Ιωάννης Ορφανοτρόφος

Transcript

1 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2003, Περίληψη : Ο ευνούχος, αδελφός του αυτοκράτορα Μιχαήλ Δ και θείος του αυτοκράτορα Μιχαήλ Ε, διοικούσε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία σχεδόν μια ολόκληρη δεκαετία ( ), μολονότι ποτέ δεν κατείχε κάποιο σημαντικό επίσημο αξίωμα. Μια από τις πιο διφορούμενες προσωπικότητες της βυζαντινής ιστορίας, στις πηγές παρουσιάζεται ως ικανός διοικητής και πανούργος πολιτικός, αλλά ταυτόχρονα εξαιρετικά ματαιόδοξος και άπληστος. Τόπος και Χρόνος Γέννησης (;), Παφλαγονία (;) Τόπος και Χρόνος Θανάτου 13 Μαΐου 1043, Λέσβος Κύρια Ιδιότητα αξιωματούχος 1. Βιογραφικά στοιχεία Ο γεννήθηκε σε οικογένεια αργυραμοιβών. Δεν είναι γνωστό πότε ευνουχίσθηκε. Η πολυμελής οικογένειά του καταγόταν από την Παφλαγονία. Είναι βέβαιο ότι ο Ιωάννης ήταν το πιο ικανό αλλά ταυτόχρονα και το πιο φιλόδοξο μέλος της. 1 Από την οικογένειά του προήλθαν δύο αυτοκράτορες: ο αδελφός του Μιχαήλ Δ και ο ανιψιός του Μιχαήλ Ε. Εκτός από τον αργυραμοιβό και μέλλοντα αυτοκράτορα Μιχαήλ, ο Ιωάννης είχε ακόμα τρεις αδελφούς: τον Νικήτα, επίσης αργυραμοιβό, που είχε μάλιστα κατηγορηθεί για παραχάραξη, τον Κωνσταντίνο και τον Γεώργιο. Οι δύο τελευταίοι ήταν ευνούχοι, όπως ο Ιωάννης, και ασχολούνταν με την πώληση φυλακτών και αντικειμένων μαγείας, πράγμα για το οποίο ήταν γνωστός και ο ίδιος ο Ιωάννης. Είχε επίσης τουλάχιστον μιαν αδελφή, τη μητέρα του μελλοντικού αυτοκράτορα Μιχαήλ Ε'. 2. Δράση Η χρονολογία άφιξης του Ιωάννη στην Κωνσταντινούπολη, όπως και το πότε και κάτω από ποιες συνθήκες βρέθηκε αυτοκρατορικός αξιωματούχος παραμένουν άγνωστα. Το παρωνύμιο με το οποίο έμεινε γνωστός, «ορφανοτρόφος», προερχόταν από τον τίτλο που έφερε ως υπεύθυνου του μεγάλου ορφανοτροφείου του Αγίου Παύλου στην Κωνσταντινούπολη, το οποίο ανακαίνισε ο ίδιος το 1032, στη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Ρωμανού Γ Αργυρού. Ο εμφανίζεται να βρίσκεται στην υπηρεσία του Ρωμανού Αργυρού ήδη προτού εκείνος στεφθεί αυτοκράτορας, 2 ενώ σύμφωνα με τον Μιχαήλ Ψελλό είχε υπάρξει συνεργάτης και του Βασιλείου Β. Με την άνοδο στην εξουσία του Ρωμανού Γ Αργυρού ( ) ο Ορφανοτρόφος αποκτά μεγαλύτερη επιρροή στην αυτοκρατορική αυλή. Ο αυτοκράτορας τον ανέδειξε συγκλητικό και του απένειμε τον τίτλο του πραιπόσιτου. Ο Ιωάννης από την άλλη συνέδραμε τον Ρωμανό Γ στον αγώνα του εναντίον του στασιαστή Κωνσταντίνου Διογένη το Ταυτόχρονα, όμως, ο Ιωάννης άδραξε την ευκαιρία να πλησιάσει τη σύζυγο του Ρωμανού Γ, την αυγούστα Ζωή. Η Ζωή, κόρη του Κωνσταντίνου Η που είχε πεθάνει χωρίς αρσενικό διάδοχο, και επομένως μέλος της Μακεδονικής Δυναστείας μπορούσε με το γάμο της να εξασφαλίσει την αυτοκρατορική νομιμότητα, όπως είχε ήδη συμβεί με το γάμο της με τον Ρωμανό Γ' Αργυρό. 4 Ο Ιωάννης εκμεταλλεύθηκε την αδιαφορία του αυτοκράτορα για την όχι και τόσο νέα πια σε ηλικία Ζωή και έσπρωξε δίπλα της τον αδελφό του τον Μιχαήλ. Η αυτοκράτειρα δεν μπόρεσε να αντισταθεί στον νεαρό Μιχαήλ και με Δημιουργήθηκε στις 9/1/2017 Σελίδα 1/7

