ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Γ. ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΕΚΤΟΡΑΣ: ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ ΣΠΥΡΟΣ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ «ΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ» ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ : ΚΑΡΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ Α.Μ ΕΞΑΜΗΝΟ : 8 Ο ΙΟΥΝΙΟΣ 2005 ΑΘΗΝΑ 1

2 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 1. άρθ...άρθρο 2. ΒΔ...βασιλικό διάταγμα 3. γς... Γενική συνέλευση 4. ΔΣΕ... Διεθνής Σύμβαση Εργασίας 5. ΔΕΝ... Δελτίο Εργατικής Νομοθεσίας 6. ΕΕΔ...Επιθεώρηση Εργατικού δικαίου 7. επ...επόμενα 8. κ.τ.λ...και τα λοιπά 9. παρ... παράγραφος 10. ν. ή Ν...Νόμος 11. π.δ... Προεδρικό διάταγμα 12. π.χ...παραδείγματος χάρη 13. ΣΣΕ ή σ.σ.εργ... συλλογική σύμβαση εργασίας 14.Σύντ... Σύνταγμα 15. Στε...Συμβούλιο της Επικρατείας 2

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α ΜΕΡΟΣ Α. ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1) ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΡΘΡΟ 22 Σ α. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ β. ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ γ. Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ δ. ΙΣΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΑΜΟΙΒΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ε. ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΙΤΗΣΙΑ 2. ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ α. ΓΕΝΙΚΑ β. ΘΕΤΙΚΗ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ γ. ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ δ. ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ε. ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 3. ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΑΠΕΡΓΙΑΣ α. ΤΟ ΑΡΘΡΟ 23 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 1975/2001 ( ΠΑΡ2 ). β. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΠΕΡΓΙΑΣ γ. ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΠΕΡΓΙΑΣ δ. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ε. ΑΝΤΑΠΕΡΓΙΑ 4. ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΝΕΝΩΣΗΣ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 5) ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΣΗΣ ΜΕΤΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ α. ΓΕΝΙΚΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ (αρθ.4 παρ.1 Συντ.) β. ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ (αρθ.4 παρ.2 Συντ) 6. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (αρθ.5 Συντ.) α. ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ 7. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (αρθ.13 Συντ.) 3

4 Β. ΜΕΡΟΣ Α. ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΡΟΥ ΑΛΛΟΔΑΠΟΥ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ α. Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟΣΤΟΛΕΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΕΚΤΗΣ β. Η ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ Β. ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΛΑΘΡΟΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ α. Π.Α 358/1997 β. Π.Δ 359/1997 Γ.Ο ΝΟΜΟΣ 1975/1991 (ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ ΤΟΥ ΑΛΟΔΑΠΟΥ) ΚΑΙ Ο Ν 2910/2001 α. ΑΔΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ β. ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΛΛΟΔΑΠΟΥ Δ. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΕΛΛΕΙΨΗΣ ΑΔΕΙΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ Ε. TA ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ α. Η ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ β. ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΠΟΥ ΠΛΑΙΣΙΩΝΟΥΝ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ i.η αρχή της ισότητας και της ίσης μεταχείρισης των εργαζομένων ii. Εφαρμογή των αρχών ισότητας και ίσης μεταχείρισης στους αλλοδαπούς ΣΤ. ΥΠΗΚΟΟΙ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. Ζ. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ- ΑΛΛΟΔΑΠΟΥ α, Η ΦΥΣΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ β. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ γ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 4

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο άνθρωπος είναι πολυδιάστατο ων. Αποτελεί ξεχωριστή ατομική οντότητα, αλλά ταυτόχρονα είναι και μέρος του κοινωνικού συνόλου. Η εκπλήρωση των στόχων του ως ατόμου και ως μέλους της κοινωνία ς επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό μέσα από την εργασία του. Η εργασία δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να ικανοποιήσει τις πνευματικές του ανησυχίες, να δραστηριοποιηθεί μέσα στον κοινωνικό του περίγυρο, αλλά και να αποκτήσει τα υλικά εκείνα αγαθά, που του εξασφαλίζουν ένα ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης. Αποτελεί μέσο βιοπορισμό και ψυχικής ικανοποιήσεως και ολοκληρώσεως, έχει κεντρική σημασία για τη ζωή του ανθρώπου. Ως βασική εκδήλωση της ανθρώπινης προσωπικότητας η εργασία αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα που κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα στο άρθρο 22 παρ1. Η θεμελιώδης σημασία της εργασίας για τον άνθρωπο διαφαίνεται και από το γεγονός ότι γύρω από την εργασία έχει αναπτυχθεί ολόκληρη επιστήμη, η επιστήμη του εργατικού δικαίου, βασικοί στόχοι του οποίου αποτελούν κατά πρώτα η διαφύλαξη των συμφερόντων των εργαζόμενων, αλλά και των εργοδοτών και η εύρυθμη λειτουργία των εργασιακών σχέσεων. Εργασία είναι το σύνολο των ενεργειών του ανθρώπου που αποσκοπεί κατά κύριο λόγο στην παραγωγή αξιολογικά αποτιμητού αποτελέσματος 1.Αποτελεί συνεπώς εργασία όχι οποιαδήποτε δραστηριότητα, αλλά μόνο η άμεσα ή έμμεσα αμειβόμενη ή κερδοσκοπική απασχόληση 2 Είναι κάθε απασχόληση του ανθρώπου, κάθε μορφή δραστηριότητας με κάποιο σκοπό. Σκοπός της εργασίας μπορεί να είναι οποιοσδήποτε, αρκεί να είναι θεμιτός, δηλαδή όχι παράνομος ή ανήθικος. Το είδος της εργασίας είναι αδιάφορο, μπορεί να είναι σωματική ή πνευματική, να συνίσταται σε ενεργεί α θετική ή σε απλή παρουσία σε ένα τόπο. Επίσης η ετοιμότητα για παροχή εργασίας, η δέσμευση δηλαδή του χρόνου του εργαζομένου χωρίς εγρήγορση των πνευματικών ή σωματικών δυνάμεων του, μπορεί να είναι αντικείμενο σχέσεως εργασίας, όποτε νομικά εξομοιώνεται με την εργασία 3. Το επάγγελμα αποτελεί μια μορφή απασχόλησης αλλά σε σταθερή και συστηματική βάση με βασικό σκοπό τον βιοπορισμό. Στο ευρύτερο εννοιολογικό πεδίο του επαγγέλματος, προστίθενται οι έννοιες του μισθωτού, του εργοδότη και του μισθού. Μισθωτός είναι το φυσικό πρόσωπο το οποίο παρέχει με αμοιβή εξαρτημένη εργασία βάση σχέσεως του εργατικού δικαίου, είναι δηλαδή το φυσικό πρόσωπο το οποίο απασχολείται στην οργανωμένη εκμετάλλευση του εργοδότη. 1 Βλ. Ανδρέα Γ. Δημητρόπουλου, Παραδόσεις Συνταγματικού Δικά ίου Ι Ι Ι, Θ έκδοση, Αθήνα 200, σελ Βλ. 2 Βλ.. Δαγτόγλου Π. Δ, Ατομικά Δικαιώματα Β, εκδόσεις Σάκκαυλα, 1991, Αθήνα Κομοτηνή σελ Βλ. Αλέξανδρου Καρακατσάνη, Ατομικό Εργατικό Δίκαιο, εκδόσεις Σάκκουλα, 1995, σελ.42 5

6 Από την άλλη πλευρά, ο εργοδότης αποτελεί το πρόσωπο στο οποίο προσφέρει την εργασία του ο μισθωτός και την οποία ακριβώς εργασία χρησιμοποιεί βάση της σχέσεως εξαρτημένης εργασίας. Έτσι ο εργοδότης εμφανίζεται στην εργασιακή σχέση του με τον μισθωτό, τόσο με την ιδιότητα του αντί συμβαλλομένου στην ατομική σχέση εργασίας, όσο και με την ιδιότητα του φορέα των λειτουργικών εξουσιών στην εκμετάλλευση. Η αντιπαροχή του εργοδότη στον μισθωτό για την εργασία που του παρέχει, αποτελεί από νομικής πλευράς ο μισθός, το οικονομικό δηλαδή αντάλλαγμα ή αλλιώς η οικονομική αποτίμηση της αξίας της προσφερόμενης εργασίας. Η έννοια της εργασίας που προσφέρεται στην υπηρεσία άλλου προσώπου το οποίο και την αξιοποιεί, αποτελεί κεντρική έννοια στο εργατικό δίκαιο. Πεδίο εφαρμογής του εργατικού δικαίου είναι οι σχέσεις εργασίας ιδιωτικού δικαίου. Οι εργασιακές σχέσεις του δημόσιου τομέα, δηλαδή των δημοσιών υπαλλήλων, των υπαλλήλων της τοπικής αυτοδιοίκησης και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, δεν καλύπτονται από τις διατάξεις του, διέπονται από το δημοσιοϋπαλληλικό δίκαιο, που ανήκει στον κλάδο του δημοσίου δικαίου. Από τις βασικές αρχές και επιδιώξεις του εργατικού δικαίου αποτελεί καταρχήν η προστατευτική κοινωνική αρχή που αποτελεί την πράξη της έννοιας της επέμβασης του δικαίου στον κοινωνικό χώρο για την προστασία κυρίως των εργαζομένων μέσα στο πλαίσιο της κοινωνικής και οικονομικής διαφοροποίησης. Με δεδομένο το ότι το εργατικό δίκαιο αποτελεί το χώρο εφαρμογής του δικαίου της προσωπικότητας και ότι ο κοινωνικός τομέας αποτελεί το αντικείμενο του, βασική αρχή του αποτελεί τόσο ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας του όσο και η πραγματοποίηση σε μεγάλη κλίμακα της κοινωνικής αυτονομίας, μέσα από τη συνταγματική πλέον αναγνώριση των φορέων συλλογικών συμφερόντων και της ελευθερίας δράσεως τους, δηλαδή τη συνδικαλιστική ελευθερία. 6

