Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Transcript

1 Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Η λογοτεχνία απ το 1922 ως το 1945 Oι ποιητές της δεκαετίας του 20 ακολουθο ν την παράδοση του νεοσυµβολισµο και του νεοροµαντισµο. Τα ποιήµατά τους είναι ολιγ στιχα και διακρίνονται για το χαµηλ φωνο λυρισµ τους. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 30, οι σηµαντικές νέες τάσεις της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας ιδίως ο αγγλοσαξονικ ς µοντερνισµ ς και ο υπερρεαλισµ ς επηρέασαν και τις ελληνικές νεοτερικές αναζητήσεις στην ποίηση και στην πεζογραφία. Το πρώτο ρε µα αµφισβήτησε τις λογοτεχνικές συµβάσεις του 19ου αι. και επιδ θηκε σε µορφικο ς πειραµατισµο ς (ελε θερος στίχος, εσωτερικ ς µον λογος κ.ά.), δίνοντας προτεραι τητα στη λογοτεχνική αξιοποίηση του µ θου και της ιστορίας και αναδεικν οντας πολλά στοιχεία τ σο της τοπικής σο και της οικουµενικής πολιτισµικής παράδοσης. O υπερρεαλισµ ς συνοδε τηκε απ ριζικές αλλαγές στην ποίηση και στη Εξώφυλλο του περιοδικο Τετράδιο ζωγραφική, χρησιµοποιώντας τεχνικές πως η καταγραφή ονείρων, η αυτ µατη γραφή κ.ά. O υπερρεαλισµ ς αντιτάχθηκε στον ορθολογισµ και στις κοινωνικές συµβάσεις, αµφισβητώντας την αυτονοµία της τέχνης. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 30 εµφανίστηκαν σηµαντικοί Έλληνες ποιητές, οι οποίοι καθιέρωσαν τον ελε θερο στίχο και επηρέασαν σηµαντικά την αισθητική και το περιεχ µενο της µεταπολεµικής και της νε τερης ποίησης. Στην πεζογραφία της εποχής διακρίνουµε πολλές και διαφορετικές τάσεις. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 20 εµφανίζεται πιο έντονα το στοιχείο του κοινωνικο ρεαλισµο, παράλληλα µε την αστική ηθογραφία και το αντιπολεµικ πνε µα, που θα αναπτυχθο ν εντον τερα µέσα απ τη συστηµατική καλλιέργεια του µυθιστορήµατος στην επ µενη δεκαετία. Πολλοί και αξι λογοι συγγραφείς εµπλουτίζουν τη θεµατική του ρεαλιστικο µυθιστορήµατος (αστικ µυθιστ ρηµα, µυθιστ ρηµα εφηβείας κ.ά.) και εισάγουν νέες αφηγη- µατικές τεχνικές (µοντέρνα εκφραστικά µέσα, ψυχογραφία, εσωτερικ µον λογο κ.ά.). * Βασικές πληροφορίες γ ρω απ τους εκπροσώπους, τα λογοτεχνικά ρε µατα και τις τάσεις της περι δου θα βρείτε στην Ιστορία της Nεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ' Γυµνασίου και στο Λεξικ Λογοτεχνικών ρων.

2 Χειρ γραφο του Κ. Καρυωτάκη απ το ποίηµα «Αισιοδοξία»

3 .. ƒàø Ó ÛÌË applefi ÙÚÈ ÓÙ Ê ÏÏ Στο ποίηµα αυτ, που ανήκει στην πρώτη εν τητα της συλλογής Ελεγεία και σάτιρες (1927), ο Καρυωτάκης χρησιµοποιεί ελευθερωµένο στίχο. Εδώ ο ποιητής προχωρά πέρα απ την παράδοση του συµβολισµο και προβάλλει µε τολµηρ και ειλικρινή τρ πο τη συναισθηµατική του κατάσταση. αν δέσµη απ τριαντάφυλλα είδα το βράδυ αυτ. Κάποια χρυσή, λεπτ τατη στους δρ µους ευωδιά. Και στην καρδιά αιφνίδια καλοσ νη. Στα χέρια το παλτ, στ ανεστραµµένο πρ σωπο η σελήνη. Ηλεκτρισµένη απ φιλήµατα θα λεγες την ατµ σφαιρα. Η σκέψις, τα ποιήµατα, βάρος περιττ. Έχω κάτι σπασµένα φτερά. εν ξέρω καν γιατί µας ήρθε το καλοκαίρι αυτ. Για ποιαν ανέλπιστη χαρά, για ποιες αγάπες, για ποιο ταξίδι ονειρευτ. Γιάννης Τσαρο χης, Παραλλαγή πορτρέτου µε χάρτινα άνθη Κ. Γ. Καρυωτάκης, Ποιήµατα και πεζά, Ερµής [147]

4 Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO ƒàø µú Το ποίηµα είναι επηρεασµένο απ το πνε µα του νεοσυµβολισµο, πως µαρτυρο ν οι υποβλητικές εικ νες, η µουσικ τητα των στίχων και η µελαγχολική διάθεση που το διαποτίζει. Ανήκει στην ποιητική συλλογή Ελεγεία και σάτιρες. α παιδάκια που παίζουν στ ανοιξιάτικο δείλι µια ιαχή µακρυσµένη, τ αεράκι που λ για µε των ρ δων τα χείλη ψιθυρίζει και µένει, τ ανοιχτά παραθ ρια που ανασαίνουν την ώρα, η αδειανή κάµαρά µου, ένα τρένο που θα ρχεται απ µια άγνωστη χώρα, τα χαµένα νειρά µου, οι καµπάνες που σβήνουν, και το βράδυ που πέφτει ολοένα στην π λη, στων ανθρώπων την ψη, στ ουρανο τον καθρέφτη, στη ζωή µου τώρα λη Κ. Γ. Καρυωτάκης, Ποιήµατα και πεζά, Ερµής ƒ π 1 2 «ÏÂÎÙÚÈÛÌ ÓË applefi ÊÈÏ Ì Ù ÚÔ appleâúèùùfi»: ÓÙÔapple ÛÙ ÙÈ apple ÚÔÌÔÈÒÛÂÈ Î È ÙÈ ÌÂÙ ÊÔÚ ÙË appleúòùë ÛÙÚÔÊ Î È Û ÔÏÈ ÛÙ ÙÂ. «Œ ˆ Î ÙÈ Ûapple ÛÌ Ó ÊÙÂÚ ÔÓÂÈÚ Ùfi»: Ò ÂÌÊ Ó ÂÙ È Ë ÈÎ È ıâûë ÙÔ appleôèë- Ù ÛÙËÓ ÙÂÏ ٠ÛÙÚÔÊ ; È ÂappleÈÙ Á ÓÂÈ Ì ÙËÓ apple Ú ıâûë ÙˆÓ Ó apple ÓÙËÙˆÓ ÂÚˆÙË- Ì ÙˆÓ ÙÔ ; [148]

5 ΣΑΝ ΕΣΜΗ ΑΠO ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΑ, ΒΡΑ Υ Κ.Γ. Καρυωτάκης Ô appleô ËÌ «Ó ÛÌË applefi ÙÚÈ ÓÙ Ê ÏÏ» Ó ÎÂÈ ÛÙËÓ appleúòùë ÂÓfiÙËÙ ÙË Û ÏÏÔÁ ÏÂÁÂ Î È Û ÙÈÚÂ.  appleôè ÛËÌÂ È ÎÚ ÓÂÙ ÙÔÓ ÂÏÂÁÂÈ Îfi ÙfiÓÔ ÙÔ ; ª appleˆ apple Ú ÂÈ Âapple ÛË Î appleôè Ó ÂÈÍË Î È ÙÔ Û ÙÈÚÈÎÔ ÛÙÔÈ Â Ô ; Ô appleô ËÌ «µú» ÛÙËÚ ÂÙ È Û ÌÈ ÏÏËÏÔ ÂÈÎfiÓˆÓ. ÓÙÔapple ÛÙ ÙÂ Î È apple Ú ÎÔ- ÏÔ ı ÛÙ ÙËÓ ÂÍ ÏÈÍ ÙÔ ÛÂ Û Ó ÛÌfi Ì ÙËÓ ÈÎ È ıâûë ÙÔ appleôèëù. ÙËÓ ÙÂÏ ٠ÛÙÚÔÊ ÙÔ Ú apple ÚÓÂÈ ÌÈ Û Ê Û Ì ÔÏÈÎ ÚÔÈ. Ò appleôù appleòóâù È ÂÎÊÚ ÛÙÈÎ Î È Û appleôè Û Ó ÈÛıËÌ ÙÈÎ Î Ù ÛÙ ÛË ÓÙÈÛÙÔÈ Â ; ÁÎÚ ÓÂÙÂ Ù Ô appleôè Ì Ù : ÔÈ ÔÌÔÈfiÙËÙÂ Î È appleôèâ È ÊÔÚ apple Ú ÙËÚ ÙÂ; IA EMATIK ƒ ƒπo ÁÎÂÓÙÚÒÛÙ appleâèîôó ÛÂÈ ÙÔ ÂÈÏÈÓÔ Û ΠÚÙ appleôûù Ï, apple Ó Î ˆÁÚ ÊÈΠʈÙÔ- ÁÚ Ê Â. ºÙÈ ÍÙ ÎÔÏ Ì Ùfi ÙÔ ÂÈÎ ÛÙÈÎfi ÏÈÎfi Î È È ÎÔÛÌ ÛÙ ÙËÓ Ù ÍË Û. ªappleÔÚ ÙÂ Ó Â Ù ÙÔ Û ÓÔÏÔ ÙÔ ÏÔÁÔÙ ÓÈÎÔ ÚÁÔ ÙÔ.. Ú ˆÙ ÎË ÛÙËÓ ÈÛÙÔÛÂ- Ï Ë ÔappleÔ appleâúè ÂÈ Âapple ÛË ÚÔ- ÓÔÏfiÁÈÔ, ʈÙÔÁÚ Ê Â Î È ÏÏÔ ÏÈÎfi. Κωνσταντίνος Παρθένης, Νεκρή φ ση [149]

6 ª ƒπ À Àƒ È Ù Ì Á appleëûâ Η Μαρία Πολυδο ρη ( ) είναι µια ποιήτρια που πέθανε πολ νέα, αλλά πρ λαβε να αφήσει ένα αξι λογο ποιητικ έργο. Η σχέση της µε τον Κ.Γ. Καρυωτάκη και κυρίως ο τραγικ ς του θάνατος της ενέπνευσαν µια σειρά απ ερωτικά ποιήµατα, πως αυτ που ακολουθεί, το οποίο ανήκει στη συλλογή Oι τρίλλιες που σβήνουν (1928). εν τραγουδώ παρά γιατί µ αγάπησες στα περασµένα χρ νια. Και σε ήλιο, σε καλοκαιριο προµάντεµα και σε βροχή, σε χι νια, δεν τραγουδώ παρά γιατί µ αγάπησες. Μ νο γιατί µε κράτησες στα χέρια σου µια ν χτα και µε φίλησες στο στ µα, µ νο γι αυτ είµαι ωραία σαν κρίνο ολάνοιχτο κι έχω ένα ρίγος στην ψυχή µου ακ µα, µ νο γιατί µε κράτησες στα χέρια σου. Μ νο γιατί τα µάτια σου µε κοίταξαν µε την ψυχή στο βλέµµα, περήφανα στολίστηκα το υπέρτατο της παρξής µου στέµµα,* µ νο γιατί τα µάτια σου µε κοίταξαν. Μ νο γιατί πως πέρναα µε καµάρωσες και στη µατιά σου να περνάει είδα τη λυγερή σκιά µου ως νειρο να παίζει, να πονάει, µ νο γιατί πως πέρναα µε καµάρωσες. * στέµµα: στεφάνι, διάδηµα (µεταφορικά) [150]

