Εναλλακτικές χρήσεις βιομάζας

Transcript

1 Εναλλακτικές χρήσεις βιομάζας Προβλέψεις Προβλήματα Εξελίξεις Δυνατότητες της χώρας μας Κυρίτσης Σπύρος Ομ. Καθηγητής Μέλος Ελληνικής Γεωργικής Ακαδημίας

2 Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς.

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παγκόσμια παραγωγή και διανομή των ορυκτών υλών διακρίνεται σήμερα από αστάθεια καθώς: αφενός οι μεγάλες εταιρίες προσπαθούν να εκμεταλλευτούν νέες πηγές ορυκτών, να εξασφαλίσουν την διακίνησή τους, και να ελαχιστοποιήσουν το κόστος εξόρυξης και διανομής στους τελικούς χρήστες, αφετέρου τα ισχυρά κράτη παίζουν πολιτικά παιχνίδια με τα ορυκτά. Η αστάθεια αυτή των ορυκτών φυσικά αντανακλάται στις τιμές διάθεσης των στην παγκόσμια αγορά, όπως μαρτυρούν και οι πρόσφατες τιμές του πετρελαίου. Έτσι σήμερα,όσον αφορά τα ορυκτά καύσιμα και τις πρώτες ύλες των χημικών προϊόντων, κυριαρχεί μια σύνθετη κατάσταση με νέες πηγές πετρελαίου και φυσικού αερίου (που είτε εξορύσσονται από μεγάλα θαλάσσια βάθη,είτε από τους σχίστες), με την παράλληλη ανάπτυξη τεχνολογιών για ασφαλέστερη ενεργειακή χρήση του λιθάνθρακα, και για αποδοτικότερη χρήση των ορυκτών, ενώ τα διάφορα κράτη διαφωνούν για τη γεωγραφική διαδρομή διανομής του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, κλπ. Σχετικά με τα παραπάνω, τα μόνα τα οποία γίνονται αποδεκτά από όλους είναι : η συνεχής βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των ορυκτών καυσίμων (ασφαλέστερη χρήση του λιθάνθρακα, αποδοτικότερα αυτοκίνητα, κ.α.), η σταθερή αύξηση του κόστους εξόρυξης και η σοβαρή περιβαλλοντική επίπτωση των ορυκτών για την εξόρυξη τους, τη διανομή τους και την τελική τους χρήση. Κάτω από αυτή την κατάσταση, η παγκόσμια κοινότητα προσπαθεί να αντικαταστήσει τα ορυκτά με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ανανεώσιμες πρώτες ύλες για τα χημικά προϊόντα, ευελπιστώντας σε ένα καλύτερο περιβάλλον, σε ασφαλέστερη ενεργειακή επάρκεια, καθώς και σε αποδεκτότερα κοινωνικοοικονομιά αποτελέσματα.. Αναμένεται ότι οι ΑΠΕ σε 20 χρόνια θα αποκτήσουν κυρίαρχη θέση στην παγκόσμια ηλεκτροπαραγωγή(βλ. Εικ.1) και ότι η βιομάζα θα παίξει ρόλο κλειδί προσφέροντας αειφορία στην παραγωγή ενέργειας και πρώτων υλών για τα χημικά βιο-προϊόντα, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι η κοινωνία μας θα υποστηρίξει επαρκώς την έρευνα και τις εφαρμογές της.. Επί του παρόντος όμως διαπιστώνεται μία άναρχη επέκταση των εναλλακτικών χρήσεων της βιομάζας (Ενέργεια, Βιο-προιόντα) σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς η επέκταση αυτή δημιουργεί προβλήματα ανταγωνισμού στην παραγωγή τροφίμων / ζωοτροφών, κοινωνικά προβλήματα στις τοπικές κοινωνίες,αλλά και σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών η Ε.Ε και οι ΗΠΑ (κυρίως) υιοθέτησαν πολιτικές μέτρων περιορισμού των,όπως είναι η αποφυγή παραγωγής βιομάζας για εναλλακτικές χρήσεις από τρόφιμα και γεωργική γη, αντιμετώπιση της εκμετάλλευσης,ή και εκδίωξης των αγροτών από τη γη τους από της μεγάλεςπολυεθνικές (κυρίως) εταιρίες, και λήψη μέτρων προστασίας του περιβάλλοντος. 2

4 Αποδεκτές διαπιστώσεις για τα ορυκτά καύσιμα Η παγκόσμια οικονομία, όσον αφορά την ενέργεια και τα βιο-προϊόντα, βασίζεται στις ορυκτές πρώτες ύλες όπως είναι: το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και o λιθάνθρακας. Γίνεται συνεχής βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των ορυκτών καυσίμων (ασφαλέστερη καύση λιθάνθρακα, αποδοτικότερα αυτοκίνητα κ.α.) Καταγράφεται σταθερή αύξηση του κόστους εξόρυξης των ορυκτών καυσίμων (μεγαλύτερα βάθη εξόρυξης, υποθαλάσσια εξόρυξη, δαπανηρή χρήση του σχίστη). Διαπιστώνεται σοβαρή αρνητική περιβαλλοντική επίπτωση από την εξόρυξη, τη διακίνηση και τη χρήση των ορυκτών καυσίμων. Τα περισσότερα κράτη αντιμετωπίζουν προβλήματα, τόσο οικονομικής αιμορραγίας για την προμήθεια των ορυκτών καυσίμων, καθώς και για την αβέβαιη εξασφάλιση τους. 3

5 Από τις ορυκτές πρώτες ύλες στις Ανανεώσιμες Πηγές Aναπροσανατολισμός της παγκόσμιας οικονομίας από τη χρήση των ορυκτών πρώτων υλών στη χρήση των ΑΠΕ : ΑΕΙΦΟΡΙΑ, καθαρότερο περιβάλλον, ασφαλέστερη ενεργειακή επάρκεια και αποδεκτά κοινωνικά-οικονομικά αποτελέσματα. Η βιομάζα θα παίζει ρόλο κλειδί, προσφέροντας ανανεώσιμη πρώτη ύλη - λύση στην αντικατάσταση των ορυκτών για ενέργεια και λοιπά χημικά προϊόντα. Εικ. 1 Εξέλιξη και προβλέψεις για τη μελλοντική παγκόσμια ηλεκτροπαραγωγή 4

