Φουντουλάκη Ε., Νικολοπούλου Δ., Καλόγηρος Η., Αλέξη Μ.Ν. Ινστιτούτο Υδατοκαλλιεργειών, Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών,

Transcript

1 προκαταρκτικη μελετη της ΔιατροφικΗσ ΑΞΙΑσ μπιζελιου και ρεβυθιου συμπεριλαμβανομενων σε σιτηρεσια που διαφερουν στη βασικη τους συσταση, σε νεαρα ατομα λαβρακιου (Dicentrarchus labrax) Φουντουλάκη Ε., Νικολοπούλου Δ., Καλόγηρος Η., Αλέξη Μ.Ν. Ινστιτούτο Υδατοκαλλιεργειών, Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, Περίληψη Ολόκληρο μπιζέλι και ρεβύθι συμπεριλήφθηκαν σε δύο ομάδες σιτηρεσίων διαφορετικής διατροφικής αξίας με σκοπό την εκτίμηση των επιδράσεων τους στην ανάπτυξη νεαρών ατόμων λαβρακιού. Κάθε σιτηρέσιο δόθηκε σε τρεις ομάδες λαβρακιού αρχικού βάρους 2,3. Τα ψάρια διετράφησαν έως κορεσμού, σε θερμοκρασία (20±1 0 C), για δύο μήνες. Την υψηλότερη τιμή στον ειδικό ρυθμό αύξησης (SGR) παρουσίασε το σιτηρέσιο CB της δεύτερης ομάδας σιτηρεσίων, σημαντικά υψηλότερη από τις τιμές των σιτηρεσίων της πρώτης ομάδας. Το ίδιο παρατηρήθηκε και με τις τιμές της αξιοποίηση της τροφής. Τα σιτηρέσια που περιείχαν μπιζέλι παρουσίασαν τις υψηλότερες τιμές αξιοποίησης πρωτεΐνης και στις δύο ομάδες σιτηρεσίων χωρίς σημαντική διαφορά μεταξύ τους. Η σύσταση του σώματος των ψαριών ήταν παρόμοια μεταξύ των διαφορετικών σιτηρεσίων. Εξαίρεση αποτέλεσε το λιπιδικό περιεχόμενο τους, με την υψηλότερη τιμή στο σιτηρέσιο P και τη χαμηλότερη στο σιτηρέσιο RH. Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης δείχνουν ότι το μπιζέλι και το ρεβύθι αποτελούν πρώτες ύλες ικανοποιητικής διατροφικής αξίας και μπορούν να συμπεριληφθούν σε σιτηρέσια για το λαβράκι με ικανοποιητικά αποτελέσματα. Λέξεις κλειδιά: όσπρια, Dicentrarchus labrax ανάπτυξη, αξιοποίηση πρωτεΐνης. PRELIMINARY NUTRITIONAL EVALUATION OF PEAS AND CHICKPEAS FOR SEA BASS (Dicentrarchus labrax) FINGERLINGS, INCLUDED IN DIETS DIFFERING IN THEIR BASIC COMPOSITION Fountoulaki, E., Nikolopoulou, D., Kalogiros, E., Alexis, M.N. Instititute of Aquaculture, Hellenic Centre for Marine Research, efoudo@ath.hcmr.gr Abstract Whole peas and chickpeas were tested as feed ingredients in sea bass fingerlings. These were included in two types of diets with the aim of evaluating the effect on sea bass nutrition in diets with, expected, different nutritional value. Each diet was fed to triplicate groups of sea bass of about 2.3g initial weight, kept in an open flow sea water (20±1 0 C) for two months. At the end of the experimental period differences in feed consumption were small but on the average fish fed the second type of diets consumed more feed. The highest value of SGR was obtained for the CB diet of the second type of diets, this being significantly higher than the values obtained with the diets of the first type. The same was apparent for the values of feed efficiency. The diets containing peas resulted in the higher apparent net protein utilization