ΚΕΙΜΕΝΟ Η ΗΘΙΚΗ ΣΤΑΘΜΗ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ

Transcript

1 ΚΕΙΜΕΝΟ Η ΗΘΙΚΗ ΣΤΑΘΜΗ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ Είναι στα χρόνια μας ηθικά πιο διεφθαρμένος ο άνθρωπος από άλλοτε; Ή επειδή έχει λυτρωθεί από τις προλήψεις έγινε λιγότερο υποκριτικός και, επομένως, τιμιότερος; Είναι διάχυτη η αντίληψη ότι η έκλυση των ηθών σαν τη σημερινή δύσκολα θα μπορούσαμε να συναντήσουμε σ' άλλη περίοδο της ιστορίας. Μήπως όμως η εντύπωση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι άλλοτε οι άνθρωποι έπρεπε και ήξεραν να κρύβουν τις παρεκτροπές τους, ενώ στην εποχή μας οι προφυλάξεις του είδους τούτου έγιναν περιττές και όλα έρχονται στην επιφάνεια; Έλειψε βέβαια η ντροπή και αυτό είναι μεγάλη ζημιά. Αλλά περιορίστηκε και ο φαρισαϊσμός και αυτό είναι χωρίς αμφιβολία κέρδος. Έπειτα προσέχουμε τα σημερινά σκάνδαλα και τα θεωρούμε πρωτοφανή. Αν γνωρίζαμε όμως καλύτερα τους παλαιότερους καιρούς, που από την απλοϊκότητα τους φανταζόμαστε παραδεισιακούς, δε θα ήταν δύσκολο να πεισθούμε ότι είμαστε ίσως τόσο πολύ χειρότεροι από τους μακρινούς προγόνους μας. Ο τελευταίος πόλεμος μας έδωσε την ευκαιρία να φρίξουμε με την έκταση που πήραν μερικά χαρακτηριστικά για τη διαφθορά του ανθρώπου φαινόμενα, όπως η εγκληματική κερδοσκοπία της «μαύρης αγοράς», τα βασανιστήρια μέσα σε στρατόπεδα αιχμαλώτων και ομήρων, η αγριότητα του εμφυλίου, του αδερφικού σπαραγμού. Αν διαβάσουμε όμως τον κώδικα του Χαμουραμπί και τον «Κατά σιτοπωλών» λόγο του Λυσία, θα βεβαιωθούμε ότι στο μαυρεμπόριο ούτε χειρότερη ούτε καλύτερη από άλλες εποχές υπήρξε η δική μας. Οι ευσεβείς Πέρσες βασάνιζαν σκληρά τους αιχμαλώτους τους και παλαιότερα οι Ασσύριοι ήταν πολύ εφευρετικοί σε τέτοια μαρτύρια. Τέλος ο Θουκυδίδης μας έχει διασώσει σκηνές αγριότητας & εμφυλίους πολέμους που δεν υπολείπονται από τις σύγχρονες θηριωδίες. Η ήρεμη και αντικειμενική κρίση του Θουκυδίδη έθεσε, νομίζω, ορθά και οριστικά το ζήτημα τούτο. Να τι γράφει: «Με τις στάσεις πολλά και μεγάλα δεινά έπεσαν στις πόλεις. Τέτοια που γίνονται και πάντα θα γίνονται, έως ότου θα είναι η ίδια η φύση των ανθρώπων. Κάποτε τα γεγονότα αυτά είναι πιο ήσυχα και παραλλάζουν στη μορφή, ανάλογα με τον τρόπο που γίνονται κάθε τόσο οι μεταβολές στα συμβαίνοντα. Βέβαια στους χρόνους της ειρήνης και της πολιτικής ησυχίας και οι πόλεις και οι ιδιώτες είναι πιο καλόγνωμοι, γιατί δεν πέφτουν σε άθελες ανάγκες. Ο πόλεμος όμως, επειδή αφαιρεί την ευκολία της καθημερινής ζωής, είναι βίαιος δάσκαλος και εξομοιώνει τις οργές των πολλών σύμφωνα με την περίσταση». 1 / 8