7 Α ΜΕΡΟΣ Α. ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1. ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΡΘΡΟ 22 Σ Το άρθρο 22 Συντ καθιερώνει το δικαίωμα της εργασίας ως μέσο βιοπορισμού και ψυχικής ικανοποίησης του ανθρώπου. Ως «εργασία» νοείται κατά την έννοια του αρθ.22, όχι οποιαδήποτε δραστηριότητα αλλά μόνο η άμεσα ή έμμεσα αμειβόμενη ή κερδοσκοπική απασχόληση 4. Η εθελοντική εργασία αποτελεί συμμετοχή στην κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας που προστατεύεται από το αρθ.5 παρ.1. Ο όρος «εργασία» περιλαμβάνει κάθε μορφή εργασίας: την ευκαιριακή όσο και την συστηματική δραστηριότητα, Συγκεκριμένα το άρθ.22: Κατοχυρώνει το κοινωνικό δικαίωμα της εργασίας Κατοχυρώνει το δικαίωμα ίσης αμοιβής για εργασία ίσης αξίας Θεσπίζει την υποχρέωση του κράτους να μεριμνά για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πολιτών, για την ηθική ή υλική εξύψωση του εργαζόμενου αγροτικού και αστικού πληθυσμού και για την κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων α. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Από τη διατύπωση του ορισμού της εργασίας προκύπτει πως ο χαρακτήρας της είναι διττός: οικονομικός και κοινωνικός. Ο πρώτιστος σκοπός του εργαζομένου είναι η αμοιβή αφού αυτή συνδέεται σε τελική ανάλυση με την ίδια την επιβίωση του ανθρώπου. Ταυτόχρονα όμως η εργασία αποτελεί σημαντικό παράγοντα διαμόρφωσης της προσωπικότητας του. Μέσα στον εργασιακό χώρο ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή με τους συνανθρώπους του, καλλιεργεί και αναπτύσσει τις πνευματικές του ανησυχίες. Ο προσδιορισμός των θέσεων, των όρων της αμοιβής εργασίας γίνεται κατά βάση με κριτήρια οικονομικά. Για το λόγο αυτό είναι ορθότερη υπαγωγή του δικαιώματος εργασίας στον οικονομικό χώρο, χωρίς να παραγνωρίζεται η τεράστια κοινωνική του σημασία. Πυρήνας του περιεχομένου του δικαιώματος εργασίας, σε συνδυασμό με τις διατάξει ς που κατοχυρώνουν το δικαίωμα της προσωπικότητας, είναι η υποχρέωση του εργοδότη για απασχόληση των μισθωτών που συνδέονται με έγκυρη σύμβαση εργασίας. Η κατοχύρωση του δικαιώματος εργασίας δε συμβιβάζεται ούτε με την κατοχύρωση της ελευθερίας στην επιχειρηματική δράση, γιατί αφαιρεί από τον επιχειρηματία τη δυνατότητα του ελεύθερου καθορισμού του σκοπού της επιχείρησης, ούτε με την ελευθερία της εργασίας, γιατί με αυτή λείπει η δυνατότητα έλεγχου του μεγέθους της προσφερόμενης εργασίας, ούτε τέλος με το δικαίωμα ιδιοκτησίας, γιατί ο εξαναγκασμός κάποιου σε χρησιμοποίηση εργασιακής δύναμης που δεν τη χρειάζεται οδηγεί σε άρση της οικονομικής ωφελείας από την εκμετάλλευση της ιδιοκτησίας. 4 Βλ.. Δαγτόγλου Π. Δ, Ατομικά Δικαιώματα Β, εκδόσεις Σάκκαυλα, 1991, Αθήνα Κομοτηνή σελ

8 Η πραγματική νομική διάσταση του δικαιώματος εργασίας γίνεται κατανοητή αν κατανοήσουμε την τριπλή αποστολή που του επί φυλάσσεται. Το δικαίωμα εργασίας διασφαλίζεται κατά κύριο λόγο ως αντικειμενική κατάσταση στη συλλογική του διάσταση, από την οποία προκύπτον μερικότερες ατομικές αξιώσεις. Κατά πρώτο λόγο α να φέρεται η υποχρέωση του κράτος να λάβει τα προσήκοντα μέτρα γι α την ομαλή λειτουργία της αγοράς εργασίας που μπορούν να αποτελούν θεμιτούς συνταγματικούς περιορισμούς στο δικαίωμα της ιδιοκτησίας και στο δικαίωμα επιχειρηματικής δράσης, από τα οποία να προκύπτει συγκεκριμένη προστασία για τον φορέα του δικαιώματος εργασίας. Ο εργαζόμενος μπορεί να αξιώσει από τον εργοδότη αποζημίωση σε περίπτωση παράλειψης θέσπισης αντικειμενικών κριτηρίων στο χώρο της εργασίας, έχει δικαίωμα για ισότιμη μεταχείριση κατά την κατάληψη θέσεων του δημοσίου β. ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Με βάσει το αρθ. 22 Συντ. «η εργασία αποτελεί δικαίωμα και προστατεύεται από το Κράτος, που μεριμνά για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πολιτών και για την ηθική και υλική εξύψωση του εργαζόμενου αγροτικού και αστικού πληθυσμού». Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή το κράτος υποχρεούται να εξασφαλίζει στους πολίτες θέση εργασίας αμειβόμενη και ανάλογη με τις ικανότητες του καθενός, αξιοπρεπείς όρους και συνθήκες εργασίας καθώς και εξουσία για συλλογική οργάνωση. Η εν λόγω διάταξη δε θεμελιώνει πραγματικό δικαίωμα των πολιτών απέναντι στο κράτος για εξεύρεση εργασίας, για τοποθέτηση σε εργασία, ούτε βέβαια αξίωση των εργαζομένων απέναντι στους εργοδότες για κατάληψη κενών θέσεων. Καλείται το κράτος σε πολιτική πλήρους απασχόλησης με μέτρα οποιοσδήποτε μορφής, που μπορεί να συνδέονται είτε με τη γενικότερη οικονομική πολιτική ώστε να προσφέρονται ευκαιρίες απασχόλησης, είτε μ ε την προστασία της θέσης των εργαζομένων 5. Παρά όμως το χαρακτήρα της διάταξης ως κατευθυντήριας γραμμής, περιέχονται σ' αυτή στοιχεία θετικού κανόνα, δικαίου, η παράβαση του οποίου από το νομοθέτη να οδηγεί σε κρίση περί συνταγματικότητας. Μετά το Σύνταγμα του 1975 σταθεροποιήθηκε η όλη εργατική και κοινωνική νομοθεσία που ίσχυε, όσον αφορά τι ς προβλεπόμενες διαδικασίες για διευκόλυνση των εργαζομένων να βρίσκουν αμέσως κενές εργατικές θέσεις ή να λαμβάνουν επίδομα ανεργίας από τον ΟΑΕΔ ή να. εργάζονται με υγιείς και ασφαλείς συνθήκες εργασίας, ώστε νόμος ο οποίος θα περιορίζει τα δικαιώματα αυτά θα είναι αντισυνταγματικός. Συνεπώς, από τη διάταξη αυτή συνάγεται αμέσως ο θετικός κανόνας ότι ο νομοθέτης όχι μόνο δε μπορεί πλέον να προσβάλλει το εργατικό και κοινωνικό αυτό κεκτημένο, αλλά υποχρεούται να, θέσπιζα διατάξεις που να κατοχυρώνουν ακόμη καλύτερα τη θέση των εργαζομένων Το κεκτημένο λοιπόν αυτό με το άρθρο 22 παρ. 1 εδάφιο α' του Συντάγματος καθίσταται απρόσβλητο και δεκτικό συμπλήρωσης μόνο υπέρ των εργαζομένων. Ο κανόνας αυτός δικαίου, τόσο ως προς το πρώτο σκέλος του σχετικά με τη διασφάλιση δυνατοτήτων α απασχόλησης, όσο και ως προς το δεύτερο σχετικά με τη βελτίωση των 5 Βλ Καρακατσάνης Α, Η Επίδραση του Συντάγματος του 1975 επι του ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου, εκδόσεις Σάκκουλα 1975 σελ 35 8

