Η ενετική διοίκηση και η μέση εκπαίδευση των κοριτσιών

Transcript

1 Η ενετική διοίκηση και η μέση εκπαίδευση των κοριτσιών Επιμέλεια : Αναστάσης-Βασίλειος Ασημακόπουλος Υπεύθυνη καθηγήτρια: Δρ. Κ.. Θαναηλάκη Σχολικό έτος : Αραάκειο Λύκειο Ψυχικού

2 Προλογος Η ενετική διοίκηση στα επτάνησα και κυρίως στην Κέρκυρα ήταν καλά οργανωμένη και καθένα από τα νησιά είχε τον δικό του διοικητή. Η επτανησιακή σχολή ένα επίτευγμα στην περίοδο της ενετοκρατίας το οποίο χωρίζεται σε τρεις τομείς : Μουσική, Λογοτεχνία, Ζωγραφική, βοήθησε στην εκπαίδευση των κοριτσίων. Μερικά πράγματα γενικά για την μέση εκπαίδευση των κοριτσιών στην Ελλάδα την περίοδο 1864 και μετά : O Πίνακας 24 δείχνει την ανάπτυξη της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης των κοριτσιών. Και στην περίοδο συνεχίζει να υπάρχει μεγάλη διαφορά στα ποσοστά φοίτησης αγοριών και κοριτσιών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Στα 1874, για παράδειγμα, από τους μαθητές της Μέσης Εκπαίδευσης, οι μαθήτριες είναι μόλις 1.227, δηλαδή

3 ποσοστό 11,3%. Ακόμα, η δευτεροβάθμια εκπαίδευση των κοριτσιών περιορίζεται στα ιδιωτικά σχολεία, αφού το κράτος δεν ίδρυσε κανένα Μέσο Σχολείο για τις κοπέλες και απαγορεύει αυστηρά τη φοίτηση τους στα σχολεία των αγοριών. Βέβαια, ο αριθμός των μαθητριών στα ιδιωτικά σχολεία αυξάνεται, χρόνο με το χρόνο, αισθητά. Η διαφορά που παρατηρούμε στον αριθμό που μας δίνει ο Γ. Χασιώτης ( ) οφείλεται μάλλον στην ιδιοτυπία των δευτεροβάθμιων σχολείων θηλέων και στις δυσκολίες που παρουσιάζουν, εξαιτίας του λόγου αυτού, στην κατάταξή τους. Ο αριθμός των μαθητριών πάντως που μας δίνει ο Γ. Χασιώτης (460) είναι πολύ μικρός, αν συμπεριλαμβάνει και το σχολείο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας γιατί, ένα χρόνο νωρίτερα, το , μόνο το Διδασκαλείο της Εταιρείας είχε 589 μαθήτριες1. Ο αριθμός των μαθητριών που φοιτούσαν στα σχολεία της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. η εκπαίδευση των κοριτσιών ήταν ουσιαστικά στα χέρια της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, αφού οι μισές ή και περισσότερες μαθήτριες όλης της χώρας φοιτούσαν στα σχολεία της. Τα κύρια θέματα της εργασίας μου είναι τα εξής : Η μέση εκπαίδευση των Κοριτσιών στα Επτάνησα (1864 και έπειτα) Ενετική διοίκηση

4 Για την ενετική διοίκηση θα γίνει κυριότερη αναφορά στην επτανησιακή σχολή που ιδρύθηκε κατά αυτήν την περίοδο.

5 Ενετική Διοίκηση πριν το 1864 στα επτάνησα(κεφάλαιο 1 ο ) Ο πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής των Επτανήσων ήταν ο Provveditore generale da Mar (Γενικός Προβλεπτής της Θάλασσας), ο οποίος διέμενε στη Κέρκυρα και είχε την ανώτατη ηγεσία του ένοπλου Ενετικού στόλου. Τα πρώτα χρόνια της Ενετικής κυριαρχίας ο Προβλεπτής εκλεγόταν μόνο σε περιπτώσεις ανάγκης και σε μερικές περιστάσεις εν καιρώ ειρήνης και διοριζόταν ως Provveditore generale delle tre Isole, "Γενικός Προβλεπτής των Τριών Νήσων".[65] Οι αρχές σε κάθε νησί διακρίνονταν σε δύο είδη: στις Ενετικές, που καταλαμβάνονταν από Ενετούς και αντιπροσώπευαν το κυρίαρχο κράτος και την πολιτική και στρατιωτική του δύναμη πάνω στα νησιά και οι εγχώριες αρχές που διορίζονταν από το Κοινοτικό Συμβούλιο (Consiglio della Comunità).[66] Οι Ενετοί διορίζονταν από το Μεγάλο Συμβούλιο της Βενετίας. Υπήρχαν τρεις αξιωματούχοι που συγκροτούσαν το reggimento ("διοίκηση") κάθε νησιού.[67] Ο επικεφαλής του reggimento είχε τον τίτλο του Provveditore (Προβλεπτής) σε όλα τα νησιά εκτός της Κέρκυρας, όπου αποκαλείτο Bailo.[68] Τους τίτλους αυτούς μπορούσαν μόνο να κατέχουν ευγενείς.[69] Οι κατώτεροι Ενετοί αξιωματούχοι ήταν οι consiglieri (σύμβουλοι), δύο σε κάθε νησί, που εκτελούσαν διοικητικά και δικαστικά καθήκοντα μαζί με τον Provveditore κάθε νησιού.[70] Οι αρμοδιότητες των Provveditore περιελάμβαναν επίσης ασφάλεια από εχθρικές επιδρομές, φορολόγηση, θρησκευτικά και άλλα θέματα.[71] Στην Κέρκυρα, οι Ενετικές αρχές περιελάμβαναν έναν Bailo, έναν Provveditore και έναν Capitano, δύοconsiglieri, έναν Capitano della cittadella και έναν Castellano della fortezza. Στην Κεφαλλονιά και στη Ζάκυνθο υπήρχαν μόνο ένας Provveditore και δύο Consiglieri.[65] Ωστόσο, το 1595, ένας άλλος provveditore διορίστηκε στο Φρούριο της Άσσου (Fortezza d'asso), στην

