Τ Ο Ε Υ Ρ Ο Σ Τ Ο Υ Ο Ρ Ι Ο Υ : Α Π Ο Τ Ο Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Ο Σ Τ Ο Ο Ρ Ι Ο

Transcript

1 Τ Ο Ε Υ Ρ Ο Σ Τ Ο Υ Ο Ρ Ι Ο Υ : Α Π Ο Τ Ο Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Ο Σ Τ Ο Ο Ρ Ι Ο «Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ιστορία ενός τόπου οφείλει να είναι η ίδια η «αυτοπραγμάτωση» του. Αυτά που υπάρχουν ως δυνατότητες στο ξεκίνημα αποκαλύπτονται μέσα από την ανθρώπινη δραστηριότητα, φωτίζονται, και «διαφυλάσσονται» σε έργα αρχιτεκτονικής τα οποία είναι ταυτόχρονα «παλαιά και νέα» R. Venturi, 1967 Ι σ τ ο ρ ι κ ή Μ υ θ ο λ ο γ ι κ ή - Σ υ μ β ο λ ι κ ή χ ω ρ ο θ έ τ η σ η τ ο υ Κ ε ρ α μ ε ι κ ο ύ Ο αρχαιολογικός χώρος του Κεραμεικου αποτελεί ένα τυχαίο απόσπασμα της Αρχαίας Αθήνας, το οποίο κατοικείται από τα προϊστορικά χρόνια. Βρίσκεται μεταξύ των οδών Ερμού και Πειραιώς και αποτελεί το βορειοδυτικό τμήμα της αρχαία. Ο Κεραμεικός ήταν προάστιο των Αθηνών και εκτεινόταν κατά μήκος της κοίτης του ποταμού Ηριδανού. Κατά μια εκδοχή η ονομασία του προέρχεται από τον Κέραμο υιό του Διονύσου και της Αριάδνης.Κατά μια την άλλη εκδοχή προέρχεται από τα κεραμοποιεία που στεγάζονταν στις όχθες του ποταμού και τα οποία χρησιμοποιούσαν τη λάσπη του σαν πρώτη ύλη. Το 478 πχ με την κατασκευή του Θεμιστόκλειου τείχους της Αθήνας, ο Κεραμεικός που έως τότε εκτεινόταν μέχρι την Αρχαία Αγορά, χωρίστηκε σε δύο μέρη τον Έσω και τον Έξω Κεραμεικό. Ο Εξω Κεραμεικός αποτελεί την νεκρόπολη των Αθηνών ενώ o Έσω Κεραμεικος είχε οικιστικό χαρακτήρα. Δύο πύλες, η Ιερά πύλη και το Δίπυλο και συνέδεαν τα δύο μέρη. Από αυτές τις πύλες περνούσαν οι πομπικές οδοί των δύο μεγαλύτερων γιορτών του Αρχαίου Κόσμου 1

2 -Το Δ ί π υ λ ο ήταν η μεγαλύτερη και επισημότερη πύλη της πόλης. Το όνομά της οφείλεται στα δύο ανοίγματα που οδηγούσαν σε εσωτερική αυλή με τέσσερις πύργους στις γωνίες. Ήταν δηλαδή μια ισχυρή αμυντική διάταξη. Από το Δίπυλο περνούσε ο Δρόμος που οδηγούσε την πομπή των Παναθηναίων (λαμπαδηδοδρομίες, αγώνες μουσικοί και γυμναστικοί, θυσίες) προς τιμή της πολιούχου Αθηνάς, μέσα από την Αγορά ως την Ακρόπολη. Την πομπή οδηγούσε τροχοφόρο πλοίο στα ιστία του οποίου μεταφερόταν το πέπλο που είχε υφανθεί για τη θεά Αθηνά και το οποίο παραδιδόταν στο ξόανο της θεάς μέσα στον Παρθενώνα.Η συνέχεια του Δρόμου από την άλλη πλευρά του τείχους, οδηγούσε στην Ακαδημία του Πλάτωνα. -Από την Ι ε ρ ά Π ύ λ η περνούσε ο Ηριδανός ποταμός και η Ιερά οδός η οποία οδηγούσε την πομπή προς τιμή της θεάς Δήμητρας και Περσεφόνης έξω από την πόλη στην Ελευσίνα. Ο Άγγελος Σικελιανός τοποθέτησε την σημασία αυτής της αρτηρίας. Στην πομπή παραλάμβαναν το άγαλμα του Ιάκχου και τα μετέφεραν στην Ελευσίνα. Εκεί λάμβαναν χώρα μυστηριακές τελετές που αφορούσαν στη συμφιλίωση με το θάνατο με συμβολισμούς που αναφέρονταν στην καρποφορία της γης και τον κύκλο των εποχών. -Ένας τρίτος δρόμος ξεκινά από τον Κεραμεικό και καταλήγει στον Πειραιά, η Ο δ ό ς τ ω ν Τ ά φ ω ν. Η Οδός αποτελεί τμήμα του Αρχαίου νεκροταφείου, καθώς ο Κεραμεικός ήταν χώρος ταφής των Αθηναίων από τα προϊστορικά χρόνια. Κατά αποκλειστικότητα δε κυρίως μετά τον 6ο πχ αιώνα όταν απαγορεύτηκε η ταφή μέσα στα όρια της πόλης. -Ανάμεσα στα τείχη της πόλης και την τάφρο, περνά η Π ε ρ ι φ ε ρ ι κ ή Ο δ ό ς Σχέση του Κεραμεικού με αλλα τμηματα της αρχαίας πόλης Είσοδος της πόλης Σημαντικές χαράξεις στον Κεραμεικό 2

