Η Συνεισφορά της Διαδραστικής Τηλεόρασης στην Δημιουργία Νέων Μορφών Επικοινωνίας Μεταξύ των Ανθρώπων

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων Διπλωματική Εργασία Προπτυχιακού Τμήματος Σπουδών με θέμα Η Συνεισφορά της Διαδραστικής Τηλεόρασης στην Δημιουργία Νέων Μορφών Επικοινωνίας Μεταξύ των Ανθρώπων Συγγραφή Μαρία Κωστάκη Επιβλέπουσα Καθηγήτρια Τζένη Δαρζέντα Εξεταστική Επιτροπή Τζένη Δαρζέντα Παναγιώτης Κουτσαμπάσης Ευάγγελος Βλαχογιάννης Ερμούπολη Σύρου Νοέμβριος,

2 2

3 Πίνακας Περιεχομένων ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΔΟΜΗ & ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ Η Τηλεόραση ως Βάση για Επικοινωνία Τύποι Επικοινωνίας μέσω Τηλεόρασης Ιστορικοί Σταθμοί στην Μελέτες και Εφαρμογές στην Σύγκριση Απομακρυσμένης - Επιτόπιας Επικοινωνίας Τηλεοπτικά Προγράμματα που Προάγουν την Επικοινωνία Παραδείγματα Κοινωνικής Τηλεόρασης στο Διαδίκτυο Τηλεόραση ή Υπολογιστής? Συμπεράσματα ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΝ ΤΗΝ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΝΕΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΕΞΕΛΙΞΗΣ Η Ανάγκη των Ανθρώπων για Επικοινωνία Επικοινωνία Μέσω Διαδικτύου Επικοινωνία Μέσω Κινητού Τηλεφώνου Οι Τάσεις στον Τρόπο Παρακολούθησης των Τηλεθεατών Δυνατότητα Χρήστη να Δημιουργεί το Δικό του Περιεχόμενο Που Οδηγεί η Τεχνολογία την Παρακολούθηση Δυνατότητες Επικοινωνίας με τα Σημερινά Τηλεοπτικά Προγράμματα & Άλλους Τηλεθεατές - Case Study Ανάλυση Δομής Τηλεοπτικών Προγραμμάτων Μένουμε Ελλάδα Fatus Olus Ράδιο αρβύλα Διαπιστώσεις Παράγοντες που Επηρεάζουν την Αποδοχή των Νέων Τεχνολογιών Συμπεράσματα ΥΙΟΘΕΤΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ: Μια Έρευνα στην Ελλάδα Ερευνητικά Ερωτήματα Μεθοδολογία Δείγμα Δημιουργία πρωτοτύπων Μέθοδος Συλλογής και Ανάλυσης Δεδομένων Ανάλυση Στοιχεία για τις Συνήθειες & τις Προτιμήσεις των Χρηστών Ηλικίες Ηλικίες Ηλικίες Ηλικίες Ηλικίες Συνοπτικά Αποτελέσματα για τις Συνήθειες

4 3.3.2 Ανάλυση Δεδομένων μετά την Επίδειξη του Πρωτοτύπου Ποιοι θα υιοθετούσαν αυτή την τεχνολογία και γιατί? Νέοι και παιδιά Νέοι εργαζόμενοι Εργαζόμενοι Εργαζόμενοι/συνταξιούχοι Ηλικιωμένοι Θέματα που Προβλημάτισαν τα Υποκείμενα της Έρευνας Θέματα που Προέκυψαν Έμμεσα από την Ανάλυση Δημόσια ή Ιδιωτική Συζήτηση και Παιχνίδι Συσχέτιση Αποτελεσμάτων Έρευνας με Βιβλιογραφία Συμπεράσματα ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ: Απαιτήσεις & Περιορισμοί Πλαίσιο χρήσης/ Περιβάλλον Χρήστες Ο Μέχρι Τώρα Ρόλος της Τηλεόρασης στο Σπίτι Στόχοι του Συστήματος Απαιτήσεις Χρηστών Κύριοι Άξονες Προβλημάτων και Προτάσεις Επίλυσης Υποστήριξη της Επικοινωνίας Μορφές επικοινωνίας Αίσθημα παρουσίας & κοινής εμπειρίας Διάσπαση Προσοχής Προστασία Προσωπικών Δεδομένων Η Αλληλεπίδραση με το Σύστημα Προτάσεις αλληλεπίδρασης με τη συσκευή Προτάσεις για τη σχεδίαση της διεπιφάνειας του συστήματος Συμπεράσματα ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Σχεδιαστικές κατευθύνσεις Από την Βιβλιογραφία Επέκταση Σχεδιαστικών Κατευθύνσεων Εικονικοί Χαρακτήρες (Personas) Σενάριο Χρήσης Σχεδιαστικές Προτάσεις Πως ξεκινά η επικοινωνία? Η «Λίστα Φίλων» Η Διάταξη της Οθόνης Η Διεξαγωγή της Επικοινωνίας Τεχνικά ζητήματα Η Συμμετοχή στο Παιχνίδι Πρόταση για Στυλ Αλληλεπίδρασης Αρχιτεκτονική συστήματος Επιπλέον Προτάσεις για το Σύστημα Κοινωνικής Τηλεόρασης Δημόσια επικοινωνία Αξιολόγηση προτάσεων Μείωση της διάσπασης της προσοχής Διάταξη της Οθόνης Στοιχεία Ελέγχου της Επικοινωνίας Συνεισφορά της εργασίας Περιορισμοί και Ανάγκη για Περαιτέρω Έρευνα

