Sinodalniot akt No. 94 od zbirkata na Homatijan kako izvor za istorijata na Polog

Transcript

1 1 V.SOFRONIEVSKI - B.PETROVSKI Sinodalniot akt No. 94 od zbirkata na Homatijan kako izvor za istorijata na Polog Na{iot interes naso~en kon lokalnata istorija na Polog, poglednata niz prizmata na Homatijanovite dokumenti, dosega go preto~ivme vo obrabotka na sinodalnite akti ozna~eni kako No. 58 i No , najavuvaj}i oddelna posvetenost na protokolot No. 94. Posledniov, vo nau~nata javnost dosega predizvikal marginalen interes, koj rezultiral samo so negov parcijalen i/ili sumaren prevod i, analogno na toa, soodvetni komentari 2. Vo toj kontekst, predmetot na na{iot interes vo ovoj trud go determinirame tokmu so celosnoto preveduvawe 3, opse`na analiza i komentirawe na podatocite vo preostanatiot tret dokument od Ponemata diaphora koj sodr`i podatoci za polo{koto minato 4. δ Οτι τ ο κ ξ ε λ γου, λλ κ μεμολυσμ νης α τ ας τ ν ρχ ν τ ς νομ ς δεξ μενα σ ν πον μασι κα ο κοδομα ς ε ς το ς δεσπ τας ποκαθ στανται 1 Καλ ς ν μος τ ς κ μεμολυσμ νης α τ ας διακατοχ ς στηρ κτους μ νειν διακελε εται, ο α ε σεβε τρ π βουλ μενος μ λαμβ νειν χ ραν τ ν δικ αν κα τ καταδυναστε ειν τ ν δυν των το ς σχυρο ς. Τοια τη το ν υν π θεσις παρ τ δεσποτικ ρχιεπισκοπικ θε δικαστηρ δοκιμ σθη τ ν σ μερον. 1 V.Sofronievski-B.Petrovski, Dokumentite No. 58 i No. 103, Dokumentot No. 94 vo 1922 godina sosema delumno e preveden i necelosno izdaden od P.Nikov (Materi li, 8, 16-17); vo 1947 godina bil zasegnat vo istra`uvawata na D.Angelov (Prinos, 10, 12, 20, 21, 38); vo 1981 godina ovoj sinodalen protokol be{e predmet na delumno preveduvawe i parcijalna analiza od F.Bari{i} i B.Ferjan~i} (Vesti, 44-56); vo 1996 godina na sodr`inata na istiot upatil T.Tomoski, Zapisi za Druguvitite, Makedonija, ; vo kriti~koto izdanie na ovoj akt od G.Princing vo 2002 godina (Ponemata diaphora, ), ponuden e sumaren prevod ( ) i generalni komentari (30 i bel. 132, 273, 274, 283, 289, 297 ); negovata sodr`ina e parafrazirana i od M.Bo{koski vo 2003 godina (Imiwata Makedonija i Makedonci, ). 3 Pri izrabotkata na prevodot go koristime negovoto neodamne{no kriti~ko izdanie izraboteno od G.Princing (Ponemata diaphora, ), sporedeno so ona priredeno od kardinalot Pitra (J.B.Pitra, Analecta Sacra VI, No. 94, ). 4 Zaradi racionalizacija na otstapeniot prostor i, voedno, izbegnuvawe na repeticii, vo prodol`enie na tekstot, po potreba prezemame del od zaklu~ocite do koi dojdovme analiziraj}i gi dokumentite No. 58 i No. 103, so {to, ovoj na{ trud pretstavuva eden vid prodol`enie na onoj ponuden vo GZFF (58) 2005.

2 2 2 Ο γ ρ π το Ανω Πολ γου ρμ μενος κα ν τ σεβασμ μον τ ς περαγ ας δεσπο νης μ ν Θεοτ κ ου τ ν Κτεατ β σκο μενος μοναχ ς Γερ σιμος μετ το παρ α το ναγομ νου κα κε θεν ρμωμ νου κα ν τ χορ Βαν στ ο κο ντος Δ βρου ερ ως τ παναγιωτ τ μ ν δεσπ τ, τ ρχιεπισκ π π σης Βουλγαρ α ς, παραστ ς, κατ το τοιο του ερ ως ν γε λ γων 3 Ως ποιχ μενος πενθερ ς α το, ερε ς Μ σχος, το ε ρημ νου χωρ ου ξ ρχων κα τ ρχ βαρε χρ μενος κα το ς κε σε κατο κους πι ζων, φθ νει τρ π τοιο τ κα τ ν πενθερ ν το διαληφθ ντος Γερασ μου τ ν Δ ρ ζην συσφ γξας κα τ πον κ γονικο δικα ου κε ν διαφ ροντα κατασχ ν κα ε ς μπελ να καταφυτε σας. Επ ειδ ψ ποτε καιρο δραξ μενος τοιο τος Δρ ζης ξελ λησε τ ν δικ αν κα ε ς δικαστ ριον τ ν δικ σαντα ε λ κυσε, δ καιος γν σθη λαβε ν παρ το ντιδ κου α το το Μ σχου νθ τερον τ πιον, δ κα λαβε μετρηθ ν πρ ς σ τητα το ο κε ου κα το τ παραδοθ ν νεμ θη δ το το κα π τρισ ν τεσιν, πλ ον λαττον. Αλλ δυν στης, τ ν δικ αν ε σπαζ μενος, το ς κεκριμ νοις ο κ φησ χασε, καιρο δ τυχ ν τ το του τρ π προσ κοντος, τε δηλον τι κα τ ς το Πολ γου χ ρας Δρουγουβιτικ κατεχ ρευσεν ξουσ α, τ ντιδοθ ν, ς ε ρηται, τ πιον μεθε λκυσεν α θις ε ς αυτ ν. Εκε νου δ το πλεον κτου πονηρ θαν τ τ ν ζω ν κμετρ σ αντος, μετ λθεν ε ς τ ν κε νου δι δοχον τ ν ναγεγραμμ νον ερ α Δ βρον το τοιο του τοπ ου κατοχ κα νομ. Ν ν ο ν τ ν πραγμ των ε ς τ καθεστ ς πανελθ ντων, νε σει Θεο, δικαιο σθαι λεγεν ο εσθαι Γερ σιμος ε ς τ κνικ σαι τ πιον. Αλλ μ ν τα τα προ θετο. 4 Ο ερε ς δ Δ βρος, σαφ ς ε δ ς τ το πρ γματος κα μ θ λων πιθανολογ αις τισ κα π ταις τ ν λ θειαν κρ πτειν, τ π ρχ ς χρι τ λους παρ το μοναχο Γερασ μου προτεθ ντα ο τως χειν καθωμολ γει κα τι γεγονυ α κρ σις μ σον τ ν πενθερ ν μφοτ ρων τ ν το Γερασ μου πενθερ ν δικα ωσεν ε ς τ λαβε ν παρ το ντιδ κου α το τ πον νθ τερον. 5 Οτι το νυν μαλ ς μφοτ ροις το ς μ ρεσιν δ κη χ ρησε κα ε ρ θη μοναχ ς Γερ σιμος δ κην χων ε ς τ ν το διαληφθ ντος τοπ ου κατ σχεσιν, κρ θη παρ τ ς δεσποτικ ς θε ας μεγαλει τητος, τ ν μ ν ερ α Δ βρον παραχωρ σαι το τοιο του τοπ ου τ μοναχ, α τ ν δ ποσχ σθαι το λοιπο το μ τε τ τοιο τον τ πιον ς γο νικ τιν δικα διαφ ρον το τ νακαλε σθαι μ τε τ μοναχ Γερασ μ χ ριν α το πιφ εσθαι, ο α μηδ ν τι ν το τ δ καιον χοντα. Επε δ ερε ς Δ βρος κ μ ρους ε ς τ τοιο τον τ πιον φ τευσε κλ ματα, ς ρξ μενος ε ς μπελ να τ ο το ποκαταστ σαι, ο κ φε λει ο τος τ π το δε ποιε σθαι λ γον τιν περ τ ς τοια της φυτε ας ς δ θεν διαφ ερο σης τ κ π α το. Επε γ ρ ο κ ξ ε λ γου, λλ κ μεμολυσμ νης α τ ας τ τοιο τον κατ χων τ γχανε τ πιον, ρα κα τ π νημα το του σ ν α τ τ τοποθεσ 5 ε ς τ ν δικαιουμ νην ν α τ δεσποτε αν καθυπαχθ σετα ι (κα ν μιμος γ ρ στι καν ν διαγορε ων ε κειν τ πικε μενα το ς ποκειμ νοις), ταν δηλαδ π λλοτρ οις τ π οις π νους ε η κατβαλλ μενος. No. 94 Oti, ne{tata koi, ne so blagoslov, tuku so skverna pri~ina na po~etokot od sopstvenosta se primeni, so trud i upornost se vra}aat kaj gospodarite 1. Zakonot dobro prepora~uva da ostanat neutvrdeni 6 sopstvenostite 7 dobieni so skverna pri~ina, bidej}i blago~estivo posakuva da ne zazema nepravdata prostor, pa 5 Formata od ovaa imenka vo ma{ki rod (kako {to e ovde) ne e evidentirana nitu vo LSJ, nitu kaj Lampe; kaj niv imenkata ja sre}avame isklu~ivo vo `enski rod: τοποθεσ α,. 6 Nedefinirani dokraj po odnos na nivnata pripadnost. 7 T.e. bonorum possessiones, poseduvawata na imotot.

