ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΚΛΗΣΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΚΛΗΤΙΚΗΣ ΑΞΙΩΣΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΚΛΗΣΗΣ ΚΑΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΚΛΗΤΙΚΗΣ ΑΞΙΩΣΗΣ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΟΡΕΣΤΗΣ Ι. ΚΑΡΑΦΩΤΙΑΣ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΡΑΝΙΑ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ-ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2014

2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με την παρούσα διπλωματική εργασία ολοκληρώνεται ο κύκλος των μεταπτυχιακών μου σπουδών με αντικείμενο το Εμπορικό και Οικονομικό Δίκαιο, κατά τη διάρκεια του οποίου αποκόμισα πληθώρα γνώσεων, οι οποίες αναμφισβήτητα θα αποτελέσουν πολύτιμο εφόδιο για την επαγγελματική μου σταδιοδρομία. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά όλους τους καθηγητές και συμφοιτητές μου για την αγαστή συνεργασία αυτά τα δύο χρόνια και ιδίως για τις πολύτιμες «συνεδρίες» μας στη μικρή αίθουσα του Τομέα μας. Στο εξώφυλλο απεικονίζεται η κεφαλή του θεού Ερμή, προστάτη του εμπορίου. 2

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελίδες ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΚΛΗΣΗΣ Α. Η εξέλιξη του δικαίου της πτωχευτικής ανάκλησης 14 Β. Μετάβαση από το προϊσχύσαν στο ισχύον δίκαιο 15 Γ. Σύγκριση με άλλους θεσμούς του αστικού 16 I. Ανάκληση και action pauliana (άρθρ. 939 ΑΚ) 17 II. Ανάκληση και αδικοπραξία 18 III. Ανάκληση και αδικαιολόγητος πλουτισμός 19 IV. Ανάκληση και ακυρώσιμες δικαιοπραξίες 19 V. Ανάκληση και άκυρες δικαιοπραξίες. 20 Δ. Αλλοδαπά δίκαια UNCITRAL 20 Ι. Αλλοδαπά πτωχευτικά δίκαια 20 II. UNCITRAL 21 Ε. Νομική φύση 22 Ι. Σημασία ζητήματος 22 ΙΙ. Εμπράγματες θεωρίες 22 ΙΙΙ. Ενοχικές θεωρίες 23 IV. Θεωρία της υπεγγυότητας 25 ΣΤ. Συνταγματικότητα του θεσμού 26 Ζ. Ο κανόνας και οι γενικές προυποθέσεις της πτωχευτικής Ανάκλησης 27 I. Η κήρυξη της πτώχευσης 27 3

4 II. Πράξεις του οφειλέτη 28 III. Πράξεις κατά την ύποπτη περίοδο (ή την τελευταία πενταετία προ της πτώχευσης) 29 IV. Ο επιζήμιος χαρακτήρας των πράξεων 30 V. Αιτιώδης σύνδεσμος 31 Η. Πράξεις υποχρεωτικής ανάκλησης 32 Ι. Γενικά 32 ΙI. Η ρύθμιση του άρθρου 42 στοιχ. α ΠτΚ Δωρεές και χαριστικές γενικά δικαιοπραξίες Δικαιοπραξίες στις οποίες η αντιπαροχή που έλαβε ο οφειλέτης ήταν δυσανάλογα μικρή σε σχέση με τη δική του παροχη Η εξαίρεση του εδ. β 36 IΙI. Πληρωμές μη ληξιπρόθεσμων χρεών Η ratio της διάταξης Η ρύθμιση του νόμου Είδη χρεών και τρόποι πληρωμής τους 38 IV. Πληρωμές ληξιπρόθεσμων χρεών με άλλο τρόπο και όχι με μετρητά ή με τη συμφωνηθείσα παροχή 38 V. Σύσταση εμπράγματης ασφάλειας ή παροχή άλλων ασφαλειών Η δικαιολογητική βάση Ασφαλιζόμενο χρέος Σύγκριση με το προϊσχύσαν άρθρο 537 ΕΝ Μη υπαγόμενες ασφάλειες Ειδικότερα ως προς τις εμπράγματες ασφάλειες Προσωπικές Ασφάλειες Επί αλληλόχρεου λογαριασμού 42 Θ. Πράξεις δυνητικής ανάκλησης 43 Ι. Γενικά 43 ΙI. Προϋποθέσεις 43 4

5 IΙI. Αμφοτεροβαρής πράξη 45 IV. Πληρωμή ληξιπρόθεσμων χρεών 46 V. Υποχρεωτική η ανάκληση; 47 VI. Τεκμήριο γνώσης 48 Ι. Η εξαιρετική περίπτωση πληρωμής χρηματογράφων (άρθ. 47 ΠτΚ) 50 Ι. Το άρθρο 47 ΠτΚ 50 ΙΙ. Προϋποθέσεις εφαρμογής του 50 ΙΙΙ. H ratio της διάταξης 51 ΙV. Εξαίρεση 51 V. Έκδοση συναλλαγματικής λόγω έμμεσης αντιπροσώπευσης 51 VI. Ποινικά ζητήματα σχετιζόμενα με τις διατάξεις των άρθρων 43 και 47 ΠτΚ 52 Κ. Πτωχευτική ανάκληση και ρύθμιση των εκκρεµών συµβάσεων 53 Λ. Πράξεις δόλιας βλάβης των πιστωτών 54 Ι. Η καινοτόμος διάταξη του άρθρου 44 ΠτΚ 54 ΙΙ. Πράξεις του οφειλέτη 55 ΙΙΙ. Το αποφασιστικό κριτήριο: ο δόλος του οφειλέτη 55 ΙV. Η γνώση του δόλου από τον τρίτο 56 Μ. Μη ανακλητές πράξεις και ειδικές ρυθμίσεις (45 και 46 ΠτΚ) 57 Ι. Συνηθισμένες πράξεις της επαγγελματικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητας 57 ΙΙ. Ρητά εξαιρούμενες πράξεις 57 ΙΙΙ. Πράξεις κατά το στάδιο εκπλήρωσης του σχεδίου Αναδιοργάνωσης 59 ΙV. Παροχή του οφειλέτη, για την οποία ο αντισυμβαλλόμενος 5

6 κατέβαλε άμεσα ισοδύναμη αντιπαροχή σε μετρητά 60 V. Πράξεις που έλαβαν χώρα με τη συμφωνία ή σε εκτέλεση συμφωνίας εξυγίανσης 61 ΙV. Χρηματοοικονομικές συναλλαγές 61 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΚΛΗΤΙΚΗΣ ΑΞΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΞΙΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΣΥΜΒΑΛΛΟΜΕΝΟΥ Α. Προπτωχευτικά προληπτικά μέτρα (άρθρο 10 ΠτΚ) 64 Ι. Η ανάγκη των προληπτικών μέτρων 64 ΙΙ. Επιτρεπτά προληπτικά μέτρα 64 ΙΙΙ. Διαδικασία διαταγής τους 65 Β. Νομιμοποίηση και τρόπος άσκησης της πτωχευτικής ανάκλησης 66 I. Η άσκηση της ανακλητικής αγωγής 66 ΙΙ. Δωσιδικία-Δικαιοδοσία 67 ΙΙΙ. Ενεργητική νομιμοποίηση 68 ΙV. Παθητική νομιμοποίηση Καθολικοί διάδοχοι Κακόπιστος ειδικός διάδοχος 70 Γ. Το ορισμένο της αγωγής 71 Δ. Αίτημα και έννομες συνέπειες 72 Ι. Γενικά 72 ΙΙ. Εκποιητικές δικαιοπραξίες Μεταβίβαση κινητού Μεταβίβαση ακινήτου Εκχώρηση απαίτησης 75 ΙΙΙ. Δημιουργία οφειλής 76 6

7 IV Κατάργηση δικαιωμάτων Άφεση χρέους Παραίτηση από εμπράγματο δικαίωμα 77 V. Εκπλήρωση υποχρεώσεων 77 VI. Εμπράγματες ασφάλειες Ενέχυρο Υποθήκη 78 VII. Επί παραλείψεων 79 VIII. Πράξεις ή παραλείψεις στο πλαίσιο δίκης (άρθρο 48 4 ΠτΚ) 80 Ε. Δευτερογενείς έννομες συνέπειες της δικαστικής απόφασης 81 Ι. Απόδοση του αδικαιολόγητου πλουτισμού 81 ΙΙ. Ευθύνη από χαριστική παροχή 82 ΙΙΙ. Αποζημίωση λόγω κακοπιστίας του τρίτου 83 ΣΤ. Οι αξιώσεις του αντισυμβαλλομένου 84 Ι. Δικαιολογητική βάση 84 ΙΙ. Επί εξόφλησης απαίτησης 84 ΙΙΙ. Επί ανάκλησης αμφοτεροβαρούς πράξης (άρθ ΠτΚ) 85 Ζ. Παραγραφή 86 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ Ι. Γενικά 88 ΙΙ. Χρεοκοπία Εξαφάνιση ή παρασιώπηση περιουσιακών στοιχείων (171 παρ. 1 περ. α ΠτΚ) Ζηµιογόνες ή κερδοσκοπικές ή ριψοκίνδυνες δικαιοπραξίες (171 παρ. 1 περ. β ΠτΚ) Ψευδής παράσταση δικαιωμάτων τρίτων ή αναγνώριση ανύπαρκτων δικαιωμάτων 91 7

8 4. Παράλειψη σύνταξης οικονοµικών καταστάσεων (171 παρ. 1 περ. ζ ΠτΚ) Γενική ρήτρα 92 II. Το αδίκηµα του άρθρου 171 παρ. 2 ΠτΚ 92 ΙΙΙ. Ευνοϊκή μεταχείριση πιστωτή. Σύμφωνα με το άρθ ΙV. Ποινική ευθύνη τρίτων 93 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 95 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 96 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 100 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 103 8

