Μιίλτος Σαχτουί ρης «Ο Ελεγκτηή ς»

Transcript

1 Μιίλτος Σαχτουί ρης «Ο Ελεγκτηή ς» ΒΑΣΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ: Ρεαλιστική απεικόνιση της καθημερινής πραγματικότητας Αντιηρωικός ποιητής, εκφραστής και απολογητής της κατακερματισμένης και καθημαγμένης ανθρώπινης ύπαρξης. Ο διαρκής στοχασμός του πάνω στην έννοια της οδύνης, ως βαθύτερη ουσία και μοίρα της ανθρώπινης ύπαρξης, τον οδήγησε σε μια λιτή και ξεκάθαρη χαρτογράφηση του εσωτερικού πόνου του σύγχρονου ανθρώπου. Έχει υπαρξιακές ανησυχίες 1. Απορρίπτει την παραδοσιακή γραφή και στρέφεται στον συμβολισμό και τον υπερρεαλισμό, τον οποίο υπερβαίνει (βλ. παρακάτω). Οικοδομεί το έργο του με εφιαλτικές εικόνες και σύμβολα, που πλησιάζουν περισσότερο τον εξπρεσιονισμό 2. Υπερτονίζει το παράλογο, ενώ από τον υπερρεαλισμό από τον οποίον ξεκίνησε, κρατά την τολμηρή φαντασία και την παραίσθηση νεοϋπερρεαλισμός 3 (πρβ. 1 Τα βασικά χαρακτηριστικά της υπαρξιακής ποίησης: κινείται ανάμεσα στον κοινωνικό προβληματισμό και την υπαρξιακή εμπειρία, με κύριο χαρακτηριστικό την αγωνία για την τύχη του μεταπολεμικού ανθρώπου. άγχος, φόβος αβεβαιότητα, αίσθηση αδιεξόδου τραυματικές εμπειρίες της ιστορίας, διάψευση των οραμάτων η φθορά που συνεπάγεται το πέρασμα του χρόνου η κοινωνική λειτουργία-κοινωνική αποστολή της ποίησης η πάλη ανάμεσα στις δυνάμεις του καλού και του κακού αρχετυπικοί συμβολισμοί (όπως: ο ουρανός,, ο κήπος) 2 Όρος που χρησιμοποιήθηκε πρώτα για τη ζωγραφική, στις αρχές του 20ου αιώνα στόχος των ζωγράφων η απομάκρυνση από την αναπαράσταση της εξωτερικής πραγματικότητας και η προβολή του εαυτού τους και μιας καθαρά προσωπικής άποψης του κόσμου. Ως βασικές αρχές στη λογοτεχνία έχει: την έκφραση εσώτερων ψυχολογικών καταστάσεων, τον προσδιορισμό της μορφής ( εικονοποιία, στίξη, σύνταξη κλπ ) από την έκφραση, ηχητικές και χρωματικές αποτυπώσεις τη χρήση μεταφοράς και εικόνας τη φανταστική απεικόνιση του κόσμου και του παράλογου 3 Ο Σαχτούρης έχει υπερβεί το υπερρεαλιστικό κίνημα και εντάσσεται στο χώρο τωννεοϋπερρεαλιστών (ή μεταϋπερρρεαλιστών) ποιητών (που γεννήθηκαν ): Γνωρίσματα:

2 «Το έχω τονίσει επανειλημμένα, ο υπερρεαλισμός έδρασε πάνω μου σαν καταλύτης. Με λευτέρωσε στην ποίηση και στη ζωή, αλλά δεν μπορώ να πω ότι η ποίησή μου είναι υπερρεαλιστική. Η ποίησή μου είναι ιδιότυπα δραματική και λυρική» (περιοδικό Τέταρτο, Μάρτιος 1987). Είναι ποιητής του ατομικού άγχους, αλλά μέσα στο έργο του είναι διάσπαρτος ο απόηχος του άγχους μιας ολόκληρης εποχής. Όμως, η ποίησή του δεν είναι απαισιόδοξη. Ποίηση εικονιστική, εικαστικά στοιχεία στην ποίησή του (μορφικά θυμίζει την κυβιστική ζωγραφική: σχήματα παραμορφωμένα, δυνατά χρώματα, αιφνιδιαστικοί συνδυασμοί). Εικόνες