Δημιουργούμε τις συνθήκες που μας επιτρέπουν να μελετήσουμε τα συγκεκριμένα φαινόμενα, απομονώνοντάς τα από διάφορα «εμπόδια» (ΠΕΙΡΑΜΑ).

Transcript

1

2 Παρακολουθώντας ότι συμβαίνει γύρω μας, ή κάποιο πείραμα παρατηρούμε κάποια γεγονότα, τα οποία δεν μπορούμε να τα ερμηνεύσουμε στα πλαίσια της υπάρχουσας θεωρίας. Αυτά τα γεγονότα τα εξετάζουμε χωρίς να παρεμβαίνουμε. Δημιουργούμε τις συνθήκες που μας επιτρέπουν να μελετήσουμε τα συγκεκριμένα φαινόμενα, απομονώνοντάς τα από διάφορα «εμπόδια» (ΠΕΙΡΑΜΑ). Συνήθως απαιτείται η επαναληπτική μελέτη των φαινομένων σε διάφορα εργαστήρια και με διάφορους τρόπους.

3 Κατά τη διάρκεια του πειράματος απαιτούνται ποσοτικά αποτελέσματα και γι αυτό κάνουμε μετρήσεις, δηλαδή συγκρίνουμε κάποια μεγέθη που εμφανίζονται στο πείραμα με άλλα, που τα θεωρούμε «πρότυπα» Συνήθως μετράμε χρόνους, μήκη, βάρη (μάζες;;;), τάσεις ρεύματος, εντάσεις κ.τ.λ. Τα υπόλοιπα μεγέθη (ταχύτητες, επιταχύνσεις κ.τ.λ.) πρέπει να τα υπολογίσουμε (παράγωγα μεγέθη) Με βάση τα αποτελέσματα του πειράματος, αλλά και τις προϋπάρχουσες αντιλήψεις διατυπώνουμε την κατάλληλη θεωρία. Αυτή όχι μόνο ερμηνεύει τα αποτελέσματα των πειραμάτων μας και τα εκφράζει σε ποσοτική μορφή, αλλά προβλέπει και άλλα φαινόμενα, τα οποία όμως πρέπει να επαληθευθούν πειραματικά.

4 Κατά τη επαλήθευση αυτών που προβλέπονται από τη «νέα» θεωρία παρατηρούνται φαινόμενα και γεγονότα, τα οποία δεν μπορούμε να τα ερμηνεύσουμε στα πλαίσια της υπάρχουσας θεωρίας.

5 Οι βασικές αρχές της θεωρίας Επίλυση θεωρητικών προβλημάτων Γνωριμία με τα βασικά όργανα Πειραματικές δεξιότητες Κατανόηση των βασικών νόμων της φυσικής Επεξεργασία των αποτελεσμάτων. Αξιολόγηση της μεθόδου και των οργάνων. Εκτίμηση της ακρίβειας του θεωρητικού μοντέλου. Γνωριμία με φαινόμενα που δεν περιλαμβάνονται στην ύλη του μαθήματος

6 ΕΝΑ ΠΥΡΟΒΟΛΟ ΡΙΧΝΕΙ ΤΗΝ ΟΒΙΔΑ ΤΟΥ ΜΕ ΑΡΧΙΚΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ υ0 ΥΠΟ ΓΩΝΙΑ φ. ΣΕ ΠΟΣΗ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΥΡΟΒΟΛΟ ΘΑ ΠΕΣΕΙ Η ΟΒΙΔΑ; Η πρώτη «εύκολη» απάντηση είναι ότι θα πέσει σε απόσταση: υ 0 sin θ s= g Αν όμως παρακολουθήσουμε την οβίδα και μετρήσουμε το βεληνεκές της θα διαπιστώσουμε τα εξής: 1) Ο τύπος ΔΕΝ επαληθεύεται ) Αν έχουμε μερικές οβίδες από το ίδιο πυροβόλο θα δούμε πως ΟΛΕΣ πέφτουν σε ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ σημεία. ΓΙΑΤΙ;;;

7 Αντίσταση του αέρα (με ή χωρίς άνεμο) που εξαρτάται από το σχήμα του βλήματος Η αντίσταση μεταβάλλεται με το ύψος Το g μεταβάλλεται με το ύψος Υπάρχουν οι βαρυτικές επιδράσεις του ήλιου και της σελήνης Υπάρχουν οι βαρυτικές επιδράσεις των γύρω αντικειμένων