3 3 silnicite da gi tiraniziraat nemo}nite. E, takov, zna~i, predmet be{e pretresen deneska vo vladi~kiot svet arhiepiskopski sud. 2. Imeno, eden ~ovek, po poteklo od Goren Polog, koj se podvizuva vo po~ituvaniot manastir na presveta vladi~ica na{a Bogorodica vo Kteatovo, monah Gerasim, vodej}i so sebe drug ~ovek, koj e ottamu po poteklo, a koj `ivee vo seloto Vaniste, sve{tenik Dobre, pristapi pred presvetiot na{ vladika, arhiepiskopot na cela Bugarija, i po~na da iznesuva obvinenija protiv toj sve{tenik, velej}i, deka: 3. Dodeka po~inatiot dedo negov, 8 sve{tenikot Mo{e (Mosho), upravuval so spomenatoto selo praktikuvaj}i stroga vlast i ugnetuvaj}i gi tamo{nite `iteli, stasal na takov na~in da go pritisne i dedoto 9 na spomenatiot Gerasim, Dra`a, da uzurpira zemji{te, od legalna, pratatkovska sopstvenost, {to na onoj mu pripa alo, i da go zasadi so lozje. Podocna, koga, toj Dra`a, na~ekal zgoden moment, ja ka`al nepravdata i storitelot na nepravdata go odvle~kal pred sud; mu bilo pravedno presudeno - da zeme od protivnikot negov vo sporot, od Mo{e (Mosho), drugo namesto toa zemji{te, koe{to, otkako bilo izmereno vo ista golemina so negovoto sopstveno i otkako mu bilo predadeno, navistina i go zel; a bilo toa zadr`ano vo poseduvawe 10 za vreme od tri godini, pove}e ili pomalku. No, silnikot, koj sekoga{ ja miluva nepravdata, ne se pomiril so presudata, tuku, koga na~ekal zgoden moment, {to mu odgovaral na karakterot, o~igledno koga i druguvitskata nadmo} zaigra vo triumf nad zemjata vo Polog, dadenoto vo zamena, kako be{e ka`ano, zemji{te, si go prisvoil pak za sebe. No, otkako onoj samo`ivnik go zavr{il `ivotot so opa~na smrt, sopstvenosta i poseduvaweto na toa zemji{te preminalo vo racete na negoviot naslednik, spomenatiot sve{tenik Dobre. No sega, otkako, so bo`ja naklonost, rabotite se vratija na svoe mesto 11, Gerasim veli deka misli oti e opravdano da mu go prezeme zemji{teto. Ete, ovoj toa go izlo`i. 4. A sve{tenikot Dobre, koj jasno gi znae{e ne{tata vo vrska so ovaa rabota i ne saka{e so nekakvi sofizmi i lukav{tini da ja prikriva vistinata, se soglasi deka e taka, od po~etok do kraj, seto kako {to be{e izlo`eno od monahot Gerasim i deka sudeweto {to se slu~ilo me u dvajcata nivni dedovci, mu dalo pravo na dedoto na Gerasim da zeme od negoviot protivnik vo sporot drugo namesto toa zemji{te. 5. E sega, oti na obete strani pravdata lesno se postigna i se najde deka monahot Gerasim ima pravo za poseduvawe na spomenatoto zemji{te, od strana na svetoto vladi~ko veli~ie be{e presudeno slednoto: sve{tenikot Dobre da otstapi od zemji{teto na monahot, a samiot toj 12 vo idnina da se otka`e da se povikuva na toa zemji{te, kako da mu pripa a 13, kako na nekoj legalen naslednik, i, da ne go napa a monahot Gerasim zaradi nego, 14 za{to vo toa nema ni{to pravedno. 8 Test na Dobre. 9 Testot. 10 Od strana na Dra`a. 11 T.e. se smirija, se sredija. 12 Dobre. 13 A, vsu{nost, ne mu pripa a. 14 Zaradi dedoto Mo{e (Mosho).

4 4 A bidej}i sve{tenikot Dobre na eden del od toa zemji{te be{e zasadil mladici, koga po~nal lozje da go pravi, toj ne treba otsega da se vpu{ta vo nekakva rasprava za toj nasad, kako, bo`em, mu pripa a na negovata maka i trud. Ta, bidej}i ne so blagoslov, tuku so skverna pri~ina se slu~ilo da go poseduva toa zemji{te, toga{, i trudot negov, zaedno so rasporedot na zemji{teto, ima da se pot~ini na presudenoto sopstveni~ko pravo vrz nego (ta i zakonski e bidej}i kanonot povela nalo`enite ne{ta da im se otstapat na podlo`nite), koga ve}e, o~igledno, vrz tu i zemji{ta toj maki si polo`uval. Ovoj sinodalen akt, i pokraj toa {to e so pravni~ka sodr`ina, ponuduva izvonredno zna~ajni informacii za minatoto na Polog vo prvite decenii na XIII vek. Analizata na istiot razotkriva nekoi aspekti od pravnata, politi~kata, crkovnata, administrativno-sudskata i socioekonomskata istorija na Oblasta-poglednati niz prizmata na Gornopolo{koto selo Vaniste-Banica ( ν τ χορ Βαν στ ) 15, predo~uvaj}i ní na toj na~in podatoci preku koi mo`e da se pronikne vo bitisuvaweto na polo{koto naselenie. Preku ovie dobieni soznanija, komparirani so oddelni leksi~ki frazi upotrebeni vo samite dokumenti, vozmo`no e da se odredi 1216/1217 godina, koga Dimitrij Homatijan do{ol na postot Ohridski arhiepiskop, kako terminus post quem za nastanuvaweto na ovoj protokol, na {to, vo prodol`enie najprvo se osvrnuvame. Dokumentot do neodamna vo istoriografijata se datira{e vo vremenskiot period godina, pri {to, kako reper se zemalo vremeto po smrtta na blagorodnikot Strez, a pred doa aweto na Dimitrij Homatijan na ~elo na Ohridskata arhiepiskopija. Imeno, u{te D.Angelov, bez da dade nekoe obrazlo`enie, smetal deka protokolot nastanal pred 1215 godina 16. Podetalno na negovoto datirawe se osvrnale F.Bari{i} i B.Ferjan~i}, koi, analiziraj}i go konceptot na dokumentot i negovo komparirawe so nekolku drugi akti od Homatijanovata zbirka, do{le do zaklu~ok deka istiot 15 Na toa deka pod leksemata Βαν στ se krie gornopolo{koto selo Banica uka`a u{te R.M.Gruji, Polo{ko-tetovska eparhija, 45. Sp. i F.Bari{i -B.Ferjan~i, Vesti, 47 i bel. 24; T.Tomoski, Zapisi za Druguvitite, Makedonija, D.Angelov, Prinos, 38. Vo ponovo vreme i M.Bo{koski, Imiwata Makedonija i Makedonci, 148.