2 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2003, τον τρόπο αυτό ο Ιωάννης εξασφάλισε την επιρροή του επάνω της. Είναι πολύ πιθανό οι τρεις τους, με τον Ορφανοτρόφο ως κύριο υποκινητή, να δηλητηρίαζαν συστηματικά τον αυτοκράτορα Ρωμανό Γ' Αργυρό. Τελικά ο αυτοκράτορας βρέθηκε νεκρός στο λουτρό (11 Απριλίου 1034). Όπως όμως και αν είχαν τα πράγματα, αμέσως μετά το θάνατο του αυτοκράτορα η Ζωή, ο και ο Μιχαήλ κάλεσαν τον πατριάρχη Αλέξιο Στουδίτη στο παλάτι και του ζήτησαν να παντρέψει την αυτοκράτειρα με τον Μιχαήλ. Για να κάμψουν τις αντιρρήσεις του πατριάρχη, ο Ιωάννης και η Ζωή του έδωσαν 50 λίτρες χρυσού και άλλες 50 στον κλήρο, και έτσι η τελετή του γάμου τελέστηκε επίσημα Επί Μιχαήλ Δ Μετά τη στέψη του Μιχαήλ Δ ( ), ο ανέλαβε την πραγματική διοίκηση της Αυτοκρατορίας, τόσο των πολιτικών υποθέσεων όσο και των στρατιωτικών. 6 Μόλις οι δύο αδελφοί ανέλαβαν την εξουσία, έθεσαν την αυτοκράτειρα Ζωή υπό περιορισμό στο αυτοκρατορικό ανάκτορο, ενώ ο Ιωάννης προσπαθούσε να εδραιώσει την εξουσία του τοποθετώντας συγγενείς του σε υψηλόβαθμες θέσεις και υποβαθμίζοντας τους αντιπάλους. Τον Αύγουστο του 1034 χρειάστηκε να αντιμετωπίσει την απόπειρα του Κωνσταντίνου Δαλασσηνού, από τα πιο εξέχοντα μέλη της μικρασιατικής αριστοκρατίας, να καταλάβει την εξουσία. Η επικράτηση των Παφλαγόνων αδελφών στην αναμέτρηση αυτή απέφερε οφέλη και στους άλλους τρεις αδελφούς της οικογένειας: ο Νικήτας έγινε δούκας της Αντιοχείας, ο Κωνσταντίνος έλαβε τα κτήματα τα οποία κατασχέθηκαν από τους οπαδούς του Δαλασσηνού στο θέμα Οψικίου, 7 ενώ ο νεότερος αδελφός Γεώργιος έλαβε τον τίτλο του πρωτοβεστιαρίου, τον οποίο πριν έφερε ο ευνούχος Συμεών, ακόμα ένας συνεργάτης του Ρωμανού Αργυρού. Μεγάλη προσοχή χρειάστηκε να αφιερώσει ο Ορφανοτρόφος στο μέτωπο της εξωτερικής πολιτικής: στις συγκρούσεις με τους Άραβες στη Σικελία και την Ιταλία και με τους Πετσενέγκους που έκαναν επιδρομές στα Βαλκάνια. Το μέτωπο των Βαλκανίων, όμως, έγινε ακόμα θερμότερο με την εξέγερση των σλαβικών πληθυσμών, που αντιδρούσαν στην αρπακτική οικονομική πολιτική της Κωνσταντινούπολης και το 1040 ανακήρυξαν τσάρο τον Πέτρο Deljan στο Βελιγράδι. Η εξέγερση πήρε μεγάλες διαστάσεις, όμως κατεπνίγη το 1041 λόγω ασυμφωνιών μεταξύ των αρχηγών της. 8 Ο Ορφανοτρόφος, από την πλευρά του, έκανε λανθασμένες κινήσεις υπό την επιρροή φιλόδοξων μελών της οικογένειάς του: αντικαθιστώντας τον διοικητή του στρατού στη Σικελία, τον Γεώργιο Μανιάκη, και αργότερα τον διοικητή των στρατευμάτων στα Βαλκάνια, τον Βασίλειο Συνναδηνό, για να τοποθετήσει στη θέση τους συγγενείς του, προκάλεσε και αποτυχίες του βυζαντινού στρατού. Στην αντιμετώπιση των εσωτερικών προβλημάτων ο Ορφανοτρόφος αποδείχτηκε πολύ ικανός: στη διάρκεια ενός λιμού που προκλήθηκε ύστερα από μεγάλη ξηρασία στη Θράκη και τη Μακεδονία μερίμνησε αποτελεσματικά