9 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Ελληνικές αδηµ. = αδηµοσίευτη ΑΚ = Αστικός Κώδικας Α.Ν. = αναγκαστικός νόμος ΑΠ = Άρειος Πάγος αρ. = αριθμός άρθρ. = άρθρο ή άρθρα Αρμ = Αρμενόπουλος (περιοδικό) βλ. = βλέπε γνωµοδ. = γνωµοδότηση ΔΕΕ = Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών (περιοδικό) /νη = ικαιοσύνη (περιοδικό) εδ. = εδάφιο ΕΕμπΔ ή ΕΕΔ = Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) ΕΕΝ = Εφηµερίς Ελλήνων Νοµικών (περιοδικό) έκδ. = έκδοση ΕκθΝομΕπιτρ = Έκθεση Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής Ελλ νη = Ελληνική ικαιοσύνη (περιοδικό) ΕμπΝ ή ΕΝ = Εμπορικός Νόμος επ. = επόμενα ΕφΑθ = Εφετείο Αθηνών ΕφΘεσ = Εφετείο Θεσσαλονίκης Καν. = Κανονισμός ΚΝ = Κωδικοποιημένος Νόμος ΚΠολΔ = Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας κ.τ.λ. = και τα λοιπά ΜΠρ = Μονοµελές Πρωτοδικείο ν. ή Ν. = νόμος ΝΔ = Νομοθετικό Διάταγμα 9

10 ΝοΒ = Νοµικό Βήµα (περιοδικό) ΝΟΜΟΣ = Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών ΝΟΜΟΣ Ολ = Ολομέλεια (Αρείου Πάγου ή Συμβουλίου Επικρατείας) ό.π. = όπως παραπάνω π.δ. = προεδρικό διάταγμα παρ. = παράγραφος περ. = περίπτωση ΠΚ ή ΠοινΚ = Ποινικός Κώδικας ΠοινΧρ = Ποινικά Χρονικά (περιοδικό) ΠπρΑθ = Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών πρβλ. = παράβαλε ΠΠρ = Πολυμελές Πρωτοδικείο ΠτΚ = Πτωχευτικός Κώδικας π.χ. = παραδείγματος χάριν σ. = σελίδα σημ. = σημείωση στοιχ. ή στ. = στοιχείο Συντ = Σύνταγμα τόμ. = τόμος υποκεφ. = υποκεφάλαιο υποσημ. = υποσημείωση ΧρΙ = Χρονικά Ιδιωτικού ικαίου (περιοδικό) InsO UNCITRAL = Insolvenzordnung Αλλοδαπές = The United Nations Commission on International Trade Law Σύμβολα = παράγραφος = παράγραφοι 10

11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ως γνωστόν, για να καταστεί επισήμως πτωχός ένας έμπορος 1 δεν αρκεί να έχει παύσει τις πληρωμές του κατά τρόπο γενικό και μόνιμο, αλλά απαιτείται και η έκδοση δικαστικής απόφασης που θα τον κηρύσσει σε κατάσταση πτώχευσης (άρθρα 3 και 7 ΠτΚ). Η παρέµβαση του πτωχευτικού δικαστηρίου είναι εκ των πραγµάτων απαραίτητη, καθώς θα πρέπει αφενός να διαπιστωθεί η συνδροµή των νόµιµων προϋποθέσεων κήρυξης της πτώχευσης, αλλιώς η αίτηση απορρίπτεται, και αφετέρου θα πρέπει να ρυθµιστούν ορισµένα διαδικαστικά ζητήµατα, όπως ο διορισµός συνδίκου, εισηγητή δικαστή, η σφράγιση της πτωχευτικής περιουσίας κτλ. Όμως, λόγω ακριβώς της αναγκαιότητας της παρέμβασης του δικαστηρίου δημιουργείται μια χρονική διάσταση μεταξύ του πραγματικού χρονικού σηµείου επέλευσης της αφερεγγυότητας του οφειλέτη και του χρονικού σηµείου κήρυξης της πτώχευσης, από το οποίο και τίθενται αμέσως σε ισχύ οι µηχανισµοί προστασίας της πτωχευτικής περιουσίας 2, δηλαδή η πτωχευτική απαλλοτρίωση και η αναστολή των ατοµικών καταδιωκτικών µέτρων των πτωχευτικών πιστωτών (άρθρα 17, 21 παρ. 2 και 25 ΠτΚ). Έτσι, με σκοπό τη γεφύρωση του χρονικού χάσματος μεταξύ της ουσιαστικής αφερεγγυότητας του οφειλέτη, δηλαδή της παύσης των πληρωμών του, και της τυπικής κήρυξης της πτώχευσης από το δικαστήριο, επινοήθηκε και εγκαθιδρύθηκε ο ιδιαίτερος πτωχευτικός θεσμός της πτωχευτικής ανάκλησης (άρθρα 41επ. ΠτΚ). Η ανάγκη δε για τη γεφύρωση αυτού του χρονικού χάσματος πρέπει να αναζητηθεί στο ότι κατά το μεσοδιάστημα αυτό, τη λεγόμενη «ύποπτη περίοδο» («periode suspecte»), ο οφειλέτης έχει ακόμη τη δυνατότητα να προβαίνει σε πράξεις διαθέσεως της περιουσίας του και σε επιζήμιες για το σύνολο των πιστωτών του συναλλαγές με τρίτους, όπως και στην εκπλήρωση υποχρεώσεών του μόνο προς συγκεκριμένους πιστωτές. Από της κηρύξεως όμως της πτώχευσης από το δικαστήριο, ο νόμος στερεί από τον οφειλέτη τη δυνατότητα διοίκησης (διαχείρισης και διάθεσης) της περιουσίας του και την αναθέτει πλέον στο σύνδικο, μέσω του θεσμού της πτωχευτικής απαλλοτρίωσης (άρθρ. 17 ΠτΚ) 1 Ομοίως και μια ένωση προσώπων με νομική προσωπικότητα που επιδιώκει οικονομικό σκοπό (άρθρο 2 παρ. 1 ΠτΚ). 2 Ως πτωχευτική περιουσία ορίζεται στο άρθρο 16 παρ. 1 ΠτΚ «το σύνολο περιουσίας που ανήκει στον οφειλέτη κατά την κήρυξη της πτώχευσης, οπουδήποτε και αν βρίσκεται». 11

12 που ως σκοπό έχει την παρεμπόδιση της ελάττωσης της πτωχευτικής περιουσίας για τον μετά την κήρυξη της πτώχευσης χρόνο. Μάλιστα, οι μετά την κήρυξη της πτώχευσης πράξεις διαχείρισης ή διάθεσης στοιχείων της πτωχευτικής περιουσίας από τον οφειλέτη ή προς αυτόν, χωρίς τη σύμπραξη του συνδίκου, είναι αυτοδικαίως ανενεργείς (άκυρες). Καθώς όμως δεν είναι νοητή η αυτόματη εφαρμογή του θεσμού της πτωχευτικής απαλλοτρίωσης ήδη από το πραγματικό γεγονός της παύσης πληρωμών, το μηχανισμό του εκ των υστέρων ελέγχου των πράξεων διαθέσεως της περιουσίας του πτωχεύσαντος οφειλέτη μας τον παρέχει επαρκώς ο θεσμός της πτωχευτικής ανάκλησης. Η πτωχευτική ανάκληση, λοιπόν, έρχεται να ανατρέψει νομικά, διαφόρων μορφών πράξεις του οφειλέτη που διενήργησε στην ύποπτη περίοδο προς βλάβη των πιστωτών του με σκοπό την αποκατάσταση της πτωχευτικής περιουσίας στην κατάσταση που θα ήταν αν δεν είχαν µεσολαβήσει οι ανακλητέες πράξεις, ούτως ώστε να µπορεί στη συνέχεια να επιλεγεί η καταλληλότερη µορφή περάτωσης της πτωχευτικής διαδικασίας (σχέδιο αναδιοργάνωσης, ένωση των πιστωτών). Δικαιολογητικό λόγο αυτής της αυστηρής παρέμβασης στην ιδιωτική του αυτονομία προς όφελος των πιστωτών του αποτελεί ο φόβος μήπως ο ίδιος, προκαλώντας ή προβλέποντας την επερχόμενη κήρυξη της πτώχευσης, μετήλθε διάφορα τεχνάσματα προς βλάβη των πιστωτών του και ειδικότερα μήπως απέκρυψε στοιχεία της περιουσίας του ή τα μεταβίβασε σε φιλικά πρόσωπα ή σε εταιρίες που ελέγχει ο ίδιος ή την επιβάρυνε με χρέη, μειώνοντας τις πιθανότητες ικανοποίησης των πιστωτών του. Ακόμη, δικαιολογείται και από το φόβο μήπως ο οφειλέτης προέβη σε επιλεκτικές πληρωμές προς συγκεκριμένους πιστωτές του ευνοώντας εκείνους σε βάρος όλων των υπολοίπων 3. Βεβαίως, τέτοιου είδους επιλεκτικές προνοµιακές πληρωµές ή εξασφαλίσεις προς κάποιους πιστωτές, έρχονται σε αντίθεση µε την γενικώς ισχύουσα στο πτωχευτικό δίκαιο «αρχή της ισότιµης µεταχείρισης των πτωχευτικών πιστωτών» («par conditio creditorum») 4. Δε θα πρέπει βέβαια να παραβλέψουμε ότι ο θεσμός της πτωχευτικής ανάκλησης συνεισφέρει και στην αντιμετώπιση ενός από τα κύρια προβλήματα των 3 Περάκης Ε., Πτωχευτικό Δίκαιο, 2010, σελ. 219 επ. 4 Κοτσίρης Λ., Πτωχευτικό Δίκαιο 7, Πτωχευτική Ανάκληση, 1. Ψυχομάνης Σπ., Πτωχευτικό Δίκαιο 3, κεφ. 7ο, σελ. 195 επ. 12

13 πτωχεύσεων, που είναι η ανεπάρκεια ενεργητικού, η οποία οφείλεται συχνά σε δόλιες ενέργειες του οφειλέτη κατά την περίοδο που προηγείται της κήρυξης της πτώχευσης, εξαιτίας της οποίας συρρικνώνονται σηµαντικά και πάλι οι προοπτικές ικανοποίησης των πιστωτών 5. Δε θα πρέπει όμως να παραβλέπεται από κανέναν εκ των ενδιαφερομένων πως χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή κατά τη διαδικασία ανατροπής τέτοιων επιλήψιμων πράξεων του πτωχού, καθώς το πραγματικό γεγονός της παύσης των πληρωμών του αγνοείται, ελλείψει της δημοσιότητας που προσφέρει π.χ. η έκδοση δικαστικής απόφασης, από καλόπιστους τρίτους που συναλλάσονται μαζί του και των οποίων τα συμφέροντα πρέπει σε κάθε περίπτωση να σταθμίζονται έναντι εκείνων των πτωχευτικών πιστωτών. 5 Σωτηρόπουλος Γ., Πτωχευτική Ανάκληση, σελ