within each type of diets and their values did not differ significantly. Final body composition was similar among all diets. An exception was the lipid content of the fish fed diet P indicating the highest level and RH the lowest. The results of the present study indicate that peas and chick peas have a good nutritional value for sea bass and can be included in their diets with satisfactory results. Keywords: legumes, Dicentrarchus labrax, growth, protein efficiency. 1. Εισαγωγή Η μείωση της διαθεσιμότητας του ιχθυαλεύρου και του ιχθυελαίου σε συνδυασμό με το αυξημένο κόστος τους και την όλο και αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση τους (FAO, 2004) έχει καταστήσει επιτακτική ανάγκη την έρευνα για την εξεύρεση άλλων εναλλακτικών πηγών πρώτων υλών σαν συστατικών των ιχθυτροφών. Στα θαλασσινά ψάρια και ειδικά στο λαβράκι η έρευνα έχει ξεκινήσει από τα τέλη του 70 (Alliot et al., 1979) και έχει συνεχιστεί με τη δοκιμή ποικίλων πρώτων υλών

2 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume ΙΙ Πίνακας 1: Σχεδιασμός και σύσταση πειραματικών σιτηρεσίων πειράματος χρήσης κτηνοτροφικών οσπρίων σε νεαρά άτομα λαβρακιού. Σόγια 19,6 7,5 7,5 20 Αλεύρι σίτου 5,3 16,3 25,1 Ρεβίθι 15,2 33,7 Μπιζέλι 14,9 20,4 30,4 Ιχθυάλευρο ,4 58, ,3 DCP 1,1 1 1,6 1,6 Ιχθυέλαιο 10, ,6 14,9 14,1 15,1 Βιταμίνες 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 Ηλιάλευρο καλαμποκιού 7, σταριού 1 1,9 1,75 3 σταριού 2 1,9 1,75 3 Σογιέλαιο 6,6 6,2 6,2 6 % επί ξηρού Ξηρό υλικό 92,28 93,45 93,64 92,42 94,40 94,63 92,78 94,75 Πρωτεΐνη 48,27 46,25 48,53 47,74 47,08 47,71 47,61 45,32 Τέφρα 8,65 8,39 8,35 7,82 9,58 10,44 10,46 10,42 Λίπος 21,03 19,7 20,87 21,62 19,98 18,28 19,18 18,78 ΝΕF* 22,05 24,81 22,25 23,05 23,26 23,57 22,75 25,48 Ενέργεια 23,5 23,18 23,54 23,73 23,04 22,55 22,74 22,51 *Ελεύθερες αζώτου ουσίες όπως σόγια, σιτάρι, ελαιοκράμβη, (Dias et al., 1997; da Silva & Oliva-Teles, 1998; Dias 1999; Kaushik et al., 2004). Το μπιζέλι και το ρεβύθι αποτελούν καλές εναλλακτικές πηγές πρωτεϊνών και ενέργειας καθώς αυτά περιέχουν ικανοποιητικά επίπεδα πρωτεΐνης και καλλιεργούνται ευρέως στη χώρα μας. Παρόλα αυτά η σύσταση τους εμπεριέχει αντιθρεπτικούς παράγοντες, όπως μη αμυλούχους πολυσακχαρίτες, αναστολείς πρωτεασών, φυτικό οξύ και ταννίνες (Francis et al., 2001; Nikolopoulou et al., 2006; 2007) οι οποίοι όμως μειώνονται με την κατάλληλη επεξεργασία (Alonso el al., 1998, Costa et al., 2006). Η χρήση του μπιζελιού έχει δώσει ικανοποιητικά αποτελέσμα στην πέστροφα (Gomes et al., 1995), την τιλάπια (Fontainhas-Fernandes et al.,1997) αλλά και το λαβράκι (Gouveia et al., 1998, 2000) ενώ η πεπτικότητα του ρεβυθιού έχει εκτιμηθεί για την πέστροφα (Allan et al., 2000). Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η προκαταρκτική εκτίμηση της επίδρασης του μπιζελιού και του ρεβυθιού συμπεριλαμβανομένων σε εμπορικής σύστασης σιτηρέσια που περιείχαν εκτός των οσπρίων και άλλες φυτικές πρωτες ύλες αλλά και σε πειραματικά σιτηρέσια που περιείχαν μόνο όσπρια ως φυτική πρώτη ύλη, στην ανάπτυξη και τη σύσταση σώματος νεαρών ατόμων λαβρακιού. 2. Υλικά και Μέθοδοι Παρασκευάστηκαν από την εταιρεία παρασκευής ιχθυοτροφών ΒΙΟΜΑΡ δύο ομάδες σιτηρεσίων, τέσσερα στην κάθε ομάδα, συνολικά οκτώ πειραματικά σιτηρέσια των οποίων η σύνθεση και η