2 Είναι λοιπόν, πιθανό να μην είμαστε σήμερα ούτε χειρότεροι ούτε λιγότερο διεφθαρμένοι από τους ανθρώπους άλλων εποχών και άλλων πολιτισμών. Η εξέλιξη, με το νόημα της προόδου, δε φαίνεται πολύ καθαρά στην ιστορία της ηθικής ζωής και δικαιολογημένα το θέμα τούτο είναι από τα πιο δύσκολα προβλήματα. Ωστόσο υπάρχει στους χρόνους μας μια βαθύτατη ηθική κρίση, τέτοια που ο νεοευρωπαϊκός πολιτισμός, με τους τέσσερις αιώνες της ιστορίας του, πρώτη φορά ζει σε τόσο πλάτος και τόση ένταση. Η κρίση αυτή εκδηλώνεται όχι στη μεγαλύτερη από κάθε εποχή έκλυση των ηθών (τούτο, καθώς είδαμε, δεν μπορεί να θεωρηθεί αναμφισβήτητο), αλλά σ' ένα φαινόμενο πολύ πιο σοβαρό: άλλοτε ο άνθρωπος έκανε το κακό κι έπειτα τον βασάνιζε το πικρό συναίσθημα της ενοχής. Σήμερα κάνει το κακό χωρίς τύψεις. Ο άνθρωπος δηλαδή στα χρόνια μας έγινε ή πάει να γίνει ηθικά αδιάφορος (AMORAL). Όχι η καταπάτηση των ηθικών κανόνων (immoralite), αλλά η αδιαφορία προς τους ηθικούς κανόνες (ammoralite) του σύγχρονου ανθρώπου δείχνει τη βαθιά ηθική κρίση που περνά... Το συμπέρασμα μας είναι ότι δεν παραβαίνουμε τους ηθικούς νόμους περισσότερο από άλλοτε, αλλά ότι τους περιφρονούμε όσο ίσως ποτέ δεν τόλμησαν άνθρωποι άλλης εποχής να το κάνουν. Αυτή τη νέα ποιότητα έχει η ηθική διαφθορά του καιρού μας. Ε. ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ Ασκήσεις Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου σε λέξεις. Μονάδες 25 Β.1. Να αναπτύξετε σε λέξεις το νόημα της φράσης «Ο άνθρωπος στα χρόνια μας έγινε ή πάει να γίνει ηθικά αδιάφορος». 2 / 8

3 Μονάδες 12 Β2. Σε ποιο είδος δοκιμιακού λόγου ανήκει το κείμενο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας κάνοντας αναφορά στο περιεχόμενο, στη γλώσσα, στη δομή και στο σκοπό σύνταξης του δοκιμίου. Μονάδες 08 Β3. Με ποιο τρόπο οργανώνεται ο λόγος της τρίτης παραγράφου; Μονάδες 05 Β4. Βρείτε τη συλλογιστική πορεία του κειμένου. Μονάδες 05 Β5. Χρησιμοποιώντας κάθε μία από τις παρακάτω λέξεις να δημιουργήσετε ονοματικά σύνολα: παρεκτροπή, θηριωδία, κερδοσκοπία, μεταβολές, αδιαφορία. Μονάδες 05 Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ Η κοινωνικότητα και η προσαρμοστικότητα στο κοινωνικό περιβάλλον αποτελούν σημαντικά 3 / 8

