Ο ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ ΛΑΪΚΟΥ ΕΚΛΕΚΤΙΚΙΣΜΟΥ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΣΑΜΠΟΥΚΟΣ ΑΔΑΜΑΝΤΙΑ ΚΟΛΙΟΥ, ΔΙΔΑΚΤΩΡ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ

Transcript

1 4 Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΕΧΝΕΣ Ι : ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ, ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ Ο ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΕΚΛΕΚΤΙΚΙΣΜΟΥ ΦΟΙΤΗΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΣΑΜΠΟΥΚΟΣ ΑΜ.: ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΑΔΑΜΑΝΤΙΑ ΚΟΛΙΟΥ, ΔΙΔΑΚΤΩΡ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ 4 ΜΑΪΟΥ

2 Στο εγχειρίδιο του ΕΑΠ (τόμος Δ', σελ 63, εικ.27), ο Δ. Φιλιππίδης σημειώνει σχετικά με το σπίτι με τις Καρυάτιδες της οδού Ασωμάτων: «Το λαϊκό αυτό σπιτάκι του Κεραμεικού έχει γίνει κατά κάποιο τρόπο σήμα κατατεθέν για τον αθηναϊκό νεοκλασικισμό». α) Να εντοπίσετε τα αρχιτεκτονικά στοιχεία που εντάσσουν το συγκεκριμένο κτίριο στο ρεύμα του νεοκλασικισμού. β) Να αιτιολογήσετε την προηγούμενη θέση, λαμβάνοντας υπόψη την ευρύτατη απήχηση του νεοκλασικισμού στην Ελλάδα. 2

3 «Όλη η συγκινητική επιπολαιότης του Έλληνος, όλη η κούφια έπαρσίς του, όλη η λεπτότης του, η µεγαλοµανία ή η φτώχεια. Τα βαρβαρικά αυτά ή ιταλικά σπίτια σιγά σιγά γινήκανε ελληνικά. Όχι µόνο από τους ενοίκους. Τά κανε δικά της η µαστοράντζα και οι Έλληνες αρχιτέκτονες που άρχισαν να τα σχεδιάζουν, όταν έφυγαν οι Βαυαροί». Γιάννης Τσαρούχης Μαρούσι,

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...5 ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΕ ΤΙΣ ΚΑΡΥΑΤΙ ΕΣ....6 ΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ, ΟΚΤΩ ΕΚΑΕΤΙΕΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ...10 ΕΠΙΛΟΓΟΣ...12 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην οδό Ασωμάτων στον Κεραμεικό και στο νούμερο 45, βρίσκεται αναπαλαιωμένο σήμερα διώροφο κτίριο, κτισμένο στις αρχές του 20 ου αιώνα, το οποίο αποτέλεσε από νωρίς πηγή έμπνευσης, έναυσμα για τον θαυμασμό ζωγράφων και φωτογράφων που το απαθανάτισαν σε έργα τους αναρίθμητες φορές. Ξεφεύγοντας από την σχεδόν συστηματική κατεδάφιση τέτοιων οικοδομημάτων στη διάρκεια των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, στέκεται σε μια περιοχή που ήταν τόπος διαμονής των μεσαίων ή κατώτερων τάξεων ήδη από την περίοδο του Γεωργίου Α, αποτελώντας αρχέτυπο της νεοκλασικής Ελλάδας, σήμα κατατεθέν του αθηναϊκού νεοκλασικισμού και αντιπροσωπευτικό δείγμα της λαϊκής αρχιτεκτονικής. 5