με αντιθετική συναρμογή και μεταφορική λειτουργία Απλή γλώσσα, λιτό λεξιλόγιο. Συνήθως έναρθρο προσηγορικό ουσιαστικό στον τίτλο του ποιήματος Κατασκευή μικρών ποιημάτων που ακολουθούν το σχήμα: εμπειρική αφορμή, μετασχηματισμός της εμπειρίας σε ποιητική φαντασίωση και ολοκλήρωση, τελική παραγωγή της ποιητικής εμπειρίας. Έτσι προκύπτουν τα σταθερά δομικά στοιχεία της ποίησής του: μια ιστορία-μήνυμα η σκηνική διάρθρωση και η ιδεοπλαστική εικόνα (εικόνα - ζωγραφιά, που εκφράζει μια ιδέα) βλ. παρακάτω. ερμητισμός / κρυπτικότητα το στοιχείο του παραλόγου, που εκφράζεται και στη μορφή του ποιήματος αλλότροπη / απρόσμενη σύνδεση μη αναμενόμενων εικόνων τραγική αίσθηση της ζωής, σε αντίθεση με την αισιόδοξη στάση ζωής που είχαν οι μεσοπολεμικοί υπερρεαλιστές, τουλάχιστον στην αρχή της ποιητικής τους πορείας. Ο νεοϋπερρεαλιστής, επηρεασμένος και από τη γύρω του πραγματικότητα, δε θεωρεί τη γλώσσα ως μέσο με το οποίο θα προκαλέσει έκπληξη (όπως συνέβαινε με τους υπερρεαλιστές του μεσοπολέμου), αλλά ως όργανο που θα τον βοηθήσει να συλλάβει και να εκφράσει την εφιαλτική πραγματικότητα που υπάρχει γύρω του.

3 Το ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη Ο Ελεγκτής αναφέρεται στο κοινωνικό χρέος, την κοινωνική αποστολή, του ποιητή. Σ αυτό, ο Σαχτούρης, κινούμενος στα δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια κι έχοντας ήδη γνωρίσει τον όλεθρο του εμφυλίου πολέμου 4, έχει πλήρη συναίσθηση του κλίματος που επικρατεί στην ελληνική πολιτεία και του μίσους που κατευθύνει τις πράξεις πολλών ανθρώπων. Αισθάνεται, λοιπόν, πως είναι απόλυτα αναγκαίο να έρθουν οι συνάνθρωποί του ξανά σε επαφή με τις αξίες του παρελθόντος, με την έννοια της αλληλοκατανόησης και της αγάπης, αλλά και με την ελπίδα ενός καλύτερου και αρμονικότερου μέλλοντος. Κι είναι δικό του χρέος να τους κατευθύνει προς τη θέαση αυτών των πραγμάτων, καθώς ο ίδιος, ως ποιητής, έχει τη δυνατότητα να κινείται σε υψηλότερους χώρους και να απέχει από τη διάθεση αλληλοσπαραγμού που έχει κατακλύσει τη σκέψη των άλλων ανθρώπων. Με την αντικειμενικότητα της δικής του κρίσης, με την αποστασιοποίησή του από τα πάθη που κλονίζουν την ελληνική κοινωνία, είναι αυτός που οφείλει «να ελέγξει το φως των αστεριών», αποκαθιστώντας έτσι την επικοινωνία των ανθρώπων με τον «ουρανό», με τα ιδανικά και τις αρετές που έχει να τους προσφέρει 5. Στο ποίημα μπορούμε να διακρίνουμε τρεις επιμέρους ιδεοπλαστικές σκηνικές εικόνες 6, οι οποίες με την τελική συνανάγνωση αποδίδουν την άποψη του Σαχτούρη για το χρέος του ως ποιητή. 