8 Λόγω τριβής η οβίδα θερμαίνεται και διαστέλλεται Λόγω τριβής η οβίδα φορτίζεται και αλληλεπιδρά ηλεκτρομαγνητικά. Φωτόνια χτυπούν την οβίδα ασύμμετρα και ασκούν πίεση ΓΙΑ ΓΙΑΝΑ ΝΑΥΠΟΛΟΓΙΣΟΥΜΕ ΥΠΟΛΟΓΙΣΟΥΜΕΣΩΣΤΑ ΣΩΣΤΑΤΟ ΤΟΒΕΛΗΝΕΚΕΣ ΒΕΛΗΝΕΚΕΣ ΠΡΕΠΕΙ ΠΡΕΠΕΙΝΑ ΝΑΞΕΡΟΥΜΕ ΞΕΡΟΥΜΕ ΟΛΟΥΣ ΟΛΟΥΣΤΟΥΣ ΤΟΥΣΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ(ΑΔΥΝΑΤΟΝ) (ΑΔΥΝΑΤΟΝ) ΓΙΑ ΓΙΑΝΑ ΝΑΠΕΣΟΥΝ ΠΕΣΟΥΝΟΒΙΔΕΣ ΟΒΙΔΕΣΣΤΟ ΣΤΟΙΔΙΟ ΙΔΙΟΣΗΜΕΙΟ ΣΗΜΕΙΟ ΠΡΕΠΕΙ ΠΡΕΠΕΙΟΛΕΣ ΟΛΕΣΟΙ ΟΙΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΝΑ ΝΑΕΙΝΑΙ ΕΙΝΑΙΤΑΥΤΟΣΗΜΕΣ ΤΑΥΤΟΣΗΜΕΣ(ΑΔΥΝΑΤΟΝ) (ΑΔΥΝΑΤΟΝ)

9 Η έννοια της μέτρησης. Ακρίβεια. Σφάλματα. Τυχαία και συστηματικά σφάλματα. Μέση τιμή. Σφάλμα μέσης τιμής Στρογγυλοποιήσεις Διάδοση σφαλμάτων

10 Γραφικές παραστάσεις. Σφάλματα. Σχεδιασμός. Κλίση καμπύλης σε ένα σημείο. Σχεδιασμός ευθείας με τη μέθοδο ελαχίστων τετραγώνων. Το Εργαστηρίου Φυσικής. Πως γράφουμε τις εργασίες.

11 ΜΕΤΡΗΣΗ - ΑΚΡΙΒΕΙΑ - ΣΦΑΛΜΑ Η πόρτα πρέπει να έχει ύψος. m Η πόρτα πρέπει να έχει ύψος 1.6 cm Η πόρτα πρέπει να έχει ύψος cm ΚΑΙ ΟΙ 3

12 ΜΕΤΡΗΣΗ - ΑΚΡΙΒΕΙΑ - ΣΦΑΛΜΑ.1 έως.3 m.± 0.1m 1.55 έως 1.65 cm 1.60 ±0.05 cm ΠΟΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΜΑΣ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ; Μέτρηση είναι η σύγκριση του μετρούμενου μεγέθους με το πρότυπο. Κάθε μέτρηση έχει μια ακρίβεια έως cm ± ± cm 1.60 ±0.05 cm Αυτή η ακρίβεια εκφράζεται μαθηματικά με το σφάλμα Δεν είναι πάντα απαραίτητη η μέγιστη δυνατή ακρίβεια που είναι και πολύ δαπανηρή

13 1. Στα όργανα μέτρησης. Στην πειραματική διαδικασία και στις συνθήκες του πειράματος 3. Στη μη σωστή κατανόηση της Φυσικής Μήπως 7;... ΟΧΙ! ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΑ ΤΥΧΑΙΑ ΤΥΧΑΙΑ Μήπως 7.5;... ΟΧΙ! Μεταξύ 7 και 7.5, ή καλύτερα Μεταξύ 7.1 και 7.5 Μήπως 7.5;... ΟΧΙ! 7.3±0. 7.3±0. cm cm

14 Μήπως 40;... ΟΧΙ! Μήπως 50;... ΟΧΙ! Μήπως 45;... ΟΧΙ! Μεταξύ 40 και 45, ή καλύτερα Μεταξύ 43 και 45 44±1 44±1 V V Τα προηγούμενα παραδείγματα ανήκουν στην κατηγορία των ΤΥΧΑΙΩΝ ΣΦΑΛΜΑΤΩΝ