6 Π ΡΩΤΗ Ε ΝΟΤΗΤΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΕ ΤΙΣ Κ ΑΡΥΑΤΙ ΕΣ. Το διώροφο κτίριο της οδού Ασωμάτων διέθετε στο ισόγειο δυο χώρους για μαγαζιά με συνεχόμενα μεγάλα ανοίγματα, διαμορφωμένα σε όμοιες εισόδους που προφυλάσσονταν από κοινό στέγαστρο, το οποίο στηρίζονταν σε περίτεχνους βραχίονες από χυτοσίδηρο. Το δεξί κατάστημα φιλοξενούσε κουρείο, όπως διακρίνεται καθαρά από την ταμπέλα του σε φωτογραφίες, ενώ το αριστερό άλλαξε χρήσεις. Στη φωτογραφεία από το αρχείο του Κώστα Μπίρη (εικ. 1)1 με τις δυο στοίβες από σκούπες που διακρίνονται στην είσοδο αλλά και στο πίνακα του Τσαρούχη (εικ. 3)2 με τις κρεμασμένες σκούπες και το στοιβαγμένο δεμάτι από σκουπόχορτα έξω από την αριστερή πόρτα, δηλώνεται η χρήση του ως εργαστήριο παραγωγής σαρώθρων. Η φωτογραφία δε από το αρχείο του Στέλιου Β. Σκοπελίτη (εικ.2)3 με την πρόσοψη γεμάτη περιοδικά και το χαρακτηριστικό παραθυράκι εξυπηρέτησης των πελατών διαμορφωμένο αριστερά, παραπέμπει στη δεύτερη χρήση ως κατάστημα ψιλικών. Στον πρώτο όροφο του κτίσματος δεσπόζουν δυο κεραμικές Καρυάτιδες, που Εικ. 1, το σπίτι µε τις Καρυάτιδες στην οδό αποτελούν τμήμα στηθαίου με τα χαρακτηριστικά Ασωµάτων 45, φωτ. αρχείο Κώστα Μπίρη. μπαλούστρα του όψιμου κλασικισμού και οι οποίες στηρίζουν τον εξώστη, χαρίζοντας στο κτίριο το όνομα με το οποίο έμεινε γνωστό. Η πρόσοψη σε αυτόν τον όροφο έχει τρεις πόρτες και είναι τοποθετημένη βαθύτερα, δημιουργώντας σκεπαστό χαγιάτι. Την επίστεψη του κτιρίου αναλαμβάνει δεύτερο μπαλκόνι με δώδεκα Εικ. 2, το σπίτι µε τις Καρυάτιδες στην οδό Ασωµάτων 45, φωτ. αρχείο Στέλιου Β. Σκοπελίτη Εικ. 3, «Σπίτι µε Καρυάτιδες», Γιάννης Τσαρούχης, 1952, υδατογραφία, Λονδίνο, ιδιωτική συλλογή. Αθήναι Μπίρης, σελ Παυλόπουλος, σελ. 14. Νεοκλασικά Σκοπελίτης, σελ

7 μπαλούστρα τα οποία διακόπτονται στην μέση με πεσσό. Δυο ίδιοι πεσσοί βρίσκονται αριστερά και δεξιά, στις άκρες του στηθαίου. Στο αντίστοιχο μπαλκόνι του πρώτου ορόφου οι πεσσοί είναι σαφώς στενότεροι για να καλυφθεί η έλλειψη του διαθέσιμου χώρου που καταλαμβάνουν οι Καρυάτιδες και ο αριθμός τους μεγαλύτερος. Εκτός των δύο ακριανών πεσσών έχουμε και δυο άλλα ζεύγη να πλαισιώνουν το καθένα από ένα άγαλμα, άρα συνολικά έξι. Επίσης και ο αριθμός των μπαλούστρων διαφέρει, συνολικά οκτώ, με δυο ανάμεσα στα αγάλματα και από τρία στις άκρες. Η όλη σύνθεση παραμένει συμμετρικά αρμονική και η ομοιογένεια του συνόλου δεδομένη. Η κύρια ρυθμολογική διακόσμηση αναπτύσσεται λοιπόν στον ανώτερο όροφο, όπου πάνω από τις Καρυάτιδες παραστάδες τρέχει ο θρίγκος που απολήγει σε γείσο με στενό διάζωμα σε μορφή οδοντωτής ταινίας, οριοθετώντας με την έντονη σκιά του την επίστεψη του κτιρίου. Το στηθαίο ακουμπά σε τέσσερα στενά όρθια φουρούσια διακοσμημένα πλευρικά με έλικες και με φύλλο άκανθου στη μπροστινή πλευρά τους. Αντίθετα, το στηθαίο του πρώτου ορόφου δεν διαθέτει ανάλογη διακόσμηση στη βάση του, λόγω και έλλειψης χώρου, αφού εκεί ακουμπά το στέγαστρο του ισογείου. Όλες Εικ. 5, το σπίτι µε τις Καρυάτιδες στην οδό Ασωµάτων 45, φωτ.. Παπαδήµος αρχείο ΕΛΙΑ. Εικ. 4, άποψη της πρόσοψης του α ορόφου του σπίτιου στην οδό Ασωµάτων 45, φωτ. προσωπικό αρχείο. οι λεπτομέρειες που φαίνονται ξεκάθαρα στο αναστηλωμένο οικοδόμημα (εικ. 4) δεν διακρίνονται στις παλιότερες φωτογραφίες πλην των κιλλιβάντων, παρόλο που και αυτοί, μαζί με ολόκληρο το μπαλκόνι που στήριζαν, για κάποια χρονική περίοδο δεν είχαν διασωθεί (εικ. 5) 4. Η φθορά των διακοσμητικών στοιχείων με την πάροδο του χρόνου ήταν απολύτως λογική αφού ο διάκοσμος δεν ήταν μαρμαρόγλυπτος όπως αυτός των αντίστοιχων μεγαλοαστικών επαύλεων, των επίσημων μεγάρων και των δημόσιων κτιρίων. Τα διακοσμητικά στοιχεία αντέγραφαν κατά το δυνατόν τα πολυτελή δομικά στοιχεία της επίσημης αρχιτεκτονικής, κρατικής και ιδιωτικής, αλλά στις περιπτώσεις της περιθωριακής αρχιτεκτονικής είναι σαφώς πιο ευαίσθητα και φθηνά, κατασκευασμένα «τραβηχτά» στο κονίαμα και προκατασκευασμένα κεραμικά. Από έντονη φθορά υπέφεραν και οι Καρυάτιδες, με βαθιά ίχνη που μετά την συντήρησή τους ευτυχώς δεν είναι πλέον ορατά. Οι λυγερόκορμες κόρες των Καρυών δεν χορεύουν πλέον κρατώντας κάνιστρο στο κεφάλι τους γύρω από το άγαλμα της θεάς Άρτεμης, άλλα οι ίδιες αγάλματα πια, στέκουν στωικά, κοιτώντας τους περαστικούς με το ίδιο βλέμμα που κοίταζαν πριν πολλές δεκαετίες τις δυο μαυροντυμένες γυναίκες, σχηματίζοντας μια εύγλωττη αντίστιξη στη διάσημη φωτογραφία του Μπρεσόν (εικ. 6) 5. Βαμμένες με 4 Φιλιππίδης Καθηµερινή, σελ