4 Γενικότερα, η εποχή που έζησε ο Μίλτος Σαχτούρης είναι ολόκληρος ο 20ος αιώνας: Βίωσε την τραγική διάψευση της μικρασιατικής καταστροφής, τη σφαγή και τον όλεθρο του Β Παγκοσμίου πολέμου, της Κατοχής και του Εμφυλίου, τον ψυχρό πόλεμο και τις διεκδικήσεις ή τις διαψεύσεις για έναν δικαιότερο κόσμο: «Η ποίησή μου είναι μια συνεχής αυτοβιογραφία. Μοιάζει και πρέπει να διαβάζεται σαν ένα είδος υποσυνείδητου ημερολογίου της ζωής μου ως σήμερα», λέει χαρακτηριστικά. Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι για τον ποιητή ο μεταπολεμικός τεχνολογικός πολιτισμός προξένησε στον άνθρωπο ψυχική και πνευματική αλλοτρίωση, προκαλώντας κρίση και παρακμή των ουσιαστικών αξιών και νοημάτων της ανθρώπινης ζωής. Ο Σαχτούρης δεν μπόρεσε ποτέ να ανεχθεί τις κατεστημένες λογικές συμβάσεις, τα ευδαιμονικά μοντέλα προόδου και τις υποκριτικές ηθικές επιταγές που συνόδευσαν το μοντέρνο πολιτισμό. Αντιμετώπισε τον πολιτισμό της εποχής του ως ένα εφιαλτικό, σκοτεινό, απειλητικό και καταπιεστικό για τις πνευματικές αξίες της ανθρώπινης ζωής περιβάλλον, που του προκαλούσε οδύνη, δέος, ανησυχία, άγχος και αγωνία. 5 Στην αντιπαράθεση των δύο κόσμων της ποίησης του Σαχτούρη, ο εσωτερικός κόσμος παρουσιάζεται ως ένας θετικά σημασιοδοτημένος κόσμος ονειρικός, φανταστικός, πνευματικός και επουράνιος: /Πάντα θα χουμε ανάγκη από ουρανό/» («Το Αεροπλάνο») «Ας μη το κρύβουμε /Διψάμε για ουρανό/» («Το Ψωμί», «Τα Φάσματα»). Στον αρνητικά σημασιοδοτημένο επίγειο κόσμο της εξωτερικής πραγματικότητας το ανθρώπινο πνεύμα συναντά την πίκρα και την τραγωδία. Αντίθετα, στον επουράνιο κόσμο βρίσκει τη λύτρωση και τη δικαίωση, την πνευματική ανύψωση, δηλαδή όλα αυτά τα οποία στερείται στον γήινο κόσμο. Η αντιπαραβολή είναι σαφής: «/Τ Αδέρφια μου που χάθηκαν εδώ κάτω στον/ κόσμο/ είναι τ αστέρια που τώρα ανάβουν έναένα /στον ουρανό/» («Τ Αδέρφια μου», «Τα Φάσματα»). Ό,τι κακό συμβαίνει γίνεται στο γήινο επίπεδο: «/Οι μεγάλοι σιδερένιοι δρόμοι κάτω/ τόσο πολύ πίκρα μας πότισαν/» («Έμεινε», «Το Σκεύος»), «/.. ο δρόμος κάτω έφεγγε από κρύσταλλο/ και μέσα φαίνονταν/ τα σφυριά και τα μαχαίρια/» («Το Μαρτύριο», «Τα Φάσματα»). 6 «Κυριαρχική τεχνοτροπική μονάδα στην ποίηση του Μ.Σαχτούρη. Μπορεί να συναιρεί την ιστορία-μήνυμα, γιατί η ίδια, ως περιγραφή, είναι συμπύκνωση μιας ιστορίας και, ως στοχασμός, είναι ένα μήνυμα. Μπορεί ν αναπληρώνει και τη σκηνική διάρθρωση, αφού ταυτίζεται με μια εικόνα κι αφού το κάθε ποίημα είναι μοντάζ από εικόνες» (Γ.Δάλλας). Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι τα εικαστικά στοιχεία στην ποίησή του είναι κυρίαρχα. Ομολογεί ο ίδιος: «Η ζωγραφική με βοήθησε πολύ στην ποίησή μου. Ορισμένα ποίηματά μου βγήκαν από οράματα ζωγράφων που είχα δει, και από εικόνες εν γένει. Αλλά αγαπώ και τη ζωγραφική σαν ζωγραφική. Αν δεν ήμουν ποιητής, θα ήθελα να είμαι ζωγράφος. Αυτά που ζωγραφίζω εγώ είναι ποιήματα, δεν είναι ζωγραφιές».