6 Ενώ σήμερα διαπιστώνεται μία άναρχη επέκταση των εναλλακτικών χρήσεων της βιομάζας με αποτελέσματα: Υψηλές τιμές τροφίμων και ζωοτροφών Σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις Κοινωνικά προβλήματα στις τοπικές κοινωνίες, κυρίως στις χώρες υπό ανάπτυξη Ευτυχώς, γίνονται και προσπάθειες περιορισμού των αρνητικών επιπτώσεων, κυρίως από Ε.Ε. και ΗΠΑ, όπως : Όχι στη χρήση γεωργικής γης για παραγωγή βιομάζας για εναλλακτικές χρήσεις. Όχι στη χρήση τροφίμων (φυτικά έλαια, ζωικά λίπη, άμυλο) για εναλλακτικές χρήσεις της βιομάζας. Περιορισμός των εκπομπών CO 2 κατά την ενεργειακή χρήση της βιομάζας (στο άμεσο μέλλον εξοικονόμηση του 60% των εκπομπών CO 2 των ορυκτών).5

7 Παγκόσμια παραγωγή βιομάζας και οι σημερινές καταναλώσεις της 6

8 Ενώ οι εναλλακτικές χρήσεις της βιομάζας αντιμετωπίζουν προβλήματα αειφορίας υψηλού κόστους παραγωγής και ΚΥΡΙΩΣ η βιο-ενέργεια και τα άλλα βιο-προιόντα (λιγνίνη, κυτταρίνες, σάκχαρα, φυτικά έλαια και ζωικά λίπη) ανταγωνίζονται την παραγωγή τροφίμων και ζωοτροφών, των οποίων αναμένεται εντυπωσιακή αύξηση (καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να φθάσει τα 9 Δις το 2050, ενώ παράλληλα σημειώνεται αύξηση του επιπέδου ζωής). Η εναλλακτική χρήση της βιομάζας αυξάνεται: Σημειώνεται αύξηση παραγωγής βιο-καυσίμων με ρυθμό 7.8 % το χρόνο πλησιάζοντας τα 200 Μ.m 3 /χρόνο. Η αύξηση παραγωγής βιο-προϊόντων παρουσιάζεται εντυπωσιακή με ρυθμό 17.7% το χρόνο και υπερβαίνει ήδη την ετήσια παραγωγή των 8 Μ.Τ [38]. 7

9 Τα σενάρια της IEA για τη μελλοντική παγκόσμια κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας και οι αναμενόμενες επιπτώσεις στο περιβάλλον Στο σενάριο 2DS η IEA προβλέπει χαμηλότερες εκπομπές CO2 κατά 50% για το έτος 2050 και κατά 100% το έτος 2075, ώστε να υπάρξει αύξηση της παγκόσμιας θέρμανσης +2 ο C το έτος 2050 (το σενάριο αυτό προσπαθεί να πραγματοποιήσει η παγκόσμια κοινότητα). Εικ. 3 Η ΙΕΑ προβλέπει ότι η ζήτηση βιομάζας για παραγωγή ενέργειας θα καταστεί η μεγαλύτερη ζήτηση πρωτογενούς ενέργειας το

10 Οι αναμενόμενες παγκόσμιες εξελίξεις στα βιο-καύσιμα μεταφορών Η νέα πολιτική της Ε.Ε. και των ΗΠΑ: «να μη χρησιμοποιείται γεωργική γη και τρόφιμα για παραγωγή βιομάζας για εναλλακτικές χρήσεις» καθιστά τις αναμενόμενες καταναλώσεις βιομάζας δύσκολες να πραγματοποιηθούν και επιβάλει νέες λύσεις. Εικ 4. ΙΕΑ προβλέψεις για την παγκόσμια ζήτηση βιο-καυσίμων σε βαρέλια/ημέρα. (source : IEA, World Energy Outlook 2009, p.88) 9

11 Οι αναμενόμενες παγκόσμιες εξελίξεις στα χημικά βιο-προϊόντα Tons/year Εικ 5. Παγκόσμια παραγωγή βιο-προϊόντων το έτος 2009 (πηγή: Grongroft and Muler-Langer, 2009) 10

12 Πίνακας 1. Το κόστος των διαφόρων καυσίμων για τις μεταφορές, το κόστος της βιομάζας, το κόστος ενεργειακής μετατροπής τους και το εισόδημα από τα παραπροϊόντα. 11

13 Αντιμετώπιση της αναμενόμενης τεράστιας ζήτησης βιομάζας παγκοσμίως Ανάπτυξη τεχνολογιών που κάνουν χρήση μόνο της λιγνοκυτταρίνης για την παραγωγή ενέργειας («2G» βιο-καύσιμα). Εκτεταμένη χρήση δασικών και γεωργικών υπολειμμάτων καθώς και των στερεών και υγρών αποβλήτων. Ανάπτυξη τεχνολογιών που εξαντλούν τις οργανικές ουσίες της βιομάζας (μηδενικά απόβλητα) μετατρέποντας τες σε χρήσιμα προϊόντα (Βιοδιυλιστήρια). Παραγωγή βιομάζας σε οριακές εκτάσεις ή σε εκτάσεις καλυπτόμενες με νερό. Συνδυάζοντας την παραγωγή τροφίμων/ζωοτροφών με την παραγωγή βιομάζας για εναλλακτικές χρήσεις στον ίδιο αγρό(π.χ. αμειψισπορά γλυκού σόργου με ψυχανθή) [50] 12

14 Οι υποχρεώσεις της επιστημονικής κοινότητας Οι ερευνητές θα πρέπει να δώσουν λύσεις στο δύσκολο πρόβλημα της επάρκειας της παραγωγής βιομάζας για να καλύπτεται η παγκόσμια ζήτηση, με στόχους: παραγωγή σε μεγάλες ποσότητες παραγωγή σε χαμηλό κόστος παραγωγή με αειφορία παραγωγή χωρίς ανταγωνισμό με τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές. να δώσουν αποδεκτές στην αγορά νέες τεχνολογίες (μεγαλύτερη ενεργειακή απόδοση ) μετατροπής της βιομάζας σε χρήσιμη ενέργεια και άλλα βιοπροϊόντα να αναπτύξουν τεχνολογίες σε σύντομο μελλοντικό χρόνο για την οικονομική παραγωγή ενέργειας και προϊόντων χωρίς τη σημερινή παραγωγή βιομάζας, συμπεριλαμβανομένων των τεχνολογιών υποκατάστασης της βιομάζας. 13