8 άσπρο χρώμα, όπως επιτάσσει ο δογματικός κλασικισμός που θέλει τα κεραμικά επίπλαστα στοιχεία οπωσδήποτε λευκά και όχι στο φυσικό τους χρώμα 6, όρθιες με τα χέρια μπροστά, αγκαλιάζουν τα στήθη τους που διαγράφονται ξεκάθαρα μέσα από το ρούχο, σαν να είναι βρεγμένο το ένδυμα τους, ενώ οι πτυχώσεις ξεκινούν πλούσιες κάτω από τη μέση. Το όμορφο πρόσωπο, με μια ελαφρά θλίψη που διαφαίνεται στο σχήμα των χειλιών που χαμηλώνουν προς τα κάτω, στεφανώνεται από πλούσια κόμμωση, με τα μακριά μαλλιά πλεγμένα γύρω από το κεφάλι. Εκεί, το επίκρανο, ως άλλο κάνιστρο, είναι διακοσμημένο και στις τέσσερες πλευρές του με ανθέμια (εικ. 7). Το κτίριο αναστηλωμένο το 2001 έχει βαφτεί προσεγγίζοντας την αυθεντική χρωματική απόδοση της όψης, βάση του γνωστού πίνακα του Τσαρούχη. Η ώχρα σκεπάζει τους τοίχους, το πορφυρό κόκκινο της όψης του πρώτου ορόφου αποτελεί ιδανικό σκηνικό προβάλλοντας τις λευκές Καρυάτιδες, ενώ όλες οι Εικ. 6, το σπίτι µε τις Καρυάτιδες στην οδό Ασωµάτων 45, φωτ. Henri Cartier-Bresson. πόρτες είναι βαμμένες με πράσινο κυπαρισσί. Στο ίδιο κυπαρισσί χρώμα είναι και οι μεταλλικές βάσεις στήριξης του στεγάστρου στο ισόγειο μόνο που τώρα αυτό είναι πλέον γυάλινο και όχι φτιαγμένο από αυλακωτή λαμαρίνα. Όλα τα κεραμικά στοιχεία διακόσμησης και τα δυο μπαλκόνια είναι λευκά. Το ακριβές αποτέλεσμα είναι πολύ δύσκολο να το προσεγγίσουμε σήμερα, με τα χημικά χρώματα που αποδίδουν λαμπερές και καθαρές αποχρώσεις σε αντίθεση με τα υδατοχρώματα από ορυκτά που χρησιμοποιούνταν τότε και απέδιδαν ήπιους και γαιώδεις χρωματισμούς. Παρόλα αυτά το χρώμα της όψης δίνει ένα άριστο αποτέλεσμα που δεν λειτουργεί αυτοτελές, αλλά είναι οργανικά συνδεδεμένο με τον αρχιτεκτονικό ρυθμό του νεοκλασικισμού, προβάλλοντας την ιεράρχηση των διαθρωτικών του στοιχείων, τονίζοντας έμμεσα την τεκτονική τους υπόσταση 7. Το δείγμα αυτό της ανώνυμης αρχιτεκτονικής διατηρεί το ενδιαφέρον μας, όχι μόνο για την γραφικότητά του και την γοητεία που διαθέτει, αλλά και ως ίχνος της λαϊκής παράδοσης που ενστερνίζεται τα νεοκλασικά πρότυπα συνεχίζοντας να προσφέρει αναπάντεχες λύσεις στις λειτουργικές δυσκολίες που επιφυλάσσουν τα περιορισμένα οικόπεδα με τη στενή όψη και το μεγάλο βάθος 8. Ο εμπειρισμός και ο δημιουργικός αυθορμητισμός του λαϊκού παράγοντα, μεταχειρίζονται με πρωτότυπη φαντασία αλλά και με απλουστευτική διάθεση τις ακαδημαϊκές μορφές του νεοκλασικισμού. Διαμορφώνει ένα αποτέλεσμα αποστερημένο από την ακρίβεια του αυθεντικού κανόνα του προτύπου, εμπεριέχοντας όμως τους χαρακτηριστικούς και αναγνώσιμους μορφολογικούς κώδικες τη συμμετρία ως προς τον άξονα, την τριμερή 6 Αθηναϊκή Μπίρης, σελ Αθηναϊκή Μπίρης, σελ Νεοελληνική Φιλιππίδης, σελ Εικ. 7, Καρυάτιδα, λεπτοµέρεια από το σπίτι στην οδό Ασωµάτων 45, φωτ. προσωπικό αρχείο. 8

