Πολιτιστικά στοιχεία από την ''Τηλεμάχεια'' της Οδύσσειας και από το τυπικό φιλοξενίας μέσα από την Οδύσσεια του Ομήρου. Σχολικό Έτος

Transcript

1 Πολιτιστικά στοιχεία από την ''Τηλεμάχεια'' της Οδύσσειας και από το τυπικό φιλοξενίας μέσα από την Οδύσσεια του Ομήρου Σχολικό Έτος

2 Σκοπός και στόχος του Προγράμματος Σύνδεση Ιστορίας με Οδύσσεια του Ομήρου. Εξοικείωση με τον Μυκηναϊκό Κόσμο και την Ομηρική Εποχή. Ενασχόληση των μαθητών με θέματα της καθημερινής ζωής κατά την Ομηρική Εποχή, όπως αρχιτεκτονική ανακτόρων, μαντική τέχνη, θέματα ενδυμασίας, ήθη και έθιμα, οι τιμές προς το νεκρό, πρόσωπα που υπηρετούν τα ανάκτορα, κ.τ.λ. («Τηλεμάχεια»). Τελετουργικό των τραπεζιών φιλοξενίας, έτσι όπως παρουσιάζεται σε όλη την έκταση της Οδύσσειας.

3 Περιεχόμενα ΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΠΙΠΛΑ ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΑΓΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΚΕΥΗ ΥΠΗΡΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΡΟΦΕΣ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ TΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΠΡΟΙΚΑΣ ΕΙΔΗ ΙΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΥΠΟΔΗΣΗΣ ΠΑΙΓΝΙΔΙΑ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ ΤΑ ΟΠΛΑΟΙ ΜΑΝΤΕΣ ΚΑΙ Η ΜΑΝΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗΦΙΛΟΞΕΝΕΙΑ ΤΟ ΤΥΠΙΚΟ ΤΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΆ ΣΤΟΙΧΕΊΑ ΡΑΨΩΔΊΕΣ Α-Ε ΣΕΛ Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ

4 Μυθικό ταξίδι του Οδυσσέα

5 ΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ Το ανάκτορο του Οδυσσέα ήταν οικοδόμημα που περιβαλλόταν από τοίχο, ο οποίος ονομαζόταν έρκος. Ο χώρος αυτός που βρισκόταν μέσα από τον τοίχο ήταν η αυλή (α στ. 435). Στην αυλή έμπαινε κανείς από το πρόθυρο (α στ. 107). Μέσα στην αυλή υπήρχαν οι θάλαμοι, τα δωμάτια των ανδρών Κάτοψη του μυκηναϊκού μεγάρου.

6 ΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ Από την αυλή οδηγείτο κανείς σε ένα ψηλό, ευρύχωρο δωμάτιο, όπου εγίνοντο συγκεντρώσεις, συμπόσια και ήταν το μέγαρο (παλάτι α 131). Τη στέγη του μεγάρου στήριζαν τέσσερις ψηλοί ξύλινοι κίονες (α 343). Για την τοποθέτηση των δοράτων υπήρχε η κονταροθήκη (α 133), η οποία σχηματιζόταν από τις ραβδώσεις ενός από τους τέσσερις κίονες, στη βάση του οποίου υπήρχε κοιλότητα για την τοποθέτηση των δοράτων. Στο μέσο του μεγάρου υπήρχε η εστία, της οποίας ο καπνός έβγαινε μέσω οπής στην οροφή (ταβάνι). Το ανάκτορο είχε από πάνω και άλλο οίκημα το υπερώον (ανώι α 338) όπου εκεί έμεναν οι γυναίκες.

7 ΕΠΙΠΛΑ Τα έπιπλα ήταν λίγα και απλά προκειμένου να καλύπτουν τις ανάγκες των ανθρώπων.αρχικά χρησιμοποιούσαν για να κάθονται το σκαμνί (α 137), κάθισμα παρόμοιο με τις σημερινές καρέκλες.επίσημο και πολυτελές ξύλινο κάθισμα για τους οικοδεσπότες και τους επισκέπτες ήταν ο θρόνος, που ήταν ψηλός, συνήθως στολίζετο με χρυσά ελάσματα και είχε πλάτη και βραχίονες (μπράτσα) (α 135). Επάνω στο θρόνο άπλωναν μαλακό ύφασμα, λινό σεντόνι (α 136). Μπροστά από το θρόνο τοποθετούσαν ένα μικρό σκαμνί, το υποπόδιο (α 137).