3 Πίνακας 2: Αναπτυξιακές παράμετροι - αξιοποίηση σιτηρεσίων* νεαρών ατόμων λαβρακιού πειράματος χρήσης κτηνοτροφικών οσπρίων. Αρχικό βάρος 2,33±0,08 2,27±0,04 2,35±0,01 2,38±0,01 2,32±0,04 2,36±0,02 2,36±0,01 2,38±0,03 Τελικό βάρος 7,34±0,29 ab 7,14±0,19 a 7,58±0,25 abc 7,36±0,34 ab 7,67±0,07 abc 8,21±0,36 c 7,98±0,18 bc 8,04±0,37 bc Αύξηση βάρους 5,01±0,21 ab 4,87±0,18 a 5,23±0,25 abc 4,98±0,35 ab 5,35±0,06 abc 5,86±0,36 c 5,61±0,18 bc 5,66±0,35 bc SGR 1 2,08±0,02 a 2,08±0,05 a 2,13±0,06 ab 2,05±0,09 a 2,17±0,03 ab 2,27±0,08 b 2,21±0,04 ab 2,21±0,07 ab FE 2 88,08±1,7 ab 89,89±2,6 abc 90,19±2,95 abc 86,33±5,74 a 94±1,21 abcd 98,79±4,15 d 95,24±1,22 bcd 97,26±3,75 cd FCR 3 1,14±0,02 bc 1,11±0,03 abc 1,11±0,04 abc 1,16±0,08 c 1,06±0,01 abc 1,01±0,04 a 1,05±0,01 ab 1,03±0,04 a PER 4 1,82±0,04 a 1,94±0,06 abc 1,86±0,06 ab 1,81±0,12 a 2,00±0,03 bcd 2,07±0,09 cd 2,00±0,03 bcd 2,15±0,08 d ANPU 5 27,14±1,38 ab 28,32±0,61 abc 26,91±0,55 ab 25,55±1,07 a 29,93±1,32 bc 30,44±2,47 bc 29,10±0,12 bc 31,42±1,97 c % κατανάλωση 2,14±0,03 2,09±0,02 2,12±0,04 2,16±0,07 2,07±0,01 2,04±0,04 2,07±0,06 2,03±0,06 1 SGR: ειδικός ρυθμός αύξησης = 100*[(ln τελικού μέσου βάρους - ln αρχικού μέσου βάρους) / ημέρες διάρκειας πειράματος 2 FE: αξιοποίηση τροφής % = 100*(αύξηση βάρους / κατανάλωση τροφής ) 3 FCR: συντελεστής μετατρεψιμότητας τροφής = κατανάλωση τροφής / αύξηση βάρους 4 PER: συντελεστής αξιοποίησης πρωτεΐνης = αύξηση βάρους / κατανάλωση πρωτεΐνης 5 ANPU= 100*(τελική πρωτεΐνη σώματος / ψάρι - αρχική πρωτεΐνη σώματος / ψάρι) / συνολική κατανάλωση πρωτείνης / ψάρι 6 %Ημερήσια κατανάλωση = {(ξηρό βάρος τροφής,/ ψάρι)*100 / (βάρος τελικό/2+βάρος αρχικό/2)} /ημέρες διάρκειας πειράματος * Οι τιμές είναι μέσοι όροι τριπλής επανάληψης με την τυπική απόκλιση από το μέσο όρο.διαφορετικά άμματα στην ίδια σειρά υποδηλώνουν στατιστικά σημαντική διαφορά. σύσταση δίνονται στον Πίνακα 1. Όλα τα σιτηρέσια ήταν ισοπρωτεϊνικά και ισοενεργειακά. Στην πρώτη ομάδα σιτηρεσίων (τροφές RH), 35% ιχθυάλευρο, 7% γλουτένη καλαμποκιού και 15% ηλιάλευρο συμπεριλήφθηκαν σε σταθερά ποσοστά. Το σιτηρέσιο RH περιείχε περίπου 20% σογιάλευρο και ένα μικρό ποσοστό άλευρο σίτου, ενώ στα σιτηρέσια RH9 και RH10 όλο το άλευρο σίτου και σημαντικό ποσοστό από το σογιάλευρο αντικαταστάθηκαν με μπιζέλι και ρεβύθι σε ποσοστό 15%. Στο σιτηρέσιο RH11 όλο το σογιάλευρο και το άλευρο σίτου αντικαταστάθηκαν από το ρεβύθι σε ποσοστό 20%. Στη δεύτερη ομάδα σιτηρεσίων το σιτηρέσιο μάρτυρας CB περιείχε ιχθυάλευρο και άλευρο σίτου ενώ στα άλλα τρία σιτηρέσια μέρος