9 διαίρεση της όψης σε βάση, κορμό όπου ξεδιπλώνεται ο ρυθμός και στέψη καθώς και τη χρήση των κλασικών μορφολογικών διακοσμητικών στοιχείων9. Στην προσπάθειά να συνταιριαχθούν όλα αυτά τα στοιχεία με τα κατασκευαστικά μέτρα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, τις εκάστοτε λειτουργικές ανάγκες που πρέπει να εξυπηρετηθούν και τη στενότητα του διαθέσιμου χώρου (με το άνοιγμα του κτίσματος να μην ξεπερνά τα 4,20 μέτρα), ακολουθούνται οι κανόνες του κλασικισμού στην εξωτερική όψη του κτιρίου χωρίς να γίνεται το ίδιο και στη διάταξη της κάτοψης. Έτσι η απόλυτα ρυθμική οργάνωση της εξωτερικής αρχιτεκτονικής δεν συμβαδίζει με τις απαιτήσεις της πρακτικής συγκρότησης του εσωτερικού χώρου. Η επίτευξη της Εικ. 8, το σπίτι µε τις Καρυάτιδες και το εφαπτόµενο σε αυτό κτίριο στην οδό Ασωµάτων 45, φωτ. προσωπικό αρχείο. νεοκλασικής όψης οδηγεί λοιπόν σε αντινομίες, που δεν είναι σπάνιες στην λαϊκή αρχιτεκτονική. Στη συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε τη σκηνογραφική λύση του στηθαίου, στην επίστεψη του κτιρίου, το οποίο εξασφαλίζει την ομοιογένεια και τη συμμετρία, σε συνδυασμό με το χαμηλότερο μπαλκόνι, καθώς επίσης και τη χρήση των διακοσμητικών στοιχείων που παραπέμπουν στο θρίγκο των αρχαίων οικοδομημάτων. Πέρα όμως του εικαστικού αποτελέσματος, δεν διαθέτει άλλη λειτουργική χρήση πλην αυτής του διακοσμητικού στοιχείου μπροστά από την σκεπή του οικοδομήματος που διακρίνεται εύκολα σε φωτογραφία (εικ. 1). Αντινομία είναι και η πρόσβαση στον πρώτο όροφο, που γίνεται μέσω όμορου κτιρίου (εικ.8). Η κόκκινη πόρτα του διπλανού διώροφου κτιρίου, που διαθέτει τη βολικότερη σε μήκος πρόσοψη των 7,40 μέτρων, οδηγεί σε εσωτερική αυλή που εξυπηρετεί και τα δυο «συνεχή» κτίσματα, τα οποία στην εξωτερική όψη τους φαίνονται εντελώς ανεξάρτητα. Έτσι η γραμμική διάταξη του κτίσματος αναπτύσσει μια πρακτικότερα διαρθρωμένη κάτοψη, που ακολουθεί εντέλει τις πρώιμες παραδοσιακές μορφές της διάταξης των δωματίων γύρω από την εσωτερική αυλή, προσαρμοσμένη στην ιδιαίτερη οικονομία του χώρου10. Η σκάλα που οδηγεί στον πρώτον όροφο του σπιτιού με τις Καρυάτιδες, διακρίνεται στην Εικ. 9, η πρόσβαση στον α όροφο του σπιτιού φωτογραφία (εικ. 9), όπως την βλέπει ο επισκέπτης µε τις Καρυάτιδες στην οδό Ασωµάτων 45, φωτ. προσωπικό αρχείο. κατά την είσοδο του στο διπλανό κτίριο. 9 Νεοκλασική Μπίρης, σελ Αθηναϊκή Μπίρης, σελ