3 Ταφικά συγκροτήματα από διαφορετικές ιστορικές περιόδους έχουν ανασκαφεί σε όλη σχεδόν την περιοχή του. Δίνοντας μια εικόνα για την εξέλιξη των ταφικών συνηθειών σαν μια διαδοχή η οποία μας δίνει ερείσματα για την αντίστοιχη μεταβολή της θρησκευτικής συνείδησης. Η μεταβολή των ταφικών συνηθειών μπορεί να προσεγγιστεί σαν τη διαχρονία της επαναδιευθέτησης του εδάφους (γη) σε σχέση με το ανθρώπινο σώμα και τα ταφικά αντικείμενα. (Σήματα-κτερίσματα, Αγγεία, Αμφορείς, Τεφροδόχοι) Στην Υ π ο μ υ κ η ν α ι κ ή ε π ο χ ή έχουμε στην βόρεια όχθη του Ηριδανού Ποταμού δείγματα θαλαμοειδών και λακκοειδών τάφων που καλύπτονταν από μικρό λοφίσκο. (το κεφάλι των νεκρών ήταν στο βορρά ώστε πιθανόν το βλέμμα του να είναι στραμμένο στην Ελευσίνα).Η διάταξη των τάφων σε σειρές,υποδηλώνει την ύπαρξη μιας οργανωμένης κοινότητας Στην Π ρ ω τ ο γ ε ω μ ε τ ρ ι κ ή π ε ρ ί ο δ ο ξαφνικά παύει η ταφή των νεκρών και για τα επόμενα 200 χρόνια οι νεκροί σχεδόν αποκλειστικά καίγονται. Η καύση γίνεται έξω από τον τάφο και η τέφρα εναποτίθεται σε αμφορέα (τεφροδόχος αμφορέας ) στο βάθος τετράγωνου λάκκου, που καλυπτόταν με μικρό λοφίσκο όπως και στην υπομυκηναική περίοδο. Στο δεύτερο μισό του 10ου αιώνα ο λοφίσκος αντικαθίσταται από με λίθινο μνημείο και μνημειώδες επιβλητικό αγγείο που σημάδευε την θέση του νεκρού. Στο τέλος του 9 ο υ α ι ώ ν α επανήλθε η ταφή των νεκρών ταυτόχρονα με την καύση. Οι νεκροί ενταφιάζονται κάτω από απλές λίθινες πλάκες και μικρό τύμβο. Κατά τη διάρκεια του 9ου και 8ου αιώνα τα ταφικά αγγεία πάνω στους τάφους γίνονται όλο και πιο μνημειώδη και σε αυτή την περίοδο εντοπίζονται τα γνωστά αγγεία του Διπύλου. Κατά τη διάρκεια του 7 ο υ α ι ώ ν α καταργείται ο τεφροδόχος αμφορέας διότι η καύση γινόταν μέσα στον λάκκο. Όμως στην επιφάνεια διαμορφώνονται αύλακες μέσα στις οποίες τοποθετούνταν προσφορές. Οι αύλακες αυτές έχουν πολλές φορές τέτοιο μήκος ώστε να δίνεται η δυνατότητα να γίνονται ταυτόχρονα θυσίες σε πολλαπλούς τάφους. Η σήμανση του τάφου ήταν ένας μικρός κρατήρας ή ακόμη και λίθινο μνημείο. Τον 6ο α ι ώ ν α λόγω έλλειψης χώρου αλλά και εξαιτίας των νόμων κατά της πολυτέλειας των τάφων, οι διαστάσεις των τύμβων περιορίζονται. Την εποχή αυτή υπερτερεί η ταφή έναντι της καύσης. Αυτή την εποχή με την ισονομία του Κλεισθένη ο τόπος ταφής των επισήμων αναδιαρθρώθηκε και μετά από διαδοχικές επιχώσεις έγινε νεκρόπολη και για τους απλούς πολίτες. Τον 5 ο α ι ώ ν α με την κατασκευή των τειχών η νεκρόπολη διαχωρίζεται από την πόλη. (Αυτό στέρησε τους νεκρούς από την λατρεία τους και για αυτό ο Θεμιστοκλής προκάλεσε την οργή πολλών Αθηναίων) Στο τέλος του αιώνα έχουμε τα πιο όμορφα επιτύμβια ανάγλυφα όπως η στήλη της Ηγησούς. Ανάλογοι με του ιδιωτικούς τάφους ήταν οι δημόσιοι οι οποίοι σημαίνονταν με ένα περιτοίχισμα και απλές μαρμάρινες στήλες με τα ονόματα των νεκρών Τον 4 ο α ι ώ ν α ταυτόχρονα με τη διευθέτηση της όχθης του ποταμού διαμορφώθηκαν τα κράσπεδα της οδού των τάφων όπως τα βλέπουμε σήμερα. (Σήμερα περπατάμε στο επίπεδο των δρόμων όπως ήταν διαμορφωμένοι κατά την κλασσική περίοδο ).Με το νόμο του Δημήτριου του Φαληρέως για την πολυτέλεια των καθιερώνεται η σήμανση τους με ένα ορθογώνιο κομμάτι μαρμάρου σε σχήμα σαρκοφάγου ή με μικρό ενεπίγραφο κιονίσκο. Διαδοχικά τα ταφικά μνημεία μέχρι τη ρωμαϊκή περίοδο χάνουν την επιβλητικότητα τους. 3

