Transcript

1 IEE Project BiogasIN Χρηµατοδότηση έργων βιαοερίου στην Ελλάδα και εµπόδια D.5.1.4, WP5 Σιούλας Κωνσταντίνος Καναβάκης Γιώργος Κέντρο Ανανεώσιµων Πηγών και Εξοικονόµησης Ενέργειας (ΚΑΠΕ) 19 ο χλµ Λεωφ. Μαραθώνος Πικέρµι Αθήνα, 2011 Το έργο αυτό (αριθ. Συµβολαίου IEE/09/848/SI ) υποστηρίζεται από:

2 Περιεχόµενα 1. Εισαγωγή ηµόσια χρηµατοδότηση έργων βιοαερίου στην Ελλάδα Εθνικοί υποστηρικτικοί µηχανισµοί Ιδιωτική χρηµατοδότηση Traditional financing Αυτοχρηµατοδότηση (Project finance) Χρηµατοδότηση από Τρίτους (Third party finance) Εµπόδια χρηµατοδότησης για έργα βιοαερίου στην Ελλάδα Μεθοδολογία Εµπόδια από την οπτική των χρηµατοδοτικών οργανισµών Εµπόδια από την οπτική των επενδυτών Συµπεράσµατα...16 Παράρτηµα I: Ερωτηµατολόγιο Q Παράρτηµα II: Ερωτηµατολόγιο Q Η πλήρης ευθύνη αυτής της έκδοσης εναπόκειται στους συντάκτες της. εν απεικονίζει κατ ανάγκη την άποψη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν είναι αρµόδια για οποιαδήποτε χρήση που µπορεί να γίνει των πληροφοριών που περιλαµβάνονται σε αυτήν. 2

3 1. Εισαγωγή Η παρούσα έκθεση συντάχθηκε στο πλαίσιο του έργου BiogasIN (IEE/09/848), το οποίο υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Ε.Ε.) και ειδικότερα από το Πρόγραµµα «Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη». Αντικείµενο της έκθεσης αποτελεί η επισκόπηση των δυνατοτήτων χρηµατοδότησης για την παραγωγή και αξιοποίηση του βιοαερίου έτσι ώστε να διευκολυνθεί η υλοποίηση έργων βιοαερίου σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και ειδικότερα στην Ελλάδα. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στις δυνατότητες και στις διαδικασίες χρηµατοδότησης σε εθνικό επίπεδο, καθώς το τεύχος αυτό αποτελεί µέρος µιας σειράς επτά εκθέσεις που αφορούν στις χώρες-στόχο του έργου BiogasIN: Βουλγαρία, Κροατία, Ελλάδα, Λετονία, Ρουµανία, Σλοβενία και Τσεχία. Η δηµόσια χρηµατοδότηση των έργων βιοερίου (ειδικά η εγγυηµένη τιµή) αποτελεί σπουδαίο παράγοντα για την βιωσιµότητα µίας µονάδας βιοερίου. Για το λόγο αυτό, είναι ένα σηµαντικό κοµµάτι της «χρηµατοδότησης» των αντίστοιχων έργων. Παρ όλα αυτά ένα σηµαντικό θέµα που θα προσπαθήσουµε να επισηµάνουµε στην παρούσα έκθεση είναι η «αρχική» χρηµατοδότηση που αποτελεί σηµαντικό κόστος (σε περιπτώσεις από ένα έως αρκετά εκατοµµύρια Ευρώ). Η αρχική επένδυση προκύπτει από ίδια κεφάλαια (χρήµατα που ο επενδυτής συνεισφέρει), άλλα κεφάλαια (συνήθως τραπεζικά δάνεια) και/ή δηµόσια επιχορήγηση (πχ. από διαρθρωτικά ταµεία). Η αρχική χρηµατοδότηση απαιτείται για την κατασκευή και την αγορά εξοπλισµού της µονάδας. ιαφορετικό από την αρχική χρηµατοδότηση είναι τα κέρδη. Αν και αποτελούν βασικό τµήµα για την βιωσιµότητα µίας µονάδας βιοαερίου δεν συνεισφέρουν στην αρχική επένδυση. Παρ όλα αυτά επηρεάζουν σηµαντικά την εκτίµηση κινδύνου, για παράδειγµα από τις τράπεζες. Για τους ανωτέρω λόγους τα θέµατα αυτά: αρχική χρηµατοδότηση (δηµόσια και ιδιωτική) και τα κέρδη θα παρουσιαστούν. 3