5 5 najverojatno nastanal pred 1217 godina, odnosno vo periodot dodeka Homatijan se u{te bil na postot ohridski hartofilaks 17. No, vo neodamne{noto kriti~ko izdanie na Homatijanovata zbirka, priredeno od strana na G.Princing, avtorot go datira ovoj sinodalen akt vo vremeto na arhiepiskopuvaweto na Dimitrij Homatijan 18. Na{iot pridones kon datiraweto na ovoj dokument, soglasno napravenite analizi na istiot, odi vo nasoka na potkrepuvawe na iska`anoto mislewe na G.Princing so ponuduvawe dopolnitelni argumenti. Toa go postignuvame najprvo preku razgleduvawe na upotrebenata fraza za li~nosta koja pretsedavala so sinodalniot sud, a potoa, nejzino komparirawe so takvite formulacii vo eden od dvata drugi dokumenti koi se odnesuvaat na Polog, imeno sinodalniot protokol No. 103, za koj, isto taka smetame deka nastanal po 1216/1217 godina 19. Vo po~etniot prv paragraf na dokumentot No. 94 zapi{ana e formulacija spored koja obvinenieto bilo izneseno παρ τ δεσποτικ ρχιεπισκοπικ θε δικαστηρ 20 (pred vladi~kiot svet arhiepiskopski sud). Nespomenuvaweto na arhiepiskopot, nasproti naveduvaweto na arhiepiskopskiot sud, bi mo`elo da se sfati i kako razgleduvawe na tu`bata od strana na sinodalniot sud so koj ne pretsedaval arhiepiskopot, tuku nekoja od nego ovlastena li~nost, najverojatno hartofilaks. No, vo natamo{niot tekst na sinodalniot protokol na dva pati ima eksplicitno svedo{tvo deka vo donesuvaweto na presudata u~estvuval arhiepiskopot: vo prviot slu~aj, vo vtoriot paragraf koga se naveduva deka monahot Gerasim τ παναγιωτ τ μ ν δεσπ τ, τ ρχιεπισκ π π σης Βουλγαρ ας (otkako pristapi pred presvetiot na{ vladika, arhiepiskopot na cela Bugarija) go obvinil sve{tenikot Dobre; vtoriot slu~aj, vo pettiot paragraf koga se 17 F.Bari{i -B.Ferjan~i, Vesti, 47 i bel Ponemata diaphora, , 289, kade G.Princing poso~uva deka dokumentot nastanal nabrgu po 1219/1220 godina. 19 V.Sofronievski-B.Petrovski, Dokumentite No. 58 i No. 103, 217, Ponemata diaphora, No. 94, 316, 7-8.

6 6 govori deka za monahot Gerasim bila iznajdena pravdata κρ θη παρ τ ς δεσποτικ ς θε ας μεγαλει τητος (be{e odlu~eno od svetoto vladi~ko veli~ie) 21. Vakvite frazi upatuvaat na toa deka sinodalniot sud sepak bil rakovoden li~no od arhiepiskopot. Pri utvrduvaweto na li~nosta koja se krie zad funkcijata ohridski arhiepiskop pred kogo e iznesena tu`bata na monahot Gerasim, so {to }e mo`e da ponudime vremenski reper za nastanuvawe na ovoj sinodalen protokol, se poslu`uvame so formulaciite za imenuvaweto na teloto pred koe bile izneseni obvinenijata vo dokumentot No. 103: najprvo se naveduva deka prizrenecot Vasilij-nare~en Dobre{in, go iznel svoeto obvinenie τ παναγιωτ τ μ ν δεσπ τ κα α θ ντ, τ ρχιεπισκ π π σης Βουλγαρ ας 22 (pred presvetiot na{ vladika i suveren, arhiepiskopot na cela Bugarija); vo vtoriot slu~aj, se naveduva deka iskazite na svedocite i iznesenite dokumenti bile ceneti od τ ς δεσποτικ ς θε ας μεγαλει τητος 23 (svetoto vladi~ko veli~ie). Zabele`liva e o~iglednata bliskost na ponudenite formulacii vo dvata sinodalni akta (razlikata e edinstveno vo toa {to vo No. 103 nema spomenuvawe na sudsko telo, tuku samo neimenuvana li~nost-kako i vo No. 94), pri {to, vo poso~uvaweto na li~nosta pred koja bile izneseni tu`bite na polo{kite `iteli, upotrebeni se bezmalku identi~ni frazi (isklu~ok e dodadenata leksema suveren (α θ ντ ) kon arhiepiskopskata titula vo dokumentot No. 103, koja voop{to ne ja menuva konstrukcijata na samata fraza) 24. Ovoj komparativen pristap, vo kombinacija so utvrdeniot terminus post quem 1216/1217 godina za nastanuvawe na protokolot No. 103, ni 21 Isto, No. 94: 316, 12-13; 317, 42. Spored parcijalnite istra`uvawa na pismata od Homatijanovata zbirka, izvedeni od strana na A.Popovi} (Titule Dimitrija Homatijana, ), koj patem, voop{to ne se osvrnal na tretiranovo pismo, vakviot tip na formulacii soodvetstvuvale na vremeto koga Homatijan ja izvr{uval funkcijata hartofilaks (n.d. 281). 22 Isto, No. 103, 337, Isto, No. 103, 337, Razli~nite mislewa vo istoriografijata okolu vremenskoto utvrduvawe na crkoviata pozicija na Homatijan, soglasno poso~enive frazi, gi ponudivme vo V.Sofronievski- B.Petrovski, Dokumentite No. 58 i No. 103, 201 (-202) bel. 1.

7 7 ovozmo`uva konstatacija, spored koja, arhiepiskopot koj pretsedaval so sinodalniot sud zasvedo~en vo aktot No. 94, bil Dimitrij Homatijan. Poglednato od pravna perspektiva, sli~no kako aktot No. 58 i ova sinodalno re{enie govori za vrhovnata sudska nadle`nost na ohridskiot arhiepiskopski sud vo Polog 25. Voedno, na toj na~in ni e predo~en crkovniot aspekt, koj, isto kako i vo sinodalniot protokol No. 58, odi vo nasoka na potvrduvawe na jurisdikcijata na Ohridskata arhiepiskopija vrz Polog 26, so samoto toa {to Arhiepiskopijata se oglasila nadle`na za re{avawe na nedorazbirawata koi se pojavuvale pome u pastvata vo Oblasta. Dokumentot No. 94, imaj}i kako predmet imotno-praven spor od oblasta na gra anskoto pravo, svedo~i za toa deka Ohridskata arhiepiskopija donela izvr{na presuda so prifa}awe na barawata vo tu`bata so koja monahot vo manastirot Bogorodica vo Kteatovo-Htetovo, Gerasim, po poteklo od Goren Polog, kako naslednik na imotot na svojot test Dra`a pobaruval od sve{tenikot Dobre, koj bil od gornopolo{koto selo Banica, da mu se vrati bespravno uzurpiranata od negoviot test Mo{e (Mosho) zemji{na parcela. Od obrazlo`enieto se doznava deka vsu{nost stanuva zbor za obnovuvawe na imoten spor, koj, prethodno, dodeka bile `ivi, se vodel me u Dra`a i Mo{e (Mosho) za parcela zemja, sopstvenost na tu`itelot, koja bila uzurpirana od tu`eniot i deka bila donesena presuda vo korist na podnositelot na tu`bata, po {to, tu`eniot otstapil druga parcela bidej}i spornata ve}e ja imal nasadeno so lozje. Najverojatno, za da mu se odmazdi, po okolu tri godini, koga, so nametnuvawe na vlasta na Druguvitite vo Polog tamo{nata politi~ka situacija se izmenila, Mo{e (Mosho) ja zaposednal i taa parcela koja ostanala vo negovo vladenie do krajot na `ivotot, a po negovata smrt so istata raspolagal negoviot zet. Otkako sve{tenikot Dobre go potvrdil iskazot na monahot Gerasim, 25 Isto, Isto,

8 8 sinodalniot sud donel odluka tu`eniot da ja vrati ovaa parcela na tu`itelot i pokraj toa {to Dobre ve}e zapo~nal na nea da sadi lozje 27. Vakvata zavr{nica na sporot, pri {to, donesenata presuda e vrz osnova na priznanieto na sve{tenikot Dobre, so {to, toj go priznal tu`benoto barawe podignato od monahot Gerasim, se ~ini, vo celost go opravduva otsustvoto na citirani ekskursi od oddelni pravni odrednici vo Vasilikite od strana na ohridskiot arhiepiskopski sud, koi, vo dokumentite No. 58 i No. 103 gi zemavme kako dopolnitelen respektiven argument pri odreduvaweto na terminus post/ante quem za nivnoto nastanuvawe 28. Imeno, priznanieto na tu`benoto barawe pri ovaa pravna zavr{nica, so {to na toj na~in lesno se stignalo do pravdata ( μαλ ς μφοτ ροις το ς μ ρεσιν δ κη χ ρησε), ja isklu~uva potrebata od podetalna baziranost vrz avtoritetna pravna podloga na obrazlo`enijata vo donesuvaweto na kone~nata sinodalna odluka, zadovoluvaj}i se samo so generalno povikuvawe na zakonot (Vasilikite), u{te vo po~etokot na sinodalniot akt i na kanonot, vo samata zavr{nica na dokumentot 29. Kompariraweto na sodr`inata od tekstot na sinodalniot protokol so modernite istoriski soznanija, ovozmo`uva rekonstruirawe na politi~kata istorija na Polog vo prvite dve dekadi od XIII vek. Zapo~nuvame so podatokot zabele`an vo vtoriot del od tretiot paragraf, kade se obrazlo`uva sinodalnata odluka, pri {to, se naveduva deka pokojniot Mo{e (Mosho) go iskoristil periodot koga vlasta na Druguvitite se nametnala vrz oblasta Polog za da ja prisvoi protivpravno parcelata, koja, prethodno po sudski pat mu ja imal otstapeno na Dra`a kako zamena za odzemenata od nego zemja-toga{ ve}e lozje. Vo istoriografijata tokmu frazata za nametnuvawe na vlasta na Druguvitite vo Polog 27 Parni~eweto go registriraat i F.Bari{i -B.Ferjan~i, Vesti, V.Sofronievski-B.Petrovski, Dokumentite No. 58 i No. 103, , Eden od glavnite argumenti na F.Bari{i} i B.Ferjan~i}, (Vesti, 48 bel. 23) pri odreduvaweto na vremenastanuvaweto na odredeni sinodalni protokoli od Homatijanovata zbirka e tokmu povikuvawe/nepovikuvawe na Vasilikite vo obrazlo`enijata na sudskata odluka.