για τον επισιτισμό της Κωνσταντινούπολης εισάγοντας σιτάρι από την Πελοπόννησο και την Ελλάδα. Με τη δραστηριότητά του, ο Ιωάννης είχε ουσιαστικά παραμερίσει τον αδελφό του Μιχαήλ Δ. Παρά την τεράστια πραγματική εξουσία που είχε στα χέρια του, όμως, δεν επιδίωξε να καταλάβει ανώτερα αξιώματα. Ενδέχεται να έγινε κουράτωρ των Μαγγάνων. Αυτό για το οποίο κατηγορήθηκε όμως ήταν η απληστία του, η οποία έκανε την οικονομική του πολιτική δυσβάστακτη Ανάμειξη στις εκκλησιαστικές υποθέσεις Ο Ορφανοτρόφος αναμείχθηκε επίσης ενεργά στις εκκλησιαστικές υποθέσεις. Το 1037, αντί του αποβιώσαντος αρχιεπισκόπου Αχρίδας Ιωάννη, τον οποίο είχε τοποθετήσει ο Βασίλειος Β μετά τη νίκη του επί του Σαμουήλ (το 1020), ο Ιωάννης διόρισε αρχιεπίσκοπο τον Λέοντα, ο οποίος προηγουμένως ήταν οικονόμος της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Η επιλογή αυτή συνέβαλε πιθανότατα στην εξέγερση στις βαλκανικές επαρχίες το Γενικά ο Ιωάννης, όπως και ο Ρωμανός Αργυρός πριν από αυτόν, τοποθετούσε σε μητροπολιτικές έδρες φίλους και οπαδούς του. Το 1037 ο, με τη βοήθεια ορισμένων μητροπολιτών, επιχείρησε να καθαιρέσει τον πατριάρχη Αλέξιο Στουδίτη για να γίνει ο ίδιος προκαθήμενος της εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως. Επικαλέσθηκε την αντικανονική ενθρόνιση του πατριάρχη Αλεξίου, την οποία δεν τέλεσε η σύνοδος, καθώς ο Βασίλειος Β τον επέλεξε και τον ανακήρυξε πατριάρχη από την επιθανάτια κλίνη. Η προσπάθεια του Ιωάννη όμως αποδείχτηκε μάταια. Ο πατριάρχης Αλέξιος κατόρθωσε να υπερασπισθεί τον εαυτό του απέναντι στις επιθέσεις του Ορφανοτρόφου και παρέμεινε στη θέση του. Δημιουργήθηκε στις 9/1/2017 Σελίδα 2/7

3 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2003, 2.3. Ανάμειξη στο ζήτημα της διαδοχής του Μιχαήλ Δ' Επειδή ο αδελφός του και αυτοκράτορας Μιχαήλ Δ έπασχε από επιληψία η οποία επιδεινωνόταν συνεχώς, ο Ιωάννης Ορφανοτρόφος επιχείρησε να εξασφαλίσει την παραμονή του αυτοκρατορικού θρόνου στην οικογένειά του. Χρειαζόταν όμως και πάλι τη συγκατάθεση της αυτοκράτειρας για να νομιμοποιήσει μια τέτοια διαδοχή. Ο Ιωάννης κατόρθωσε να πείσει τη Ζωή να υιοθετήσει τον γιο της αδελφής του, τον Μιχαήλ, ο οποίος είχε ήδη ανακηρυχθεί καίσαρας το 1034, και να τον κάνει νόμιμο διάδοχο του στέμματος. Όταν ο Μιχαήλ Δ πέθανε στις 10 Δεκεμβρίου του 1041, ο Μιχαήλ Ε Καλαφάτης ανέλαβε το θρόνο, όπως είχε προγραμματισθεί. Οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης δεν είχαν καν την ευκαιρία να αντιδράσουν, καθώς ο Μιχαήλ είχε ήδη στεφθεί από το χέρι της Ζωής, χάρη στην επιδεξιότητα του Ορφανοτρόφου. 10 Ο νέος αυτοκράτορας αποδείχτηκε ότι δεν είχε σκοπό να ανεχθεί τις συμβουλές και την κηδεμονία του Ιωάννη Ορφανοτρόφου. Επέλεξε να στηριχτεί στον άλλο θείο του και αδελφό του Ιωάννη, τον Κωνσταντίνο. Σύντομα μετά την ανάρρησή του στο θρόνο εξόρισε τον Ορφανοτρόφο από την Κωνσταντινούπολη, θέλοντας να εμποδίσει οποιαδήποτε ανάμειξή του στην αυτοκρατορική πολιτική. Μετά την άνοδο του Κωνσταντίνου Θ Μονομάχου στην εξουσία ( ), ο, εξόριστος στη Λέσβο, τυφλώθηκε με την κατηγορία ότι επιχείρησε να σφετερισθεί την εξουσία. Σύντομα, στις 13 Μαΐου του 1043, πέθανε στη Λέσβο. 