15 Χρονόμετρο που καθυστερεί Χρονομέτρηση δρομέα 100 m. Αποτέλεσμα 9.1 s!!!! ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΡΕΚΟΡ!!!! Μετρούμε την πυκνότητα ΞΕΧΑΣΑΜΕ ΝΑ κάποιου υγρού ΜΕΤΡΗΣΟΥΜΕ ΤΗ Αποτέλεσμα g/cm3 ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ!!! ΤΙ ΥΓΡΟ ΕΊΝΑΙ;;;; Τα προηγούμενα παραδείγματα ανήκουν στην κατηγορία των ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΩΝ ΣΦΑΛΜΑΤΩΝ «Πραγματική» τιμή ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΜΕ ΤΥΧΑΙΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ «Πραγματική» τιμή ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΜΕ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ

16 Όπως είδαμε στο παράδειγμα με το πυροβόλο, έτσι και στα πειράματα υπάρχουν μια σειρά παράγοντες που επιδρούν στο αποτέλεσμα της μέτρησης, Αυτούς τους παράγοντες είτε τους αγνοούμε συνειδητά, γιατί είναι μικροί, είτε δεν τους ξέρουμε, είτε επειδή δεν μπορούμε να τους λάβουμε υπόψη μας. Ας θυμηθούμε την αρχή της απροσδιοριστίας που διέπει τον μικρόκοσμο: Δx Δp x h Αυτό μας δείχνει ότι ΤΙΠΟΤΕ δεν μπορεί να προσδιορισθεί με «απόλυτη» ακρίβεια

17 ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΕΝΑ «ΠΕΙΡΑΜΑ» ΓΙΑ ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ Ο ΟΡΟΣ «ΤΥΧΑΙΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ» ΡΙΧΝΟΥΜΕ ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ ΕΝΑ ΒΕΛΟΣ, ΠΡΟΣΠΑΘΩΝΤΑΣ ΝΑ ΧΤΥΠΗΣΟΥΜΕ ΤΟ 0. ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΜΕ ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΟΥΜΕ ΣΤΑΘΕΡΕΣ ΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΒΟΛΗΣ. Αυτό το αποτέλεσμα έχουμε για πολλές προσπάθειες, π.χ. 100 Αυτό το αποτέλεσμα έχουμε για άπειρες πρακτικά προσπάθειες.

18 Αυτή είναι η καμπύλη που μαθηματικά περιγράφεται από τον τύπο: n( x ) = 1 x / σ e π σ Ο τύπος αυτός αντιστοιχεί στην κανονική κατανομή ή κατανομή Gauss. H κανονική κατανομή είναι ίσως η πιο κοινή κατανομή στη θεωρία των πιθανοτήτων. ΤΑ ΤΥΧΑΙΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΩΝ

19 Κάποιος θέλει να καταλάβει πως εξαρτάται από τη θερμοκρασία η ομική αντίσταση ενός υλικού. Για θ=5ο C Για θ=80ο C R=3.17 kohm R=.61 kohm Με τις δυνατότητες που έχει μετράει την αντίσταση για θερμοκρασίες Τι συμπέρασμα βγάζει;;; Για θ=5ο C Για θ=80ο C R=3.17±0.6 kohm R=.61 ±0.6 kohm Δεν βγαίνει συμπέρασμα Για θ=5ο C Για θ=80ο C R=3.17±0.04 kohm R=.61 ±0.04 kohm Η αντίσταση μειώνεται

20 ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΠΕΙΡΑΜΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟΣ Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΦΑΛΜΑΤΩΝ Σε πολλές περιπτώσεις, όταν μετρούμε πολλές φορές, στις ίδιες συνθήκες την ίδια ποσότητα βρίσκουμε διαφορετικά αποτελέσματα ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ; ΒΡΙΣΚΟΥΜΕ ΤΗ ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΣΦΑΛΜΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΤΙΜΗΣ

21 Έστω ότι μετρούμε Ν φορές την ίδια ποσότητα x και βρίσκουμε τις τιμές xi, όπου i=1,,, N. Τότε ως πραγματική θεωρούμε τη 1 x < x>= N N xi Ενώ ως σφάλμα θεωρούμε το N δ x= ( xi x ) N ( N 1)

22 Μετρούμε 9 φορές την περίοδο ενός εκκρεμούς και βρίσκουμε τα αποτελέσματα που φαίνονται στον Πίνακα T T (s ) ( ) T T (s) i T(s) i ΣΥΝΟΛΑ s T = Ti = = 1.31s δt = = (T Ti ) 9 8 = s 0.03s 7 Τ=(1.31±0.03) s