14 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΤΩΧΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΚΛΗΣΗΣ Α. Η εξέλιξη του δικαίου της πτωχευτικής ανάκλησης Ο θεσμός της πτωχευτικής ανάκλησης εισήχθη για πρώτη φορά στην Ελλάδα, όπως και ολόκληρο το Πτωχευτικό Δίκαιο, με τη θέση σε ισχύ του γαλλικού Εμπορικού Κώδικα στις , ενώ με το ν. ΨΛΣΤ της 13/ αντικαταστάθηκε ολόκληρο το Πτωχευτικό Δίκαιο και η πτωχευτική ανάκληση ρυθµίστηκε στα άρθρα 449 έως 453 ΕµπΝ. Κατόπιν μάλιστα των περιορισµένων αλλαγών που επέφερε ο Ν. ΓΦΟ της 22/ , το περιεχόµενο των σχετικών ρυθµίσεων έλαβε σχεδόν την τελική του µορφή. Με την αναδηµοσίευση δε του κειµένου του ΕµπΝ µε το Β 16/ , τα άρθρα του ΕµπΝ για την πτωχευτική ανάκληση έλαβαν νέα αρίθµηση ( ) και με αυτή τους τη μορφή παρέµειναν αναλλοίωτα µέχρι την κατάργησή τους από τον ΠτΚ (Ν. 3588/2007). Πρέπει να σημειωθεί ότι το προϊσχύσαν δίκαιο της πτωχευτικής ανάκλησης, που περιείχε αποσπασματικές και παρωχημένες διατάξεις περιορισμένης αποτελεσματικότητας, ήταν δομημένο πάνω στη διάκριση μεταξύ «άκυρων» και «ακυρώσιμων» πράξεων (άρθρ. 537 και 538 ΕμπΝ αντίστοιχα). Ως προς την πρώτη κατηγορία («άκυρες πράξεις») γινόταν κατά µία άποψη δεκτό ότι επρόκειτο για ακυρότητα κατά την έννοια του αστικού δικαίου 6, ενώ κατ άλλη άποψη και παρά το γράµµα του νόµου (άρθρο 537 ΕµπΝ)- οι όροι αυτοί, την εποχή που εισήχθησαν στις διατάξεις αυτές, δεν είχαν την έννοια που τους δίνει το σημερινό αστικό δίκαιο, διότι η ρύθμιση του θεσμού της πτωχευτικής ανάκλησης προηγήθηκε κατά πολύ της εισαγωγής του αστικού κώδικα και επομένως ως έννοµη συνέπεια της πτωχευτικής ανάκλησης 6 Λεβαντής Ε., Πτωχευτικόν δίκαιον, σελ. 114, Ρόκας Κ., Πτωχευτικόν δίκαιον 13, σελ. 225 επ.. Λιακόπουλος Α., Δίκαιο εξυγίανσης και εκκαθάρισης επιχειρήσεων, σελ

15 είχαν τη γένεση ενοχικών αξιώσεων αποκατάστασης των πραγµάτων στην πρότερη κατάσταση 7, άποψη που κρατεί ως σήμερα. Είναι πάντως προφανές ότι η προαναφερθείσα διάκριση μεταξύ «άκυρων» και «ακυρώσιμων» πράξεων αντιστοιχεί εν πολλοίς με τη σημερινή μεταξύ πράξεων υποχρεωτικής (άρθρο 42 ΠτΚ) και δυνητικής ανάκλησης (άρθρο 43 ΠτΚ), ενώ και η διάταξη του άρθρου 47 Πτκ αντιστοιχεί πλήρως στο άρθ. 540 ΕμπΝ. Οι σύγχρονες, πλέον, ρυθμίσεις των άρθρων 41επ. ΠτΚ, αν και ακολουθούν γενικά το προϊσχύσαν δίκαιο, λαμβάνουν υπόψη τις θέσεις της θεωρίας και της νομολογίας καθώς και τις σύγχρονες τάσεις των ξένων νομοθεσιών 8 και κινούνται προς την κατεύθυνση της αυστηροποίησης του δικαίου προς όφελος των πτωχευτικών πιστωτών 9. Αποτελούν μάλιστα διατάξεις αναγκαστικού δικαίου, αν και, όπως επισημαίνει η ΕκθΝομΕπιτρ υπό άρθρο 41, στο πλαίσιο ενός σχεδίου αναδιοργάνωσης της επιχείρησης είναι δυνατό οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες επιτρέπεται η ανάκληση να τροποποιηθούν, διότι κατά περιεχόμενο η τελευταία ανήκει στην αξιοποίησης της πτωχευτικής περιουσίας, που μπορεί να είναι αντικείμενο του σχεδίου κατά το άρθρο Β. Μετάβαση από το προϊσχύσαν στο ισχύον δίκαιο του ΠτΚ Από την έναρξη της ισχύος του Ν. 3588/2007, γεννήθηκε το ιδιαίτερο ζήτημα της μετάβασης από το προϊσχύον στο ισχύον δίκαιο της πτωχευτικής ανάκλησης λόγω της έλλειψης ειδικής μεταβατικής διάταξης στον ΠτΚ. Κι αυτό γιατί υπήρχε η πιθανότητα μια πράξη που υπό το προϊσχύσαν βρισκόταν στο απυρόβλητο, υπό το πρίσμα των νέων ρυθμίσεων να κρινόταν παράνομη, με χαρακτηριστικότερο ίσως παράδειγμα την περίπτωση της δόλιας βλάβης πιστωτών υπό τη νεοεισελθείσα ρύθμιση 7 Ματθίας Σ., Τα αποτελέσματα της παυλιανής διάρρηξης, ΕλλΔνη 1989, Ρόκας Ν., Στοιχεία Πτωχευτικού Δικαίου, 1997, σελ. 42 επ. 8 Κοτσίρης, Πτωχευτικό Δίκαιο 8, Πτωχευτική Ανάκληση, Σωτηρόπουλος, Πτωχευτική Ανάκληση, σ Περάκης, Πτωχευτικό Δίκαιο, σ

16 του άρθ. 44 ΠτΚ, που καλύπτει πράξεις που διενεργήθηκαν μέχρι και πέντε χρόνια πριν την κήρυξη της πτώχευσης. Ως προς την επίλυση του ζητήματος αυτού, ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρόταση υιοθέτησης μιας τελολογικής συσταλτικής ερμηνείας του 182 παρ. 1 ΠτΚ, σύμφωνα με το οποίο «Ο παρών κώδικας εφαρμόζεται επί των διαδικασιών που αρχίζουν μετά την έναρξη ισχύος του», έτσι ώστε να αποφεύγεται η εκ των υστέρων επιβολή δυσμενών συνεπειών σε τρίτους που διενήργησαν πράξεις υπό το καθεστώς του προϊσχύοντος δικαίου 11. Σύμφωνα με την πρόταση αυτή, ως κρίσιμο χρονικό σημείο για την έναρξη εφαρμογής του νέου δικαίου της πτωχευτικής ανάκλησης (άρθρα 41 επ. ΠτΚ) δεν θα πρέπει να θεωρηθεί η θέση σε ισχύ του ΠτΚ, ήτοι η 16/9/2007, αλλά η 13/7/2007 που αποτελεί την ημερομηνία πραγματικής κυκλοφορίας του ΦΕΚ (ΦΕΚ 153Α / ), με την έννοια ότι όσες πράξεις διενεργήθηκαν μέχρι και την 12/7/2007 θα διέπονται από το προϊσχύσαν δίκαιο της πτωχευτικής ανάκλησης (άρθρα 537 επ. ΕμπΝ) έστω κι αν η πτώχευση κατά τα λοιπά διέπεται από τον ΠτΚ- εφόσον το νέο δίκαιο επιφυλάσσει δυσμενέστερη μεταχείριση για αυτές, κυρίως τα άρθρα 41 έως 47 ΠτΚ. Το όλο θέμα βέβαια έχει πλέον εν έτει 2013 πολύ περιορισμένη πρακτική σημασία. Ασχέτως πάντως από την ανωτέρω προβληματική, με τη θέση του Πτωχευτικού Κώδικα σε ισχύ άλλαξε σελίδα και το δίκαιο της πτωχευτικής ανάκλησης, καθόσον ήταν σαφής η βούληση των συντακτών του να προσδώσουν ιδιαίτερη βαρύτητα στο συγκεκριμένο θεσµό, λόγω της σηµασίας του για την οικονοµική αποτελεσματικότητα του γενικότερου θεσµού της πτώχευσης 12. Γ. Σύγκριση με άλλους θεσμούς του αστικού και δικονομικού δικαίου. Στο σημείο αυτό και προτού περάσουμε στην κατ άρθρο παρουσίαση και ερμηνεία του θεσμού, θα επιχειρηθεί μια σύντομη συγκριτική απεικόνισή του σε σχέση 11 Σωτηρόπουλος, Πτωχευτική Ανάκληση, σ. 15επ. 12 Βλ. Αυγητίδη Δ., Ο πτωχευτικός κώδικας του 2007 Η αλλαγή κατεύθυνσης του ελληνικού δικαίου αφερεγγυότητας, ΕΕμπΔ 2007, 542 επ., υπό Β.ΙΙΙ.4 σελ

