ΜΕΛΕΤΗ 2: Εποπτεία και Αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης τύπων οικοτόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα

Transcript

1 ΥΠΕΚΑ Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΜΕΛΕΤΗ 2: Εποπτεία και Αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης τύπων οικοτόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα Παραδοτέο Α.7: Προσχέδιο ανάλυσης των δεδομένων πεδίου ΑΝΑΔΟΧΟΣ: ΟΙΚΟΜ ΕΠΕ Ε. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΥ Α. ΓΛΑΒΑΣ ΙΟΥΛΙΟΣ 2014

2 Περιεχόμενα 1. Προσχέδιο ανάλυσης των δεδομένων πεδίου - πρωτοκόλλων αξιολόγησης βαθμού διατήρησης σε τοπικό επίπεδο Αξιολόγηση σε τοπικό επίπεδο Αξιολόγηση σε εθνικό επίπεδο Παράμετροι αξιολόγησης βαθμού διατήρησης τύπων οικοτόπων Τυπικά είδη Εξειδικευμένες δομές και λειτουργίες Αξιολόγηση βαθμού διατήρησης δομής και λειτουργιών Προοπτικές δομής και λειτουργιών του τύπου οικοτόπου Πιέσεις και Απειλές Μελλοντική τάση (Future trend) Μελλοντική κατάσταση (Future status) Αξιολόγηση προοπτικών διατήρησης δομής και λειτουργιών τύπου οικοτόπου σε κάθε θέση δειγματοληψίας Ή/και επιφάνεια αξιολόγησης Αξιολόγηση προοπτικών διατήρησης δομής και λειτουργιών τύπου οικοτόπου σε επίπεδο Τόπου Κοινοτικής Σημασίας Βιβλιογραφικές αναφορές

3 Το παρόν εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Εποπτεία και Αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης τύπων οικοτόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα», με Αναθέτουσα Αρχή το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) και Διευθύνουσα Υπηρεσία τη Διεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού / Τμήμα Βιοποικιλότητας και Προστατευόμενων Περιοχών (πρώην Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος). Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον & Αειφόρος Ανάπτυξη» το οποίο συγχρηματοδοτείται από το ΕΤΠΑ και το ελληνικό ΠΔΕ (εθνικούς πόρους). Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Δημόπουλος Π., Τσιριπίδης I., Ξυστράκης Φ., Καλλιμάνης Α.Σ. και Πανίτσα Μ Παραδοτέο A7. Προσχέδιο Ανάλυσης Δεδομένων Πεδίου - 1η έκδοση. ΥΠΕΚΑ, ΟΙΚΟΜ ΕΠΕ Ε. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΥ Α. ΓΛΑΒΑΣ, Αθήνα, 19 σελ. This document may be cited as follows: Dimopoulos P., Tsiripidis I., Xystrakis F., Kallimanis A.S and Panitsa M Deliverable A7. Preliminary Analysis of the Field Data for the Habitat Types 1st edition. Ministry of Environment, Energy and Climate Change, OIKOM Ltd - E. Alexandropoulou - A. Glavas, Athens, pages 19. 2

4 ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ α/α ΟΝΟΜΑ ΕΠΩΝΥΜΟ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΘΕΣΗ 1. ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΠΠΑΣ Βιολόγος, MSc Κοινός εκπρόσωπος ομάδας μελέτης 2. ΕΥΑΝΘΙΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΥ 3. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΓΛΑΒΑΣ 4. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ 5. ΜΑΡΙΑ ΠΑΝΙΤΣΑ 6. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΑΚΗΣ 7. ΠΕΤΡΟΣ ΓΚΑΝΑΤΣΑΣ 8. ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΙΡΙΠΙΔΗΣ Περιβαλλοντολόγος Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Καθηγητής Βοτανικής και Οικολογίας Επ. Καθηγήτρια Χλωρίδας και Φυτογεωγραφίας Καθηγητής Συστηματικής Σπερματοφύτων και Φυτογεωγραφίας Επ. καθηγητής Δασοκομίας Επ. καθηγητής Φυτοκοινωνιολογίας Χερσαίων Τύπων Βλάστησης 9. ΦΩΤΗΣ ΞΥΣΤΡΑΚΗΣ Δασολόγος, PhD 10. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ 11. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΥΤΣΙΑΣ 12. ERWIN BERGMEIER 13. LADISLAV MUCINA 14. THOMAS RAUS Eπ. καθηγητής Οικολογίας, Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Λέκτορας Περιβαλλοντικής Πληροφορικής & Γεωγραφικών Συστημάτων Καθηγητής Φυτοποικιλότητας και Ανάλυσης της Βλάστησης Καθηγητής της Επιστήμης της Βιοποικιλότητας Ερευνητής Βοτανικού Κήπου και Βοτ. Μουσείου Βερολίνου Αναπληρωτής Κοινός εκπρόσωπος Συντονισμός μελέτης Υπεύθυνος ομάδας GIS και βάσης δεδομένων Επιστημονικός Συντονιστής Μελέτης 2 Ερευνήτρια πεδίου, Μέλος Επιστημονικής Επιτροπής και Ομάδας αξιολόγησης τύπων οικοτόπων Ερευνητής πεδίου, Μέλος Επιστημονικής Επιτροπής και Ομάδας αξιολόγησης τύπων οικοτόπων Ερευνητής πεδίου, Μέλος Επιστημονικής Επιτροπής και Ομάδας αξιολόγησης τύπων οικοτόπων Ερευνητής πεδίου, Μέλος Επιστημονικής Επιτροπής και Ομάδας αξιολόγησης τύπων οικοτόπων Ερευνητής πεδίου, Μέλος Επιστημονικής Επιτροπής και Ομάδας αξιολόγησης τύπων οικοτόπων Μέλος Επιστημονικής Επιτροπής Μέλος ομάδας GIS Ερευνητής πεδίου, Μέλος Επιστημονικής Επιτροπής και Ομάδας αξιολόγησης τύπων οικοτόπων Ερευνητής πεδίου Ερευνητής πεδίου, Μέλος Ομάδας αξιολόγησης τύπων οικοτόπων 15. ARNE STRID Καθηγητής Βοτανικής Επιστημονικός σύμβουλος 16. ΕΙΡΗΝΗ ΒΑΛΛΙΑΝΑΤΟΥ Δρ. Βιολόγος Ερευνήτρια πεδίου 17. ΜΑΡΙΑ ΣΑΡΙΚΑ Δρ. Βιολόγος Ερευνήτρια πεδίου 18. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΖΩΤΟΣ Δρ. Γεωπόνος Ερευνητής πεδίου 3