23 Ας υποθέσουμε πως μετά από πράξεις, που κάναμε στο κομπιουτεράκι για τον υπολογισμό της μέσης τιμής και του σφάλματός της βρίσκουμε: x = ΤΙ Θ Α ΓΡΑ ΨΟΥ ΜΕ ΑΠΟ ΣΑΝ ΤΕΛ ΕΣΜ Α; δ x = ΠΡΟΦΑΝΩΣ ΔΕΝ ΘΑ ΚΡΑΤΗΣΟΥΜΕ ΤΟΣΑ ΨΗΦΙΑ, ΟΣΑ ΔΕΙΧΝΕΙ ΤΟ ΚΟΜΠΙΟΥΤΕΡΑΚΙ

24 ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΡΟΓΓΥΛΟΠΟΙΗΣΗ Η ΣΤΡΟΓΓΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΑΡΧΙΖΟΥΜΕ ΣΤΡΟΓΓΥΛΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΟ ΣΦΑΛΜΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΤΡΟΓΓΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΣΦΑΛΜΑΤΟΣ ΚΡΑΤΑΜΕ 1 ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΨΗΦΙΟ ΕΚΤΟΣ ΑΝ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΨΗΦΙΟ 1 Η. ΤΟΤΕ ΚΡΑΤΑΜΕ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΨΗΦΙΑ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΡΟΓΓΥΛΟΠΟΙΟΥΜΕ ΤΗ ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ, ΚΡΑΤΩΝΤΑΣ ΤΟΣΑ ΨΗΦΙΑ, ΟΣΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΨΗΦΙΑ ΤΟΥ ΣΦΑΛΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΤΕΛΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ ΤΙΣ ΣΤΡΟΓΓΥΛΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΤΙΜΕΣ

25 Βρίσκουμε το σημαντικό ψηφίο που μας ενδιαφέρει Εξετάζουμε το αμέσως επόμενο Αν αυτό είναι >5 αυξάνουμε το σημαντικό κατά μία μονάδα και παραλείπουμε τα υπόλοιπα Αν αυτό είναι < 5 αφήνουμε το σημαντικό όπως είναι και παραλείπουμε τα υπόλοιπα Αν αυτό είναι = 5 εξετάζουμε τι υπάρχει μετά Αν υπάρχει έστω και 1 ψηφίο >0 αυξάνουμε το σημαντικό κατά μία μονάδα και παραλείπουμε τα υπόλοιπα Αν δεν υπάρχει ούτε 1 ψηφίο >0 κάνουμε ότι θέλουμε (είτε αυξάνουμε, είτε αφήνουμε όπως είναι). Χρησιμοποίηση των κανόνων στο παράδειγμα δ x = x = x = 7.7 ± 0.05

26 Άλλα Άλλαπαραδείγματα παραδείγματαστρογγυλοποιήσεων στρογγυλοποιήσεων x δ x δ x ± ± ± ± ± ±0.007 x x±δ x Όσα αναφέραμε εδώ για τις στρογγυλοποιήσεις ισχύουν για όλα τα πειραματικά αποτελέσματα και τα σφάλματα

27 Ξέρουμε ότι άμεσα μπορούμε να μετρήσουμε μόνο λίγα φυσικά μεγέθη, π.χ. Χρόνο, μήκος, μάζα, τάση, ένταση κ.τ.λ. Γι αυτά μπορούμε φυσικά να μιλήσουμε για πολλαπλές μετρήσεις, μέση τιμή κ.τ.λ. Τι γίνεται όμως αν θέλουμε να βρούμε παράγωγα μεγέθη, π.χ. ταχύτητα, επιτάχυνση κ.ά.;

28 Έστω παράγωγο φυσικό μέγεθος u=f(x,y,z, ), όπου x,y,z, άμεσα μετρούμενες ποσότητες. Έστω x, y, z,... οι «μέσες τιμές» αυτών των ποσοτήτων και δ x, δ y, δ z,... τα σφάλματά τους. Τότε θα έχουμε: u = f ( x, y, z,...) δu= u u u δ x + δ y + δ z +... x y z Το σύμβολο u είναι μερική παράγωγος x

29 Υπολογισμός της επιτάχυνσης κατά την ευθύγραμμη, ομαλά μεταβαλλόμενη κίνηση. s =35.0±0.10 m t =1.0 ±0.5 s s a= t δa= a a δ s + δ t s t a = = s t (35.) Μετά από πράξεις βρίσκουμε Τελικά a 4s 4 1 = 3 = 3 t t (35.) a = m/s δ a = m/s a = 0.49 ± 0.04 m/s