9 9 (τ ς το Πολ γου χ ρας Δρουγουβιτικ κατεχ ρευσεν ξουσ α) 30 se doveduva vo vrska so zazemaweto na Oblasta od strana na blagorodnikot Strez. Imeno, spored zaklu~ocite od istra`uvawata na ovaa problematika do koi do{le eminentnite F.Bari{i} i B.Ferjan~i}, poso~enava Druguvitska vlast vo Polog e identi~na so tiranijata na Druguvitite (τ ς Δρουγουβιτ ν τιρανν δος) vo Verija (Ber), zasvedo~ena vo sinodalnoto re{enie na Ohridskata arhiepiskopija ozna~eno kako akt broj 81 od vremeto na hartofilaksot Dimitrij Homatijan 31. Navedenive istra`uva~i, argumentirano otfrlaj}i gi dotoga{nite stavovi vo istoriogafijata za poistovetuvawe na poso~enive izrazi od ohridskite sinodalni akti broj 94 i 81 so bugarskata vlast ( Βουλγαριτικ ξουσ α) 32, pretpostavuvaat deka nositel na tiranijata na Druguvitite vo Verija bil oblasniot gospodar Strez, koj svoja vlast imal nametnato i vo Polog, vo izvorot zasvedo~ena kako Druguvitska vlast 33. Vo sinodalniot akt No. 94 ne se sretnuvaat podatoci preku koi bi mo`elo da se poso~i vremeto na vospostavuvawe na Strezovata vlast vo Polog. Me utoa, sogleduvaj}i ja voeno-politi~kata situacija na Balkanot i Makedonija vo prvata decenija na XIII vek, soglasno konstataciite do koi do{la modernata istoriografija po oddelni problemi aktuelni za ovoj vremenski period, se ~ini, istoto mo`e da se utvrdi. Imeno, kako rezultat od prevzemeniot voen pohod vo po~etokot na letoto 1203 godina, bugarskiot vladetel Kalojan gi zaposednal vizantiskite vladenija na prostorot zapadjugozapad od Sofija do Ju`no Kosovo i Jugozapadna Makedonija, osvojuvaj}i gi gradovite Skopje, Prizren, Ohrid i Ber 34. Iako vo izvorite nema 30 Ponemata diaphora, No. 94, 316, Nejasno e zo{to P.Nikov (Materi li, 8) ovoj del go preveduva kako nametnuvawe na Druguvitskata vlast vrz Goren Polog. 31 F.Bari{i -B.Ferjan~i, Vesti, 48. Za sinodalniot akt broj 81, sp. Ponemata diaphora, No. 81, , a za upotrebenava fraza vidi str. 276, 91. Bez osnova i osameno vo naukata e misleweto na T.@ivkovi} (Ju`ni Sloveni, bel. 547) deka mo`ebi ovaa Homatijanova fraza se odnesuva na bugarskata dr`ava vo vremeto na Samoil. 32 D.Angelov, Prinos, 10, F.Bari{i -B.Ferjan~i, Vesti, Nivnite konstatacii se prifateni vo modernata istoriografija, sp.: R.Radi, Oblasni gospodari, ; K.Axievski, Pelagonija, 127 bel. 4; T.Tomoski, Zapisi za Druguvitite, Makedonija, Od nau~nata literatura koja se zanimavala so ova pra{awe gi izdvojuvame: K.Jire~ek, Istorija Srba I, 164 (zazemeni bile Prizren, Skopje, Ohrid i Ber); V.Zlatarski, Istori

10 10 eksplicitna potvrda deka pri ovie navleguvawa na bugarskite vojski e osvoen i Polog, zazemaweto na teritoriite vo triagolnikot Skopje 35 - Prizren 36 -Ohrid, upatuva na vbrojuvawe na Oblasta vo ramkite na novosteknatite bugarski teritorii 37. Vo sostavot na bugarskata dr`ava Polog ostanal do sredinata ili vtorata polovina na 1208 godina, koga vo Oblasta e registiran nov upravitel. Imeno, po smrtta na Kalojan vo 1207 godina, na bugarskiot tron se iska~il Boril, po {to, poradi opasnost od likvidacija, negoviot blizok rodnina Strez-pretendent za prestolot 38 - III, 172 (prezel od K.Jire~ek); K.Axievski, Makedonija i Latinskoto carstvo, 27 (osvoena Severna i golem del od Zapadna Makedonija so gradovite Skopje, Ohrid i Ber). 35 Za bugarskata vlast vo Skopje vo 1205 godina indirektno izvestuva Nikita Honijat, koj, naveduvaj}i ja motivacijata na gospodarot na Solun, Bonifacij Monferatski za odmazda kon Kalojan, ja poso~uva negovata intencija da napadne na Skopje, sp. Choniates, 620, Vo ponovata makedonska istoriografija istoto go registriraat: T.Tomoski, Skopje, 59-60; K.Axievski, Makedonija i Latinskoto carstvo, 32; IMN I, 472 (B.Panov). 36 Potvrda na bugarskata vlast vo regionite na Skopje i Prizren nao ame i vo izvornite informacii koi ja zasegnuvaat duhovnata sfera, sp. V.Sofronievski-B.Petrovski, Dokumentite No. 58 i No. 103, 211, bel Razmislite za potpa aweto na Polog pod vlasta na Bugarite, se ~ini, mo`at izvorno da se osilat so podatokot za vospostavenata bugarska vlast vo seloto Korita ( Η ν τ χ ρ τ ν Κορυτ ν) na Suva Gora, koe se nao alo na samata granica na Skopskata i Polo{kata oblast (seloto pripa a na Gostivarskiot kraj, sp. V.Kravari, Villes et villages, 198). Stanuva zbor za sinodalnoto re{enie na Ohridskata arhiepiskopija, ozna~eno kako akt broj 52 od vremeto na hartofilaksot Dimitrij Homatijan, po tu`ba na izvesna Boleslava od Korita za vra}awe na nejziniot imot prodaden od sestrata na nejziniot ma` Miroslava za vreme na Boleslavinoto otsustvo od seloto. Pritoa, vo sinodalnoto re{enie se spomenuva deka Miroslava go prodala sporniot imot vo vreme koga bugarskata vlast gi zazela romejskite oblasti (Τ ς ξουσ ας δ τ ν Βουλγ ρων τ ν Ρομαικ ν χορ ν δραξαμ νης), kako i toa deka po vra}aweto na Boleslava vo seloto, taa protestirala za ova pred tamo{niot bugarski upravitel (τ τ ν Βουλγ ρων ρχηγ ) i barala imotot da í bide vraten (Ponemata diaphora, No. 52, Za ovoj dokument i negoviot prevod, sp. i: P.Nikov Materi li, 6, 9-11; Iv.Sn1garov, Bra~noto pravo II, Vidi i F.Bari{i -B.Ferjan~i, Vesti, 46 bel. 20. Datiraj}i go ovoj sinodalen akt D.Angelov (Prinos, 9, 13) pogre{no go fiksira vospostavuvaweto na Kalojanovata vlast vo Makedonija vo 1205 godina). Na promenata na vlasta vo Polog, se ~ini, upatuvaat i del od materijalnite dokazi. Imeno, otkrienoto depo od lokalitetot Leska, ju`no od yidinite na Le{ok, kade se pronajdeni moneti od imperatorite Manuil I Komnin (92 moneti), Andronik I (3 moneti), Isak II Angel (76 moneti) i Aleksij III Angel (79 moneti), svedo~i za prekinata vizantiska monetarna cirkulacija vo Polog vo 1203 godina (B.Aleksova, Srednovekovni nao ali{ta, 222). Tezavriraweto na monetite upatuva na pretstojna opasnost za naselenieto vo Polog, taka {to nivnoto deponirawe bi mo`elo da se povrze so bugarskoto nastapuvawe vo Oblasta vo ramkite na Kalojanoviot pohod prezemen letoto 1203 godina. 38 Za stepenot na nivnata rodninska povrzanost vo nau~nata literatura se u{te se spori, sp. R.Radi, Oblasni gospodari, 224 bel. 3, koj gi dava postoe~kite mislewa vo istoriografijata za nivnite rodninski odnosi.