17 με συγγενείς θεσμού του δικαίου μας, με σκοπό την εμπέδωση της ιδιαιτερότητάς του και προς αποφυγή τυχόν ταύτισής του με οποιονδήποτε από αυτούς. I. Ανάκληση και αγωγή καταδολίευσης δανειστών (action pauliana). Έχουν κοινές ιστορικές ρίζες ήδη από τη ρωμαϊκή εποχή. Ο νομοθέτης μάλιστα προσεγγίζοντας τη ρύθμιση του άρθρου 939, προβλέπει πλέον με το άρθρο 44 του Ν. 3588/2007 για πρώτη φορά ανάκληση δολίων πράξεων του οφειλέτη. Εν τούτοις, υπήρξε πρόδηλη η αναγκαιότητα ύπαρξης του ειδικού δικαίου της πτωχευτικής ανάκλησης διότι η αγωγή διάρρηξης συνιστά ένα μηχανισμό προστασίας των δανειστών του οφειλέτη σε ατομικό επίπεδο, ενώ η πτωχευτική ανάκληση σκοπεί στο να συμβάλλει στη διαχείριση της γενικευμένης αφερεγγυότητας του οφειλέτη θωρακίζοντας την πτωχευτική περιουσία στο σύνολό της. Στην πρώτη αγωγή οφείλει να αποδειχθεί ο δόλος του οφειλέτη, ενώ στην ανάκληση τεκμαίρεται. Περαιτέρω, η αγωγή καταδολίευσης έχει χαρακτήρα περισσότερο κύρωσης του δόλου, ενώ η ανάκληση αποβλέπει στη διάρρηξη πράξεων που διασπούν την πτωχευτική αρχή της ισότητας των πιστωτών 13. Ως προς το χρόνο άσκησής τους, η αγωγή του άρθρου 939 ΑΚ έχει σημασία για την ανατροπή των πράξεων που διενεργήθηκαν πριν από την ύποπτη περίοδο, ενώ ως προς τα αποτελέσματά της, η διάταξη του άρθρου 943 ΑΚ δεν έχει πρακτική εφαρμογή σε περιπτώσεις πτώχευσης, καθόσον η διάρρηξη ενεργεί υπέρ όλων των πιστωτών της ομάδας και όχι μονάχα υπέρ αυτών που προσέβαλαν την απαλλοτρίωση. Εάν μέχρι την κήρυξη της πτώχευσης δεν έχει ασκηθεί η αγωγή διάρρηξης από κάποιον δανειστή, την ασκεί πλέον μόνο ο σύνδικος 14. Σε περίπτωση εκκρεμοδικίας, επέρχεται βίαιη διακοπή της δίκης λόγω της πτώχευσης (άρθ. 286 παρ. 1 στ. γ ΚΠολΔ) και στη συνέχεια τη δίκη αναλαμβάνει ο σύνδικος. Η απαγγελία της διάρρηξης από το δικαστήριο, εφόσον τη δίκη διεξάγει ο σύνδικος, έχει ως αποτέλεσμα την γέννηση υποχρέωσης επιστροφής του απαλλοτριωθέντος στην πτωχευτική περιουσία 15 και όχι 13 Κοτσίρης, Πτωχευτικό Δίκαιο 8, ό.π., 17. ΑΠ 12/2008 ΝΟΜΟΣ 14 διαφωνεί ο Σωτηρόπουλος, Πτωχευτική Ανάκληση, σ. 104, υποστηρίζοντας ότι κατά των πράξεων κατά το διάστημα πριν την ύποπτη περίοδο νομιμοποιούνται να ασκήσουν την αγωγή διάρρηξης μόνο οι δανειστές ατομικά και όχι ο σύνδικος. 15 Βλ. Μέρος Δεύτερο, κεφ. Δ. 17

18 βεβαίως την κατάσχεση στα χέρια του οφειλέτη, όπως συμβαίνει, όταν την αγωγή διάρρηξης την ασκεί κάποιος δανειστής του οφειλέτη εκτός πτωχευτικής διαδικασίας. Εάν η διάρρηξη έχει απαγγελθεί τελεσίδικα από το δικαστήριο πριν την κήρυξη της πτώχευσης, αλλά ο δανειστής δεν έχει προβεί ακόμα σε αναγκαστική εκτέλεση, τότε λόγω της αναστολής των ατομικών καταδιωκτικών μέτρων (άρθ. 25 ΠτΚ) το αποτέλεσμα της διάρρηξης θα συνίσταται πλέον στην επιστροφή του απαλλοτριωθέντος στην πτωχευτική περιουσία 16. Ως προς τις πράξεις του οφειλέτη κατά την ύποπτη περίοδο γίνεται δεκτή από τη νομολογία και τη θεωρία η δυνατότητα του συνδίκου να κάνει χρήση κατά βούληση τόσο των διατάξεων της πτωχευτικής ανάκλησης όσο και εκείνων της αγωγής διάρρηξης 17. Πάντως, ενόψει των ειδικών ρυθμίσεων και ειδικά του άρθ. 44 ΠτΚ είναι εξαιρετικά αμφίβολο εάν μπορεί να υπάρξει πράξη του οφειλέτη που διενεργήθηκε κατά την ύποπτη περίοδο ή κατά την τελευταία πενταετία πριν την κήρυξη της πτώχευσης, η οποία να μην πληροί το πραγματικό κάποιας εκ των περιπτώσεων της πτωχευτικής ανάκλησης, αλλά να μπορεί να διαρρηχθεί σύμφωνα με τα άρθρα 939 επ. ΑΚ. Εάν μια πράξη αντίκειται τόσο στα άρθρα 939επ. ΑΚ όσο και στα άρθρα 41επ. ΠτΚ, το προβάδισμα θα πρέπει να δοθεί στην πτωχευτική ανάκληση ως ειδικότερη, χωρίς να έχει ο σύνδικος δικαίωμα επιλογής. II. Ανάκληση και αδικοπραξία. Αν και ο ΠτΚ προβλέπει την εφαρμογή των περί αδικοπραξιών διατάξεων σε περίπτωση κακόπιστης ενέργειας του καθού η ανάκληση (άρθρο 49 3), οι δύο θεσμοί διαφέρουν πολύ μεταξύ τους, καθώς η αδικοπραξία 16 Ψυχομάνης, Πτωχευτικό Δίκαιο 3, 591 Κοτσίρης, Πτωχευτικό Δίκαιο 7, Πτωχευτική Ανάκληση, ΑΠ 1/2006 ΝοΒ 2006, 823 = ΧρΙΔ 2006, 414. ΑΠ 162/1961 ΕΕΝ 28, 650. Γκολογκίνα Οικονόμου Ε., Παρατηρ. στην ΕφΘεσ 1962/1992, ΕπισκΕΔ 1995, 371 επ.. Γεωργακόπουλο Λ., Πτώχευση και εξυγίανση, σελ Λιακόπουλο Α., ό.π., σελ. 95. Δεληγιάννη Ι. Κορνηλάκη Π., Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο, τομ. ΙΙΙ, σελ. 377 επ.. Λεβαντή Ε., ό.π., σελ. 112 επ. Αντίθετος ο Δυοβουνιώτης Γ., Σύστημα του Ελληνικού Πτωχευτικού Δικαίου, τομ. Ι, β έκδ., 1934, τομ. ΙΙ, β έκδ., 1935, σελ. 343, ο οποίος δέχεται την εφαρμογή των διατάξεων για την παυλιανή αγωγή επί πράξεων της ύποπτης περιόδου μόνο εάν δεν μπορούν να εφαρμοστούν οι διατάξεις για την πτωχευτική ανάκληση, ενώ κατά τον Σωτηρόπουλο Γ., ό.π., σελ. 104 επ., ο σύνδικος νομιμοποιείται να ασκήσει μόνο την πτωχευτική ανάκληση, ενώ δεν μπορεί να ασκήσει την αγωγή διάρρηξης των άρθρων 939 επ. ΑΚ. 18

19 προϋποθέτει προσβολή συγκεκριμένου προσώπου κατά την τέλεση της πράξης, ενώ η ανάκληση προσβολή όλων μαζί των πιστωτών, ανεξαρτήτως του χρονικού σημείου κατά το οποίο κατέστησαν πιστωτές του, δηλαδή είτε κατά την τέλεση της ανακαλούμενης πράξης είτε μετά από αυτή 18. Συνεπώς, η πλήρωση του πραγματικού της αδικοπραξίας δεν επαρκεί για την ανάκληση, και αντιστρόφως δεν απαιτείται να υπάρχει αδικοπραξία προς θεμελίωση της ανακλητικής αξίωσης. Επί πλέον η ανακλητική αξίωση έχει ως αντικείμενο την επιστροφή στην πτωχευτική περιουσία της παρανόμως δοθείσας παροχής και όχι την καταβολή κάποιας αποζημίωσης. 19 III. Ανάκληση και αδικαιολόγητος πλουτισμός. Η γέννηση της ανακλητικής αξίωσης δεν εξαρτάται από τον πλουτισμό του καθού, αλλά ούτε και από την έλλειψη νόμιμης αιτίας, μιας και στρέφεται κατά έγκυρων πράξεων. Αν η πράξη είναι άκυρη και η κυριότητα δεν έχει μεταβιβαστεί, ανάκληση δε χωρεί αφού το πράγμα έχει παραμείνει στην περιουσία του οφειλέτη 20. Ο ΠτΚ στις σχετικές περί ανάκλησης διατάξεις του προβλέπει την εφαρμογή των διατάξεων αδικαιολόγητου πλουτισμού μόνο στην περίπτωση που δεν είναι δυνατή η αυτούσια επαναμεταβίβαση του πράγματος (άρθρ. 49 1). Εξ αντιδιαστολής, προκύπτει ότι ο κανόνας είναι η μη υπαγωγή της σχετικής αξίωσης στο δίκαιο του 904επ. ΑΚ, του οποίου οι ρυθμίσεις εφαρμόζονται μόνο κατ εξαίρεση και εφόσον υπάρχει ρητή παραπομπή. IV. Ανάκληση και ακυρώσιμες δικαιοπραξίες. Παρόλο που στο προϊσχύσαν δίκαιο γινόταν λόγος για «ακύρωση» (άρθ. 538 ΕμπΝ), αυτή δεν είχε και δεν έχει σχέση με την ακυρωσία των άρθρων 140επ. ΑΚ, διότι η πτωχευτική ανάκληση δε θίγει το κύρος των δικαιοπραξιών του πτωχού πριν την κήρυξή του σε πτώχευση και μάλιστα αναδρομικά από τη διάπραξή τους, αλλά μέσω ενοχικών αξιώσεων υποχρεώνει το συμβαλλόμενο να αναμεταβιβάσει στην πτωχευτική περιουσία τα περιουσιακά στοιχεία που απέκτησε (49 1 ΠτΚ). Το ποιά ενοχική αξίωση θα ασκηθεί εναπόκειται στην κρίση του συνδίκου. 18 Κοτσίρης, Πτωχευτικό Δίκαιο 8, ό.π., ΑΠ 12/2008 ΝΟΜΟΣ. 20 Κ. Ρόκας, Πτωχευτικόν δίκαιον 13, σ