του ιχθυαλέυρου και ένα μέρος ή όλο το αλεύρι αντικαταστάθηκε με περίπου 20% σογιάλευρο σιτηρέσιο CA, 30% μπιζέλι σιτηρέσιο Ρ και 33% ρεβύθι σιτηρέσιο ChP. Νεαρά άτομα λαυρακιού, αρχικού βάρους 2,3 περίπου, τοποθετήθηκαν σε 24 κυλινδροκωνικές δεξαμενές των 100lt ανοιχτού κυκλώματος, σε ομάδες των 35 ατόμων. Η παροχή του νερού ήταν 2l/min, το διαλελυμένο Ο 2 ήταν κοντά στο κορεσμό, τα επίπεδα της ολικής αμμωνίας κυμάνθηκαν από mg/l, το pη μεταξύ 7.8 και 8 και η θερμοκρασία κυμαίνονταν από 20±2 0 C. Κάθε σιτηρέσιο δόθηκε σε 3 ομάδες ψαριών έως κορεσμού σε τρία γεύματα ημερησίως επτά ημέρες την εβδομάδα. Το πείραμα διήρκεσε 2 μήνες. Τα ψάρια ζυγίστηκαν στην αρχή του πειράματος και στη συνέχεια ζυγίζονταν κάθε δεκαπενθήμερο αφού είχαν παραμείνει νηστικά ένα εικοσιτετράωρο, σε ομάδες των 5 ψαριών ύστερα από ήπια αναισθησία με Phenoxyethanol σε αιθανόλη (2/1). Στην αρχή του πειράματος έγινε δειγματοληψία αρχικού πληθυσμού ενώ με το πέρας του πειράματος ολόκληρος ο πληθυσμός των ψαριών ζυγίστηκε και ακολούθησε δειγματοληψία όπου λήφθηκαν 10 ψαριών ανά δεξαμενή για προσδιορισμό ολικής σύστασης σώματος. Μελετήθηκαν κατανάλωση, αναπτυξιακοί δείκτες SGR και αξιοποίηση της τροφής και της

4 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume ΙΙ Πίνακας 3: Ολική σύσταση σώματος πειράματος χρήσης κτηνοτροφικών οσπρίων σε νεαρά άτομα λαβρακιού. Υασία 68,36±0,42 67,38±0,65 67,58±0,63 67,77±0,14 67,22±0,34 67,44±0,76 67,48±0,52 66,91±0,49 Λίπος 12,51±0,55 a 13,52±0,45 ab 13,36±0,74 ab 13,29±0,25 ab 13,26±0,46 ab 13,10±0,12 ab 13,10±0,47 ab 13,77±0,11 b Πρωτεΐνη 14,97±0,32 14,77±0,3 14,70±0,15 14,48±0,27 15,05±0,34 14,84±0,47 14,74±0,11 14,80±0,35 Τέφρα 4,07±0,06 b 4,04±0,06 b 3,92±0,03 a 3,89±0,12 a 3,87±0,03 a 3,82±0,03 a 3,83±0,03 a 3,78±0,09 a πρωτεΐνης (FE, FC, PER ANPU) σύμφωνα με τους Castell & Tiews, Οι αναλύσεις ολικής σύστασης έγιναν σύμφωνα με AOAC, Η στατιστική επεξεργασία έγινε με ANOVA και οι συγκρίσεις των μέσων όρων με το κριτήριο Tuckey σε επίπεδο σημαντικότητας 95%. 3. Αποτελέσματα Δε σημειώθηκε θνησιμότητα σε όλη τη διάρκεια της πειραματικής δοκιμής. Τα αποτελέσματα αύξησης και αξιοποίησης των σιτηρεσίων νεαρών ατόμων λαβρακιού παρουσιάζονται στον Πίνακα 2. Η αύξηση βάρους ήταν γενικά υψηλότερη στις πειραματικές ομάδες που διατρέφονταν με τη δεύτερη ομάδα σιτηρεσίων. Σημαντικές διαφορές δεν παρατηρήθηκαν στα σιτηρέσια της ίδιας ομάδας παρά μόνο ανάμεσα στις διαφορετικές ομάδες για όλες τις παραμέτρους αύξησης. Την υψηλότερη τιμή στον ειδικό ρυθμό αύξησης (SGR) παρουσίασε το σιτηρέσιο CB 2,27 της δεύτερης ομάδας σιτηρεσίων, σημαντικά όμως υψηλότερη από τις τιμές των σιτηρεσίων της πρώτης ομάδας που κυμάνθηκε από 2,08-2,13. Οι τιμές αξιοποίησης τροφής (FE) ήταν χαμηλότερες και ο συντελεστής μετατρεψιμότητας (FCR) υψηλότερος στην πρώτη ομάδα σιτηρεσίων απ ό,τι στη δεύτερη ομάδα. Οι συντελεστές αξιοποίησης και συγκράτησης της πρωτεΐνης PER και ANPU