8 ΕΠΙΠΛΑ Ένα από τα κυριότερα έπιπλα ήταν το κρεβάτι (α 447). Το κρεβάτι στους ομηρικούς χρόνους ήταν απλό και επάνω σ αυτό έστρωναν δέρματα και μαλακά υφάσματα. Τα τραπέζια (α 145) ήταν μικρά και ελαφρά. Στο σχήμα ήταν τετράγωνα ή στρογγυλά ή ωοειδή. Είχαν από ένα μέχρι τέσσερα πόδια. Ο καθένας από τους συνδαιτυμόνες είχε δικό του τραπέζι.

9 ΑΓΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΚΕΥΗ Ο κρατήρας (α 114 και 155) είναι ευρύχωρο και πλατύστομο αγγείο με δύο λαβές, μέσα σ αυτό γινόταν η ανάμειξη του οίνου με το νερό, γιατί οι αρχαίοι έπιναν τον οίνο ανακατεμένο με νερό σε συγκεκριμένη αναλογία. Η πρόχους (λαγήνι α 143) είναι το αγγείο στο οποίο βάζανε νερό με μια λαβή, μεγάλη κοιλιά, μέτριο λαιμό και στόμιο που προεξείχε. Με το αγγείο αυτό έπλεναν τα χέρια τους πριν το φαγητό. Η λεκάνη (α 144) δεχόταν τα νερά από το πλύσιμο των χεριών.

10 ΑΓΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΚΕΥΗ Οι πίνακες ( τα πιάτα) (α 148) μέσα στα οποία έβαζαν τις μερίδες του φαγητού. Τα κύπελα (τα ποτήρια) (α 149) στα οποία έπιναν τον οίνο. Τα πανέρια (α 154) πλεκτά από καλάμια ή μεταλλικά ή χάλκινα ή χρυσά στα οποία τοποθετούσαν το ψωμί. Χρήση μαχαιριών και πηρουνιών δεν γινόταν, γιατί έτρωγαν με τα χέρια. Για να πλύνουν τα τραπέζια χρησιμοποιούσαν τους σπόγγους (σφουγγάρια) (α ).

11 ΤΡΟΦΕΣ Το ψωμί, σίτος ετοιμαζόταν από χονδρό σιτάλευρο, το οποίο μετά τη ζύμωση δεν ψηνόταν, αλλά το τοποθετούσαν στον ήλιο μέχρι να ξηρανθεί τελείως (α 157 και 165, π 53, υ 254). Από τις τροφές τα κρέατα θεωρούντο η καταλληλότερη τροφή για τους ήρωες. Κόβονταν σε μερίδες και τα τοποθετούσαν σε πιάτα (πινάκια), από τα οποία οι συνδαιτυμόνες έτρωγαν με τα δάκτυλα (α 126 και , θ , π 51 και υ ).

12 ΠΡΟΙΚΑ Παλαιότερα γινόταν αρπαγή γυναικών, αργότερα όμως επικράτησε η συνήθεια να δίνει ο μνηστήρας στον πατέρα της νύφης δώρα ως αντίτιμο της γυναίκας. Με την πάροδο του χρόνου τα ήθη έγιναν πιο λεπτά και επικράτησε η συνήθεια να προσφέρει γαμήλια δώρα στη νύφη και ο μνηστήρας και ο πατέρας της ως προίκα. Τα δώρα αυτά ελέγοντο εεδνα (α ).

13 ΥΠΗΡΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ Υπηρέτες βοηθοί και συνεργάτες του οικοδεσπότη που αναφέρονται στην Οδύσσεια του Ομήρου είναι: Οι κήρυκες (κράχτες) αξιωματούχοι βασιλέων και ευγενών, που κρατούσαν σκήπτρο και εθεωρούντο πρόσωπα απαραβίαστα. Αυτοί είχαν πολλά και ποικίλα καθήκοντα, όπως την τήρηση της τάξης στις δίκες, την κλήση του λαού στις συνελεύσεις, τη φροντίδα και την εξυπηρέτηση του κυρίου τους. Οι παραγιοί, κοπέλλια άνδρες στην υπηρεσία των βασιλέων ή των ευγενών. Ο σιτιστής ειδικός υπηρέτης, που καθόταν μπροστά από το τραπέζι όπου ήσαν τοποθετημένα τα ψητά κρέατα και τεμάχιζε αυτά σε πολύ μικρές μερίδες, τις οποίες τοποθετούσε μέσα στα πιάτα (πινάκια). Η οικονόμος ήταν μεγάλη στην ηλικία. Οι θεραπαινίδες, παρακόρες ήταν γυναίκες στην υπηρεσία των βασιλισσών. Δύο από αυτές συνόδευαν τη βασίλισσα έχοντάς την στη μέση, όσες φορές εμφανιζόταν στην αίθουσα υποδοχέχής (μέγαρο) ή έβγαινε από το σπίτι. Οι δούλες, σκλάβες προέρχονταν από αιχμαλωσία ή από σκλαβοπάζαρα. Ανήκαν στο κατώτερο υπηρετικό προσωπικό και εκτελούσαν τις βαρύτερες εργασίες στο ανάκτορο ή στο σπίτι.