15 Επιτυχίες της έρευνας στον τομέα της ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ της παραγόμενης βιομάζας 1. Παραγωγή βιομάζας από άλγη Εκτιμάται [1] ότι η παγκόσμια αγορά παραγωγής βιομάζας από άλγη αυξάνεται με ρυθμό 3% το χρόνο. Έτσι, ενώ το 2010 είχαμε παραγωγή $271 Μ., το 2015 αναμένεται η παραγωγή αυτή να ανέλθει στα $ 1.6 Δις. 2. Παραγωγή βιομάζας από αλόφυτα Τα αλόφυτα παράγουν βιομάζα σε αλμυρά εδάφη, αρδευόμενα με αλμυρό ή υφάλμυρο νερό. Η έρευνα εντόπισε είδη αλοφύτων που παράγουν λάδι ή σάκχαρα για τελική παραγωγή diesel, αλκοόλης και CH 4 (Sustainable Bioenergy Research Consortium) [44],όπως: 2.1. Tamarix sp. Αρδεύεται με υγρά απόβλητα ή με υφάλμυρο νερό και παράγει T/ha/χρόνο (έρευνες στο Ισραήλ) [43] Ορισμένα αειθαλή φυτά σε αλατούχο περιβάλλον (έδαφος, νερό) σε περιοχές παραθαλάσσιες αποδίδουν καλή παραγωγή βιομάζας (έρευνες στο Πακιστάν) [43,46] Αεροπορικές εταιρίες σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Επιστημών και Τεχνολογίας του Abu Dhabi [44] πέτυχαν παραγωγή καυσίμων αεροπλάνων από καρπούς με λάδι που παρήχθησαν σε αμμώδη εδάφη αρδευόμενα με θαλασσινό νερό. 14

16 Αχρησιμοποίητη γη διαθέσιμη για «αλμυρή γεωργία» Εικ. 6 Saltwater agriculture Πηγή: E. Glenn and S. Nelson 15

17 Επιτυχίες της έρευνας στον τομέα της ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ της παραγόμενης βιομάζας (συνέχεια) 3. Βιομάζα από Δασικά και Γεωργικά υπολείμματα. Το πρόβλημα για τη χρήση της βιομάζας αυτής είναι η συλλογή, μεταφορά και φόρτωση που ανέρχεται στο 50% του τελικού κόστους της βιομάζας. Εκτιμάται δε ότι μία μείωση κατά 20% είναι εφικτή. Το κόστος αποθήκευσης επίσης είναι υψηλό (25% του τελικού) αλλά με χρήση πλαστικής κάλυψης μπορεί να μειωθεί σημαντικά (κατά 90% ) (Luigi Pari). 4. Βιομάζα από Στερεά και Υγρά Απόβλητα. Οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται διεθνώς είναι η αναερόβια ζύμωση, η ανακύκλωση και καύση ή πυρόλυση, το πλάσμα ενώ πρόσφατα αναπτύχθηκε μία τεχνολογία ανάπτυξης βακτηρίων που παράγουν Fatty acids και τελικά βιο-καύσιμα [38] Εικ 7. Η τύχη των στερεών αποβλήτων στις διάφορες χώρες της Ε.Ε. Χωματερή % Καύση % Ανακύκλωση+καμποστ.% GR 16

18 Επιτυχίες της έρευνας στον τομέα της ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ της παραγόμενης βιομάζας (συνέχεια) 5. Αναζήτηση φυτικών ειδών με μεγάλη παραγωγικότητα, κυρίως σε ήπιες κλιματικές συνθήκες, ακόμα και σε ξηρό περιβάλλον 5.1 Agave sp. Το φυτό παρουσιάζει υψηλές αποδόσεις βιομάζας και περιεκτικότητα σε σάκχαρα, προσαρμόζεται σε ξηροθερμικές συνθήκες μόνο με το νερό της βροχής και σε οριακά μη καλλιεργούμενα εδάφη. Η Agave εξοικονομεί 2.5 φορές περισσότερο CO 2 από ότι η αιθανόλη του αραβοσίτου Με βάση πρόσφατα αποτελέσματα έρευνας στην Αυστραλία, η US Co. Byogy s technology υποστηρίζει [14] ότι η Agave έδωσε οικονομικά καύσιμα και χημικά προϊόντα με 100% αειφορία, χωρίς να απαιτείται μίξη με ορυκτά καύσιμα και άνευ μετατροπών στις υποδομές. Ο Arturo Valez Jimelez (Mexican specialist) [15] υποστηρίζει ότι το πλεονέκτημα της Agave οφείλεται στην ιδιαιτερότητα του φυτού να προσλαμβάνει το CΟ 2 της ατμόσφαιρας και να εξοικονομεί νερό, καθώς τα στόματα παραμένουν κλειστά κατά την ημέρα μειώνοντας της απώλειες νερού, αλλά ανοίγουν το βράδυ για να προσλάβουν το CO 2 (το CΟ 2 συγκεντρώνεται γύρω από το ένζυμο RuBisCO, αυξάνοντας την απόδοση της φωτοσύνθεσης, Crassulacean Acid Metabolism or CAM). Ο Jim Lane αναφέρει παραγωγή αιθανόλης 10 m3/ha/χρ., την οποία θεωρεί ως αρχή. 17

19 Σύγκριση αειφορίας της αιθανόλης που παράγεται από Αραβόσιτο, Ζαχαροκάλαμο και Agave. (Table from AusAgave Australia) [14] Εικ 8. Καλλιέργεια Agave tequilana [15]. 18