3. Εκτίμηση Ο Μιχαήλ Ψελλός, που ήταν χρονικά ο πλησιέστερος στον Ορφανοτρόφο ιστορικός, αλλά και υποστηρικτής και συνεργάτης των αντιπάλων του, έχει δώσει μιαν ιδιαίτερα αρνητική εικόνα για τον Ιωάννη. Ο Ψελλός τον κατηγορούσε για απληστία και για επιδίωξη προσωπικού πλουτισμού, για την ανάδειξη συγγενών του στην εξουσία και για την αλόγιστη απονομή σε αυτούς αξιωμάτων και κτημάτων, όπως και για κακή και άδικη μεταχείριση της αυτοκράτειρας Ζωής. Επίσης κατηγορούσε τον Ορφανοτρόφο για όλα τα κακά που συνέβησαν στην Αυτοκρατορία στη διάρκεια της μεγαλύτερής του επιρροής, την εποχή της βασιλείας του Μιχαήλ Δ, τα προτερήματα του οποίου ο Ψελλός τα αντιπαρέβαλλε με τα λάθη του Ιωάννη. 11 Παρά την αντιπάθειά του, ωστόσο, ο Ψελλός μας άφησε ένα εξαιρετικά ζωντανό και ανάγλυφο πορτραίτο του Ιωάννη που δείχνει πόσο ικανός, αλλά και πόσο επικίνδυνος κατά τη γνώμη του Ψελλού, ήταν ο Ορφανοτρόφος. Μεταξύ άλλων ο ιστορικός αναφέρει τη συνήθεια του Ιωάννη να περιφέρεται κρυφά μέχρι τα πιο απομακρυσμένα σημεία της Κωνσταντινούπολης για να ανιχνεύσει πιθανές δυσαρέσκειες και αίσθημα εναντίον του (δηλαδή εναντίον της εξουσίας). Επίσης κάνει λόγο για την ικανότητα του Ορφανοτρόφου να διατηρεί τη διαύγειά του έχοντας πιει πολύ, ικανότητα την οποία εκμεταλλευόταν στη διάρκεια συμποσίων, όταν διάφοροι συνδαιτημόνες του, βλέποντάς τον μεθυσμένο εξέθεταν πιο ελεύθερα τις απόψεις τους, για να ανακαλύψουν ότι ο Ιωάννης τους άκουγε πολύ προσεκτικά και χρησιμοποιούσε αργότερα τα λεγόμενά τους εναντίον τους J. Cl. Cheynet, Pouvoir et contestations à Byzance ( ) (Paris 1990), σελ J. Cl. Cheynet, Pouvoir et contestations à Byzance ( ) (Paris 1990), σελ The Oxford History of Byzantium 2, σελ (λήμμα John the Orphanotrophos ). 4. P. Lemerle, Cinq études sur le XI e siècle byzantin (Paris 1977), σελ Thurn, J. (επιμ.), Ioannes Scylitzes Synoposis historiarum (Berlin-New York 1973), σελ Janin, R., Un ministre byzantin. Jean lʹ Orphanotrophe, Echos dʹorient 30 (1931), σελ. 431 κ.ε. Δημιουργήθηκε στις 9/1/2017 Σελίδα 3/7

4 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2003, 7. J. Cl. Cheynet, Pouvoir et contestations à Byzance ( ) (Paris 1990), σελ Ostrogorsky, G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους Β (Αθήνα 1997), σελ Thurn, J. (επιμ.), Ioannes Scylitzes Synoposis historiarum (Berlin-New York 1973), σελ Vryonis, S., Byzantine Imperial Authority. Theory and Practice in the Eleventh Century, στο Byzantine Institutions, Society and Culture I: The Imperial Institution and Society (New York 1994), σελ Βλ. το τέταρτο βιβλίο της Χρονογραφίας του Ψελλού, που είναι αφιερωμένο στη βασιλεία του Μιχαήλ Δ Renauld, É. (επιμ.), Michel Psellos. Chronographie ou histoire