14 ΦΩΤΙΣΜΟΣ Για το φωτισμό χρησιμοποιούσαν δάδες (α 438) που περιβάλλοντο από φλοιό. Πολλές φορές οι ράβδοι αυτές βαπτίζοντο σε κράμα πίσσας και κεριού. Τις δάδες ή τις κρατούσαν στο χέρι ή τις στερέωναν σε μια βάση

15 ΕΙΔΗ ΙΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΥΠΟΔΗΣΗΣ Κατά την ομηρική εποχή τα ενδύματα αποτελούσαν αληθινή περιουσία, γαιτί ανήκαν στα πολύτιμα υλικά με μεγάλη ποικιλία από κεντήματα που ήταν έργα ειδικών γυναικών εξειδικευμένες στην υφαντική τέχνη Ο χιτώνας (α 447) είναι ανδρικό ένδυμα από μαλακό ύφασμα, που κάλυπτε αμέσως το γυμνό σώμα. Το μαντήλι, μπόλια ή φακιόλι κατασκευαζόταν από λεπτό λινό ύφασμα και με αυτό οι γυναίκες, όσες φορές έμπαιναν στο σπίτι, εκάλυπταν το κεφάλι (α 344).

16 ΕΙΔΗ ΙΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΥΠΟΔΗΣΗΣ Τα σανδάλια (πέδιλα) κατασκευάζονταν από δέρμα βοδιού και τα έδεναν γύρω από την κνήμη με ιμάντες. Επειδή οι άνθρωποι εφαντάζοντο τους θεούς τους όπως ήταν εκείνοι, πίστευαν ότι και οι Θεοί είχαν ανάγκη από ενδύματα και υποδήματα. Γι αυτό ο Ομηρος αναφέρει ότι η Αθηνά, ο Ερμής φόρεσαν πέδιλα πολυτελή, άφθαρτα και χρυσά με τα οποία πετούσαν πάνω από τα βουνά και τη θάλασσα με την πνοή του ανέμου. Πρέπει να σημειώσουμε ότι μέσα στο σπίτι οι άνθρωποι ήταν ανυπόδητοι (χωρίς υποδήματα).

17 ΠΑΙΓΝΙΔΙΑ Οι πεσσοί (α 111) ήταν παιγνίδι των αρχαίων που έμοιαζε με το σημερινό σκάκι ή ζάρι.

18 Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ Οι γυναίκες δεν είχαν το δικαίωμα να αναμειγνύονται στις σοβαρές υποθέσεις των ανδρών (α ). Σύμφωνα με τις ηθικές αντιλήψεις της εποχής εκείνης δεν επιτρεπόταν στις γυναίκες ν α μιλούν στους άνδρες με ακάλυπτο πρόσωπο. Η συστολή, η σεμνότητα και η συζυγική πίστη θεωρείτο από τις πιο μεγάλες γυναικείες αρετές (α 344).

19 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ Στην ομηρική εποχή όπως και σήμερα θεωρείτο εξαιρετική εύνοια της τύχης για τον άνθρωπο να τον εύρη ο θάνατος σε βαθύ γήρας ανάμεσα στους οικείους του και μέσα στα αγαθά του. (α και ). Ο θάνατος στη μάχη ή στο σπίτι θεωρείτο έντιμος θάνατος, γιατί έδινε τη δυνατότητα στους οικείους να απονείμουν στο νεκρό τις οφειλόμενες τιμές. Αντίθετα χωρίς τιμή και δόξα πέθαινε όποιος είχε χαθεί ή είχε θανατωθεί από άγριους ανθρώπους (α ). Επάνω στον τάφο του νεκρού τοποθετούσαν χώμα και έτσι σχηματιζόταν λοφώδες ύψωμα το οποίο ονομαζόταν τύμβος. Επάνω στον τύμβο πολλές φορές τοποθετούσαν αναμνηστική στήλη το σήμα (α ).