6 Κεφαλλονιά.[72] Όταν ενσωματώθηκε και η Λευκάδα ένας Provveditore ordinario και ένας Provveditore straordinario έγιναν οι αντιπρόσωποι της Βενετίας στο νησί.[65] Στα Κύθηρα, το reggimento αποτελείτο τόσο από έαν Provveditore όσο και από έναν castellano.[73] Οι εγχώριες αρχές σε κάθε νησί περιελάμβαναν το Consiglio Maggiore (Μεγάλο Συμβούλιο) και το Consiglio Minore (Μικρό Συμβούλιο) τοοποίο απαρτιζόταν από μέλη της τοπικής αριστοκρατίας.[69] Υπήρχαν δέκα φρούρια σε όλα τα νησιά, με ένα σε κάθε νησί που χρησίμευε ως πρωτεύουσα. [72] Στην Κέρκυρα, πάραυτα, υπήρχαν τρία φρούρια δύο μέσα στην πόλη της Κέρκυρας (Παλαιό και Νέο Φρούριο, Fortezza Vecchia και Fortezza Nuova) και το Αγγελόκαστρο.[72] Στην Κεφαλλονιά υπήρχαν δύο, το Κάστρο του Αγίου Γεωργίου ή Φρούριο της Κεφαλλονιάς (Città di Cefalonia) και το Φρούριο της Άσσου (Fortezza d'asso) στο βόρειο μέρος.[72][74] Υπό την διαχείριση της Ενετικής Δημοκρατίας τα νησιά ανάπτυξαν ένα πλούσιο πολιτιστικό στοιχείο, που περιγράφεται με την ορολογία Επτανησιακή σχολή Ως προς τη ζωγραφικη: Η Επτανησιακή Σχολή αποτελεί το πρώτο ελληνικό καλλιτεχνικό ρεύμα με σαφείς δυτικοευρωπαϊκές επιρροές, το οποίο εμφανίστηκε στα Επτάνησα στα μέσα του 17ου αιώνα και διήρκεσε μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα περίπου. Τα Επτάνησα από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα βρέθηκαν διαδοχικά υπό ενετική, γαλλική και αγγλική κατοχή. Η σχετική ελευθερία που απολάμβαναν οι Επτανήσιοι, η οικονομική τους ευμάρεια και οι πολιτιστικές σχέσεις τους με την κοντινή Ιταλία είχαν ως αποτέλεσμα τα Επτάνησα να γίνουν ο χώρος όπου γεννήθηκε η ελληνική ζωγραφική, ή καλύτερα ο χώρος όπου η ελληνική ζωγραφική εγκατέλειψε την βυζαντινή παράδοση για να στραφεί προς την Δύση. Ένας άλλος παράγοντας που ευνόησε την δημιουργία της Επτανησιακής Σχολής ήταν η μετοίκηση στα Επτάνησα πολλών κρητών ζωγράφων, όταν η Κρήτη πέρασε από τα χέρια των Ενετών στα χέρια των Οθωμανών. Μεταξύ των