7 ΓΙΑΤΙ Μ ΑΓΑΠΗΣΕΣ Μαρία Πολυδο ρη Γιατί δισταχτικά σα να µε φώναξες και µου άπλωσες τα χέρια κι είχες µέσα στα µάτια σου το θάµπωµα µια αγάπη πλέρια, γιατί δισταχτικά σα να µε φώναξες. Γιατί, µ νο γιατί σε σέναν άρεσε γι αυτ έµεινεν ωραίο το πέρασµά µου. Σα να µ ακολουθο σες που πήγαινα, σα να περνο σες κάπου εκεί σιµά* µου. Γιατί, µ νο γιατί σε σέναν άρεσε. Μ νο γιατί µ αγάπησες γεννήθηκα, γι αυτ η ζωή µο εδ θη. Στην άχαρη ζωή την ανεκπλήρωτη µένα η ζωή πληρώθη.* Μ νο γιατί µ αγάπησες γεννήθηκα. Μονάχα για τη διαλεχτήν αγάπη σου µου χάρισε η αυγή ρ δα στα χέρια. Για να φωτίσω µια στιγµή το δρ µο σου µου γέµισε τα µάτια η ν χτα αστέρια, µονάχα για τη διαλεχτήν αγάπη σου. Μονάχα γιατί τ σο ωραία µ αγάπησες έζησα, να πληθαίνω τα ονείρατά σου, ωραίε που βασίλεψες,* κι έτσι γλυκά πεθαίνω µονάχα γιατί τ σο ωραία µ αγάπησες. Μ. Πολυδο ρη, Άπαντα, Αστέρι * σιµά: κοντά * πληρώθη: γέµισε, ικανοποιήθηκε * βασίλεψες: έδυσες πως ο ήλιος, πέθανες [151]

8 Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 ƒ π µúâ Ù ٠«ÁÈ Ù» ÙÔ appleôè Ì ÙÔ Î È ÂÍÂÙ ÛÙ appleôè ÂÓÙ appleˆûë ËÌÈÔ ÚÁ ÛÙÔÓ Ó ÁÓÒ- ÛÙË Ë Âapple Ó ÏË ÙÔ. «ªfiÓÔ ÁÈ Ù Ì Á appleëûâ ÁÂÓÓ ıëî»: ÔÏÈ ÛÙ ÙÔ ÓfiËÌ ÙÔ ÙÔ ÛÙ Ô. ÔÈ Â Ó È Ë ÌÂÙ ÌÔÚʈÙÈÎ Ó ÌË ÙË Á appleë ; ªÂ appleôèôó ÙÚfiappleÔ Ë appleôè ÙÚÈ ÓÈÒıÂÈ fiùè ÔÌÔÚÊ ÓÂÈ Ô ÎfiÛÌÔ Á Úˆ ÙË, ÏÏ Î È Ù Ë È ; IA EMATIKH ƒ ƒπo ÎÔ ÛÙÂ Î È Û ÔÏÈ ÛÙ ÙË ÌÂÏÔappleÔ ËÛË ÙÔ appleôè Ì ÙÔ applefi ÙÔ Û Óı ÙË ËÌ ÙÚË apple Ë- ÌËÙÚ Ô ÛÙÔ ÛÎÔ Ú ÁÔ È ÁÈ ÙÔ Ì Ó Ì ÙËÓ Ï ıâú Ú ÓÈÙ ÎË. Σοφία Λασκαρίδου, Η κυρία µε τα γκρίζα [152]

9 π ƒπª O Ï ÏÔ Ì Tο ποίηµα του Γιάννη Σκαρίµπα πρωτοδηµοσιε τηκε το 1936 και ανήκει στην οµώνυµη (και πρώτη) ποιητική συλλογή του συγγραφέα. O τίτλος του ποιήµατος φαίνεται να παραπέµπει συγχρ νως στο αραβικ επιφώνηµα ulalum, στο οµώνυµο ποίηµα του Edgar Alan Poe («Ulalume», 1847), αλλά και στη γνωστή λέξη «αλαλο µ», που αποδίδει µια κατάσταση γενικευµένης σ γχυσης. ταν σα να σε πρ σµενα Κυρά απ ψε που δεν έπνεε ξω ανάσα, κι έλεγα: Θά ρθει απ ψε απ τα νερά κι απ τα δάσα. Θά ρθει, αφο φλετράει* µου η ψυχή, αφο σπαρά* το µάτι µου σαν ψάρι, και θα µυρίζει ήλιο και βροχή και νιο φεγγάρι Και να, το κάθισµά σου συγυρνώ,* στολνώ* την κάµαρά µας αγριοµέντα, και να, µαζί σου κι λας αρχινώ χρυσή κουβέντα: Πως να, θα µείνει ο κ σµος µε το «µπα» που µ έλεγε τρελ ν, πως είχες γίνει καπν ς και τάχας σ γνεφα θαµπά προς τη σελήνη Ν χτωσε και δε φάνηκες εσ, κίνησα να σε βρω στο δρ µο οϊµένα * φλετράει: πάλλεται, φτερουγίζει * σπαρά: σπαρταρά * συγυρνώ: φτιάχνω * στολνώ: στολίζω [153]

10 Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 µα σκο νταφτες ( που εσκο νταφτα) χρυσή κι εσ µε µένα. Τ σο πολ µ αγάπησες, Κυρά, που άκουγα διπλά τα βήµατά µου! Πάταγα γώ στραβ ς µες στα νερά; κι εσ κοντά µου Λ. Πολίτη, Ποιητική Aνθολογία, τ µ. 7, ωδώνη ƒ π ÈÛÙ ÂÙ fiùè Ô ÔÌÈÏËÙ ÙÔ appleôè Ì ÙÔ appleâ ı ÓÂÙ È Û apple ÚÎÙfi appleúfiûˆappleô Û appleúô fió ÙË Ê ÓÙ Û ÙÔ ; ÔÈ ÛÙÔÈ Â ÂÓÈÛ Ô Ó Î ıâìè applefi ÙÈ Ô ÂÎ Ô ; ÔÈ Â Ó È Ë ÛËÌ Û ÙË «Ú Û ÎÔ ÓÙ» ÛÙËÓ Ù Ù ÚÙË ÛÙÚÔÊ ; TÈ Ì ı ÓÔ Ì applefi Ù ÁÈ ÙÔÓ ÔÌÈÏËÙ ÙÔ appleôè Ì ÙÔ ; TÈ ËÏÒÓÂÈ Ë ÛÂÈÚ appleôûèˆappleëùèîòó Ó ÌÂÛ ÛÙËÓ Ù Ù ÚÙË Î È ÙËÓ apple ÌappleÙË ÛÙÚÔÊ ÙÔ appleôè Ì ÙÔ ; È Ù ÂÈ ÛËÌ Û Ùfi;  ÙÈ È Ê ÚÂÈ Ô ÙfiÓÔ ÙˆÓ Ô ÙÂÏ ٠ˆÓ ÛÙÚÔÊÒÓ applefi ÙÔ applefiïôèappleô appleô ËÌ ; IA EMATIKH ƒ ƒπo A AÎÔ ÛÙ ÙÔ appleô ËÌ, ÌÂÏÔappleÔÈËÌ ÓÔ applefi ÙÔ NÈÎfiÏ ÕÛÈÌÔ, ÛÙÔ ÛÎÔ ÙÔ B Û ÏË apple - ΈÓÛÙ ÓÙ ÓÔ Â ÌÔ Ó Ì Ó appleôîôèìëıò (Minos-Emi 1997), Î È Û ÔÏÈ ÛÙ ÙË ÌÔ ÛÈÎ ÙÔ applefi ÔÛË. [154]

11 À º ƒ ªÔÈÚÔÏfiÈ ÊÂÁÁ ÚÈÔ ÛÙËÓ Âapple Ú Tο ποίηµα του Λαφ ργκ, που ανήκει στη συλλογή Θρηνωδίες (ή Mοιρολ για, 1885), αντιστρέφει απ το πρώτο του δίστιχο τη συνηθισµένη στο ροµαντισµ λυρική απεικ νιση της σελήνης. Παρουσιάζει το φεγγάρι σαν αδιάφορο δέκτη της µελαγχολικής ειρωνείας του οµιλητή, ο οποίος πνίγεται απ τη θλίψη της επαρχιακής ν χτας και την ερωτική απογοήτευση, αλλά αντι- µετωπίζει την κατάστασή του µε σκωπτική διάθεση. ø, τ µορφο χρυσ φεγγάρι, χοντρ σαν θησαυρο πιθάρι! Σάλπιγγα ηχεί στα µακρινά, να κι ο υποδήµαρχος περνά. Αντίκρυ παίζουν µια σονάτα, το δρ µο αργοπερνά µια γάτα! Πάει η επαρχία να κοιµηθεί, κλείνει µ ένα ακ ρντο* που αντηχεί το πιάνο στο παράθυρ του. Τι ώρα να ναι; Ρώτα-ρώτου.* Πράο φεγγάρι, τι εξορία! Σ µφωνοι στη µοιρολατρία; Φεγγάρι, ντιλετάντη* µοιάζεις, σ λα τα πλάτη ίδιο φαντάζεις. * ακ ρντο: συγχορδία * ρώτου: αναρωτήσου * ντιλετάντης: ερασιτέχνης, εκείνος που ασχολείται µε κάτι αποκλειστικά για την απ λαυση που αποκοµίζει [155]

12 Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 Χθες του Μισο ρη τα νερά, του Παρισιο είδες τα οχυρά, τα µπλε φι ρντ της Νορβηγίας, τους π λους, θάλασσες µαγείας τώρα εσ, τυχερ, θα ιδείς, µετά το γάµο της, στη γης να τρέχει η αµαξοστοιχία! Εφ γανε για τη Σκοτία. Τι φιάσκο θα ταν, αν πιστή τους στίχους µου είχε εµπιστευτεί! Φεγγάρι, αλήτικο φεγγάρι, να γίνουµε άλυτο ζευγάρι; Ν χτες χρυσές κι εγώ µε µια χλωµή επαρχία στην καρδιά! Σαν µια γριά το φεγγαράκι τ αυτιά του εγέµισε µπαµπάκι. Προσεγγίσεις στη γαλλική ποίηση, ανθολ γηση µετάφραση Aλέξανδρος Mπάρας, Πρ σπερος Γιώργος Βακαλ, απ τη σειρά Φεγγάρια [156]

13 ΜΟΙΡΟΛΟΪ ΜOΙΡOΛOΪ ΦΕΓΓΑΡΙΟΥ ΦΕΓΓΑΡΙOΥ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ Ζυλ Λαφ ργκ ƒ π Ô Ú ÛÎÂÙ È Ô ÔÌÈÏËÙ ÙÔ appleôè Ì ÙÔ ; TÈ ÙÔÓ apple Û ÔÏÂ ; Ò appleâúèáú ÊÂÙ È ÙÔ ÊÂÁÁ ÚÈ ÛÙÔ appleô ËÌ ; È Ù appleâ ı ÓÂÙ È Û Ùfi Ô ÔÌÈÏËÙ ; TÈ ÛËÌ ÓÂÈ ÙÔ ÛÙÈ Ô «È ÊÈ ÛÎÔ ı Ù Ó, Ó appleèûù / ÙÔ ÛÙ Ô ÌÔ Â Â ÂÌappleÈÛÙÂ ÙÂ!»; Ò ÂÚÌËÓÂ ÂÙÂ ÙÔ Î Ù ÏËÎÙÈÎfi ÛÙÈ Ô ÙÔ appleôè Ì ÙÔ ; Â appleôè ÛËÌÂ ÙÔ appleôè Ì ÙÔ ÂÓÙÔapple ÂÙÂ ÂÈÚˆÓÂ ; IA EMATIK ƒ ƒπo ÙÔÓ HÏÂÎÙÚÔÓÈÎfi KfiÌ Ô ÙÔ K ÓÙÚÔ EÏÏËÓÈÎ ÏÒÛÛ ı ÚÂ ÙÂ ÙÔ ÈÔ appleô ËÌ, ÛÂ ÌÂÙ ÊÚ ÛË ÙË AÈÌÈÏ ÊÓË, ÌÂ ÙÔÓ Ù ÙÏÔ «ıúëóˆ ÛÙË ÛÂÏ ÓË ÙË Âapple Ú» ( Ú. 26, ÛÙË ÈÂ ı ÓÛË: ÁÎÚ ÓÂÙÂ ÙÈ Ô ÌÂÙ ÊÚ ÛÂÈ, ÂÓÙÔapple ÛÙÂ ÙÈ ÔÌÔÈfiÙËÙÂ Î È ÙÈ È ÊÔÚ ÙÔ. ÙË Û Ó ÂÈ È Ï ÍÙÂ ÂÎÂ ÓË appleô Û Ú ÛÂÈ appleâúèûûfiùâúô, ÈÙÈÔÏÔÁÒÓÙ ÙËÓ appleúôù ÌËÛ Û. Ζυλ Λαφ ργκ ( ) Γάλλος συµβολιστής ποιητής, γνωστ ς κυρίως για τη λυρική του ειρωνεία, αλλά και για την επιν ηση του ελε θερου στίχου. Tο έργο του άσκησε επιρροή στη διαµ ρφωση της µοντέρνας ποίησης στη Γαλλία, αλλά και στον αγγλοσαξονικ χώρο (T. S. Eliot, Ezra Pound). Tο 1881 ορίστηκε αναγνώστης της αυτοκράτειρας Aυγο στας στο Bερολίνο, που και παρέµεινε για πέντε χρ νια. Στο διάστηµα αυτ έγραψε το µεγαλ τερο µέρος του έργου του. Tο 1886 επέστρεψε στο Παρίσι, που πέθανε απ φυµατίωση τον επ µενο χρ νο, πάµπτωχος, σε ηλικία είκοσι επτά ετών. Ποιητικά έργα: Θρηνωδίες (1885), Mίµηση της Παναγιάς του φεγγαριο, Σ νοδος των ξωτικών (1886), Tελευταίοι στίχοι (1890) κ.ά. [157]