20 V. Ανάκληση και άκυρες δικαιοπραξίες. Η πτωχευτική ανάκληση δεν ταυτίζεται ούτε με την ακυρότητα των άρθρων 174 και 178 ΑΚ, διότι μια πράξη ανακλητέα κατά τις διατάξεις του ΠτΚ δεν είναι το δίχως άλλο αστικοδικαιϊκά άκυρη. Αν μια πράξη πάσχει από ακυρότητα, το πιθανότερο είναι να απαιτείται άσκηση αναγνωριστικής και όχι ανακλητικής αγωγής από το σύνδικο, εκτός εάν παρά την ακυρότητα, έχει δημιουργηθεί μια εν τοις πράγμασι κατάσταση η οποία δυσχεραίνει την ικανοποίηση των πτωχευτικών πιστωτών (π.χ. όταν το πράγμα βρίσκεται στην κατοχή του τρίτου, οπότε ο τελευταίος πρέπει να υποχρεωθεί σε αναμεταβίβαση) ή όταν συντρέχει περίπτωση κυριότητας από καλόπιστο τρίτο, οπότε μπορούν να ασκηθούν και οι δύο αγωγές διαζευκτικά ή σωρευτικά 21. Δ. Αλλοδαπά δίκαια - UNCITRAL Ι. Αλλοδαπά πτωχευτικά δίκαια. Σε όλα τα προσφάτως αναθεωρηθέντα πτωχευτικά δίκαια, οι ρυθµίσεις για την πτωχευτική ανάκληση κατέχουν εξέχουσα θέση, είναι δε διαρκής η προσπάθεια των εθνικών νοµοθετών να εκσυγχρονίσουν το σχετικό νοµοθετικό πλαίσιο, ούτως ώστε να ανταποκρίνεται κατά τρόπο αποτελεσµατικότερο στις διαρκώς εξελισσόµενες συναλλακτικές ανάγκες και πρακτικές. Ειδικότερα, το πλέον σύνθετο, αναλυτικό και πλήρες σύνολο διατάξεων για την προστασία της πτωχευτικής περιουσίας από πράξεις που έλαβαν χώρα πριν από την έναρξη της διαδικασίας αφερεγγυότητας, αποτελεί το γερµανικό δίκαιο της πτωχευτικής ανάκλησης («Insolvenzanfechtung»), που καταλαµβάνει τις InsO. Ας σηµειωθεί άλλωστε ότι το γερµανικό δίκαιο για την αφερεγγυότητα αποτέλεσε ένα από τα αλλοδαπά πρότυπα στο οποίο στηρίχθηκε ο ελληνικός Πτωχευτικός Κώδικας. Αντιθέτως, το γαλλικό δίκαιο της πτωχευτικής ανάκλησης («nullité») υστερεί σε ποιότητα εν συγκρίσει µε άλλα σύγχρονα πτωχευτικά δίκαια, καθώς δεν έχει ακολουθήσει τις ανάγκες της σύγχρονη συναλλακτικής πραγµατικότητας, παρουσιάζει όµως ενδιαφέρον, καθώς οργανώνεται κατά τρόπο που οµοιάζει στο προϊσχύσαν ελληνικό δίκαιο ( ΕµπΝ). Οι σχετικές διατάξεις του 21 Σωτηρόπουλος, Πτωχευτική Ανάκληση, σ

21 γαλλικού δικαίου για την πτωχευτική ανάκληση περιλαµβάνονται στα Art. L έως Art. L του γαλλικού Code de commerce ( CHAPITRE II, De la nullité de certains actes ). ιατάξεις σχετικά µε την ανατροπή επιζήµιων πράξεων του οφειλέτη που ενήργησε πριν κήρυξη της πτώχευσής του περιλαµβάνονται επιπλέον τόσο στο αγγλικό δίκαιο (στην Insolvency Act του 1986), όσο και στο οµοσπονδιακό δίκαιο των Η.Π.Α. και συγκεκριµένα στο 5 ο Κεφάλαιο (Chapter 5, Creditors, the Debtor and the Estate), υποκεφάλαιο ΙΙΙ (Subchapter III, The Estate) του αµερικανικού «Bankruptcy Code» 22. II. UNCITRAL. Ως νοµοθετικό πρότυπο, ιδιαίτερης αναγνώρισης χαίρει διεθνώς ο νοµοθετικός οδηγός της Επιτροπής για το ιεθνές Εµπορικό ίκαιο των Ηνωµένων Εθνών του έτους 2004 (United Nations Commission on International Trade Law - UNCITRAL) αναφορικά με το πτωχευτικό δίκαιο. Με τον εν λόγω νοµοθετικό οδηγό, αφενός κωδικοποιούνται τα διάφορα εθνικά πτωχευτικά κείµενα και αφετέρου διατυπώνονται νοµοθετικές προτάσεις προς τους εθνικούς νοµοθέτες. Οι προτάσεις αυτές, οι οποίες ονοµάζονται «Συστάσεις» («Recommendations»), έχουν περισσότερο τον χαρακτήρα κατευθυντήριων γραµµών, προτρέποντας τον εκάστοτε νοµοθέτη να παρέµβει ρυθµιστικά σε συγκεκριµένα ζητήµατα προς ορισµένη κατεύθυνση, ενώ λιγότερο έχουν τον χαρακτήρα αυστηρά προκαθορισµένων ρυθµίσεων συγκεκριµένου περιεχοµένου 23. Η UNCITRAL ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο με το Ν. 3858/2010, με σκοπό τη συνεργασία μεταξύ των ημεδαπών δικαστηρίων ή συνδίκων με αλλοδαπά δικαστήρια και συνδίκους σε υποθέσεις διεθνούς πτώχευσης. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας αναγνώρισης των αλλοδαπών διαδικασιών και συνεργασίας με αλλοδαπά δικαστήρια και με την αρμοδιότητα του κατά τον ΠτΚ πτωχευτικού δικαστηρίου, αναγνωρίζονται στους αλλοδαπούς πιστωτές τα ίδια δικαιώμτα σχετικά με την έναρξη και τη συμμετοχή τους σε μια ελληνική πτώχευση κατά τη διαδικασία του ΠτΚ με τους Έλληνες πιστωτές (άρθρο 13 παρ. 1), προσδιορίζεται ο τρόπος γνωστοποίησης για την 22 Για τις ρυθμίσεις των αλλοδαπών δικαίων βλ. αναλυτικά Σωτηρόπουλο, ό.π., σελ. 21 επ., όπου και περαιτέρω παραπομπές στην ξένη βιβλιογραφία. 23 Βλ. αναλυτικά Μουσταΐρα Ε., Οι εργασίες της UNCITRAL σχετικά με τις διαδικασίες αφερεγγυότητας, εις τιμ. τομ. Κοτσίρη Λ., 2004, 719, σελ. 736 επ.. Σωτηρόπουλο, ό.π., σελ. 39 επ. 21

22 αναγγελία της απαίτησής τους, που είναι όμοια με αυτή των ημεδαπών (άρθρο 14) και δεν κατατάσσονται σε θέση κατώτερη των ανέγγυων πιστωτών, εκτός των πιστωτών μειωμένης εξασφάλισης (άρθρο 13 παρ. 2). Όσο εκκρεμεί η διαδικασία αναγνώρισης, είναι δυνατόν να ληφθούν προσωρινά μέτρα για την προστασία των συμφερόντων τους (άρθρο 19) ή να δημιουργηθεί η πεποίθηση στο δικαστήριο ότι πραγματικά προστατεύονται επαρκώς (άρθρο 22). Ως προς την πτωχευτική ανάκληση, το άρθρο 23 του Ν. 3858/2010 αναφέρει πως αλλοδαπός σύνδικος νομιμοποιείται να ζητήσει ενώπιον των ελληνικών δικαστηρίων την ακύρωση ή ανάκληση πράξεων επιβλαβών για τους πιστωτές 24. Ε. Νομική φύση Ι. Σημασία ζητήματος. Η καρδιά της όλης προβληματικής της πτωχευτικής ανάκλησης είναι το ζήτημα της νομικής της φύσης και εκκινεί από το γεγονός ότι πουθενά στις σχετικές διατάξεις του ΠτΚ δεν υπάρχει όχι μόνο κάποια ρητή αναφορά στη νομική φύση της ανάκλησης, αλλά ούτε καν κάποιος ορισμός της έννοιας αυτής. Μάλιστα, ο όρος «ανάκληση» στο ιδιωτικό δίκαιο δεν έχει κάποιο νομοθετικά ή έστω εθιμικά διαμορφωμένο περιεχόμενο γενικής ισχύος, αλλά πρόκειται για ιδιότυπο νομικό όρο του πτωχευτικού δικαίου με τις δικές του δικαιϊκές ιδιαιτερότητες. Βεβαίως, το ζήτημα εξεύρεσης της νομικής της φύσης δεν έχει σημασία μόνο για λόγους δογματικούς, αλλά κυρίως διότι από την επιλεγείσα θεωρία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό ο τρόπος εκκαθάρισης της υπό ανάκληση πράξης. Έτσι, στα πλαίσια αυτής της προβληματικής έχει διαχρονικά αναπτυχθεί πληθώρα θεωριών, οι οποίες συνοψίζονται σε τρεις βασικές κατηγορίες: στις εμπράγματες θεωρίες, στις ενοχικές θεωρίες και στην σχετικά πρόσφατη θεωρία της υπεγγυότητας. ΙΙ. Εμπράγματες θεωρίες. Παλαιότερες είναι οι μάλλον κρατούσες υπό του ΕμπΝ 25 εμπράγματες θεωρίες, οι οποίες εμφανίστηκαν σε δύο παραλλαγές. Σύμφωνα με την 24 Χατζηνικολάου Αγγελίδου Ρ., Η θέση του δανειστή εντός και εκτός πτώχευσης, ΔΕΕ 2011, Βλ. ενδεικτικά ΕφΠατρ 650/1997 ΔΕΕ 1997,1091. ΕφΑθ 5072/2010 ΔΕΕ 2011,