20 5.2. Opuntia Ficus-Indicasp Η Opuntia παράγει βιομάζα κάτω από ξηροθερμικές κλιματικές συνθήκες, ακόμα και χωρίς άρδευση και λιμάσματα, και σε οριακά εδάφη. Καλλιεργείται σήμερα στο Μεξικό και στη Χιλή για παραγωγή βιο-αερίου. Βασικά του χαρακτηριστικά: η ταχεία απόδοση του βιο-αερίου με βραχύ χρόνο παραμονής στον βιο-αντιδραστήρα (5-10 φορές ταχύτερα από την ζωική κοπριά). Σύμφωνα με τον Dr. R. Morales (Elqui Global Energy Centre of Chile) 1 Ha με Opuntia παράγει 17,500 m3 βιο-αερίου, ή το ισοδύναμο σε ενέργεια 10,000 lit diesel και με σύνθεση CH4 (75%), CO2 (24%) και 1% άλλα αέρια. Το Υπουργείο Γεωργίας του Μεξικού υποστηρίζει ότι η παραγωγή βιομάζας της Opuntia μπορεί να φθάσει 600Τ/Ha/χρόνο ή 60 Τ ξηρή ουσία/ha. Εικ 9 Καλλιέργεια Opuntia σε οριακό έδαφος (επικλινές και πετρώδες) και κάτω από ξηροθερμικές συνθήκες στο Μαρόκο 19

21 5.3 Sweet sorghum bicolor L. Το Sweet sorghum αναπτύσσεται σε φτωχά εδάφη με νερό λιγότερο κατά 50% εκείνου του αραβοσίτου, ενώ ανέχεται την ξηρασία και παράγει σάκχαρα στα στελέχη του και αμυλούχους σπόρους. Αποδίδει καλύτερα σε ήπιες κλιματικές συνθήκες, όπως απέδειξαν πρόσφατα συγκριτικά πειραματικά αποτελέσματα Ιταλών ερευνητών σε Ιταλία (Ν.42 ο ) και Γερμανία (Ν.52 ο ), καθώς σε αποδόσεις 6 διαφορετικών ποικιλιών Sweet sorghum (Keller, M81E, Dale, Delta, Bovital and Goliath), η παραγωγή βιομάζας και η περιεκτικότητα σε σάκχαρα ήταν διπλάσιες στη νότια περιοχή. Με αυτές τις κοινές ποικιλίες αναμένονται στη χώρα μας αποδόσεις αιθανόλης> 6 m 3 /ha. Σε αμιψεισπορά με ψυχανθή στον ίδιο χρόνο, παράγονται ζωοτροφές και αζωτούχος λίπανση (50 μονάδες Ν 2 ). Ζωοτροφή επίσης παράγεται και από τα υπολείμματα της ζύμωσης. Μπορεί να παραχθεί ηλεκτρική ενέργεια από τα υπολείμματα της καλλιέργειας. 20

22 Επιτυχίες της έρευνας στον τομέα της ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ της παραγόμενης βιομάζας (συνέχεια) 6. Δημιουργία Υβριδίων με αυξημένη παραγωγικότητα βιομάζας. Με τον υβριδισμό αναμένονται τα εντυπωσιακά αποτελέσματα που σημείωσε ο αραβόσιτος μετά το 1950 : από 2,000 Kg/Ha οι απλές ποικιλίες σε πάνω από 10,000 kg/ha τα υβρίδια σήμερα. Μερικές εταιρίες ειδικευμένες στη βιοτεχνολογία (κυρίως στις ΗΠΑ όπως: Ceres, NexSteppe, DuPont, Chromartin, Blade energy crops, McClune Industries, SG bio-fuels, and the Grass and Environment research centre of Beijing), χρησιμοποιώντας προχωρημένες τεχνικές, ανέπτυξαν υβρίδια με σημαντικές αποδόσεις βιομάζας, όπως: 6.1.Sweet sorghum με αποδόσεις αιθανόλης 9m3/Ha [19,10] (Ceres, Monsanto, DuPont, Mc Cluny Industries,NexSteppe, Chromatin, Sweetwater Energy, et al.) 6.2.Grain sorghum με αποδόσεις σε αιθανόλη 17m3/Ha [51] (Chromatin, Calgren Ren. Fuels). 21

23 6. Δημιουργία Υβριδίων με αυξημένη παραγωγικότητα βιομάζας(συνέχεια) 6.3. High biomass sorghum Η υψηλή παραγωγικότητα του φυτού βελτιώθηκε με τον υβριδισμό από εταιρίες και Πανεπιστήμια στις ΗΠΑ. Το υβρίδιο αποθηκεύει CO 2 στο έδαφος(3-8τ/ηα/χρόνο [33] ), ενώ παρουσιάζει χαμηλή υγρασία κατά την ωρίμανση και υψηλή ενεργειακή πυκνότητα, μειώνοντας έτσι το κόστος μεταφοράς και λοιπών χειρισμών κατά 50% (Palo Alto hybrid της NexSteppe). Εικ 10 Αποδόσεις σε σχέση με το άζωτο και την απόσταση των γραμμών φύτευσης. Από την έρευνα του Πανεπιστημίου Oklahoma (OKLA) 22

24 6. Δημιουργία Υβριδίων με αυξημένη παραγωγικότητα βιομάζας(συνέχεια) 6.4. Switchgrass (Panicum virgatum) Το Switchgrass είναι φυτό αειθαλές (πάνω από 15 χρόνια), παραγωγικό, ακόμα και αρδευόμενο μόνο με βροχοπτώσεις σε οριακά εδάφη. Γενετικές βελτιώσεις και διασταυρώσεις έγιναν από πανεπιστήμια, εταιρίες (NexSteppe, Blade energy crops, et al), καθώς και από USDA στις ΗΠΑ και έτσι σήμερα υπάρχουν σπόροι για ποικιλίες κατάλληλες για διάφορες κλιματικές συνθήκες. Το φυτό παράγει υψηλής θερμικής αξίας βιομάζα με χαμηλή υγρασία και στάχτη και αποθηκεύει τόσο άνθρακα στις ρίζες του όσο και στο υπέργειο μέρος, που σημαίνει ότι είναι αρνητικό στην παραγωγή CO 2 των καυσίμων και βιοπροϊόντων. Εικ 11 Φυτεία Switchgrass στον 3 ο χρόνο (photo. NexSteppe) 23

25 6. Δημιουργία Υβριδίων με αυξημένη παραγωγικότητα βιομάζας(συνέχεια) 6.5. Elephant grass ή Pennisetum purpureum Το υβρίδιο Pennisetum δημιουργήθηκε και δοκιμάστηκε από το Grass and Environment Research centre του Πεκίνου και έδωσε την ακόλουθη παραγωγή βιομάζας, κάτω από τις ίδιες παροχές σε νερό και λίπανση : Switchgrass biomass production t/ha/year (and cellulosic ethanol 5.15 t/ha/year) Silverreed biomass production t/ha/year Giant reed biomass production t/ha/year Hybrid pennisetum biomass production t/ha/year (and cellulosic ethanol t/ha/year) 24