14 ƒ O Ì ÙˆÌ ÓÔ Ï ÚÈÛÌfi Στο απ σπασµα του αφηγηµατικο αυτο δοκιµίου, που περιέχεται στο βιβλίο Προσανατολισµ ς στον αιώνα (1963), ο Ά. Τερζάκης αναπολεί την εποχή της νε τητάς του, η οποία συµπίπτει µε την πρώτη δεκαετία του µεσοπολέµου. Œνα τεράστιο µεταλλικ πουλί, ζώο που ξεπήδησε µεσ απ την Αποκάλυψη, φρουµάζει* τρέµοντας σ γκορµο, µε τους κινητήρες αναµµένους, ανυπ µονο να σπαθίσει* το διάστηµα, την ώρα που, µέσα στον ανεµοστρ βιλο του µισεµο,* γράφονται το τες οι αράδες. O ίλιγγος αλέθει τις σκέψεις, τις εποχές, κοµµατιάζει ίσκιους, ξεσηκώνει φαντάσµατα. Με δάχτυλα βιαστικά φυλλοµετρώ κι εγώ το βιβλίο το το που µου ήρθε τέτοια στιγµή. Μονάχα το φυλλοµετρώ, τίποτα περισσ τερο δεν προφταίνω. µως αδ νατο να το παρατρέξω:* µαγνητίζει µέσα µου τον βραδιασµένο στρατολάτη* µιας άλλης εποχής. Είναι τα «Άπαντα» της Μαρίας Πολυδο ρη. [ ] Ξαναβλέπω τη ζωή µεσ απ τα θολά, ροδισµένα στ απ βραδο, τζάµια εν ς αθηναϊκο καφενείου. Τη ζωή µιας Αθήνας που δεν υπάρχει πια. Έξω στο δρ µο, που έχει σκ νη πολλή και λιγοστή κίνηση, οι αραιοί διαβάτες περνάνε χωρίς να βιάζονται. Κάπου στη γειτονιά τραγουδάει µε χοντρο ς κ µπους στο λαιµ της µια λατέρνα. Ζεστ φα λιβανίζει στη γειτονιά. Ανάµεσα στους κρεµασµένους ίσκιους της ν χτας που κατεβαίνει, βλέπεις ξάφνου να περνάει στο δρ µο µια θεωρία µουγγή, σκυφτή: οι πρ σφυγες της Καταστροφής. Λένε πως ήταν µια εποχή ηττηµένη. Αυτ το λένε εκείνοι που ήρθαν κάπως αργ τερα, ξεκο ραστοι, µε κοστο µι ατσαλάκωτο, κοµµένο σε κάποιο ράφτη της υτικής Ευρώπης. Ηττηµένη; Θα την πω καλ τερα δραµατική. Υπάρχουν εποχές αν ποπτες κι εποχές στοιχειωµένες, καιροί που η συνείδησή τους κοιµάται κι άλλοι που η ψυχή τους αλαφιάστηκε.* Τα χρ νια εκεί ανάµεσα στα ήταν ένα παράξενο κράµα απ αφέλεια κι έγνοια, προαισθήµατα και ρεµβασµ. Η Αθήνα η ζωντανή είχε µικροαστική σφραγίδα: µια συνοικία απέραντη, που * φρουµάζει: (για άλογο) φυσά δυνατά τα ρουθο νια απ τρ µο * να σπαθίσει: να διασχίσει σαν σπαθί * µισεµ ς: αναχώρηση * να παρατρέξω: να προσπεράσω, να παραλείψω * στρατολάτης: οδοιπ ρος * αλαφιάστηκε: τρ µαξε [158]

15 Ο O ΜΑΤΩΜΕΝΟΣ ΜΑΤΩΜΕΝOΣ ΛΥΡΙΣΜΟΣ ΛΥΡΙΣΜOΣ Άγγελος Τερζάκης έφτανε ίσαµε την οδ Σταδίου, κι αυτή πιστ αντίγραφο της επαρχίας. Το νοµαρχιακ γραφείο, που πάει να πιάσει δουλειά η Μαρία Πολυδο ρη, καινουργοφερµένη απ την Καλαµάτα της, είναι σκονισµένο, νυσταλέο και κακοµο τσουνο,* στεγάζει φουκαράδες υπαλλήλους που έχουν για νειρο φυγής τη βραδινή πρέφα.* Κι µως ανάµεσα σε τέτοιον κ σµο, πίσω απ τραπέζι πληκτικ, κάθεται ο Κώστας Καρυωτάκης. Γιατί τάχα αυτή η ευκολία να πιστε ουµε πως ο ποιητής του «Μιχαλιο» συνοψίζει στο πρ σωπ του την αθλι τητα; Κρίνουµε το ενδ σι- µο* ή το µήνυµα; το διάκοσµο ή το θέαµα; Και οι Ρώσοι* πήρανε για κατώφλι τους την αθλι τητα, µας ειδοποίησαν µως για,τι µάντεψαν χάρη σ αυτήν απ το βαθ µυστήριο της ζωής και της αλήθειας. Αθεράπευτη µανία µας να νοµίζου- µε πως λα αρχίζουν και τελειώνουν σε µιαν ηθογραφία! Το µέγεθος της εποχής εκείνης είναι κρυφ κι ανυπ κριτο. Σηµειώνει µια κρίσιµη στροφή της ελληνικής ζωής απ τα έξω στα µέσα. Για πρώτη φορά επικοινωνεί ο τ πος µε τα µεγάλα ρε µατα του αιώνα µέσα στα µουχλιασµένα δηµ σια γραφεία στρατολογείται µια νεολαία που θα πιστέψει µε πάθος στην κοινωνική δικαιοσ νη, θα στρώσει µε τα κορµιά της τους τραγικο ς δρ µους της. Αυτ ποια κι αν είναι η προσωπική µας πίστη κι ο τελικ ς απολογισµ ς πρέπει να το αναγνωρίσουµε. Σ γκαιρα,* µια µειοψηφία εκστατική, λυρική, µια χο φτα νέοι που έγραφαν, πασχίζει εκείνα τα χρ νια να προσανατολιστεί µέσα στην ανεµοζάλη, να συλλάβει κάτι απ τους µεγάλους ίσκιους που δίνουν ανάστηµα στον ορίζοντα. Αργ τερα, σαν έρθουν ξεκο ραστοι, αµέτοχοι, φρεσκοξυρισµένοι οι προφήτες των νέων τάσεων, θα κηρ ξουν µια φρεσκογυαλισµένη πίστη στη γραφικ τητα, θ ανεµίσουν χρώµατα γαλάζια και χρυσαφιά. Την Ιστορία τη γράφουν οι επιζώντες. Η νεολαία της δραµατικής δεκαετίας έπεσε θερισµένη κι αναπολ γητη* στο σ νορο της χίµαιρας.* Ά. Τερζάκης, Προσανατολισµ ς στον αιώνα, Οι εκδ σεις των φίλων * κακοµο τσουνο: άσχηµο * πρέφα: χαρτοπαίγνιο * ενδ σιµο: προανάκρουσµα, προοίµιο * οι Ρώσοι:οι ρώσοι κλασικοί συγγραφείς, και κυρίως ο Φ. Ντοστογιέφσκι * σ γκαιρα: την ίδια εποχή * αναπολ γητη: χωρίς να κάνει τον απολογισµ * χίµαιρα: ονειροπ ληµα, ουτοπία [159]

16 Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 ƒ π ÔÈ Ù Ó Ù appleúô Ï Ì Ù Î È appleôèâ ÔÈ ÓÙÈÏ ÂÈ ÙˆÓ Ó ˆÓ ÛÙË ÂÎ ÂÙ ÙÔ 1920, Û Ì- ÊˆÓ Ì ÙËÓ appleô Ë ÙÔ Û ÁÁÚ Ê ; «Ùfi ÙÔ Ï Ó ÙÈÎ ÚÒappleË»:  appleôèô appleèûùâ ÂÙ fiùè Ó Ê ÚÂÙ È Ô Û ÁÁÚ Ê ; Ô Î ÌÂÓÔ Ùfi Û Ó ÂÈ ÙÔ ÛÙÔ ÛÌfi Ì ÙËÓ Ê ÁËÛË. µúâ Ù ÙÈ ÂÓfiÙËÙ appleô Ó - ÎÔ Ó ÛÙ Ô È ÊÔÚÂÙÈÎ Ù Â Ë ÏfiÁÔ. IA EMATIKH ƒ ƒπo µúâ Ù ÈÛÙÔÚÈÎ appleïëúôêôú  ÁÈ ÙËÓ ı Ó ÙÔ 1920 Î È Û ÁÎÚ ÓÂÙ ÙË Ì ÙË ÛËÌÂÚÈ- Ó. ªappleÔÚ Ù Âapple ÛË Ó Ó ËÙ ÛÂÙ ΠÚÙ ʈÙÔÁÚ Ê Â, appleô  ÓÔ Ó ÙËÓ Ú ÈÙÂ- ÎÙÔÓÈÎ ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎ ˆ ÙË appleúˆùâ Ô Û Î Ù ÙË ÂÎ ÂÙ ÙÔ Νίκη Καραγάτση, Σπίτια στο Θησείο [160]

17 ƒ ªÀƒπµ Στο παρακάτω απ σπασµα απ το βιβλίο Η ζωή εν τάφω (1931) του Στράτη Μυριβήλη περιγράφεται η αγρι τητα του πολέµου σε µια σκηνή στην οποία εξοντώνονται ανυπεράσπιστα «επιστρατευµένα» γαϊδο ρια. Τα αντιπολεµικά αισθήµατα του συγγραφέα εκφράζονται µε την ωµή περιγραφή της εξ ντωσης των αθώων ζώων, η οποία δείχνει την παράλογη βία του πολέµου. α ζα στον π λεµο! Σήµερα απ το πρωί συλλογιο µαι µ νο αυτ. Καλά εµείς οι ανθρώποι. Έχουµε τα συµφέρα µας, τις ιδεολογίες µας, τις λ ξες µας, τις µεγαλοµανίες και τους ενθουσιασµο ς µας. Απ λα αυτά µαγειρε εται περίφηµα ο π λεµος. Έχουµε και τις πονηριές µας, για να γλιτώνουµε σαν δο µε τα ζ ρικα. Τ αµπριά* µας, τα νοσοκοµεία, ακ µα και τις λιποταξίες.* µως τ αγαθά τα ζα που τα επιστρατε ουµε να κάµουν µαζί µας τον π λεµο; Θαρρώ πως, ταν καµιά φορά οι ανθρώποι βγάλουν απ µέσα τους την επιληψία* του οµαδικο σκοτωµο, θα χουν λο το δίκιο να ντρέπουνται σ λη τους τη ζωή και µ νο γι αυτ : που τραβήξανε και τ αθώα τα ζα στον π λεµο. Στοχάζουµαι πως κάποτε θα είναι ένα απ τα πιο µα ρα σηµάδια της Ιστορίας των Ανθρώπων. Η Μεραρχία µας κουβάλησε µαζί της απ το νησί και µια συζυγαρχία γαϊδάρους. «Συζυγαρχία ηµι νων» γράφεται στα χαρτιά. Μα η αλήθεια είναι πως έχει µ νο γαϊδάρους. Υποφέρανε πολ ώσπου να τους µπάσουνε στα βαπ ρια. Το ίδιο και σαν τους ξεφορτώνανε στη Θεσσαλονίκη. Τους αρπο σε το βίντσι* µουγκρίζοντας θυµωµένα και τους σήκωνε ανάερα µέσα στη γερή φασκιά τους. Αυτ τους ξετρέλαινε. Κι η τρο- µάρα τους ήταν εκπληχτικά ζωγραφισµένη µέσα στα έξαλλα µάτια τους. Κλωτσο σανε στο κεν, φρουµάζανε, στριφογ ριζαν τους βολβο ς και το πετσί τους ρυτίδιαζε απ τη φρίκη. Κατ πι περάσανε µαζί µας λη τη Μακεδονία φορτωµένοι πυροµαχικά. Τα χανε κι αυτοί µε τους Γερµανο ς, µε τους Το ρκους, µε τους Βουλγάρους. Σα µπήκαµε µείς στο χαράκωµα, ο ρχος* τους στήθηκε στην Κο πα. Είναι ένα χωρι πίσω απ τις γραµµές µας, ρηµαγµένο απ το πυροβολικ. Μένουν εκεί µονάχα κάτι Φραντσέζοι* φουρναραίοι. Εκεί στην Κο πα, µέσα σε µιαν µορφη χαράδρα, έστησε τα παλο κια της η «Συζυγαρχία των ηµι νων» της Μεραρχίας µας. * αµπριά: στρατιωτικά προκαλ µµατα για την αποφυγή των εχθρικών επιθέσεων * λιποταξία: εγκατάλειψη της µάχης * επιληψία: πάθηση του εγκεφάλου, εδώ τρέλα * βίντσι: γεραν ς * ρχος: στρατιωτικ ς πολεµικ ς σχηµατισµ ς µε σκοπ τον ανεφοδιασµ * Φραντσέζοι:Γάλλοι [161]