7 κυριοτέρων ζωγράφων της λεγόμενης Κρητικοζακυνθινής Σχολής του 16ου και 17ου αιώνα, αναφέρονται ο Μιχαήλ Δαμασκηνός, ο Δημήτριος και ο Γεώργιος Μόσχος, ο Μανώλης και ο Κωνσταντίνος Τζάνες, και ο Στέφανος Τσαγκαρόλος. Η στροφή προς την δυτική τέχνη εκδηλώθηκε προς το τέλος του 17ου αι., με την εγκατάλειψη των παραδοσιακών βυζαντινών μορφών, αλλά και με την εγκατάλειψη της τεχνικής της βυζαντινής αγιογραφίας. Οι ζωγραφικές παραστάσεις, επηρεασμένες κυρίως από το ιταλικό μπαρόκ, αλλά και την φλαμανδική ζωγραφική, άρχισαν να αποκτούν βάθος, να δίνουν δηλαδή την αίσθηση της τρίτης διάστασης του χώρου, να γίνονται πιο φυσικές και να αποκτούν θέματα όλο και περισσότερο κοσμικά αντί για θρησκευτικά κυρίως προσωπογραφίες αριστοκρατών και αστών. Επιπλέον, οι επτανήσιοι ζωγράφοι, αντί για αβγό, άρχισαν να χρησιμοποιούν λάδι για συνδετικό των χρωμάτων, και αντί για σανίδι άρχισαν να χρησιμοποιούν μουσαμά. Η αβγοτέμπερα εγκαταλείφθηκε και την θέση της πήρε η ελαιογραφία. Τα πρώτα δείγματα της δυτικότροπης Επτανησιακής Σχολής εμφανίστηκαν στις διακοσμήσεις των οροφών των εκκλησιών, γνωστές ως «οι ουρανίες» ή «τα σοφίτα». Πρωτοπόρος σ' αυτή την αλλαγή ήταν ο Παναγιώτης Δοξαράς ( ). Μανιάτης στην καταγωγή, ασχολήθηκε αρχικά με την βυζαντινή αγιογραφία την οποία έμαθε κοντά στον κρητικό αγιογράφο Λέο (ή Λέω) Μόσκο. Αργότερα, ο Παναγιώτης Δοξαράς συνέχισε τις σπουδές του στην Βενετία, κι αυτό τον έκανε να εγκαταλείψει την βυζαντινή αγιογραφία και να στραφεί προς την δυτική ζωγραφική. Έτσι, με οδηγό τα έργα του Πάολο Bερονέζε στο Δουκικό Παλάτι της Βενετίας, ο Παναγιώτης Δοξαράς φιλοτέχνησε την ουρανία της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα στην Κέρκυρα. Με το Περί ζωγραφίας σύγγραμμά του (1726) την πρώτη ελληνική πραγματεία για την αναγεννησιακή ζωγραφική τάχθηκε ανοιχτά υπέρ της αντικατάστασης της βυζαντινής από την δυτική ζωγραφική, μία θέση που συζητήθηκε πολύ στον καιρό της και που συζητείται ακόμα και σήμερα.

8 Ν. Καντούνης, Αυτοπροσωπογραφία (αχρονολόγητο;). Λάδι σε μουσαμά, 60 εκ. x 75 εκ. Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου. Ο Νικόλαος Δοξαράς (1700/ ), γιος του Παναγιώτη, ακολούθησε τα βήματα του πατέρα του. Το 1753 με 1754, ανέλαβε να ζωγραφίσει το σοφίτο του Ναού της Φανερωμένης στην Ζάκυνθο, που δυστυχώς καταστράφηκε στους σεισμούς του 1953, με εξαίρεση ένα μόνον τμήμα που φυλάσσεται στο Μουσείο Ζακύνθου. Σύγχρονοι του Νικολάου Δοξαρά και επίσης με σαφείς δυτικές επιρροές, ήταν ο ζακυνθινός αγιογράφος Ιερώνυμος Στρατής Πλακωτός (1662; 1728) και ο κερκυραίος αγιογράφος Στέφανος Παζηγέτης. Ο ζακυνθινός ιερέας Νικόλαος Κουτούζης ( ) και ο μαθητής του Νικόλαος Καντούνης ( ), επίσης ιερέας, συνέχισαν να αγιογραφούν κατά τα δυτικά πρότυπα και διακρίθηκαν κυρίως στην ρεαλιστική προσωπογραφία, η οποία τονίζει την ψυχολογία του απεικονιζόμενου προσώπου. Οι μαθητές του Καντούνη, Διονύσιος Καλλυβωκάς ( ) και Διονύσιος Τσόκος ( ) μπορούν να θεωρηθούν ως οι τελευταίοι εκπρόσωποι της Επτανησιακής Σχολής. Μεταγενέστεροι επτανήσιοι ζωγράφοι, όπως ο Νικόλαος Ξυδιάς Τυπάλδος (1826/ ), ο Σπυρίδων Προσαλέντης ( ), ο Χαράλαμπος Παχής ( ), κ.ά. ξεφεύγουν από την τεχνοτροπία της Επτανησιακής Σχολής, αφού τα έργα τους μοιάζουν να έχουν επηρεαστεί από πιο σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα. Ως προς τη Λογοτεχνία: Με τον όρο Επτανησιακή Σχολή εννοούμε τη λογοτεχνική παραγωγή των Ιονίων νήσων από τις τελευταίες δεκαετίας του 18ου αι. έως το τέλος του 19ου αι. Ο όρος επτανησιακή σχολή εισήχθη από τον Ροΐδη και τον Ασώπιο στο 2ο μισό του 19ου αιώνα και τον υιοθέτησε αργότερα ο Κωστής Παλαμάς στα κριτικά