4 2. ηµόσια χρηµατοδότηση έργων βιοαερίου στην Ελλάδα 2.1. Εθνικοί υποστηρικτικοί µηχανισµοί Γενικά, οι τρόποι χρηµατοδότησης έργων βιοαερίου µπορούν να χωριστούν σε δύο βασικές κατηγορίες: 1) δηµόσια χρηµατοδότηση και 2) ιδιωτική χρηµατοδότηση. Σε αυτό το κεφάλαιο δύο κύριες κατηγορίες δηµόσιας χρηµατοδότησης θα παρουσιαστούν: Η εγγυηµένη τιµή πώλησης της ενέργειας Οι κρατικές ενισχύσεις. Σύστηµα εγγυηµένη τιµής πώλησης ενέργειας Ο νόµος 3851/2010 «Επιτάχυνση της ανάπτυξης των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας για την αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής και άλλες διατάξεις σε θέµατα αρµοδιότητας του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιµατικής Αλλαγής» τέθηκε σε εφαρµογή τον Ιούνιο του 2010 για να αναµορφώσει το υφιστάµενο νοµοθετικό πλαίσιο των ΑΠΕ και ειδικότερα το νόµο 3468/2006. Σύµφωνα µε το άρθρο 5 «Ορθολογικοποίηση της τιµολόγησης ενέργειας που παράγεται από σταθµούς Α.Π.Ε. και Σ.Η.Θ.Υ.Α.» του νόµου αυτού: «... Η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από Παραγωγό ή Αυτοπαραγωγό µέσω σταθµού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε. ή Σ.Η.Θ.Υ.Α. ή µέσω Υβριδικού Σταθµού και απορροφάται από το Σύστηµα ή το ίκτυο, τιµολογείται, σε µηνιαία βάση, σύµφωνα µε τα ακόλουθα: α) Η τιµολόγηση γίνεται µε βάση την τιµή, σε ευρώ ανά µεγαβατώρα (MWh), της ηλεκτρικής ενέργειας που απορροφάται από το Σύστηµα ή το ίκτυο, συµπεριλαµβανοµένου και του ικτύου Μη ιασυνδεδεµένων Νησιών. β) Η τιµολόγηση της ηλεκτρικής ενέργειας κατά την προηγούµενη περίπτωση, εκτός από την ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από φωτοβολταϊκούς σταθµούς για τους οποίους έχουν οριστεί ξεχωριστές τιµές από τον ν. 3734/2009 (ΦΕΚ 8 Α ), όπως ισχύει, γίνεται µε βάση τα στοιχεία του ακόλουθου Πίνακα 1: Η παραγόµενη ενέργεια από σταθµούς Α.Π.Ε. πλην φωτοβολταϊκών και ηλιοθερµικών σταθµών, εφόσον οι επενδύσεις υλοποιούνται χωρίς τη χρήση δηµόσιας επιχορήγησης, τιµολογείται µε βάση τις τιµές του πίνακα 1, προσαυξηµένες κατά ποσοστό 20% για τις περιπτώσεις (α),(δ), (ζ), (η) και (ιζ), καθώς και κατά ποσοστό 15% για τις περιπτώσεις (θ) έως (ιε). Για την περίπτωση (ιστ), η προσαύξηση κατά 15% εφαρµόζεται µόνο στο σταθερό σκέλος της τιµολόγησης, εφόσον η επένδυση υλοποιείται χωρίς επιχορήγηση από οποιοδήποτε εθνικό, ευρώπαϊκό ή διεθνές πρόγραµµα ή αναπτυξιακό νόµο, για την κάλυψη τµήµατος της σχετικής δαπάνης ούτε υπόκειται σε φοροαπαλλαγή οποιασδήποτε µορφής περιλαµβανοµένου και του αφορολόγητου αποθεµατικού. Μεταξύ άλλων ο νόµος 3851/2010 θέτει νέες υψολέτερες εγγυηµένες τιµές ανάλογα µε τον τύπο της βιοµάζας (δίνονται διαφορετικές τιµές ανάλογα µε τον τύπο του βιοαερίου, ειδικότερα 220 /MWh για βιοαέριο που προέρχεται από βιοµάζα (κτηνοτροφικά και αγροτοβιοµηχανικά οργανικά υπολείµµατα και απόβλητα) µε εγκατεστηµένη ισχύ 3MW και 200 /MWh από τις ίδιες µονάδες βιοαερίου µε εγκατεστηµένη ισχύ >3MW). Το γεγονός αυτό αποτελεί βασικό µοχλό για να προσελκύσει µεγαλύτερο ενδιαφέρον η αξιοποίηση του βιοαερίου καθώς η εγγυηµένη τιµή υπερδιπλασιάστηκε. 4

5 Επίσης, η παραγόµενη ενέργεια από βιοαέριο, εφόσον οι επενδύσεις υλοποιούνται χωρίς τη χρήση δηµόσιας επιχορήγησης, τιµολογείται µε βάση τις τιµές του νόµου 3851/2010, προσαυξηµένες κατά ποσοστό 15%. Η σύµβαση πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από σταθµούς Α.Π.Ε. και Σ.Η.Θ.Υ.Α. ισχύει για είκοσι (20) έτη. Πίνακας : Τιµή πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ (νόµος 3851/2010) Τιµή Ενέργειας (Euro/MWh) Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από: ιασυνδεδεµένο Μη Σύστηµα διασυνδεδεµένα νησιά (α) Αιολική ενέργεια που αξιοποιείται µε χερσαίες εγκαταστάσεις ισχύος µεγαλύτερης των 50kW 87,85 99,45 (β) Αιολική ενέργεια που αξιοποιείται µε εγκαταστάσεις ισχύος µικρότερης ή ίσης των 50kW 250 (γ) Φωτοβολταϊκα έως 10kW peak στον οικιακό τοµέα και σε µικρές επιχειρήσεις (σύµφωνα µε το ειδικό πρόγραµµα σε κτιριακές 550 εγκαταστάσεις Αποφ-12312/ΓΓ/175/4-6-09, ΦΕΚ-1079/Β/09) (δ) Υδραυλική ενέργεια που αξιοποιείται µε µικρούς υδροηλεκτρικούς σταθµούς µε εγκατεστηµένη ισχύ έως δεκαπέντε (15) MWe 87,85 (ε) Ηλιακή ενέργεια που αξιοποιείται από ηλιοθερµικούς σταθµούς ηλεκτροπαραγωγής 264,85 (στ) Ηλιακή ενέργεια που αξιοποιείται από ηλιοθερµικούς σταθµούς ηλεκτροπαραγωγής µε σύστηµα αποθήκευσης, το οποίο εξασφαλίζει 284,85 τουλάχιστον 2 ώρες λειτουργίας στο ονοµαστικό φορτίο (ζ) Γεωθερµική ενέργεια χαµηλής θερµοκρασίας κατά την παρ.1στ του Αρθ-2 του Ν-3175/03 (ΦΕΚ-207/Α/03) 150 (η) Γεωθερµική ενέργεια υψηλής θερµοκρασίας κατά την παρ.1στ του Αρθ-2 του Ν-3175/03 (ΦΕΚ-207/Α/03) 99,45 (θ) Βιοµάζα που αξιοποιείται από σταθµούς µε εγκατεστηµένη ισχύ <= 1 MW (εξαιρουµένου του βιοαποδοµήσιµου κλάσµατος αστικών 200 αποβλήτων) (ι) Βιοµάζα που αξιοποιείται από σταθµούς µε εγκατεστηµένη ισχύ >1 MW και <=5 MW (εξαιρουµένου του βιοαποδοµήσιµου κλάσµατος 175 αστικών αποβλήτων) (ια) Βιοµάζα που αξιοποιείται από σταθµούς µε εγκατεστηµένη ισχύ >5 MW (εξαιρουµένου του βιοαποδοµήσιµου κλάσµατος αστικών 150 αποβλήτων) (ιβ) Αέρια εκλυόµενα από χώρους υγειονοµικής ταφής και από εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισµού και βιοαέρια από βιοµάζα (συµπεριλαµβανοµένου και του βιοαποδοµήσιµου κλάσµατος 120 αποβλήτων), µε εγκατεστηµένη ισχύ <=2 MW (ιγ) Αέρια εκλυόµενα από χώρους υγειονοµικής ταφής και από εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισµού και βιοαέρια από βιοµάζα (συµπεριλαµβανοµένου και του βιοαποδοµήσιµου κλάσµατος 99,45 αποβλήτων), µε εγκατεστηµένη ισχύ > 2 MW (ιδ) Βιοαέριο που προέρχεται από βιοµάζα (κτηνοτροφικά και αγροτοβιοµηχανικά οργανικά υπολείµµατα και απόβλητα) µε εγκατεστηµένη 220 ισχύ <= 3 MW (ιε) Βιοαέριο που προέρχεται από βιοµάζα (κτηνοτροφικά και αγροτοβιοµηχανικά οργανικά υπολείµµατα και απόβλητα) µε εγκατεστηµένη 200 ισχύ >3 MW (ιστ) ΣΗΘΥΑ 87,85xΣΡ 99,45xΣΡ (ιζ) Λοιπές ΑΠΕ (συµπεριλαµβανοµένων και των σταθµών ενεργειακής αξιοποίησης του βιοαποδοµήσιµου κλάσµατος αστικών αποβλήτων που πληρούν τις προδιαγραφές της Ευρωπαϊκής νοµοθεσίας όπως εκάστοτε αυτές ισχύουν) 87,85 99,45 5