10 ΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ, ΟΚΤΩ ΕΚΑΕΤΙΕΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ. Έχει επικρατήσει η αφετηρία του νεοκλασικισμού στην ελληνική αρχιτεκτονική να ταυτίζεται με την έλευση του Όθωνα και την ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσας. Είναι γεγονός ότι το νεοσύστατο ελληνικό κράτος κυριεύθηκε από τον κλασικισμό που είχε ήδη επικρατήσει στην Ευρώπη και σαν γενικότερη πολιτιστική κατεύθυνση βρήκε διέξοδο στην αρχιτεκτονική, τόσο ως αντιγραφή των δυτικών προτύπων, όσο και ως απότοκος μιας πατριωτικής λατρείας των αρχαίων προγόνων 11. Η παρουσία των Βαυαρών μηχανικών και αρχιτεκτόνων στην Αθήνα του Όθωνα, οδηγεί στην κατασκευή περίφημων μνημειακών οικοδομημάτων, που υπό το βάρος της μακροχρόνιας και κλασικίζουσας διαδρομής της αρχιτεκτονικής στη δυτική Ευρώπη, αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα του ακαδημαϊκού νεοκλασικισμού. Τα αρχαία κτίρια και ερείπια που διασώζονται, λειτουργούν ως πρότυπα και στοιχεία μελέτης, ζωντανά παραδείγματα που για αιώνες έχουν διαμορφώσει την αισθητική μνήμη των Αθηναίων 12. Τέλος η ανάγκη να αποβληθούν τα κατάλοιπα του τουρκικού ζυγού και ως τέτοια αναγνωρίζονται τα δείγματα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, είναι ένας τρίτος παράγοντας που συντελεί και αυτός στην επικράτηση του κλασικισμού 13. Εξυπηρετώντας ταυτόχρονα την ανάγκη προβολής της εθνικότητας και συνεισφέροντας στην συγκρότηση μιας συγκεκριμένης και κοινά αποδεκτής πολιτισμικής ταυτότητας, το αρχιτεκτονικό ρεύμα που γεννήθηκε στη Δύση υπό την επίδραση της κλασικής αρχαιότητας, επιστρέφει στον τόπο που το κυοφόρησε και υιοθετείται ως επίσημος εθνικός ρυθμός, έχοντας ενδυναμωθεί με το ιδεολογικό έρεισμα της ελληνικότητάς του 14. Η αρχιτεκτονική των δημόσιων κτιρίων, που ακολουθεί τις μορφολογικές και ρυθμολογικές απαιτήσεις του νεοκλασικισμού, αποτελεί υπόδειγμα για την νεοπαγή αστική τάξη που αντιγράφει τα πρότυπα των Βαυαρών. Ακολουθώντας τον ίδιο ρυθμό, ικανοποιούν την ενδόμυχη ανάγκη κοινωνικής ανέλιξης και ταξικής καταξίωσης, εξυπηρετώντας συνάμα την αναζήτηση της ελληνικότητας και τις εγγενείς εθνικιστικές και μεγαλοϊδεατικές ανησυχίες που θα ακολουθήσουν 15. Ο νεοκλασικισμός στην Ελλάδα ωστόσο, αγκαλιάζεται τόσο από τους τεχνίτες, όσο και από τον λαό και πλήρως ενσωματωμένος αφομοιώνεται από την ελληνική κοινωνία και ζωή. Πέρα από τις αρχοντικές μονοκατοικίες που ξεχωρίζουν για τον πλούσιο διάκοσμο, την πολυτέλεια, τα ακριβά υλικά εφαρμογής και την άνεση του εσωτερικού χώρου, οι μικροαστοί εμπειρικοί τεχνίτες αντιγράφουν ότι τους ταιριάζει και υποκύπτοντας με τη σειρά τους στην αίγλη των προτύπων, προσαρμόζουν το νεοκλασικό ρυθμό στη λαϊκή αρχιτεκτονική. Παρατηρείται λοιπόν η ανάπτυξη ενός λαϊκού κλασικισμού που, παράλληλα με τον επίσημο ρυθμό των δημοσίων και των ιδιωτικών μεγάρων, παράγει κτίρια με κλασικιστική πρόσοψη. Σπίτια που βρίθουν από πηγαία λαϊκή δημιουργία και τα οποία παρά την ποιοτική διαφορά, τη χρήση ευτελέστερων και φθαρτών υλικών, την απλοποίηση των στοιχείων και τα μικτά χαρακτηριστικά, παντρεύουν τα απαραίτητα στοιχεία του νεοκλασικισμού με τις δοκιμασμένες εφαρμογές της παραδοσιακής κατασκευής και εντέλει διαμορφώνουν έναν ελληνικό νεοκλασικό εκλεκτικισμό. Η εικόνα του προσεταιρισμού της νεοκλασικής φόρμας σε τέτοια έκταση και βάθος από τις μεγάλες μάζες είναι εντυπωσιακή 16. Είναι λοιπόν η διάθεση αφομοίωσης και οικειοποίησης του ρυθμού από την μικροαστική τάξη που συνεχίζει την ακμή της 11 Μυλωνάς, σελ Μπίρης Καθηµερινή, σελ Νεοελληνική Φιλιππίδης, σελ Νεοκλασική Μπίρης, σελ Αθηναϊκή Μπίρης, σελ Νεοελληνική Ιακωβίδης, σελ