23 πρώτη, η πτωχευτική ανάκληση έχει ως αποτέλεσμα την «ακύρωση» (ακυρωσία) της μέχρι τότε ισχυρής νομικά περιουσιακής διάθεσης, η οποία επέρχεται είτε μέσω διαπλαστικής δήλωσης βούλησης του συνδίκου είτε μέσω διαπλαστικής δικαστικής απόφασης. Η ακυρότητα είναι σχετική υπέρ της ομάδας και μετά την επέλευσή της ο σύνδικος διαθέτει τις εμπράγματες αξιώσεις του κοινού δικαίου. Έτσι, σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, η ανάκληση μεταβίβασης πράγματος ή απαίτησης θα έχει σαν συνέπεια την επαναφορά π.χ. της κυριότητας ή της απαίτησης στην πτωχευτική περιουσία. Σύμφωνα με τη δεύτερη παραλλαγή, η παράβαση των διατάξεων για την πτωχευτική ανάκληση έχει ως αποτέλεσμα την αυτοδίκαιη ακυρότητα της πράξης, χωρίς να απαιτείται οποιαδήποτε διάπλαση. Και οι δύο παραλλαγές της έχουν πλέον εγκαταληφθεί, διότι δεν μπορούν να επιλύσουν ζητήματα που αναφύονται για παράδειγμα από την ανάκληση δικονομικών πράξεων ή που αφορούν την προστασία των καλόπιστων τρίτων, ενώ δε συμβαδίζουν με την ύπαρξη στο πτωχευτικό δίκαιο ειδικής αξίωσης «επαναμεταβίβασης» του περιουσιακού στοιχείου που είχε παρανόμως εκφύγει από την περιουσία του οφειλέτη, αλλά θα αρκούσε απλώς η προσφυγή ή έστω η παραπομπή στις γενικές διατάξεις για την προστασία της κυριότητας (άρθρ επ. ΑΚ). ΙΙΙ. Ενοχικές θεωρίες. Μεγάλη απήχηση είχαν ιστορικά και εξακολουθούν να έχουν οι ενοχικές θεωρίες 26. Κοινό σημείο αναφοράς των θεωριών αυτών αποτελεί η διάσωση του κύρους των ανακλητέων πράξεων και η γένεση αξιώσεων στο πρόσωπο του συνδίκου περί αποκατάστασης των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση, όπου στο κλασικότερο παράδειγμα της παράνομης μεταβίβασης κάποιου περιουσιακού στοιχείου οι αξιώσεις αυτές έχουν τη μορφή της αξίωσης αναμεταβίβασης της κυριότητας στην πτωχευτική περιουσία, δηλαδή στον οφειλέτη. Επίσης, όλες οι εκδοχές των ενοχικών θεωριών δέχονται τη γένεση της ανακλητικής αξίωσης με την κήρυξη της πτώχευσης, χωρίς να απαιτείται η διάπλαση κάποιας έννομης κατάστασης. Κατά την πρώτη εκδοχή των ενοχικών θεωριών, η ανακλητική αξίωση συνιστά αξίωση από αδικοπραξία, αν και κατά κανόνα στη συμπεριφορά του τρίτου λείπουν τα 26 Βλ. ενδεικτικά ΑΠ 533/2003 ΕΕμπΔ 2003,

24 στοιχεία της αδικοπραξίας και επιπλέον η πτωχευτική ανάκληση δεν έχει ως αντικείμενο την καταβολή αποζημίωσης αλλά την αναμεταβίβαση του πράγματος. Σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, η ανακλητική αξίωση συνιστά αξίωση από αδικαιολόγητο πλουτισμό και ως βασικό επιχείρημα προβάλλεται η ρητή παραπομπή στις διατάξεις περί αδικαιολόγητου πλουτισμού που γίνεται στο άρθρο 49 ΠτΚ. Όμως λείπει το στοιχείο της απόκτησης του πλουτισμού χωρίς νόμιμη αιτία, καθώς η υποσχετική δικαιοπραξία σε κάθε περίπτωση δεν πλήττεται 27. Κατά την τρίτη εκδοχή, η οποία αποτελεί και την κρατούσα σήμερα άποψη, το δικαίωμα ανάκλησης αποτελεί ιδιότυπη ενοχική αξίωση εκ του νόμου προς απόδοση της παροχής, η οποία με την ανακαλούμενη πράξη εξήλθε της περιουσίας του οφειλέτη. Η αξίωση γεννιέται άμεσα με την κήρυξη της πτώχευσης, δημιουργώντας μία ενοχική σχέση εκ του νόμου μεταξύ του συνδίκου, ως οργάνου της πτώχευσης, και του καθ ου η ανάκληση. Επειδή δεν μπορεί να υπαχθεί σε κάποιο συγκεκριμένο τύπο αξιώσεων του παραδοσιακού ενοχικού δικαίου, κρίσιμες είναι μόνο οι σχετικές ειδικές ρυθμίσεις του δικαίου της πτωχευτικής ανάκλησης 28. Λόγω ακριβώς της ενοχικής φύσης του δικαιώματος ανάκλησης, η σχέση δικαιούχου μεταξύ του καθ ου η ανάκληση και του αντικειμένου του οποίου ζητείται η απόδοση στην πτωχευτική περιουσία δε θίγεται. Ο καθ ου παραμένει κύριος του αντικειμένου που του είχε μεταβιβαστεί, κατά το συχνότερα συναντόμενο παράδειγμα, και η κυριότητα δεν επανέρχεται αυτομάτως στην πτωχευτική περιουσία, αλλά απαιτείται επαναμεταβίβαση. Επομένως, ο τρίτος που αποκτά μετέπειτα το πράγμα από τον καθ ου, λαμβάνει παρά κυρίου και όχι παρά μη κυρίου 29. Ως βασικό μειονέκτημα της κρατούσας αυτής άποψης αλλά και γενικά των ενοχικών θεωριών έχει υποστηριχθεί η μειωμένη προστασία που παρέχουν στην ομάδα των πιστωτών του οφειλέτη έναντι των δανειστών του τρίτου-καθ ου η ανάκληση, λόγω ακριβώς του ενοχικού χαρακτήρα της ανακλητικής αξίωσης Για τις διατυπωθείσες θεωρίες βλ. αναλυτικά Σωτηρόπουλο, Πτωχευτική Ανάκληση, σ. 107επ. 28 ΑΠ 859/1974 ΕΕΔ κστ 486, ΝοΒ 1975, 483, ΑΠ 230/1973 ΕΕΔ κδ , Κ. Ρόκας, Πτωχευτικόν δίκαιον 13, σ Ψυχομάνης, Πτωχευτικό Δίκαιο 3, 596. Κοτσίρης, Πτωχευτικό Δίκαιο 8, Πτωχευτική Ανάκληση, 16. Σπυριδάκης Ι., Πτωχευτικό δίκαιο, σελ. 252 επ. 29 Βλ. Κοτσίρη, ό.π. 22, με τις εκεί παραπομπές. 30 Βλ. Σωτηρόπουλο, Πτωχευτική Ανάκληση, σ. 122, όπου αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «η ανακλητική αξίωση δεν μπορεί να θεμελιώσει- λόγω του ενοχικού της χαρακτήρα- ούτε δικαίωμα ανακοπής (του 24

25 IV. Θεωρία της υπεγγυότητας. Ως συνέχεια της ανωτέρω κριτικής στις ενοχικές θεωρίες έχει διατυπωθεί, κυρίως στη γερμανική θεωρία, η ενδιαφέρουσα άποψη ότι εφαρμοστέα στο δίκαιο της πτωχευτικής ανάκλησης πρέπει να είναι η παραπλήσια αλλά πρακτικότερη θεωρία της υπεγγυότητας, η οποία καλύπτει τα κενά που υποστηρίζεται ότι καταλείπει η κρατούσα-εφαρμοζόμενη άποψη 31. Τον όρο «υπεγγυότητα» μπορούμε να ορίσουμε ως την έννομη σχέση που συνδέει τους δανειστές με τα περιουσιακά στοιχεία του οφειλέτη από τα οποία μπορούν να ικανοποιηθούν. Υποστηρίζεται λοιπόν πως όταν ο οφειλέτης παύσει τις πληρωμές του, η περιουσία του υπάγεται σε ένα ειδικό καθεστώς υπεγγυητικής δέσμευσης. Υπό το καθεστώς αυτό, αν και ο ίδιος δε στερείται της εξουσίας διάθεσης της περιουσίας του, οι πράξεις διάθεσής της πάσχουν υπεγγυητικά και μπορούν να ανατραπούν μετά την κήρυξη της πτώχευσης. Κατά την άποψη αυτή, από την κήρυξη της πτώχευσης, το περιουσιακό στοιχείο στο οποίο αφορά η ανάκληση θεωρείται αναδρομικά ότι δεν έχει εκφύγει υπεγγυητικά της πτωχευτικής περιουσίας, αλλά ως αξία και αντικείμενο ευθύνης εξακολουθεί να αποτελεί τμήμα της. Ότι η κυριότητα έχει μεταβιβαστεί από τον οφειλέτη σε κάποιον τρίτο «χωλή», δηλαδή χωρίς να συνοδεύεται από την υπεγγυότητα, η οποία δεσμεύεται στο πρόσωπό του προς όφελος των πτωχευτικών πιστωτών. Για την εξυπηρέτηση των σκοπών της πτώχευσης και δεδομένου ότι το κύρος της ανακλητέας δικαιοπραξίας και εδώ, όπως και στις ενοχικές θεωρίες, δεν πλήττεται, ο νόμος εξοπλίζει ρητά το σύνδικο με ενοχική αξίωση (άρθ ΠτΚ), η οποία, ανάλογα με το είδος της προσβαλλόμενης πράξης, κατατείνει στην αποκατάσταση της προτέρας κατάστασης. Έτσι, προτείνεται να εφαρμοστεί στην ανάκληση κάτι ανάλογο με το δίκαιο που διέπει την αγωγή καταδολίευσης δανειστών, όπου ναι μεν στο άρθρο 943 ΑΚ προβλέπεται ως αποτέλεσμα της διάρρηξης η υποχρέωση του τρίτου να αποκαταστήσει άρθρ. 936 ΚΠολΔ) κατά της επισπευδόμενης από κάποιον δανειστή του τρίτου αναγκαστικής εκτέλεσης, ούτε δικαίωμα αποχωρισμού στην ενδεχόμενη πτώχευση του τρίτου». 31 Την άποψη αυτή υποστηρίζει ο Σωτηρόπουλος, Πτωχευτική Ανάκληση, σ. 150 επ., όπου και οι περαιτέρω παραπομπές κυρίως στη γερμανική θεωρία και νομολογία. 25