20 Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ Οι αρχαίοι κατά την ομηρική εποχή επειδή πίστευαν ότι ο άνθρωπος ζει και μετά το θάνατο και ότι έχει ανάγκες και πόθους όπως κατά την επίγεια ζωή του, άφηναν στον τάφο διάφορα αντικείμενα όπως όπλα, αγγεία, κάτοπτρα τα οποία ονομάζονταν κτερίσματα. Για αυτούς που δεν κηδεύονταν στο έδαφος της πατρίδας έπρεπε να κατασκευαστεί κενοτάφιο και να αποδοθούν οι οφειλόμενες νεκρικές τιμές (α )

21 ΤΑ ΟΠΛΑ Η ασπίδα ήταν ξύλινη και καλυμμένη με δέρματα. Είχε μεγάλο σχήμα, ώστε να καλύπτει όλο το σώμα. Εκτός από τη μεγάλη ασπίδα υπήρχε και μια μικρότερη, στρογγυλή, καλυμμένη από μέταλλο, που συνήθως τη στόλιζαν με διάφορες παραστάσεις. Η ασπίδα κρεμόταν από τον αριστερό ώμο με ένα λουρί, που ονομαζόταν τελαμώνας και την κρατούσαν από το αριστερό χέρι. Στο Κέντρο της ασπίδας υπήρχε κωνική προεξοχή, ο ομφαλός.

22 ΤΑ ΟΠΛΑ Ο πολεμιστής κάλυπτε το κεφάλι του με το κράνος, περικεφαλαία. Κατασκευαζόταν από δέρμα και ενισχυόταν από μεταλλικά ελάσματα, ενώ στην κορυφή έφερε λοφίο από τρίχες αλόγου. Ο κάθε άνδρας στον πόλεμο κράταγε δύο δόρατα (κοντάρια). Το δόρυ ήταν κατασκευασμένο από ορείχαλκο, δηλαδή ένα κράμα από χαλκό και κασσίτερο για να είναι ανθεκτικό στη μάχη. Το δόρυ αποτελείτο από την αιχμήν. Ακόμη χρησιμοποιούσαν το τόξο με το οποίο έριχναν βέλη. Το βέλος αποτελείτο από την αιχμή, το ξύλο και το πτερό. Πολλές φορές τα βέλη αλείφοντο με δηλητήριο.

23 ΟΙ ΜΑΝΤΕΙΣ ΚΑΙ Η ΜΑΝΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ Μάντεις ονομάζονταν εκείνοι οι οποίοι είχαν το χάρισμα να γνωρίζουν εκ των προτέρων τα μελλούμενα. Θεωρούντο πρόσωπα εμπνευσμένα από τους Θεούς και κυρίως από τον Απόλλωνα. Περίφημοι μάντεις ήταν ο Τειρεσίας και ο Κάλχας, που ακολούθησαν τους Αχαιούς στην εκστρατεία κατά της Τροίας, ενώ ονομαστοί μάντεις των Τρώων ήταν ο Ελενος και η Κασσάνδρα.

24 ΟΙ ΜΑΝΤΕΙΣ ΚΑΙ Η ΜΑΝΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ Τα κυριότερα είδη της μαντικής ήταν η ιερομαντεία ή ιεροσκοπία δηλαδή η προφητεία από την παρατήρηση των θυμάτων κατά τη σφαγή ή από την παρατήρηση των θυμάτων κατά τη σφαγή ή από την παρατήρηση των σπλάχνων του θύματος και κυρίως του ήπατος (συκωτιού). η καπνομαντεία ήταν η προφητεία από την παρατήρηση του καπνού, αν δηλαδή υψωνόταν ο καπνός κατ ευθείαν ή πλάγια κ.τ.λ. η πυραμαντεία ήταν η προφητεία από την παρατήρηση της φωτιάς, δηλαδή τι είδους φλόγα έκανε, αν περικύκλωνε το θύμα κ.τ.λ. η οιωνοσκοπία ή ορνεοσκοπία ήταν η προφητεία μέσω της παρατήρησης της πτήσεως των πτηνών, του λαλήματος (φωνής) και των κινήσεων των πτηνών. Οι μάντεις αυτοί ονομάζοντο οιωνοσκόποι ή ορνιθοσκόποι. Ας μη ξεχνάμε ότι μέχρι και σήμερα μιλάμε για «καλό ή κακό οιωνό».