11 νεοκλασικής αρχιτεκτονικής έως και την τρίτη δεκαετία του 20 ου αιώνα, αποτελώντας ένα είδος κατεστημένης αισθητικής άποψης, παρά τα ισχυρά κύματα από την Ευρώπη των παραμορφωτικών επιδράσεων του ετερογενούς εκλεκτικισμού 17. Σε αυτή την καθεστηκυία αισθητική άποψη συμπαρατάσσεται και το σπίτι με τις Καρυάτιδες με όλα τα στοιχεία που εντοπίσαμε στην προηγούμενη ενότητα. Στη διάρκειά του ο νεοκλασικισμός εξελίχθηκε στην Ελλάδα ακολουθώντας, σε κάποιο βαθμό και όχι με ακρίβεια, την αντίστοιχη εξέλιξη της δυτικοευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής. Έτσι τον ρομαντικό κλασικισμό ακολούθησε η νεοαναγέννηση και το νεομπαρόκ για να συνεχισθεί ως εκλεκτικισμός. Γενικό όμως χαρακτηριστικό του είναι η διαρκής παρουσία των αρχαιοελληνικών ρυθμολογικών στοιχείων και η διατήρηση του μέτρου και των αρμονικών αναλογιών σε όλες τις μορφές του 18. Παρουσία που δεν περιορίσθηκε στην Αθήνα αλλά και έξω από αυτήν σε μικρότερους οικισμούς που επίσης μεταμορφώθηκαν αισθητά, στην Πελοπόννησο, στα νησιά ακόμα και σε περιοχές που βρίσκονται εκτός των συνόρων του νεότευκτου ελληνικού κράτους. 17 Αθηναϊκή Μπίρης, σελ Μυλωνάς, σελ