9 συνθηκών εργασίας, θεμελιώνει ένα κοινωνικό κεκτημένο, το οποίο είναι απόλυτο, με την έννοια ότι εφόσον έχουν θεσπισθεί νομοθετικά και υλοποιηθεί στην πράξη κρατικές δράσεις με αντίστοιχο περιεχόμενο, όπως η ίδρυση και λειτουργία του ΟΑΕΔ, δεν επιτρέπεται η ολοσχερής κατάργηση τους ούτε και ο αδικαιολόγητος δραστικός περιορισμός τους. Το κοινωνικό δικαίωμα εργασίας έχει ως περιεχόμενο, πέραν της ελευθερίας εργασίας, το καθήκον του Κράτους απέναντι στα άτομα για εξασφάλιση πρόσφορων όρων εργασίας για την ικανοποίηση του εργαζομένου και για την πρόοδο αυτού, την εξειδίκευση των δικαιωμάτων του εργαζομένου και την αναγνώριση του θεσμού των συλλογικών συμβάσεων εργασίας. Το δικαίωμα αυτό, όπως θα αναπτυχθεί παρακάτω, δε συνιστά αξίωση του καθενός να του εξασφαλίζει το κράτος συγκεκριμένη αμειβόμενη θέση εργασίας, αλλά μόνο μι α υποχρέωση του για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης γι α όσους μπορούν και θέλουν να εργασθούν. Το δικαίωμα εργασίας περικλείει μι α σύνθεση εξουσιών, οι οποίες συνοψίζονται: α) στην αξίωση για εξασφάλιση μιας αμειβόμενης θέσης σε κάθε ικανό άτομο που επιθυμεί να εργασθεί (αρχή του βιοπορισμού). Για τη διασφάλιση της αξίωσης αυτής απαιτούνται εγγυήσεις για τη δυνατότητα απόκτησης μιας θέσης εργασίας και τη δυνατότητα διατήρησης της, β) στην αξίωση γι α εξασφάλιση θέσης ανάλογα με τις ικανότητες του ενδιαφερόμενου (αρχή της εξατομίκευσης), γ) στην αξίωση απασχόλησης με όρους και συνθήκες που διασφαλίζουν την αξιοπρέπεια των εργαζομένων. Δε μπορεί να νοηθεί δικαίωμα απασχόλησης κατά τρόπο αφηρημένο για οποιαδήποτε απασχόληση με οποιεσδήποτε συνθήκες (αρχή της εξειδίκευσης) και δ) στην αξίωση του φορέα της εργασίας για προστασία του δικαιώματος εργασίας από προσβολή τρίτων και την εξασφάλιση σε αυτόν της εξουσίας για την προστασία των συνδεόμενων με την εργασία συμφερόντων 6. Υποκείμενα του δικαιώματος της εργασίας είναι όλα τα φυσικά πρόσωπα. Για λόγους όμως προστασίας αυτών των ίδιων, ο νόμος πρόβλεπα σχετικά με ορισμένες εργασίες ή επαγγέλματα ότι οι ενδιαφερόμενοι δεν μπορούν να τα ασκήσουν πριν συμπληρώσουν μια ορισμένη ηλικία (απαγόρευση εργασίας ανηλίκων μέχρι 15 ετών) και δεν δικαιούνται να το ασκούν όταν υπερβούν μια ορισμένη ηλικία. γ. Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, η εργασία αποτελεί το βασικό μέσο βιοπορισμού του ανθρώπου αλλά και το βασικό μέσο διάπλασης των ικανοτήτων και των ιδιοτήτων που τον χαρακτηρίζουν. Η ελευθερία εργασίας εντάσσεται παραδοσιακά στις οικονομικές ελευθερίες, γιατί εκφράζει το δικαίωμα του καθενός για οικονομική αξιοποίηση των προσωπικών του δυνατοτήτων για εργασία, επιλογή και η άσκηση επαγγέλματος αποτελούν κορυφαίες στιγμές στη ζωή του ανθρώπου, αφού καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη μετέπειτα πορεία κι εξέλιξη του. Το δικαίωμα εργασίας ως ελευθερία εργασίας έχει ως περιεχόμενο την ελεύθερη από κρατικές παρεμβάσεις επιλογή και αλλαγή εργασίας, την ελεύθερη πρόσβαση στην επαγγελματική εκπαίδευση κι επιμόρφωση και την ελεύθερη 6 Βλ Κουκιάδη Ι, Εργατικό δίκαιο, Β έκδοση εκδόσεις Σάκκουλα 1995, σελ 50 9

10 κατά χρόνο, τόπο και τρόπο άσκησης επαγγέλματος 7. Η ελευθερία της εργασίας περί λαμβάνει και την ελευθερία παύσης της εργασίας, που στη συλλογική της μορφή συνδέεται με το δικαίωμα εργασίας, καθώς και την ελευθερία μη εργασίας, που σημαίνει την απαγόρευση κάθε μορφής αναγκαστικής εργασίας. Θετική ελευθερία εργασίας : περιλαμβάνει την ελευθερία του ατόμου σε σχέση με την επιλογή του είδους και των λοιπών όρων εργασίας καθώς επίσης και το δικαίωμα για την ελεύθερη αλλαγή τους. Οποιοσδήποτε νομοθετικός περιορισμός της θεωρείται αντισυνταγματικός, εκτός αν αποτελεί αναγκαίο μέτρο για την εξυπηρέτηση του γενικού συμφέροντος, δικαιολογείται από το συγκεκριμένο είδος εργασίας και αφορά όλα τα άτομα που τελούν υπό ίδιες συνθήκες. Αρνητική ελευθερία εργασίας : συνίσταται στην αξίωση κάθε ανθρώπου να μην εξαναγκάζεται με τη χρήση βίας ή με την απειλή κυρώσεων και παρά τη θέληση του, να παρέχει την εργασία του σε άλλον να απασχολείται υπό ανεπιθύμητες συνθήκες ή να μην παύσει την παροχή της εργασίας του 8. Από τη ρητή απαγόρευση της αναγκαστικής εργασίας, το Σύνταγμα προβλέπει εξαιρέσεις, πρώτον υπό έκτακτες συνθήκες και δεύτερον στα πλαίσια της τοπικής αυτοδιοίκησης. Και οι δύο αυτές εξαιρέσεις αποτελούν περιπτώσεις «κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης» που είναι χρέος όλων τω ν πολιτών και τη ν εκπλήρωση του οποίου δικαιούται το κράτος να αξιώνει. δ. ΙΣΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΑΜΟΙΒΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Το δικαίωμα της αμοιβής για ίσης αξίας εργασία καθιερώνεται στο αρθ. 22 παρ.1 εδ.β Συντ., είναι όμως φανερό ότι αποτελεί και αυτό μια άδικη μορφή της γενικής αρχής της ισότητας.(αρθ.4 Σ). Ενώ η διάταξη του αρθ.22 παρ1 εδ.β.συντ ρυθμίζει ειδικά την ίση μεταχείριση στην αμοιβή, η αρχή της ίσης μεταχείρισης, ως γενική αρχή του εργατικού δικαίου, δεν περιορίζεται μόνο σε ζητήματα αμοιβής, αλλά καλύπτει όλους τους όρους εργασίας και αποτελεί κριτήριο ελέγχου της εργοδοτικής συμπεριφοράς στο σύνολο της 9. Ουσιώδης είναι η διαφοροποίηση έναντι της γενικής αρχής της ισότητας, για την οποία θα γίνει λόγος παρακάτω,,ως προς τους φορείς και τους αποδέκτες των δικαιωμάτων που απορρέουν από το αρθ.22 παρ. 1 εδ.β Συντ. Εφόσον το Σύνταγμα κάνει λόγο για όλους τους εργαζομένους, πρόδηλο είναι ότι φορείς του δικαιώματος για ίση αμοιβή είναι και οι αλλοδαποί, ενώ αποδέκτες των επιταγών του καθίσταται κατά πρώτο λόγο ο εργοδότης. Παράλληλα όμως δεσμεύεται και ο νομοθέτης και άρα η ισότητα της αμοιβής επιβάλλεται και όταν πρόκειται για παροχή που χορηγείται με διάταξη νόμου. Τέλος η έννοια της αμοιβής στοαρθ.22 παρ 1 εδ. β Συντ. είναι ευρύτατη, περιλαμβάνοντας όχι μόνο το μισθό αλλά και κάθε είδους επιδόματα και οποιεσδήποτε άλλες παροχές, έστω και αν αυτές δεν είναι ισότητας. Κάθε εργοδότης, ανεξάρτητα από τη 7 Βλ. Π. Δ. Δαγτόγλου Ατομικά Δικαιώματα, εκδόσεις Σάκκαυλα, 1991, σελ Βλ. Κώστα Χ. Χρυσόγονου Η απαγόρευση της αναγκαστικής εργασίας και η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 1992, σελ. 41επ 9 Βλ Ζερδελής Δ Ατομικές Εργασιακές σχέσεις, εκδόσεις Σάκκουλας,Αθήνα Κομοτηνή 1999, σελ