5 α/α ΟΝΟΜΑ ΕΠΩΝΥΜΟ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΘΕΣΗ 19. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΕΤΣΟΣ Δρ. Δασολόγος Ερευνητής πεδίου Δρ. Δασολόγος 20. ΜΑΡΙΑΝΘΗ ΤΣΑΚΑΛΔΗΜΗ Ερευνήτρια πεδίου Περιβαλλοντολόγος 21. ΣΕΒΑΣΤΗ ΖΕΡΒΟΥ Δρ. Βιολόγος Ερευνήτρια πεδίου 22. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΑΡΡΗΣ Δρ. Βιολόγος Ερευνητής πεδίου 23. ΕΛΠΙΔΑ ΚΑΡΑΔΗΜΟΥ Βιολόγος MSc, Υποψήφια Δρ. Ερευνήτρια πεδίου 24. ΕΛΕΝΗ ΗΛΙΑΔΟΥ Τεχνολόγος Γεωπόνος Ερευνήτρια πεδίου MSc, Υποψήφια Δρ. 25. ΦΟΥΛΑ ΝΙΟΤΗ Περιβαλλοντολόγος, Υποψήφια Δρ. Ερευνήτρια πεδίου 26. ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ ΠΛΕΝΙΟΥ Δασολόγος, Υποψήφια Ερευνήτρια πεδίου Δρ. 27. ΜΑΡΙΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Περιβαλλοντολόγος Ερευνήτρια πεδίου 28. ΜΑΡΙΑ ΜΑΡΓΕΤΗ Περιβαλλοντολόγος Ερευνήτρια πεδίου 29. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΩΤΙΑΔΗΣ Δρ. Δασολόγος Ερευνητής πεδίου, Μέλος Επιστημονικής ομάδας και Ομάδας αξιολόγησης οικοτόπων 30. ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΠΥΡΙΝΗ Δρ. Βιολόγος Ερευνήτρια πεδίου 31. ΕΥΔΟΞΙΑ ΤΣΑΚΙΡΗ Δρ. Βιολόγος Ερευνήτρια πεδίου 32. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΙΔΑΚΗΣ Δασοπόνος Ερευνητής πεδίου 33. ΣΩΤΗΡΙΟΣ Δασολόγοςπεριβαλλοντολόγος ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Ερευνητής πεδίου Δασολόγοςπεριβαλλοντολόγος, 34. ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΤΣΑΒΟΥ Ερευνήτρια πεδίου MSc 35. ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΓΟΥΛΑ Βιολόγος, MSc Ερευνήτρια πεδίου 36. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΑΡΙΑΝΟΥΤΣΟΥ Καθ. Οικολογίας Ερευνήτρια πεδίου 37. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΖΑΝΗΣ Δρ. Βιολόγος Ερευνητής πεδίου 38. ΠΑΤΡΙΤΣΙΑ Ι. ΠΟΛΙΤΗ Δρ. Οικολογία και Ταξινομική Ερευνητής πεδίου 39. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΤΟΠΑΛΟΓΛΟΥ Δρ. Γεωπόνος Μέλος ομάδας GIS Μηχανικός 40. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΓΕΡΑΚΗ Γεωπληροφορικής και Μέλος ομάδας GIS Τοπογραφίας 41. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΙΑΤΡΟΥ Περιβαλλοντολόγος, MSc Μέλος ομάδας GIS 42. ΦΥΛΛΙΩ ΖΑΧΑΡΑΚΗ Περιβαλλοντολόγος, Μέλος ομάδας οργάνωσης και MSc υποστήριξης εργασιών πεδίου 43. ΚΡΙΣΤΑ ΠΑΠΠΑ Βιολόγος Μέλος ομάδας οργάνωσης και υποστήριξης εργασιών πεδίου 4

6 1. ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΕΔΙΟΥ - ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΒΑΘΜΟΥ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΤΟΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Με σκοπό: α) τη συλλογή ποιοτικών και ποσοτικών στοιχείων που είναι απαραίτητα για την αξιολόγηση του βαθμού διατήρησης των τύπων οικοτόπων που απαντώνται σε κάθε μια από τις περιοχές του δικτύου Natura 2000 και β) την τροφοδότηση με στοιχεία αξιολόγησης της κατάστασης διατήρησης για τους επιμέρους οικοτόπους σε εθνικό επίπεδο, εφαρμόζεται μια μεθοδολογία σε τοπικό επίπεδο. Βασικά στοιχεία της μεθοδολογικής προσέγγισης είναι τα εξής: Ι) Διαδικασία από τα κάτω προς τα πάνω, δηλ. από το τοπικό (Τόπος Κοινοτικής Σημασίας) προς το εθνικό επίπεδο (περιοχές δικτύου Natura περιοχές της Ελλάδας εκτός του δικτύου Natura 2000), όσον αφορά τη συλλογή και τη συμπλήρωση των πρωτοκόλλων πεδίου για κάθε τύπο οικοτόπου, II) Περιλαμβάνει τη συμπλήρωση ειδικών πρωτοκόλλων αξιολόγησης βαθμού διατήρησης τύπων οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43, αλλά και ορισμένων εθνικού ενδιαφέροντος τύπων οικοτόπων (π.χ. 934A, 951B) σε πολλές διαφορετικές θέσεις δειγματοληψίας εντός της κάθε περιοχής μελέτης. Η εκτίμηση του βαθμού διατήρησης ανά θέση δειγματοληψίας με βάση το παραδοτέο A.6, οδηγεί σε μια τελική συνθετική εκτίμηση για τον εκάστοτε τύπο οικοτόπου σε κάθε περιοχή μελέτης. 1.1 Αξιολόγηση σε τοπικό επίπεδο Για κάθε τύπο οικοτόπου, σε πολλές θέσεις δειγματοληψίας ακολουθώντας το παραδοτέο A.6, στο εσωτερικό της κάθε περιοχής μελέτης θα συμπληρωθούν οι φόρμες των αντίστοιχων πρωτοκόλλων αξιολόγησης (παραδοτέο Α.6). Τα αποτελέσματα αξιολόγησης που θα προκύψουν για κάθε τύπο οικοτόπου θα τροφοδοτήσουν έναν αλγόριθμο συνολικής αξιολόγησης σε τοπικό επίπεδο του τύπου οικοτόπου ως προς τις παραμέτρους: Εξειδικευμένη δομή και λειτουργίες ( Specific structure and functions ), Μελλοντικές προοπτικές ( Future prospects ) ως προς τη δομή και τις λειτουργίες, Δυνατότητα αποκατάστασης (Restoration potential) Σημερινή-πραγματική τοπική κατάσταση ή βαθμός διατήρησης (actual conservation degree), ως συνδυασμός της αξιολόγησης για τα τυπικά είδη 5