26 6. Δημιουργία Υβριδίων με αυξημένη παραγωγικότητα βιομάζας(συνέχεια) 6.7. Jatropha curcas Είναι θάμνος που παράγει ελαιούχους σπόρους με υψηλής ποιότητας λάδι για ενέργεια και βιοπροϊόντα, αλά παράγει και άλλα χρήσιμα παραπροϊόντα [35]. Φύεται και παράγει σε ξηροθερμικές συνθήκες και οριακά εδάφη. Εταιρίες βελτίωσαν σημαντικά την παραγωγικότητα του φυτού μέσω διασταυρώσεων, βιοτεχνολογίας και αγρονομικής πρακτικής. Η SG Biofuels, εταιρία με έδρα την Καλιφόρνια, υποστηρίζει [34] ότι έσπασε τον γενετικό κώδικα της Jatropha και παρήγαγε ένα υβρίδιο που μειώνει το χρόνο ωρίμανσης από 4-5 χρόνια στα 1-2 χρόνια και. με παραγωγή λαδιού 3,000 λίτρα/ηα, ενώ παράλληλα παράγει πρωτεΐνη 1.5 m3/ha (η Σόγια παράγει 560 λίτρα λάδι και 1.0m3 πρωτεΐνη). SGB hybrid Jmax 100 Jatropha καρποί έτοιμοι για συγκομιδή (photo SGB) [7] 25 (photο Ren. En. World) [34]

27 Ενθαρρυντικές ερευνητικές προσπάθειες για την ανάπτυξη και προσφορά στην αγορά νέων αποδοτικότερων τεχνολογιών βιο-ενέργειας. 1. Έρευνα για μεγαλύτερη ενεργειακή πυκνότητα στα βιο-καύσιμα. Για την αντικατάσταση του πετρελαίου και της βενζίνης, τα βιο-καύσιμα πρέπει να είναι οικονομικά και με πλησιέστερη ή μεγαλύτερη ενεργειακή πυκνότητα [16]. Η βιο-αιθανόλη στη σημερινή αγορά είναι μικρότερης ενεργειακής πυκνότητας (70% της βενζίνης) και δεν προσφέρει την απαιτούμενη ισχύ σε φορτηγά και αεροπλάνα, ενώ είναι ακριβότερης διακίνησης και σε λοιπές υποδομές [16]. Πολλοί ερευνητές (όπως ο Dr. Chang Michelle, ass. Prof. of Chemistry in Berkley, Dr. Atsumi S.,ass. Prof. in Davis) με χειρισμούς στα ένζυμα πλησιάζουν στην εμπορική προσφορά βιο-αλκοολών με περισσότερα άτομα C και Η2, όπως η Βουτανόλη (90% της βενζίνης), ισοβουτανόλης, πεντανόλης ή ακόμα παραγωγή υδρογονανθράκων αντί αλκοόλης 2. Έρευνα για αειφόρα βιο-έλαια. Εκτός των βιολογικών μεθόδων οι ερευνητές προσπαθούν να βελτιώσουν τις χημικές μεθόδους για να δώσουν αποδεκτές τεχνολογίες στην αγορά (gasification, pyrolysis). Gasification: Tο παραγόμενο αέριο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο ή να μετατραπεί σε υγρό με τη γνωστή σύνθεση Fischer-Tropsch, απαιτούσα περισσότερη έρευνα για οικονομικότερα αποτελέσματα. Καταλυτική Ακαριαία Πυρόλυση(CFP): Σύμφωνα με τον Dr. George Huber (Ass. Prof. at Massachusetts Univ.) φαίνεται ότι η τεχνολογία θα προσφέρει οικονομικότερα καύσιμα 26 απ ότι η ζύμωση ή το Gasification [21].

28 Ενθαρρυντικές ερευνητικές προσπάθειες για την ανάπτυξη και προσφορά στην αγορά νέων αποδοτικότερων τεχνολογιών βιο-ενέργειας(συνέχεια). 3. Έρευνες για βιο-καύσιμα με χρήση μικτών Βιολογικών και Χημικών μεθόδων. Η ερευνητική ομάδα του Dr. James Dumesic (Prof. at Wisconsin Univ.) ανέπτυξε τεχνολογία, σχεδόν έτοιμη για την αγορά [22,23,24], βασιζόμενη σε περίπλοκη βιολογική και χημική επεξεργασία (προσθήκη θειικού οξέος και ενζύμων) παραγωγής GVL(Gamma ValeroLactone. Το GVL περιέχει 97% της αρχικής ενέργειας της βιομάζας και μπορεί να κάνει χρήση της υπάρχουσας υποδομής για την μεταφορά της στα διυλιστήρια, αγωγούς, πετρελαιοφόρα, βυτία, για περεταίρω επεξεργασία παραγωγής υδρογονανθράκων και άλλων προϊόντων). 4. Πρόοδος στις έρευνες για την ανάπτυξη τεχνολογιών μετατροπής του CO 2 απευθείας σε καύσιμα και άλλα χημικά προϊόντα. Η ερευνητική ομάδα του Dr. Shota Atsumi (Prof. in Chemistry at UC Davis) χρησιμοποιώντας γενετικά τροποποιημένα βακτήρια απέδειξαν την δυνατότητα απευθείας παραγωγής υψηλής αξίας καυσίμων και χημικών προϊόντων [27,28] με βιολογική μέθοδο και χρήση ηλιακής ενέργειας και CO2. Ένα άλλο επίτευγμα προέρχεται από τον Ed. Dodge [25] της εταιρίας «Joule biotech» στο Hobbs, Νέο Μεξικό. Η Joule βασιζόμενη στη φωτοσύνθεση και σε βιοκαταλύτες [29] παράγει αιθανόλη, diesel ή άλλους υδρογονάνθρακες. Σε πλήρη ανάπτυξη της αγοράς, οι στόχοι της Joule είναι ετήσια παραγωγή 234 m 3 /Ha αιθανόλης [61]. H Audi Group της Γερμανίας πειραματίζεται ήδη με τους υδρογονάνθρακες της Joule σε ανάμειξη με 50% diesel (συμβατό με τον κανονισμό ASTM) και πρόκειται να επενδύσει 24 Δις Εuros έως το 2019 για την εφαρμογή της τεχνολογίας στην αγορά [61]. Ήδη η Audi Group άρχισε (τέλος του 2014) τη λειτουργία στη Δρέσδη μίας προ-εμπορικής εγκατάστασης ( Sunfire plant ) [59] για την παραγωγή συνθετικών καυσίμων, με βάση το CO2 της ατμόσφαιρας (τεχνολογία της Ελβετικής Climeworks ), το νερό και τον ηλεκτρισμό. 27