11 νομική μορφή με την οποί εμφανίζεται, οφείλει να μην κάνει καμία διάκριση σε βάρος των εργαζόμενων με βάση το φύλο, τι ς πεποιθήσεις κλπ. Η απόφαση της Ολομελείας του Αρείου Πάγου 348/ κάνει δεκτή την άποψη ότι ο εργοδότης χρησιμοποιώντας περισσότερα με αμοιβή άτομα, αδιακρίτως φύλου, τα οποία έχουν τα ίδια προσόντα και παρέχουν τι ς ίδιες υπηρεσίες, υποχρεούται, ανεξαρτήτως χρόνου και τρόπου προσλήψεως αυτών, να τα μεταχειρίζεται ομοιόμορφα από απόψεως παροχών, α οποίες "παρέχονται είτε μονομερώς είτε συμβατικώς, εκτός αν δικαιολογείται εξαίρεση εξαιτίας ειδικού και σοβαρού κατ' αντικειμενική κρίση λόγου. Η μόνη επιτρεπόμενη διαφοροποίηση στην αμοιβή είναι εκείνη που εξασφαλίζει την ισότητα της αμοιβής, δηλαδή η άξια της παρεχόμενης εργασίας. Ισότητα αμοιβής δε σημαίνει οπωσδήποτε ισότητα αποδοχών, αλλά ισότητα πληρωμής εργασίας ίσης αξίας. και πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν κατά τον καθορισμό της αμοιβής η απόδοση του κάθε εργαζόμενου. Σύγκριση μπορεί να γίνει μόνο εφόσον η εργασία παρέχεται υπό τις ίδιες συνθήκες. Ίδιες συνθήκες δεν υπάρχουν και συνεπώς δικαιολογούνται διαφορές που προκύπτουν βάσει της αρχαιότητας ή βάσει των ειδικών προσόντων ορισμένων εργαζόμενων. Η νομολογία (ΑΠ 211/1992) 11 δέχεται ότι οι διαφοροποιήσεις επιτρέπονται «επί ακουσίων παροχών όταν αυτές είναι δίκαιες κι εύλογες, ως δικαιολογούμενες από τη συνδρομή ειδικού και σοβαρού κατ' αντικειμενική κρίση λόγου, επί νομοθετικών δε ρυθμίσεων αν επιβάλλονται από λόγους γενικότερου κοινωνικού ή δημοσίου συμφέροντος». Απαραίτητη προϋπόθεση για να θεμελιωθεί υποχρέωση ίσης μεταχείρισης είναι α εργαζόμενα \α απασχολούνται στον ίδιο εργοδότη και να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ταυτόχρονα. Σύμφωνα με την προαναφερθείσα απόφαση του ΑΕΔ 16/1983, αποδέκτες των δικαιωμάτων που απορρέουν από το άρθρο 22 του Συντάγματος είναι εργαζόμενοι α οποίοι παρέχουν απ' αμοιβή εξαρτημένη εργασία σε φυσικά και νομικά πρόσωπα με βάση σχέση ιδιωτικού δίκαιου, αποκλείοντας έτσι ελεύθερους επαγγελματίες και δημοσίους υπάλληλους. Η κρίση αυτή σχετικά με τους δημοσίους υπάλληλους δε μας βρίσκει σύμφωνους, διότι το συγκεκριμένο άρθρο κάνει λόγο για εργαζόμενους, χωρίς να εξειδικεύει αν πρόκειται για σχέσεις εργασίας διεπόμενες από το ιδιωτικό ή το δημόσιο δίκαια Το γεγονός ότι αυτοί προστατεύονται τόσο από το άρθρο 4 παρ. 1 του Συντάγματος όσο και από το ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο δεν επηρεάζει την κρίση ότι αυτοί μπορούν να, απολαμβάνουν της προστασίας του άρθρου 22 παρ. 1 εδ. β' του Συντάγματος. Ειδικότερα, σύμφωνα με άρθρο της Συνθ. ΕΟΚ η αρχή της ίσης αμοιβής ανδρών και γυναικών επεκτείνεται και στους εργαζόμενους με σχέση εργασίας δημοσίου δικαίου. Λόγω της άμεσης ισχύς της διάταξης αυτής του πρωτογενούς κοινοτικού δικαίου δε μπορεί να ισχύει η διάταξη του άρθρου 5 του νόμου 1414/1984, η οποία κατοχυρώνει την ισότητα μόνο για παροχή εργασίας που διέπεται από το ιδιωτικό δίκαιο. 10 Βλ Επιθεώρηση Εργατικού Δικαίου 1985, σελ Βλ Ελληνική Δικαιοσύνη 1995, σελ 57 11

12 ε. ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΙΤΗΣΙΑ Συλλογική αυτονομία είναι η νομική ικανότητα των συνδικαλιστικών οργανώσεων εργαζομένων και εργοδοτών να καθορίζουν τους όρους εργασίας και τα μεταξύ τους δικαιώματα και υποχρεώσεις συνάπτοντας συμφωνίες (συλλογικές συμβάσεις εργασίας) που έχουν χαρακτήρα κανόνα δικαίου και δεσμεύουν άμεσα τα μέλη τους. Η σύναψη των συλλογικών συμβάσεων εργασίας αποτελεί το σπουδαιότερο δικαίωμα που απορρέει από τη διαπραγματεύσεων θα πρέπει να είναι δυνατή η λειτουργία της διαιτητικής διαδικασίας ακόμα και όταν δεν την αποδέχονται και τα δύο μέρη της συλλογικής δι αφοράς. H διαιτησία συμβάλλει στη συνομολόγηση αμοιβής και όρων εργασίας, οι οποίοι συμβιβάζονται κατά κανόνα με τη γενική οικονομική κατάσταση και την εισοδηματική πολιτική του κράτους. Ο διαιτητής είναι εκ των πραγμάτων υποχρεωμένος να εκτιμήσει τα επιχειρήματα όλων των πλευρών και να κατάληξα σε αποφάσεις που ικανοποιούν κατά το δυνατόν όλους, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη σταθερότητα και την ανάπτυξη της οικονομίας 12 Το αρθ.22 παρ.2 Συντ. προβλέπει ότι :«με νόμο καθορίζονται α γενικοί όροι εργασίας, που συμπληρώνονται από τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας συναπτόμενες με ελεύθερες διαπραγματεύσεις και, αν αυτές αποτύχουν, με τους κανόνες που θέτει η διαιτησία». Από τη διατύπωση αυτή προκύπτει ότι στη ρύθμιση των όρων έργα σία ς προηγούνται οι ελεύθερες συλλογικές διαπραγματεύσεις και οι ΣΣΕ. Σε περίπτωση όμως αποτυχίας αυτών τότε η ρύθμιση των όρων εργασίας πρέπει \α γίνεται με κανόνες που θετά η διαιτησία. Διαιτησία είναι μια διαμεσολάβηση μεταξύ των αντίπαλων συνδικαλιστικών οργανώσεων, που πραγματοποιείται μετά την αποτυχία των συλλογικών διαπραγματεύσεων και όταν πλέον επίκειται η έναρξη εργατικών αγώνων ή μετά την έναρξη εργατικών αγώνων. Σκοπός της είναι να προλάβει την έναρξη ή να επιτύχει τη λήξη των εργατικών αγώνων, γεγονός που περιορίζει τις δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις τους και υποβοηθά στη σύναψη ΣΣΕ 13. Η διαιτησία εμφανίζεται υπό περισσότερες μορφές. Είναι είτε προαιρετική είτα υποχρεωτική είτε αποτελείται από προαιρετικά και υποχρεωτικά στοιχεία. Στη διαιτησία του αρθ.22 παρ 2 Συντ. υπάγεται καταρχήν μορφή εκείνη διαιτησίας, της οποίας η έναρξη εξουσιάζεται και από τα δύο μέρη της συλλογικής διαφοράς και η οποία όμως καταλήγει σε δεσμευτική για τα μέρη απόφαση. Η μορφή αυτή διαιτησίας είναι η προαιρετική και συμβιβάζεται με τις εγγυήσεις της συνδικαλιστικής ελευθερίας και το δικαίωμα της απεργίας. Στην έννοια όμως του ίδιου άρθρου υπάγονται και μορφές υποχρεωτικής διαιτησίας, μορφές δηλαδή διαιτησίας που δεν εξουσιάζονται και από τα δύο μέρη της συλλογικής διαφοράς. Από τη διατύπωση του άρθρου αυτού προκύπτει ότι σε περιπτώσεις αποτυχίας των ελεύθερων συλλογικών 12 Βλ Γκούτος Χ, Εργατικό Δίκαιο Αθήνα 1999 σελ ΛΕΒΕΝΤΗΣ, Γ. Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, Δελτίο Εργατικής Νομοθεσίας, Αθήνα, 1996, σελ