7 (typical species) και για τα δομικά χαρακτηριστικά και τις αντίστοιχες λειτουργίες (structure and functions) του εκάστοτε τύπου οικοτόπου. Στο επίπεδο της κάθε περιοχής μελέτης (σε διαφορετικές θέσεις τύπων οικοτόπων στους Τόπους Κοινοτικής Σημασίας) αξιολογούμε το βαθμό διατήρησης κάθε τύπου οικοτόπου συμπληρώνοντας στη διάρκεια της εργασίας πεδίου ένα ειδικό πρωτόκολλο που περιλαμβάνει τις εξής παραμέτρους: (α) τυπικά είδη (καταγραφή παρουσίας, αφθονίας και ζωτικότητας κάθε είδους στη συγκεκριμένη κάθε φορά θέση λήψης πρωτοκόλλου), (β) εξειδικευμένες δομές και λειτουργίες και αξιολόγηση του βαθμού διατήρησής τους, (γ) πιέσεις και απειλές προκειμένου να προβλεφθούν οι μελλοντικές προοπτικές διατήρησης για τη δομή και τις λειτουργίες του κάθε τύπου οικοτόπου. (δ) δυνατότητα αποκατάστασης 1.2 Αξιολόγηση σε εθνικό επίπεδο Για την αξιολόγηση σε εθνικό επίπεδο της κατάστασης διατήρησης κάθε τύπου οικοτόπου ακολουθώντας τις κατευθυντήριες γραμμές του Ευρωπαϊκού Θεματικού Κέντρου για τη Βιοποικιλότητα (European Topic Centre on Biological Diversity), είναι απαραίτητο να συμπληρωθούν οι ακόλουθες δύο σημαντικές ποσοτικές παράμετροι, προκειμένου να είναι δυνατή η συνθετική αξιολόγηση του εκάστοτε τύπου οικοτόπου σε εθνικό επίπεδο μέσω της συμπλήρωσης του Εντύπου Αναφοράς με τα «κύρια αποτελέσματα εποπτείας βάσει του Άρθρου 11» (Annex D): - η σημερινή (πραγματική) έκταση (area)κάθε τύπου οικοτόπου, τόσο με βάση τη χαρτογράφηση των τύπων οικοτόπων σε επίπεδο δικτύου Natura 2000, όσο και εκτός δικτύου χρησιμοποιώντας αριθμητικά μοντέλα πρόβλεψης της εξάπλωσής του(παραδοτέο Α.4), - το εύρος εξάπλωσης (range) κάθε τύπου οικοτόπου σε συνδυασμό με τις τάσεις τόσο ως προς τα πρότυπα κατανομής, όσο και για τις Ικανοποιητικές Τιμές Αναφοράς που θα υπολογιστούν ή θα εκτιμηθούν με συγκεκριμένες αριθμητικές μεθόδους. 6

8 2. ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΒΑΘΜΟΥ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΥΠΩΝ ΟΙΚΟΤΟΠΩΝ Τα πρωτόκολλα αξιολόγησης στο πεδίο περιλαμβάνουν (βλ. αναλυτικά παραδοτέο Α.6) τις εξής παραμέτρους εποπτείας και αξιολόγησης των εξεταζόμενων κάθε φορά τύπων οικοτόπων της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ: τυπικά είδη, δομές και λειτουργίες του τύπου οικοτόπου, αρνητικές επιδράσεις (πιέσεις και απειλές), δυνατότητα αποκατάστασης, προοπτικές διατήρησης των δομών και λειτουργιών του εξεταζόμενου κάθε φορά τύπου οικοτόπου. Οι προοπτικές διατήρησης καθορίζονται από τις πιέσεις-απειλές και από τις τάσεις των τριών πρώτων παραμέτρων. Η αξιολόγηση όλων των αναφερόμενων παραμέτρων αποτελούν τη βάση για τη συνολική αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης κάθε τύπου οικοτόπου σε εθνικό επίπεδο. Στα πρωτόκολλα συλλογής δεδομένων πεδίου περιλαμβάνεται επίσης η καταγραφή των κατάλληλων κατά περίπτωση οικολογικών συνθηκών και περιβαλλοντικών παραμέτρων για κάθε τύπο οικοτόπου (γεωλογία, έδαφος, τοπογραφία, γεωμορφολογία κ.ά.). 2.1 Τυπικά είδη Για κάθε φυτικό taxon που έχει οριστεί ως τυπικό καταγράφονται: α) η παρουσία του (Presence: εφόσον έχει εντοπιστεί και σημειωθεί ως παρών στο πρωτόκολλο), β) η κάλυψη του (Cover: Cov.) σε επίπεδο δειγματοληπτικής επιφάνειας, γ) η αφθονία του (Abundance: Abu) σε επίπεδο επιφάνειας αξιολόγησης, γ) η ζωτικότητά του (Vitality: Vit.). Η κάλυψη του είδους αφορά τη δειγματοληπτική επιφάνεια (μέγεθος που κυμαίνεται από 4m 2 έως 400m 2 - στο παραδοτέο Α.6 φαίνεται το συνιστώμενο μέγεθος της δειγματοληπτικής επιφάνειας τεκμηρίωσης κάθε τύπου οικοτόπου και συμπλήρωσης του πρωτοκόλλου) τεκμηρίωσης του εκάστοτε τύπου οικοτόπου, και θα γίνεται με τον εξής τρόπο: στην πρώτη στήλη σημειώνεται το αντίστοιχο σύμβολο της κλάσης πληθοκάλυψης κάθε είδους σύμφωνα με την 9-βάθμια κλίμακα κατά Braun- Blanquet (r, +, 1, 2m, 2a, 2b, 3, 4, 5). Η σχετική αφθονία του είδους αφορά την εξεταζόμενη κάθε φορά επιφάνεια αξιολόγησης του βαθμού διατήρησης δομών και λειτουργιών και των προοπτικών διατήρησής τους για τον τύπο οικοτόπου που μελετάται (μέγεθος που θα κυμαίνεται από 50m 2 έως 1000m 2 - στο παραδοτέο Α.6 φαίνεται το συνιστώμενο μέγεθος της επιφάνειας αξιολόγησης κάθε τύπου οικοτόπου και συμπλήρωσης του πρωτοκόλλου)και θα γίνεται με τον εξής τρόπο: για κάθε είδος το 7