29 Ενθαρρυντικές ερευνητικές προσπάθειες για την ανάπτυξη και προσφορά στην αγορά νέων αποδοτικότερων τεχνολογιών βιο-ενέργειας (συνέχεια) 5. Ανάπτυξη τεχνολογίας που βασίζεται στην αποθήκευση των απωλειών ενέργειας που παράγεται από τον ήλιο, τον άνεμο, τα κύματα, ή ακόμα από εγκαταστάσεις πυρηνικές ή λιθάνθρακα. Οι ενεργειακές απώλειες παράγουν Η 2 και CO που αποθηκεύονται και μετατρέπονται στη συνέχεια σε φυσικό αέριο. Η τεχνολογία αυτή χαρακτηρίστηκε ως amazing breakthrough από τον Christian DeHaemer(διευθυντής επενδύσεων του Crisis and Opportunities) [58] και βασίζεται στις έρευνες του Πανεπ. Rutgers( ass.prof. Asefa, T. et al) για την παραγωγή Η 2. Η τεχνολογία υιοθετήθηκε από την Γερμανική Enbridge Co. και την Gen. Motors και μία μονάδα επίδειξης ισχύος 2 MW άρχισε να λειτουργεί(αύγ./2014) στο Falkenhagen της Γερμανίας [60] 6. Eπιτεύγματα της βιο-μηχανικής έρευνας για την παραγωγή χημικών προϊόντων Ερευνητές του Wyss Institute στη Μασαχουσέτη υπό τον γενετιστή Dr.George Church [32[ (Prof.at Medical School of Harvard), τροποποίησαν τα γονίδια βακτηρίων κάθε τύπου, ώστε να παράγουν χημικές ουσίες σε ποσότητες και χρόνο παραγωγής 1,000 φορές ταχύτερα από τις συνήθης μεθόδους μηχανικού μεταβολισμού. Τελικά αναμένεται αύξηση χημικών προϊόντων και καυσίμων κατά 17.7% (σύμφωνα με το Lux Research Inst. ), καθώς και οικονομικότερα προϊόντα(dr. Donald Ingber, director of Wyss Inst.). 7. Τεχνολογίες βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης και μείωσης της ζήτησης βιομάζας Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης στα κτίρια, τη βιομηχανία και στις μεταφορές εκτιμάται(ιεα) ότι θα μειώσει τη ζήτηση βιομάζας κατά 33% το Αναμένεται επίσης σταδιακή διείσδυση στην κυκλοφορία ελαφρών ηλεκτρικών αυτοκινήτων μειώνοντας αντίστοιχα την κατανάλωση βιο-καυσίμων. 28

30 Οι δυνατότητες της χώρας μας για παραγωγή βιο-καυσίμων και άλλων προϊόντων Η παραγωγή βιο-καυσίμων και βιο-προϊόντων περιλαμβάνει την παραγωγή βιομάζας και τις τεχνολογίες μετατροπής της σε καύσιμα, ενέργεια και προϊόντα. Θα περιοριστούμε στην παραγωγή συλλογή της βιομάζας ως πρώτης ύλης για προϊόντα, καύσιμα και ενέργεια, διότι: Η βιομάζα αντιπροσωπεύει το 60-70% του τελικού κόστους του ενεργειακού προϊόντος και είναι η μοναδική από τις ΑΠΕ που έχει αυτό το πλεονέκτημα. Στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ παράγεται ή συλλέγεται από αγρότες, αφήνοντας σε αυτούς το μεγαλύτερο μέρος του ποσού χρημάτων του τελικού κόστους. Δημιουργεί νέες άμεσες θέσεις εργασίας στην ύπαιθρο, αλλά και έμμεσες θέσεις εργασίας οι οποίες είναι πολλαπλάσιες (Χ5) των άμεσων. Αξιοποιεί το εθνικό κεφάλαιο των οριακών εκτάσεων, των δασικών-γεωργικών υπολειμμάτων και των υγρών αποβλήτων και μέρους των στερεών αποβλήτων. Μειώνει την εξάρτηση της χώρας σε ενέργεια και βιο-προϊόντα, εξοικονομώντας συνάλλαγμα. Οι τεχνολογίες μετατροπής της βιομάζας προϋποθέτουν συνήθως επενδύσεις για την αγορά του «Know How» και την εγκατάσταση της τεχνολογίας (χωρίς να αποκλείεται η ανάπτυξη τους στη χώρα) και η ύπαρξη βιομάζας διευκολύνει τις επενδύσεις αυτές. 29

31 Αποτελεί εθνική ανάγκη η χώρα μας να σχεδιάσει και να αναπτύξει την βιο-ενέργεια, όπως έκαναν πολλά ευρωπαϊκά κράτη (Σουηδία, Δανία, Γερμανία, Αυστρία, Ολλανδία ) και ΗΠΑ. Ο σχεδιασμός των ΗΠΑ για τα βιο-καύσιμα [62]. Οι προτεραιότητες: 1) Εθνική ασφάλεια τροφοδοσίας καυσίμων, 2) Δημιουργία θέσεων εργασίας, 3) Ενίσχυση της Εθνικής Οικονομίας. Εικόνα 13.Δημιουργία άμεσων θέσεων εργασίας από τα βιοκαύσιμα 2G το Το 2030 υπολογίζουν 400,000 νέες άμεσες θέσεις εργασίας. (Πηγή: bio-era study, USA 2009) [62] Εικόνα 14. Η βιομάζα που θα απαιτηθεί το 2030 για την παραγωγή 170 Μ.m 3 2G βιοκαύσιμα είναι 470 Μ.t ξερή βιομάζα.(πηγή: bio-era Study, 2009) [62] Τα δεδομένα της χώρας Η χώρα μας διαθέτει πάνω από 2 εκατομμύρια στρέμματα οριακές εκτάσεις, που καλλιεργούντο κατά την κατοχή και εγκαταλείφθηκαν κατά τον εμφύλιο(οι εκτάσεις αυτές στερούνται πρόσβασης και ενεργού ιδιοκτήτη και για την εκμετάλλευση μέρους αυτών απαιτείται σοβαρός προγραμματισμός). Οι αγρότες δεν εκμεταλλεύονται τα δασικά και αγροτικά υπολείμματα. Ο γεωργικός κλήρος στη χώρα είναι μικρός και κατακερματισμένος με αποτέλεσμα την εγκατάλειψη ακόμα και γόνιμων ποτιστικών εκτάσεων. 30