9 του δοκίμια για τους επτανήσιους ποιητές. Επίκεντρο αυτής της αξιόλογης παραγωγής είναι ο Διονύσιος Σολωμός. Σε αυτή την περίοδο -αντίθετα απ ό,τι συμβαίνει με την ποίηση έχουμε μικρή παραγωγή πεζογραφικών κειμένων. Σε τούτη τη μικρή παραγωγή ξεχωρίζει η Αυτοβιογραφία, της Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου 1831, το πρώτο ελληνικό γυναικείο πεζογράφημα, μαρτυρία για την περιθωριοποιημένη θέση της γυναίκας σε σχέση με την πνευματική και κοινωνική ζωή της επτανησιακής πολιτισμικής επικράτειας. Στον αντίποδα της πεζογραφικής παραγωγής βρίσκεται η παραγωγή κριτικών δοκιμίων, φιλολογικών και αισθητικών μελετών, όπως ο Διάλογος του Δ. Σολωμού, τα «Προλεγόμενα» του Ιακ. Πολυλά στην έκδοση του έργου του Σολωμού και η μελέτη του Καλοσγούρου για τη μετάφραση του σαιξπηρικού Άμλετ από τον Ιακ. Πολυλά. Δυναμικό επίσης εμφανίζεται και το μεταφραστικό έργο σε ό,τι αφορά στην αρχαία ελληνική γραμματεία και τις νεότερες δυτικές λογοτεχνίες. Εκπρόσωποι τέλος της θεατρικής παραγωγής για την ίδια περίοδο στην επτανησιακή σχολή είναι οι θεατρικοί συγγραφείς Σαβόγιας Ρούσμελης, ο Δ. Γουζέλης και ο Ιωάννης Ζαμπέλιος. Ως προς τη μουσική: Η Επτανησιακή μουσική Σχολή είναι η πρώτη "μουσική σχολή" στην Ελλάδα που επηρεάστηκε από τον δυτικό τρόπο μουσικής (την κλασική μουσική). Ιδρύθηκε από τον Νικόλαο Χαλκιόπουλο Μάντζαρο και διήρκεσε από τον 19ο έως τις αρχές του 20ού αιώνα. Η 1η γνωστή επτανησιακή σύνθεση είναι το (χαμένο) Gliamanti confusi i του Στέφανου Πογιάγου και παρουσιάστηκε στο Σαν Τζιάκομο το Ο Στέφανος Πογιάγος δημιούργησε επίσης την Παρά Φαιάξοιν άφιξις του Οδυσσέα, επίσης χαμένο έργο. Η πρώτη σελίδα του «Quinteto Φινάλε» από 3η πράξη της όπερας Anna Winter του Ξύνδα (αυτόγραφο του συνθέτη). Παρά τον Πογιάγο, ιδρυτής της Επτανησιακής Σχολής θεωρείται ο Νικόλαος Μάντζαρος ( ).[3] Ο Μάντζαρος ήταν

10 Κερκυραίος αριστοκράτης και παρότι είχε μεγάλη επιρροή στην Νάπολη (όπου και σπούδασε) προτίμησε να επιστρέψει στην Κέρκυρα και να εκπαιδεύσει τον τόπο του. Ο Μάντζαρος, έκανε δωρεάν μαθήματα μουσικής (καθώς, παρότι είχε κάνει μουσικές σπουδές, δεν θεωρούσε τον εαυτό του πραγματικό μουσικό δεν ζητούσε λεφτά για τις υπηρεσίες του) με αποτέλεσμα να εκπαιδεύσει πολλούς Επτανήσιους και να σπείρει του σπόρους για την 1η Γενιά Επτανήσιων (αλλά και ταυτόχρονα Ελλήνων) συνθέτων. Οι μαθητές του Μάντζαρου έγιναν αργότερα από τα σπουδαιότερα ονόματα της μουσικής των Επτάνησων, όπως ο Παύλος Καρρέρ, ο Σπυρίδων Ξύνδας, ο Δομένικος Παδοβάς, ο Ιωσήφ Λιβεράλης και ο Διονύσιος Ροδοθεάτος. Oι περισσότεροι από αυτούς συνέχισαν τις μουσικές τους σπουδές στην Ιταλία, έτσι η επτανησιακή τεχνοτροπία έμοιαζε πολύ στην ιταλική και οι Επτανήσιοι συνθέτες ακολουθούσαν πάντα τα ιταλικά μουσικά ρεύματα. Για κακή τύχη, πολλά από τα έργα αυτών των συνθετών έχουν χαθεί. Στην εκπαίδευση των Επτανησίων στη μουσική βοήθησαν, επίσης, και οι διάφορες Φιλαρμονικές, όπως η Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας, που ίδρυσε ο Μάντζαρος με τον Ξύνδα το Τα έργα της 1ης Γενιάς, είναι κυρίως μελοδράματα και όπερες, στην αρχή μόνο στα ιταλικά ενώ αργότερα και στα ελληνικά, αλλά και μικρές συμφωνίες (όχι με τον όρο της μεγάλης συμφωνίας που είχε καθιερωθεί στη Δύση, αλλά με τον ιταλικό όρο sinfonia), πιανιστικά έργα, μελοποιήσεις ποιημάτων της Επτανησιακής ποιητικής σχολής, καντάδες και άλλα πολλά είδη έργων. Το μουσικό στυλ τους έχει μεγάλη επιρροή από την Ιταλική μουσική (και ιδιαίτερα την Ναπολιτάνικη σχολή), αλλά πάντα έχει μια δική του ιδιαιτερότητα. Αυτό συχνά παρεξηγήθηκε από τους νεότερους μελετητές και μουσικούς, που κατηγόρησαν την Επτανησιακή σχολή για "ιταλισμό". Σπουδαία έργα της 1ης Γενιάς είναι η μελοποίηση του Ύμνου προς την Ελευθέρια (1828), η 1η σωζόμενη ελληνική όπερα Don Crepuscolo (1815), το 1ο έργο για φωνή στα ελληνικά Aria Greca (1827) όλα έργα του Μάντζαρου, η 1η όπερα σε ελληνικό λιμπρέτο Ο Υποψήφιος Βουλευτής (1867) του Ξύνδα, η όπερα Μάρκος Μπότσαρης με τη φημισμένη αρία «Ο Γέρο Δήμος πέθανε» ( ) του Καρρέρ και το πρώτο

