παράγει περιγραφές που στηρίζονται στη γλωσσολογική θεωρία και μελετά τα δεδομένα της γλωσσικής πράξης ως παραδείγματα που επεξηγούν τη θεωρία «Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία» (Applied Linguistics): παράγει περιγραφές της γλωσσικής πράξης οι οποίες στοχεύουν στο να διαφωτίσουν και να αλλάξουν τη γλωσσολογική θεωρία 10

11 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές 11 Το περιεχόμενό της είναι αμφιλεγόμενο, καθώς γίνεται διαχωρισμός σε (Widdowson 1980): «Γλωσσολογία Εφαρμοσμένη» (Linguistics Applied): Παραδείγματα: σύνταξη σωμάτων κειμένων, ανάλυση συνομιλίας, γλώσσα, σκέψη και πολιτισμός, κ.ά. «Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία» (Applied Linguistics): Παραδείγματα: δίγλωσση εκπαίδευση, γλωσσική εκμάθηση με ΤΠΕ (Computer-Assisted-Language- Learning), γλωσσική αξιολόγηση, κ.ά.

12 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές 12? Πώς συνδέεται η Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία με τη Διδακτική της δεύτερης/ ξένης γλώσσας (Γ2)/ ΞΓ; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό, αρκεί να εξετάσουμε τρία εμπειρικά παραδείγματα à

13 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές 13 Παράδειγμα 1? Τι αποκαλύπτει ο γραπτός λόγος του μαθητή για τις δυσκολίες του στην ελληνική γλώσσα; Ποιες δομές τού προκαλούν προβλήματα; Γιατί; Πώς μπορεί ο διδάσκων να συμβάλει στην εξάλειψή τους;

14 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές 14 Δυσκολίες: στη χρήση του γραμματικού γένους: τα μεγάλα άνθρωπα, το γιορτή στα φωνήματα και στα συμφωνικά συμπλέγματα: ζούβλα, έσφακσαν, τσαμί στα όρια της λέξης (μορφοφωνολογία): αδερφίμου, μητεράμου στη χρήση των πτώσεων: πρώτα εγώ έκανα μπαϊράμι μπαμπάμου και τη μητέρα μου μπαϊράμι στους δείκτες οργάνωσης του λόγου: μετά...μετά...

15 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές 15 Παράδειγμα 2 Λάθη στη Γ2: *στροτός αντί *στρατός, *κολουνιβέρ αντι καλοριφέρ, *σολουνακία αντί σωληνάκια (από γραπτό μαθητή) Φωνηεντική αρμονία: οικονομία δυνάμεων διαδοχή φωνηέντων από συλλαβή σε συλλαβή Π.χ. εξωτερικός δανεισμός της τουρκικής από άλλες γλώσσες: docteur (γαλ.) > doktor (τουρκ.) αυθέντης (ελλην.) > αφέντης > efendi (τουρκ.)

16 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές Συχνές δυσκολίες τουρκόφωνων μαθητών (Τζεβελέκου 1998): Αποκλίσεις στην προφορά των φθόγγων Ελλειπτικότητα, με σχηματισμό μικρών φράσεων Προβλήματα που σχετίζονται με την κλίση των ρημάτων και των ονομάτων Προβλήματα συμφωνίας, π.χ. υποκειμένου/ρήματος, άρθρου/ουσιαστικού, επιθέτου/άρθρου/ουσιαστικού (σε όλες τις γραμματικές κατηγορίες που εμπλέκονται στους περιορισμούς της συμφωνίας - γένος, αριθμός, πτώση, πρόσωπο) Απουσία συνδετικών ρημάτων 16

17 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές Συχνές δυσκολίες τουρκόφωνων μαθητών (Τζεβελέκου 1998): Απουσία άρθρων, κυρίως οριστικών Απουσία προθέσεων Απουσία συμπληρωματικών δεικτών Λάθη στα γένη Στερεότυπη γνώση ορισμένων δομών, π.χ. μπορώ να..., η οποία δεν εφαρμόζεται παραγωγικά Απουσία βασικού λεξιλογίου Προβληματική παραγωγή επιρρημάτων από επίθετα Αναντιστοιχία ανάμεσα στην προσωδία και τη σειρά των όρων της φράσης. 17