9 οποίο καταγράφεται στην επιφάνεια αξιολόγησης, συμπληρώνεται μια από τις ακόλουθες κλάσεις της κλίμακας AFOR: A= Άφθονο, F= Συχνό, O= Ευκαιριακό, R= Σπάνιο (βλ. παραδοτέο Α.6, Επεξηγηματικό εγχειρίδιο εφαρμογής πρωτοκόλλου αξιολόγησης). Η εκτίμηση της σχετικής αφθονίας κάθε είδους γίνεται σε επιφάνεια μεγαλύτερη από το μέγεθος μιας φυτοκοινωνιολογικής δειγματοληπτικής επιφάνειας την οποία θα χρησιμοποιούσαμε απλά και μόνο για να τεκμηριώσουμε την παρουσία ενός τύπου βλάστησης-τύπου οικοτόπου. Η ζωτικότητα του είδους: στη δεύτερη στήλη, τα φυτικά taxa που έχουν προσδιοριστεί ως τυπικά ταξινομούνται ως προς τη ζωτικότητά τους σε μια από τις εξής τρεις κατηγορίες : 1: καχεκτικά φυτά που δεν συμπληρώνουν τον κύκλο ζωής τους ή δενδρώδη ή θαμνώδη είδη που απαντώνται μόνο με τη μορφή ποών, 2: καχεκτικά φυτά, με λίγα άνθη και σπέρματα ή δενδρώδη είδη που απαντώνται μόνο στον όροφο των θάμνων, 3: φυτά με κανονική ή υψηλή ζωτικότητα και σπαργή. Η αξιολόγηση των τυπικών ειδών: θα γίνεται σε τοπικό επίπεδο με βάση τα δεδομένα που θα έχουν καταγραφεί στα πρωτόκολλα αξιολόγησης. Για την αξιολόγηση αυτή θα χρησιμοποιηθούν τιμές κατώφλια που θα υπολογιστούν στη βάση των δεδομένων που θα έχουν συλλεχθεί σε εθνικό επίπεδο και δε θα στηριχθεί σε βιβλιογραφικές τιμές αναφοράς. Για την αξιολόγηση, θα ληφθεί υπόψη κάθε θέση δειγματοληψίας και συμπλήρωσης του πρωτοκόλλου αξιολόγησης του βαθμού διατήρησης του εκάστοτε τύπου οικοτόπου και εδώ θα αποδίδεται η κατάστασή τους σε μια από τις κατηγορίες: FV (Ευνοϊκή Κατάσταση), U1 (Μη Ευνοϊκή-Ανεπαρκής), U2 (Μη Ευνοϊκή-Κακή), XX (Άγνωστη) και προκύπτει από έναν αλγόριθμο υπολογισμού όλων των διαφορετικών υποπεριπτώσεων ως προς την κατάσταση διατήρησης στην οποία βρίσκεται ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο ποσοστό των τυπικών ειδών (που έχει προκύψει από το συνδυασμό των παραμέτρων κάλυψη και ζωτικότητα). Οι κλάσεις αξιολόγησης και η απόδοση των τυπικών ειδών σε συγκεκριμένη κλάση, εφόσον χρησιμοποιήσουμε ένα παράδειγμα όπου σε επίπεδο Τ.Κ.Σ. σε πολλές θέσεις δειγματοληψίας έχουμε παρόντα 10 τυπικά είδη, θα μπορούσαν να προκύπτουν ως εξής: FV (Ευνοϊκή Κατάσταση): όταν τα τυπικά είδη σε ποσοστό >75% (στο παράδειγμά μας τα 8 από τα παρόντα 10 είδη) βρίσκονται σε Ευνοϊκή Κατάσταση ή όταν τα τυπικά είδη σε ποσοστό >50% (δηλ. τα 6 από τα 10 είδη) βρίσκονται σε Ευνοϊκή Κατάσταση και κανένα δεν βρίσκεται σε Μη Ευνοϊκή-Κακή (U2) ή όταν τα τυπικά είδη σε ποσοστό >25% (δηλ. τα 3 από τα 10 είδη) βρίσκονται σε Ευνοϊκή Κατάσταση και όλα τα άλλα βρίσκονται σε Άγνωστη Κατάσταση (XX). U1 (Μη Ευνοϊκή-Ανεπαρκής): όλοι οι άλλοι συνδυασμοί (εκτός των παραπάνω και των παρακάτω). U2 (Μη Ευνοϊκή-Κακή): όταν τα τυπικά είδη σε ποσοστό >25% (δηλ. τα 3 από τα 10 είδη) βρίσκονται σε Μη Ευνοϊκή-Κακή κατάσταση. 8

10 XX (Άγνωστη): όταν τα τυπικά είδη σε ποσοστό >50% (δηλ. τα 6 από τα 10 είδη) δεν είναι δυνατό να αξιολογηθούν. Πρέπει να σημειώσουμε ότι οι αναφερόμενες τιμές είναι ενδεικτικές και η προσέγγιση αυτή αναμένεται να τροποποιηθεί, όσον αφορά τα κατώφλια (75%, 50%, 25%) για τις επιμέρους τιμές αξιολόγησης, ώστε να είναι συμβατή με τις κατευθύνσεις, αλλά και με τις συγκεκριμένες οδηγίες που θα δώσει ο Ανάδοχος της Μελέτης 1: «Οριζόντιος τεχνικός και επιστημονικός συντονισμός των μελετών Εποπτείας και Αξιολόγησης της Κατάστασης Διατήρησης Ειδών και Τύπων Οικοτόπων στην Ελλάδα και συνθετική αξιοποίηση των αποτελεσμάτων». Η αξιολόγηση θα γίνει σε τοπικό επίπεδο, αλλά οι τιμές κατώφλια που θα χρησιμοποιηθούν θα οριστικοποιηθούν όταν πλέον θα έχουμε τα δεδομένα για τα τυπικά είδη από πολλές θέσεις δειγματοληψίας/αξιολόγησης σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, είναι απαραίτητο ο καθορισμός των τιμών κατωφλίων να υποστεί μια διαδικασία βελτιστοποίησης όταν θα έχουν συλλεχθεί επαρκή δεδομένα πεδίου, καθώς είναι η πρώτη φορά που επιχειρείται σε τέτοια κλίμακα (τοπική και εθνική) η συνδυαστική αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης τύπων οικοτόπων με πραγματικά δεδομένα πεδίου και όχι με βιβλιογραφικά δεδομένα. 2.2 Εξειδικευμένες δομές και λειτουργίες Οι δομές (structures) από τη μια θεωρούνται τα φυσικά συστατικά ενός τύπου οικοτόπου και συχνά συγκροτούνται από τα είδη, όπως π.χ. δένδρα και θάμνοι σε ένα δάσος και από την άλλη σχετίζονται με την ύπαρξη ενός τύπου οικοτόπου. Οι λειτουργίες (functions) είναι οι οικολογικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα σε διάφορες χρονικές και χωρικές κλίμακες, ποικίλουν σημαντικά μεταξύ των τύπων οικοτόπων, ενώ συχνά συνδέονται και με τις οικοσυστημικές παροχές. Oι γενικές κατευθύνσεις για τον καθορισμό των ειδικών δομών και λειτουργιών για την αξιολόγηση κάθε ομάδας τύπων οικοτόπων της Οδηγίας 92/43 δίνονται στο Παράρτημα V των Επεξηγηματικών σημειώσεων και κατευθυντήριων αξόνων για την αξιολόγηση και την αναφορά με βάση το άρθρο 17 της Οδηγίας 92/43 (Evans & Arvela 2011). Η αξιολόγηση των εξειδικευμένων δομών και λειτουργιών: γίνεται σε κάθε θέση δειγματοληψίας και συμπλήρωσης του πρωτοκόλλου αξιολόγησης του βαθμού διατήρησης του εκάστοτε τύπου οικοτόπου και μπορεί να αποδοθεί σε μια από τις κατηγορίες: FV (Ευνοϊκή Κατάσταση), U1 (Μη Ευνοϊκή-Ανεπαρκής), U2 (Μη Ευνοϊκή- Κακή), XX (Άγνωστη). Βάσει της παρουσίας ορισμένου ποσοστού των επιλεγμένων εξειδικευμένων δομών που συναντάμε στις επιμέρους θέσεις δειγματοληψίας του εκάστοτε τύπου οικοτόπου και χρησιμοποιώντας έναν αλγόριθμο υπολογισμού, γίνεται η 9