5 ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α Συνεντεύξεις (Focus Groups) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β Τηλεοπτικό Σήμα στην Ελλάδα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ - Διαδραστική Τηλεόραση ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Δ - Μοντέλο Αποδοχής Επιτευγμάτων της Πληροφορικής

6 Ευρετήριο Εικόνων Εικόνα 1: Οι 4 τύποι επικοινωνίας που μπορεί να υποστηρίξει η κοινωνική τηλεόραση σύμφωνα με τους Chorianopoulos & Lekakos (2008) Εικόνα 2: Στιγμιότυπο από το πρώτο σύστημα "κοινωνικής τηλεόρασης" Prisoner Chat Εικόνα 3: Παράδειγμα εφαρμογής της Inhabited TV σε δημόσια ποιητική παράσταση (πηγή: Benford et al. 2000) Εικόνα 4: Στιγμιότυπο από την επικοινωνία μεταξύ δύο φίλων με την εφαρμογή 2BeOn (πηγή: Abreu et al. 2002) Εικόνα 5: Ο τρόπος αλληλεπίδρασης στα πλαίσια της AmigoTV (πηγή: Copper 2005) Εικόνα 6: Μέρος της οθόνης με την εφαρμογή CollaboraTV στην οποία φαίνεται το εικονικό κοινό (πηγή: Nathan et al. 2008) Εικόνα 7: Συσκευές ambient intelligence για την κοινωνική τηλεόραση (πηγή: Harboe et al. 2008) Εικόνα 8: Στιγμιότυπα από την εφαρμογή Social TV3. Αριστερά εμφανίζεται η λίστα φίλων και η απεικόνιση της φωνητικής ομιλίας και δεξιά η ανταλλαγή γραπτών μηνυμάτων. (Tullio et al. 2008) Εικόνα 9: Στιγμιότυπα από την πρόταση του Gross (2007) για κοινωνική τηλεόραση. Στην πρώτη εικόνα φαίνεται η λίστα φίλων ενώ στην δεύτερη η επικοινωνία μεταξύ δύο φίλων Εικόνα 10: Οθόνη από την εφαρμογή Telebuddies (πηγή: Luyten et al. 2006) Εικόνα 11: Απομακρυσμένη επικοινωνία δύο τηλεθεατών με βίντεο και κανάλι ήχου (πηγή: Nack 2009) Εικόνα 12: Συνεργασία εταιριών για την επίτευξη κοινωνικής τηλεόρασης (πηγή: 30 Εικόνα 13: Οθόνη κοινωνικής τηλεόρασης στο διαδίκτυο (πηγή: 31 Εικόνα 14: Αριστερά: Στιγμιότυπο από το παιχνίδι Breakout for Two. Δεξιά: Η απαιτούμενη εγκατάσταση για να λειτουργήσει το Breakout for Two Εικόνα 15: Αριστερά εμφανίζεται συνολικά η προτίμηση των χρηστών στην κάθε πλατφόρμα παροχής τηλεοπτικού περιεχομένου. Δεξιά εμφανίζεται η προτίμηση στην κάθε πλατφόρμα με βάση την ηλικία των ερωτηθέντων. (πηγή: comscore 2010) Εικόνα 16: Οι λόγοι που οδηγούν τους ανθρώπους να παρακολουθούν το περιεχόμενο που προβάλλει η τηλεόραση και από το διαδίκτυο. (πηγή: comscore 2010) Εικόνα 17: Τα δημοφιλέστερα είδη οπτικοακουστικού περιεχομένου που παρακολουθούν οι χρήστες στο διαδίκτυο (πηγή: magid 2010) Εικόνα 18: Παρουσίαση της συνεργασίας των εταιριών Sony & Twitter Εικόνα 19: Στιγμιότυπα από την εκπομπή "Μένουμε Ελλάδα" στη ΝΕΤ Εικόνα 20: Στιγμιότυπα από το τηλεπαιχνίδι "Fatus Olus" του Alpha Εικόνα 21: Στιγμιότυπα από την εκπομπή "Ράδιο Αρβύλα" του Ant Εικόνα 22: Μοντέλο διάδοσης καινοτομιών σύμφωνα με τον Rogers