18 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές 18 Ποιες από τις παραπάνω δυσκολίες είναι προβλέψιμες - και συνεπώς ευκολότερα εξαλείψιμες- με βάση τη Γ1 του μαθητή; à Η Γλωσσολογία στην υπηρεσία της διδακτικής: ο διδάσκων γνωρίζει τα συστηματικά λάθη του τουρκόφωνων μαθητών, λάθη που οφείλονται στην επίδραση της Γ1, και αναζητά εκείνους τους τρόπους διδασκαλίας που θα συμβάλουν στην εξάλειψη των λαθών.

19 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές 19 Παράδειγμα 3 Ποιος από τους δύο τρόπους έκθεσης των μαθητών στον αόριστο είναι πιο αποτελεσματικός και γιατί; Ενισχυμένα εισερχόμενα Ελληνικά με την παρέα μου, σελ. 140

20 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές Δραστηριότητα: Δικτόγλωσσο 20 Πρακτική: Το κείμενο διαβάζεται δύο φορές στους μαθητές και στη συνέχεια οι μαθητές το ανασυνθέτουν γραπτά είτε ατομικά είτε καλύτερα σε ομάδες. Κατά τη διαδικασία της ανασύνθεσης οι μαθητές υποχρεώνονται να πραγματευτούν τη μορφή, εκτός βέβαια από τη σημασία του κειμένου.

21 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές 21 Παράδειγμα 3 Πίνακας Γραμματικής

22 1. Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία Αντικείμενο & Βασικές Αρχές 22 Η Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία μάς εφοδιάζει με προσεγγίσεις διδασκαλίας και στρατηγικές μάθησης κατάλληλες για μαθητές διαφορετικού μαθησιακού στιλ.

23 2. Διδακτική της Γ2/ ΞΓ 23 Πραγματεύεται: τις μεθόδους τις τεχνικές τις δραστηριότητες και τα μέσα που χρησιμοποιούνται στη συστηματική διδασκαλία μιας γλώσσας σε μη φυσικούς ομιλητές.

24 2. Διδακτική της Γ2/ ΞΓ 24 Αφορά 1 τα άτομα και τους οργανισμούς που σχεδιάζουν και υλοποιούν εκπαιδευτικά προγράμματα παράγουν διδακτικό υλικό θέτουν στόχους αξιολόγησης και διενεργούν εξετάσεις για τη χορήγηση τίτλων γλωσσομάθειας 2 τους δασκάλους και τους μαθητές που εμπλέκονται στη μαθησιακή διαδικασία.

25 2. Διδακτική της Γ2/ ΞΓ 25 Παράγοντες ανάπτυξης/ υιοθέτησης προσεγγίσεων, μεθόδων & τεχνικών (AILA REVIEW, 12): 1 Η αξιοποίηση ευρημάτων από επιστήμες, όπως η παιδαγωγική, η ψυχολογία της μάθησης, η κοινωνιολογία, η θεωρητική και η εφαρμοσμένη γλωσσολογία 2 Η εκπαιδευτική παράδοση μιας χώρας στη διδακτική μιας Γ2/ ΞΓ 3 Οι πολιτικές επιλογές και οι προτεραιότητες των ιθυνόντων 4 Η υλικοτεχνική υποδομή και οι οικονομικοί πόροι.