11 11 prebegnal kaj srpskiot veliki `upan Stefan, so ~ija pomo{ nabrgu }e uspee da zavladee vo pogolem del od Makedonija 39. Pogoden moment za voena penetracija se pojavil ve}e od maj 1208 godina koga zapo~nale bugarsko-latinskite vooru`eni sudiri, koi kulminirale so katastrofalen poraz na bugarskiot car Boril vo bitkata kaj Filipopol vo avgust istata godina 40. Se ~ini, vo ovoj vremenski period, poradi zafatenosta na Boril so Latinite ili pak najdocna esenta 1208 godina zaradi nezadovolstvoto na upravnicite na tvrdinite vo Makedonija poradi bugarskite voeni neuspesi, treba da se datira pohodot na Strez i vojskite na `upanot Stefan vo Makedonija 41. Vo ovaa voena akcija bile zavzemeni teritoriite po gorniot i sreden tek na Vardar, pri {to, najverojatno vo tie denovi bil osvoen i Polog, po {to, otkako zavladeal so pogolem del od Makedonija Strez go izbral za svoe sedi{te renomiraniot Prosek 42. Eventualnoto prethodno voeno naso~uvawe kon Makedonija bi trebalo da se otfrli poradi o~ekuvana reakcija na Boril, pri {to, namesto pohodot protiv Latinite vo maj, bi bila izvedena bugarska ekspedicija na zapad za otstranuvawe na Strez i vojskite na velikiot `upan Stefan od Makedonija, za {to vo izvorite nema izvestuvawa 43. Isto taka, nitu nekoe 39 Iako srpskite `itija izvestuvaat za pobratimuvawe na Stefan i Strez (sp.: Svetoga Save, , 166; Svetoga Save, 104), vo ponovata istoriografija re~isi e op{toprifateno misleweto deka blagonakloniot stav na srpskiot `upan kon Strez za svoja pozadina imal politi~ki motivi, sp.: E.Sav~eva, Strez, 75-76, 78; R.Radi, Oblasni gospodari, 225 i bel. 10; I.Bo`ilov-V.GÓzelev, Srednovekovna B lgari I, Za ovie voeni dejstvija, podetalno kaj: A.Dan~eva-Vasileva, B lgari i Latinskata imperi, 82-87; V.Zlatarski, Istori III, Za prifatlivosta na hronolo{kata ramka maj-esen 1208 godina za ovoj pohod, vidi V.Sofronievski-B.Petrovski, Dokumentite No. 58 i No. 103, 211, bel Spored izvestuvawata na Stefan Prvoven~aniot ponudeni vo biografijata za negoviot tatko, posledniov odzel, po {to mu predal na Strez polovina od Bugarskoto carstvo i go zacvrstil vo Prosek, sp. Stefan Stefana Nemawe, 64. Kaj Teodosie, pak, stoi deka Stefan najprvo go vovel Strez vo Prosek, pa duri potoa posledniov zazel i drugi gradovi, sp. Svetoga Save, 163. Za Prosek vidi kaj Choniates, 502, , 35. Sporedi i: E.Sav~eva, Strez, 77; R.Radi, Oblasni gospodari, 198 bel K.Axievski, Pelagonija, Edinstvenite teritorii koi otpadnale od bugarskata dr`ava sosema nabrgu po smrtta na Kalojan dodeka Boril seu{te ne bil zacvrsten na Trnovskiot prestol, bile Belgradsko-brani~evskata (zazemena od Ungarcite) i Ni{ i Ni{kata oblast (zavzemena od Srbite), sp. Istori na B lgari 3, 148 (B.Primov). Ne

12 12 podocne`no navleguvawe na Strez i pro{iruvawe na negovata vlast vo polo{kata oblast ne bi mo`elo da se prifati kako realno od najmalku tri pri~ini. Najprvo, navleguvaweto vo Makedonija vo periodot maj-avgust ili esenta 1208 godina e izvr{eno so poddr{ka na Srbite, no od natamo{niot tek na nastanite se doznava deka nabrgu potoa, ve}e vo po~etokot na 1209 godina Strez gi zaladil svoite odnosi so srpskiot veliki `upan. Na toj na~in, eventualen podocne`en pohod kon Polog vo neposredna blizina na srpskata granica, vo novonastanatata istoriska konstelacija bi bil rizi~en i vo najmala raka li{en od srpska voena i logisti~ka poddr{ka. Potoa, vo toj kontekst treba da se pogledne i pomiruvaweto na Strez i Boril, pri {to, prviot se otka`al od pretenziite kon bugarskiot tron, a vtoriot mu gi priznal na prviot oblastite vo koi toj imal vospostveno vlast odnosno go priznal za nezavisen vladetel. Tokmu ova zbli`uvawe }e dovede do spomenatiot raskin na odnosite so srpskiot `upan Stefan 44. Isto taka, ne treba da se previdi naso~enosta na Strez kon jug i negovite intencii za pro{iruvawe na svojata vlast za smetka na Solunskoto kralstvo, koe ne{to }e go dovede do sklu~uvawe sojuz so neprijatelot na Latinite, epirskiot vladetel Mihail I Angel i nivni natamo{ni zaedni~ki akcii ve}e od prvata polovina na 1210 godina 45. Vo pogled na odreduvaweto na vremetraewe na Strezovata prisutnost vo Polog, i pokraj razli~nite mislewa vo istoriografijata detalnite analizi na podatocite ponudeni vo sinodalniot protokol No. 94 poka`uvaat mo`e da se prifati misleweto na M.Blagojevi} (Srbija u doba Nemawi a, 61) deka po smrtta na Kalojan velikiot `upan Stefan, pokraj Ni{ i Ni{kata oblast, kon svojata dr`ava gi pripoil u{te i oblastite vo Severna Makedonija so Goren i Dolen Polog. 44 Aludirawe na ovie aktivnosti na Strez ima kaj: Svetoga Save, 164 ((Strez b.n.) stana kletvoprestapnik); Stefan Stefana Nemawe, 64 (se odmetna vozqubeniot); Svetoga Save, 104 (se odmetna (Strez b.n.) od nego (`upanot Stefan b.n.)). Od literaturata, podetalno: I.Bo`ilov, Famili ta na Asenevci, br. 12, 99; R.Radi, Oblasni gospodari, ; ISN I, 298 (B.Ferjan~i}). Sp. i E.Sav~eva, Strez, 82, koja smeta deka Strez, otkako gi raskinal odnosite so srpskiot `upan, se priklonil kon Boril. 45 D.M.Nicol, Despotate, 34; R.Radi, Oblasni gospodari, 229; K.Axievski, Pelagonija, 128. Spored P.Mutaf~iev (Vlad1telit1, ), E.Sav~eva (Strez, 82), I.Bo`ilov (Famili ta na Asenevci, 99) i J.Fine (Late medieval Balkans, 98) voenite aktivnosti na Strez i Mihail I Angel protiv Solunskoto kralstvo zapo~nale vo 1209 godina.