4 1η εικόνα: «Ένας μπαξές γεμάτος αίμα / είν ο ουρανός / και λίγο χιόνι», στην οποία με την αναφορά στο αίμα και το χιόνι δίνεται μια χρωματική αντίθεση που καθιστά εναργέστερη τη διαφοροποίηση ανάμεσα στην αρνητική και τη θετική πτυχή του χώρου στον οποίο κινείται ο ποιητής. 2η εικόνα: «έσφιξα τα σκοινιά μου / πρέπει και πάλι να ελέγξω / τ αστέρια» 3η εικόνα: «εγώ κληρονόμος πουλιών / πρέπει / έστω και με σπασμένα φτερά / να πετάω». «Ένας μπαξές γεμάτος αίμα // είν ο ουρανός // και λίγο χιόνι» Ο ποιητής για να φέρει τον ουρανό στα ανθρώπινα μέτρα, για να τον καταστήσει πιο προσιτό στην αντίληψη των ανθρώπων τον παρομοιάζει μ έναν κήπο, στον οποίο μπορεί κανείς να δει άφθονο αίμα και λίγο χιόνι. Ο ουρανός, τοποθετημένος απέναντι απ το χώρο των ανθρώπων, καθρεφτίζει τα δεινά τους, καθρεφτίζει το αίμα των νεκρών, αλλά και το χιόνι της αγνότητας. Τους δείχνει με τον τρόπο αυτό πως παρά τα πλείστα εγκλήματα, παρά τις τεράστιες απώλειες που έχουν βιώσει, υπάρχει ωστόσο η ελπίδα να επαναφέρουν στη ζωή τους την τραυματισμένη αθωότητα. Το αίμα με το οποίο είναι γεμάτος ο ουρανός και το λίγο χιόνι, μας παραπέμπουν στα δύσκολα χρόνια που βίωσε ο ελληνικός λαός ως συνέπεια των γεγονότων της κατοχής, του εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε, και φυσικά της μετεμφυλιακής περιόδου κατά την οποία οι αριστεροί συνέχισαν να γνωρίζουν διώξεις, εκτελέσεις και φυλακίσεις. Το αίμα είναι μια σαφής αναφορά στους νεκρούς των χρόνων αυτών, ενώ το χιόνι φέρνει στη σκέψη τους δύσκολους και φονικούς χειμώνες που έφεραν τους ανθρώπους σε ακόμη πιο δεινή θέση. «έσφιξα τα σκοινιά μου // πρέπει και πάλι να ελέγξω // τ αστέρια» Ο ποιητής ως ο ελεγκτής των αστεριών οφείλει να μεταβεί στο χώρο του ουρανού, τρέπεται έτσι σ έναν μηχανοδηγό που ετοιμάζει την πτήση του ή την ανοδική του πορεία προς το ουράνιο στερέωμα. Το σφίξιμο των σκοινιών που επί της ουσίας υποδηλώνει την αποφασιστικότητα του ποιητή και την αφοσίωσή του στο χρέος που έχει, αφήνει συνάμα να εννοηθεί πως η άνοδος στο χώρο των αστεριών θα γίνει με κάποια πτητική μηχανή. Εννοείται, βέβαια, πως ο ποιητής δεν προχωρά σε κάποια περεταίρω εξήγηση αυτής της πτήσης, καθώς εκείνο που έχει σημασία δεν είναι η ρεαλιστική αιτιολόγηση του πώς θα φτάσει ως τον ουρανό, αλλά η συμβολική σημασία της ανάγκης του να ελέγξει τα αστέρια. Το φως των αστεριών ενέχει την έννοια της καθοδήγησης και του προσανατολισμού, όπως για χρόνια βασίζονταν σε αυτά οι ναυτικοί για να καθορίζουν την πορεία τους. Το φως των αστεριών συμβολίζει όλα εκείνα τα στοιχεία που μπορούν να επαναφέρουν τους ανθρώπους σ ένα συνετό και ορθό τρόπο ζωής, μακριά από τις φονικές αναμετρήσεις και το μίσος. Συμβολίζουν τις ιδανικές αξίες των ανθρώπων, τις παραδόσεις του παρελθόντος που διατηρούσαν αλώβητη την κοινωνική συνοχή, την ελπίδα που προσέδιδε κουράγιο στους ανθρώπους, αλλά και την προσδοκία ενός καλύτερου κόσμου. Το φως των αστεριών μπορεί να σηματοδοτήσει ένα νέο ξεκίνημα, μια νέα αρχή στην πορεία των ανθρώπων,