13 2) ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ α. ΓΕΝΙΚΑ Η ανάγκη για συντονισμένη εκπροσώπευση των εργαζομένων προς τους ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής εμφανίζεται έντονα κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης. Το συνδικαλιστικό κίνημα γιγαντώθηκε ουσιαστικά μέσα στον εικοστό αιώνα μέσα από μαζικούς αγώνες τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Η πορεία τους προς την κατοχύρωση των βασικών διεκδικήσεων του δεν ήταν ούτε αναίμακτη ούτε προδιαγεγραμμένη. Ιδιαίτερα στις μέρες μας τα συνδικαλιστικά κινήματα γνωρίζουν μια πολλαπλότητα εκφάνσεων και δυναμικής που συνδέεται στενά με την πολιτική και συνταγματική παράδοση κάθε Χώρας. Ο προσδιορισμός της έννοιας της συνδικαλιστικής ελευθερίας περιέχει αρκετές δυσχέρειες. Η συνδικαλιστική ελευθερία δεν αποτελεί γενικό δικαίωμα κάθε μέλους μιας οποιασδήποτε κοινωνικής ομάδας για τη συλλογική προάσπιση των κοινών οικονομικών ή άλλης φύσης συμφερόντων τους. Αυτό, βέβαια, δεν εμποδίζει τις διάφορες κοινωνικές ομάδες στο πλαίσιο του γενικότερου δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι να οργανώνονται και να ενεργούν συλλογικά. Η δράση τους όμως αυτή δεν καλύπτεται από την συνδικαλιστική ελευθερία, την οποία οι έννομες τάξεις έχουν αναγνωρίσει ως ειδικό δικαίωμα για την προάσπιση των κοινών συμφερόντων αυτών που ασκούν κάποιο επάγγελμα. Η συνδικαλιστική ελευθερία στηρίζεται και στην ιδέα της αλληλεγγύης των μελών μιας επαγγελματικής ομάδας ή τάξης και στην ανταγωνιστική ιδέα, γιατί αποβλέπει στην προάσπιση των κοινών συμφερόντων από αντίθετα συμφέροντα μιας άλλης επαγγελματικής ομάδας ή τάξης. Η αρχή του ανταγωνισμού των συμφερόντων ή της αντιπαράθεσης βρίσκει τη νομική της καθιέρωση στην αμοιβαία για τους μισθωτούς και για τους εργοδότες αναγνώριση του συνδικαλιστικού δικαιώματος, στην απαγόρευση της δημιουργίας μικτών συνδικαλιστικών οργανώσεων (άρθρο 14 3 ν. 1264/1982), στην κατοχύρωση του δικαιώματος απεργίας και σε άλλες ακόμη διατάξεις. Πρωτίστως όμως αποτελεί βασικό στοιχείο για την έννοια των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Με βάση όσα ειπώθηκαν το συνδικαλιστικό δικαίωμα, που αποτελεί προηγμένη μορφή της συνδικαλιστικής ελευθερίας, θα μπορούσε να ορισθεί ως το δικαίωμα, κάθε επαγγελματία να οργανώνεται και να δρα ελεύθερα με άλλους συναδέλφους του για την υπεράσπιση και την προαγωγή των κοινών συμφερόντων, υλικών και ιδεολογικών, που δημιουργούνται για την κοινωνική ομάδα η τάξη στην οποία ανήκουν 14. Η κατοχύρωση της συνδικαλιστικής ελευθερίας ως ατομικό δικαίωμα στο Σύνταγμα είναι σχετικά πρόσφατο δημιούργημα. Στις διάφορες χώρες του κόσμου η συνδικαλιστική δράση πέρασε από τις εξής φάσεις : την περίοδο της απαγόρευσης ακολούθησε η περίοδος της ανοχής η οποία τελικά έληξε με τη συνταγματική κατοχύρωση της συνδικαλιστικής ελευθερίας. Η κατοχύρωση αυτή θεωρήθηκε μια απαραίτητη καινοτομία του Ελληνικού Συντάγματος το οποίο ακολούθησε το πνεύμα αλλαγής των περισσότερων Συνταγμάτων της Ευρώπης. 14 Βλ, Εργατικό δίκαιο, Συλλογικές εργασιακές σχέσεις, Κουκιαδης Ι. σελ 1-3,

14 Στη χώρα μας αρχικά η Συνταγματική ελευθερία αναζητήθηκε στα πλαίσια του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι. Το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι (άρθρο 12 συντ) αποτελεί τη νομική βάση για τη συνένωση μισθωτών και εργοδοτών σε αντίστοιχες επαγγελματικές οργανώσεις. Συγκεκριμένα, το άρθρο αυτό κατοχυρώνει: α)το ατομικό δικαίωμα σχηματισμού συλλογικών οργανώσεων, ιδρύσεως δηλαδή επαγγελματικών οργανώσεων, όπως και προσχωρήσεως σ' αυτές, και β) σειρά δικαιωμάτων των ίδιων των επαγγελματικών οργανώσεων 15 Μεταξύ της συνδικαλιστικής ελευθερίας και του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι υπάρχουν ουσιώδεις διαφορές αναφορικά με το σκοπό, τα μέσα και το φορέα του δικαιώματος. Ειδικότερα το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι αποβλέπει σε κάθε μη κερδοσκοπικό σκοπό, ενώ η συνδικαλιστική ελευθερία έχει συγκεκριμένο σκοπό, τη διαφύλαξη και προαγωγή των εργασιακών και οικονομικών συμφερόντων των εργαζομένων. Επιπροσθέτως, τα κύρια μέσα για την επίτευξη του σκοπού της συνδικαλιστικής ελευθερίας είναι το δικαίωμα της απεργίας και η σύναψη συλλογικών συμβάσεων εργασίας. Τέλος, φορέας του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι είναι κάθε Έλληνας πολίτης, ενώ φορέας της συνδικαλιστική ελευθερίας είναι ο εργαζόμενος που βρίσκεται σε σχέση εξαρτημένης εργασίας, αλλά και ο εργοδότης που απασχολεί τέτοιους εργαζόμενους. Με την ιστορική εξέλιξη όλο και περισσότερο επιβεβαιώνεται η ανεξαρτητοποίηση των συνδικαλιστικών ελευθεριών από το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι και πρωτίστως των συνδικαλιστικών ελευθεριών των μισθωτών που αποτέλεσαν με τη σειρά τους αυτόνομο χώρο μέσα στο εν γένει πλέγμα των συνδικαλιστικών ελευθεριών. Οι ιδιαίτερες ανάγκες τις οποίες εξυπηρετούν οι τελευταίες κυρίως και το μέτρο που εκφράζουν την καθαρή αντιπαράθεση κεφαλαίου και εργασίας επέβαλαν τη δημιουργία αυτοτελών θεσμών και αυτοτελών μέσων δράσης. Οι κίνδυνοι που τις απειλούν, και που δεν είναι πάντοτε τις ίδιας ποιότητας και εντάσεως με τους κινδύνους που απειλούν το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι, επέβαλαν την ανάγκη για ειδικά προστατευτικά μέτρα, ενώ αντίστροφα η ιδιαίτερη επικινδυνότητα, του συνδικαλιστικού δικαιώματος οδήγησε στη λήψη αυτοτελών περιορισμών. Η ιδιόρρυθμη κοινωνική καταγωγή και αποστολή των συνδικαλιστικών ελευθεριών οδήγησε σταδιακά στην ανεξαρτητοποίηση τους, η οποία σήμερα έχει βρει τη νομική της αναγνώριση και από τις διεθνείς συμβάσεις και από το δικό μας δίκαιο, το συνταγματικό και το κοινό. β. ΘΕΤΙΚΗ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Το χαρακτηριστικό γνώρισμα της συνδικαλιστικής ελευθερίας είναι ότι από ένα ατομικό δικαίωμα προέκυψαν πολλές επί μέρους εγγυήσεις. Οι επί μέρους εγγυήσείς της συνδικαλιστικής ελευθερίας συνδέονται μεταξύ τους και αλληλοσυμπληρώνονται 16. Η κάθε μία από αυτές σχηματίζει τον κρίκο μιας αλυσίδας που αρχίζει με το δικαίωμα του. εργαζομένου και εργοδότη να ιδρύουν συνδικαλιστικές οργανώσεις, συνεχίζεται με το δικαίωμα των ίδιων των συνδικαλιστικών οργανώσεων να υπάρχουν, να εκποιούν τα καταστατικά τους να αυτοδιοικούνται, να προβάλλουν το έργο τους και να δρουν ελεύθερα και τελειώνει με το δικαίωμα των οργανώσεων να διεξάγουν ελεύθερες διαπραγματεύσεις 15 Βλ, Συλλογικό εργατικό δίκαιο, Καρακατσάνης Α, σελ 34, Βλ. Συλλογική αυτονομία και κρατικός παρεμβατισμός στο εργατικό δίκαιο, Λεβέντης Γ, σελ4 επομ 14