25 Η ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ 14 Ο θεσμός της φιλοξενίας ήταν μια από τις ύψιστες αρετές και τιμώνταν τόσο πολύ την αρχαία εποχή που την είχαν θεοποιήσει τη φιλοξενία και θεωρούσαν τον ξένο προστατευόμενο του ίδιου του Ξένιου Δία. Οταν η υποδοχή των ξένων δεν ήταν εγκάρδια και η περιποίηση δεν ήταν καλή εθεωρείτο θρησκευτικό αμάρτημα. Ο φιλοξενούμενος λέγεται ξένος (α στ. 124). Οι λέξεις ξένος και φιλοξενία δήλωναν στενές ανθρώπινες σχέσεις, επίσημες με δικαιώματα και υποχρεώσεις. Μ.Ι Finley, Ο κόσμος του Οδυσσέα (μετάφραση Σοφ. Μαρκιανού, εκδ. Ι. Σιδέρη, Αθήνα 1966, σσ

26 Πολιτιστικά Στοιχεία Ραψωδίες α-δ σελ Τηλεμάχεια Ραψωδία α (σελ.17-44) Θρησκευτική αντίληψη: στ.29 εκατόμβη με ταύρους και κριάρια Τροφή: στ.105(σφάζουν) πρόβατα και βόδια, με κέρατα στριφτά, πόδια λοξά στο βάδισμα Δομή μεγάρου-παλατιού: στ.142,117,130,134μεγάλο δώμα, αίθουσα, αυλόθυρα, το κατώφλι της αυλής, πύλες σπιτιού, ψηλή κολόνα Διασκέδαση εποχής: στ.168,169,171,361,121 πεσσοί σε τομάρια βοδιών φαγητό, ποτό, τραγούδι,χορός,μουσική,αιδός,(αυλικός,τραγουδιστής,κιθαρίστας,διασκεδαστ ής) Φήμιος Οικονομικές δραστηριότητες-επάγγελμα: στ.123,154,159,157,165 κήρυκες, παρακόρη, τραπεζάρχης, κελάρισσα, δούλες Πολεμικά όπλα:στ.113,114,118,143 δόρυ, άλκιμο κοντάρι ακονισμένο με χαλκό βαρύ θεόρατο στιβαρό 1

27 Πολιτιστικά Στοιχεία Ραψωδίες α-δ σελ Τηλεμάχεια Σκεύη, ποτήρια, τραπέζια, τροφή, υλικά/αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν: στ.124,154,156,157,158,160,165,166 νερό, κρασί, σφουγγάρια τρυπητά, άφθονα κρέατα, χρυσό λαγήνι, αργυρό λεβέτι, γυαλιστερό τραπέζι, θρόνος λειτουργημένος, όμορφος, σκαμνί, στολισμένο, καθίσματα, ψωμί σε πλεκτά πανέρια, άφθονο φαγητό, δίσκους με κρέατα κάθε λογής, κύπελλα, κρατήρες. Πρώτες ύλες, υλικά που χρησιμοποιούσαν, οικονομικές-επαγγελματικές δραστηριότητες, ασχολίες ανθρώπων: στ, 204,205 ν αλλάξω σίδηρο γυαλιστερό που φέρνω, με χαλκό. Αντίληψη της εποχής: στ.224,225 μάντης, τα σημάδια των πουλιών, στ. 462 χρησμούς. Ασχολίες ανθρώπων/αντιλήψεις εποχής: στ. 250,251,252,301 γλέντι, συνάθροιση, γιορτή, γάμος, γεύμα εταιρικό, συνέλευση. Αντίληψη εποχής:στ.265,266 τύμβο και για κληρονομιά στον γιο του θα άφηνε μεγάλη δόξα (υστεροφημία)

28 Πολιτιστικά Στοιχεία Ραψωδίες α-ε σελ Τηλεμάχεια Πολεμικά όπλα:στ.285περικεφαλαία,ασπίδα,δόρατα Αντιλήψεις εποχής:στ.308,323,324,345,346,353 γενναία προικιά, όσα στη θυγατέρα τους αρμόζουν, να τη συνοδεύσουν,υψώνεις επιτάφιο σήμα, τιμώντας τον νεκρό και με κτερίσματα πολλά, όσα του πρέπουν, με δώρο πάγκαλο και πολύτιμο, θυμητάρι σταθερό, άξιο αντιχάρισμα Δομή μεγάρου-παλατιού:στ.365,370 (473 κάμαρη ψηλή) ψηλή σκάλα, κολόνα που κρατεί στερεή τη στέγη,υπερώο (επάνω όροφος με τα διαμερίσματα των γυναικών), θάλαμος-κάμαρη Ενδυμασία:στ.371 λαμπερή μαντίλα γύρω από τα μάγουλα της Πηνελόπης Οικονομικές επαγγελματικές δραστηριότητες:στ Φήμιος: αιδόςαυλικός, βάγιες-δούλες-παρακόρες που συνοδεύουν την Πηνελόπη Ασχολίες ανθρώπων:στ Φήμιος: τραγούδι παρακόρες+ Πηνελόπη: αργαλειός, ρόκα Υλικά/αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν:στ.398 αργαλειός, ρόκα Δομή μεγάπου-παλατιού:στ αυλή, πανέμορφη κι ολόγυρα προφυλαγμένη