d'un siècle de Byzance ( ) I (Paris 1926), σελ Ψελλός, Χρονογραφία IV. 14, Renauld, É. (επιμ.), Michel Psellos. Chronographie ou histoire d'un siècle de Byzance ( ) I (Paris 1926), σελ Πρβ. Jenkins, R., The Classical Background of the Scriptores Post Theophanem, Dumbarton Oaks Papers 8 (1954), σελ. 15. Βιβλιογραφία : Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις Ιστοριών, Thurn, I. (ed.), Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 5, Berlin New York 1973 Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, Renauld, É. (ed.), Michael Psellos, Chronographie ou histoire d un siècle de Byzance ( ), Ι-ΙΙ, Paris (ανατ. 1967) Μιχαήλ Ατταλειάτης, Ιστορία, Bekker, I. (ed.), Michaelis Attaliotae Historia, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1853 Ιωάννης Ζωναράς, Επιτομή Ιστοριών, Büttner-Wobst, T. (ed.), Ioannis Zonarae epitomae historiarum libri XVIII 1-3, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn Cheynet J.-C., Pouvoir et contestations à Byzance ( ), Paris 1990, Byzantina Sorbonensia 9 Βραχέα Χρονικά, Schreiner P. (ed.), Die byzantinische Kleinchroniken 1-3, Wien Krsmanović B., Uspon vojnog plemstva u Vizantiji XI veka, Beograd 2001 Lemerle P., Cinq études sur le XIe siècle byzantin, Paris 1977 Μιχαήλ Ψελλός, Scripta Minora, Kurtz E. Fr. Drexl (eds), Michel Psellos, Scripta Minora magnam partem adhuc inedita, I-II, Milano Ι: 1936, ΙΙ: 1942 Μιχαήλ Ψελλός, Orationes panegyricae, Dennis, G.T. (ed.), Michaelis Pselli, Orationes panegyricae, Stutgard-Lipsia 1994 Janin R., "Un ministre byzantin. Jean l'orphanotrophe", Échos d'orient, 30, 1931, Kazhdan A., Brand C.M., Cutler A., "John the Orphanotrophos", Kazhdan, A. (ed.), Oxford Dictionary of Byzantium 2, New York Oxford 1991, 1070 Δημιουργήθηκε στις 9/1/2017 Σελίδα 4/7

5 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2003, Δικτυογραφία : Eunuchs in the Byzantine Empire. A Study in Byzantine Titulature and Prosopography Michael Psellus ( after 1078): Chronographia Γλωσσάριo : αυγούστα, η Ισόβιος τιμητικός τίτλος που απονεμόταν από τον αυτοκράτορα στη σύζυγό του, την αυτοκράτειρα, συνήθως μετά τη γέννηση του γιου και διαδόχου. Πολύ σπάνια και σε εξαιρετικές περιπτώσεις ο τίτλος δινόταν και σε εξέχουσες προσωπικότητες του στενού οικογενειακού κύκλου του αυτοκράτορα. δούκας, ο (λατ. dux) Αρχαιότητα: Ρωμαίος στρατιωτικός αξιωματούχος ο οποίος σε ορισμένες επαρχίες είχε και διοικητικές αρμοδιότητες. Βυζάντιο: Κατά κανόνα ανώτατος στρατιωτικός αξιωματούχος. Από το β μισό του 10ου αιώνα ο όρος δηλώνει το στρατιωτικό διοικητή μεγάλης περιφέρειας. Μετά το 12ο αιώνα οι δούκες εμφανίζονται ως διοικητές μικρών θεμάτων. καίσαρας, ο Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ο τίτλος του καίσαρα απονεμόταν στον αυτοκράτορα. Επί Διοκλητιανού ( ) και μετέπειτα, καίσαρας αναγορευόταν ο νεαρός συναυτοκράτορας. Ήταν ο υψηλότερος τίτλος στην ιεραρχία της βυζαντινής αυλής, με διάσημα