13 13 deka negovata vlast vo Oblasta 46 se zadr`ala sè do Strezovata nasilna smrt vo 1214 godina 47, koga, kako del od antisrpskata koalicija 48, se slu~ila negova likvidacija od strana na privrzanicite na srpskiot veliki `upan 49. Imeno, kompariraj}i del od vestite vo tretiraniov dokument so voeno-politi~kata konstelacija na Balkanot i Makedonija vo sredinata na vtorata decenija na XIII vek, vo naukata se praveni obidite da se utvrdi mestoto kade se odigral ~inot na ubistvo na Strez, me utoa, poradi 46 Za prisustvoto na Strez vo Polog, se ~ini, svedo{tvo nao ame i vo mikrotoponimijata vo Oblasta. Imeno, lokalitetot koj se nao a na okolu tri kilometri severoisto~no od seloto Jegunovce, kade postojat materijalni ostatoci, e poznat kako Strezovo Kale. Istiot se nao a na mesnosta Gradi{te, koja le`i na ridot visok 460 m.n.v desno od rekata Vardar pri nejziniot vlez vo Dervenskata Klisura. Spored arheolo{kite istra`uvawa na ovoj lokalitet zabele`ani se ostatoci od utvrdena naselba koja egzistirala vo antikata, rimskiot, docnorimskiot-ranovizantiskiot i srednovekovniot period (X-XIII vek, pri {to edinstven naod od XIII vek e edna vizantiska moneta-bakaren skifat). Samata tvrdina ima strate{ko zna~ewe bidej}i go kontrolira patot koj od Polog odel za Skopje, a voedno, pretstavuvaj}i voen punkt vo severniot del na Polog, ja {titi Oblasta od upadi prevzemeni od sever preku Vratni~kiot premin. Za materijalnite dokazi vidi: B.Aleksova, Srednovekovni nao ali{ta, ; I.Mikul~i}, Srednovekovni gradovi, ; Arheolo{ka karta II, 422; V.Lil~i}, Severo-Zapadna Makedonija, 58 (vidi i str. 62, 64); T.Tomoski, Gradovi vo Polog, Makedonija, (istoto i vo Tetovo i Tetovsko, 74-76). Od postarata istoriografska literatura sporedi: P.Mutaf~iev, Vlad1telit1, 280, koj iska`al mislewe deka mo`ebi tuka se izdigala nekoja od grani~nite Strezovi kreposti; A.M.SeliÈev, Polog, 49, 63, 76; R.M.Gruji, Polo{ko-Tetovska eparhija, 40 i bel. 20. So rezerviranost, kakva {to ima naukata kon narodnite predanija, kon ova gi pridodavame i ka`uvawata na \or~e Petrov za legendata spored koja kaleto go izgradil Strez vojvoda, a samiot avtor tamu registriral ostatoci od urnatini koi zaedno so okolnite mesta bile narekuvani Strezóo kale, poistovetuvaj}i go vojvodata so tretiraniov od nas Strez, sp. Materiali, 254. Od nego prezemal i I.Snegarov, Ohridskata arhiepiskopi I, Ovaa godina za Strezovata smrt vo ponovata nau~na literatura e {iroko prifatena (IMN I, (B.Panov); I.Bo`ilov-V.GÓzelev, Srednovekovna B lgari I, 474; K.Axievski, Pelagonija, 132; R.Radi, Oblasni gospodari, 234; F.Bari{i -B.Ferjan~i, Vesti, 54), nasproti razmislite deka ubistvoto se slu~ilo vo 1215 godina (K.Jire~ek, Istorija Srba I, 167; T.Tomoski, Skopje, 60), ili pak, duri porano, vo 1211/1212 godina (za niv vidi vo ISN I, 299 i bel. 7 (B.Ferjan~i})), koi sovremenata istoriografija ubedlivo gi razobli~uva (sp. E.Sav~eva, Strez, 86; F.Bari{i -B.Ferjan~i, Vesti, 54 bel. 41). 48 Za dejanijata na zdru`enata bugarsko-latinska vojska, o~ekuvanata voena poddr{ka od Strez, kako i aktivnostite na Epircite, podetalno kaj: R.Radi, Oblasni gospodari, ; E.Sav~eva, Strez, 84-86; A.Dan~eva-Vasileva, B lgari i Latinskata imperi, ; J.Fine, Late medieval Balkans, Ubistvoto na Strez go zabele`uvaat srpskite `itija: Svetoga Save, 168, spored koj edno mom~e po zapoved na Sava so no` mu go rasparalo stomakot na Strez; Stefan Stefana Nemawe, 65, zabele`l deka Sv.Simeon go pronizal Strez, koj umrel so ~udna smrt; Svetoga Save, 107, poso~il deka za smrtta na Strez bil vinoven bo`ji angel koj go probodel so nevidlivo kopje. na knez Stregan, nastanato najverojatno vo XVIII vek, za smrtta na Strez eksplicitno se naveduva godinata 1215-ta, koga Krez (Strez) bil proboden vo stomakot od strana na Sava, sp. P.Mutaf~iev, Vlad1telit1,

14 14 neodredenosta na podatocite vo izvorniot materijal, stavovite za poprecizna lokacija se podle`ni na relativizacija. Taka, vo osnova na utvrduvaweto na mestoto kade se odigrala Strezovata likvidacija le`i nedovolno argumentiranata konstatacija deka Polog bil od poodamna vo srpski race 50. Ottuka, se pretpostavuva deka navedenata kaj Dimitrij Homatijan nametnata vlast na Druguvitite vo Polog vsu{nost go ozna~uvala tokmu voenoto navleguvawe na Strez vo Polog vo ekot na antisrpskata koaliciona voena kampawa, po {to, temeleno na ovaa pretpostavka, se iznesuva zaklu~ok deka ubistvoto na Strez se slu~ilo vo malku pred toa osvoeniot od Strez srpski Polog 51. No, frazata za nametnatata vlast na Druguvitite vo Polog ne mo`e da se poistoveti so voen pohod, bidej}i nejzinata su{tina pretpostavuva podolgotrajna situacija, isto onakva kakva {to bila poso~enata tiranija na Druguvitite vo Verija (Ber). Za~uduva kako del od istra`uva~ite vo slu~ajot so Verija donesuvaat takov zaklu~ok 52, dodeka pak za sostojbata so vlasta na Druguvitite vo Polog, istite do{le do sprotivna konstatacija, iako vo eden moment, sporej}i so stavot za poistovetuvawe na Homatijanovata vlast na Druguvitite so pro{irenata jurisdikcija na Druguvitskiot Verijski episkop i vo Polog 53, duri naveduvaat deka izrazite 50 F.Bari{i -B.Ferjan~i, Vesti, F.Bari{i -B.Ferjan~i, Vesti, Isto mislewe zastapuva i J.Fine, Late medieval Balkans, F.Bari{i -B.Ferjan~i, Vesti, I.Duj~ev, Dragvista-Dragovitia, , koj ne naveduva deka vakov stav pred nego iska`al R.M.Gruji, Polo{ko-Tetovska Eparhija, Vo istoriografijata postojat razli~ni tolkuvawa na poso~eniov Homatijanov ekskurs: A.M.Seli{~ev (Polog, 74) smetal deka se raboti za plemenska pripadnost na Polo`anite kon Druguvitite; R.M.Gruji} (Polo{ko- Tetovska Eparhija, 52-53), poa aj}i od izvorite koi govorat za ereti~ka Druguvitska crkva, zaklu~il deka stanuvalo zbor ne za plemenska, tuku za verska pripadnost na Polo`anite kon Druguvitite; D.Dragojlovi} (Ereti~kata crkva, 166), pak, nedovolno odredeno naveduva deka Druguvitija ja opfa}ala Zapadna Makedonija, a isto taka e neprecizen i pri lociraweto na silata na Druguvutite (b.a.) na sreden Vardar, iako se povikuva na Homatijanoviot dokument vo koj se govori za vlasta na Druguvitite vo Polog (D.D. n.d. 166 bel. 51), za koj e o~igledno deka se nao a vo gornoto te~enie na Vardar; M.Bo{koski (Imiwata Makedonija i Makedonci, 146, ) smeta deka slovenskoto pleme Draguviti vo XIII vek se rasporedilo vo pogolem del od Makedonija, od Ber do Polog i Skopskata oblast. Se ~ini, najblizu do vistinata e misleweto deka stanuva zbor za nametnuvawe na ve}e afirmiranoto narodnosno ime na Druguvitite, sp. T.Tomoski, Zapisi za Druguvitite, Makedonija,

15 15 Δρουγουβιτικ ξουσ α i τ ς Δρουγουβιτ ν τιρανν δος ozna~uvaat samo i edinstveno politi~ka sila ili vlast 54. Protiv razmislite za Strezova kontrola vo Polog samo za vreme na negoviot pohod prezemen vo ramkite na poso~enata antisrpska koalicija vo 1214 godina govorat i podatocite za prezemenite protivpravni aktivnosti na sve{tenikot Mo{e (Mosho) vo vremeto na vlasta na Druguvitite vo Polog, zasvedo~eni vo poso~eniot ohridski arhiepiskopski sinodalen akt broj 94. Blagodarenie na istite, doznavame deka Mo{e (Mosho) nezakonski ja zaposednal prethodno otstapenata zemji{na parcela. Toj ostanal u`ivatel na ovaa parcela sè do svojata smrt, koga istata ja nasledil negoviot zet Dobre, najverojatno otkako se izvr{ila raspredelba na ostavinata me u rodninite na pokojniot, po {to i toj prodol`il da se koristi so nejziniot benefit, nasaduvaj}i ja so lozje. Informaciite od navedeniot dokument svedo~at deka za celoto toa vreme vo Polog postoela (bila nametnata) vlasta na Druguvitite. Tu`bata so koja monahot Gerasim, vo imeto na svojot test Dra`a, baral da mu se vrati zemji{nata parcela i pokraj toa {to Dobre ve}e bil nasadil del od nea so lozje, e podnesena duri otkako situacijata na terenot se izmenila, odnosno nabrgu otkako se vospostavila epirskata vlast vo Oblasta (Ν ν ο ν τ ν πραγμ των ε ς τ καθεστ ς πανελθ ντων, νε σει Θεο ) 55. Tokmu poradi faktot {to se vostanovila prethodno postoe~kata (vizantiska) sostojba vo Polog, vlasta na Druguvitite, odnosno na Strez, vo Oblasta, vo ovoj sinodalen dokument bila percepirana kako privremena, poto~no vremeno nametnata vo odreden period nezavisno od negovata vremenska dol`ina. Soznanijata za politi~kata istorija na Polog vo prvite dve decenii od XIII vek, komparirani so izvornite podatoci sodr`eni vo ovoj sinodalen akt ni ovozmo`uvaat pribli`no utvrduvawe na vremeto na Mo{e(sho)vata uzurpacija na osporenata parcela, potoa, fiksirawe na vremeto koga se 54 F.Bari{i -B.Ferjan~i, Vesti, Ponemata diaphora, No. 94, 316, R.Radi, Oblasni gospodari, 231 bel. 42, iako mo{ne pretpazlivo, lucidno dopu{ta deka Strezovata vlast vo Polog morala da potrae izvesno