32 Λαμβάνοντας υπόψη ότι: 1. H Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη παράγει ακριβή αιθανόλη (>400 Ε/m3), καθώς και biodiesel σε γεωργικές εκτάσεις (τις οποίες καλείται να εγκαταλείψει μετά το 2020), ενώ εισάγει βιο-αιθανόλη από Βραζιλία και ΗΠΑ και bio-diesel από Αργεντινή και από χώρες της Ν.Α. Ασίας(φυτικά λάδια από τρόφιμα, μη αειφόρα). 2. Τα αποδεκτά βιο-καύσιμα «2G» καθυστερούν και επί του παρόντος είναι ακριβά (Στην Ε.Ε.: Inbicon biomass refinery στη Δανία, Clariant s Sunliquid στη Γερμανία,Neste Oil στη Φιλανδία, κ.ά). Η Ελλάδα πρέπει : να οργανώσει την ενεργειακή εκμετάλλευση των δασικών και γεωργικών υπολειμμάτων (πολλά των οποίων σήμερα καταστρέφει), καθώς και των αποβλήτων. να παράγει στις οριακές εκτάσεις (καθώς και σε γόνιμες) βιομάζα, αειφορική, μικρού κόστους και χωρίς ανταγωνισμό με τρόφιμα, με την παραγωγή φυτών που δεν ευδοκιμούν (ή έχουν μικρότερες αποδόσεις) σε βορειότερες περιοχές. 31

33 Τι μπορούμε να παράγουμε στην Ελλάδα(συγκριτικό πλεονέκτημα): Αειθαλή φυτά μικρού περίτροπου κύκλου, για παραγωγή pellets ή για απευθείας καύση σε οικογενειακές μονάδες, όπως : Cynara cardunculus, ή Ευκάλυπτος σε ήπιες περιοχές, Switchgrass για ποικιλία συνθηκών, και Ιτιά ή Καλάμη σε υγρά εδάφη. Ετήσιες καλλιέργειες Grain sorghum και Sweet sorghum (σε οριακά και γόνιμα εδάφη) για παραγωγή αιθανόλης, ζωοτροφών (αμιψεισπορά στον ίδιο χρόνο με Βίκο) και ηλεκτρισμού (απαιτείται η ύπαρξη μονάδας επεξεργασίας σε αλκοόλη και συμβολαιακή παραγωγή ή δημιουργία εγκαταστάσεων παραγωγής αιθανόλης επί του αγρού). {Aιθανόλη SORGANOL της McClune Industries [10] στις ΗΠΑ(παραγωγή και επεξεργασία επί του αγρού): Το κόστος παραγωγής αιθανόλης από Sweet sorghum είναι: $ 0.132/lit. Με κέρδη από τον αραβόσιτο: $494/ha και από το S. sorghum :$ 3,959/ha Με κόστος καλλιέργειας S. sorghum στο 1/4-1/3 του αραβοσίτου και εκπομπές C0 2 :8.4 φορές μικρότερες του αραβοσίτου}. Καλλιέργεια της αειθαλούς Opuntia, για παραγωγή CH 4 και χρήση των αποβλήτων στις καλλιέργειες. Καλλιέργεια της Agave για παραγωγή καυσίμων «2G» ή CH 4,καθώς και βιο-προϊόντων (απαιτείται επένδυση για την επεξεργασία σε αλκοόλη ή οικογενειακές μονάδες επεξεργασίας επί του αγρού). 32

34 33

35 34

36 35

37 Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας 36

38 Βιβλιογραφία 1. Ludwig D. et al. (2012). Workshop on Cost Action CM0903. Thessaloniki, Corma A., Iborra S., Velt A. (2012). Chem. Rev., No. 107(6) p Wyman C.E. (2012). Trends Biotechnology No. 25, p Domine M. (2012). Workshop on Cost Action CM0903, Thessaloniki Wool R. (2012. Biobased polymers and composites. Optimal design. University of Delaware, USA 6. Bitzer M. (2009). Early deheating of sweet sorghum. National Sweet sorghum producers 7. SGBiofuels (2012). Facts about Jatropha crop 8. Ruggeri R., Rossini E.,Provenzano M. E.,Del Puglia I.(2012). Sweet sorghum Potentials as bio-fuel feedstock in two European growing areas. 20 European Biomass Conference, Milano IEA, Energy Technology Status and Outlook McClune Industries presents Sor-cane Harvester and SORGANOL Biofuel Innovations. LLC; 7 Potterville Main st. Reynolds, GA 31076D/B/A/ McCLUNE Industries. 11. Bellmer D., Huhnke R Sweet Sorghum Ethanol, In-Field Fermentation issues. Oklahoma State University www. Bioenergycenter.okst.edu. 12. Papadopoulou E. et al Value- added industrial products from fiber crops. Chimar Hellas S.A., FIBRA Network-Summer school, Catania-Italy Proceedings of the European Biomass and Industry Conference 2012, Milano-Italy 14 Jim Lane, Tequila sunrise: Byogy, AusAgave sign pact to advance agave as aviation biofuels feedstock. Biofuels Digest,15 June Savage, Neil. (2011). Fuel options: The ideal biofuel. Nature Vol. 474, Issue 7352, 22, Jun Wen, M.,Bond-Watts, B.B,, Chang, M.C.Y. (2013). Production of advanced biofuels in engineered E. coli. Chem. Biol. 2013,. 18. Walker, M. C., Chang, M.C.Y. (2014). Natural and engineered biosynthesis of fluorinated natural products. Chem. Soc. Rev., 2014, 43,p Desai, S.H., Robinovich-Deere, Tashiro, C.A., Atsumi, S. (2014). Isobutanol production fromcellobiose in E. coli. Appl. Microbial Biotechnology, 98(8), p , Nozzi,N.E.Desai,S.,H.,Case,A.N.,Atsumi,S.(2014). Metabolic engineering for Higher alcohol production. Metab. Eng. 25/ Jungho, J., Coolman, R.,MJountziaris, Huber G.W. (2014). Catalytic fast pyrolysis of lignocellulosic biomass in a process development Unit with continual catalyst addition and removal). Chemical Engineering Science. Eyrolles vol. 108, 2014, p (2013). Dumesic, James et al. Integrated conversion of hemicellulose and cellulose from lignocellulosic biomass. Energy and Environmental Science 6, 76 (2013). 23. (2013). Dumesic, J et al. Production of renewable petroleum refinery diesel and jet fuel feedstocks from hemicellulose sugar streams. Energy and Environmental Science 6, 205 (2013). 24. (2012). Dumesic, James et al (2012) A sulfuric acid management strategy for the production of liquid hydrocarbon fuels via catalytic conversion of biomass-derived levulinic acid. Energy and Environmental Science 5, 9690,