4 πλεονεκτήματα για κάθε άτομο, αφού ευνοούν την κοινωνικοποίηση και την ατομική του πρόοδο. Όμως ο κοινωνικός κομφορμισμός, δηλαδή η άκριτη συμμόρφωση με τα κυρίαρχα πρότυπα ζωής, σκέψης και συμπεριφοράς, απειλεί την ελευθερία και την προσωπική ταυτότητα κάθε ατόμου. Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε ένα άρθρο λέξεων που θα δημοσιευθεί σε σχολικό περιοδικό. Μονάδες 40 Ενδεικτικές Απαντήσεις Α. Το κείμενο πραγματεύεται το κατά πόσο είναι πιο ανήθικος ο άνθρωπος σήμερα από άλλες εποχές. Αν και πολλοί πιστεύουν ότι η σύγχρονη διαφθορά δεν έχει προηγούμενο ωστόσο ο Παπανούτσος ισχυρίζεται ότι στο παρελθόν οι άνθρωποι έκρυβαν προσεκτικά την ανηθικότητά τους. Στο απώτατο αλλά πρόσφατο παρελθόν, μάλιστα, η ηθική διάβρωση έφτανε στα όρια της αισχροκέρδειας, του πολέμου και την κτηνωδίας. Στη συνέχεια ο δοκιμιογράφος επικαλείται τη μαρτυρία του Θουκυδίδη ο οποίος υποστηρίζει ότι τέτοιες καταστάσεις πάντα υπήρχαν και θα υπάρχουν στην ανθρωπότητα με διαφορετική βέβαια ένταση κάθε φορά. Επομένως η ηθική εξέλιξη του ανθρώπου αποτελεί θέμα που γεννά προβληματισμούς. Το βέβαιο πάντως είναι ότι στη νεότερη ευρωπαϊκή ιστορία η ανήθικη και άνομη συμπεριφορά δεν συνοδεύεται από τις τύψεις και τις ενοχές όπως συνέβαινε στο παρελθόν προς το άγραφο δίκαιο. Άρα καταλήγει ο Παπανούτσος, ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να μην είναι που ανήθικος είναι όμως πιο αδιάφορος από αυτόν του παρελθόντος. Β1. Λίγοι είναι εκείνοι που θα αμφισβητούσαν ότι οι άγραφοι κανόνες της ηθικής αφήνουν παγερά αδιάφορο το σύγχρονο άνθρωπο. Πράγματι οι αέναες ηθικές αξίες θα λέγαμε ότι έχουν κονιορτοποιηθεί σήμερα από τις συμπληγάδες της αμοραλιστικής κοινωνίας μας. Ο 4 / 8

5 σύγχρονος άνθρωπος έγινε καιροσκόπος, οπαδός της "ήσσονος προσπάθειας" και δε διστάζει να θυσιάσει το συλλογικό καλό προκειμένου να υπηρετήσει το ατομικό συμφέρον. Εξάλλου η ελαστική ηθική φωνή που διαθέτει τον κάνει να δέχεται αδιαμαρτύρητα το ψέμα, την υποκρισία, την ασέβεια και να φορά εύκολα μάσκες, να "ντύνεται" με ρόλους για το θεαθήναι. Επομένως αποτελεί τραγέλαφο ο όρος "ηθικός κώδικας" για το σύγχρονο άνθρωπο αφού όχι μόνο παραβιάζει τους άγραφους κανόνες αλλά και αδιαφορεί για το φαινόμενο αυτό. Β2. Αποδεικτικό ή πειθούς Περιεχόμενο: λογικό. Ο δοκιμιογράφος καταγράφει με τρόπο λογικό και Ρεαλιστικό τις παρατηρήσεις του για την ηθική διαφθορά της εποχής μας. Γλώσσα: Δηλωτική κυριολεκτική Ειδική ορολογία αφηρημένες λέξεις (έκλυση ηθών, ηθικά αδιάφορος, καταπάτηση ηθικών κανόνων) Συνεκτικά μόρια (λοιπόν, ωστόσο, αλλά, δηλαδή) Λόγιες λέξεις (υπολείπονται) Δομή: Λογική οργάνωση των ιδεών Εμφανής τριμερής δομή (πρόλογος κυρίως θέμα επίλογος) Σκοπός: να πείσει αρχικά για την ηθική αδιαφορία του σύγχρονου ανθρώπου και να πληροφορήσει για το ηθικό πρόβλημα του καιρού μας. 5 / 8