18 Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 Τα ζα ξεκουραστήκανε κάµποσες µέρες απ το πολυµερίτικο περπάτηµα που τα χε παραζαλισµένα στην κο ραση. Ξανεσάνανε. Βρήκανε κι λας µπ λικο χορτάρι, φάγαν και πήραν απάνω τους. Καρδάµωσαν.* Τ τες προσέξανε πως ήταν χαρά Θεο πάνω στη γης, κι ο Έρωτας κέντριζε λα τα πάντα, απ τα µαµο δια ως τα λουλο δια, να µπο νε µέσα στο παναιώνιο πανηγ ρι της αναπαραγωγής. Oι γαϊδάροι ακο σαν το µεγάλο κάλεσµα και απάντησαν µε το ερωτικ τους σάλπισµα: παρών! Υπάκουγα, γεµάτα αθω τητα κι ανηξεριά σαν λα τα ζα. Η χαράδρα βο ιξε απ τα παράφωνα επιθαλάµια χλιµιντρίσµατα. Και ο αντίλαλος πήρε τα ερωτικά σαλπίσµατα και τα πήγε ως πέρα στο Περιστέρι. Ένα αεροπλάνο ξεκίνησε τ τες βου ζοντας απ αντίκρυ. Ήρθε κι έκοψε ένα-δυο γ ρους πάνω απ τη χαράδρα. Αυτοί το χαβά* τους. Κατ πι γ ρισε πίσω µέσα στην αποθέωση των οβίδων, που έσκαζαν στον ουραν σαν ένα κοπάδι άσπρα προβατάκια που λο και πλήθαιναν γ ρω του. Oι γαϊδάροι δεν ξέρουν απ αεροπλάνα. Ήτανε κι λας τ σο σ γκορµα παραδο- µένοι στη χαρά της ζωής, που δεν τους απ µενε καιρ ς να προσέξουν τίποτ άλλο. Σε λίγο η λαγκαδιά β γγησε βαριά απ µια σειρά εκρήξεις και σουβλερές σφυριξιές. Ήταν ένα σωστ µακελει αθώων. Τα ζα ξεκοιλιάστηκαν, σφάχτηκαν πάνω στο τρυφερ χορτάρι, αγκρισµένα* µέσα στο µεθ σι της γεννητικής τους χαράς. Ψοφο σαν κι ανεστέναζαν σαν ανθρώποι. Πέφτανε χάµου και ξεψυχο σαν σιγά σιγά, γ ριζαν το λαιµ κοιτάζοντας λυπητερά τα εντ σθιά τους, που σάλευαν σαν κοκκινωπά φίδια ανάµεσα στα π δια τους. Κουνο σαν απάνω-κάτω τα χοντρά τους κεφάλια δίχως να καταλαβαίνουν τίποτα. Ανετρίχιαζαν, τρέµανε τα ρουθο νια τους, ανοίγανε τα πλατιά χείλια ξεσκεπάζοντας τα δ ντια τους και σερν ντανε µε τσακισµένα π δια. Πεθαίνανε στο τέλος βρέχοντας τα λουλο δια µε το αίµα τους, και τα µεγάλα µάτια τους ήταν γεµάτα απορίες και π νους. Ένα γαϊδουράκι µε τσακισµένη τη ραχοκοκαλιά χαµ σερνε καµιά δεκαπενταριά µέτρα το κορµί του, ακουµπώντας µ νο στα µπροστινά π δια. Κατ πι αναδιπλώθηκε, γ ρισε το κεφάλι προς τη µεγάλη λαβωµατιά του κι αγκοµαχο σε πολλήν ώρα ώσπου να παραδώσει. Ένας ηµιονηγ ς, µ λις άρχισε ο βοµβαρδισµ ς, βάλθηκε να τρέχει σαστισµένος. Βαστο σε γερά το χαλινάρι του γαϊδάρου του κι έτρεχε σαν τρελ ς. Έφτασε έτσι ως τ αµπριά των Φραντσέζων ψωµάδων. Εκεί πια, µέσα στα γιο χα της φανταριάς, πήρε είδηση πως έσερνε πίσω του το κεφάλι του γαϊδάρου θερισµένο απ το λαιµ. Μέσα στα κλειδωµένα δ ντια του το ζο κρατο σε ακ µα µια το φα κίτρινες µαργαρίτες µατωµένες. Σ. Μυριβήλης, Η ζωή εν τάφω, Βιβλιοπωλείον της Εστίας * καρδαµώνω: χορταίνω * χαβάς: εδώ η απασχ λησή τους * αγκρισµένα: µπλεγµένα [162]

19 ΤΑ ΖΑ Στράτης Μυριβήλης ƒ π O Û ÁÁÚ Ê Û ÁÎÚ ÓÂÈ ÙËÓ Ù Ë ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ Î È ÙˆÓ ÒˆÓ ÛÙÈ appleôïâìèî ÂappleÈ ÂÈÚ ÛÂÈ. ÔÈÔ ıâˆúâ appleèô ÈÎËÌ ÓÔ Î È ÁÈ Ù ; Ù ÁÚ Ù ÙËÓ appleâúèapple ÙÂÈ ÙˆÓ Á ÚˆÓ applefi ÙË ÛÙÈÁÌ appleô Ê Á Ó applefi ÙÔ ÓËÛ ˆ ÙË ÛÙÈÁÌ ÙË Ì ÈÎ ÙÔ ÂÍfiÓÙˆÛË. Ò apple ÚÔ ÛÈ ÂÈ Ô ª ÚÈ ÏË ÙË Ú ÏÈÛÙÈÎ ÛÎËÓ ÙË ˆÔÎÙÔÓ Î È ÙÈ appleâù ÓÂÈ Ì ÙËÓ Ú appleâúèáú Ê ÙË ; «ª Û ÛÙ ÎÏÂÈ ˆÌ Ó fióùè ÙÔ Ì ÙˆÌ Ó»: Ò Û Û ÂÙ ÂÙ È Ô ı Ó ÙÔ ÙÔ ÒÔ Ì ÙË Ú ÙË ˆ Î È ÙÔ Î ÏÂÛÌ ÙË Ê ÛË ; IA EMATIKH ƒ ƒπo ÔÏÏ Â Ë ÒˆÓ appleúfiûêâú Ó applefi ÙËÓ Ú ÈfiÙËÙ ˆ ÙË ÛËÌÂÚÈÓ ÂappleÔ ÙÈ appleëúâû  ÙÔ ÛÙÔÓ ÓıÚˆappleÔ. ÈÚÈÛ٠٠۠ÔÌ Â, Ì ÛÎÔapplefi Ó ÌÂÏÂÙ ÛÂÙ ÙÔ ÚfiÏÔ appleô apple ÈÍ Πıâ ÒÔ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎ ÂÍ ÏÈÍË. ªappleÔÚ ÙÂ Ó Û Ì Ô Ï Ù Ù ÙÔ Î ıëáëù ÙË µèôïô- Á, ÙË πûùôú Î È ÙË OÈÎÈ Î OÈÎÔÓÔÌ. Γεώργιος Ιακω ίδης, Χορταριασµένο λι άδι [163]

20 π µ Ô Î È ÔÏÈÙÂ ÙÔ Ï ÍË ÔÚÌapple Το απ σπασµα που ακολουθεί βρίσκεται στο πρώτο µέρος του µυθιστορήµατος και αναφέρεται στη γνωριµία του συγγραφέα µε τον ήρωα του βιβλίου του. O Αλέξης Ζορµπάς, ένας απ τους πιο γνωστο ς ήρωες της παγκ σµιας λογοτεχνίας, αγαπά µε πάθος τη ζωή και την απολαµβάνει σε λες τις εκδηλώσεις της. Το σαντο ρι είναι ο πιστ ς του σ ντροφος στη χαρά και στη λ πη. Το µυθιστ ρηµα εκδ θηκε το ον πρωτογνώρισα στον Πειραιά. Είχα κατέβει στο λιµάνι να πάρω το βαπ ρι για την Κρήτη. Κ ντευε να ξηµερώσει. Έβρεχε. Φυσο σε δυνατή σοροκάδα κι έφταναν οι πιτσιλιές της θάλασσας στο µικρ καφενεδάκι. Κλειστές οι τζαµ πορτες, µ ριζε ο αγέρας ανθρώπινη β χα* και φασκ µηλο. Έκανε ξω κρ ο και τα τζάµια είχαν παχνιστεί* απ τις ανάσες. Πέντ έξι θαλασσινοί ξενυχτισµένοι, µε τις καφετιές απ γιδ τριχα φανέλες, έπιναν καφέδες και φασκ µηλα και κοίταζαν απ τα θαµπωµένα τζάµια τη θάλασσα. Τα ψάρια, παραζαλισµένα απ τα χτυπήµατα της φουρτο νας, είχαν βρει καταφ γι χαµηλά στα ήσυχα νερά και περίµεναν π τε να γαληνέψει ο κ σµος απάνω κι οι ψαράδες, στριµωγµένοι στους καφενέδες, περίµεναν κι αυτοί π τε να πάψει η θεϊκιά ταραχή, να ξεφοβηθο ν και ν ανέβουν στο πρ σωπο του νερο τα ψάρια να τσιµπήσουν. Oι γλώσσες, οι σκορπιοί, τα σελάχια, γυρνο σαν απ τις νυχτερινές επιδροµές τους να κοιµηθο ν. Ξηµέρωνε. [ ],τι απ λα µου κανε εντ πωση ήταν τα µάτια του, περγελαστικά, θλιµµένα, ανήσυχα, λο φλ γα. Έτσι µου φάνηκαν. Ευτ ς ως έσµιξαν οι µατιές µας, θαρρείς και βεβαιώθηκε πως εγώ ήµουν αυτ ς που ζητο σε, κι άπλωσε το χέρι αποφασιστικά κι άνοιξε την π ρτα. Πέρασε ανάµεσα απ τα τραπέζια µε γοργ ελαστικ περπάτηµα κι ήρθε και στάθηκε απ πάνω µου. Ταξίδι;, µε ρώτησε. Για πο, µε το καλ ; Για την Κρήτη. Γιατί ρωτάς; Με παίρνεις µαζί σου; Τον κοίταξα µε προσοχή. Βουλιαγµένα µάγουλα, χοντρή µασέλα, εξογκωµένα ζυγωµατικά,* ψαρά* κατσαρωµένα µαλλιά, µάτια που σπίθιζαν.* * β χα: κακοσµία * είχαν παχνιστεί: είχαν γεµίσει πάχνη * ζυγωµατικά: οστά του προσώπου * ψαρά: γκρίζα * σπίθιζαν: έλαµπαν, πετο σαν σπίθες [164]