6 Κρατικές ενισχύσεις Σήµερα, το βασικό εργαλείο δηµόσιας χρηµατοδότησης έργων ΑΠΕ είναι ο Αναπτυξιακός Νόµος 3908/2001 (ΦΕΚ 8/Α/2011). Οι επενδύσεις ΑΠΕ µπορούν να λάβουν οικονοµική υποστήριξη και από άλλα προγράµµατα που διαχειρίζεται το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων. Περισσότερες πληροφορίες για τις πηγές χρηµατοδότησης και τα οικονοµικά κίνητρα των ενεργειακών επενδύσεων δίνονται, µεταξύ άλλων, στην ιστοσελίδα του ΚΑΠΕ, και Σκοπός του νόµου είναι η προώθηση της οικονοµικής ανάπτυξης της χώρας µε τη διαµόρφωση καθεστώτων ενίσχυσης των επενδύσεων, µε τα οποία βελτιώνεται η επιχειρηµατικότητα, η τεχνολογική ανάπτυξη, η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και η περιφερειακή συνοχή και προωθούνται η πράσινη οικονοµία, η αποτελεσµατική λειτουργία των διαθέσιµων υποδοµών και η αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναµικού της χώρας. Ο αναπτυξιακός νόµος καλύπτει όλες τις ιδιωτικές επενδύσεις που υλοποιούνται στην Ελλάδα (αφορά όλους τους τοµείς της οικονοµικής δραστηριότητας µε κάποιες εξαιρέσεις). Προτάσεις για χρηµατοδότηση µπορούν να υποβληθούν στον Αναπτυξιακό Νόµο δύο φορές το χρόνο (Απρίλιο και Οκτώβριο και οποτεδήποτε για τα µεγάλα Επενδυτικά Σχέδια). Η χώρα διαιρείται σε τρεις ζώνες µε κριτήριο το επίπεδο ανάπτυξης της κάθε περιοχής. Το ποσοστό ενίσχυσης κάθε επενδυτικού σχεδίου εξαρτάται από το µέγεθος του φορέα της επένδυσης και από το νοµό στον οποίο υλοποιείται. Σε κάθε περίπτωση δεν µπορεί να υπερβαίνει το 50% του ενισχυόµενου κόστους του επενδυτικού σχεδίου. Είδη ενισχύσεων Φορολογική απαλλαγή που συνίσταται στην απαλλαγή από την καταβολή φόρου εισοδήµατος επί των πραγµατοποιούµενων προ φόρων κερδών, τα οποία προκύπτουν µε βάση τη φορολογική νοµοθεσία, από το σύνολο των δραστηριοτήτων της επιχείρησης. Επιχορήγηση που συνίσταται στη δωρεάν παροχή από το ηµόσιο χρηµατικού ποσού για την κάλυψη τµήµατος των ενισχυόµενων δαπανών του επενδυτικού σχεδίου και προσδιορίζεται ως ποσοστό αυτών. Επιδότηση χρηµατοδοτικής µίσθωσης που συνίσταται στην κάλυψη από το ηµόσιο τµήµατος των καταβαλλόµενων δόσεων χρηµατοδοτικής µίσθωσης που συνάπτεται για την απόκτηση καινούριου µηχανολογικού και λοιπού εξοπλισµού (δεν µπορεί να υπερβαίνει τα επτά έτη). Τα επιλέξιµα έργα κατηγοριοποιούνται σε δύο (2) κύριες κατηγόριες: 1) Γενικά Επενδυτικά Σχέδια 2) Ειδικά Περιφερειακά Σχέδια Τα επενδυτικά σχέδια βιοαερίου βρίσκονται στην κατηγορία των Γενικών Επενδυτικών Σχεδίων (στην υποκατηγορία Περιφερειακής Συνοχής). Στα σχέδια Περιφερειακής Συνοχής, περιλαµβάνονται επενδυτικά σχέδια σε παραγωγικές δραστηριότητες που αξιοποιούν τοπικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήµατα, αντιµετωπίζουν τοπικές ανάγκες και περιφερειακά προβλήµατα µε περιβαλλοντικά βιώσιµες τεχνολογικές εφαρµογές, εισάγουν τεχνολογίες εξοικονόµησης ενέργειας και αξιοποίησης υδάτινων πόρων και συµβάλλουν στη φιλική προς το περιβάλλον ανασυγκρότηση, ανάπλαση και ανάπτυξη περιοχών οικονοµικής δραστηριότητας. Στην κατηγορία αυτή παρέχεται επιχορήγηση ή και επιδότηση χρηµατοδοτικής µίσθωσης για τις νέες επιχειρήσεις σε ποσοστό 80% του ποσοστού ενίσχυσης. Το υπόλοιπο ποσοστό µέχρι το όριο του ποσοστού ενίσχυσης συµπληρώνεται µε την ενίσχυση φορολογικής απαλλαγής. 6