5 που θα πρέπει ωστόσο να βασιστεί στις κατάλληλες αρχές και αξίες ώστε να αποφευχθεί μια πιθανή επιστροφή στη λογική της εχθρότητας. «εγώ // κληρονόμος πουλιών» Σε συμβολικό επίπεδο η κληρονομιά που λαμβάνει ο ποιητής από τον κόσμο των πουλιών είναι η δυνατότητα να κινείται απόλυτα ελεύθερος στον «ουρανό», δηλαδή σ ένα κόσμο που βρίσκεται πάνω από τα συνήθη δεσμά της ανθρώπινης υπόστασης. Η σκέψη του ποιητή διατηρεί την ανεξαρτησία της και δεν επηρεάζεται από το κλίμα εξαρτήσεων και συνενοχής που δεν επιτρέπει στους συγχρόνους του να βρουν τη διέξοδο απ τη δύσκολη εμπειρία που βιώνουν. Ο ποιητής αποκτά έτσι μια πιο αντικειμενική ματιά, καθώς όντας αποστασιοποιημένος στο χώρο του ουράνιου στερεώματος, δεν βλέπει τα πράγματα υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς. Αντικρίζει τα προβλήματα της εποχής του στην ολότητά τους και αναλαμβάνει το καθήκον του να προσφέρει στους συμπολίτες του την οπτική εκείνη που θα τους βοηθήσει να επιστρέψουν σε μια αρμονικότερη συνύπαρξη. Αδέσμευτος, ελεύθερος και προνομιακός θεατής ενός ανώτερου κόσμου, ο ποιητής αποκτά χάρη στην κληρονομιά των πουλιών ένα σημαντικό ρόλο και μια σπουδαία αποστολή. Ο αυτοπροσδιορισμός του ποιητή ως κληρονόμου πουλιών μας παραπέμπει επίσης στον πλατωνικό διάλογο Ίων, όπου ο φιλόσοφος μέσω του Σωκράτη μιλά για την ιδιαιτερότητα των ποιητών, σχολιάζοντας πως οι ποιητές δεν δημιουργούν το έργο τους χάρη στη δική τους σκέψη, αλλά φτάνουν σ αυτό δεχόμενοι τη θεϊκή έμπνευση. Σημειώνει χαρακτηριστικά πως ο ποιητής είναι κάτι το κενό, κάτι το ελαφρύ, ένα πετούμενο, αλλά και κάτι το ιερό (πρβ. κοῦφον γάρ χρῆμα ποιητής ἐστίν καί πτηνόν καί ἱερόν ), που δεν μπορεί να δημιουργήσει αν δεν περιέλθει σε κατάσταση έκστασης, χάνοντας κάθε λογική μέσα του. Οι ποιητές, κατά τον Σωκράτη, δεν συνθέτουν τα άριστα έργα τους χάρη σε δική τους ικανότητα, αλλά χάρη σε δύναμη θεϊκή που τους προσφέρει την ανάλογη έμπνευση. Ο Σαχτούρης, λοιπόν, αξιοποιεί αυτή την πλατωνική ιδέα, καταγράφοντας ωστόσο τη μέγιστη ευθύνη και το υψηλό χρέος που έχουν οι ποιητές απέναντι στους ανθρώπους της κοινωνίας τους (διακειμενικό στοιχείο). Μια άλλη παράμετρος που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη σχετικά με τη φράση αυτή είναι η προσωπική ταυτότητα του ποιητή. Ο Μίλτος Σαχτούρης, Υδραίος στην καταγωγή, ήταν εγγονός του Μιλτιάδη Σαχτούρη, αξιωματικού του πολεμικού ναυτικού, αλλά και δισέγγονος του Γιώργη