21 ΒΙΟΣ ΒΙOΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΠOΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΤOΥ ΑΛΕΞΗ ΖΟΡΜΠΑ ΖOΡΜΠΑ Νίκος Καζαντζάκης Γιατί; τι να σε κάµω; Σήκωσε τους ώµους. Γιατί! Γιατί!, έκαµε µε περιφρ νηση. εν µπορεί τέλος πάντων ο άνθρωπος να κάµει κάτι και χωρίς γιατί; Έτσι, για το κέφι του. Να, πάρε µε, ας πο µε, µάγερα ξέρω και φτιάνω κάτι σο πες! Έβαλα τα γέλια. Μου άρεσαν οι τσεκουράτοι* τρ ποι και τα λ για του µου άρεσαν κι οι σο πες. ε θα ταν άσκηµο, συλλογίστηκα, να τον πάρω µαζί µου το γέρο ετο τον κρεµανταλά* στο µακριν έρηµο ακρογιάλι. Σο πες, γέλια, κουβέντες Φαίνουνταν πολυταξιδεµένος, πολυζωισµένος Σεβάχ Θαλασσιν ς µου άρεσε. Τι συλλογιέσαι;, µου κάνει, κουνώντας τη χοντρή του κεφάλα. Κρατάς και του λ γου σου ζυγαριά, ε; Ζυγιάζεις µε το δράµι, ε; Μωρέ, πάρε απ φαση, κατά δια λου οι ζυγαριές! Στέκουνταν απ πάνω µου µαντράχαλος, κοκαλιάρης, και κουράζουµουν να σηκώνω το κεφάλι να του µιλώ. Έκλεισα τον Ντάντε.* Κάτσε, του είπα παίρνεις ένα φασκ µηλο; Κάθισε απίθωσε µε προσοχή τον µπ γο του στη διπλανή καρέκλα. Φασκ µηλο;, έκαµε περιφρονητικά. Έλα εδώ, καφετζή ένα ρο µι! Ήπιε το ρο µι ρουφιά ρουφιά το κρατο σε πολλήν ώρα στο στ µα του να το χαρεί, κι έπειτα το άφηνε αγάλια να κατεβαίνει και να του ζεσταίνει τα σωθικά. «Φιλήδονος, συλλογίστηκα, µερακλής» Τι δουλειά κάνεις;, τον ρώτησα. λες τις δουλειές του ποδαριο, του χεριο, του κεφαλιο, λες. Αυτ µας έλειπε τώρα και να διαλέγουµε. Πο δο λευες τώρα τελευταία; Σ ένα µεταλλείο. Είµαι, να ξέρεις, καλ ς µιναδ ρος * καταλαβαίνω απ µέταλλα, βρίσκω φιλ νια, ανοίγω γαλαρίες, κατεβαίνω στα πηγάδια, δε φοβο µαι. ο λευα καλά, έκανα τον αρχιεργάτη, παράπονο δεν είχα µα να που ο διάβολος έβαλε την ουρά του. Το περασµένο Σαββατ βραδο ήρθα στο κέφι, και µια και δυο κινώ, βρίσκω τον ιδιοχτήτη που χε έρθει εκείνη τη µέρα να µας επιθεωρήσει και τον σπάζω στο ξ λο. Μα γιατί; τι σου καµε; Εµένα; τίποτα! Μα τίποτα, σου λέω! Πρώτη φορά τον έβλεπα τον άνθρωπο. Μας µοίρασε και τσιγάρα, ο κακοµοίρης. Τ τε λοιπ ν; Oυ, κάθεσαι και ρωτάς! Έτσι µου κάπνισε, βρε αδερφέ! Απ της µυλωνο ς τον πισιν ζητάς ορθογραφία. O πισιν ς της µυλωνο ς είναι ο νους του ανθρώπου. * τσεκουράτοι: κοφτοί, άµεσοι * κρεµανταλάς: πολ ψηλ ς * Ντάντε: άντης Αλιγκιέρι ( ), σπουδαίος ιταλ ς ποιητής που έγραψε τη Θεία Κωµωδία * µιναδ ρος: εργάτης στα µεταλλεία [165]

22 Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 Είχα διαβάσει πολλο ς ορισµο ς του νου του ανθρώπου το τος µου φάνηκε ο πιο καταπληχτικ ς, και µου άρεσε. Κοίταξα τον καινο ριο σ ντροφο το πρ σωπ του ήταν γεµάτο ζάρες, σκαλισµένο, σαρακοτρυπηµένο,* σα να το χαν φάει τα λιοβ ρια κι οι βροχές. Ένα άλλο πρ σωπο, στερα απ λίγα χρ νια, µου καµε την ίδια εντ πωση, δουλεµένου, δυστυχισµένου ξ λου: το πρ σωπο του Πανα τ Ιστράτη.* Και τι έχεις στον µπ γο; Τρ φιµα; ρο χα; εργαλεία; O σ ντροφ ς µου σήκωσε τους ώµους, γέλασε. Πολλά φρ νιµος µου φαίνεσαι, είπε, και να µε συµπαθάς. Χάιδεψε µε τα µακριά σκληρά του δάχτυλα τον µπ γο. χι, πρ στεσε είναι σαντο ρι. Σαντο ρι! Παίζεις σαντο ρι; ταν µε σφίξουν οι φτώχειες, γυρίζω τους καφενέδες και παίζω σαντο ρι. Τραγουδώ κι λα κάτι παλιο ς κλέφτικους σκοπο ς, µακεδονίτικους. Κι στερα βγάζω δίσκο να, το σκο φο το τον, και µαζε ω δεκάρες. Πώς σε λένε; Αλέξη Ζορµπά. Με λένε και Τελέγραφο, για να µε πειράξουν που µαι µακρ ς µακρ ς καλ γερος και πίτα η κεφαλή µου. Μα δεν πάνε να λένε! Με φωνάζουν και Τσακατσο κα, γιατί µια φορά πουλο σα κολοκυθ σπορους καβουρντισµένους. Με λένε και Περον σπορο, γιατί που πάω, λέει, τα κάνω µπο λβερη* και κουρνιαχτ.* Έχω κι άλλα παρατσο κλια, µα άλλη ώρα Και πώς έµαθες σαντο ρι; Εγώ ήµουν είκοσι χρονών. Σ ένα πανηγ ρι του χωριο µου, πέρα, στη ρίζα του λυµπου, άκουσα για πρώτη φορά σαντο ρι. Πιάστηκε η αναπνοή µου. Τρεις µέρες έκαµα να βάλω µπουκιά στο στ µα µου. «Τι έχεις, µωρέ;», µου κάνει ο πατέρας µου, ο Θε ς να συχωρέσει την ψυχή του. «Εγώ θέλω να µάθω σαντο ρι! Μωρέ, δεν ντρέπεσαι; Κατσίβελος* είσαι; ργανα θα παίζεις; Εγώ θέλω να µάθω σαντο ρι!». Είχα κοµπ δεµα µερικά παραδάκια, για να παντρευτώ, σαν έρθει η ώρα. Παιδί πράµα, βλέπεις, παλαβ ς, το αίµα έβραζε, ήθελα παντριγιά ο ερίφης!* Έδωκα,τι είχα και δεν είχα, κι αγ ρασα ένα σαντο ρι. Να, ετο το εδώ που βλέπεις. Έφυγα µαζί του, πήγα στη Σαλονίκη, βρήκα ένα µερακλή Το ρκο, τον Ρετσέπ-εφέντη, το δάσκαλο του σαντουριο. Πέφτω στα π δια του. «Τι θες, µωρέ ρωµι πουλο;», µου κάνει. «Εγώ θέλω να µάθω σαντο ρι! Ε, και γιατί µαθές πέφτεις στα π δια µου; Γιατί δεν έχω παράδες* να σε πλερώσω! Έχεις µεράκι για σαντο ρι; Έχω. Ε, κάτσε, µωρέ, κι εγώ δε θέλω * σαρακοτρυπηµένο: ταλαιπωρηµένο απ το χρ νο και τις περιπέτειες * Πανα τ Ιστράτη: Eλληνορουµάνος συγγραφέας ( ) η γνωριµία του µε τον Καζαντζάκη χρονολογείται απ το 1927 * τα κάνω πο λβερη και κουρνιαχτ : διαλ ω τα πάντα, τα κάνω στάχτη * κατσίβελος: τσιγγάνος * ερίφης: ειρωνικά ο άνθρωπος * παράδες: χρήµατα [166]

23 ΒΙΟΣ ΒΙOΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΠOΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΤOΥ ΑΛΕΞΗ ΖΟΡΜΠΑ ΖOΡΜΠΑ Νίκος Καζαντζάκης πλερωµή!». Έκατσα µαζί του ένα χρ νο κι έµαθα. O Θε ς ν αγιάσει τα κ καλά του, θα χει πια πεθάνει. Αν ο Θε ς βάζει στην Παράδεισο και σκ λους, ας βάλει και τον Ρετσέπ-εφέντη. Απ τον καιρ που έµαθα σαντο ρι, γίνηκα άλλος άνθρωπος. ταν έχω σεκλέτια* ή ταν µε ζορίσει η φτώχεια, παίζω σαντο ρι κι αλαφρώνω. ταν παίζω, µου µιλο ν και δεν ακο ω κι αν ακο σω, δεν µπορώ να µιλήσω. Θέλω, θέλω, µα δεν µπορώ. Μα γιατί, Ζορµπά; Ε, σεβντάς!* Η π ρτα άνοιξε η βουή της θάλασσας µπήκε πάλι στον καφενέ, τα π δια και τα χέρια τουρτο ρισαν. Βολε τηκα πιο βαθιά στη γωνιά µου, τυλίχτηκα στο παλτ µου, ένιωσα αναπάντεχη ευδαιµονία. «Πο να πάω;, συλλογίστηκα καλά είµαι εδώ. Χρ νια να βαστάξει ετο τη η στιγµή». Κοίταξα τον παράξενο µουσαφίρη* µπροστά µου το µάτι του ήταν καρφωµένο απάνω µου µικρ, στρογγυλ, κατάµαυρο µε κ κκινες φλεβίτσες στο ασπράδι ένιωθα µε τρυπο σε και µ έψαχνε αχ ρταγο. Λοιπ ν;, έκαµα κι στερα; O Ζορµπάς σήκωσε πάλι τους κοκαλιάρικους ώµους. ε βαριέσαι!, είπε µου δίνεις ένα τσιγάρο; Του δωκα. Έβγαλε απ το γιλέκο του τσακµακ πετρα και φιτίλι, άναψε. Τα µάτια του µισ κλεισαν ευχαριστηµένα. Παντρε τηκες; Άνθρωπος δεν είµαι; Άνθρωπος, πάει να πει στραβ ς έπεσα κι εγώ µε τα µο τρα στο λάκκο, που έπεσαν κι οι µπροστινοί µου. Παντρε τηκα. Πήρα την κατρακ λα. Έγινα νοικοκ ρης, έχτισα σπίτι έκαµα παιδιά. Bάσανα! Μα ας είναι καλά το σαντο ρι. Έπαιζες σπίτι να πάν οι πίκρες κάτω; Ε, µωρέ, πώς φαίνεται πως δεν παίζεις κανένα ργανο. Τι ναι αυτά που τσα- µπουνάς; Στο σπίτι είναι σκοτο ρες, γυναίκα, παιδιά τι θα φάµε, πώς να ντυθο µε, τι θ απογίνουµε; Κ λαση! Και το σαντο ρι θέλει καλή καρδιά. Άµα µου πει εµένα η γυναίκα µου περίσσιο λ γο, τι καρδιά θες να χω να παίξω σαντο ρι; Άµα τα παιδιά πεινο ν και νιαουρίζουν, κ πιασε του λ γου σου να παίξεις. Το σαντο ρι θέλει να συλλογιέσαι µονάχα σαντο ρι κατάλαβες; Κατάλαβα πως ο Ζορµπάς ετο τος είναι ο άνθρωπος που τ σον καιρ τον ζητο σα και δεν τον έβρισκα µια ζωντανή καρδιά, ένα ζεστ λαρ γγι, µια ακατέργαστη µεγάλη ψυχή, που ακ µα δεν αφαλοκ πηκε* απ τη µάνα της, τη Γης. * σεκλέτια: στενοχώριες * σεβντάς: ερωτικ ς π θος * µουσαφίρης: επισκέπτης * αφαλοκ πηκε: αποχωρίστηκε [167]