11 επτανησιακό έργο που βασίζεται σε "ελληνικό θέμα Το Ξύπνημα του Κλέφτη (1847) του Λιβεράλη. Η 2η Γενιά θεωρητικά ξεκίνησε κατά το 1870 και σε αυτήν ανήκουν σπουδαίοι εκπρόσωποι της Επτανησιακής Σχολής και όχι μόνο, όπως ο Σπυρίδων Σαμάρας, ο Ιωσήφ και ο Σπυρίδων Καίσαρης και άλλοι πολλοί. Οι εκπρόσωποι της εκπαιδεύτηκαν μουσικά από τους συνθέτες της 1ης Γενιάς. Μετά την προσάρτηση των Επτανήσων στην Ελλάδα, πολλοί συνθέτες της νέας γενιάς εγκαταστάθηκαν στην ηπειρωτική Ελλάδα με σκοπό να διδάξουν την μουσική τους στους ηπειρωτικούς Έλληνες. Έτσι, οι Έλληνες που είχαν συνηθίσει τη δημοτική και βυζαντινή μουσική, γνώρισαν την δυτική τεχνοτροπία μουσικής μέσω των Επτανήσιων. Με την δημιουργία του Ωδείου Αθηνών το 1871, πολλοί Επτανήσιοι πήγαν και δίδαξαν εκεί. Κάποιοι άλλοι Επτανήσιοι συνθέτες αποφάσισαν να κάνουν διεθνή καριέρα, όπως ο Ναπολέων Λαμπελέτ και ο Σπυρίδων Σαμάρας με αποτέλεσμα να γίνουν διάσημοι στο εξωτερικό. Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, εμφανίστηκε μια νέα μουσική τάση, η δημιουργία "ελληνικής μουσικής" βασισμένη στα κλασικά πρότυπα σε συνδυασμό με ελληνικά μοτίβα. Μερικοί από τους Επτανήσιους υποστηρικτές της ιδέας αυτής ήταν ο Διονύσιος Λαυράγκας και ο Γεώργιος Λαμπελέτ. Ο Λαμπελέτ, ειδικά, οραματίζεται πρώτος την Εθνική Σχολή ήδη από το 1901, όπου δημοσιεύει το άρθρο "Εθνική Μουσική" στο περιοδικό Παναθήναια και μέσα από αυτό (το "Μανιφέστο του Λαμπελέτ" όπως μερικοί το αποκαλούν) εκφράζει τις ιδέες που είχε εκείνος για την Εθνική Σχολή. Τα έργα της 2ης Γενιάς έχουν μία μεγαλύτερη ποικιλία σε στυλ, καθ ότι ακολουθούν το "επτανησιακό" στυλ (κυρίως) της 1ης Γενιάς συνδυασμένο και με άλλες μουσικές γλώσσες, όπως η γαλλική. Τα έργα εκείνης της γενιάς απαρτίζονται και πάλι από πολλές όπερες στα ελληνικά και τα ιταλικά (οι περισσότερες του Σπυρίδωνα Σαμαρά) και μελοδράματα (πολλά είναι του Διονυσίου Λαυράγκα, ο οποίος θεωρείται και θεμελιωτής του Ελληνικού Μελοδράματος), αλλά και από έργα συμφωνικά, για βιολί, πιανιστικά, τραγούδια, καντάδες αλλά και εμβατήρια (κυρίως του