Σαχτούρη, ο οποίος είχε λάβει ενεργό μέρος στην επανάσταση του 1821 ως αξιωματικός του πολεμικού ναυτικού, συμμετέχοντας σε πολλές ναυτικές αναμετρήσεις. Ο ποιητής, λοιπόν, έχει στενούς δεσμούς με τη θάλασσα και τη ναυτιλία, τόσο μέσω της ίδιας του της οικογένειας, όσο και μέσω του τόπου καταγωγής του, την περίφημη Ύδρα, με τους ικανότατους ναυτικούς. Ήταν, μάλιστα, τέτοια η δεινότητα των Υδραίων ναυτικών ώστε από νωρίς είχαν αποκτήσει ευρύτατη φήμη και αποκαλούνταν απ τους υπόλοιπους Έλληνες «θαλασσοπούλια» (J. L. S. Bartholdy Ταξιδιωτικές εντυπώσεις από την Ελλάδα Εκδόσεις Εκάτη). Ο Σαχτούρης, επομένως, όταν αποκαλεί τον εαυτό του κληρονόμο πουλιών και όταν σχολιάζει πως πρέπει να ελέγξει τα αστέρια, στην πραγματικότητα κινείται σ ένα χώρο πολύ πιο προσωπικό και οικείο απ ό,τι γίνεται αρχικώς αντιληπτό. Ο ποιητής δανείζεται τον έλεγχο των αστεριών από τη ναυτική

6 παράδοση, ενώ αποκαλώντας τον εαυτό του κληρονόμο πουλιών υποδηλώνει, όχι μόνο την ποιητική του ιδιότητα, αλλά και την καταγωγή του. «πρέπει // έστω και με σπασμένα φτερά // να πετάω» Ο ποιητής έχει γνωρίσει βαθιά στην ψυχή του τον πόνο απ όλες αυτές τις απώλειες που σημάδεψαν τα εμπόλεμα χρόνια. Η ικανότητά του να πετά ψηλότερα δε σημαίνει για κανένα λόγο πως ο ίδιος ξέφυγε αλώβητος από τη δίνη των φρικτών εκείνων γεγονότων. Έχει πληρώσει το τίμημα, έχει τραυματιστεί ψυχικά κι έχει υποφέρει σωματικά εντούτοις δεν είναι διατεθειμένος να υποκύψει στις εσωτερικές του πληγές. Δεν σκοπεύει να αφήσει την οδύνη του παρελθόντος να τον εμποδίσει από τη διεκδίκηση ενός καλύτερου μέλλοντος, από τη διεκδίκηση μιας καλύτερης διαβίωσης για τους συνανθρώπους του. Πληγές, άλλωστε, έχουν όλοι οι σύγχρονοί του, γι αυτό και δυσκολεύονται να αποδεχτούν όσα συνέβησαν και συνεχίζουν να βρίσκονται σε διαρκή σύγκρουση μεταξύ τους. Χρέος του ποιητή είναι να ελέγξει το φως των αστεριών και να αποκαταστήσει την ισορροπία ανάμεσα στον ουρανό και τη γη, όχι αιτούμενος τη λησμοσύνη των γεγονότων το παρελθόν αποτελεί πολύτιμο κομμάτι της ύπαρξης ενός λαού και δεν πρέπει ποτέ να ξεχνιέται, αλλά φροντίζοντας ώστε οι άνθρωποι να επανέλθουν στις αξίες του παρελθόντος, στον αλληλοσεβασμό και στη συγχώρεση, για να μπορέσουν έτσι να συνεχίσουν την κοινή τους πορεία. Ανακεφαλαιώνοντας, το χρέος του ποιητή κατά τον Μ.Σ. συνίσταται στα εξής: Με δεδομένη τη λανθασμένη πορεία που ακολουθούν οι άνθρωποι πορεία που τους οδηγεί στο μίσος και την εκδίκηση, ο ποιητής οφείλει ως ελεγκτής να καταστήσει και πάλι το φως των αστεριών ορατό σ αυτούς, ώστε να καθοδηγηθούν στο σωστό δρόμο. Η απώλεια του προσανατολισμού τους και η εκτροπή τους σε πράξεις και σκέψεις καταστρεπτικές για την εξέλιξη αυτού του έθνους, υποδηλώνει την άμεση