24 Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 Τι θα πει τέχνη, έρωτας της οµορφιάς, αγν τητα, πάθος ο εργάτης ετο τος µο το ξεδιάλυνε* µε τα πιο απλά ανθρώπινα λ για. Κοίταξα τα χέρια αυτά που κάτεχαν να δουλε ουν τον κασµά και το σαντο ρι γιοµάτα ρ ζους και χαραµάδες, παραµορφωµένα και νευρικά. Άνοιξαν µε προσοχή και τρυφεράδα, σα να γδυναν γυναίκα, το σακο λι κι έβγαλαν ένα παλι µαγλην σαντο ρι, µε πλήθος κ ρδες, µε µπρο ντζινα και φιλντισένια στολίδια και µε µιαν κ κκινη µεταξωτή φο ντα στην άκρα. Τα χοντρά δάχτυλα το χάδεψαν λο, αργά, παθητικά, σα να χάδευαν γυναίκα. Κι στερα πάλι το τ λιξαν, πως τυλίγουµε αγαπηµένο σώµα µη µας κρυώσει. Ν. Καζαντζάκης, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορµπά, Εκδ σεις Ελένης Ν. Καζαντζάκη * ξεδιαλ νω: εξηγώ ƒ π  appleôèô appleúfiûˆappleô Á ÓÂÙ È Ë Ê ÁËÛË; ªÂ appleôèôó ÙÚfiappleÔ appleâúèáú ÊÂÈ Ô ÊËÁËÙ ÙÔÓ Ï ÍË ÔÚÌapple ; ÔÈ Â Ó È Ù ÛÙÔÈ Â appleô ÙÔÓ ÂÏÎ Ô Ó ÛÙËÓ appleúòùë ÙÔ Û Ó ÓÙËÛË; Ò apple ÚÔ ÛÈ ÂÈ ÙÔÓ Â Ùfi ÙÔ Ô ÊËÁËÙ, ÒÛÙÂ Ó ÙÔÓ ÓÙÈ È ÛÙ ÏÂÈ Ì ÙÔ ÔÚÌapple ; Ò ÊËÁÂ Ù È Ô ÔÚÌapple ÙË ÁÓˆÚÈÌ ÙÔ Ì ÙÔ Û ÓÙÔ ÚÈ; ÔÈ Â Ó È Ë ÓÙ Ú ÛË ÙÔ apple Ù Ú ÙÔ ÛÙËÓ ÂappleÈı Ì Ó Ì ıâè Ùfi ÙÔ fiúá ÓÔ; ÁÎÚ ÓÂÙ ÙË ÛÙ ÛË ÙÔ Ó ÚÔ ÔÚÌapple Ì ÙË ÛÙ ÛË ÙÔ ÁÈÔ ÙÔ ÁÈÔÁÚ ÊÔ ÛÙÔ È ÁËÌ ÙÔ. ÂÔÙfiÎË «H Ù ÓË ÙÔ ÁÈÔÁÚ ÊÔ». «È ı appleâè Ù ÓË ÏfiÁÈ»: È Ù Ó Û ÁÁÚ Ê, appleô ÙfiÛ appleôïï ÂÈ È ÛÂÈ appleâú Ù ÓË, ıâˆúâ ÛÔÊ Ù ÏfiÁÈ ÙÔ ÔÚÌapple ; ÌÌÂÚ ÂÛÙ ÙÔ ı Ì ÛÌfi ÙÔ Û ÁÁÚ Ê ÁÈ ÙÔ ÔÚÌapple Î È ÁÈ Ù ; IA EMATIKE ƒ ƒπo µúâ Ù appleïëúôêôú  ÁÈ ÙÔ Û ÓÙÔ ÚÈ Î È ÛÙÔ Ì ıëì ÙË ªÔ ÛÈÎ ÎÔ ÛÙ ÙÔÓ Ô ÙÔ. ÔÈÎ Ï appleïëúôêôú  ÁÈ ÙË ˆ Î È ÙÔ ÚÁÔ ÙÔ. ÓÙ ÎË (ʈÙÔÁÚ Ê Â, ÂappleÈÛÙÔ- Ï, Ú Â Ô Ì ÙË ÊˆÓ ÙÔ Û ÁÁÚ Ê Î..) ÌappleÔÚ ÙÂ Ó Ú ÙÂ Î È Ó ÌÂÏÂÙ ÛÂ- Ù ÛÙËÓ ÈÛÙÔÛÂÏ [168]

25 πøƒ º ƒ ªÂ ÙÔÓ ÙÚfiappleÔ ÙÔ.. Iδιαίτερα γνωστ απ τον εναρκτήριο στίχο του, το ποίηµα αυτ παρουσιάζεται απ τον τίτλο του ως «µίµηση φους» (a la maniére de), µε τη διαφορά τι ο ποιητής εµφανίζεται να µιµείται τον εαυτ του, καθώς τα αρχικά παραπέµπουν στο νοµά του. Tο ποίηµα αναπτ σσεται µε τη µορφή περιδιάβασης σε τουριστικο ς και αρχαιολογικο ς τ πους της µεσοπολε- µικής Eλλάδας και εστιάζεται στα αισθήµατα αλλοτρίωσης, απραξίας και στασιµ τητας, που αποδίδουν τη σχέση των ανθρώπων µε τον τ πο, το παρελθ ν, τους γ ρω τους αλλά και τον εαυτ τους. Ÿπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα µε πληγώνει. Στο Πήλιο µέσα στις καστανιές το πουκάµισο του Κεντα ρου γλιστρο σε µέσα στα φ λλα για να τυλιχτεί στο κορµί µου καθώς ανέβαινα την ανηφ ρα κι η θάλασσα µ ακολουθο σε ανεβαίνοντας κι αυτή σαν τον υδράργυρο θερµοµέτρου ώσπου να βρο µε τα νερά του βουνο. Στη Σαντορίνη αγγίζοντας νησιά που βουλιάζαν ακο γοντας να παίζει ένα σουρα λι* κάπου στις αλαφρ πετρες µου κάρφωσε το χέρι στην κουπαστή µια σα τα τιναγµένη ξαφνικά απ τα πέρατα µιας νι της βασιλεµένης.* Στις Μυκήνες σήκωσα τις µεγάλες πέτρες και τους θησαυρο ς των Ατρειδών και πλάγιασα µαζί τους στο ξενοδοχείο της «Ωραίας Ελένης του Μενελάου» χάθηκαν µ νο την αυγή που λάλησε η Κασσάντρα µ έναν κ κορα κρεµασµένο στο µα ρο λαιµ της. Στις Σπέτσες στον Π ρο και στη Μ κονο µε χτίκιασαν* οι βαρκαρ λες.* * σουρα λι: φλογέρα * βασιλεµένη: περασµένη * χτίκιασαν: ταλαιπώρησαν, βασάνισαν * βαρκαρ λες: τραγο δια που συνηθίζουν οι βενετσιάνοι γονδολιέρηδες [169]

26 Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 Τι θέλουν λοι αυτοί που λένε πως βρίσκουνται στην Αθήνα ή στον Πειραιά; O ένας έρχεται απ τη Σαλαµίνα και ρωτάει τον άλλο µήπως «έρχεται εξ Oµονοίας» «χι έρχοµαι εκ Συντάγµατος» απαντά κι είν ευχαριστηµένος «βρήκα το Γιάννη και µε κέρασε ένα παγωτ». Στο µεταξ η Ελλάδα ταξιδε ει δεν ξέρουµε τίποτε δεν ξέρουµε πως είµαστε ξέµπαρκοι* λοι εµείς δεν ξέρουµε την πίκρα του λιµανιο σαν ταξιδε ουν λα τα καράβια περιγελάµε εκείνους που τη νιώθουν. Παράξενος κ σµος που λέει πως βρίσκεται στην Αττική και δε βρίσκεται πουθενά αγοράζουν κουφέτα για να παντρευτο νε κρατο ν «σωσίτριχα»* φωτογραφίζουνται ο άνθρωπος που είδα σήµερα καθισµένος σ ένα φ ντο µε πιτσο νια και µε λουλο δια δέχουνταν το χέρι του γερο-φωτογράφου να του στρώνει τις ρυτίδες που είχαν αφήσει στο πρ σωπ του λα τα πετεινά τ ουρανο. Στο µεταξ η Ελλάδα ταξιδε ει ολοένα ταξιδε ει κι αν «ορώµεν ανθο ν πέλαγος Αιγαίον νεκροίς»* είναι εκείνοι που θέλησαν να πιάσουν το µεγάλο καράβι µε το κολ µπι εκείνοι που βαρέθηκαν να περιµένουν τα καράβια που δεν µπορο ν να κινήσουν την ΕΛΣΗ τη ΣΑΜOΘΡΑΚΗ τον ΑΜΒΡΑΚΙΚO. Σφυρίζουν τα καράβια τώρα που βραδιάζει στον Πειραιά σφυρίζουν ολοένα σφυρίζουν µα δεν κουνιέται κανένας αργάτης* καµιά αλυσίδα δεν έλαµψε βρεµένη στο στερν φως που βασιλε ει ο καπετάνιος µένει µαρµαρωµένος µες στ άσπρα και στα χρυσά. που και να ταξιδέψω η Ελλάδα µε πληγώνει παραπετάσµατα βουνών αρχιπέλαγα γυµνοί γρανίτες Το καράβι που ταξιδε ει το λένε ΑΓ ΩΝΙΑ 937. Α/π Αυλίς, περιµένοντας να ξεκινήσει. Καλοκαίρι 1936 Γ. Σεφέρης, Ποιήµατα, Ίκαρος * ξέµπαρκοι: ναυτικοί που δεν έχουν µπαρκάρει, άνεργοι * σωσίτριχα: φάρµακα για την τριχ πτωση * ορώµεν... νεκροίς: βλέπουµε ν ανθίζει νεκρο ς το Aιγαίο * αργάτης: βαρο λκο που ανελκ ει ή ποντίζει την άγκυρα [170]

27 ΜΕ ΤΟΝ ΤOΝ ΤΡΟΠΟ ΤΡOΠO ΤΟΥ ΤOΥ Γ.Σ. Γιώργος Σεφέρης ƒ π  appleôèâ appleâúèô ÙË EÏÏ Ó Ê ÚÂÙ È Ô ÔÌÈÏËÙ ÙÔ appleôè Ì ÙÔ ; È Ù ÂappleÈÏ ÁÂÈ ÂÈ È- Î Ù ; TÈ ÓÔÌ ÂÙ fiùè Ê ÓÂÚÒÓÔ Ó ÔÈ ÊÚ ÛÂÈ «Ú ÂÙ È ÂÍ OÌÔÓÔ» Î È «Ú ÔÌ È ÂÎ ÓÙ Á- Ì ÙÔ» ÁÈ ÙÔ ÔÌÈÏËÙ ÙÔ ; È Ù ÓÔÌ ÂÙ fiùè Ô appleôèëù Ê ÓÂÈ ÌÂÙ ÊÚ ÛÙÔ ÙÔ apple Ú ıâì applefi ÙÔÓ AÁ Ì ÌÓÔÓ ÙÔ AÈÛ ÏÔ («ÔÚÒÌÂÓ... ÓÂÎÚÔ», ÛÙ. 35); ÔÏÈ ÛÙ ÙÔÓ ÙÚfiappleÔ Ì ÙÔÓ ÔappleÔ Ô Ô appleôèëù apple ÚÔ ÛÈ ÂÈ ÙË Û ÛË ÙË ÓÂfiÙÂÚË ÏÏ - Ì ÙËÓ Ú. IA EMATIKH ƒ ƒπo ªÂÏÂÙ ÛÙ ÛÙÔ È Ï Ô ÙË πûùôú Ù ÈÛÙÔÚÈÎ ÁÂÁÔÓfiÙ ÙÔ 1936 Î È ÂÏ ÁÍÙÂ Ó Ë Î Ù ÛÙ ÛË Î È ÙÔ ÎÏ Ì appleô ÓÂÈ ÛÙÔ appleô ËÌ ÙÔ Ô ÂÊ ÚË ÓÙÈÛÙÔÈ Â ÛÙË Û Á ÚÔÓ ÙÔ ÈÛÙÔÚÈÎ appleú ÁÌ ÙÈÎfiÙËÙ. Γιάννης Ψυχοπαίδης, Πορτρέτο Γ. Σεφέρη [171]