26 τα πράγματα στην προτέρα κατάσταση, εντούτοις όμως με το νόμο 2298/1995 επιτράπηκε ρητά η δυνατότητα εκτέλεσης χωρίς να είναι απαραίτητη η προηγούμενη αναμεταβίβαση του παρανόμως απαλλοτριωθέντος στον καθ ου η εκτέλεση οφειλέτη 32. ΣΤ. Συνταγματικότητα του θεσμού Στο άρθρο 17 1 Συντ κατοχυρώνεται το ατομικό δικαίωμα της ιδιοκτησίας ως πτυχή του δικαιώματος της οικονομικής ελευθερίας, καθώς και η θεσμική εγγύηση της ιδιοκτησίας, η οποία τίθεται «υπό την προστασία του Κράτους». Στο πλαίσιο της θεσμικής εγγύησης της ιδιοκτησίας προστατεύεται τόσο η εξουσία διάθεσης ενός περιουσιακού στοιχείου όσο και η διατήρησή του, οι οποίες και μας ενδιαφέρουν εν προκειμένω, διότι με την πτωχευτική ανάκληση πλήττεται εκ των υστέρων κάθε μορφής επιζήμια για τους πιστωτές διάθεση περιουσίας του οφειλέτη πριν την κήρυξή του σε πτώχευση και το δικαίωμα διατήρησής τους από τον αποκτώντα τρίτο 33. Όμως, τόσο ο οφειλέτης όσο και ο τρίτος-καθ ου δε θα μπορούσαν να αξιώσουν το απρόσβλητο τέτοιων διαθέσεων, διότι αυτές πρέπει να κριθούν υπό το πρίσμα της σταθμίσεως αφενός των δικών τους συμφερόντων και αφετέρου εκείνων των πτωχευτικών πιστωτών (δικαίωμα δικαστικής προστασίας), στων οποίων την προστασία δίνεται το προβάδισμα από το νομοθέτη, εξετάζοντας βέβαια την κάθε ιδιαίτερη περίπτωση υπό το πρίσμα της αρχής της αναλογικότητας. Υπέρ της συνταγματικότητας του θεσμού απεφάνθη και το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο, το οποίο δέχτηκε ότι από την εγγύηση της ιδιοκτησίας δεν προκύπτει συνταγματική επιταγή αναγνώρισης της περιουσιακής κτήσης από τον τρίτο ως οριστικής και απρόσβλητης Σωτηρόπουλος, Πτωχευτική Ανάκληση, σ Χρυσόγονος, Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα 3, 361επ. 34 Κοτσίρης, Πτωχευτικό Δίκαιο 8, ό.π., 6. 26

27 Ζ. Ο κανόνας και οι γενικές προϋποθέσεις της πτωχευτικής ανάκλησης Στο άρθρο 41 ΠτΚ διατυπώνεται ο γενικός «κανόνας» της πτωχευτικής ανάκλησης: «Πράξεις του οφειλέτη που διενεργήθηκαν εντός του χρόνου που περιλαμβάνεται από την παύση των πληρωμών μέχρι την κήρυξη της πτώχευσης (ύποπτη περίοδος) και είναι επιζήμιες για την ομάδα των πιστωτών ανακαλούνται ή μπορούν να ανακληθούν από τον σύνδικο κατά τις διατάξεις των επόμενων άρθρων». Δικαιολογητική βάση της ανωτέρω διάταξης αποτελεί η τήρηση της αρχής της ισότητας των πιστωτών και η αποτροπή αδικαιολόγητων περιουσιακών μετακινήσεων. Από την ίδια τη διατύπωση του νόµου προκύπτει μια σειρά γενικών προϋποθέσεων για την άσκηση της ανακλητικής αξίωσης, οι οποίες και αναλύονται στο παρόν κεφάλαιο. I. Η κήρυξη της πτώχευσης. Η ανάκληση προϋποθέτει, κατ αρχήν, κηρυγμένη πτώχευση με δικαστική απόφαση. Αρμόδιο δικαστήριο για την κήρυξη της πτώχευσης είναι το Πολυμελές Πρωτοδικείο, στην περιφέρεια του οποίου ο οφειλέτης έχει το κέντρο των κύριων συμφερόντων του, δικάζον κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας (άρθρο 4 1 και 3 ΠτΚ). Αν το εν λόγω (Πτωχευτικό) δικαστήριο αρνηθεί την κήρυξη της πτώχευσης λόγω ανεπάρκειας του ενεργητικού της περιουσίας του οφειλέτη για την κάλυψη των εξόδων της διαδικασίας (άρθρο 6 παρ. 2 ΠτΚ), πτωχευτική ανάκληση δε νοείται, είναι όµως δυνατή η προσφυγή στις διατάξεις για την καταδολίευση δανειστών (ΑΚ939 επ.). Αντίθετα, οι ποινικές διατάξεις του ΠτΚ 35 που αφορούν δόλιες ενέργειες κατά την ύποπτη περίοδο ενεργοποιούνται τόσο σε περίπτωση κηρυγµένης πτώχευσης όσο και σε περίπτωση απόρριψης της αίτησης πτώχευσης λόγω της ανεπάρκειας του ενεργητικού (άρθρο 173 παρ. 3 ΠτΚ). Πρέπει, τέλος, να σημειωθεί πως μετά την περάτωση των εργασιών της πτώχευσης, ανάκληση δεν είναι πλέον δυνατή Βλ. Μέρος Τρίτο. 36 Βλ. Ψαρουδάκη Γ., Παύση των εργασιών της πτώχευσης και πτωχευτική ανάκληση, ΕΕμπΔ 2009, 458επ. 27

28 II. Πράξεις του οφειλέτη. Αντικείµενο της πτωχευτικής ανάκλησης είναι κάποια πράξη του οφειλέτη. Η λέξη «πράξεις» που χρησιμοποιεί ο νομοθέτης πρέπει να νοηθεί με το ευρύτερο δυνατό περιεχόμενο ούτως ώστε να περιλαμβάνει πάσης φύσεως ενέργειες, πάντα συνειδητές και ηθεληµένες, που παράγουν έννοµα αποτελέσµατα, όπως για παράδειγμα δηλώσεις βούλησης στο πλαίσιο υποσχετικών και εκποιητικών δικαιοπραξιών, οιονεί δικαιοπραξίες (αναγγελία εκχώρησης απαίτησης, θέση προθεσμίας), πράξεις και παραλείψεις δικονομικής φύσης, π.χ. αποδοχή αγωγής (άρθρο 298 ΚΠολ ) ή παραίτηση από το δικαίωµα της αγωγής (άρθρο 296 ΚΠολ ) ή από ένδικα µέσα (άρθρο 299 ΚΠολ ) 37, αλλά και καθαρά υλικές πράξεις (ειδοποιϊα, εύρεση απολολώτος) και πράξεις αναγκαστικής εκτέλεσης (άρθρο 48 4 ΠτΚ) μέσω των οποίων ο τρίτος επιδιώκει να ικανοποιηθεί ή να αποκτήσει κάποια ασφάλεια. Στην σπάνια περίπτωση που ο οφειλέτης απεβίωσε προς της κήρυξής του σε πτώχευση και εφόσον ο σύνδικος έχει διαπιστώσει τη διενέργεια «ύποπτων» πράξεων, το ανακλητό τους θα πρέπει να κρίνεται από το πρόσωπου του εκάστοτε κληρονόμου για το διάστημα από την επαγωγή της κληρονομιάς μέχρι την κήρυξη της πτώχευσης και από το πρόσωπο του θανόντος για το χρονικό διάστημα πριν το θάνατό του 38. Πρέπει να σημειωθεί ότι στην πραγματικότητα δεν ανακαλούνται οι ίδιες οι πράξεις αλλά τα έννομα αποτελέσματά τους ως βλαπτικά για τα συμφέροντα των πτωχευτικών πιστωτών. Στο ενδιαφέρον ερώτημα σχετικά με το αν υπόκεινται σε ανάκληση άκυρες πράξεις, η απάντηση ως επί το πλείστον είναι αρνητική, διότι η ακυρότητα είναι πολύ δραστικότερη και η ανάκτηση του δοθέντος ευχερέστερη από ό,τι με την ανάκληση. Το ζήτηµα αυτό, πάντως, καλό θα είναι να κρίνεται σε κάθε επιµέρους περίπτωση, π.χ. αν η οφειλέτρια εταιρία πριν πτωχεύσει διένειµε ανύπαρκτα κέρδη, για την επιστροφή τους στην εταιρία θα πρέπει να πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 46 α Ν. 2190/1920, δηλαδή θα πρέπει οι µέτοχοι να γνώριζαν ότι οι διανοµές δεν ήταν σύννοµες. Όµως οι προϋποθέσεις ανάκλησης µε το άρθρο 42 ΠτΚ (καθώς ουσιαστικά επρόκειτο για χαριστική πράξη), διευκολύνουν την επιστροφή, αφού δεν 37 Βλ. ΕκθΝομΕπιτρ επί του άρθρου 41 ΠτΚ. 38 Κοτσίρης, Πτωχευτικό Δίκαιο 8, ό.π.,