30 r = 0.80 ± 0.0 cm 5 k = r sin ϕ 9 k 5 = sin ϕ r 9 δk = ϕ =3.0o ± 1.0o k 5 = r cos ϕ ϕ sin ϕ δ r + r cos ϕ δ ϕ 9 9 k = cm k = cm δ k = cm δ k = cm k = 0.41 ± cm

31 Τα τυχαία σφάλματα των άμεσα μετρούμενων μεγεθών μπορούν να είναι: α) Σφάλματα μέσης τιμής β) Σφάλματα ανάγνωσης γ) Σφάλματα οργάνου δ) Όλα μαζί τα παραπάνω Στη διάδοση σφαλμάτων το σφάλμα της κάθε μεταβλητής μπορεί να είναι διαφορετικό. Π.χ. Στο προηγούμενο παράδειγμα (το 1ο) το σφάλμα του s είναι σφάλμα ανάγνωσης, ενώ το σφάλμα του t είναι σφάλμα μέσης τιμής Εκτός από το σφάλμα ανάγνωσης υπάρχει και το σφάλμα παράλλαξης, που είναι κάτι σαν συστηματικό σφάλμα και πρέπει να αποφεύγεται.

32 ΣΦΑΛΜΑ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ α) Για τα αναλογικά όργανα εξαρτάται από την απόσταση ανάμεσα στις υποδιαιρέσεις του οργάνου β) Για τα ψηφιακά όργανα είναι το μισό του τελευταίου ψηφίου, εκτός αν δίνεται κάτι διαφορετικό ΣΦΑΛΜΑ ΟΡΓΑΝΟΥ είναι το σφάλμα που υπάρχει λόγω της κατασκευής του οργάνου και συνήθως είναι γραμμένο πάνω στο όργανο, ή στα συνοδευτικά έγγραφα ΚΑΤΑ ΚΑΝΟΝΑ ΤΟ ΣΦΑΛΜΑ ΟΡΓΑΝΟΥ ΕΙΝΑΙ ΜΙΚΡΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΟ ΣΦΑΛΜΑ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

33 Το σφάλμα είναι μεγάλο ή μικρό; Εκφράζεται σε ποσοστά η = δx x Υπάρχει περίπτωση το σχετικό σφάλμα να είναι 10% ή ακόμη και 500% και εμεί να μην ανησυχούμε;

34 Χρησιμοποιώντας το γνωστό μας μέτρο, κάποιος μετράει 6 φορές το μήκος ενός αντικειμένου και βρίσκει τις τιμές (σε cm): Αμέσως κάνει ότι μάθαμε παραπάνω, υπολογίζει μέση τιμή και σφάλμα μέσης τιμής: L = cm δ L = cm Και έτσι τελικά βρίσκει: L = ± cm Αν όλες οι τιμές ήταν 3.6 (καθόλου απίθανο) θα βρίσκαμε ΛΑΘΟΣ! σφάλμα 0!!! Το μέτρο έχει σφάλμα ανάγνωσης 0.1 cm. Αυτό το σφάλμα δεν μπορούμε να το γλιτώσουμε. Οι πολλαπλές μετρήσεις δεν έχουν νόημα και μπορούμε να γράψουμε αμέσως L=3.6±0.1 cm. Αν σε κάποια μέτρηση υπάρχουν περισσότερα από ένα σφάλματα, κρατάμε το μεγαλύτερο

35 ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΗ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΗ ΚΑΙ ΚΑΙΛΑΘΟΣ ΛΑΘΟΣ ΓΡΑΦΙΚΗ ΓΡΑΦΙΚΗΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ Κάθε Κάθεσημείο σημείοσχεδιάζεται σχεδιάζεται με μετα τασφάλματά σφάλματάτου του Σχεδιάζουμε μια ομαλή καμπύλη που πρέπει να περνά περίπου από την περιοχή που ορίζουν τα σφάλματα και ΟΧΙ από τα πειραματικά σημεία

36 Τις γραφικές παραστάσεις συνήθως τις σχεδιάζουμε με το χέρι, προσπαθώντας να περάσουμε τη γραμμή όσο καλύτερα γίνεται ανάμεσα στα σημεία. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια μαθηματική μέθοδο, η οποία μας δίνει τη βέλτιστη καμπύλη. Αυτή είναι η ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΛΑΧΙΣΤΩΝ ΤΕΤΡΑΓΩΝΩΝ. Εδώ θα την δούμε (και θα την χρησιμοποιούμε) μόνο για την περίπτωση της ευθείας. Υπάρχει για παραβολή, ημιτονοειδή, εκθετική κ.τ.λ. Στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές υπάρχουν πολύπλοκες μέθοδοι. Τα συνηθισμένα πακέτα ΔΕΝ δίνουν καλές καμπύλες.