7 Το ποσοστό της ίδιας συµµετοχής του επενδυτή στις επενδύσεις που λαµβάνουν ενίσχυση µε τη µορφή της επιχορήγησης κεφαλαίου δεν µπορεί να είναι κατώτερο του είκοσι πέντε τοις εκατό (25%) των ενισχυόµενων δαπανών. Στις επενδύσεις που εντάσσονται στο καθεστώς της φορολογικής απαλλαγής ο δικαιούχος πρέπει να συνεισφέρει τουλάχιστον το είκοσι πέντε τοις εκατό (25%) του επενδυτικού κόστους, είτε µέσω ιδίων κεφαλαίων είτε µέσω εξωτερικής χρηµατοδότησης. 3. Ιδιωτική χρηµατοδότηση Οι χρηµατοπιστωτικές αγορές συνιστούν ευκαιρία για την προώθηση της πολιτικής των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας και την ανάπτυξη της αγοράς. Η αγορά χαρακτηρίζεται από διαφορετικού είδους, κλίµακας και ιδιοκτησίας τράπεζες που λειτουργούν σε ένα νέο πολύ ανταγωνιστικό περιβάλλον. Οι περισσότερες από αυτές προσπαθούν να εκσυγχρονίσουν τα προϊόντα τους, να εισαγάγουν πολλά νέα προϊόντα και υπηρεσίες και να προσελκύσουν νέους πελάτες. Παρά το γεγονός ότι την τελευταία δεκαετία, πολλές αλλαγές έχουν συντελεστεί στη χρηµατοπιστωτική αγορά, σε πολλές περιπτώσεις οι τράπεζες είναι ακόµα πολύ συντηρητικές. Οι τράπεζες θα χρησιµοποιήσουν την επιρροή τους προς όφελος του περιβάλλοντος, αν δουν ότι αυτό µπορεί να τους βοηθήσει να παράγουν κέρδη, άµεσα ή έµµεσα. Από την στιγµή που η τεχνολογία του βιοαερίου δεν έχει ακόµη ευρεία εφαρµογή είναι πολύ δύσκολο για τους τραπεζίτες να εκτιµήσουν κατά πόσο µια συγκεκριµένη δραστηριότητα θα είναι κερδοφόρα. Ακόµη και για καλά αναπτυγµένες τεχνολογίες, όπως τα αιολικά πάρκα οι προηγούµενες αποδόσεις δεν αποτελούν οδηγό για τις µελλοντικές. Σήµερα, όλο και περισσότερες τράπεζες βλέπουν τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας ως δυνατότητα για κερδοφορία και έχουν ήδη: εµπειρία και εξειδίκευση στην χρηµατοδότηση έργων ανανεώσιµων πηγών ενέργειας και εξοικονόµησης ενέργειας αναπτύξει ή εισαγάγει νέα χρηµατοδοτικά προϊόντα στην υποστήριξη επενδύσεων ανανεώσιµων πηγών ενέργειας εισαγάγει «πράσινα» προϊόντα για επενδυτές. Σε αυτό το κεφάλαιο τρεις κύριες κατηγορίες ιδιωτικής χρηµατοδότησης θα παρουσιαστούν: ανειοδότηση, Αυτοχρηµατοδοτηση (Project finance), Χρηµατοδότηση από τρίτους (Third party finance) 3.1. Παραδοσιακός δανεισµός Η συνηθέστερη µέθοδος χρηµατοδότησης έργων ΑΠΕ στην Ελλάδα είναι η σύναψη δανείου µε τράπεζα. Η παραδοσιακή αυτή µέθοδος χρηµατοδότησης µέσω µακροπρόθεσµου δανεισµού αποτελεί την συνήθη πρακτική. Για παράδειγµα η Εθνική Τράπεζα χρηµατοδότησε µεγάλες επενδύσεις συνολικής αξίας 1,44 δισ. ευρώ σε αιολικά και φωτοβολταϊκά πάρκα, µικρούς υδροηλεκτρικούς σταθµούς και µονάδες βιοαερίου και βιοµάζας, µε δανειοδότηση συνολικού ύψους 855 εκατ. ευρώ. Αυτές που έχουν ολοκληρωθεί και λειτουργούν αντιστοιχούν σε επενδύσεις αξίας 668 εκατ. ευρώ και παράγουν ηλεκτρική ενέργεια περίπου 460 Mw. Έτσι, µε χρηµατοδότηση της Εθνικής, σήµερα παράγεται το 43% της συνολικής ενέργειας από αιολικά, το 26% της συνολικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά, το 12% της συνολικής ενέργειας από µικρά υδροηλεκτρικά και το 7