16 16 slu~ilo prvoto parni~ewe me u Dra`a i Mo{e (Mosho), kako i prvi~noto Mo{e(sho)vo bespravno zaposednuvawe na zemjata na Dra`a. Taka, imaj}i go vo predvid podatokot ponuden vo ovoj dokument za toa deka vratenata parcela Mo{e (Mosho) bespravno ja zaposednal vo vremeto koga vrz Polog se nametnala vlasta na Strez vo vremenskiot interval maj-esen 1208 godina, proizleguva deka toj nastan se odigral vo krajot na istata ili polovinata od narednata 1209 godina. Ovaa hronolo{ka odredinca ponatamu ni ovozmo`uva pribli`no da go utvrdime i parni~eweto me u Dra`a i Mo{e (Mosho). Imeno, soglasno izvornite informacii za toa deka Mo{e(sho)vata uzurpacija na osporenata parcela pred sinodalniot sud bila izvr{ena po okolu tri godini od donesenoto sudska odluka ( λαβε μετρηθ ν πρ ς σ τητα το ο κε ου κα το τ παραδοθ ν νεμ θη δ το το κα π τρισ ν τεσιν, πλ ον λαττον), odnosno vo vremeto koga vo Oblasta svoja kontrola vospostavil Strez, proizleguva deka prvoto parni~ewe najverojatno se odigralo pred lokalnite sudski vlasti okolu 1205/1206 godina. Poso~enive godini voedno pretstavuvaat i terminus ante quem za datiraweto na prvi~nata Mo{e(sho)va uzurpacija na Dra`inovata zemja, predmet na prvoto parni~ewe. Vestite ponudeni vo ovoj dokument gi poso~uvaat raznite samovolija na sve{tenikot Mo{e (Mosho), koj, zloupotrebuvaj}i ja svojata polo`ba na upravitel ( ξ ρχων) 56 vo seloto Banica, se steknuval so protivpravna personalna imotna korist 57. Imeno, spored izvornite podatoci, sproveduvaj}i stroga vlast vo seloto, Mo{e (Mosho) na mnogumina im nanel nepravdi (τ ρχ βαρε χρ μενος κα το ς κε σε κατο κους πι ζων) 58, vklu~itelno i zasvedo~enoto odzemawe zemja na Dra`a. Negovite nezakonski dejanija vreme kako bi mo`ele da se odigraat slu~uvawata navedeni vo imotniot spor ponudeni vo Homatijanoviot akt No Izrazot ξ ρχων od P.Nikov (Materi li, 8) e preveden kako upravl vaè, kaj F.Bari{i}-B.Ferjan~i} (Vesti, 47) slu`buju i, G.Princing (Ponemata diaphora, 192 ) vorstand (upravitel). Edinstveno M.Bo{koski (Imiwata Makedonija i Makedonci, 148) go preveduva kako crkovna slu`ba. 57 Istoto go registrira i D.Angelov, Prinos, 21, 38. Poso~uvame deka avtorot, pri lociraweto na seloto Banica pogre{no naveduva postoewe na grad Goren Polog (n.d. 21). 58 Ponemata diaphora, No. 94, 316,

17 17 osobeno se zasilile po nametnuvaweto na vlasta na Strez vo Polog 59. Taka, ako prethodno Mo{e (Mosho) so presuda bil zadol`en da mu dade za odzemenata Dra`inova parcela drugo soodvetno par~e zemja, vo poso~eniov period i toa {to go dal bespravno si go zemal nazad bez da snosi bilo kakvi pravni konsekvencii zaradi vakvata prezemena negova aktivnost. Poslednovo o~igledno svedo~i za negovata bliskost so prvite lu e na lokalnata vlast vo Polog vo vremeto na Strezovata uprava so Oblasta i nivnata tolerantnost kon Mo{e(sho)vite postapki, dotolku pove}e {to poso~enata parcela toj ja zadr`al do krajot na svojot `ivot i duri ja ostavil vo nasledstvo, odnosno, najverojatno ja dal kako miraz na svojata }erka koja se oma`ila za tu`eniot sve{tenik Dobre. Oslovuvaweto na Mo{e (Mosho) kako upravitel na seloto Banica, od edna strana, kako i informaciite za postoewe na selani-olicetvoteni vo likot na Dra`a-sitni zemjosopstvenici koi slobodno raspolagaat so svoite imoti i imaat polna pravna sloboda, od druga strana, vo nau~nata literatura e protolkuvano kako svedo{tvo za postoewe slobodna selska op{tina. Vo nea selanite se upravuvale od mesni lica, vo slu~ajov sve{tenikot Mo{e (Mosho), i vo finansisko-administrativen pogled bile direktno pot~ineti na organite na centralnata vlast 60. Ponudenite vesti za nedobronamernite postapki na Mo{e (Mosho) i konsekvenciite od istite koi prvi~no rezultirale so izrekuvawe sudska presuda protiv vakvite aktivnosti, svedo~at za postoewe na lokalen sudskoadministrativen aparat vo Polog, so {to, prodol`uvala vizantiskata pravna tradicija vo Oblasta 61. Imeno, vo tri navrati imame eksplicitno 59 Mo{e(sho)vite zloupotrebi gi registriraat i F.Bari{i -B.Ferjan~i, Vesti, D.Angelov, Prinos, 10, 19, 21-22, 39. Avtorot, vrz baza na malubrojnite svidetelstva za zavisni lu e vo sinodalnite akti od Homatijanovata zbirka, iznesuva konstatacija deka vo prvite decenii na XIII vek slobodnite selani bile daleku pobrojni (iako i za niv nema mnogu svedo{tva b.n.) od zavisnoto naselenie (n.d., 34). 61 Vo svoite analizi za tradicijata na vizantiskoto pravo vo Skopskata oblast vo XIII vek, A.Solovjev (Srbi i vizantisko pravo, 37-38, 42) iznel pretpostavka deka naselenieto koe `iveelo po gradovite bilo naviknato vo bra~nite, naslednite i privatno-pravnite parnici da im se obra}a na vizantiskite sudovi i da se slu`at so poimi od vizantiskoto pravo vo svoite socijalni i ekonomski odnosi. Primerot so sve{tenikot Mo{e (Mosho) i Dra`a od seloto Banica vo Goren Polog pretstavuva svedo{tvo deka vizantiskoto pravo bilo

18 18 naveduvawe na sud i sudska parnica (ε ς δικαστ ριον τ ν δικ σαντα ε λκυσε, δ καιος γν σθη; το ς κεκριμ νοις ο κ φησ χασε; τι γεγονυ α κρ σις μ σον τ ν πενθερ ν μφοτ ρων) 62, od kade se sogleduva postoewe na lokalen sud i sudski vlasti vo Polog. Isto taka, informacijata deka po donesenata presuda se izleglo na teren za da mu se dade vo zamena soodvetna parcela na Dra`a ( λαβε μετρηθ ν πρ ς σ τητα το ο κε ου) 63, govori za postoeweto na administrativni slu`benici so katastarski funkcii koi dejstvuvaat po naredba na sudot, soglasno sudskata odluka. Vo sinodalniot protokol No. 94 postojat podatoci za stopanskata istorija koi svedo~at za praktikuvawe na zemjodelie i lozarstvo vo Polog. Pritoa, lozovite nasadi bile pove}e ceneti od zemjodelskite parceli, taka {to, koga se imalo uslovi za toa naselenieto ja zasaduvalo zemjata so vinova loza, zgolemuvaj}i í ja na toj na~in nejzinata vrednost. Vo poso~eniov dokument na dva pati imame eklatantna potvrda za toa. Taka, spored ponudenite izvorni vesti, otkako Mo{e (Mosho) odzel parcela zemja od Dra`a, istata ja zasadil so vinova loza ( μπελ να καταφυτε σας). Me utoa, soglasno donesenata presuda po tu`bata na Dra`a, toj trebalo da ja vrati zemjata, no bidej}i ve}e ja bil nasadil so lozje i so toa nesomneno í ja zgolemil cenata i o~ekuvaniot benefit od nea, najverojatno po negov predlog-prifateno od sinodalniot sud, bilo nalo`eno namesto taa parcela da dade drugo soodvetno par~e zemjodelska zemja ( νθ τερον τ πιον). Ponatamu, Mo{e (Mosho) nezakonski ja zaposednal i ovaa dadena zemji{na parcela, a po negovata smrt, dobivaj}i ja vo miraz, zetot Dobre postapil isto kako {to negoviot test napravil so prethodno odzemenata parcela, nasaduvaj}i ja na eden del so vinova loza ( κ μ ρους ε ς τ τοιο τον τ πιον φ τευσε κλ ματα, ς ρξ μενος ε ς μπελ να το το ποκ recipirano ne samo vo gradskite, tuku i vo ruralnite oblasti vo Severozapadna Makedonija. 62 Ponemata diaphora, No. 94, 316: 20-21; 25-26; Isto, No. 94, 316,