37 Έστω ότι έχουμε μετρήσει Ν ζεύγη τιμών x και y και βρήκαμε τις τιμές xi και yi, όπου i=1,,3, N. Αν ξέρουμε, ότι τα x και y συνδέονται με τη σχέση: y = A + Bx Τότε μπορούμε να υπολογίσουμε τα Α και Β και να χαράξουμε την ευθεία x=f(y) χρησιμοποιώντας τους τύπους. N A= i x N yi N N N δ A= σ y N N N x i N ( xi yi ) B= N ( xi yi ) N N x i yi N N x xi N xi xi Και για τα σφάλματα των Α και Β N i N xi N x xi i N δ B= σ N y N N N x xi i σ y = ( yi A Bxi ) N

38 F = a0 + kx 6 6 xi = 43 6 xi = N N a0 = 6 yi = 105 xi yi = F (N) δf=1 N x (cm) δx=0.05 cm x xi = i N xi yi N N N N x ( xi yi ) = N N xi xi i N=6

39 N k= N ( xi yi ) N N N N xi yi x xi i N a0 = 5.5 ± 1.3 N σ y =1 = 3.11N/cm δ A = 1.3 N δ B = 0.17 N/cm k = 3.1 ± 0.17 N/cm Κατά τον σχεδιασμό ευθείας με τη μέθοδο ελαχίστων τετραγώνων: 1. Επιλέγουμε τους άξονες. Σχεδιάζουμε τα σημεία και τα σφάλματά τους 3. Χρησιμοποιώντας τα Α και Β που βρήκαμε δίνουμε τιμές στα x και βρίσκουμε τα y. Από τα σημεία σχεδιάζουμε την ευθεία Αν έχουμε κάνει λάθος η ευθεία δεν θα «πέφτει» καλά

40 ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ - ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ Κατά την εκτέλεση του πειράματος, σε κάθε βήμα, σκεφθείτε αν υπάρχουν συστηματικά σφάλματα και πως αυτά μπορούν να εξουδετερωθούν (πειραματικά ή θεωρητικά). Σε κάθε βήμα βρείτε ποια τυχαία σφάλματα υπεισέρχονται στις μετρήσεις. Για το σκοπό αυτό ελέγξτε: α) Τα σφάλματα του κατασκευαστή του οργάνου β) Το σφάλμα ανάγνωσης γ) Το σφάλμα μέσης τιμής (αν υπάρχει)

41 Γενικά απαιτείται εμπειρία. Οι «συνταγές» δεν είναι πάντα εφαρμόσιμες. Όταν μετράμε το μήκος ενός αντικειμένου με μέτρο φροντίζουμε το ένα άκρο του να πέφτει «ακριβώς» σε μια ευκρινή υποδιαίρεση Όταν μετράμε π.χ. ένταση και τάση ρεύματος φροντίζουμε π.χ. η ένταση να παίρνει ακέραιες τιμές Όταν μετράμε την περίοδο εκκρεμούς αρχίζουμε και τελειώνουμε τις μετρήσεις μας όταν το εκκρεμές βρίσκεται στο άκρο, διότι εκεί η ταχύτητά του μηδενίζεται.

42 Ας υποθέσουμε, ότι η αντίδρασή μας κατά την μέτρηση της περιόδου ενός εκκρεμούς είναι περίπου 0. s. Αν η περίοδος είναι της τάξης των 1. s, τότε το σφάλμα θα είναι περίπου 17% (μεγάλο). Αντί να μετρήσουμε μία περίοδο Τ, μετρούμε το μέγεθος x=0t και βρίσκουμε π.χ. x=4.8 s. Τότε το σφάλμα δx θα είναι και πάλι 0. s. Τότε το σφάλμα της μιας περιόδου προκύπτει από τον τύπο διάδοσης των σφαλμάτων, δηλαδή: x δt= T= 0 Τ=1.40±0.010 T δ x x = x 1 = δ x = 0 0 Γιατί μετρήσαμε 0 περιόδους και όχι 100 ή και περισσότερες, οπότε το σφάλμα θα γινόταν πρακτικά 0;;;

43 Για την καταγραφή των μετρήσεών σας και την παρουσίαση των αποτελεσμάτων σας χρησιμοποιείτε πάντα Πίνακες. Σας γλιτώνουν από χώρο και λόγια και είναι πολύ πιο κατανοητοί από αυτόν που διαβάζει την εργασία σας. Παράδειγμα Πίνακα για τον υπολογισμό της συνάρτησης x=f(a,b) m/s των άμεσα μετρούμενων μεγεθών Α m και Β s. A, [m] δα, [m] B, [s] δβ, [s] X [m/s] Δx, [m/s]

