Βιολογικό και κοινωνικό φύλο

Transcript

1 Βιολογικό και κοινωνικό φύλο Η έννοια του βιολογικού φύλου (sex) βασίζεται στη βιολογική διάκριση μεταξύ θηλυκού και αρσενικού. Συνδέεται με τα χρωμοσώματα, τις ορμόνες και την ανατομία.

2 Βιολογικό και κοινωνικό φύλο Κοινωνικό φύλο (gender) : το σύνολο των χαρακτηριστικών που παραπέμπουν στην αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα και διαχωρίζουν τη μία κατάσταση από την άλλη.

3 Βιολογικό και κοινωνικό φύλο Συνεπώς το κοινωνικό φύλο είναι κάτι που δομείται, κατακτάται και πραγματώνεται μέσω κοινωνικοποίησης και μάθησης των κανονικοτήτων που σχετίζονται με έμφυλες συμπεριφορές.

4 Έμφυλη ταυτότητα Ταυτότητα φύλου ή έμφυλη ταυτότητα είναι η αντίληψη ενός ανθρώπου για το φύλο του. Σε όλες τις κοινωνίες υπάρχει μία φόρμα φύλων που αποτελεί βάση για τη διαμόρφωση της κοινωνικής ταυτότητας ενός ατόμου όσον αφορά στην αλληλεπίδρασή του με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας.

5 Το δίπολο του φύλου (gender binary) Η αντίληψη για το φύλο ως διχοτόμηση μεταξύ θηλυκού αρσενικού. Τόσο βαθιά και παγιωμένη ώστε αντιμετωπίζεται ως γεγονός και όχι ως αντίληψη/ πεποίθηση. Με αυτή την έννοια αποτελεί ιδεολογία.

6 Γλώσσα και φύλο

7 Γλώσσα και φύλο οι γυναίκες βιώνουν γλωσσικές διακρίσεις με δυό τρόπους: ως προς το πώς διδάσκονται να χρησιμοποιούν τη γλώσσα και ως προς το πώς τις αντιμετωπίζει η ίδια η γλωσσική χρήση

8 Γλωσσικός σεξισμός Η πρακτική της διάκρισης ενός ατόμου με βάση το φύλο του ονομάζεται σεξισμός. Στη σύγχρονη κοινωνία η διάκριση γίνεται συνήθως σε βάρος των γυναικών. Η διάκριση αντανακλάται στα γλωσσικά συστήματα όπου τα δυο φύλα εκπροσωπούνται με άνισο τρόπο.

9 Γλωσσικός σεξισμός Η γλώσσα συμβάλλει και αναπαράγει τις ανισότητες που υπάρχουν στην κοινωνία, είτε αγνοώντας, είτε ορίζοντας σε στενό πλαίσιο, είτε μειώνοντας τα άτομα στα οποία απευθύνεται ή αναφέρεται.

10 Γλωσσικός σεξισμός Η αντανάκλαση των κοινωνικών πρακτικών στο επίπεδο του συστήματος επηρεάζει τις κοινωνικές πρακτικές. Οι γραμματικές και σημασιολογικές κατηγοριοποιήσεις του συστήματος καθοδηγούν τους ομιλητές να αντιμετωπίζουν τις έμφυλες διακρίσεις ως «φυσικές» και να τις διαιωνίζουν.

11 Γλωσσικός σεξισμός Συνεπώς: Το φαινόμενο του γλωσσικού σεξισμού είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με ιδεολογικές και κοινωνικές πρακτικές.

12 Στερεότυπα για τον λόγο των γυναικών Πολυλογία Κουτσομπολιό Υποκοριστικά

13 Στερεότυπα Τα στερεότυπα προκύπτουν όταν συγκεκριμένες διαφορές μεταξύ κοινωνικών ομάδων απλοποιούνται, υπεργενικεύονται ή αντιμετωπίζονται ως φυσικές και άρα ως πάγιες και ουσιαστικές (Talbot 2003: 470).

14 Στερεότυπα Η αντοχή ορισμένων στερεοτύπων έχει πιθανότατα σχέση με ζητήματα εξουσίας και καταμερισμού της. Τα στερεότυπα καταλήγουν να επιβάλουν συγκεκριμένους τρόπους ομιλίας/ επικοινωνίας.

15 Στερεότυπα Συνεπώς: Η γλωσσική διαφοροποίηση ανάμεσα στα φύλα δεν σχετίζεται με τη βιολογική (εκ φύσεως) διαφοροποίησή τους, αλλά στην έμφυλη διαφορά των κοινωνικών ρόλων (ισχύος/ αδυναμίας) που τους έχει αποδοθεί κοινωνικά.

16 Χαρακτηριστικά της γλώσσας στην οποία κοινωνικοποιούνται οι γυναίκες Lakoff 1973, 1975; Μακρή-Τσιλιπάκου 2017: Γνώση και χρήση λεπτών χρωματικών διαβαθμίσεων, π.χ. τυρκουάζ, μπέιμπι μπλου, βεραμάν, ιβουάρ, σομόν, καρπουζί, φραουλί κτλ.