11 απόδοση των εξεταζόμενων δομών σε συγκεκριμένη κλάση και προκύπτουν οι εξής κλάσεις αξιολόγησης: FV (Ευνοϊκή Κατάσταση): όταν στη συγκεκριμένη θέση συμπλήρωσης του πρωτοκόλλου αξιολόγησης συναντάμε περισσότερες από το 50% των επιλεγμένων οικοτοπικών δομών (>50%) U1 (Μη Ευνοϊκή-Ανεπαρκής): όταν στη συγκεκριμένη θέση συμπλήρωσης του πρωτοκόλλου αξιολόγησης συναντάμε το 25-50% των επιλεγμένων οικοτοπικών δομών (25-50%) U2 (Μη Ευνοϊκή-Κακή): όταν στη συγκεκριμένη θέση συμπλήρωσης του πρωτοκόλλου αξιολόγησης συναντάμε το 0-25% των επιλεγμένων οικοτοπικών δομών (0-25%) XX (άγνωστη): όταν στη συγκεκριμένη θέση συμπλήρωσης του πρωτοκόλλου αξιολόγησης δεν είναι δυνατό να αξιολογηθεί η κατάσταση του τύπου οικοτόπου ως προς τις οικοτοπικές του δομές. 2.3 Αξιολόγηση βαθμού διατήρησης δομής και λειτουργιών Η αξιολόγηση του σημερινού (τρέχοντος) βαθμού διατήρησης των δομών και λειτουργιών του εξεταζόμενου κάθε φορά τύπου οικοτόπου προκύπτει από το συνδυασμό των παραμέτρων: 2.1 στο παρών κείμενο ή Ι στο Πρωτόκολλο Αξιολόγησης βαθμού διατήρησης τύπου οικοτόπου και 2.2 στο παρών κείμενο ή ΙΙ στο Πρωτόκολλο Αξιολόγησης βαθμού διατήρησης τύπου οικοτόπου, που αντιστοιχούν στα Τυπικά Είδη και στις Δομές και Λειτουργίες αντίστοιχα. Στόχος είναι η συνδυασμένη αξιολόγηση του βαθμού διατήρησης των δομών και λειτουργιών κάθε τύπου οικοτόπου όπως προκύπτει από την κλάση αξιολόγησης των τυπικών ειδών και από την κλάση αξιολόγησης των εξειδικευμένων δομών και λειτουργιών. Πιο συγκεκριμένα, η κατάσταση διατήρησης του τύπου οικοτόπου υπολογίζεται ως εξής: FV (Ευνοϊκή Κατάσταση): όταν τόσο η παράμετρος Τυπικά Είδη (Ι) όσο και η παράμετρος Δομή και Λειτουργίες (ΙΙ) βρίσκονται σε Ευνοϊκή Κατάσταση, U1 (Mη Iκανοποιητική-Aνεπαρκής): όταν τουλάχιστον μια από τις δύο παραμέτρους (Τυπικά Είδη-Ι ή Δομή και Λειτουργίες- ΙΙ) βρίσκονται σε Μη Ευνοϊκή-Ανεπαρκή Κατάσταση (U1) και καμιά παράμετρος δεν είναι Μη Ευνοϊκή-Κακή (U2), U2 (Μη Ευνοϊκή-Κακή): όταν τουλάχιστον μια από τις δύο παραμέτρους (Τυπικά Είδη- Ι ή Δομή και Λειτουργίες- ΙΙ) βρίσκονται σε Μη Ευνοϊκή-Κακή Κατάσταση (U2), ή XX (Άγνωστη): όταν μια από τις δύο παραμέτρους (Τυπικά Είδη-Ι ή Δομή και Λειτουργίες- ΙΙ) βρίσκονται σε Ευνοϊκή Κατάσταση (FV) και η άλλη είναι XX ή και οι δύο παράμετροι είναι XX. 10

12 3. ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΟΙΚΟΤΟΠΟΥ Στο πρωτόκολλο αξιολόγησης πεδίου έχει συμπεριληφθεί η υπο-παράμετρος Προοπτικές Δομής και Λειτουργιών (prospects of Structure and Functions) τύπου οικοτόπου, η οποία αξιολογείται λαμβάνοντας υπόψη τις πιέσεις και απειλές που ασκούνται στον εξεταζόμενο κάθε φορά τύπο οικοτόπου. Η πίεση επενεργεί τώρα (παρών) ή επενεργούσε (παρελθόν) στη διάρκεια της περιόδου αναφοράς (6 χρόνια πριν). Η απειλή αναμένεται να επενεργήσει στο κοντινό μέλλον (συνιστώμενη χρονική περίοδος είναι 2 μελλοντικές περίοδοι αναφοράς, δηλ. 12 χρόνια στο μέλλον). Αυτό έγινε με στόχο τη συμπλήρωση της παραμέτρου Μελλοντικές Προοπτικές (Future prospects) ως συνάρτηση των παραμέτρων εύρος (range), έκταση (area) και εξειδικευμένες δομές και λειτουργίες (specific structures and functions) του Annex D (έντυπο αναφοράς με τα κύρια αποτελέσματα της εποπτείας για τους τύπους οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας), στη βάση του Γενικού Πίνακα Αξιολόγησης της κατάστασης διατήρησης του εξεταζόμενου κάθε φορά τύπου οικοτόπου σε εθνικό επίπεδο (Annex E) (Reporting Formats for the period ). Ωστόσο, και μέχρις ότου υπολογιστούν οι παράμετροι έκταση (area) και εύρος (range) σε εθνικό επίπεδο, που θα μας επέτρεπαν να έχουμε τις συνολικές Μελλοντικές Προοπτικές για τον εκάστοτε μελετώμενο σε εθνικό επίπεδο τύπο οικοτόπου, χρησιμοποιώντας τα τυποποιημένα αυτά πρωτόκολλα για κάθε τύπο οικοτόπου, θα έχουμε αξιολογήσει σε τοπικό επίπεδο τις Προοπτικές Δομής και Λειτουργιών του με βάση: α) την εκτιμώμενη μελλοντική τάση (Future Trend) και β) την προβλεπόμενη μελλοντική κατάστασή του (Future status). 3.1 Πιέσεις και Απειλές Στο τέλος κάθε πρωτοκόλλου αξιολόγησης δίνεται ένας ενιαίος κατάλογος αναφοράς πιέσεων και απειλών μέχρι το 3 ο επίπεδο ανάλυσης, που έχει βασιστεί στη συγκέντρωση βιβλιογραφικών πληροφοριών για τις ασκούμενες πιέσεις και απειλές σε κάθε τύπο οικοτόπου, χρησιμοποιώντας την κωδικοποίηση και την περιγραφή που δίνεται στο Section III.c (Evans & Arvela 2011) και τον διαθέσιμο στο Reference Portal ( κατάλογο πιέσεων και απειλών. Καταρχήν σημειώνουμε στον προαναφερόμενο κατάλογο αναφοράς πληροφορίες σε δύο στήλες, η συμπλήρωση των οποίων είναι υποχρεωτική ως εξής: Υποχρεωτική Στήλη 1 (P, T, or PT): είναι η συγκεκριμένη ασκούμενη επίδραση Πίεση, Απειλή ή επενεργεί ως Πίεση και Απειλή; 11