29 Πολιτιστικά Στοιχεία Ραψωδίες α-ε σελ Τηλεμάχεια Υλικά/αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν + αντίληψη εποχής : στ δαδιά= υπόδειγμα αφοσίωσης Ραψωδία β(σελ.45)(περίληψη) Αντιλήψεις εποχής: συνέλευση, επικάλεση των θεών, τις κατάρες και την κατάκριση του κόσμου, μάντης Αλιθέρσης ερμηνεύοντας τις κινήσεις τους συνέστησε αλλαγή συμπεριφοράς, απειλές Ασχολίες ανθρώπων, υλικά/αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν: με το τέχνασμα του υφαντού Ραψωδία γ (σελ. 46) (Περίληψη) Θεσμός φιλοξενίας: δέχτηκαν τη φιλοξενία του Νέστορα, διανυκτέρευσαν στις Φήρες, στου Διοκλή το αρχοντικό Αντίληψη εποχής: να προσφέρει θυσίες στην Παλλάδα Αθηνά, να την εξευμενίσει Δομή μεγάρου-παλατιού: στα ανάκτορα της Πύλου Ραψωδία δ (σελ.46-48) (Περίληψη) Δομή μεγάρου-παλατιού :μεγαλοπρεπή αίθουσα Ο πόλεμος για τη λεία / λάφυρα: άφθονα πλούτη Οικονομικές-επαγγελματικές δραστηριότητες/ασχολίες ανθρώπων: κήρυκα Μέδοντα

30 Πολιτιστικά Στοιχεία Ραψωδίες α-δ σελ Πολεμικά όπλα:στ.285 με το μακρύ του,κοφτερό σπαθί Αντίληψη εποχής:στ.629 στο μέγαρο της νύμφης Καλυψώς Ραψωδία ε (σελ.51-72) Θρησκευτική αντίληψη: στ.8,9,10,25,34,35,50,(57 κρατερός) Θεοί του Ολύμπου, θεοί μαρκαρισμένοι με της αθανασίας το χάρισμα,το βασιλικό ραβδί, ήπιος και νηφάλιος, ο Δίας που τα σύννεφα συνάζει, Ερμής =μαντατοφόρος, ψυχοπομπός κι αργοφονιάς,καλλίκομη νύμφη Θρησκευτική αντίληψη/ αντίληψη εποχής:στ.1-2 Αυγή (η θεά του ξημερώματος) Τίθωνος (ο σύζυγός της) Πρώτες ύλες :στ.38,69 ξυλόδετη σχεδία, κέδρος, θούγια Δομή μεγάρου-παλατιού:στ.48 στο ψηλό παλάτι του Ενδυμασία:στ τα ωραία σανδάλια, θεσπέσια και χρυσά Αντικείμενο:στ.98,99 σε κάθισμα γυαλιστερό και ωραίο,χρυσό ραβδί Δομή μεγάρου-παλατιού:στ.66,77,88 ευρύχωρη, βαθιά, φαρδιά σπηλιά,

31 Πολιτιστικά Στοιχεία Ραψωδίες α-ε σελ Ασχολίες ανθρώπων, υλικά/αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν: στ.71 υφαίνοντας στον αργαλειό με τη χρυσή σαΐτα Θρησκευτική αντίληψη εποχής:στ.96,165,237,267 Καλυψώ αρχοντική θεά, σεβαστή νεραΐδα, θεόμορφη Τραπέζι/δείπνο/τροφή:στ.105,182άφθονη αμβροσία, νέκταρ κόκκινο, ψωμί, νερό, κόκκινο κρασί Θυσίες:στ.115 στους θεούς θυσίες, εκατόμβες διαλεκτές Πρώτες ύλες:στ ,270,272, ,278,279,280,283,284,286,287μακριά μαδέρια, καρφιά, ψηλά δοκάρια, χαλκό, τρύπανα ξύλα, ξύλινα καρφιά, αρμούς, στραβόξυλα, σανίδες, μ αντένα, με κλωνάρια ιτιάς, φύλλα, με το λινόγια τα πανιά, τα ξάρτια και τα κάτω καραβόσκοινα, με φαλάγγια Επάγγελμα:στ.221δούλες Τηλεμάχεια Ενδυμασία:στ χλαμύδα, χιτώνα, ρούχο κάτασπρο, μακρύ, χαριτωμένο, αραχνοΰφαντο,ζώνη χρυσή, μαντίλα Πολεμικά όπλα/υλικά:στ.260,261 ένα διπλό πελέκι κοφτερό,χάλκινο και μεγάλο, σκεπάνι ακονισμένο