17 Χαρακτηριστικά της γλώσσας στην οποία κοινωνικοποιούνται οι γυναίκες Χρήση ανούσιων/κενών επιθέτων που μεταφορικά εκφράζουν θαυμασμό/ επιδοκιμασία, π.χ. γλυκό, θαυμάσιο, καταπληκτικό, μούρλια, τρέλα (έναντι των φοβερό, άπαιχτο, και γαμώ). Αποφυγή έντονων επιφωνημάτων αποδοκιμασίας και υβριστικών εκφράσεων.

18 Χαρακτηριστικά της γλώσσας στην οποία κοινωνικοποιούνται οι γυναίκες Προσθήκη επιτατικών εκφράσεων που δίνει την εντύπωση ότι οι γυναίκες μιλούν με μόνιμη έμφαση, π.χ. είναι το:σο καλό παιδί!, ευχαριστώ πάρα πάρα πάρα πολύ! Εξασθένηση της προσλεκτικής ισχύος των εκφωνημάτων λόγω παρουσίας διάφορων μετριαστικών στοιχείων (αβέβαιων ερωτήσεων, επιμήκυνσης παρακλήσεων, επισχετικών συνομιλιακών δεικτών). Τύποι της πρότυπης γλωσσικής ποικιλίας.

19 Χαρακτηριστικά της γλώσσας στην οποία κοινωνικοποιούνται οι γυναίκες Οι έρευνες που εξετάζουν την ανεξάρτητη μεταβλητή του φύλου δείχνουν ότι οι άντρες συστηματικά προτιμούν τους τύπους που αποκλίνουν από τη νόρμα, ενώ οι γυναίκες τους κοινωνικά αναγνωρισμένους τύπους της νόρμας ιδίως σε επίσημες περιστάσεις.

20 Χαρακτηριστικά της γλώσσας στην οποία κοινωνικοποιούνται οι γυναίκες Η συμπεριφορά των γυναικών ερμηνεύεται συχνά ως αντίδραση προς τις παραδοσιακές αντιλήψεις που τις τοποθετούν σε υποδεέστερη θέση. Οι γυναίκες προσπαθούν να αποκτήσουν την κοινωνική ισχύ που έχουν στερηθεί χρησιμοποιώντας κοινωνικά αναγνωρισμένους τύπους.

21 Χαρακτηριστικά της γλώσσας στην οποία κοινωνικοποιούνται οι γυναίκες Σε επίπεδο επικοινωνιακών στρατηγικών ο λόγος των γυναικών (West & Zimmerman 1983; Zimmerman; Makri-Tsilipakou 1991) χαρακτηρίζεται από: Σεβασμό του δικαιώματος στη συνομιλία με αποφυγή των διακοπών και των επικαλύψεων. Ερωτήσεις αντί δηλώσεων-κρίσεων, καθώς οι πρώτες ανοίγουν τον δρόμο για διεπίδραση.

22 Χαρακτηριστικά της γλώσσας στην οποία κοινωνικοποιούνται οι γυναίκες Υποστηρικτική δράση σε σχέση με την εγκατάσταση και διαχείριση των θεμάτων της συνομιλίας και της κατοχής του βήματος. Συντήρηση και εξέλιξη παρά έλεγχος της συνομιλίας.

23 Εντοπισμένες διαφορές Οι γυναίκες επικεντρώνονται περισσότερο στις συναισθηματικές πτυχές της επικοινωνίας στη δημιουργία και διατήρηση σχέσεων, στη διαπραγμάτευση σχέσεων. Οι άνδρες επικεντρώνονται κυρίως στη μεταβίβαση πληροφοριών και στην περιγραφή γεγονότων. (Holmes 1998: 462)

24 Εντοπισμένες διαφορές Οι άντρες τείνουν να αφηγούνται ιστορίες δράσης ή σχετικές με ενέργειες και δραστηριότητες, ενώ οι γυναίκες ιστορίες σχετικές με γεγονότα που τους προκάλεσαν αρνητικά συναισθήματα. (Georgakopoulou 2006)

25 Εντοπισμένες διαφορές Οι γυναίκες τείνουν να χρησιμοποιούν περισσότερους μηχανισμούς έκφρασης αλληλλεγγύης, π.χ. φιλοφρονήσεις. Οι άντρες χρησιμοποιούν περισσότερους μηχανισμούς ανάδειξης κυριαρχίας και κύρους, π.χ. διακόπτουν πιο συχνά. (Holmes 1998: 472)

26 Κυριαρχία και διαφορετικότητα Συνήθως οι παραπάνω διαφορές ερμηνεύονται είτε από το μοντέλο της κυριαρχίας(dominance), είτε από το μοντέλο της διαφορετικότητας (difference).