15 με την εργοδοτική πλευρά, να κηρύσσουν απεργία και να συνάπτουν συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Ειδικότερα οι επιμέρους εγγυήσεις της συνδικαλιστικής ελευθερίας είναι οι εξής: η ατομική συνδικαλιστική ελευθερία, η αρνητική συνδικαλιστική ελευθερία και η προστασία της συνδικαλιστικής οργάνωσης και της συνδικαλιστικής δράσης. Η θετική συνδικαλιστική ελευθερία περιέχει το δικαίωμα των ατόμων να ιδρύουν επαγγελματικές οργανώσεις κατά τους ορούς του νόμου, να προσχωρούν σε ιδρυμένη οργάνωση και, αν υπάρχουν περισσότερες οργανώσεις, στην οργάνωση της εκλογής τους. Βασικό στοιχείο για την κατοχύρωση αυτής της ελευθερίας είναι ή πρόβλεψη (άρθρο 12 1 Σ, άρθρο 2 της 87ης διεθνούς συμβάσεως εργασίας), ότι ή άσκηση του δικαιώματος την ίδρυση οργανώσεων δεν εξαρτάται από προηγούμενη άδεια κρατικού οργάνου. Τούτο σημαίνει, ότι για να ιδρυθεί μία οργάνωση ή για να εγκριθεί το καταστατικό της δε μπορεί να υπάρχει διαδικασία περιέχουσα καί διακριτική ευχέρεια της δημόσιας αρχής. Το Σύνταγμα κατοχυρώνει το δικαίωμα του εργαζομένου να παραμένει μέλος της οργάνωσης στην οποία προσχώρησε αλλά και να συμμετέχει στη δράση της. Δεν συμβιβάζονται επομένως με το δικαίωμα της συνδικαλιστικής ελευθερίας οποιουδήποτε είδους αντιδράσεις του κράτους ή του εργοδότη. Από την κατοχύρωση της ατομικής συνδικαλιστικής ελευθερίας προκύπτει η αρχή της πολλαπλότητας των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Σύμφωνα με την αρχή αυτή η ίδρυση συνδικαλιστικής οργάνωσης δεν αποκλείεται από το γεγονός ότι υπάρχουν και άλλες συνδικαλιστικές οργανώσεις στον ίδιο κλάδο ή στο ίδιο επάγγελμα ή στην ίδια επιχείρηση 17. Φορέας της ατομικής συνδικαλιστικής ελευθερίας είναι κάθε εργαζόμενος που προσφέρει εξαρτημένη εργασία. Μάλιστα, σύμφωνα με το άρθρο 2 της ΔΣΕ 87/1948 που έχει επικυρωθεί από τη χώρα μας με το Ν.Δ 4204/67 και έχει αυξημένη τυπική ισχύ, φορέας της συνδικαλιστικής ελευθερίας μπορεί να είναι και αλλοδαπός. Η συνδικαλιστική ελευθερία ως ατομικό συνταγματικό δικαίωμα στρέφεται κυρίως κατά του κράτους και το υποχρεώνει σε αποχή από κάθε ενέργεια που παρακωλύει το δικαίωμα ίδρυσης συνδικαλιστικών οργανώσεων και συμμετοχής στη δράση τους. Ανήκει δηλαδή στα αμυντικά δικαιώματα ή ατομικές ελευθερίες του ατόμου. Η συνδικαλιστική ελευθερία όμως στρέφεται εξ ίδιου και κατά του εργοδότη και κατά οποιουδήποτε τρίτου παρακωλύει την άσκηση της. Δηλαδή, η συνδικαλιστική ελευθερία αναπτύσσει άμεση τριτενέργεια. γ. ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η αρνητική συνδικαλιστική ελευθερία αναφέρεται 18 στο δικαίωμα του ατόμου να απέχει από τη συλλογική οργάνωση και δράση. Θεμελιώνεται στο άρθρο 12 Σ, πού θέλει εθελούσια την ίδρυση των οργανώσεων, σε συνδυασμό και με το άρθρο 5 1 Σ, πού προστατεύει την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. 17 Βλ. ΑΠ 968/1977, ΕΕΔ 37,σελ Βλ. ΕΕΔ ,σελ 1497 επομ, Περί της Συνταγματικής προστασίας της αρνητικής συνδικαλιστικής ελευθερίας, Λεβέντης Γ. και βλ,το Σύνταγμα της Ελλάδας-Ατομικά δικαιώματα, Σβώλου - Βλάχου Ν σελ 288 επομ 15

16 Η αρνητική συνδικαλιστική ελευθερία προστατεύει κατά δεύτερο λόγο το δικαίωμα του εργαζομένου να μη δεσμεύεται ή επηρεάζεται από τις ρυθμίσεις και τη δράση των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Η αρνητική συνδικαλιστική ελευθερία ως δικαίωμα του εργαζομένου και εργοδότη να μη δεσμεύεται από τις ρυθμίσεις ξένων συνδικαλιστικών οργανώσεων, δηλαδή οργανώσεις στις οποίες δε συμμετέχει, δεν γνωρίζει στο Σύνταγμα ειδική προστασία, αλλά προστατεύεται μόνο στα πλαίσια του άρθρου 5 παρ. 1,3 Συντάγματος (ελεύθερη ανάπτυξη προσωπικότητας). Την ελληνική νομολογία έχουν απασχολήσει στο παρελθόν θέματα αρνητικής συνδικαλιστικής ελευθερίας, χωρίς όμως να μπορούμε να πούμε ότι της δόθηκε η ευκαιρία να ασχοληθεί με όλες τις πλευρές της. Εξάλλου δεν φαίνεται τα θέματα αυτά να προσείλκυσαν το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της συνδικαλιστικής πράξης σε εμάς. Ένα από τα κύρια θέματα της αρνητικής συνδικαλιστικής ελευθερίας, η επιβολή με ρήτρα συλλογικής σύμβασης υποχρέωσης στον εργοδότη να επιλέγει τους μισθωτούς του από τα μέλη της συνδικαλιστικής οργάνωσης, κρίθηκε παλιότερα από το ΣτΕ με βάση τις διατάξεις που καθορίζουν το περιεχόμενο των συλλογικών συμβάσεων. Με αλλά λόγια δέχτηκε ότι παρόμοια ρήτρα δεν αναφέρεται στους ορούς εργασίας και συνεπώς ακύρως συνομολογείται. Τη γενική αρχή του σεβασμού της αρνητικής συνδικαλιστικής ελευθερίας καθιέρωσε το ΣτΕ με την απόφαση 1310/1963. Τη θεμελιώνει στην αρχή του σεβασμού της γενικής ατομικής ελευθερίας. Η θετική συνδικαλιστική ελευθερία έχει κάποιο προβάδισμα απέναντι στην αρνητική διότι διαφορετικά, εάν μάλιστα απελάμβανε και την τριτενέργεια, του άρθρου 23 παρ. 1 Συντάγματος θα ετίθετο υπέρμετρος φραγμός στη δράση των συνδικαλιστικών οργανώσεων. δ. ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ Το άρθρο 23 παρ.1 του Συντάγματος ορίζει ότι «Το κράτος λαμβάνει τα προσήκοντα μέτρα για τη διασφάλιση της συνδικαλιστικής ελευθερίας και την ανεμπόδιστη άσκηση των συναφών με αυτή δικαιωμάτων εναντίον κάθε προσβολής του, μέσα στα όρια του νόμου». Με τη διάταξη αυτή, το Σύνταγμα επιβάλλει στο κράτος την υποχρέωση να λάβει τα μέτρα που είναι αναγκαία για την ελεύθερη άσκηση της συνδικαλιστικής ελευθερίας. Το φαινόμενο αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι η προστασία των ατομικών δικαιωμάτων από το Σύνταγμα είναι κατ' ανάγκη γενική. Χρειάζεται, επομένως, εξειδίκευση και ρύθμιση. Χωρίς αυτή την εξειδίκευση και τη ρύθμιση από τον κοινό νομοθέτη, η άσκηση του ενός δικαιώματος θα συγκρουόταν με την άσκηση του άλλου και αντί για ελευθερία θα επικρατούσε αυθαιρεσία και αναρχία. Η εντολή του άρθρου 23 παρ. 1 του Συντάγματος στον κοινό νομοθέτη δεν σημαίνει απόλυτη ελευθερία του τελευταίου να ρυθμίσει τη συνδικαλιστική ελευθερία κατά την κρίση του, ούτε ισοδυναμεί με επιφύλαξη υπέρ του νόμου για να επιβληθούν οποιοιδήποτε περιορισμοί. Η δραστηριότητα του νομοθέτη στο άρθρο 23 παρ 1 του Συντάγματος είναι να οργανώσει τη συνδικαλιστική ελευθερία και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την άσκηση της. 16