4 Τομή στο έδαφος του κυκλικού ταφιού περιβόλου (9) με τάφους επανω απο την κοίτη του Ηριδανού Αναπαράσταση τύμβων και ταφικών κτισμάτων τυο 7ου π.χ. αι. (κατά Kurber) Πρωτογεωμετρική πυρά: τομή στο έδαφος Σαρκοφάγοι στο βόρειο τοίχο του γωνικακού άνδηρου (19),τομή στό έδαφος 4

5 Στον Κεραμεικό χωροθετούνται σημαντικές λειτουργίες της πόλης των Αθηνών. Τα σημαντικά κτίρια - περιοχές είναι τα εξής: - Το Π ο μ π ε ί ο ν Από το Πομπειίον ξεκινούσε η πομπή των παναθηναίων.στην αυλή του μπορούσε να χωρέσει το πλοίο της Πομπής των Παναθηναίων. Στα δωμάτια του Πομπειίου φυλάσσονταν τα ιερά σκευή τα οποία χρησιμοποιούσαν στις γιορτές. Το Πομπείο χρησίμευε και ως Γυμνάσιο. - Το Δ η μ ό σ ι ο Σ ή μ α - το λεγόμενο Σήμα, Πολύανδρον ή απλώς Μνήμα. Ήταν το δημόσιο νεκροταφείο της πόλης. Στο Χώρο αυτό ενταφιάζονται οι Αθηναίοι που έπεσαν νεκροί στη διάρκεια της μάχης και αυτοί που ενταφιάζονται «δημοσία δαπάνη».οι τάφοι βρίσκονταν στα πλάγια μια πολυσύχναστης οδού πλάτους 40 μ. Εκεί μπορούσαν να γίνουν μεγάλες δημόσιες συγκεντρώσεις. (Ίχνη από ξύλινες κερκίδες, αρματοδρομίες λαμπαδηδοδρομιες) - Το Τ ρ ι τ ο π α τ ρ έ ι ο Ήταν ένα ιερό που πιθανολογείται ότι ήταν αφιερωμένου στο γένος και στις ψυχές των νεκρών προγόνων. Χώρος που σύμφωνα με επιγραφή που έχει βρεθεί, ήταν Άβατον. Αναπαράσταση του τε ιχους και των πθλών και των κτιρίων (κατά Παπαχατζή) Σημαντικές περιοχές του Κεραμεικού 5