28 πøƒ º ƒ Ú ÎÔ Tο χαϊκο είναι γιαπωνέζικη στιχουργική µορφή, που έγινε αρκετά δηµοφιλής στη ση απ τις πρώτες δεκαετίες του εικοστο αιώνα. Πρ κειται για επιγράµµατα 17 συλλαβών, που διαιρο νται σε τρεις ανοµοιοκατάληκτους στίχους (5, 7 και 5 συλλαβών). IA ο να µαζε εις τα χίλια κοµµατάκια του κάθε ανθρώπου. IE Bουλιάζει ο κ σµος κρατήσου, θα σ αφήσει µ νο στον ήλιο. IΣT Γράφεις το µελάνι λιγ στεψε η θάλασσα πληθαίνει. Γ. Σεφέρης, Ποιήµατα, Ίκαρος ƒ π ÔÈÔ Â Ó È ÙÔ Î Ú Ú Ô ÛıËÌ ÛÂ Î ıâ appleô ËÌ ; ÔÎÈÌ ÛÙÂ Ó ÂÓÙÔapple ÛÂÙÂ ÛÂ Î ıâ appleô ËÌ ÌÈ apple Ú ÔÍË ÂÈÎfiÓ Î È Ó ÙËÓ ÂÚÌËÓÂ ÛÂÙÂ. Â ÙÈ ÓÔÌ ÂÙÂ fiùè Û Ì ÏÏÂÈ Ë ÓÂÏ ÛÙÈÎ appleâèı Ú appleô appleúô appleôı ÙÂÈ Ë ÌÔÚÊ ÙÔ ÎÔ ; Ú ÙÂ Î È ÂÛÂ ÙÚ ÎÔ. [172]

29 πøƒ º ƒ OÌÈÏ ÛÙË ÙÔÎ fiïìë Στην οµιλία του στη Στοκχ λµη, κατά την τελετή απονοµής του βραβείου N µπελ (το εκέµβριο του 1963), ο Σεφέρης συνοψίζει τις πεποιθήσεις του, αφεν ς για την άµεση και αδιάσπαστη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας (και ευρ τερα της ελληνικής ηθικής συνείδησης) απ την αρχαι τητα ως τη σηµερινή εποχή και αφετέρου για την αναγκαι τητα και τη λειτουργία της ποίησης στο σ γχρονο κ σµο. ο τη την ώρα αισθάνοµαι πως είµαι ο ίδιος µια αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδηµία έκρινε πως η προσπάθειά µου σε µια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρο σα µορφή της περιορισµένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιµήσει τη γλώσσα µου, και να εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες µου σε ξένη γλώσσα.* Σας παρακαλώ να µου δώσετε τη συγγνώµη που ζητώ πρώτα πρώτα απ τον εαυτ µου. Ανήκω σε µια χώρα µικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσ γειο, που δεν έχει άλλο αγαθ παρά τον αγώνα του λαο του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι µικρ ς ο τ πος µας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγµα που τη χαρακτηρίζει είναι τι µας παραδ θηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να µιλιέται. έχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωνταν, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσµα. Άλλο χαρακτηριστικ αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά καν νας της είναι η δικαιοσ νη. Στην αρχαία τραγωδία, την οργανωµένη µε τ ση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το µέτρο πρέπει να τιµωρηθεί απ τις Εριν ες. O ίδιος ν µος ισχ ει και ταν ακ µη πρ κειται για φυσικά φαιν µενα: «Ήλιος ουχ υπερβήσεται µέτρα» λέει ο Ηράκλειτος «ει δε µη, Εριν ες µιν ίκης επίκουροι εξευρήσουσιν».* Συλλογίζοµαι πως δεν αποκλείεται ολωσδι λου να ωφεληθεί ένας σ γχρονος επιστήµων, αν στοχαστεί το το το απ φθεγµα* του Ίωνα φιλοσ φου. σο για µένα συγκινο µαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσ νης είχε τ σο πολ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει καν νας και του φυσικο κ σµου. Και ένας απ τους διδασκάλους µου, των αρχών του περασµένου αιώνα, γράφει: «θα χαθο - µε, γιατί αδικήσαµε».* Αυτ ς ο άνθρωπος ήταν αγράµµατος είχε µάθει να γράφει * εκφράζω γλώσσα: η οµιλία του ποιητή γράφτηκε και δ θηκε στα γαλλικά. H παρο σα µορφή είναι µεταφρασµένη απ τον ίδιο * Ήλιος... εξευρήσουσιν: δεν πρέπει ο Ήλιος να ξεπερνάει το µέτρο διαφορετικά, οι ίδιες οι Eριν ες θα προσφερθο ν ως βοηθοί της ικαιοσ νης * απ φθεγµα: σ ντοµος λ γος µε καθολικ κ ρος * «θα χαθο µε, γιατί αδικήσαµε»:o Σεφέρης αναφέρεται στο Mακρυγιάννη, ο οποίος µως αποδίδει τη συγκεκριµένη φράση σε έναν Το ρκο µπέη [173]

30 Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 στα τριάντα πέντε χρ νια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδα των ηµερών µας, η προφορική παράδοση πηγαίνει µακριά στα περασµένα σο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση. Είναι για µένα σηµαντικ το γεγον ς τι η Σουηδία θέλησε να τιµήσει και το τη την ποίηση και λη την ποίηση γενικά, ακ µη και ταν αναβρ ζει* ανάµεσα σ ένα λα περιορισµένο. Γιατί πιστε ω πως το τος ο σ γχρονος κ σµος που ζο µε, ο τυραννισµένος απ το φ βο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα και τι θα γιν µασταν, αν η πνοή µας λιγ στευε; Είναι µια πράξη εµπιστοσ νης κι ένας Θε ς το ξέρει αν τα δεινά µας δεν τα χρωστάµε στη στέρηση εµπιστοσ νης. Παρατήρησαν, τον περασµένο χρ νο, γ ρω απ το το το τραπέζι, την πολ µεγάλη διαφορά ανάµεσα στις ανακαλ ψεις της σ γχρονης επιστήµης και στη λογοτεχνία O Γιώργος Σεφέρης παίρνει το ρα είο Ν µπελ απ το ασιλιά της Σουηδίας * αναβρ ζει: πηγάζει [174]

31 ΟΜΙΛΙΑ OΜΙΛΙΑ ΣΤΗ ΣΤOΚΧOΛΜΗ ΣΤΟΚΧΟΛΜΗ Γιώργος Σεφέρης παρατήρησαν πως ανάµεσα σ ένα αρχαίο ελληνικ δράµα και ένα σηµεριν η διαφορά είναι λίγη. Ναι, η συµπεριφορά του ανθρώπου δε µοιάζει να έχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πως νιώθει πάντα την ανάγκη ν ακο ει το τη την ανθρώπινη φωνή που ονοµάζουµε ποίηση. Αυτή τη φωνή που κινδυνε ει να σβήσει κάθε στιγµή απ στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγηµένη, ξέρει πο να βρει καταφ γιο απαρνηµένη, έχει το ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδ κητους τ πους. Γι αυτή δεν υπάρχουν µεγάλα και µικρά µέρη του κ σµου. Το βασίλει της είναι στις καρδιές λων των ανθρώπων της γης. Έχει τη χάρη ν αποφε γει πάντα τη συνήθεια, αυτή τη βιοµηχανία. Χρωστώ την ευγνωµοσ νη µου στη Σουηδική Ακαδηµία, που ένιωσε αυτά τα πράγµατα που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγ µενες περιορισµένης χρήσης, δεν πρέπει να καταντο ν φράχτες, που πνίγεται ο παλµ ς της ανθρώπινης καρδιάς που έγινε ένας Άρειος Πάγος ικαν ς: να κρίνει µε αλήθεια επίσηµη την άδικη µοίρα της ζωής, για να θυµηθώ το Σέλλεϋ,* τον εµπνευστή, καθώς µας λένε, του Αλφρέδου Νοµπέλ, αυτο του ανθρώπου που µπ ρεσε να εξαγοράσει την αναπ φευκτη βία µε τη µεγαλοσ νη της καρδιάς του. Σ αυτ τον κ σµο, που ολοένα στενε ει, ο καθένας µας χρειάζεται λους τους άλλους. Πρέπει ν αναζητήσουµε τον άνθρωπο, που και να βρίσκεται. ταν, στο δρ µο της Θήβας, ο Oιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα κι αυτή του έθεσε το αίνιγµά της, η απ κρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Το τη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουµε πολλά τέρατα να καταστρέψουµε. Ας συλλογιστο µε την απ κριση του Oιδίποδα. Γ. Σεφέρης, οκιµές, τ µ. 2, Ίκαρος Σχέδιο του Ι. Μ ραλη * Σέλλεϋ: Άγγλος ποιητής [175]

32 Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 ƒ π È Ù appleèûùâ ÂÙ fiùè Ô ÂÊ ÚË Ó Ê ÚÂÙ È ÛÙËÓ appleúôûˆappleèî ÙÔ Ú Â ÛË ˆ Ú Â ÛË ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ÁÏÒÛÛ ; ÔÈ Â Ó È, Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔÓ appleôèëù, Ë ÛËÌ Û ÙË appleô ËÛË ÛÙÔ Û Á ÚÔÓÔ ÎfiÛÌÔ; ÔÎÈÌ ÛÙÂ Ó Û ÁÎÚ ÓÂÙ ÙËÓ ÂÈÎfiÓ ÙË EÏÏ Î È ÙˆÓ Û Á ÚÔÓˆÓ Î ÙÔ ÎˆÓ ÙË Û Ùfi ÙÔ Î ÌÂÓÔ Ì ÙËÓ ÓÙ ÛÙÔÈ Ë ÂÈÎfiÓ appleô appleô ÏÏÂÈ ÙÔ appleô ËÌ «M ÙÔÓ ÙÚfiappleÔ ÙÔ..». Ô Ú ÛÎÂÙ È Ë È ÊÔÚ ;  ÙÈ ÓÔÌ ÂÙ fiùè ÔÊ ÏÂÙ È; IA EMATIK ƒ ƒπo È ÛÙ ٠ÓıÔÏÔÁËÌ Ó appleôè Ì Ù ÙÔ ÂÊ ÚË (Î È ÎÔ ÛÙ ÙÈ Ë ÔÁÚ ÊËÌ ÓÂ Ó - ÁÓÒÛÂÈ ÙÔ, appleôïï Ì ÙË ÊˆÓ ÙÔ appleôèëù ) ÛÙÔ È ÈÎÙ Îfi ÙfiappleÔ ÙÔ appleô ÛÙËÚ - Ô N Ô EÏÏËÓÈÛÌÔ ( AÎÔ ÛÙ Âapple ÛË Û ÓÂÓÙ ÍÂÈ ÙÔ ÂÊ ÚË Î È ÙËÓ Ë ÔÁÚ ÊËÌ ÓË ÏˆÛ ÙÔ Î Ù ÙË ÈÎÙ ÙÔÚ, ÛÙÔ È ÈÎÙ Îfi ÙfiappleÔ ÙÔ BBC ( [176]

33 ƒ ª πƒπ ÚÈ ÓÙ Ê ÏÏ ÛÙÔ apple Ú ı ÚÔ Το κείµενο προέρχεται απ τη συλλογή Υψικάµινος, µε την έκδοση της οποίας, το 1935, ο Α. Εµπειρίκος εισήγαγε τον υπερρεαλισµ στην Ελλάδα. Αναφέρεται στην αγάπη ως διαχρονική αξία της ανθρώπινης παρξης και ψιστο προορισµ της ζωής. κοπ ς της ζωής µας δεν είναι η χαµέρπεια.* Υπάρχουν απειράκις ωραι τερα πράγµατα και απ αυτήν την αγαλµατώδη παρουσία του περασµένου έπους. Σκοπ ς της ζωής µας είναι η αγάπη. Σκοπ ς της ζωής µας είναι η ατελε τητη µάζα* µας. Σκοπ ς της ζωής µας είναι η λυσιτελής* παραδοχή της ζωής µας και της καθεµιάς ευχής εν παντί τ πω εις πάσαν στιγ- µήν εις κάθε ένθερµον αναµ χλευσιν* των υπαρχ ντων. Σκοπ ς της ζωής µας είναι το σεσηµασµένον δέρας* της υπάρξεώς µας. Α. Εµπειρίκος, Υψικάµινος, Άγρα Εξώφυλλο ποιητικής συλλογής του Εµπειρίκου * χαµέρπεια: ευτέλεια, µικροί και ασήµαντοι στ χοι ( πως τα ερπετά χάµω στη γη) * ατελε τητη µάζα: αιώνια λη * λυσιτελής: ωφέλιµη, χρήσιµη * αναµ χλευσις: ανακίνηση * σεσηµασµένον δέρας: δέρµα που φέρει επάνω του αποτυπώµατα [177]