8 57% της συνολικής ενέργειας της χώρας από βιοαέριο και βιοµάζα (Στ. Ταµβακάκης, /νων Σύµβουλος ΕΤΕ, 2010). Στην Ελλάδα σήµερα µία σειρά ιδιωτικών τραπεζών έχουν συγκεκριµένα προγράµµατα χρηµατοδότησης έργων όπως η εγκατάσταση φωτοβολταικών ή οι επεµβάσεις εξοικονόµησης ενέργειας σε κτίρια. Οι βασικές απαιτήσεις χορήγησης δανείων είναι µία αίτηση και νοµιµοποιητικά και φορολογικά στοιχεία, διαφέρουν δε από τράπεζα σε τράπεζα και είδος επένδυσης. Επιπρόσθετα οι τράπεζες προσφέρουν χαµηλότοκα δάνεια και άλλα προϊόντα Αυτοχρηµατοδότηση (Project finance) Στην αυτοχρηµατοδότηση (Project Finance), η χρηµατοδότηση του έργου έχει ως κύρια ή/και αποκλειστική πηγή αποπληρωµής των δανειακών υποχρεώσεων τα προσδοκώµενα έσοδα και εξασφαλίζεται µε τα στοιχεία του ενεργητικού του Έργου (χρηµατοδότηση χωρίς ή µε περιορισµένη αναγωγή στους φορείς της επένδυσης /limited or non recourse financing). Στην Ελλάδα, ο τύπος χρηµατοδότησης project finance αφορά κυρίως σε τράπεζες που αναζητούν συχνά ώριµες και δοκιµασµένες τεχνολογίες (χαµηλού ρίσκου) ή επενδύσεις που θα δώσουν οικονοµίες κλίµακας Χρηµατοδότηση από Τρίτους (Third party finance) Η Ο ΗΓΙΑ 2006/32/ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 5ης Απριλίου 2006 για την ενεργειακή απόδοση κατά την τελική χρήση και τις ενεργειακές υπηρεσίες και για την κατάργηση της οδηγίας 93/76/ΕΟΚ του Συµβουλίου αναφέρει µεταξύ άλλων ότι «... η χρήση χρηµατοδοτικών διευκολύνσεων από τρίτους αποτελεί καινοτόµο πρακτική που θα πρέπει να ενθαρρυνθεί. Με τις διευκολύνσεις αυτές, ο δικαιούχος αποφεύγει επενδυτικές δαπάνες χρησιµοποιώντας µέρος της οικονοµικής αξίας των εξοικονοµήσεων ενέργειας που προκύπτουν από επενδύσεις τρίτου για την αποπληρωµή του επενδυτικού κόστους και των τόκων του τρίτου». Σε αυτόν τον τρόπο χρηµατοδότησης µία Επιχείρηση Ενεργειακών Υπηρεσιών (ΕΕΥ) πάιζιε πρωταρχικό ρόλο και αναλαµβάνει τις ευθύνες και/ή την χρηµατοδότηση. Η ΕΕΥ αναλαµβάνει την ανάπτυξη, κατασκευή, χρηµατοδότηση και λειτουργία του έργου. Η βασική αρχή στην περίπτωση αυτή είναι το γεγονός ότι ο δικαιούχος (πελάτης ή τελικός χρήστης) δεν χρειάζεται να προβεί σε χρηµατοροές. Τα τρία εµπλεκόµενα µέρη είναι α) η ΕΕΥ, β) ο άµεσα ενδιαφερόµενος και γ) η τράπεζα. O Νόµος 3855/2010 θεσπίζει, µεταξύ άλλων, κανόνες και µέτρα για την ανάπτυξη της αγοράς Eνεργειακών Υπηρεσιών προς τους τελικούς καταναλωτές στην Ελλάδα. Οι Επιχειρήσεις Ενεργειακών Υπηρεσιών (ΕΕΥ), καλούνται να παίξουν σηµαντικό ρόλο στην εν λόγω αγορά, µε τη δραστηριοποίησή τους, στο πλαίσιο σύναψης Συµβάσεων Ενεργειακής Απόδοσης (ΣΕΑ). Αν και το σχήµα αυτό είναι σχετικά καινούργιο στην Ελλάδα αναφέρονται µερικά παραδείγµατα ανάπτυξης Χρηµατοδότησης από Τρίτους στον τοµέα του βιοαερίου. 8

9 4. Εµπόδια χρηµατοδότησης για έργα βιοαερίου στην Ελλάδα 4.1. Μεθοδολογία Η έρευνα σχετικά µε τα εµπόδια της διαδικασίας χρηµατοδότησης έργων βιοαερίου στην Ελλάδα επικεντρώθηκε σε δύο κυρίως οµάδες: τράπεζες (Ερωτηµατολόγιο Q2, Παράρτηµα Ι) και υφιστάµενους ή µελλοντικούς επενδυτές / φορείς λειτουργίας µονάδων βιοαερίου (Ερωτηµατολόγιο Q3, Παράρτηµα ΙΙ). Τα αποτελέσµατα και των δύο οµάδων δίνονται παρακάτω. Τράπεζες Πρώτα απ όλα εντοπίστηκαν οι τράπεζες που λειτουργούν στην Ελλάδα. Ο κατάλογος βασίστηκε στα µέλη της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών, 20 τακτικά και 8 συνδεδεµένα. Ακολούθως, έγινε µία πρώτη επαφή µε την Ένωση για να διερευνηθεί η δυνατότητα συνεργασίας και υλοποίησης της έρευνας µέσω αυτής. Τελικά, προτάθηκε ως πιο αποτελεσµατική λύση η απευθείας επαφή µε τις τράπεζες και η διανοµή και συλλογή του Ερωτηµατολογίου Q2 από το ΚΑΠΕ. Σε επαφή µε τα τακτικά µέλη της Ένωσης τέθηκε το ερώτηµα αν χρηµατοδοτούν έργα ανανεώσιµων πηγών ενέργειας (γενικά ή ειδικά έργα βιοαερίου). Σε δυο περιπτώσεις δεν κατέστη δυνατή η επαφή και σε µερικές περιπτώσεις η απάντηση ήταν αρνητική. Σε όσες εκ των περιπτώσεων η απάντηση ήταν καταφατική απεστάλη το ερωτηµατολόγιο Q2 και ζητήθηκε η συµπλήρωσή του (σε 11 τράπεζες). Ύστερα από σχετικές υπενθυµίσεις 6 ερωτηµατολόγια επεστράφησαν συµπληρωµένα. Επενδυτές Η έρευνα στην οµάδα στόχο των επενδυτών βασίστηκε στην αποστολή του ερωτηµατολόγιου Q3 σε πάνω από 300 αποδέκτες τους οποίους αποτελούσαν: Συµµετέχοντες στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες και τα συνέδρια του ΚΑΠΕ σχετικά µε το θέµα του βιοαερίου Επενδυτές που υπέβαλλαν ή προτίθεται να υποβάλλουν αίτηση για Άδεια Παραγωγής στην ΡΑΕ Παραγωγούς ενέργειας, µελετητές, εταιρείες συµβούλων και άλλους σχετικούς µε το βιοαέριο. Στις περισσότερες περιπτώσεις το Q3 εστάλη παράλληλα µε το Q1. Μετά από υπενθυµίσεις και τηλεφωνήµατα 21 ερωτηµατολόγια συλλέχθηκαν, τα αποτελέσµατα των οποίων αναλύονται παρακάτω Εµπόδια από την οπτική των χρηµατοδοτικών οργανισµών Τα βασικά συµπεράσµατα της ανάλυσης των αποτελεσµάτων του Q2 είναι τα ακόλουθα: Και οι 6 τράπεζες παρέχουν δάνεια για έργα ανανεώσιµων πηγών ενέργειας. Τέσσερις από αυτές παρέχουν δάνεια εδικά για έργα βιοαερίου και έχουν εξειδικευµένο προσωπικό στις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας (µόνο µία τράπεζα δήλωσε ότι έχει εξειδικευµένο προσωπικό και στο βιοαέριο). Στις περισσότερες περιπτώσεις οι τράπεζες παρέχουν τόσο δάνεια για ιδιώτες / επιχειρήσεις όσο και αυτοχρηµατοδότηση (για µεγάλου προϋπολογισµού έργα). Όλες οι τράπεζες εξετάζουν το ενδεχόµενο περιόδου χάριτος για τα έργα βιοαερίου, αλλά αυτή εξαρτάται από την µορφή του δανείου και την αξιοπιστία του επενδυτή. 9