αντίστοιχα ήταν σημαντικά υψηλότεροι στη δεύτερη ομάδα σιτηρεσίων, με τιμές που κυμάνθηκαν από 2,0-2,15 και 29,1-31,4 αντίστοιχα, ενώ στην πρώτη ομάδα σιτηρεσίων οι τιμές κυμάνθηκαν από 1,8-1,9 και 25,5-28,3 αντίστοιχα. Τα σιτηρέσια που περιείχαν μπιζέλι παρουσίασαν τις υψηλότερες τιμές και στις δύο ομάδες σιτηρεσίων 28,32 και 31,42, χωρίς όμως σημαντική διαφορά μεταξύ τους. Η ολική σύσταση του σώματος των νεαρών ατόμων λαβρακιού δίνεται στον Πίνακα 3. Η σύσταση σε πρωτεΐνη και υασία δεν έδειξε σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις διαφορετικές ομάδες ψαριών. Τα σιτηρέσια RH και RH9 έδωσαν την υψηλότερη περιεκτικότητα σε τέφρα. Στην περίπτωση της % περιεκτικότητας σε λίπος τα ψάρια που διετράφησαν με το σιτηρέσιο RH παρουσίασαν την χαμηλότερη περιεκτικότητα σε λίπος ενώ τα ψάρια που διετράφησαν με το σιτηρέσιο της δεύτερης ομάδας, που περιείχε μπιζέλι (P) την υψηλότερη διαφέροντας σημαντικά μεταξύ τους αλλά όχι από τα υπόλοιπα σιτηρέσια. 4. Συμπεράσματα - Συζήτηση Οι συντελεστές αύξησης και αξιοποίησης τροφής και πρωτεΐνης παρουσίασαν σημαντικές διαφορές μόνο σε επίπεδο διαφορετικών ομάδων σιτηρεσίων και όχι μέσα στην ίδια ομάδα. Αυτό προφανώς οφείλεται στο ότι τα σιτηρέσια της πρώτης ομάδας περιείχαν λιγότερο ιχθυάλευρο και περισσότερους μη αμυλούχους πολυσακχαρίτες και ινώδεις εξαιτίας των πρώτων υλών που συμπεριλήφθηκαν σε αυτά. H δράση των αντιθρεπτικών παραγόντων και οι επιδράσεις τους στην αύξηση και την αξιοποίηση της τροφής στα ψάρια έχει επισημανθεί βιβλιοαφικά από τους Francis et al., Η συμπερίληψη κτηνοτροφικών οσπρίων όπως μπιζέλι ή ρεβύθι σε εμπορικά σιτηρέσια για νεαρά άτομα λαβρακιού δεν φαίνεται να επηρεάζει τις παραμέτρους αύξησης καθώς και την αξιοποίηση του σιτηρεσίου ακόμα και σε υψηλά ποσοστά προσθήκης (από 15 έως 30%), υποδηλώνοντας ότι αυτά μπορούν να αποτελέσουν αποδεκτά συστατικά υποκατάστασης του ιχθυαλεύρου σε σιτηρέσια

5 σε αρχικά στάδια ανάπτυξης του λαβρακιού. Η συμπερίληψη μπιζελιού και στις δύο ομάδες σιτηρεσίων παρουσίασε τάση βελτίωσης των παραμέτρων που εξετάσθηκαν συγκριτικά με το ρεβίθι καθώς αυτό χαρακτηρίζεται από χαμηλότερο περιεχόμενο αντιθρεπτικών παραγόντων με αποτέλεσμα τη βελτίωση της πεπτικότητας των εμπεριεχομένων μπιζέλι σιτηρεσίων. Η σύσταση του σώματος δε φαίνεται να επηρεάζεται από την προσθήκη των οσπρίων. 5. Bιβλιοαφικές Αναφορές Allan, G.L., Parkinson, S., Booth, M.A., Stone D.A.J., Rowland, S.J., Frances J.& Warner-Smith, R., Replacement of fish meal in diets for Australian silver perch, Bidyanus bidyanus I. Digestibility of alternative ingredients. Aquaculture: 186, Alliot, E., Pastoureaud, A., Pelaez-Hudlet, J. & Metailler, R., Utilisation des vegetales et des levures cultivees sur les alcanes pour l alimentation du bar (Dicentrarchus labrax L.). p In:/ Finfish Nutrition and Fishfeed Technology/. K.Tiews & J. Halver (Eds),, vol. 2. Heenemann, Berlin. Alonso, R., Orúe, E. & Marzo