26 2. Διδακτική της Γ2/ ΞΓ 26 Ο ρόλος του δασκάλου Τι μπορεί να κάνει ο ίδιος ο εκπαιδευτικός; Μπορεί και οφείλει να: 1 διαθέτει ικανοποιητική αρχική εκπαίδευση 2 ενημερώνεται διαρκώς για τις νέες τάσεις της διδακτικής 3 επιλέγει δραστηριότητες και στρατηγικές που θα κάνουν επιτυχέστερη τη διδασκαλία του 4 γνωρίζει πώς να χρησιμοποιεί καλύτερα τον χρόνο του

27 2. Διδακτική της Γ2/ ΞΓ 27 Τι μπορεί να κάνει ο ίδιος ο εκπαιδευτικός; Μπορεί και οφείλει να: 5 έχει συνείδηση του ρόλου που παίζει η προσωπικότητά του και η προσωπικότητα των μαθητών του στην επιλογή καλών διδακτικών πρακτικών 6 έχει ανοιχτό μυαλό και κριτική σκέψη 7 παρατηρεί/ αξιολογεί τον εαυτό του στη διδακτική πράξη και να αναπροσαρμόζει το μάθημά του 8 συζητάει σχετικά θέματα με συναδέλφους, με ειδικούς, αλλά συχνά και με τους μαθητές του.

28 3. Κατάκτηση & εκμάθηση της Γ2/ ΞΓ 28 Σαφής διάκριση ανάμεσα σε (Krashen 1985): 1 Κατάκτηση της Γ2: περιγράφει την εσωτερίκευση της ικανότητας για χρήση της γλώσσας ελεύθερα και δημιουργικά Χαρακτηριστικά: γίνεται φυσικά και αβίαστα χωρίς συστηματική διδασκαλία, ως φυσικό επακόλουθο της έκθεσης και της δραστηριοποίησης των ατόμων στο περιβάλλον όπου χρησιμοποιείται μια γλώσσα, παρόμοια διαδικασία με την κατάκτηση της μητρικής γλώσσας από τα παιδιά

29 3. Κατάκτηση & εκμάθηση και σε: της Γ2/ ΞΓ 29 2 Εκμάθηση της Γ2/ ΞΓ: περιγράφει τη διαδικασία κατά την οποία διδάσκεται κανείς τη γλώσσα σε εκπαιδευτικό περιβάλλον (π.χ. σχολείο, φροντιστήριο, εκπαίδευση εξ αποστάσεως, κ.ά.) και μακριά από τη χώρα στην οποία η γλώσσα χρησιμοποιείται για επικοινωνιακούς σκοπούς.

30 3. Κατάκτηση & εκμάθηση της Γ2/ ΞΓ 30 Διάκριση ανάμεσα σε (Cook 1973, Ellis 1985): 1 Μητρική ή πρώτη γλώσσα (Γ1): διακρίνεται από κάθε άλλη γλώσσα που μπορεί να κατακτήσει κανείς, ακόμη κι αν αυτό συμβαίνει ταυτόχρονα, π.χ. σε δίγλωσσες ή πολύγλωσσες οικογένειες 2 Δεύτερη Γλώσσα (Γ2): η μη μητρική γλώσσα που χρησιμοποιείται για συγκεκριμένους επικοινωνιακούς σκοπούς σε μια χώρα, π.χ. ως μέσο εκπαίδευσης, διακυβέρνησης, εμπορίου, κ.ά. 3 Ξένη Γλώσσα (ΞΓ): η μη μητρική γλώσσα που διδάσκεται και δεν χρησιμοποιείται ως μέσο επικοινωνίας σε μια χώρα

31 3. Κατάκτηση & εκμάθηση Παραδείγματα: της Γ2/ ΞΓ 31 1 Μητρική ή πρώτη γλώσσα (Γ1): η τουρκική ή η πομακική για τους τουρκόφωνους και πομακόφωνους πληθυσμούς αντίστοιχα της Θράκης 2 Δεύτερη Γλώσσα (Γ2): η ελληνική για τα παιδιά μειονοτικών ομάδων, π.χ. Πομάκων, για τα παιδιά ξένων μεταναστών, π.χ. Αλβανών στην Ελλάδα, για τους ομογενείς δεύτερης ή τρίτης γενιάς στο εξωτερικό, π.χ. στην Αμερική 3 Ξένη Γλώσσα (ΞΓ): η ελληνική για τους Ευρωπαίους που τη μαθαίνουν για τουρισμό ή για τις εργασιακές τους ανάγκες στην Ενωμένη Ευρώπη