ανάγκη επαναφοράς των ανθρώπων σε πρότυπα και αξίες του παρελθόντος. Με το φως των αστεριών και πάλι ορατό, οι άνθρωποι θα μπορέσουν να επανακτήσουν την ελπίδα τους, θα βρουν το κουράγιο για μια νέα αρχή και θα φέρουν στη μνήμη τους τις αρχές και τις αξίες που διέτρεχαν τη ζωή τους στο παρελθόν και τους είχαν φυλάξει από τόσο οδυνηρές επιλογές. Ο ποιητής γνωρίζει πόσο σημαντικός είναι ο έλεγχος των αστεριών και αντιλαμβάνεται πως η ευθύνη αυτή είναι δική του, καθώς ως ποιητής έχει τη δυνατότητα να βλέπει τα πράγματα καθαρότερα από τους άλλους πολίτες. Έτσι, έχοντας πλήρη συναίσθηση του χρέους που του αναλογεί, δηλώνει με τρόπο κατηγορηματικό πως είναι αυτός ο ελεγκτής που θα επιχειρήσει τη δύσκολη άνοδο προς τον ουρανό. Η προσωπική αντωνυμία «εγώ» που αυτονομείται στο κείμενο, αποτελώντας μόνη της έναν στίχο, τονίζει με έμφαση πως είναι ο ίδιος ο ποιητής που θα λειτουργήσει ως ελεγκτής των αστεριών. Έχει, μάλιστα, προηγηθεί η κτητική αντωνυμία (Έσφιξα τα σκοινιά μου), αλλά και το σε πρώτο πρόσωπο ρήμα «ελέγξω», που είχαν υποδηλώσει πως το χρέος αυτό ανήκει στον ίδιο τον ποιητή. Αντιστοίχως, σε πρώτο πρόσωπο τίθεται και το ρήμα «πετάω» που κλείνει το ποίημα, επισφραγίζοντας την προσωπική συμμετοχή και τον ιδιαίτερο ρόλο του ποιητή (= εγώ // πρέπει // να πετάω).

7 Επιλογικά, δύο υφολογικές επισημάνσεις: Σχετικά με τη γλώσσα και τους εκφραστικούς τρόπους: Το ποίημα διακρίνεται για την απλή γλώσσα και το λιτό λεξιλόγιο. Πιο συγκεκριμένα, κυριαρχούν ουσιαστικά με πυκνό συμβολισμό (μπαξές, αίμα, χιόνι, ουρανός, σκοινιά, αστέρια, φτερά). Το επίθετο χρησιμοποιείται όχι ως (δια)κοσμητικό στοιχείο, αλλά ως φορέας σημαντικού νοήματος (σπασμένα φτερά). Τα ρήματα ως δηλωτικά ενέργειας συμπυκνώνουν την ποιητική δράση και ευθύνη (έσφιξα τα σκοινιά μου, πρέπει, να ελέγξω τ αστέρια, να πετάω). Οι δυο βουλητικές προτάσεις (να ελέγξω τ αστέρια, να πετάω) αποτελούν τους βασικούς αρμούς του ποιήματος: Συνδέουν τη δεύτερη σκηνική ενότητα με την Τρίτη και καθορίζουν το ρόλο του ποιητή και την ευθύνη του στην κοινωνία. Τέλος, η πλήρης απουσία καλολογικών στοιχείων προσδίδει πυκνότητα και βάθος στο ποιητικό νόημα εστιάζοντας αποκλειστικά στο ουσιώδες. Στο ποίημα, το παράλογο, που αποτελεί βασικό στοιχείο της ποίησης του Μ.Σ., δίνεται μέσω των παρακάτω τεχνικών: o παραμορφωτικά έγχρωμα σχήματα ( ένας μπαξές γεμάτος αίμα // είν ο ουρανός ) o αμφίδρομη κίνηση με αναιρετικό χαρακτήρα (ένας μπαξές γεμάτος αίμα // είν ο ουρανός // και λίγο χιόνι ) o ασύμβατη συνύπαρξη λέξεων που αναιρούν κάθε λογική λεκτική αναμονή ( κληρονόμος πουλιών) o αφύσικοι μετασχηματισμοί που ανατρέπουν ακόμη και τη συμπαντική τάξη ( έσφιξα τα σχοινιά μου // πρέπει και πάλι να ελέγξω τ αστέρια)