34 Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 ƒ π È ÔÚ ÂÙ È ˆ ÛÎÔapplefi ÙË ˆ Ì Î È ÁÈ Ù ; ÔÈ ÂÎÊÚ ÛÙÈÎ Î È Û ÓÙ ÎÙÈÎ È È ÈÙÂÚfiÙËÙ apple Ú ÙËÚ Ù ÛÙÔ Î ÌÂÓÔ; È ÂappleÈ ÈÒÎÂÈ Ó appleâù ÂÈ Ì Û applefi Ù Ô appleôèëù ; È ÛËÌ ÓÂÈ «Ë Ï ÛÈÙÂÏ apple Ú Ô ÙË ˆ Ì» Î È appleò Û Û ÂÙ ÂÙ È Ùfi Ô ÛÎÔapplefi Ì ÙËÓ appleúôùâèófiìâóë ËıÈÎ ÛÙ ÛË; ÔÌ ÂÙ fiùè ÙÔ Î ÌÂÓÔ ÙÔ ÌappleÂÈÚ ÎÔ ÌappleÔÚÂ Ó ıâˆúëıâ appleô ËÌ ; È appleôèô ÏfiÁÔ ; IA EMATIKH ƒ ƒπo ıâ ÂappleÈÛÙ ÌË ÌÂÏÂÙ ÌÂ Û ÁÎÂÎÚÈÌ ÓÔ ÙÚfiappleÔ ÙËÓ ÓÓÔÈ Î È ÙËÓ Í ÙË ˆ. appleâ ı Óı Ù ÛÙÔ Î ıëáëù ÙË ÂÔÏÔÁ, ÙË µèôïôá, ÙË º ÛÈÎ Î È ÙË ÔÈÓˆÓÈ- Î Î È ÔÏÈÙÈÎ AÁˆÁ Î È ËÙ ÛÙ ÙÔ Ó ÒÛÔ Ó ÌÈ Û ÓÙÔÌË apple ÓÙËÛË ÛÙÔ ÂÚÒ- ÙËÌ «ÔÈÔ Â Ó È Ô ÛÎÔapplefi ÙË ˆ» Û ÌÊˆÓ Ì ÙËÓ ÂappleÈÛÙ ÌË ÙÔ. ÁÎÂÓÙÚÒÛÙ ÙÈ apple ÓÙ ÛÂÈ ÙÔ Î È ÊÙÈ ÍÙÂ Ó Û ÓıÂÙÈÎfi ΠÌÂÓÔ ÁÈ ÙÔ ÎÚ ÛÈÌÔ ÂÚÒÙËÌ appleô È - Ù appleòû ÙÂ. Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Στέγες και αετοί [178]

35 π À ªappleÔÏÈ Ú Το απ σπασµα που ακολουθεί ανήκει στην ποιητική σ νθεση του Νίκου Εγγον πουλου Μπολιβάρ. Ένα ελληνικ ποίηµα, το οποίο γράφτηκε στη διάρκεια της Κατοχής, το χειµώνα του , κυκλοφ ρησε αρχικά σε χειρ γραφα αντίγραφα, διαβάστηκε σε συγκεντρώσεις αντιστασιακο χαρακτήρα και δηµοσιε τηκε το Πρ κειται για ένα µεγάλο συνθετικ ποίη- µα, µε υπερρεαλιστικά στοιχεία και µε περιεχ µενο που αναφέρεται σε εθνικοαπελευθερωτικο ς αγώνες. Κεντρικ πρ σωπο του ποιήµατος είναι ο Σίµων Μπολιβάρ, πολιτικ ς και στρατιωτικ ς ηγέτης σε πολλά απελευθερωτικά κινήµατα των λαών της Ν τιας Αµερικής ( ) ενάντια στους Iσπανο ς κατακτητές. ªπολιβάρ! Κράζω τ νοµά σου ξαπλωµένος στην κορφή του βουνο Έρε, Την πιο ψηλή κορφή της νήσου Ύδρας. Απ δω η θέα εκτείνεται µαγευτική µέχρι των νήσων του Σαρωνικο, τη Θήβα, Μέχρι κει κάτω, πέρα απ τη Μονεβασιά, το τραν Μισίρι, Αλλά και µέχρι του Παναµά, της Γκουατεµάλα, της Νικαράγουα, του Oντουράς, της Αϊτής, του Σαν Ντοµίνγκο, της Βολιβίας, της Κολοµβίας, του Περο, της Βενεζουέλας, της Χιλής, της Αργεντινής, της Βραζιλίας, Oυρουγουάη, Παραγουάη, του Ισηµερινο, Ακ µη και του Μεξικο. Μ ένα σκληρ λιθάρι χαράζω τ νοµά σου πάνω στην πέτρα, να ρχουνται αργ τερα οι άνθρωποι να προσκυνο ν. Τινάζονται σπίθες καθώς χαράζω έτσι ήτανε, λεν, ο Μπολιβάρ και παρακολουθώ Το χέρι µου καθώς γράφει, λαµπρ µέσα στον ήλιο. Είδες για πρώτη φορά το φως στο Καρακάς. Το φως το δικ σου, Μπολιβάρ, γιατί ως να ρθεις η Ν τια Αµερική ολ κληρη ήτανε βυθισµένη στα πικρά σκοτάδια. Τ νοµά σου τώρα είναι δαυλ ς αναµµένος, που φωτίζει την Αµερική, και τη Β ρεια και τη Ν τια, και την οικουµένη! Oι ποταµοί Αµαζ νιος και Oριν κος πηγάζουν απ τα µάτια σου. Τα ψηλά βουνά έχουν τις ρίζες στο στέρνο σου, Η οροσειρά των Άνδεων είναι η ραχοκοκαλιά σου. [179]

36 Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: H ΛOΓOTEXNIA AΠO TO 1922 ΩΣ TO 1945 Στην κορφή της κεφαλής σου, παλληκαρά, τρέχουν τ ανήµερα άτια και τ άγρια β δια, O πλο τος της Αργεντινής. Πάνω στην κοιλιά σου εκτείνονται οι απέραντες φυτείες του καφέ. Σαν µιλάς, φοβεροί σεισµοί ρηµάζουνε το παν, Απ τις επιβλητικές ερηµιές της Παταγονίας µέχρι τα πολ χρωµα νησιά, Ηφαίστεια ξεπετιο νται στο Περο και ξερνάνε στα ουράνια την οργή τους, Σείουνται τα χώµατα παντο και τρίζουν τα εικονίσµατα στην Καστοριά, Τη σιωπηλή π λη κοντά στη λίµνη. Μπολιβάρ, είσαι ωραίος σαν Έλληνας. Σε πρωτοσυνάντησα, σαν ήµουνα παιδί, σ ένα ανηφορικ καλντιρίµι* του Φαναριο, Μια καντήλα στο Μουχλι * φώτιζε το ευγενικ πρ σωπ σου. Μήπως να σαι, άραγες, µια απ τις µ ριες µορφές που πήρε, κι άφησε, διαδοχικά, ο Κωσταντίνος Παλαιολ γος;* Ν. Εγγον πουλος, Μπολιβάρ, Ίκαρος Νίκος Εγγον πουλος «ήλος» * καλντιρίµι: λιθ στρωτος δρ µος * Μουχλι : περιοχή του Φαναριο, στις χθες του Κεράτιου κ λπου * «τις µ ριες µορφές Παλαιολ γος»: αναφορά στη λαϊκή δοξασία τι ο Κωνσταντίνος Παλαιολ γος δεν έχει πεθάνει και τι θα ξαναφανεί, για να ελευθερώσει την Κωνσταντινο πολη [180]

37 ΜΠΟΛΙΒΑΡ Νίκος Εγγον πουλος ƒ π ÔÈ Â Ó È Ë ÙÔappleÔÁÚ Ê ÙÔ appleôè Ì ÙÔ Î È appleò Ù appleâèîôó ÂÙ È ÛÙÔ ÛÒÌ ÙÔ ªappleÔ- ÏÈ Ú; È Ù Ô ÁÁÔÓfiappleÔ ÏÔ ÚËÛÈÌÔappleÔÈ ÙÔ apple Ú ÂÈÁÌ ÙÔ NÔÙÈÔ ÌÂÚÈÎ ÓÔ Úˆ, fiù Ó ÁÚ - ÊÂÈ ÙÔ appleô ËÌ ªappleÔÏÈ Ú Î Ù ÙË È ÚÎÂÈ ÙË ÙÔ ; ÔÏÈ ÛÙ ÙÔ ÛÙ Ô «ªappleÔÏÈ Ú, Â Û È ˆÚ Ô Û Ó ŒÏÏËÓ», Ï Ì ÓÔÓÙ applefi Ë ÙËÓ apple Ú Î Ùˆ ÛËÌ ˆÛË/ÂappleÂÍ ÁËÛË ÙÔ ÁÁÔÓfiappleÔ ÏÔ ÁÈ ÙË Û ÁÎÂÎÚÈÌ ÓË ÊÚ ÛË: «Ó ı ÌËı ÙÔÓ ÛˆÎÚ ÙÂÈÔÓ ÔÚÈÛÌfi, appleˆ, Ó Â Û È ŒÏÏËÓ ÂÓ Â Ó È ÙËÌ Î Ù ÁˆÁ ÏÏ ÁˆÁ, ÙfiÙÂ Î Ù Ï ÓÂÈ Î Ó Û ÙÈ Ë Î ÏÏÔÓ ÂÈ ÙË Ó ÙfiÙËÙ Ó Êı - ÛÂÈ appleôù Ó ŒÏÏËÓ». ÍÂÙ ÛÙ appleò È appleï ÎÂÙ È ÛÙÔ appleô ËÌ Ë appleâúúâ ÏÈÛÙÈÎ apple ÚÔ Û ÛË ÙÔ ÔÈÎÔ ÌÂÓÈÎÔ applefiıô ÁÈ ÙËÓ ÂÏ ıâú Ì ÙËÓ ÂÏÏËÓÈÎ ÈÛÙÔÚ Î È ÙË ËÌÔÙÈÎ apple Ú ÔÛË. µúâ Ù ÓÙ ÛÙÔÈ Â appleâúèáú Ê ÙÔ ÈÁÂÓ ÎÚ Ù Û ÎÚÈÙÈÎ ÏÏ ËÚˆÈÎ ÙÚ ÁÔ È. Ó ÂÈÎÙÈÎ apple Ú ı ÙÔ Ì ÙÔ apple Ú Î Ùˆ applefiûapple ÛÌ applefi ÙÔ ÔappleÔ Ô ÌappleÔÚ ÙÂ Ó ÍÂÎÈÓ ÛÂÙ ÙËÓ ÚÂ Ó Î È ÙÔ Û ÔÏÈ ÛÌfi Û : Ó Ú Ô Â Ó ÔÈ appleï Ù ÙÔ, Û Ó Î ÛÙÚÔ Ë ÎÂÊ Ï ÙÔ, Î È Ù ÛÈ Ù ÛÙ ıè ÙÔ ÙÔ Ô ÔÚÙ ÚÈ ÛÌ ÓÔ. [ apple Ú ˆÓ Ìapple ÏÈÔ, «ªÔÓÔÌ ËÚÒˆÓ», ÕÛÌ Ù ËÌÔÙÈÎ ÙË ÏÏ Ô, ÚÎ Ú 1852, Ú. 135, Û ]. 6 Ù... ÙË µ ÌÓ Û Ô ÓıÔÏÔÁÂ Ù È ÙÔ ÔÎ ÌÈÔ ÙÔ ÁÁÔÓfiappleÔ ÏÔ «Ú ÁÎÈfi Ë. ŒÓ ÂÏÏËÓÈÎfi ı ÙÚÔ ÛÎÈÒÓ». ªÂÏÂÙ ÛÙ apple Ú ÏÏËÏ Ù Ô Î ÌÂÓ, ÁÈ Ó Â Ù appleò ÓÙÈÏ Ì ÓÂÙ È ÙËÓ ÓÓÔÈ «ÂÏÏËÓÈÎfi» Ô ÁÁÔÓfiappleÔ ÏÔ. IA EMATIK ƒ ƒπo Â Û ÓÂÚÁ Û Ì ÙÔÓ Î ıëáëù ÙË ÂˆÁÚ Ê, ÂÓÙÔapple ÛÙ ÛÙÔ ÚÙË ÙÔ ÙfiappleÔ appleô Ó Ê ÚÔÓÙ È ÛÙÔ applefiûapple ÛÌ. ËÙ ÛÙ Ì ÙÔÓ Î ıëáëù ÙË πûùôú ÁÈ ÙÔ ıú ÏÔ Á Úˆ applefi ÙË ÌÔÚÊ ÙÔ ˆÓ- ÛÙ ÓÙ ÓÔ Ï ÈÔÏfiÁÔ Î È Û Û ÂÙ ÛÙ ÙÔ Ì ÈÛÙÔÚÈÎ appleëá ÁÈ ÙËÓ ÏˆÛË ÙË ˆÓ- ÛÙ ÓÙÈÓÔ appleôïë. [181]