39 25.Dodge, Ed.(2014). CO2 to Fuels via Photosynthesis. Breaking Energy, Jan Dodge, Ed. (2014). How Much Renewable Natural Gas Can Be Produced. Braking Energy, Dec Oliver, J. Machado, I.,Yoneda, H., Atsumi, S. (2013). Cyanobacterial convertion of carbon dioxide to 2,3-butanediol. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, vol. 110, no. 4, pp , Oliver, J.W.K., Atsumi, S.(2014). Metabolic design for cyanobacterial chemical synthesis.photosynthesis Research, Vol.120, Issue 3, June 2014, Pages Robertson, D.E., Jacobson, S.A., Morgan, F.,Beny, D. Church, G.M., Afevan, N.B. (2011). A new down for industrial photosynthesis. Photosynthesis Research Vol. 107, Issue 3, p Simson, R.,et al. (2010. Renewable Energy World magazine, March Weisman, Warren. (2014). Hestia Home Biogas. Renewable Energy World, Dec Meghan Sapp. (2014). Harvard researchers manipulate bacteria to produce chemicals on demand). Biofuels Digest, 25/12/ Hons, F., et al. (2014). Bioenergy sorghum could help with greenhouse gas emissions. Agriculture & Life Sciences, Texas A&M University, Department of Soil & Crop Sciences, June, (2014). Jatropha Biofuel Around the World: A 13-cfountry Tour of Development Activity. Originally published on Biofuels Digest and republished on Renewable Energy World, September 15, (2011). Mkoma, S.l., Mabiki. F.,P. Theoretical and Practical Evaluation of Jatropha as Energy Source Biofuel in Tanzania. Published on the INTECHWEB book: ECONOMIC EFFECTS ON BIOFUEL PRODUCTION July Executive Summary of the High-Level Panel, of Experts (HLPE). (2013). Biofuels and food Security. Committee on World Food Security, Rome, Oct Newsvine-Ecofasa turns waste to biofuels using bacteria. Lele.newsvine.com, Oct Renewable Energy Focus magazine,24/11/2010. Biofuel capacity to grow 7.8% annually. 39. David Appleyard (2014). Biomass Outlook 2014: Is Biomass About To Go Bang?. Renewable Energy World, Feb Schuppenhauer, M. (2014). The Latest in next-wave biofuels feedstock reports: Biogas. Biofuels Digest, 06/08/ Akinshina, N., et al. (2012). Anaerobic Degradation of Halophyte Biomass for Biogas Production. Journal of Arid Land Studies, 22-4, , Madrical, A. (2008). Food vs. Fuel: Saltwater Crops May Be Key to Solving Earth s Cruch. The Open University UK,

40 43. Eshel, A.,et al. Biomass production by desert halophytes: Alleviating the pressure on food production. Tel-Aviv University, The Hebrew University of Jerusalem, University of Tuscia Italy Sustainable Bioenergy Research Consortium. (2014). Biofuel from desert plants geown with seawater. Energy&Green Tech, Jan. 22, Glenn, S. B., Nelson, S. G. Summary of Research Findings and Bibliography of Salicornia bigelovii as a High- Salinity Biomass and Oilseed Crops. A report to NASA 46. Abideen, Z., Ansan, R.,Khan, M.A. (2011). Halophytes: Potential source of ligno-cellulosic biomass for ethanol production. Biomass and Bioenergy Vol. 35, issue 5, p , U.S. Department of Energy (2014). Energy Efficiency and Bioenergy. Diesel Power magazine, 2014., Wikipedia. Plug-in electric vehicle 49. Nieves, R.A. (2012). Sweet sorghum, Other Sugar Crops Show Promise. BBI Consulting Services (2012). Publisged on Ethanol Producer Magazine, University of Nebrasca (2008). Sweet Sorghum Researdh Sapp, M. (2013). Chromatin and Calgren Renewable Fuels agree on sorghum deal. Biofuels Digest 02/25/ Lane J. (2014). Top 10 Biofuels&Biobased Productions for Biomass Digest 01/06/ China Biodiesel Industry Report June Sorghum check off organisation (2015). Sotghum check off Renewables Program. Sorghum check off newsletter, Jan Fugi Pigment Co,Ltd (2015). Fugi Pigment Unveils Aluminium-Air Battery Rechargeable by Refilling Salty or Normal water. Renewables e- Newsletter-8 th Jan Sorghum check-off organization (2015). Sorghum Check off Renewables Program. Sorghum checkoffs newsletter, Jan Runyon, J. (2014). Generating Heat and Power from Waste Is Focus of BioEnergy Tour during REWNA. Renewable Energy World, Dec. 08, Biofuels Digest (2012). The 7 Paths of the New Agriculture Ingolstadt (2014). New Audi e-fuels project: e-diesel from air, water andgreen electricity. Audi MediaServices, 14/11/2014. Travis Johnson (2014). 60. Breakthrough technology turns air, sunlight, coal, even water into precious gas. Stock Gumshoe publications, Jim Lane (2015). Joule, Audi confirm revolutionary Sunflow fuel meets US, EU specs. Biofuels Digest, 11/5/ Bio-Economic Research Associaties (2009). US Economic Impact of Advanced Biofuels Production: Perspectives to

41 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Ε.Μ.Π.» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.