F., Effects of extrusion and conventional processing methods on protein and antinutritional factor contents in pea seeds. Food Chemistry, 63 (4): AOAC, Official methods of Analysis of AOAC international., 16 th edition CD-ROM 3 rd revision Costa, G.E., Queiroz-Monici, K.S., Reis, S.M.P.M. & Oliviera, A.C., Chemical composition, dietary fibre and resistant starch contents of raw and cooked pea, common bean, chickpea and lentil legumes. Food Chemistry, 94: Castell, J.D. & Tiews, K. (eds.) 1980.EIFAC Tech.pap.36. Dias, J., Lipid deposition in rainbow trout (Oncoshynchus mykiss) and European seabass (Dicentrarchus labrax L.): nutritional regulation of hepatic lipogenesis. Dr. thesis, Univ.Porto (Portugal) and Univ. Bordeaux I (France). 190pp. Dias, J., Gomes, E.F.& Kaushik, S.J., Improvement of feed intake through supplementation with an attractant mix in Eurepean seabass fed plant-protein rich diets. Aquatic Living Resource,. 10: Da Silva, J.G.& Oliva-Teles, A., Apparent digestibility coefficients of feedstuffs in seabass (Dicentrarchus labrax) juveniles. Aquatic Resource, (11): FAO, The state of World Fisheries and Aquaculture. Fisheries Departement Rome (168pp). Francis, G., Makkar, H.P.S. & Becker, K., Antinutritional factors present in plant-derived alternate fish feed ingredients and their effects in fish. Aquaculture, (199): Fontainhas-Fernandes, Α., Figueiredo-Fernandes, A., Gomes, E.F., Reis-Henriques, M.A. & Coimbra, J., Replacement of fish meal by plant proteins in the diet of tilapia, Oreochromis niloticus: digestibility and growth performance. Third Int. Symp. On Research for Aquaculture: Funtamental and Epplied Aspects, Augost 1997, Barcelona, Spain, p 187. Gomes, E.F., Rema, P.& Kaushik, S.J., Replacement of fish meal by plant proteins in the diet of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss): digestibility and growth performance. Aquaculture, (130): Gouveia, A. & Davies, S.J., Preliminary nutritional evaluation of pea seed meal (Pisum sativum) for juvenile European sea bass (Dicentrarchus labrax). Aquaculture, (166): Gouveia, A. & Davies, S.J., Inclusion of an extruded dehulled pea seed meal in diets for juvenile European sea bass (Dicentrarchus labrax). Aquaculture, (182): Kaushik, S.J., Coves, D., Dutto, G. & Blanc, D., Almost total replacement of fish meal by plant protein sources in the diet of a marine teleost, the European seabass, Dicentrarchus labrax. Aquaculture, (230): Nikolopoulou D., Grigorakis K., Stasini M., Alexis M. & Iliadis K., 2006, Effects of cultivation area and year on proximate composition and antinutrients in three different kabuli-type chickpea (Cicer arientinum). European Food Research and Technology, (223): Nikolopoulou D., Grigorakis K., Stasini M., Alexis M. & Iliadis K., Differences in chemical composition of field pea (Pisum sativum) cultivars: Effects of cultivation area and year. Food Chemistry, (103):