17 Αν η ρύθμιση του νομοθέτη αντί να διευκολύνει την άσκηση της συνδικαλιστικής ελευθερίας την περιορίζει, είναι αντισυνταγματική. Βέβαια, δεν πρέπει να λησμονείται ότι η συνδικαλιστική ελευθερία, όπως κάθε άλλο δικαίωμα, έχει ορισμένα όρια. Τα όρια αυτά προκύπτουν από τη φύση της συνδικαλιστικής ελευθερίας και από την κοινωνική της λειτουργία. Ο προσδιορισμός τους ωστόσο είναι πολύ δύσκολο έργο. Το άρθρο 23 παρ. 1 του Συντάγματος δίνει βέβαια μια γενική κατεύθυνση δεν καθορίζει όμως με ακρίβεια την έκταση της προστασίας. Ειδικότερα, περιεχόμενο του συνδικαλιστικού δικαιώματος, κατά το αρ23 παρ. 1 Σ δεν είναι μόνο η ελευθερία συμμετοχής η όχι σε συνδικαλιστικές οργανώσεις, αλλά και η ελευθερία ίδρυσης μιας συνδικαλιστικής οργάνωσης (συλλογική συνδικαλιστική ελευθερία). Στην τελευταία περιλαμβάνεται και η ελεύθερη διαμόρφωση του καταστατικού, των κανόνων δηλαδή που θα διέπουν την εσωτερική οργάνωση και λειτουργία της συνδικαλιστικής οργάνωσης (εσωτερική αυτονομία) Μία εκδήλωση της εσωτερικής αυτονομίας των συνδικαλιστικών οργανώσεων αποτελεί και η αρχή της προτεραιότητας των καταστατικών διατάξεων απέναντι στο νόμο. Σύμφωνα με την αρχή αυτή σε περίπτωση που έχουμε σύγκρουση μεταξύ καταστατικών διατάξεων και νόμου προτεραιότητα έχει ο κανόνας που διαμόρφωσε η ελεύθερη βούληση των μελών της συνδικαλιστικής οργάνωσης, δηλαδή το καταστατικό. Εξαίρεση γίνεται μόνο στις περιπτώσεις εκείνες που ο νόμος κατοχυρώνει κάποιες θεμελιώδεις αρχές, όπως η αρχή της δημοκρατικής οργάνωσης των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Η αρχή της προτεραιότητας των καταστατικών διατάξεων έχει το θεμέλιο της στο αρθρ. 12 Σ, το αρθρ. 3 της Διεθνούς Σύμβασης Εργασίας αρ. 87, αλλά και το αρθρ Σ. Γιατί με την προτεραιότητα της αυτόνομης βούλησης των μελών της συνδικαλιστικής οργάνωσης απέναντι στις επιλογές του νομοθέτη πραγματώνεται η ιδέα του αυτοπροσδιορισμού που μαζί με την ιδέα της αυτοδύναμης προστασίας αποτελούν την ουσία των συνδικαλιστικών ελευθεριών. Γι αυτό το λόγο άλλωστε η πολιτειακή παρέμβαση, νομοθετική ή δικαστική, στην οργάνωση της εσωτερικής ζωής του σωματείου πρέπει να είναι πολύ περιορισμένη σε αντίθεση με τον έλεγχο της εξωτερικής δράσης του, όπου υπάρχει ανάγκη συγκερασμού με τα έννομα συμφέροντα τρίτων 19. ε. ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Τη συνδικαλιστική ελευθερία κατοχυρώνουν επίσης διεθνείς συμβάσεις που ως επί το πλείστον επικύρωσε η χώρα μας. Ήδη μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο συνομολογήθηκε η Διεθνής Σύμβαση Εργασίας 11/1921 «περί του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι και συνέρχεσθαι των γεωργικών εργατών». Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ακολούθησαν γενικότερες συμβάσεις: η ΔΣΕ 87/1948 «περί συνδικαλιστικής ελευθερίας», η ΔΣΕ 18/1949 «περί του δικαιώματος οργανώσεως» καθώς και η ΔΣΕ 13/71971 «για την προστασία των αντιπροσώπων των εργαζομένων στην επιχείρηση και τις διευκολύνσεις που θα πρέπει \α τους παρέχονται». 19 Βλ Το εργατικό δίκοπο στην πράξη, Καζάκος Α σελ και βλ εργατικό δίκαιο, Συλλογικές εργασιακές σχέσεις, Κουκιάδης Ι. σελ 392 επομ

18 Επίσης, η Οικουμενική Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου περιέλαβε διάταξη για τη συνδικαλιστική ελευθερία (άρθρο23 παρ.4). Επιπλέον, σχετική διάταξη προέβλεψε το 1966 το Διεθνές Σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαίωμα τα (άρθρο 22) καθώς και το Διεθνές Σύμφωνο περί οικονομικών, κοινωνικών και μορφωτικών δικαιωμάτων(άρθρο8). Στο πλαίσιό του Συμβουλίου της Ευρώπης η συνδικαλιστική ελευθερία κατοχυρώνεται στο άρθρο ΐΐ της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και στα άρθρα 5 και 6 του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη, τα οποία όμως εξαιρέθηκαν από την ελληνική κύρωση. Τέλος, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας η συνδικαλιστική ελευθερία διακηρύσσεται από τον Κοινωνικό Χάρτη της 9 Δεκεμβρίου 1989(άρθρα 21 επ.), ενώ η Διακήρυξη των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κατοχυρώνει το δικαίωμα ίδρυσης συνδικάτων και διεξαγωγή διαπραγματεύσεων και συλλογικών αγώνων. Επιπλέον, το σχέδιο του Ευρωπαϊκού Συντάγματος περιέχει σχετική ρύθμιση και ορίζει ότι: «Οι εργαζόμενα και οι εργοδότες, ή αντίστοιχες οργανώσεις τους, έχουν σύμφωνα με το δίκαιο της Ένωσης και τις εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές, δικαίωμα να διαπραγματεύονται και να συνάπτουν συλλογικές συμβάσεις στα ενδεδειγμένα επίπεδα καθώς και να προσφεύγουν, σε περίπτωση σύγκρουσης συμφερόντων, σε συλλογικές δράσεις για την υπεράσπιση των συμφερόντων τους, συμπεριλαμβανομένης της απεργίας». 3. ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΗΣ ΑΠΕΡΓΙΑΣ α. ΤΟ ΑΡΘΡΟ 23 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 1975/2001 ( ΠΑΡ2 ). Το άρθρο23 του Συντάγματος, που στην δεύτερη παράγραφο του κατοχυρώνει το δικαίωμα της απεργίας έχει ως εξής : «.1 Το Κράτος λαμβάνει τα προσήκοντα μέτρα για την διασφάλιση της συνδικαλιστικής ελευθερίας και την ανεμπόδιστη άσκηση των συναφών με αυτή δικαιωμάτων εναντίον κάθε προσβολής τους, μέσα στα όρια του νόμου. 2. Η απεργία αποτελεί δικαίωμα, ασκείται από τις νόμιμα συνεστημένες συνδικαλιστικές οργανώσεις για τη διαφύλαξη και προαγωγή των οικονομικών και εργασιακών γενικά συμφερόντων των εργαζομένων. Απαγορεύεται η απεργία με οποιανδήποτε μορφή στους δικαστικούς λειτουργούς και σ' αυτούς που υπηρετούν στα σώματα ασφαλείας. Το δικαίωμα προσφυγής σε απεργία των δημοσίων υπαλλήλων και των υπαλλήλων της τοπικής αυτοδιοικήσεως και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, καθώς και του προσωπικού των κάθε μορφής επιχειρήσεων δημοσίου χαρακτήρα ή κοινής ωφελείας, που η λειτουργία τους έχει ζωτική σημασία για την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών του κοινωνικού συνόλου, υπόκειται στους συγκεκριμένους περιορισμούς του νόμου που το ρυθμίζει. 18