29 απαιτείται γνώση του λαβόντος και εποµένως σε αυτή την περίπτωση προκρίνεται η εφαρµογή του άρθρου 42 ΠτΚ 39. Περαιτέρω, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνει ο σύνδικος στη διάκριση των επιλήψιμων δικαιοπραξιών σε υποσχετικές και εκποιητικές, καθώς το νομικό πλαίσιο που διέπει την καθεμία είναι διαφορετικό. Οι υποσχετικές ανακαλούνται εφόσον έχουν συναφθεί κατά την ύποπτη περίοδο ή την πενταετία του άρθρου 44 ΠτΚ, ανεξάρτητα του αν η εκποιητική δικαιοπραξία που έχει ως νόμιμη αιτία την υποσχετική συνάφθηκε μετά την κήρυξη της πτώχευσης ή ακόμα και αν δε συνάφθηκε καθόλου. Εάν, πάλι, συνάφθηκαν και οι δύο κατά την ύποπτη περίοδο ή την προαναφερθείσα πενταετία, δεν αποκλείεται να είναι ανακλητέες κατ εφαρμογή διαφορετικών άρθρων του ΠτΚ 40. Ασχέτως με την ανωτέρω αστικοδικαιϊκή διάκριση, ο Πτωχευτικός Κώδικας, όπως θα δούμε αναλυτικά στη συνέχεια, διακρίνει τις πράξεις οι οποίες διενεργήθηκαν από τον οφειλέτη εντός της ύποπτης περιόδου και είναι επιζήµιες για την οµάδα των πιστωτών σε «πράξεις υποχρεωτικής ανάκλησης» (άρθρο 42 ΠτΚ) και σε «πράξεις δυνητικής ανάκλησης» (άρθρο 43 ΠτΚ), ενώ ειδική κατηγορία ανακαλούµενων πράξεων αποτελούν οι λεγόµενες «πράξεις δόλιας βλάβης των πιστωτών» (άρθρο 44 ΠτΚ). Από την άλλη, ο νόµος στο άρθρο 45 ΠτΚ περιλαµβάνει µία σειρά πράξεων τις οποίες εξαιρεί της πτωχευτικής ανάκλησης, ενώ στα άρθρα 46 και 47 ΠτΚ γίνεται ειδική αναφορά στις σχετικές µε χρηµατοοικονοµικές συναλλαγές πράξεις του οφειλέτη και στην ανάκληση της πληρωµής χρηµατογράφων. III. Πράξεις κατά την ύποπτη περίοδο (ή την τελευταία πενταετία προ της πτώχευσης). Στα πλαίσια του ΠτΚ, ως «παύση πληρωµών» θεωρείται η συµπεριφορά του οφειλέτη, µε την οποία εκδηλώνεται στις συναλλαγές η αδυναµία του να ανταπεξέλθει κατά τρόπο µόνιµο και διαρκή, ελλείψει χρηµατικών µέσων, στις αµέσως απαιτητές, ληξιπρόθεσµες, χρηµατικές απαιτήσεις των πιστωτών του 41. Μάλιστα, το 39 Περάκης, Πτωχευτικό Δίκαιο, σ Σωτηρόπουλος, Πτωχευτική Ανάκληση, σ Βλ. Παμπούκη Κ., Η παύση των πληρωμών ως προϋπόθεση της πτώχευσης, Παρατηρήσεις υπό τις ΕφΑθ 2555/1997, ΕφΘεσ 344 και 538/1998, ΕπισκΕΔ 1998, σελ. 720 επ.. ΠΠρΑθ 616/2008 ΔΕΕ 2009, 591 επ.. ΕφΛαρ 726/2008 ΕπισκΕμπΔ 2008, 1113 επ. με εισαγωγικό σημείωμα Κ. Παμπούκη και ΠΠρΑθ 206/2009 ΝΟΜΟΣ. Ψυχομάνη, ό.π., υπό ΙΙ.2, σελ. 33 επ. και ΑΠ 684/1993, ΕλλΔνη 1994, 1362 επ.. ΕφΑθ 1749/96 Αρμ 50, 1350 επ 29

30 χρονικό διάστημα μεταξύ της παύσης των πληρωμών του πτωχού και της κήρυξής του σε πτώχευση από το δικαστήριο ονομάζεται ύποπτη περίοδος. Η ακριβής ημερομηνία παύσης των πληρωμών του προσδιορίζεται από το πτωχευτικό δικαστήριο και διατυπώνεται επί της αποφάσεως της πτώχευσης. Η ημερομηνία αυτή δεν μπορεί να απέχει πέρα της διετίας από την ημερομηνία κήρυξης της πτώχευσης ή σε περίπτωση θανάτου του οφειλέτη πέραν του έτους πριν το θάνατο (άρθρο 7 2 ΠτΚ). Εξαίρεση υπάρχει στην περίπτωση κήρυξης της πτώχευσης λόγω επαπειλούμενης παύσης πληρωμών κατόπιν αίτησης του οφειλέτη (άρθρο 3 2 ΠτΚ), όπου ως ημέρα παύσης των πληρωμών λογίζεται η ημέρα δημοσίευσης της απόφασης που κηρύσσει την πτώχευση (άρθρο 7 2 εδ. β ΠτΚ), οπότε δεν υφίσταται ύποπτη περίοδος και κατά συνέπεια δεν µπορούν να τύχουν εφαρµογής τα άρθρα 41 επ. ΠτΚ. Στην περίπτωση αυτή, η ανάκληση των πράξεων γίνεται μόνο το οποίο είναι αποσυνδεδεμένο από την έννοια της ύποπτης περιόδου και αφορά πράξεις που διενεργήθηκαν μέσα στην τελευταία πενταετία πριν την κήρυξη της πτώχευσης. Επομένως, για να είναι ανακλητέα μια πράξη του οφειλέτη, θα πρέπει να έχει διενεργηθεί εντός της ύποπτης περιόδου ή εντός της πενταετίας που προηγείται της κήρυξης της πτώχευσης. Ειδικά ως προς τις παραλείψεις, αυτές θεωρούνται ανακλητέες κατ εφαρμογή του άρθρου 44 ΠτΚ εάν ο οφειλέτης παρέλειπε διαρκώς να αποτρέψει το επιζήμιο αποτέλεσμά τους, με συνέπεια αυτό να επέλθει εντός της πενταετίας πριν την πτώχευση 42. Όσον αφορά δε τις σύνθετες πράξεις, αρκεί να έχει διαπραχθεί εντός της πενταετίας η τελευταία επιμέρους πράξη που οδηγεί στην επέλευση των εννόμων συνεπειών (όπως για παράδειγμα στη μεταβίβαση ακινήτου η μεταγραφή της στο βιβλίο μεταγραφών του αρμόδιου Υποθηκοφυλακείου ή στο οικείο κτηματολογικό φύλλο) 43. IV. Ο επιζήμιος χαρακτήρας των πράξεων. Μια πράξη είναι επιζήμια για την ομάδα των πιστωτών όταν έχει σαν συνέπεια είτε τη μείωση του ενεργητικού της πτωχευτικής 42 Σωτηρόπουλος, Πτωχευτική Ανάκληση, σ Έτσι Περάκης, ό.π., σελ Σωτηρόπουλος, ό.π., σ Αντίθετες οι ΕφΑθ 5546/2006 Νόμος και ΠολΠρΘεσσαλ 11694/2012, Αρμ , οι οποίες υπογραμμίζουν πως κρίσιμος χρόνος απαλλοτρίωσης είναι αυτός της κατάρτισης των δικαιοπραξιών και όχι αυτός της μεταγραφής τους. 30

31 περιουσίας (π.χ. μεταβίβαση πράγματος λόγω δωρεάς ή με χαμηλό τίμημα) είτε την αύξηση του παθητικού της με τη δημιουργία νέων οφειλών προς τρίτους (π.χ. λήψη δανείου) είτε την παρεμπόδιση της ικανοποίησης των πιστωτών μέσω της εμπλοκής στη διεκδίκηση του πράγματος και άλλων προσώπων είτε τη χρονική της επιμήκυνση μέσω της δημιουργίας πρόσκαιρων αναχωμάτων στην πρόσβαση των πιστωτών στα στοιχεία της πτωχευτικής περιουσίας 44. Ένας απλός κανόνας για την εξακρίβωση του επιζήμιου χαρακτήρα είναι το να συγκριθούν υποθετικά οι προοπτικές ικανοποίησης των πιστωτών με και χωρίς την πράξη. Η ζημία κρίνεται αντικειμενικά, οπότε δε χρειάζεται να είναι ηθελημένη, εκτός από την περίπτωση του άρθ. 44 ΠτΚ, όπου απαιτείται δόλος ζημίωσης των πιστωτών 45. Στην απίθανη βέβαια περίπτωση που η εναπομείνασα πτωχευτική περιουσία επαρκεί για την πλήρη ικανοποίησή τους, τότε η ανάκληση είναι περιττή 46. Αυτονόητο είναι ότι μια πράξη για να κριθεί ανακλητέα θα πρέπει να έχει περιουσιακό περιεχόμενο και να αφορά στοιχεία που θα αποτελούσαν τμήμα της πτωχευτικής περιουσίας, δηλαδή όχι αντικείμενα με μηδενική συναλλακτική αξία, ακατάσχετα (εταιρική μερίδα, μισθοί), σχετικά με προσωποπαγή δικαιώματα (εργασία, αποποίηση κληρονομιάς), υπέρμετρα βεβαρημένα με εμπράγματες ασφάλειες ή υποκείμενα σε πτωχευτικό αποχωρισμό ή πτωχευτική διεκδίκηση (άρθ ΠτΚ) ή αφορά εξοφλήσεις χρεών του οφειλέτη με χρήματα τρίτων (ΑΚ 317) ή από τον εγγυητή 47. V. Αιτιώδης σύνδεσμος. Από την ύπαρξη του συμπλεκτικού συνδέσμου «και» στη διάταξη του άρθ. 41 που συνδέει την πράξη με τη ζημία, προκύπτει ως επιπλέον προϋπόθεση η ύπαρξη αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της υπό ανάκλησης πράξης και της προκληθείσης ζημίας, ο οποίος υφίσταται στις περιπτώσεις όπου οι δυνατότητες ικανοποίησης των πιστωτών θα ήταν καλύτερες χωρίς τη μεσολάβηση της αμφιλεγόμενης πράξης ΕκθΝοµΕπιτρ επί του άρθρου Περάκης, Πτωχευτικό Δίκαιο, σ Κοτσίρης, Πτωχευτικό Δίκαιο 7, Πτωχευτική Ανάκληση, Σωτηρόπουλος, Πτωχευτική Ανάκληση, σ Περάκης, Πτωχευτικό Δίκαιο, σ Σωτηρόπουλος, Πτωχευτική Ανάκληση, σ