12 Δ. Βισβάρδη και του Σ. Καίσαρη). Χαρακτηριστικά είναι και τα βαλς και οι πόλκες του Ιωσήφ Καίσαρη, ο οποίος γι αυτό απέκτησε το προσωνύμιο "Έλλην Γιόχαν Στράους". Χαρακτηριστικά έργα της 2ης Γενιάς είναι το συμφωνικό ποίημα Γιορτή (1907;) του Γ. Λαμπελέτ, η Ελληνική Σουίτα (1903) του Λαυράγκα, η όπερα Ρέα (1908) και ο Ολυμπιακός Ύμνος (1896)του Σαμάρα, το γνωστό βαλς Μη μου άπτου (τέλη 19ου αιώνα) του Ι. Καίσαρη και το εμβατήριο Περνάει ο Στρατός (1935) του Δ. Βισβάρδη. Κατά την βενετοκρατία, οι Βενετοί δεν νοιάζονταν για την εκπαίδευση στα επτάνησα και δεν υπήρχε κρατική μέριμνα.έτσι ήταν η παιδεία στην ενετοκρατία μέχρι την ίδρυση του Αρσακείου στην Κέρκυρα. Γυναικεία εκπαιδευση στην Ελλαδα με επικεντρο τα επτάνησα(κεφάλαιο 2 ο ) Ο Χ. Παπαμάρκος αναφέρει ότι το 1883 στην Κέρκυρα "Το θήλυ φύλον ουδαμώς ουδαμού φοιτά εις τα σχολεία. Είναι σύμπαν εντελώς απαίδευτον και αγράμματον"2. Ο Ν. Πολίτης διαπιστώνει ότι "Η εκπαίδευσις των θηλέων καθυστερεί δυστυχώς και εν τη επαρχία Βώλου, σφόδρα δε δυσανάλογος είναι ο αριθμός των σχολείων των θηλέων συγκρινόμενος προς τον των αρρένων. Οι κάτοικοι της επαρχίας, οι άλλως μετά πολλού ζήλου και προθυμίας επιζητούντες την βελτίωσιν της εκπαιδεύσεως, ολιγωρούσι προκειμένου περί των κορασίων των, ουδ' αναγνωρίζουσι προσηκόντως την ανάγκην πλήρους και συστηματικής εκπαιδεύσεως αυτών"3. Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 1879 τα ποσοστά του αναλφαβητισμού για τους άνδρες ήταν 69%, για τις γυναίκες 93%. Οι περισσότερες "εγγράμματες" γυναίκες κατοικούσαν στις εξής επαρχίες: Αττικής (29%), Σύρου (28%), Τήνου (22%). Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι σε 17 δήμους της χώρας δεν υπήρχε "ουδεμία γυνή εγγράμματος"1. Εξάλλου, σε 100 παιδιά ηλικίας 5 ως 10 χρόνων φοιτούσαν στα Δημοτικά Σχολεία αρρένων 55, ενώ στα αντίστοιχα σχολεία των κοριτσιών μόνο 142. Όπως φαίνεται και στον Πίνακα 21 σε τρεις μόνο επαρχίες, της Σύρου, της Κέρκυρας και της Αττικής, φοιτούν στα Δημοτικά Σχολεία

13 το 57-70% από τα κορίτσια ηλικίας 5-10 χρόνων, σε 22 επαρχίες το ποσοστό αυτό είναι πολύ πιο κάτω από το μισό (34-10%) και σε 34 επαρχίες είναι κατώτερο από το 10%. σε τέσσερις επαρχίες δεν λειτουργεί κανένα σχολείο θηλέων. Στην Αθήνα το ποσοστό των μαθητριών που φοιτούν στα Δημοτικά Σχολεία ξεπερνά το αντίστοιχο ποσοστό των αγοριών. Πιο συγκεκριμένα, στα 1879, λειτουργούν συνολικά 62 Δημοτικά Σχολεία, δημόσια και ιδιωτικά, στα οποία φοιτούν μαθητές και μαθήτριες, δηλαδή: Μαθητές Μαθήτριες Δημόσια σχολεία: Ιδιωτικά σχολεία: Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 1879, στην πόλη της Αθήνας υπήρχαν αγόρια στην ηλικία των μαθητών των Δημοτικών Σχολείων και κορίτσια. Επομένως, στα Δημοτικά Σχολεία τα αγόρια φοιτούσαν σε ποσοστό 67% και τα κορίτσια σε ποσοστό 82%3. Ακόμα, το 1880, στα δημόσια και ιδιωτικά Δημοτικά Σχολεία της Ερμούπολης φοιτούν αγόρια και κορίτσια ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ: ΠΙΝΑΚΑΣ 21 Αναλογία μαθητριών Δημοτικών Σχολείων "επί 100 παιδίων θηλέω Επαρχία μαθήτριες Επαρχία μαθήτριες Επαρχία μαθήτριες Σύρου 70 Ιθάκης 16 Γυθείου 8 Κέρκυρας 61 Άνδρου 14 Καρυστίας 8 Αττικής 57 Μεγαρίδας 13 Κυνουρίας 8 Σπετσών 34 Πάλλης 13 Γορτυνίας 7 Κέας 28 Παρνασσίδας 13 Ηλείας 7 Μήλου 28 Αιγίνης 12 Ολυμπίας 7 Ύδρας 24 Θήρας 12 Πυλίας 7