19 Οι περιορισμοί αυτοί δεν μπορούν να φθάνουν έως την κατάργηση του δικαιώματος της απεργίας ή την παρεμπόδιση της νόμιμης άσκησης του.» Το εν λόγω άρθρο δεν τροποποιήθηκε με την πρόσφατη αναθεώρηση της 18ης Απριλίου β. ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ Η απεργία αποτελεί προέκταση της συνδικαλιστικής ελευθερίας, εφόσον συνιστά ως όπλο του εργατικού αγώνα και το κυριότερο αντικείμενο της συνδικαλιστικής δράσης. 20 Όπως προαναφέρθηκε ειδική μνεία της απεργίας γίνεται στο πρώτο εδάφιο της παρ. 2 του άρθρου 23 του Συντάγματος, όπου ορίζεται ότι: «Η απεργία αποτελεί δικαίωμα και ασκείται από τι ς νόμιμα συνεστημένες συνδικαλιστικές οργανώσει ς γι α την διαφύλαξη και προαγωγή των οικονομικών και εργασιακών γενικά συμφερόντων των εργαζομένων». Η διάταξη αυτή έχει ως αντικείμενη όχι την επανάληψη της εγγύησης δικαιώματος κατοχυρωμένου από την παρ. 1 του ίδιου άρθρου, αλλά την εξειδίκευση της έννοιας της συνταγματικά ανεκτής απεργίας, στην οποία και προβαίνει προσδιορίζοντας περί οριστικά τις νόμιμα συστημένες συνδικαλιστικής οργανώσεις των μισθωτών ως υποκείμενο της άσκησης του απεργιακού δικαιώματος αλλά και καθορίζοντας τους απεργιακούς σκοπούς. Το δεύτερο εδάφιο της παρ. 2 του άρθρου 23 Συντ, ορίζει ότι: «Απαγορεύεται η απεργία με οποιανδήποτε μορφή στους δικαστικούς λειτουργούς και σ' αυτούς που υπηρετούν στα σώματα ασφαλείας. Το δικαίωμα προσφυγής σε απεργία των δημοσίων υπαλλήλων και των υπαλλήλων της τοπικής αυτοδιοικήσεως και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, καθώς και του προσωπικού των κάθε μορφής επιχειρήσεων δημοσίου χαρακτήρα ή κοινής ωφέλειας, που η λειτουργία τους έχει ζωτική σημασία για την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών του κοινωνικού συνόλου, υπόκειται στους συγκεκριμένους περιορισμούς του νόμου που το ρυθμίζει. Οι περιορισμοί αυτοί δεν μπορούν να φθάνουν έως την κατάργηση του δικαιώματος της απεργίας ή την παρεμπόδιση της νόμιμης άσκησης του». Η διάταξη αυτή περί έχει τι ς ειδικές διατάξει ς με τι ς οποίες πραγματοποιείται ο καθορισμός του γενικού περιεχομένου του δικαιώματος της απεργίας και συγκεκριμένα: Οριοθετεί τις οργανώσεις, στις οποίες παρέχεται το απεργιακό δικαίωμα, καθώς και τα άτομα που έχουν δικαίωμα συμμετοχής σε απεργία Συμπληρώνει την εξουσιοδότηση, που παρέχει η παρ. 1 στον κοινό νομοθέτη, κατευθύνοντας τον να επιβάλει περιορισμούς στο απεργιακό δικαίωμα, καθώς καιν στο δικαίωμα συμμετοχής σε απεργία σε συγκεκριμένους κρίσιμους, κατά την αντίληψη του κοινού νομοθέτη για το κοινωνικό σύνολο τομείς. Από τους εργατικούς, λοιπόν, αγώνες, ο Έλληνας συντακτικός νομοθέτης κατοχύρωσε ειδικότερα ως ατομικό, αλλά και ως κανονικό κατά την παραδοσιακή θεωρία δικαίωμα την απεργία. 20 Βλ, Καρακατσάνης Α, Συλλογικό εργατικό δίκαιο, Αθήνα Κομοτηνή,σελ

20 Ειδικότερα, στο άρθρο23 παρ. 2 Συντ. κατοχυρώνεται η απεργία ως ατομικό δικαίωμα, ενώ ως κοινωνικό δικαίωμα κατοχυρώνεται στο ίδιο άρθρο σε συνδυασμό με το άρθρο23 παρ. 1 Συντ., το οποίο περιέχει τη συνταγματική εντολή προς τον κοινό νομοθέτη να διασφαλίζει εναντίον κάθε προσβολής και τα δικαιώματα που είναι συναφή με τη συνδικαλιστική ελευθερία, δικαιώματα στα οποία αναμφίβολα συμπεριλαμβάνεται και το δικαίωμα της απεργίας. Υπό την έννοια αυτή το δικαίωμα της απεργίας αναδεικνύει και την προστατευτική διάσταση του περιεχομένου από επιθετικές ενέργειες των συνανθρώπων Οπωσδήποτε και χωρίς ουδεμία αμφιβολία όμως το δικαίωμα της απεργίας είναι ένα δικαίωμα που ανάπτυσσα πλήρως και απολύτως την αμυντική του διάσταση, εφόσον ο φορέα ς του δικαιώματος προστατεύεται ενάντια στην κρατική αλλά και στην ιδιωτική εξουσία οποιασδήποτε μορφής πχ. του εργοδότη, των συνδικαλιστικών οργανώσεων κλπ 21. Όσον αφορά στο ζήτημα της τριτενέργειας του δικαιώματος της απεργίας χρήσιμο είναι να επισημάνουμε τα εξής: Το πρόβλημα της τριτενέργειας, της εφαρμογής δηλαδή του δικαιώματος στο ιδιωτικό δίκαιο γεννάται μόνο στα πλαίσια της παραδοσιακής αντίληψης περί διαδικαστικής έννομης τάξης. Από την στιγμή όμως που αποδεχόμαστε την μονιστική αντίληψη περί έννομης τάξης, ζήτημα τριτενέργειας του δικαιώματος δεν τίθεται. Η ενότητα της έννομης τάξης εξαφάνιζα την προβληματική της εφαρμογής του δικαιώματος της απεργίας στο ιδιωτικό ή στο δημόσιο δίκαιο και άρα αυτό θα εφαρμοστεί, γιατί το σύγχρονο κοινωνικό κράτος υποχρεούται όχι μόνο να σέβεται αλλά και να προστάτευα τα θεμελιώδη δικαιώματα από επιθέσεις τρίτων. Παρ' όλα αυτά πολλοί νομικοί εξακολουθούν και μελετούν το θέμα της τριτενέργειας. Κατά την άποψή τους για το ζήτημα της «τριτενέργειας», ενδιαφέρον παρουσιάζει μόνο το πρώτο εδάφιο της παρ.1 του άρθρου 23 του Συντάγματος, γιατί οι ρυθμίσεις που προβλέπονται στο δεύτερο εδάφιο από το αντικείμενο τους ήδη δεν προσφέρονται γι α εφαρμογή σε σχέσεις ιδιωτών μεταξύ τους. Η απεργία ανήκει στα συνταγματικά δικαιώματα που δεν νοούνται χωρίς «τριτενέργεια». Φυσικός αντίπαλος των εργαζομένων είναι στην απεργία η εργοδοτική πλευρά και συνεπώς οι προσβολές του δικαιώματος αυτού από τη φύση του προέρχονται συνήθως και μάλιστα πρωταρχικά από άλλους ιδιώτες και όχι από το κράτος. Δεν θα έπρεπε, λοιπόν, να αμφισβητείται κατά την άποψή τους η " τριτενέργεια " της συνταγματικής εγγύησης του δικαιώματος της απεργίας. Επίσης ένα τμήμα της θεωρίας δέχεται ανεπιφύλακτα την "τριτενέργεια" του δικαιώματος της απεργίας και υποστήριζα ότι το δικαίωμα απεργίας προστατεύεται και από την εργοδοτική εξουσία. Υποστηρίζεται, όμως, και η άποψη ότι με το άρθρο 23 παρ. 2 ο συντακτικός νομοθέτης δεν απέβλεψε στη ρύθμιση του δικαιώματος απεργίας έναντι του εργοδότη, αλλά στην προστασία έναντι του κράτους και των από αυτό παρεμβάσεων και ότι η επίδραση του δικαιώματος της απεργίας στην ατομική εργασιακή σχέση δεν προδιαγράφεται από τοόρθρο23 παρ. 2 του Συντάγματος. Σύμφωνα με τη συνταγματική ρύθμιση του άρθρου 23 παρ. 2 το ατομικό αυτό δικαίωμα παρουσίαζα την ιδιοτυπία ότι δεν μπορεί να ασκηθεί ατομικά, αλλά μόνο συλλογικά, από τις νόμιμα συστημένες συνδικαλιστικές οργανώσεις, οι οποίες είναι συνεπώς οι φορείς του δικαιώματος άσκησης της απεργίας. Φορέας του δικαιώματος 21 Βλ Λεβέντης Γ Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, Δελτίο εργατικής νομοθεσίας Αθήνα 1996 σελ