ένα στέμμα και ένα σταυρό. Τον 8ο αιώνα το αξίωμα του καίσαρα αποδιδόταν συνήθως στο διάδοχο του θρόνου. Τον ύστερο 11ο αιώνα, με τη μεταρρύθμιση του Αλεξίου Α Κομνηνού ( ), ο καίσαρας υποβαθμίστηκε, έγινε ο τρίτος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα και το σεβαστοκράτορα. Από το 14ο αιώνα το αξίωμα αποδιδόταν κυρίως σε ξένους πρίγκιπες. κουράτωρ, ο Υπάλληλος της βυζαντινής αυτοκρατορικής διοίκησης ή των πόλεων. Ασκούσε κυρίως καθήκοντα επιστάτη σε δημόσια ή ιδιωτικά κτήρια και σε εκτάσεις γης (από το λατ. curator = φροντιστής). λίτρα, η (λατ. libra) Μονάδα βάρους που ποικίλλει ανάλογα με τα μεγέθη. Η πιο διαδεδομένη ήταν η «λογαρική λίτρα», που καθιερώθηκε επί Κωνσταντίνου Α, το 309/310, ως βάση του νομισματικού συστήματος. Η λίτρα υπολογίζεται ότι ζύγιζε περ. 319 ή 324 γραμμ. και διαιρoύνταν σε 72 χρυσά νομίσματα (σόλιδους). Οι εκατό λίτρες συμπλήρωναν ένα κεντηνάριον. οικονόμος, ο 1. Αρχαιότητα: Υπεύθυνος για την πληρωμή του κόστους των επιγραφών, των θυσιών, της ξενίας και της ανέγερσης των αγαλμάτων. 2. Χριστιανική περίοδος: Εκκλησιαστικός αξιωματούχος, διαχειριστής της περιουσίας κάθε εκκλησιαστικού οργανισμού. Το αξίωμα μαρτυρείται από το έτος 340 (σύνοδος Γάγγρας), ως όρος δε ο οικονόμος είναι σε χρήση από τις αρχές του 5ου αιώνα. Ο οικονόμος ήταν κατά κανόνα κληρικός, διοριζόταν από τον επίσκοπο και από τον 11ο αιώνα και εξής από το μητροπολίτη, ωστόσο το διάστημα από τον 9ο αιώνα έως το 1057 οι (μεγάλοι) οικονόμοι της Μεγάλης Eκκλησίας διορίζονταν από τον αυτοκράτορα, κατά παρέκκλιση των εκκλησιαστικών κανόνων. ορφανοτρόφος, ο Ο επικεφαλής ενός ορφανοτροφείου. Ως αξίωμα εισήχθη την εποχή του Λέοντος Α' και στην αρχή απονεμόταν σε ανθρώπους του κλήρου. Στην πρωτεύουσα οι ορφανοτρόφοι εξελίχθηκαν, κατά τη Μέση και Ύστερη Βυζαντινή περίοδο, σε ισχυρούς αυλικούς αξιωματούχους με μεγάλη επιρροή. πραιπόσιτος, ο (λατ. praepositus sacri cubiculi) Ο πραιπόσιτος του ιερού κουβουκλίου ή του ευσεβεστάτου κοιτώνος ήταν επόπτης ή προϊστάμενος στις υπηρεσίες του παλατιού και ανώτατος αυλικός αξιωματούχος. Το αξίωμα εμφανίζεται στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο. Μετά τον 6ο αιώνα, τον αντικαθιστά στα καθήκοντά του ο παρακοιμώμενος, οι αρμοδιότητές του περιορίζονται και αποκτά χαρακτήρα τιμητικού τίτλου. Το αξίωμα παύει να υπάρχει στα τέλη του 11ου αιώνα. πρωτοβεστιάριος, ο (και πρωτοβεστιαρίτης) Ανώτερος αυλικός, υπεύθυνος του βασιλικού βεστιαρίου, της βασιλικής ιματιοθήκης. Το αξίωμα απονεμόταν σε ανώτατους αξιωματούχους και μελλοντικούς αυτοκράτορες. Αρχικά ο πρωτοβεστιάριος ήταν υπεύθυνος για το αυτοκρατορικό ιματιοφυλάκιο. Από τον 9ο έως τον 11ο αιώνα, οπότε το αξίωμα εξελίσσεται σε τιμητικό τίτλο, ο ρόλος του πρωτοβεστιαρίου μεταβάλλεται: εμφανίζεται πλέον ως επικεφαλής στρατευμάτων, ως υπεύθυνος για τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων με σκοπό την υπογραφή ειρήνης, καθώς και για τη διερεύνηση