32 Πολιτιστικά Στοιχεία Ραψωδίες α-δ σελ Τηλεμάχια Τροφή:στ.293,294,295 ασκί, μαύρο κρασί, νερό, δισάκι με τα τρόφιμα και τα προσφάγια (νόστιμα και πολλά) Αντίληψη εποχής:στ ,312,313,321,324,334,335,367,369,430,431,345 Πούλια, Βουκόλο, Άρκτο, Αμάξι, Ωρίωνα, Ποσειδώνας= γη, τρίαινα, πέλαγος, θύελλες, ανέμους, λεβάντες, νοτιάς, πουνέντες, βοριάς, τεράστιο κύμα, νέφη, άνεμοι, η καλλίσφυρη Ινώ του Κάδμου η θυγατέρα, η Λευκοθέη, ανθρώπινη φωνή και φύση, θεϊκή τιμή, μες τα πελάγη, η Αυγή με τους ωραίους πλοκάμους Κηδεία:στ.343 με του τάφου τα κτερίσματα Ο πόλεμος για τη λεία:στ.345 λεία ανήκουστου θανάτου Ενδυμασία:στ.381 το άφθαρτο μαγνάδι

33 Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ Στον ομηρικό κόσμο η φιλοξενία αποτελεί έναν ισχυρότατο θεσμό και η περιγραφή της είναι επαναλαμβανόμενη και τυπική στα ομηρικά έπη: Α. υποδοχή του ξένου (με προσφώνηση και χειραψία) και πρόσκληση σε γεύμα. Β. προσφορά λουτρού (δούλες λούζουν τον ξένο, τον αλείφουν με λάδι και του δίνουν καθαρά ρούχα). Γ. προσφορά γεύματος (παραχώρηση καθίσματος σε τιμητική θέση, πλύσιμο χεριών, γεύμα σε εξαιρετικές περιπτώσεις διοργάνωση γιορτής ή και αγώνων, π.χ. οι αγώνες που διοργάνωσε ο βασιλιάς των Φαιάκων Αλκίνοος προς τιμήν του φιλοξενούμενού του Οδυσσέα). Δ. ερωτήσεις προς τον ξένο (ποιος είναι, από πού έρχεται, τι θέλει). Ε. ικανοποίηση αιτήματος του ξένου. ΣΤ. προσφορά διαμονής για όσες μέρες θέλει. Ζ. αποχαιρετισμός με δώρα επισφράγισμα της φιλίας ανάμεσα στον φιλοξενητή και τον φιλοξενούμενο (φιλία που κληροδοτούνταν και στους απογόνους τους).

34 Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ Η ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Η φιλοξενία αποτελούσε βασικό θεσμό της ομηρικής αλλά και γενικότερα της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας. Η ίδια η ιστορική πραγματικότητα και οι κοινωνικές συνθήκες της εποχής (π.χ. ελλιπή μέσα συγκοινωνίας και επικοινωνίας των ανθρώπων, έλλειψη οργανωμένου συστήματος υποδοχής και διαμονής των ξένων) επέβαλλαν τη φιλοξενία ως αναγκαίο κοινωνικό θεσμό. Συγχρόνως όμως η φιλοξενία είχε και θρησκευτικό χαρακτήρα. Οι ξένοι θεωρούνταν πως προστατευόταν από τον Δία (ο οποίος γι αυτή του την ιδιότητα ονομάζονταν Ξένιος), γι αυτό και ήταν σεβαστά πρόσωπα, ενώ η παράλειψη του καθήκοντος της φιλοξενίας θεωρούνταν ασέβεια. Η φιλοξενία επίσης οδηγούσε και στην σύναψη στενών ανθρώπινων σχέσεων, γι αυτό και η λέξη ξένος ανάμεσα στις άλλες σημασίες είχε και αυτή του φίλου από φιλοξενία. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η φιλοξενία ήταν και ένας πολύ σημαντικός θεσμός για τη δημιουργία δεσμών μεταξύ των αρχόντων, που με τον τρόπο αυτό διεύρυναν τον κύκλο συμμάχων τους και έξω από το πλαίσιο του οίκου και των συγγενών. Όταν ένας ξένος με καλή εξωτερικοί εμφάνιση παρουσιαστεί σε ένα σπίτι, τον πλησιάζει ένα μέλος της οικογένειας, του παίρνει το δόρυ, πού της καλής κοινωνικής τάξεως φέρνουν πάντα μαζί τους, τον πιάνει από το δεξί χέρι και τον οδηγεί στο μέγαρο. Εκεί τον βάζουν να κάτσει σε ένα <<θρόνο>> απέναντι από την εστία. Μια υπηρέτρια φτάνει με ένα κανάτι και με μια λεκάνη, του πλένει τα χέρια και τοποθετεί μπροστά του ένα κομψό τραπέζι. Πάνω στο τραπέζι η οικονόμα βάζει ένα ποτήρι και το καλάθι του ψωμιού. Ο τραπεζοκόμος φέρνει ένα πιάτο κρέας. Ο οινοχόος ή ο κήρυκας γεμίζει το ποτήρι. Μόνο ύστερα από το γεύμα απευθύνουν ερωτήσεις στον επισκέπτη, σχετικά με το όνομα του, την οικογένειά του, την πατρίδα του, το σκοπό του ταξιδιού του. Αν ο ξένος, όπως κάνει ο Οδυσσέας το βράδυ της αφίξεώς του στο παλάτι του Αλκίνοου, αποφεύγει να απαντήσει, δεν επιμένουν στις ερωτήσεις. Το βράδυ του στρώνουν ένα κρεβάτι στον πρόδομο που οδηγεί στο μέγαρο. Όταν είναι έτοιμος να φύγει του προσφέρουν δώρα ακόμη, προθυμοποιούνται να του παραχωρήσουν τα μέσα να συνεχίσει το ταξίδι του με άμαξα ή