13 Υποχρεωτική Στήλη 2 (Imp.): εδώ αναφέρεται η σχετική σημασία της πίεσης ή της απειλής η οποία ταξινομείται ως εξής: Υψηλή Σημασία / Επίδραση (High Importance/Impact: H), Μέτρια Σημασία / Επίδραση (Medium Importance/Impact: M), Χαμηλή Σημασία / Επίδραση (Low Importance/Impact: L). Όταν δεν παρατηρούνται απειλές και πιέσεις σημειώνουμε X, ενώ για άγνωστη πίεση ή απειλή σημειώνουμε U. 3.2 Μελλοντική τάση (Future trend) Η μελλοντική τάση (Future trend) των τύπων οικοτόπων εξαρτάται από τις απειλές που αναμένεται να έχουν αρνητική επίδραση και από την άλλη από τα σχέδια δράσης, μέτρα διαχείρισης και άλλες πρόνοιες που αναμένεται να έχουν θετική επίδραση. Για παράδειγμα, η κλιματική αλλαγή, τα σενάρια χρήσεων γης, οι τάσεις σε ορισμένες πολιτικές και το δυναμικό αναγέννησης ενός τύπου οικοτόπου είναι όψεις που θα επηρεάσουν τις μελλοντικές τάσεις και ως εκ τούτου τη μελλοντική του κατάσταση. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι θετικές (π.χ. εφαρμογή διαχειριστικών μέτρων) και οι αρνητικές επιδράσεις (απειλές) λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα και επηρεάζουν τον τύπο οικοτόπου. Η παράμετρος θετικές επιδράσεις(positive impacts) είναι περιγραφική και λαμβάνεται υπόψη προκειμένου να εκτιμηθεί η μελλοντική τάση των δομών και λειτουργιών του τύπου οικοτόπου. Εδώ αναφέρουμε πιθανές τεκμηριωμένες πληροφορίες για εφαρμογή συγκεκριμένων διαχειριστικών μέτρων / πολιτικών που αφορούν τον υπό αξιολόγηση τύπο οικοτόπου. Πιο συγκεκριμένα, με βάση το πρωτόκολλο αξιολόγησης πεδίου, για την αξιολόγηση της μελλοντικής τάσης πρέπει να συνοψίσουμε τις ασκούμενες πιέσεις και τις προβλεπόμενες απειλές στον εξεταζόμενο κάθε φορά τύπο οικοτόπου. Μελλοντική τάση του τύπου οικοτόπου: αξιολογείται μετά την καταχώρηση στο πρωτόκολλο αξιολόγησης των πληροφοριών για τις ασκούμενες πιέσεις και τις μελλοντικές απειλές, ως εξής: Ευνοϊκή Μελλοντική Τάση(FV): δεν ασκείται καμία πίεση ή απειλή υψηλής σημασίας/επίδρασης και μέχρι 1 πίεση ή απειλή μέτριας σημασίας/επίδρασης ή ύπαρξη θετικών επιδράσεων που εξισορροπούν το μεγαλύτερο αριθμό ή την υψηλότερη σημασία/επίδραση των πιέσεων ή απειλών. Μη Ευνοϊκή-Ανεπαρκής Μελλοντική Τάση (U1): ασκούνται μέχρι 3 πιέσεις ή απειλές μέτριας σημασίας ή καταγράφονται θετικές επιδράσεις που εξισορροπούν το μεγαλύτερο αριθμό ή την υψηλότερη σημασία/επίδραση των πιέσεων ή απειλών. Μη Ευνοϊκή- Κακή Μελλοντική Τάση (U2): ασκείται τουλάχιστον 1 απειλή ή πίεση υψηλής σημασίας και/ή περισσότερες από 3 πιέσεις ή απειλές μέτριας σημασίας χωρίς την παρουσία θετικών επιδράσεων ικανών να τις εξισορροπήσουν. Άγνωστη Μελλοντική Τάση (XX): δεν είναι δυνατό να αξιολογηθούν πιέσεις ή απειλές. 12

14 3.3 Μελλοντική κατάσταση (Future status) Η μελλοντική κατάσταση (Future status) κάθε παραμέτρου μπορεί να εκτιμηθεί με τη βοήθεια της κρίσης/γνωμοδότησης ειδικών χρησιμοποιώντας τις διαθέσιμες πληροφορίες. Οι ικανοποιητικές τιμές αναφοράς (Favourable Reference Values: FRV) των υπόλοιπων παραμέτρων (εύρος, έκταση) μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως τιμές κατώφλια για την αξιολόγηση της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας ενός τύπου οικοτόπου. Οι άλλες τιμές κατωφλίων που χρησιμοποιούνται στο Γενικό Πίνακα Αξιολόγησης της κατάστασης διατήρησης ενός τύπου οικοτόπου σε εθνικό επίπεδο (Annex E) (Reporting Formats for the period ) για την αξιολόγηση της Mη Ευνοϊκής- Ανεπαρκούς και της Mη Ευνοϊκής-Κακής κατάστασης μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για τη διάκριση μεταξύ των φτωχών και των κακών προοπτικών διατήρησης αντίστοιχα. Με βάση τους Evans & Arvela (2011) (Επεξηγηματικές Σημειώσεις και κατευθυντήριοι άξονες για την αξιολόγηση και την αναφορά με βάση το άρθρο 17 της Οδηγίας 92/43), συνιστάται να χρησιμοποιούμε μια εκτίμηση του ποσοστού της έκτασης του τύπου οικοτόπου που βρίσκεται σε Ευνοϊκή Κατάσταση Διατήρησης (για παράδειγμα 75%) ως τιμή κατωφλίου για την Ευνοϊκή Τιμή Αναφοράς (FRV). Για τους λόγους αυτούς για την αξιολόγηση της Μελλοντικής Κατάστασης του τύπου οικοτόπου επιλέξαμε τα κατώφλια ως εξής: Ευνοϊκή Μελλοντική Κατάσταση: η δομή και οι λειτουργίες αναμένεται να βρίσκονται σε Ευνοϊκή Κατάσταση (FV) σε ποσοστό > του 75% της εξεταζόμενης περιοχής. Μη Ευνοϊκή- Ανεπαρκής Μελλοντική Κατάσταση: η δομή και οι λειτουργίες αναμένεται να βρίσκονται σε Ευνοϊκή Κατάσταση (FV) σε ποσοστό έκτασης 50 έως 75% της περιοχής και σε ποσοστό της έκτασης όχι > 25 % να βρίσκονται σε Κακή (U2) κατάσταση. Μη Ευνοϊκή- Κακή Μελλοντική Κατάσταση: η δομή και οι λειτουργίες αναμένεται να βρίσκονται σε Ευνοϊκή Κατάσταση (FV) σε ποσοστό έκτασης < 50 % της περιοχής ή σε ποσοστό έκτασης > 25 % να βρίσκονται σε Κακή (U2) κατάσταση. Άγνωστη Μελλοντική Κατάσταση: δεν είναι δυνατό να αξιολογηθεί η μελλοντική κατάσταση διατήρησης σε περισσότερο από το 50% της έκτασης της εξεταζόμενης περιοχής. 13