υποθέσεων συνωμοσίας κατά του αυτοκράτορα. Το 14ο αιώνα ο τίτλος παραχωρείται ιεραρχικά ανάμεσα σε αυτούς που έχουν τα υψηλότερα αξιώματα. συγκλητικός, ο (senator) 1. Ρωμαϊκή περίοδος: Σώμα ανδρών το οποίο συμβούλευε τον αυτοκράτορα και τους υπάτους. Η ένταξη στη σύγκλητο δεν ήταν μόνο κληρονομικό δικαίωμα. Νέοι άνδρες (novi homines) μπορούσαν επίσης να γίνουν μέλη. Ο Αύγουστος αναθεώρησε το θεσμό της συγκλήτου και μείωσε τις αρμοδιότητές της. Επίσης εισήγαγε την κληρονομικότητα ως προϋπόθεση ένταξης στο σώμα αυτό. Παρ όλα αυτά η σύγκλητος συνέχισε να θεσπίζει νόμους και να εκχωρεί την εξουσία σε νέους αυτοκράτορες. 2. Βυζαντινή περίοδος: Μέλος της συγκλήτου. Η σύγκλητος, ρωμαϊκός θεσμός που μεταφέρθηκε από τον Κωνσταντίνο Α στην Κωνσταντινούπολη Δημιουργήθηκε στις 9/1/2017 Σελίδα 5/7

6 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2003, κατά τη Βυζαντινή περίοδο, ήταν συμβουλευτικό σώμα του οποίου τα δικαιώματα και τα καθήκοντα δεν ήταν σαφώς καθορισμένα. Τα μέλη του ήταν αυτοκρατορικοί αξιωματούχοι που προέρχονταν από τις ανώτερες τάξεις και κατατάσσονταν σε βαθμίδες ιεραρχίας: viri illustri (οι έπαρχοι πραιτoρίου και πόλης και οι μάγιστροι), viri spectabili (οι ανθύπατοι, οι βικάριοι και οι κόμητες), viri clarissimi (οι ύπατοι των επαρχιών και ακολούθως οι υπατικοί) και viri perfectissimi (οι ηγεμόνες και οι δούκες). Από τα μέσα του 6ου αιώνα καθιερώθηκε ένας ακόμα τίτλος για τους ανώτατους υπαλλήλους (viri gloriosi). Στη συνέχεια οι τίτλοι απονέμονταν στους αξιωματούχους ανεξάρτητα από το αν ήταν συγκλητικοί ή επρόκειτο να ενταχθούν στο σώμα της συγκλήτου. Πηγές Thurn, J. (επιμ.), Ioannes Scylitzes, Synoposis historiarum, Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Berolinensis 5 (Berlin New York 1973). Büttner Wobst, Th. (επιμ.), Ioannis Zonarae, Epitomis historiarum III, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae (Bonnae 1897). Bekker, I. (επιμ.), Michaelis Attaliotae historia, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae (Bonn 1853). Dennis, G.T. (επιμ.), Michaelis Pselli orationes panegyricae (Stuttgart Lipsia 1994). Renauld, É. (επιμ.), Michel Psellos. Chronographie ou histoire dʹun siècle de Byzance ( ) I II (Paris I: 1926, II: 1928, ανατ. 1967). Kurtz, E. Fr. Drexl (επιμ.), Michel Psellos. Scripta Minora magnam partem adhuc inedita I II (Milano, Ι: 1936, ΙΙ: 1942). Schreiner, P., Die byzantinischen Kleinchroniken 1. Teil (Einleitung und Text) 2. Teil (Historische Kommentar) 3. Teil (Teilübersetzungen, Addenda et Corrigenda, Indices) Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Series Vindobonensis 12 (Wien, 1:1975 2:1977 3:1979). Σάθας, Κ. (επιμ.), Μεσαιωνική βιβλιοθήκη 4 5 (Παρίσι Αθήνα 4:1874, 5:1876). Παραθέματα Ένα πορτραίτο του Ιωάννη Ορφανοτρόφου από τον Μιχαήλ Ψελλό (Χρονογραφία IV ) Ἃ μὲν οὖν ἄν τις αὐτοῦ ἐπαινεῖν ἔχοι τοιαῦτα, τὰ δ ἀντιθέτως ἔχοντα ποικίλος ἦν τὴν ψυχὴν καὶ πρὸς πᾶσαν ἰδέαν τῶν