35 Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ ΣΥΜΠΟΣΙΟ Τα συμπόσια αποτελούσαν σημαντικό στοιχείο της κοινωνικής ζωής της ομηρικής εποχής, αλλά και γενικότερα της αρχαιότητας. Την εποχή του Ομήρου μάλιστα αποτελούσαν στοιχείο που πρόβαλε το γόητρο ενός άρχοντα. Τα συμπόσια όμως δεν περιορίζονταν μόνο στο φαγητό και το πιοτό, αλλά συνοδεύονταν πάντα από μουσική, τραγούδι και χορό. των Φαιάκων πρόσφεραν δώρα φιλοξενίας στον Οδυσσέα, σύμφωνα με την πρόταση του Αλκίνοου. Στη συνέχεια επέστρεψαν στο παλάτι. Η Αρήτη τοποθέτησε τα δώρα σε όμορφη κασέλα και έδωσε εντολή να ετοιμαστεί το λουτρό για τον ξένο.

36 Βιβλιογραφία Finley M.I., Ο κόσμος του Οδυσσέα (μτφ Σοφ. Μαρκιανού), εκδ. Ι. Σιδέρη, Αθήνα Κακριδής Ι.Θ., Προομηρικά Ομηρικά Ησιόδεια, εκδ. Βιβλιοπωλείου της «Εστίας», αριθ. 13 στη σειρά : η βιβλιοθήκη του Φιλολόγου, Αθήνα Κομνηνού-Κακριδή Ο., Σχέδιο και τεχνική της Οδύσσειας, εκδ. Βιβλιοπωλείου της «Εστίας», Αθήνα Μαρωνίτης Δ. Ν., Ομήρου Οδύσσεια, Μετράφραση Επιλεγόμενα, σε [τεύχη] Ραψωδίες α,ε,ζ,η,θ,ι,κ,λ,μ, εκδ. Στιγμή, Αθήνα Ραψωδίες β,γ,δ,ν,ξ,ο,π,ρ,σ,ψ, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα Μιρώ Αιμ., Η καθημερινή ζωή στην εποχή του Ομήρου, (μτφ. Κ. Παναγιώτου), εκδ. Δ. Παπαδήμα, Αθήνα Mosse Cl., H aρχαϊκή Ελλάδα, Από τον Ομηρο ως τον Αισχύλο, (μτφ. Στρ. Πασχάλη), εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα Mosse Cl., H γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα, (μτφ. Αθ. Δ. Στεφανή), εκδ. Δ. Παπαδήμα, Αθήνα Πιτσούλη Ιουλία, Μυστική Οδύσσεια, εκδ. ΕΣΟΠΤΡΟΝ, Αθήνα Ροζοκόκη Αλεξ., «Οι σκηνές φιλοξενίας στην Οδύσσεια ως πρότυπο σ ελληνιστικούς και λατίνους ποιητές»: Ευχήν Οδυσσει, σσ Σαμαρά Μ., «Ομήρου Οδύσσεια (σε μετάφραση): προγραμματισμός διδασκαλίας της στην Α γυμνασίου»: Νέα Παιδεία, τεύχ. 6, 1978, σσ τεύχ. 7, 1978, σσ τεύχ. 8, 1979, σσ Τρυπάνης Κ., Τα ομηρικά έπη, (μτφ. Ελλης Παππά), επιμ. Εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1975.

37 Συμμετέχοντες