15 4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΤΥΠΟΥ ΟΙΚΟΤΟΠΟΥ ΣΕ ΚΑΘΕ ΘΕΣΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ Ή/ΚΑΙ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Η τελική/συνολική αξιολόγηση ως προς τις προοπτικές διατήρησης της δομής και των λειτουργιών κάθε τύπου οικοτόπου οδηγεί σε τέσσερεις κλάσεις: Καλές (Good-G), Φτωχές (Poor-P), Κακές (Bad-B), Άγνωστες (Unknown-X), που προκύπτουν ως αποτέλεσμα συνδυασμένης πληροφορίας των παραμέτρων: Σημερινή Κατάσταση (συνδυασμός αξιολόγησης ως προς τα Τυπικά Είδη και τις Δομές-Λειτουργίες του εκάστοτε τύπου οικοτόπου), Μελλοντική Τάση δομής και λειτουργιών και Μελλοντική Κατάσταση δομής και λειτουργιών. FV-FV-FV G U1-FV-FV G U2-FV-U1 P XX-FV-FV G FV-U1-FV P U1-FV-U1 P U2-FV-U2 B XX-FV-XX X FV-U1-U1 P U1-FV-XX P U2-FV-XX B XX-U1-U1 P FV-U1-XX P U1-U1-U1 P U2-U1-U1 P XX-U1-U2 B FV-U2-FV P U1-U1-XX P U2-U1-U2 B XX-U1-XX X FV-U2-U1 P U1-U2-U1 P U2-U1-XX B XX-U2-U2 B FV-U2-U2 B U1-U2-U2 B U2-U2-U2 B XX-U2-XX P FV-U2-XX B U1-U2-XX B U2-U2-XX B XX-XX-U1 X FV-XX-FV G U1-XX-U1 P U2-XX-U2 B XX-XX-U2 X FV-XX-U1 P U1-XX-U2 B XX-XX-XX X FV-XX-XX X U1-XX-XX X Οι πιθανοί λογικοί συνδυασμοί (αλγόριθμοι υπολογισμού) για κάθε μια από τις παραπάνω παραμέτρους φαίνεται παρακάτω και αποτελεί τμήμα του πρωτοκόλλου αξιολόγησης πεδίου. Σε κάθε συνδυασμό τα δύο πρώτα γράμματα αναφέρονται στην Πραγματική Κατάσταση (Actual Status) της Δομής και των Λειτουργιών, τα επόμενα δύο γράμματα αναφέρονται στη Μελλοντική Τάση (Future Trend)της Δομής και των Λειτουργιών, ενώ τα δύο τελευταία γράμματα αναφέρονται στη Μελλοντική Κατάσταση (Future Status) της Δομής και των Λειτουργιών. Για παράδειγμα, από το συνδυασμό FV-FV-FV για τη σημερινή κατάσταση, τη μελλοντική τάση και τη μελλοντική κατάσταση αντίστοιχα, προκύπτουν καλές προοπτικές διατήρησης (G) για τη δομή και τις λειτουργίες ενός τύπου οικοτόπου, από το συνδυασμό FV-U1-U1 προκύπτουν φτωχές προοπτικές διατήρησης (P), ενώ από το συνδυασμό FV-U2-U2 προκύπτουν κακές προοπτικές διατήρησης (P). 14

16 5. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΤΥΠΟΥ ΟΙΚΟΤΟΠΟΥ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΟΠΟΥ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ Έχοντας συλλέξει δεδομένα αξιολόγησης, όπως έχει προσδιοριστεί στο παραδοτέο A.6, από ένα σύνολο θέσεων δειγματοληψίας εντός της κάθε περιοχής μελέτης, καλούμαστε να αξιολογήσουμε για κάθε τύπο οικοτόπου το βαθμό (τοπική κατάσταση) διατήρησης των δομών και λειτουργιών του στον εξεταζόμενο κάθε φορά ΤΚΣ εντός του δικτύου Natura 2000 ή στις περιοχές όπου απαντάται ο υπό μελέτη τύπος οικοτόπου εκτός του δικτύου Natura Παραδείγματα Ας υποθέσουμε ότι οι τύποι οικοτόπων 4090 (Ορο- Μεσογειακά χέρσα εδάφη με ακανθώδεις θάμνους) και 5420 (φρύγανα με Sarcopoterium spinosum) αντιπροσωπεύονται αντίστοιχα από 9 και 15 επιφάνειες που αξιολογήθηκαν σε ένα ΤΚΣ. Ι) Θεωρώντας το πρώτο παράδειγμα με τον τύπο οικοτόπου 4090 και με τις εξής υποθετικές αναλογίες των διαφορετικών τοπικών βαθμών διατήρησης: 35% G (καλές προοπτικές διατήρησης), 25% P (φτωχές προοπτικές διατήρησης), 40% B (κακές προοπτικές διατήρησης), αναμένεται να προκύψει η τελική τοπική αξιολόγηση για τον τύπο οικοτόπου Με βάση κυρίως τις κακές (B) προοπτικές διατήρησης της δομής και των λειτουργιών του (επικρατούσα τιμή) και εφαρμόζοντας έναν αλγόριθμο υπολογισμού που βρίσκεται την τρέχουσα περίοδο σε συζήτηση, προκύπτει ότι ο εν λόγω τύπος οικοτόπου βρίσκεται σε Μη Ευνοϊκή-Κακή Κατάσταση Διατήρησης (U2) σε τοπικό επίπεδο. ΙΙ) Θεωρώντας το δεύτερο παράδειγμα με τον τύπο οικοτόπου 5420 και με τις εξής υποθετικές αναλογίες των διαφορετικών τοπικών βαθμών διατήρησης: 65% G (καλές προοπτικές διατήρησης), 25% P (φτωχές προοπτικές διατήρησης), 10% B (κακές προοπτικές διατήρησης), αναμένεται να προκύψει η τελική τοπική αξιολόγηση για τον τύπο οικοτόπου 5420.Με βάση κυρίως τις καλές (G) προοπτικές διατήρησης της δομής και των λειτουργιών του (επικρατούσα τιμή) προκύπτει ότι ο εν λόγω τύπος οικοτόπου βρίσκεται σε Ευνοϊκή Κατάσταση Διατήρησης (FV) σε τοπικό επίπεδο. Η ίδια προσέγγιση θα εφαρμοστεί και για την αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης του κάθε τύπου οικοτόπου και εκτός του δικτύου Natura 2000 με βάση τα δεδομένα που θα συλλεχθούν σε θέσεις δειγματοληψίας εκτός περιοχών Natura Ο δειγματοληπτικός σχεδιασμός περιλαμβάνει τη συμπλήρωση πρωτοκόλλων 15