19 19 αταστ σαι) 64. No, ovoj pat sinodalniot sud nalo`il da mu se vrati na tu`itelot Gerasim tokmu osporenata zemji{na parcela i pokraj toa {to Dobre na nea ve}e bil zasadil lozje. REFERENCI: I. IZVORI 1. Svetoga Svetoga Save Svetoga Simeona, Priredila Radmila Marinkovi, prevod Lazar Mirkovi, Beograd P.Nikov, Materi li nikov P., Materi li za sr1dnev1kovnata istori na B lgari, GSU IF kn. XVIII, 7, Sofi J.B.Pitra, Analecta Sacra VI-----Pitra J.B., Analecta sacra et classica Spicilegio Solesmensi parata VI, Juris ecclesiastici Graecorum selecta paralipomena, Parisiis-Romae Ponemata diaphora-----demetrii Chomateni Ponemata diaphora. Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Volumen XXXVIII, Series Berolinensis, Ediderunt H.-G.Beck, A.Kambylis, R.Keydell. Recensuit Günter Prinzing, Berolini et Novi Eboraci MMII. 5. Stefan Stefana Nemawe @itije Simeona Nemawe od Stefana Prvoven~anoga, izd. orovi V., Svetosavski zbornik, kn. 2, Beograd Svetoga Svetoga V/1, priredio Dimitrije Bogdanovi, Beograd Choniates Nicetae Choniatae Historia, ed. A.van Dieten, Berolini II. LITERATURA 1. B.Aleksova, Srednovekovni nao ali{ta aleksova B., Srednovekovni nao ali{ta vo Polozite, Glasnik na Institutot za nacionalna istorija, god. 3, br.1, Skopje D.Angelov, Prinos Angelov D., Prinos k m narodnostnite i pozemelni otno{eni v Makedoni (Epirski Despotat) prez p rvata ~etv rt na XIII vek (glavno spored dokumentite na Ohridskata arhiepiskopi ), Izvesti na Kamarata na narodnata kultura, Tom IV, No. 3, Sofi Arheolo{ka karta II Arheolo{ka karta na Republika Makedonija, Tom II, Skopje K.Axievski, Makedonija i Latinskoto carstvo axievski K., Makedonija vo prvite godini po formiraweto na Latinskoto carstvo ( ), GZFF kniga 8 (34), Skopje K.Axievski, Pelagonija-----Axievski K., Pelagonija vo sredniot vek (od doa aweto na slovenite do pa aweto pod turska vlast), Skopje F.Bari{i -B.Ferjan~i, Vesti Bari{i F.-Ferjan~i B., Vesti Dimitrija Homatijana Oblasta vlasti Druguvita, Zbornik Radova Vizantolo{kog Instituta kw. XX, Beograd M.Blagojevi, Srbija u doba Nemawi a blagojevi M., Srbija u doba Nemawi a, Beograd I.Bo`ilov, Famili ta na Asenevci Bo`ilov I., Famili ta na Asenevci ( ), genealogija i prosopografija, Sofi I.Bo`ilov-V.GÓzelev, Srednovekovna B lgari Bo`ilov I.- GÓzelev V., Istori na srednovekovna B lgari VII-XIV vek. Tom I, Sofi M.Bo{koski, Imiwata Makedonija i Makedonci Bo{koski M., Imiwata Makedonija i Makedonci vo srednovekovnite izvori, Skopje Isto, No. 94, 316,

20 R.M.Gruji, Polo{ko-Tetovska eparhija gruji R.M., Polo{ko-Tetovska eparhija i manstir Le{ak, Glasnik Skopskog nau~nog dru{tva Kw. XII, Odeqewe dru{tvenih nauka 6, Skopqe A.Dan~eva-Vasileva, B lgari i Latinskata imperi Dan~eva-Vasileva A., B lgari i Latinskata imperi ( ), Sofi D.Dragojlovi}, Ereti~kata crkva dragojlovi} D., Ereti~kata crkva Drogovetija i makedonskite droguviti, GINI XIX/3, Skopje I.Duj~ev, Dragvista-Dragovitia Duj~ev I., Dragvista-Dragovitia, REB 22, Paris T.@ivkovi, Ju`ni Sloveni @ivkovi T., Ju`ni Sloveni pod vizantijskom vla{ u ( ), Beograd V.Zlatarski, Istori III-----Zlatarski V., Istori na b lgarskata d `ava prez srednite vekove, tom 3, Vtoro b lgarsko carstvo/b lgari pri Asenevci ( ), vtoro fototipno izdanie,sofi IMN I Istorija na makedonskiot narod, Tom prvi. Makedonija od praistoriskoto vreme do potpa aweto pod turska vlast (1371 godina), Skopje ISN I-----Istorija srpskog naroda, Prva kwiga (Od najstarijih vremena do Mari~ke bitke 1371g.), Beograd Istori na B lgari, Istori na B lgari, Tom Treti. Vtora B lgarska D r`ava, Sofi K.Jire~ek, Istorija Srba I Jire~ek K., Istorija Srba. Prva kwiga do 1537 godine (politi~ka istorija), Beograd V.Kravari, Villes et villages kravari V., Villes et villages de Macédoine occidentale, Paris Lampe Lampe G.W.H., A Patristic Greek Lexicon, Oxford, V.Lil~i}, Severo-Zapadna Makedonija Lil~i} V., Nau~no-istra`uva~ki proekt Severo-Zapadna Makedonija vo docnata antika i sredniot vek, Makedonsko nasledstvo I/2, Skopje LSJ Liddell H.G., Scott R., Jones H.S., A Greek-English Lexicon, with a revised supplement, Oxford, Materiali Materiali po izu~vanieto na Makedoni (\or~e Petrov), Sofi I.Mikul~i}, Srednovekovni gradovi mikul~i} I., Srednovekovni gradovi i tvrdini vo Makedonija, Kniga 5, Skopje P.Mutaf~iev, Vlad1telit Mutaf~iev P., Vlad1telit1 na Prosk1. Stranici iz istori ta na B lgarit1 v kra na XII i na~aloto na XIII v1k, SbornikÝ na BAN, kn. I, klon istoriko-filologi~en i folkloren, 1, Sofi D.M.Nicol, Despotate-----Nicol D.M., The Despotate of Epiros, Oxford A.Popovi, Titulatura ohridskog arhiepiskopa popovi A., Titulatura ohridskog arhiepiskopa u pismima Dimitrija Homatijana, ZRVI 38, Beograd 1999/ R.Radi, Oblasni gospodari-----radi R., Oblasni gospodari u Vizantiji krajem XII i u prvim decenijama XIII veka, ZRVI XXIV/XXV, Beograd E.Sav~eva, Strez-----Sav~eva E., Sevastokrator Strez, GSU IF, T.68 (1974), Sofi A.M.SeliÈev, Polog SeliÈev A.M., Polog i ego bolgarskoe naselenie. Istori~eskie, Ìtnografi~eskie i dialektologi~eskie o~erki severo-zapadnoi Makedonii (s Ìtnografi~eskoÓ kartoó Pologa), Sofi I.Snegarov, Ohridskata arhiepiskopi I-----Snegarov I., Istori na Ohridskata arhiepiskopi, Tom 1. Ot osnovavaneto & do zavlad vaneto na Balkanski poluostrov ot turcite, vtoro fototipno izdanie, Sofi Iv.Sn1garov, Bra~noto pravo II-----Sn1garov Iv., Bra~noto pravo na Ohridskata arhiepiskopi v XIII v. (pri arhiepiskopa Dimit r Homatian ), Duhovna kultura kn. 30 i 31, Sofi. 35. A.Solovjev, Srbi i vizantisko pravo-----solovjev A., Srbi i vizantisko pravo u Skopqu po~etkom XIII v., GSND kw. XV-XVI, odeqewe dru{tvenih nauka 9-10, Skopqe 1936.