10 Για τρεις τράπεζες είναι το ίδιο εύκολο να λάβει κάποιος δάνειο για µια µικρή µονάδα ως µεµονωµένος επενδυτής/κτηνοτρόφος ή να λάβει κάποιος δάνειο για µία µεσαία/µεγάλη µονάδα ως σύµπραξη επενδυτών/ κτηνοτρόφων (σε δύο περιπτώσεις είναι ευκολότερο να λάβει κάποιος δάνειο για µια µικρή µονάδα ως µεµονωµένος επενδυτής/κτηνοτρόφος απ ότι να λάβει κάποιος δάνειο για µία µεσαία/µεγάλη µονάδα ως σύµπραξη επενδυτών/ κτηνοτρόφων). Τα βασικά κριτήρια για να παρασχεθεί δάνειο σε έργα βιοαερίου είναι τα ακόλουθα: α) ώριµο επιχειρηµατικό σχέδιο β) υποβολή σχετικών αδειών γ) αποδεδειγµένη τεχνολογία δ) χρηµατοπιστωτική ικανότητα του επενδυτή ε) εξασφάλιση πρώτης ύλης στ) εύλογο κόστος ζ) ίδια κεφάλαια Η απαιτούµενη τεκµηρίωση που απαιτείται από τον επενδυτή για να εξεταστεί το αίτηµα ποικίλει από τράπεζα σε τράπεζα και ανάλογα την περίπτωση, αλλά γενικά απαιτείται µία οικονοµοτεχνική µελέτη, άλλα πηγές χρηµατοδότησης ή επιχορήγησης, ίδια κεφάλαια, ασφάλειες, επιχειρηµατικό σχέδιο, νοµιµοποιητικά και οικονοµικά στοιχεία. Το ποσοστό των απαιτούµενων κεφαλαίων ανέρχεται σε τουλάχιστον 25% (όπως δηλώθηκε από τρεις τράπεζες) Κατά µέσο όρο οι διαπραγµατεύσεις για την χορήγηση του δανείου διαρκούν 4-6 εβδοµάδες, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζεται περισσότερος χρόνος. Τέσσερις τράπεζες εκτιµούν τον κίνδυνο χρηµατοδότησης ενός έργου βιοαερίου γενικά ως χαµηλό και δύο ως υψηλό. Σε πέντε περιπτώσεις ο κίνδυνος χρηµατοδότησης µε δάνειο ενός έργου βιοαερίου σε σχέση µε ένα άλλο έργο ΑΠΕ εκτιµήθηκε ως υψηλότερος. Ως µερικοί από τους κινδύνους χρηµατοδότησης έργων βιοαερίου αναφέρθηκαν οι ακόλουθοι: α) αλλαγές στη νοµοθεσία για τις ΑΠΕ (µη σταθερό πλαίσιο) β) έλλειψη εµπειρίας από τους επενδυτές γ) εξασφάλιση πρώτης ύλης (συµβόλαια) δ) τεχνολογίες βιοαερίου (πολλές µη αποδεδειγµένες τεχνολογίες) Από την οπτική των τραπεζών, τα βασικά εµπόδια για την χρηµατοδότηση έργων βιοαερίου στην Ελλάδα σχετίζονται µε: α) µικρού µεγέθους επενδύσεις β) αξιοπιστία επενδυτών (νέες εταιρείες µε µικρή εµπειρία και οικονοµικό ιστορικό) γ) δηµόσια χρηµατοδότηση δ) συµβόλαια εξασφάλισης πρώτης ύλης σε προκαθορισµένη τιµή ε) ο τοµέας του βιοαερίου είναι σχετικά νέος στην Ελλάδα στ) µη σταθερό νοµοθετικό και φορολογικό πλαίσιο. Γενικά, µερικά συµπεράσµατα από την έρευνα (ακόµη και αν δεν απαντήθηκε το ερωτηµατολόγιο Q2) στις τράπεζες είναι τα εξής: Πολλές τράπεζες προσφέρουν παραδοσιακά δάνεια ή αυτοχρηµατοδότηση. Στις περισσότερες των περιπτώσεων έχουν εµπειρία από άλλα έργα ανανεώσιµων πηγών ενέργειας, αλλά η εµπειρία τους µε τα έργα βιοαερίου είναι περιορισµένη. Μερικές από αυτές έχουν ήδη αναπτύξει και παρέχουν «πράσινα προϊόντα». Υπάρχει έδαφος και διάθεση για να λάβουν περισσότερη ενηµέρωση, καθώς ο τοµέας του βιοαερίου κερδίζει έδαφος το τελευταίο έτος στην Ελλάδα. Γενικά οι τράπεζες ήταν διατεθειµένες να συµµετάσχουν στην έρευνα και είναι διατεθειµένες να δραστηριοποιηθούν στην αγορά του βιοαερίου. 10

11 4.3. Εµπόδια από την οπτική των επενδυτών Τα αποτελέσµατα των 21 ερωτηµατολογίων Q3 παρουσιάζονται παρακάτω: 1 Γενικά θέµατα 1.1 Έχετε ήδη υλοποιήσει έργο βιοαερίου στην Ελλάδα; Ποσοστό 100% απάντησε σε αυτή την ερώτηση Το 62% σχεδιάζει να υλοποιήσει, το 19% έχει ήδη υλοποιήσει και το υπόλοιπο 19% δεν έχει υλοποιήσει. 1.2 Ποια η εµπειρία σας σε σχέση µε το βιοαέριο; Ποσοστό 100% απάντησε σε αυτή την ερώτηση Όλοι δήλωσαν ότι έχουν γνώσεις σχετικά µε το βιοαέριο είτε καλές (48%) είτε µέτριες(52%). Ποιες οι γνώσεις σας σε σχέση µε το βιοαέριο; 52% 48% Καλή γνώση Μέτρια γνώση 2 Ικανοποίηση από τη διαδικασία χρηµατοδότηση στην Ελλάδα 2.1 Είναι πολύ δύσκολο σήµερα να εξασφαλίσεις ένα δάνειο γενικά Ποσοστό 95% απάντησε σε αυτή την ερώτηση Περίπου το 90% συµφωνεί ότι ο δανεισµός είναι σήµερα πολύ δύσκολος στην Ελλάδα (52% συµφωνώ απόλυτα και 37% συµφωνώ) "Είναι πολύ δύκσολο να εξασφαλίσεις οποιοδήποτε δάνειο" 11% 52% 37% Ούτε συµφωνώ ούτε διαφωνώ Συµφωνώ Συµφωνώ απ όλυτα 11