12 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Σήμερα ο περαστικός από την οδό Ασωμάτων έχει την ευκαιρία να θαυμάσει το συγκεκριμένο σπίτι σε άριστη κατάσταση. Μισή δεκαετία πριν θα έπρεπε να φανταστεί την ομορφιά των χρωμάτων, την πλαστικότητα των διακοσμητικών στοιχείων, την αρμονικότητα και την καθαρότητα της σύνθεσης. Η αντίστιξη πλέον δεν αφορά τις Καρυάτιδες και τον θεατή που τις κοιτά, αλλά τις λευκές κόρες που συνεχίζουν μες την στιλπνή λευκότητά τους και την φωτεινή επιγραφή του διπλανού κτιρίου που τις συνοδεύει. Αν η λάμψη τους είναι μεγαλύτερη από αυτή του «Φάρου», της εταιρείας φωτεινών επιγραφών από νέον, αυτό μάλλον εξαρτάται από το βλέμμα που τις κοιτά. Ελάχιστα μόνο μέτρα πέρα από την πολυσύχναστη λεωφόρο Πειραιώς, τριακόσια εκατομμύρια δραχμές διατέθηκαν για την αναστήλωση του εν λόγω νεοκλασικού 19. Σίγουρα το ποσό αυτό αντιπροσωπεύει πολύ μεγαλύτερη αξία από το ανάλογο ποσό που ο πρώτος ιδιοκτήτης ξόδεψε για την κατασκευή του κτιρίου. Είμαι προσωπικά βέβαιος ότι η απορία του θα ήταν μεγάλη για το γεγονός ότι ακόμα και η Ευρώπη συμμετείχε δίνοντας με κοινοτική χρηματοδότηση μέρος του ποσού. Μεγάλη επίσης θα ήταν φαντάζομαι η έκπληξη του για τους σημερινούς ενοίκους του σπιτιού που φιλοξενεί το σύλλογο των Ελλήνων ολυμπιονικών. Η αξία του όμως πιστεύω ότι κρύβεται μέσα στο χρωστήρα του Τσαρούχη που μας αποκάλυψε την ομορφιά του, στο ξάφνιασμα του ανύποπτου περαστικού και στο χαμόγελο του υποψιασμένου, ίσως ακόμα και στο λύγισμα του κορμού του φρεσκοφυτεμένου δένδρου που προσπαθεί να μεγαλώσει χωρίς να κρύψει τις ακίνητες κόρες. 19 Μπίστικα Καθηµερινή, σελ

13 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αθήναι Μπίρης Μπίρης Η. Κώστας, Αι Αθήναι, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα Αθηναϊκή Μπίρης Μπίρης Καθημερινή Μπίστικα Καθημερινή Μυλωνάς Νεοελληνική Ιακωβίδης Μπίρης Γ. Μάνος, Αθηναϊκή Αρχιτεκτονική , εκδ. Μέλισσα, Αθήνα Μπίρης Μάνος, «Η ακμή του κλασικισμού» στο : Ο νεοκλασικισμός στην Αθήνα, Επτά Ημέρες, Η Καθημερινή ( ). Μπίστικα Ελένη, «Το νέον έργον της οδού Αγίων Ασωμάτων 45» στο: Σημειωματάριο, Η Καθημερινή ( ). Μυλωνάς Π. Παύλος, «Ιστορική και αισθητική σημασία του κλασικισμού» στο : Ο νεοκλασικισμός στην Αθήνα, Επτά Ημέρες, Η Καθημερινή ( ). Ιακωβίδης Χρίστος, Νεοελληνική αρχιτεκτονική και αστική ιδεολογία, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα Νεοελληνική Φιλιππίδης Φιλιππίδης Δημήτρης, Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα Νεοκλασικά Σκοπελίτης Νεοκλασική Μπίρης Παυλόπουλος Σκοπελίτης Σ. Β., Νεοκλασικά της Αθήνας και του Πειραιά, εκδ. Ολκός, Αθήνα Μπίρης Μάνος & Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμ, Αθηναϊκή Αρχιτεκτονική , εκδ. Μέλισσα, Αθήνα Παυλόπουλος Δημήτρης, «Η αποθέωση της Αθήνας» στο : Η Αθήνα των ζωγράφων, Επτά Ημέρες, Η Καθημερινή ( ). Φιλιππίδης Καθημερινή Φιλιππίδης Δημήτρης, «Νεοκλασικισμός και Ελληνική αρχιτεκτονική» στο : Νέος ελληνισμός και αρχαιότητα, Επτά Ημέρες, Η Καθημερινή ( ). 13