17 αξιολόγησης και σε δειγματοληπτικές επιφάνειες εκτός προστατευόμενων περιοχών, σε ποσοστό 25% των δειγματοληπτικών επιφανειών που θα έχουν συλλεχθεί εντός περιοχών του δικτύου Natura Στα δεδομένα αυτά θα εφαρμοστεί η παραπάνω προσέγγιση για να εκτιμηθεί η κατάσταση διατήρησης του ΤΟ εκτός δικτύου Natura Οι τιμές κατωφλίων για την εκτίμηση της συνθετικής αξίας κάθε τύπου οικοτόπου (σε εθνικό επίπεδο) θα συζητηθούν πριν την οριστικοποίησή τους με το Σύμβουλο (Ανάδοχος του Οριζόντιου Έργου Εποπτείας και Αξιολόγησης της Κατάστασης Διατήρησης τύπων οικοτόπων στην Ελλάδα). 5.1 Αξιολόγηση βαθμού διατήρησης από το πρωτόκολλο στο κελί και στον ΤΚΣ Στον αρχικό σχεδιασμό των δειγματοληψιών πεδίου, σκοπεύαμε η αξιολόγηση αυτή να περνά από το κελί ως εξής: α) αξιολόγηση του τύπου οικοτόπου στη θέση δειγματοληψίας, β) αξιολόγηση του τύπου οικοτόπου στο αντίστοιχο κελί και γ) αξιολόγηση του τύπου οικοτόπου από το κελί στο επίπεδο του Τόπου Κοινοτικής Σημασίας. Δυσκολίες και προβλήματα Όταν εφαρμόσαμε αυτό το δειγματοληπτικό σχεδιασμό, με την προοπτική της ύπαρξης κατ' ελάχιστο μιας δειγματοληπτικής επιφάνειας ανά κελί, ανέκυψαν διάφορες τεχνικές δυσκολίες που προκαλούσαν στρεβλώσεις στη δειγματοληψία και καθιστούσαν δυσχερή την όλη διαδικασία αξιολόγησης. Πιο συγκεκριμένα, η δειγματοληψία του τύπου οικοτόπου σε επίπεδο κελιού οδηγούσε σε υπερεκπροσώπηση των οριακών θέσεων κατανομής του τύπου οικοτόπου (habitat types edges). Σε πολλές περιπτώσεις η επιφάνεια που κάλυπτε ο εκάστοτε τύπος οικοτόπου 2 περιλαμβανόταν κυρίως σε ένα κελί 10χ10 km, αλλά μικρές εκτάσεις στα όρια του έπεφταν σε γειτονικά κελιά. Η δειγματοληψία σε επίπεδο κελιού θα σήμαινε την καταγραφή/αξιολόγηση σε αυτές τις μικρές επιφάνειες διεπαφής του εξεταζόμενου τύπου οικοτόπου με άλλους, και έτσι θα οδηγούσε σε στρέβλωση λόγω της υπερεκπροσώπησης των ακραίων οριακών συνθηκών και υπο-εκπροσώπηση των πιο τυπικών μέσων συνθηκών. Παράλληλα, αυτός ο δειγματοληπτικός σχεδιασμός απαιτεί χαρτογραφικά δεδομένα ακριβείας, και η μέχρι σήμερα εμπειρία έδειξε ότι η υπάρχουσα χαρτογράφηση δεν αντιστοιχεί με μεγάλη ακρίβεια στις σημερινές συνθήκες. Από την άλλη μεριά ο εφαρμοζόμενος τρόπος συλλογής δεδομένων σε επίπεδο ΤΚΣ, οδηγεί α) σε καλή και αντιπροσωπευτική καταγραφή των σπάνιων και των σημαντικών τύπων οικοτόπων στα περισσότερα κελιά που παρατηρούνται σε κάθε περιοχή, β) σε συλλογή επαρκών δεδομένων για τους κοινούς τύπους οικοτόπων προκειμένου να είναι εφικτή η αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης σε επίπεδο περιοχής, ακόμη και αν δε συλλέγονται δεδομένα σε όλα τα κελιά. 16

18 Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι η αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης και σε επίπεδο κελιού προσθέτει ένα ακόμη επίπεδο ανάλυσης και πολυπλοκότητας χωρίς να διευκολύνει την όλη διαδικασία αξιολόγησης ή να αυξάνει την ασφάλεια αξιολόγησης σε Εθνικό επίπεδο. Εφικτότητα και μεθοδολογία αξιολόγησης στο κελί Η αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης σε επίπεδο κελιού του εκάστοτε επιλεγμένου Ε.Π.Α., εντός του Τ.Κ.Σ. θα βασιστεί στη συλλογή δεδομένων σύμφωνα με το υφιστάμενο σχέδιο δειγματοληψίας. Σε όσα κελιά του Ε.Π.Α. χωροθετούνται δειγματοληπτικές επιφάνειες, η αξιολόγηση θα βασιστεί στα αποτελέσματα της αξιολόγησης των επιμέρους δειγματοληπτικών επιφανειών, ενώ η αναγωγή της αξιολόγησης της κατάστασης διατήρησης σε επίπεδο κελιού Ε.Π.Α θα γίνει σύμφωνα με τη μεθοδολογία που περιγράφεται παραπάνω (επικρατούσα τιμή). Στα κελιά του Ε.Π.Α στα οποία εξαπλώνεται ο τύπος οικοτόπου, αλλά δεν χωροθετούνται θέσεις δειγματοληψίας, θα γίνεται χρήση βιβλιογραφικών δεδομένων, εφόσον αυτή επιτρέπει την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Οι βιβλιογραφικές αναφορές (θέσεις δειγματοληψίας βλάστησης) θα θεωρηθούν ως «σημεία συμπλήρωσης πρωτοκόλλων» και η συνολική αξιολόγηση του τύπου οικοτόπου σε επίπεδο κελιού εντός Τ.Κ.Σ. θα εκτιμηθεί με βάση τη μεθοδολογία που περιγράφεται στην αρχή της Ενότητας 5. Επιπλέον, θα αξιοποιηθεί και η κρίση ειδικών, ιδιαίτερα των μελών των ομάδων εργασίας πεδίου, σε συνδυασμό με τη χρήση ορθοφωτογραφιών, ή/και άλλων εποπτικών εργαλείων, ακόμη και σε θέσεις (κελιά) που δεν θα συμπληρωθούν πρωτόκολλα αξιολόγησης και δεν υπάρχουν βιβλιογραφικά δεδομένα, να εκτιμηθεί η γενικότερη κατάσταση διατήρησης του τύπου οικοτόπου. Με τον τρόπο αυτά ενδέχεται να προκύψουν κελιά του Ε.Π.Α. στα οποία δεν θα πραγματοποιηθεί αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης των τύπων οικοτόπων, στα οποία θα αποδοθεί ο χαρακτηρισμός XX (unknown), σύμφωνα και με την έκθεση τεχνικής προσφοράς. 17

19 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Evans, D., Arvela, M., Assessment and reporting under Article 17 of the Habitats Directive - Explanatory Notes & Guidelines for the period Final Draft. In. European Topic Centre on Biological Diversity, pp