12 2.2 Είναι πολύ δύσκολο σήµερα να εξασφαλίσεις ένα δάνειο για έργο βιοαερίου Ποσοστό 95% απάντησε σε αυτή την ερώτηση Το 60% συµφωνεί ότι η χρηµατοδότηση έργων βιοαερίου µέσω δανεισµού είναι σήµερα πολύ δύσκολη στην Ελλάδα "Είναι δύσκολο να εξασφαλίσεις δάνειο για έργο βιοαερίου" 10% 0% 10% ιαφωνώ απόλυτα 10% 10% ιαφωνών Ούτε συµφωνώ ούτε διαφωνώ Συµφωνώ Συµφωνώ απόλυτα εν γνωρίζω 60% 3 Ικανοποίηση από τις τράπεζες στην Ελλάδα 3.1 Ήταν οι υπάλληλοι της Τράπεζας γνώστες των τρόπων χρηµατοδότησης έργων βιοαερίου; Ποσοστό 100% απάντησε σε αυτή την ερώτηση Το 57% δήλωσε ότι οι υπάλληλοι της Τράπεζας δεν ήταν γνώστες των τρόπων χρηµατοδότησης έργων βιοαερίου και µόνο το 5% δήλωσε το αντίθετο. Ήταν οι υπάληλοι της Τράπεζας γνώστες των τρόπων χρηµατοδότησης έργων βιοαερίου; ΝΑΙ ΌΧΙ εν γωνρίζω 3.2 Σας παρέπεµψαν σε κάποιον εξειδικευµένο υπάλληλο σε ενεργειακά έργα; Ποσοστό 90% απάντησε σε αυτή την ερώτηση Το 57% απάντησε ότι δεν τον παρέπεµψαν σε κάποιον εξειδικευµένο υπάλληλο, γεγονός που υποδεικνύει ότι κάποιες τράπεζες δεν έχουν εξειδικευµένα στελέχη σε θέµατα ΑΠΕ ή βιοαερίου. Σας παρέπεµψαν σε κάποιον εξειδικευµένο υπάλληλο σε ενεργειακά έργα; ΝΑΙ Όχι, δεν µε παρέπεµψαν σε κάποιον εξειδικευµένο Όχι, δεν προσέγγισα καµία τράπεζα 12

13 3.3 Εκτιµάτε ότι οι τράπεζες έχουν προκατάληψη µε τα έργα βιοαερίου (π.χ. υψηλό ρίσκο χρηµατοδότησης, αβέβαιη ανάπτυξη ) Ποσοστό 90% απάντησε σε αυτή την ερώτηση Οι τρεις απαντήσεις έλαβαν σχεδόν τα ίδια ποσοστά όπως φαίνεται παρακάτω Θεωρείτε ότι οι τράπεζες έχουν προκατάληψη µε τα έργα βιοαερίου; 30% 30% ΝΑΙ ΌΧΙ εν γνωρίζω 40% 4 Πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά µε προγράµµατα χρηµατοδότησης έργων βιοαερίου 4.1 Γνωρίζετε κάποιο εθνικό ή ευρωπαϊκό πρόγραµµα χρηµατοδότησης έργων βιοαερίου; Ποσοστό 90% απάντησε σε αυτή την ερώτηση Το 53 % απάντησε ότι γνωρίζει τέτοια προγράµµατα και ένα από αυτά είναι ο Αναπτυξιακός Νόµος. Γνωρίζετε κάποιο εθνικό ή ευρωπαϊκό πρόγραµµα χρηµατοδότησης έργων βιοαερίου ΝΑΙ: Αναπτυξιακός Νόµος ΝΑΙ: ΕΣΠΑ εν υπάρχουν προγράµµατα εν γνωρίζω 13

14 4.2 Παρέχουν οι τράπεζες ή οι ηµόσιες Υπηρεσίες Οδηγούς για τη χρηµατοδότηση έργων βιοαερίου; Ποσοστό 100% απάντησε σε αυτή την ερώτηση Το 57% απάντησε ότι δεν του χορηγήθηκε από κανέναν οδηγός ή λίστα ελέγχου (checklist) και το 19% δήλωσε ότι οι τράπεζες, οι δηµόσιες υπηρεσίες ή και οι δύο παρέχουν τέτοιους οδηγούς. Παρέχουν οι τράπεζες ή οι ηµόσιες Υπηρεσίες Οδηγούς για τη χρηµατοδότηση έργων βιοαερίου; Ναι, αλλά µόνο οι τράπεζες Ναι, αλλά µόνο οι ηµόσιες Υπηρεσίες Ναι, και από τους δύο ΌΧΙ εν γνωρίζω 4.3 Γνωρίζετε ποιος µπορεί να δώσει πληροφορίες για τους τρόπους χρηµατοδότησης έργων βιοαερίου; Ποσοστό 100% απάντησε σε αυτή την ερώτηση Το 57% απάντησε ότι δεν γνωρίζει ποιος µπορεί να δώσει τέτοιες πληροφορίες και το υπόλοιπο κατονόµασε διαφορετικές πηγές (πχ. ΥΠΕΚΑ, ΚΑΠΕ, ξένες τράπεζες, επενδυτές βιοαερίου). Γνωρίζετε ποιος µπορεί να δώσει πληροφορίες για τους τρόπους χρηµατοδότησης έργων βιοαερίου; ΝΑΙ ΝΑΙ: ΥΠΕΚΑ ΝΑΙ: ΚΑΠΕ ΝΑΙ: ΕΠΕΝ ΥΤΕΣ ΝΑΙ: ΞΕΝΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΌΧΙ 5 Προσωπική εµπειρία από την χρηµατοδότηση έργου βιοαερίου Στην ερώτηση αυτή υπήρχαν µόνο δύο απαντήσεις. 14