14 Κραναίας 22 Τριφυλίας 12 Φθιώτιδας 7 Τήνου 21 Ξηροχωρίου 11 Λευκάδας 6 Μεσολογγίου 21 Ζακύνθου 10 Τριχωνίας 6 Πατρών 20 Θηβών 9 Κορινθίας 5 Σκοπέλου 20 Καλαμών 9 Κυθήρων 5 Άργους 17 Λεβαδείας 9 Λοκρίδας 5 Ναυπλίας 17 Νάξου 9 Παξών 5 Αιγιαλείας 16 Χαλκίδας 9 Βονίτσ. & Ξηρομ 4 ΠΗΓΗ : * Στατιστική της Ελλάδος. Πληθυσμός 1879, έκδ.υπουργείου Εσωτερικών, Αθήναι1881, σ. 36. Είναι λοιπόν προφανές ότι η εκπαίδευση των κοριτσιών έχει άμεση σχέση με την αστική συγκέντρωση, όπως και κατά την προηγούμενη περίοδο. Ο Πίνακας 22 δείχνει τη σχέση αυτή, όπως διαμορφώνεται στην περίοδο που εξετάζουμε. Ο βαθμός αστικοποίησης προσδιορίζεται και πάλι με βάση τον πληθυσμό της μεγαλύτερης πόλης του νομού. Την πρώτη θέση σε αριθμό σχολείων και μαθητριών συνεχίζουν να έχουν οι Κυκλάδες και ακολουθεί ο νομός Αργολίδας σε αριθμό μαθητριών. Νομίζουμε πως δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στο νομό αυτόν υπάρχουν, την εποχή αυτή, πέντε από τις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας: το Ναύπλιο με πληθυσμό κατοίκους, το Άργος με 8.981, οι Σπέτσες με 8.443, η Ύδρα με και ο Πόρος με Η πιο μεγάλη συνάφεια αστικής συγκέντρωσης και Δημοτικής Εκπαίδευσης των κοριτσιών παρατηρείται στην ιδιωτική εκπαίδευση. Ενώ δηλαδή τα δημόσια σχολεία, όπως φαίνεται από τους αναλυτικούς καταλόγους του A. Αυγερινού, είναι μοιρασμένα στις επαρχίες κάθε νομού, με πιο μεγάλα ποσοστά βέβαια στις μεγάλες πόλεις, τα ιδιωτικά σχολεία βρίσκονται συγκεντρωμένα στα μεγάλα αστικά κέντρα και κυρίως στην Αθήνα. Πιο συγκεκριμένα, τα 43 ιδιωτικά σχολεία του νομού Αττικής και Βοιωτίας, δηλαδή τα δύο τρίτα του συνόλου των ιδιωτικών σχολείων, βρίσκονται στην επαρχία της 'Αττικής, δηλαδή ουσιαστικά στην Αθήνα. Το μοναδικό σχολείο του νομού Ευβοίας λειτουργεί στη Χαλκίδα, τα τρία από τα τέσσερα σχολεία του νομού Αχαΐας και Ήλιδας στην

15 Πάτρα, από τα τρία σχολεία του νομού Αργολίδας στο Ναύπλιο δύο και στο Άργος ένα, ενώ στις Κυκλάδες και τα δέκα έξι σχολεία είναι συγκεντρωμένα στη Σύρο2. Επομένως η Δημοτική Εκπαίδευση των κοριτσιών παρουσιάζει ΠΙΝΑΚΑΣ 22 Αστική συγκέντρωση και Δημοτική Εκπαίδευση των κοριτσιών (1869)* Πληθυσμός μεγα- Δημόσια εκπαίδευση Νομός λύτερης πόλης** Σχολεία Μαθήτριες Αττικής, Βοιωτίας Εύβοιας Φθιώτιδας, Φωκίδας Ακαρνανίας, Αιτωλίας Αχαΐας, Ήλιδας Μεσσηνίας Λακωνίας Αρκαδίας Αργολίδας, Κορινθίας Κυκλάδων Κέρκυρας Κεφαλληνίας Ζακύνθου Σύνολο ιδιαίτερη άνθηση στους νομούς Κυκλάδων, Αργολίδας και Αττικής, και η Αθήνα και η Ερμούπολη αποτελούν τα κέντρα της ιδιωτικής εκπαίδευσης. Τα προηγούμενα συμπεράσματα φαίνεται να μην ισχύουν για τα Επτάνησα, όπου ο αριθμός των σχολείων δεν είναι ανάλογος με τη μεγάλη αστική συγκέντρωση. Σημαντικό ρόλο παίζει οπωσδήποτε το γεγονός ότι οι νομοί Κέρκυρας, Κεφαλληνίας και Ζακύνθου είναι σε πληθυσμό οι μικρότεροι νομοί της χώρας1 και ότι η παλιά γαιοκτητική αριστοκρατία, που κυριαρχούσε στα νησιά αυτά, και κυρίως στην Κέρκυρα και τη Ζάκυνθο, ανέθετε την εκπαίδευση των κοριτσιών κυρίως σε ιδιωτικούς δασκάλους ή σε ξένα ιδιωτικά σχολεία2.

16 Συνολική εικόνα της εξέλιξης της Δημοτικής Εκπαίδευσης από το 1862 ως το 1879, μας δίνει ο πίνακας 23. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πίνακα 23, οι μαθήτριες αντιπροσωπεύουν το ένα πέμπτο περίπου του αριθμού των μαθητών. Η διαφορά αυτή είναι σημαντική, αν πάρουμε υπόψη μας ότι η Δημοτική Εκπαίδευση ήταν υποχρεωτική και για τα δύο φύλα3. Η διαφοροποίηση που παρουσιάζεται επομένως στους αριθμούς των σχολείων αρρένων - θηλέων και των μαθητών και μαθητριών της Δημοτικής Εκπαίδευσης, ερμηνεύεται μόνον αν θεωρήσει κανείς ΠΙΝΑΚΑΣ 23 Δημόσια και ιδιωτικά σχολεία Δημοτικής Εκπαίδευσης και αριθμός μαθητών και μαθητριών ( )* Σχολεία Αρρένων Έτος Δημόσια Ιδιωτικά Σχολ Δημό Σχολεία μαθητές Σχολεία μαθητές Σχολεία μαθή ** , ΠΗΓΕΣ : * : Έκθεση Β. Νικολόπουλου, ό.π., σ : Έκθεση Δ. Δρόσου, ό.π., σ και Έκθεση A. Μαυρομιχάλη, ό.π., σ. 31 και : Έκθεση Λ. Αυγερινού, ό.π., σ : Έκθεση Ι. Βαλασόπουλου, ό.π., σ Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι ο Βαλασόπουλος σε συνοπτικό στατιστικό πίνακα δίνει σχολεία κοριτσιών από το 1855 κ.έ : G. Chassiotis, ό.π., σ ** Ιδιωτικά σχολεία αρρένων και θηλέων μαζί. ότι υπάρχει σαφής διαφορά στην αντιμετώπιση της εκπαίδευσης των