27 Κυριαρχία και διαφορετικότητα Κυριαρχία: Η γλωσσική διαφοροποίηση ανάμεσα στα φύλα δεν σχετίζεται με τη βιολογική (εκ φύσεως) διαφοροποίησή τους, αλλά στην έμφυλη διαφορά των κοινωνικών ρόλων (ισχύος/ αδυναμίας) που τους έχει αποδοθεί κοινωνικά. Συνεπώς οι άνδρες μιλούν ως δυνατό και οι γυναίκες ως ασθενές φύλο.

28 Διαφορετικότητα: Λόγω διαφορετικής κοινωνικοποίησης τα δύο φύλα έχουν διαφορετικούς τρόπους ομιλίας και επικοινωνίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο ένας τρόπος είναι καλύτερος από τον άλλον. Σημαίνει απλώς ότι τα ίδια γλωσσικά στοιχεία είναι δυνατόν να φέρουν διαφορετικές σημασίες ανάλογα με το αν χρησιμοποιούνται από άνδρες ή από γυναίκες. Έτσι μπορούν να εξηγηθούν οι αποτυχίες στην επικοινωνία μεταξύ των φύλων.

29 Κριτική της έρευνας σχετικά με τη γλώσσα και το φύλο - Το φύλο αντιμετωπίζεται ως αποσπασμένο από άλλες πτυχές της κοινωνικής ταυτότητας - Η γλώσσα αντιμετωπίζεται ως αυτόνομη σε σχέση με την κοινωνική δράση

30 Κοινότητες πρακτικής Eckert & McConnell-Ginet (1992) community of practice Η γλωσσική και η κοινωνική συμπεριφορά πρέπει να αναλύονται σε σχέση με ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών και γλωσσικών πρακτικών προκειμένου να εξεταστούν οι ιδιαιτερότητες της γλωσσικής χρήσης σε πραγματικές κοινότητες.

31 Μια κοινότητα πρακτικής αποτελείται από ένα σύνολο ανθρώπων που συνυπάρχουν στο πλαίσιο μιας κοινής δράσης. Το πώς γίνονται συγκεκριμένα πράγματα, οι τρόποι ομιλίας, οι πεποιθήσεις, οι αξίες και οι σχέσεις εξουσίας εμφανίζονται στο πλαίσιο αυτής της κοινής δράσης (π.χ. εργαζόμενοι/ες σε ένα εργοστάσιο, θαμώνες ενός συγκεκριμένου μπαρ, γείτονες, πυρηνική οικογένεια, Ανώτατο Δικαστήριο).

32 Στις διαφορετικές κοινότητες πρακτικής, η κοινωνική σημασία, η κοινωνική ταυτότητα, η συμμετοχή σε μια κοινότητα και οι συμβολικές αξίες των γλωσσικών τύπων διαμορφώνονται αμοιβαία και συνεχώς

33 Η έμφυλη ταυτότητα ως επιτέλεση Doing gender Μετακίνηση πέρα από το δίπολο αρσενικόθηλυκό. Το φύλο δεν αντιμετωπίζεται ως μια προϋποτιθέμενη και σταθερή κατηγορία που προσδιορίζει τις γλωσσικές επιλογές αλλά ως δυναμική κατηγορία που πραγματώνεται μέσω της γλωσσικής χρήσης και διεπιδρά με άλλες πτυχές της κοινωνικής ταυτότητας. μετακίνηση από το προτυπικό στο ιδιαίτερο

34 Κοινωνική και έμφυλη ταυτότητα Το φύλο δεν αντιμετωπίζεται ως πηγή αλλά ως προϊόν της γλωσσικής επιτέλεσης. Κατά τον ίδιο τρόπο η (έμφυλη) ταυτότητα δεν αποτελεί μόνιμη ιδιότητα αλλά διαδικασία σήμανσης.

35 Κοινωνική και έμφυλη ταυτότητα Bucholtz &Hall (2003, 2004, 2005) -Η ταυτότητα κυρίως κοινωνικό και όχι ψυχολογικό φαινόμενο -Δεν μιλάμε με συγκεκριμένους τρόπους λόγω των ταυτοτήτων μας αλλά δημιουργούμε τις ταυτότητές μας χρησιμοποιώντας γλωσσικές πρακτικές που έχουν κοινωνικές σημασίες.

36 - Οι ταυτότητες δεν υπάρχουν έξω από την επιτέλεσή τους. - Όπως όλες οι ταυτότητες, οι έμφυλες ταυτότητες δεν είναι στατικές αλλά ρευστές και υποκείμενες σε διαρκή μεταβολή. - Το άτομο στο πλαίσιο της κοινωνίας τοποθετείται από τον εαυτό του και τους άλλους με τρόπους που πολλές φορές διαφέρουν ή και αντιτίθενται ο ένας στον άλλο.

37 - Η (έμφυλη) ταυτότητα δεν δημιουργείται μόνο μέσω των γλωσσικών πρακτικών που χρησιμοποιεί ο ομιλητής, αλλά και από τον τρόπο που την αντιλαμβάνεται και τη διαπραγματεύεται ο συνομιλητής. Είναι προϊόν διυποκειμενικότητας. - Δεν είμαστε αποκλειστικά υπεύθυνοι για τις ταυτότητες μας.