44 Επιπλέον σε όσα αναφέραμε ήδη για το σχεδιασμό τους ΟΛΕΣ ΟΙ ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΣΕ ΧΑΡΤΙ ΜΙΛΛΙΜΕΤΡΕ ΔΕΔΟΜΕΝΑ x y δx δy Οι διακεκομμέ νες γραμμές. Οι πειραματικές τιμές Δεν γίνεται εκμετάλλευση όλου του χαρτιού

45 Δεν γίνεται εκμετάλλευση όλου του χαρτιού Αυτή η γραφική παράσταση είναι η σωστή Το Το συνηθισμένο συνηθισμένο μέγεθος μέγεθος μιας μιας γραφικής γραφικής παράστασης παράστασης είναι είναι περίπου περίπου ½ ½ σελίδα σελίδα Α4 Α4

46 Έστω ότι θέλουμε να υπολογίσουμε την κλίση μιας πειραματικής καμπύλης σε ένα σημείο. ΓΙΑΤΙ;;; Πολλοί ισχυρίζονται ότι κλίση είναι η γωνία που σχηματίζει η καμπύλη στο σημείο αυτό με τον άξονα των x. Στην καλύτερη περίπτωση λένε ότι είναι η εφαπτομένη αυτής της γωνίας. Δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να ξεχνάμε, ότι εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με «αφηρημένους» αριθμούς των μαθηματικών αλλά με συγκεκριμένα ΦΥΣΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ.

47 Μια φοιτήτρια με βάση τις μετρήσεις της σχεδιάζει την καμπύλη, η οποία είναι ευθεία σε διάγραμμα οπως στο σχήμα. Μετράει τη γωνία και τη βρίσκει 45ο. Βρήκα ότι η κλίση είναι: Κ=tanφ=tan30o=0.58 Ο φοιτητής κάνει την ίδια άσκηση. Σχεδιάζει λίγο διαφορετικά την ευθεία και βρισκει ότι η γωνία είναι τώρα 30ο. Βρήκα ότι η κλίση είναι: Κ=tanφ=tan45o=1

48 ?!!? Ας θυμηθούμε τον ορισμό της εφαπτομένης Για το τρίγωνο του σχήματος ισχύει: a tan ϕ = b c φ b a

49 ΓΙΑ ΝΑ ΒΡΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΛΙΣΗ ΜΙΑΣ ΚΑΜΠΎΛΗΣ ΣΕ ΕΝΑ ΣΗΜΕΙΟ ΚΑΝΟΥΜΕ ΤΑ ΕΞΗΣ: y y 1. Στο σημείο Α φέρνουμε «με το χέρι» A την εφαπτόμενη Δy. Χρησιμοποιώντας τυχαία σημεία y1 της εφαπτόμενης σχηματίζουμε Δx ορθογώνιο τρίγωνο, οι κάθετες πλευρές του οποίου είναι παράλληλες προς τους x1 x x άξονες x και y. 3. Χρησιμοποιώντας τις κλίμακες που έχουμε ορίσει στους άξονες βρίσκουμε τα x1, x, y1 και y, που μας δίνουν τα μήκη Δx και Δy. 4. Βρίσκουμε την κλίση από τον τύπο: Δy y y1 K= = Δx x x1

50 y A y1 Δy Δx Δy y y K= = = = Δx x x = = [Μ ο ν α δ ε ς ] 40 x1 x

51 Δy y y K= = = = Δx x x y1 y 5.7 = = 0.85 [Μ ο ν α δ ε ς ] 0 A Δy Δx x1 x ΠΡΟΣΟΧΗ!!! ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Η Η ΚΛΙΣΗ ΚΛΙΣΗ ΕΧΕΙ ΕΧΕΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ

52 ΚΑΘΕ ΦΟΙΤΗΤΗΣ ΚΑΝΕΙ 4 ΑΣΚΗΣΕΙΣ -3 ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΑΝΑ ΑΣΚΗΣΗ ΔΥΟ ΤΜΗΜΑΤΑ Κάθε ΔΕΥΤΕΡΗ ΔΕΥΤΕΡΑ: 1:30-:30 Κάθε 15 μέρες μία άσκηση --- εύκολο ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΕΙΤΑΙ ΜΟΝΟ 1 ΑΠΟΥΣΙΑ Ο φοιτητής κάνει την άσκηση που έχασε σε συμπληρωματικό εργαστήριο μετά το τέλος όλων των ασκήσεων ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΕΛΕΥΣΗ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ 15 ΣΥΝΕΠΑΓΕΤΑΙ ΑΠΟΥΣΙΑ