6 Η νεκρόπολη του Κεραμεικού χαρακτηρίζεται από την ροικότητα. Ροικότητα που σχετίζεται με τη διέλευση των δρόμων, τα ίχνη των μεγάλων πομπών της αρχαιότητας και το στοιχείο του νερού.τα νερό όμως σαν ρέον στοιχείο χαρακτηρίζει και την τοπιογραφία του Άδη. Ο Ά δ η ς στην Ιλιάδα είναι το βασίλειο βρίσκεται στα βάθη της γης. ΥΠΟ ΚΕΥΘΕΑ ΓΑΙΑΣ. Ο Όμηρος στην Οδύσσεια τοποθετεί τον Άδη στο Δυτικό πέρας του Ωκεανού.Δηλαδή ο ο Άδης ήταν υπόγειος στη Ιλιάδα και επίγειος στην Οδύσσεια. Επικράτησε από τις δυο εκδοχές αυτή της Ιλιάδος. ΑΙΔΗΣ,ΑΙΔΩΝΕΥΣ, ΑΙΣ, ΑΔΗΣ,ΠΛΟΥΤΩΝ, ΠΟΛΥΔΕΓΜΩΝ,ΠΟΛΥΔΕΚΤΗΣ Ο Αδης (αόρατος ) ήταν ταυτόχρονα πρόσωπο και χώρος. Την τοποθεσία του διέσχιζαν πέντε ποτάμοί: Ο Αχέρων, ο Κωκυτός, Ο Πυριφλεγέδων, Η Λήθη και η Στύξ -Ο Α χ έ ρ ω ν ήταν ο ποταμός της λύπης αφού όσοι κατέβαιναν σε αυτόν έχαναν πλέον τη Χαρά τους. Ετυμολογείται από το «Αχέα- ρέων», έρεε άγχη, δηλαδή στεναγμούς. - Ο Κ ω κ υ τ ό ς ήταν ο ποταμός των δακρύων, από το ρήμα κοκκύω που σημαίνει θρηνώ και οδύρομαι, διότι έκλαιγαν αυτοί που αποχωρίζονταν τον κόσμο. - Ο Π υ ρ ι φ λ ε γ έ θ ω ν ετυμολογείται από το Πυρ και φλεγύω, ή το τοπικό ρήμα φλεγέθω, που σημαίνει κατακαίω - Η Σ τ υ ξ, ο μόνος υποχθόνιος ποταμός καθώς οι άλλοι ήταν επίγειοι, Κατά τους Ορφικού ήταν πηγή. Στο όνομα της ορκίζονταν οι θεοι. Το νερό της Στυγός ήταν κατά τον Ησίοδο το άφθιτον, το αιώνιον, το ωγύγιον, το παμπάλαιον ύδωρ που κυλούσε από πανύψηλο και απότομο βράχο. -Η Λ ή θ η, η οποία εμφανίζεται και ως πηγή ήταν ποταμός που το νερό του έφερνε τη λησμονιά Στους Ορφικούς εμφανίζεται η πηγή της Μ ν η μ ο σ ύ ν η ς και της Λ ή θ η ς. Ο Κεραμεικός ήταν η περιοχή εισόδου της πόλης, χώρος με πολλαπλές καθημερινές δραστηριότητες της πόλης και ταυτόχρονα νεκροταφείο. Ενδεικτική της συνύπαρξης νεκρών και ζωντανών στην πρακτική των Αθηναίων είναι η γιορτή των Ανθεστηρίων. Αρχικά ξεκινούσαν σαν μια γιορτή για το κρασί προς τιμή του Διονύσου.(ήταν και παιδική γιορτη) Η τελευταία όμως μέρα που λεγόταν Χύτροι είχε εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα. Ήταν ημέρα μνήμης αφιερωμένης στους νεκρούς.τους προσφέρονταν αγγεία με άνθη λαχανικά και π α ν σ π ε ρ μ ί α σ ι τ η ρ ώ ν, ενσωματώνοντας την ιδέα του Θ α ν ά τ ο υ ω ς κ α ρ π ο δ ό τ η. Η κυριότερη θυσία εκείνη την ημέρα γινόταν για τον Ερμή ψυχοπομπό. Αυτόν δηλαδή που οδηγούσε τις ψυχές στον Άδη. Μέσω του Ερμή γινόταν ανάκληση των νεκρών. 6

7 Mαρμάρινες επιτύμβιες λήκυθοι απο την ανασκαφή στον Κεραμεικό. Απεικονίζονται συναντήσεις ζωντανών με νεκρούς σε τυπική στάση χειραψίας 7

8 8