6 Β3. Ο τρόπος οργάνωσης ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου είναι με παραδείγματα (κερδοσκοπία της μαύρης αγοράς... αδελφικού σπαραγμού) Β4. Η συλλογιστική πορεία του κειμένου είναι παραγωγική γιατί ο συγγραφέας ξεκινά με μία γενική διαπίστωση (βλέπε νόημα 1ης παραγράφου) και καταλήγει σε μια ειδικότερη θέση που αφορά στο... (βλέπε νόημα τελευταίας παραγράφου). Β5. Ηθική παρεκτροπή Τρομερή πολιτική θηριωδία Ορατή, έντονη κερδοσκοπία Ριζικές, δύσκολες μεταβολές Κοινωνική αδιαφορία 6 / 8

7 Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ - Η συμβολή της κοινωνικότητας και της προσαρμοστικότητας στην κοινωνικοποίηση του ατόμου. - Οι αρνητικές συνέπειες του κοινωνικού κομφορμισμού Τίτλος άρθρου: «Κοινωνικότητα ή κοινωνικός κομφορμισμός;» Πρόλογος: Η κοινωνία δεν είναι απλώς ένα άθροισμα ατόμων. Πάνω από όλα αποτελεί ένα σύνολο αξιών, θεσμών, αντιλήψεων και κοινά αποδεκτών κανόνων και σχέσεων που συνδέουν τα μέλη της και μετατρέπουν το άθροισμα σε οργανωμένη κοινωνική ομάδα. Έτσι το άτομο, για να μπορέσει να συνυπάρξει με τους άλλους αφομοιώνει σταδιακά αυτά τα συνεκτικά στοιχεία και αναπτύσσει τις κοινωνικές δεξιότητες, διευκολύνοντας την ομαλή ενσωμάτωσή του στον κοινωνικό χώρο και την ατομική του ευδοκίμηση. Κύριο μέρος: 1ο ζητούμενο: Θετικές συνέπειες της κοινωνικότητας και της προσαρμοστικότητας του ατόμου. Η κοινωνικότητα και η προσαρμοστικότητα του ατόμου στο κοινωνικό περιβάλλον διαμορφώνουν συνθήκες κατάλληλες για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας και την ευδοκίμησή του στον κοινωνικό χώρο: - Δημιουργία κοινωνικών σχέσεων και συγκρότηση κοινωνικού περίγυρου. Διεύρυνση της σκέψης και συναισθηματική κάλυψη. - Αποδοχή του ατόμου από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο και κοινωνική καταξίωση. - Αποτροπή περιθωριοποίησης, κοινωνικής απομόνωσης και σύγκρουσης με το στενό ή 7 / 8

8 ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. - Ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας και αλληλοβοήθειας, το οποίο ευνοεί την επίτευξη των προσωπικών επιδιώξεων και την επαγγελματική και οικονομική του πρόοδο. - Διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής και ευρυθμίας. 2ο ζητούμενο: Επιπτώσεις του κοινωνικού κομφορμισμού. Η προσαρμοστικότητα, ωστόσο, όταν παίρνει το χαρακτήρα άκριτης συμμόρφωσης με τις κυρίαρχες κοινωνικές αντιλήψεις και τους κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς, οδηγεί στον κοινωνικό κομφορμισμό ο οποίος επιφέρει: - Κατάργηση της προσωπικής ελευθερίας και ακύρωση της προσωπικής στάσης ζωής. - Άμβλυνση των ατομικών χαρακτηριστικών, τα οποία υποχωρούν εκούσια ή ακούσια μπροστά στο ρεύμα του εκάστοτε νεωτερισμού. - Υποβολή από την κοινή γνώμη ιδεών, προτιμήσεων και τρόπων κοινωνικής ζωής, ξένων προς τις βαθύτερες ανάγκες και επιθυμίες του ατόμου. - Μίμηση και εκμηδενισμό της προσωπικότητας, - Παθητικότητα, χειραγώγηση του ατόμου και μαζοποίηση Επίλογος Η προσαρμογή, λοιπόν, στις κοινωνικές συνθήκες δε σημαίνει άκριτη αποδοχή και υιοθέτηση όλων των κυρίαρχων κοινωνικών κανόνων, αλλά προϋποθέτει κριτική ανάλυση και αξιολόγησή τους. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η διατήρηση μιας προσωπικής στάσης ζωής και η δημιουργική ένταξη του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο. 8 / 8