17 αγοριών και των κοριτσιών από μέρους των γονέων. Η προτεραιότητα δίνεται, στα αγόρια. Ο αριθμός των ιδιωτικών σχολείων των κοριτσιών, που τις περισσότερες φορές ξεπερνάει τον αντίστοιχο αριθμό των σχολείων των αγοριών, και το γεγονός ότι ο αριθμός μαθητών και μαθητριών που φοιτούν στα ιδιωτικά σχολεία δεν παρουσιάζει. τόσο μεγάλη διαφορά όσο στα δημόσια σχολεία, φανερώνει πως η εκπαίδευση των κοριτσιών αποτελεί, και την εποχή αυτή, φροντίδα ορισμένων κοινωνικών τάξεων μόνο. Μέση εκπαίδευση: Και στην περίοδο συνεχίζει να υπάρχει μεγάλη διαφορά στα ποσοστά φοίτησης αγοριών και κοριτσιών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Στα 1874, για παράδειγμα, από τους μαθητές της Μέσης Εκπαίδευσης, οι μαθήτριες είναι μόλις 1.227, δηλαδή ποσοστό 11,3%. Ακόμα, η δευτεροβάθμια εκπαίδευση των κοριτσιών περιορίζεται στα ιδιωτικά σχολεία, αφού το κράτος δεν ίδρυσε κανένα Μέσο Σχολείο για τις κοπέλες και απαγορεύει αυστηρά τη φοίτηση τους στα σχολεία των αγοριών. Βέβαια, ο αριθμός των μαθητριών στα ιδιωτικά σχολεία αυξάνεται, χρόνο με το χρόνο, αισθητά. Η διαφορά που παρατηρούμε στον αριθμό που μας δίνει ο Γ. Χασιώτης ( ) οφείλεται μάλλον στην ιδιοτυπία των δευτεροβάθμιων σχολείων θηλέων και στις δυσκολίες που παρουσιάζουν, εξαιτίας του λόγου αυτού, στην κατάταξή τους. Ο αριθμός των μαθητριών πάντως που μας δίνει ο Γ. Χασιώτης (460) είναι πολύ μικρός, αν συμπεριλαμβάνει και το σχολείο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας γιατί, ένα χρόνο νωρίτερα, το , μόνο το Διδασκαλείο της Εταιρείας είχε 589 μαθήτριες1. Ο αριθμός των μαθητριών που φοιτούσαν στα σχολεία της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας φανερώνει, ότι η εκπαίδευση των κοριτσιών ήταν ουσιαστικά στα χέρια της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, αφού οι μισές ή και περισσότερες μαθήτριες όλης της χώρας φοιτούσαν στα σχολεία της.

18 Συμπεράσματα Στα επτάνησα κατα την περίοδο επικρατούσε η ενετική διοίκηση. Κατά εκείνη την περίοδο υπήρχαν φρούρια σε κάθε νησί, το οποίο αποτελούσε την πρωτεύουσά του. Την εποχή εκείνη αναπτύχθηκε και η επτανησιακή σχολή, που περιελάμβανε μουσική, λογοτεχνία και ζωγραφική. Αυτή αποτέλεσε ένα σημαντικό βήμα στη δημιουργία σχολείων στα επτάνησα. Παράλληλα, όπως έγινε κατανοητό, και σύμφωνα με ερευνητές και στατιστικές έρευνες η εκπαίδευση των κοριτσίων στην Ελλάδα ήταν μηδαμηνή. Επίσης είναι φανερό πως οι γονείς ενδιαφέρονταν μόνο για την εκπαίδευση των αγόριων, ενώ και το κράτος δεν ίδρυσε δημόσια σχολεία για τα κορίτσια. Αυτό οδήγησε τα κορίτσια που είχαν την οικονομική δυνατότητα να σπουδάσουν σε ιδιωτικά σχολεία. Στο έργο αυτό η συμβολή της Φ. Ε. ήταν σημαντική.

19 Κατά την γνώμη μου, τόσο η ενετοκρατία όσο και η Φ.Ε. συνέβαλλαν σε τεράστιο βαθμό στην εκπαίδευση των κοριτσίων, που μέχρι τότε ήταν εντελώς παραμελειμένη. Πιστεύω πως τα περισσότερα από τα ευρήματα είναι έγκυρα και αρκέτα χρήσιμα για όλους τους ανθρώπους. Βιβλιογραφία