53 1 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΑΝΑ 4 ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΕΧΟΥΜΕ ΚΑΙ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΑΣΚΗΣΗ Ο ΦΟΙΤΗΤΗΣ ΓΡΑΦΕΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΝΟΥΝ ΜΑΖΙ ΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΔΕΝ ΠΑΡΑΔΙΔΟΥΝ ΤΑΥΤΟΣΗΜΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

54 Μέτρηση της επιτάχυνσης της βαρύτητας με τη μέθοδο της πτώσης των σωμάτων. Αίθουσα 101 (1ος Όροφος) κτ. Φυσικής Μέτρηση της σταθεράς της παγκόσμιας έλξης G με την μέθοδο του Cavendish. Αίθουσα 101 (1ος Όροφος) κτ. Φυσικής Μέτρηση του συντελεστή εσωτερικής τριβής(ιξώδους) υγρού με τη μέθοδο της πτώσης μικρών σφαιρών. Αίθουσα 101 (1ος Όροφος) κτ. Φυσικής Προσδιορισμός του συντελεστή αποκατάστασης και του χρόνου κρούσης δύο σφαιρών. Αίθουσα 101 (1ος Όροφος) κτ. Φυσικής Μελέτη των νόμων κίνησης με την χρήση αεροτροχίας. Αίθουσα 01 (Ισόγειο) κτ. Φυσικής Ροπή αδράνειας στερεών σωμάτων. Αίθουσα 01 (ος Όροφος) κτ. Φυσικής Οπτικό μικροσκόπιο. Αίθουσα 01 (ος Όροφος) κτ. Φυσικής

55 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΖΟΜΕΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΠΡΕΠΕΙ: Να διαβάσετε προσεκτικά την άσκηση από το φυλλάδιο (ΟΛΟΚΛΗΡΗ και όχι μόνο τα αρχικά) Να διαβάσετε τη θεωρία στην οποία βασίζεται η άσκηση. Από που διαβάζετε: 1. Από το βιβλίο που θα πάρετε.. Από άλλα βιβλία που πιθανόν έχετε ή θα βρείτε 3. Από το Ιnternet Να γράψετε σε 1-3 σελίδες σύντομη περίληψη της θεωρίας και να την φέρετε μαζί σας.

56 Πάντα να έχετε μαζί σας το φυλλάδιο του εργαστηρίου, το φυλλάδιο σφαλμάτων, κομπιουτεράκι και ότι άλλο νομίζετε ότι σας χρειάζεται. Στο εργαστήριο το πρώτο πράγμα είναι να αναγνωρίσετε τη συσκευή και τα όργανα. Εκτελείτε την άσκηση σύμφωνα με τις οδηγίες του επιβλέποντα. (Μπορεί να σας πει να κάνετε πράγματα διαφορετικά από αυτά που προβλέπονται στο φυλλάδιο) Είστε πάντα έτοιμοι για θεωρητική εξέταση η οποία γίνεται είτε «παραδοσιακά», είτε με μικρές ερωτήσεις διαρκώς. Ο επιβλέπων μονογράφει τη θεωρία και σας την επιστρέφει. Ο επιβλέπων μονογράφει τα πειραματικά σας αποτελέσματα Στο σπίτι ετοιμάζετε την εργασία με βάση την άσκηση που κάνετε (τη γράφετε συνεχίζοντας τη θεωρία που είχατε γράψει την προηγούμενη εβδομάδα) και ετοιμάζετε τη θεωρία της επόμενης άσκησης.

57 Γράφεται σε φύλλα που τα πιάνουμε με συνδετήρα ή συρραπτικό Στην αρχή βάζουμε τη θεωρία της άσκησης (αυτή που ετοιμάσαμε και έχει μονογράψει ο επιβλέπων. Ακολουθεί η περιγραφή της πειραματικής διάταξης. Η διαδικασία και τα αποτελέσματα των μετρήσεων ενός πειράματος Τα αποτελέσματα για το συγκεκριμένο πείραμα. Ο σχολιασμός των αποτελεσμάτων. Η διαδικασία και τα αποτελέσματα των μετρήσεων για το επόμενο πείραμα (αν υπάρχει) Τα αποτελέσματα για το συγκεκριμένο πείραμα. Ο σχολιασμός Απαντήσεις στις ερωτήσεις του φυλλαδίου (όσες μπορούμε) Απαντήσεις σε τυχόν επιπλέον ερωτήσεις του επιβλέποντα.

58