15 6 Λόγοι για τη δυσµενή διαδικασία χρηµατοδότησης έργων βιοαερίου 6.1 Ποια είναι τα βασικά προβλήµατα των διαδικασιών χρηµατοδότησης στην Ελλάδα; Ποσοστό 100% απάντησε σε αυτή την ερώτηση Το ακόλουθα γράφηµα δείχνει τις απαντήσεις. What are the main problems for financing procedures? 0% 7% 7% 28% 7% Οι τράπεζες δεν εµπιστεύονται τα έργα βιοαερίου εν υπάρχουν χαµηλότοκα δάνεια από εθνικές χρηµατοδοτούσες Αρχές Για να διεκπεραιωθεί η αίτηση δανείου απαιτούνται πολλά έγγραφα Οι υπάλληλοι των τραπεζών δεν έχουν καµία εµπειρία µε τη χρηµατοδότηση έργων βιοαερίου Απαιτείται υψηλό κεφάλαιο 19% 32% Το επιτόκιο είναι υψηλό Άλλο 6.2 Ποια είναι κατά τη γνώµη σας τα βασικά εµπόδια για τη χρηµατοδότηση έργων βιοαερίου στην Ελλάδα; Ποσοστό 53% απάντησε σε αυτή την ερώτηση Απαντήσεις: Οι τράπεζες δεν χρηµατοδοτούν νέες εταιρείες εν υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι χρηµατοδότησης Ίδια κεφάλαια Ελλιπής χρηµατοδότηση Έλλειψη γνώσεων από τις τράπεζες σχετικά µε το βιοαέριο Υψηλό κόστος επένδυσης Οικονοµική κατάσταση χώρας Γνώση σχετικά µε το βιοαέριο 7 Προσωπικά στοιχεία Οι περισσότεροι από τους συµµετέχοντες στην έρευνα είναι µελετητές έργων βιοαερίου, περίπου οι µισοί από αυτούς έχουν συµµετάσχει σε σεµινάρια σχετικά µε ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και το βασικό κίνητρο για να υλοποιήσουν ένα έργο βιοαερίου είναι ότι θεωρούν το βιοαέριο επικερδής επένδυση και το περιβαλλοντικά οφέλη του. Κατονοµάστε το κίνητρό σας για την υλοποίση έργου βιοαερίου Ενεργειακή αξιοποίηση αποβλήτων Feed in tariff ιαθεσιµότητα πρώτης ύλης ηµιουργία θέσεων εργασίας Ωριµη τεχνολογία Επικερδής επένδυση Περιβαλλοντικά οφέλη 15

16 5. Συµπεράσµατα Σήµερα, όλο και περισσότερες τράπεζες βλέπουν τις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας ως δυνατότητα για κερδοφορία και έχουν ήδη: εµπειρία και εξειδίκευση στην χρηµατοδότηση έργων ανανεώσιµων πηγών ενέργειας και εξοικονόµησης ενέργειας αναπτύξει ή εισαγάγει νέα χρηµατοδοτικά προϊόντα στην υποστήριξη επενδύσεων ανανεώσιµων πηγών ενέργειας εισαγάγει «πράσινα» προϊόντα για επενδυτές. Γενικά, µερικά συµπεράσµατα από την έρευνα στις τράπεζες είναι τα εξής: Πολλές τράπεζες προσφέρουν παραδοσιακά δάνεια ή αυτοχρηµατοδότηση. Στις περισσότερες των περιπτώσεων έχουν εµπειρία από άλλα έργα ανανεώσιµων πηγών ενέργειας, αλλά η εµπειρία τους µε τα έργα βιοαερίου είναι περιορισµένη. Μερικές από αυτές έχουν ήδη αναπτύξει και παρέχουν «πράσινα προϊόντα». Υπάρχει έδαφος και διάθεση για να λάβουν περισσότερη ενηµέρωση, καθώς ο τοµέας του βιοαερίου κερδίζει έδαφος το τελευταίο έτος στην Ελλάδα. Γενικά οι τράπεζες ήταν διατεθειµένες να συµµετάσχουν στην έρευνα και είναι διατεθειµένες να δραστηριοποιηθούν στην αγορά του βιοαερίου. Από την οπτική των τραπεζών, τα βασικά εµπόδια για την χρηµατοδότηση έργων βιοαερίου στην Ελλάδα σχετίζονται µε: µικρού µεγέθους επενδύσεις αξιοπιστία επενδυτών (νέες εταιρείες µε µικρή εµπειρία και οικονοµικό ιστορικό) δηµόσια χρηµατοδότηση συµβόλαια εξασφάλισης πρώτης ύλης σε προκαθορισµένη τιµή ο τοµέας του βιοαερίου είναι σχετικά νέος στην Ελλάδα µη σταθερό νοµοθετικό και φορολογικό πλαίσιο. Από την οπτική των επενδυτών, τα βασικά εµπόδια για την χρηµατοδότηση έργων βιοαερίου στην Ελλάδα είναι τα ακόλουθα: Οι τράπεζες δεν χρηµατοδοτούν νέες εταιρείες εν υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι χρηµατοδότησης Ίδια κεφάλαια Ελλιπής χρηµατοδότηση Έλλειψη γνώσεων από τις τράπεζες σχετικά µε το βιοαέριο Υψηλό κόστος επένδυσης Οικονοµική κατάσταση χώρας Γνώση σχετικά µε το βιοαέριο Κάποιες επισηµάνσεις γα την βελτίωση της διαδικασίας χρηµατοδότησης στην Ελλάδα είναι οι ακόλουθες: Ενηµέρωση και εκπαίδευση των στελεχών τραπεζών και των επενδυτών. Σταθερό θεσµικό πλαίσιο και περισσότερες δυνατότητες χρηµατοδότησης (δηµόσια ή ιδιωτικά κίνητρα). Νέα προϊόντα χρηµατοδότησης από τις τράπεζες και εξειδικευµένο προσωπικό σε ανανεώσιµες πηγές ενέργειας / βιοαέριο. Ώριµες επενδύσεις και πιο ολοκληρωµένες αιτήσεις από τους επενδυτές. 16

17 17 Παράρτηµα I: Ερωτηµατολόγιο Q2

18 18

19 19

20 20