ὁμιλούντων μεθαρμοζόμενος, καὶ ἐν τῷ αὐτῷ καιρῷ πολυειδὴς τὴν γνώμην φαινόμενος, καὶ ἑκάστου τῶν προσιόντων αὐτῷ πόρρωθεν καθαπτόμενος, ἐπεὶ δὲ πλησιάσειεν, ὡς νῦν πρώτως ἰδὼν εὐνοϊκότερον προσιέμενος κἄν τις αὐτῷ τι προσαγγείλαι νεώτερον καὶ οἷον σώζειν τὴν βασιλείαν δυνάμενον, ἵνα μηδὲν ἀνταμείψοιτο, πάλαι τοῦτο ἐγνωκέναι προσεποιεῖτο, καὶ τῆς βραδυτῆτος τὸν εἰρηκότα ἐμέμφετο [...] Ἐβούλετο μὲν οὖν μεγαλοπρεπέστερον διαζῆν καὶ βασιλικώτερον τῶν πραγμάτων ἀντέχεσθαι, ἀντεῖχε δὲ ὅμως πρὸς τοῦτο τὸ ἔμφυτον ἦθος, καὶ ἡ φύσις, ἵν οὕτως εἴπω, τὴν πρώτην οὐκ ἀπερρίπτει λιχνείαν διὰ ταῦτα ἅπαξ εἰς ποσὶν κατενεχθεὶς (ἥττητο γὰρ δὴ τοῦτο τὸ μέρος), εὐθὺς εἰς πᾶσαν ἀσχημοσύνην ἐξεκυλίετο ἐπελανθάνετο δ ὅμως τὸ βλοσυρὸν τῷ θηρὶ καὶ τὸ ἐπισκύνιον οὐδαμοῦ. Ἐγὼ γοῦν πολλάκις αὐτῷ παρεντυχὼν συμποσιάζοντι ἐθαύμαζον ὅπως τοιοῦτος ἀνήρ, μέθης ἥττων καὶ γέλωτος, τὸν Ῥωμαϊκὸν ἐπιπεφόρτισται ἄξονα διήθρει μεθύων ὁπόσα σχηματίζοιτο ἕκαστος τῶν συμπινόντων, καὶ ὥσπερ ἐπ αὐτοφόρῳ τούτους εἰλημμένους ἔχων εἰς εὐθύνας ὕστερον καθίστη καὶ τῶν πραχθέντων παρὰ τὸν πότον ἢ λεχθέντων ἀνέκρινεν ὅθεν μᾶλλον αὐτὸν μεθύοντα ἢ νήφοντα ἐδεδοίκεσαν. [...] ὁ δέ γε Ἰωάννης ἐκτομίας, περὶ οὗ τὸν λόγον πεποίημαι, τὰ δευτερεῖα μὲν εἶχεν τῆς πρὸς τὸν αὐτοκράτορα ἀρετῆς, πρὸς δὲ τοὺς λοιποὺς ἀξύμβλητος καὶ αὐτὸς ἦν ὥστε, ἵνα τὸν λόγον ἐπανορθώσωμαι, τὸ ἀντίθετον τῆς τοῦ αὐτοκράτορος ἕξεως πρὸς τοὺς τρεῖς τῶν ἀδελφῶν ἐτύγχανεν ὤν συγκρινόμενος δὲ πρὸς ἐκεῖνον ὁ Ἰωάννης, τὸ μὲν ἔλαττον εἶχε παρὰ πολὺ, ὅμοιότητας δ οὖν ὅμως πρὸς ἐκεῖνον ἀπέφαινε καὶ οὐδ αὐτῷ μὲν ἤρεσκεν ἡ πονηρία τῶν ἀδελφῶν, φιλαδελφότατος δὲ εἴ τις ἄλλος τῶν πάντων γενόμενος, εἰς εὐθύνας μὲν ἐκείνους καθιστᾶν ὧν ἐπεπράγεισαν οὐκ ἐβούλετο, περικαλύπτων δὲ τὰς ἀδίκους αὐτῶν πράξεις... Renauld, É. (επιμ.), Michel Psellos. Chronographie ou histoire dʹun siècle de Byzance ( ) I (Paris 1926), σελ Χρονολόγιο (;) 1025: O Ιωάννης Ορφανοτρόφος στο περιβάλλον του αυτοκράτορα Βασιλείου Β Δημιουργήθηκε στις 9/1/2017 Σελίδα 6/7

7 Για παραπομπή : Stankovic Vlada,, 2003, : O Ρωμανός Γ Αργυρός τον διορίζει μέλος της Συγκλήτου και του απονέμει τον τίτλο του πραιπόσιτου 1032: O Ιωάννης ανακαινίζει το Ορφανοτροφείον στην Κωνσταντινούπολη 1034: Ο Ιωάννης ανεβάζει στον αυτοκρατορικό θρόνο τον αδελφό του Μιχαήλ (Δ ), ο οποίος νυμφεύεται την αυτοκράτειρα Ζωή. Ενδεχομένως ο ίδιος βρισκόταν πίσω από τη δηλητηρίαση του αυτοκράτορα Ρωμανού Γ Αργυρού 1037: Aποτυχημένη προσπάθεια του Ιωάννη να παραγκωνίσει τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Αλέξιο Στουδίτη ( ) και να ανέλθει ο ίδιος στον πατριαρχικό θρόνο 1041: Aνεβάζει στον αυτοκρατορικό θρόνο τον ανιψιό του Μιχαήλ Ε ( ). O Μιχαήλ Ε εκδιώκει τον Ορφανοτρόφο από την Κωνσταντινούπολη μη θέλοντας να ανεχθεί την επιρροή του 1042: Eξορίζεται από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Θ Μονομάχο ( ) στη Λέσβο 13 Μαΐου 1043: O Ιωάννης πεθαίνει στη Λέσβο Δημιουργήθηκε στις 9/1/2017 Σελίδα 7/7