32 3. Κατάκτηση & εκμάθηση της Γ2/ ΞΓ 32 Διάκριση ανάμεσα τους όρους «δεύτερη» και «ξένη» à χρήσιμη, καθώς επηρεάζει τις στρατηγικές, τις δραστηριότητες, τα μέσα και τους στόχους της διδασκαλίας Οι μαθητές μιας Γ2 και μιας ΞΓ έχουν διαφορετικά κίνητρα: Μαθητές Γ2: επιθυμούν να ενταχθούν μέσω της Γ2 στην ομάδα που τη χρησιμοποιεί Μαθητές ΞΓ: τη μαθαίνουν για να τη χρησιμοποιήσουν ως εργαλείο για την εργασία, τη μόρφωσή τους κτλ.

33 3. Κατάκτηση & εκμάθηση της Γ2/ ΞΓ 33 Διαφορετικά κίνητρα à διαφορετικοί στόχοι, διαφορετικός σχεδιασμός και οργάνωση της διδασκαλίας Οι μαθητές της Γ2 έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στο περιβάλλον όπου χρησιμοποιείται η γλώσσα για αυθεντική επικοινωνία και επωφελούνται από τη φυσική έκθεση σε αυτή. Οι μαθητές της ΞΓ δεν έχουν πρόσβαση στο περιβάλλον όπου χρησιμοποιείται η γλώσσα και γι αυτό η διδασκαλία τους ενισχύεται με τη χρήση περισσότερων τεχνικών μέσων, π.χ. βίντεο, ηλεκτρονική επικοινωνία, κ.ά., προκειμένου να διευκολυνθεί η επαφή τους με την αυθεντική επικοινωνιακή χρήση της γλώσσας.

34 Ερωτήσεις κατανόησης/ εμπέδωσης 34 1 Για ποιον λόγο τα παρακάτω θέματα εμπίπτουν στον χώρο της Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας; Με ποιον τρόπο μπορούν να αξιοποιηθούν στη διδασκαλία της Γ2/ ΞΓ; μελέτη της προφοράς της τουρκικής γλώσσας, διερεύνηση των μαθησιακών στιλ των μαθητών, στρατηγικές μάθησης λεξιλογίου, ανάλυση λόγου στο πλαίσιο μιας τάξης, σύνταξη διαγνωστικών τεστ για αρχάριους μαθητές

35 Ερωτήσεις κατανόησης/ εμπέδωσης 35 2 Παρατηρήστε το γραπτό ενός τουρκόφωνου μαθητή. Στη συνέχεια εντοπίστε τα σημεία στα οποία θα πρέπει να επικεντρωθεί η διδασκαλία, προκειμένου να εξαλειφθούν τα συστηματικά λάθη του μαθητή.

36 Ερωτήσεις κατανόησης/ εμπέδωσης 36

37 Ερωτήσεις κατανόησης/ εμπέδωσης 37 3 Κατά τη διδακτική διαδικασία παρατηρείται συχνά μαθητές διαφορετικής εθνικότητας να μαθαίνουν καλύτερα την ελληνική με διαφορετικές τεχνικές, στρατηγικές, μέσα, κ.ά. Για παράδειγμα, ένας άγγλος μαθητής μπορεί να αποδίδει καλύτερα σε επικοινωνιακές δραστηριότητες, ενώ ένας ρώσος μαθητής σε ασκήσεις δομικού τύπου, π.χ. συμπλήρωση γραμματικών τύπων. Σε ποιους παράγοντες μπορεί να αποδοθεί αυτή η διαφοροποίηση;

38 Ερωτήσεις κατανόησης/ εμπέδωσης 38 4 Να δώσετε παραδείγματα που να ερμηνεύουν τη διάκριση ανάμεσα στη δεύτερη και την ξένη γλώσσα. Ποιοι παράγοντες είναι καθοριστικοί για τη διάκριση αυτή; 5 Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός «καλού» δασκάλου;

39 39 Καλή ξεκούραση! J