7 Εικόνα 23: Ενδεικτική οθόνη δημόσιας επικοινωνίας που επιτρέπει σε όσους παρακολουθούν το ίδιο πρόγραμμα να ανταλλάζουν σχόλια μεταξύ τους Εικόνα 24: Ενδεικτική οθόνη με τη δυνατότητα του τηλεθεατή από το σπίτι να βοηθήσει τον παίκτη στο στούντιο όταν πάρει τη βοήθεια του κοινού Εικόνα 25: Ενδεικτική οθόνη για το παιχνίδι με τους άγνωστους τηλεθεατές που παρακολουθούν το ίδιο παιχνίδι και θέλουν να συμμετέχουν ενεργά Εικόνα 26: Οι παράγοντες που σχετίζονται με το προφίλ του κάθε υποκειμένου και φαίνεται να επηρεάζουν την γνώμη του για την κοινωνική τηλεόραση Εικόνα 26: Οι παράγοντες που επηρεάζουν στην υιοθέτηση ενός συστήματος κοινωνικής τηλεόρασης Εικόνα 28: Συνήθειες των χρηστών μπροστά στην τηλεόραση (πηγή: gettyimages.com) Εικόνα 29: Στιγμιότυπα από την επικοινωνία τριών φίλων με την εφαρμογή "reflexion" (πηγή: Agamanolis 2008) Εικόνα 30: Στα δεξιά το ολόγραμμα που κατάφερε να δημιουργήσει η εταιρία Telstra στην Αυστραλία Εικόνα 31: Αριστερά: Πώς βιώνουν οι χρήστες την κοινή εμπειρία παρακολούθησης σε τρεις διαφορετικές περιπτώσεις επικοινωνίας: Στον ίδιο χώρο (Face), με ανοιχτά κανάλια ήχου (Audio) και με κινούμενα σύμβολα (Graphic). Δεξιά: Το αίσθημα της παρουσίας των υπολοίπων (Πηγή: Baillie et al. 2007) Εικόνα 32: Οπτική αναπαράσταση των χρηστών με σιλουέτες. (Πηγή: De Ruyter et al. 2003) Εικόνα 33: Αριστερά: Η κατανομή της προσοχής του χρήστη με βάση το είδος της οπτικής αναπαράστασης στον απομακρυσμένο συνομιλητή. Δεξιά: Η κατανομή της προσοχής του χρήστη στο πρόγραμμα που παρακολουθεί με βάση το είδος οπτικής επαφής. Πηγή: De Ruyter et al. (2003) Εικόνα 34: Σύστημα διαχείρισης ψηφιακού περιεχομένου από διαδραστική επιφάνεια με τη βοήθεια των μυών του χεριού. (Πηγή: Benko et al. 2009) Εικόνα 35: (Οθόνες Ματούλας) Το σύστημα μόλις εντοπίσει κάποιον που παρακολουθεί το ίδιο πρόγραμμα με τον χρήστη του προτείνει κάποια από τις διαθέσιμες δραστηριότητες που συνοδεύουν το πρόγραμμα Εικόνα 36: (Οθόνη Γιώργου) Εμφάνιση της πρόσκλησης της Ματούλας για παιχνίδι.130 Εικόνα 37: Η λίστα φίλων του χρήστη σε πλήρη ανάπτυξη Εικόνα 38: Ενημέρωση του χρήστη για είσοδο ενός φίλου στην εφαρμογή Εικόνα 39: Η δομή της οθόνης της τηλεόρασης που έχει μπροστά του ο χρήστης από τη στιγμή που ξεκινά η επικοινωνία Εικόνα 40: Η οθόνη της Ματούλας όταν ξεκινά η επικοινωνία Εικόνα 41: Η πρόταση για την εφαρμογή της κοινωνικής τηλεόρασης τοποθετημένη στο χώρο Εικόνα 42: Η επικοινωνία και το παιχνίδι ξεκινούν Εικόνα 43: Διατυπώνεται η ερώτηση και ο χρόνος κυλά αντίστροφα Εικόνα 44: Η Ματούλα και ο παππούς έχουν επιλέξει ήδη την απάντηση Εικόνα 45: Οι παίκτες έχουν επιλέξει την απάντησή τους και περιμένουν να επαληθευτεί

8 Εικόνα 46: Η επαλήθευση των απαντήσεων των παικτών από το στούντιο και από το σπίτι Εικόνα 47: Η ροή των δεδομένων κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας δύο χρηστών και της παράλληλης συμμετοχής τους στο πρόγραμμα Εικόνα 48: Οπτικοποίηση της πρότασης η κάμερα να δείχνει από τέτοια οπτική γωνία τους απομακρυσμένους συνομιλητές σαν να κοιτάζουν στην ίδια οθόνη τηλεόρασης με το χρήστη Εικόνα 50: Λωρίδα προς ενημέρωση των χρηστών για τα στοιχεία που περνούν σε τρίτους Εικόνα 52: Ο τρόπος ενημέρωσης του χρήστη για την είσοδο ενός φίλου του στο σύστημα Εικόνα 53: Η βασική διάταξη των στοιχείων της επικοινωνίας και της παρακολούθησης στην οθόνη Εικόνα 54: Η λίστα φίλων του χρήστη σε πλήρη ανάπτυξη. (επάνω αριστερά εμφανίζεται η κατάσταση του προφίλ του ίδιου του χρήστη) Ευρετήριο Γραφημάτων Γράφημα 1: Η κατανομή του συνολικού χρόνου της εκπομπής «Μένουμε Ελλάδα» (ποσοστά επί του συνολικού χρόνου της εκπομπής) Γράφημα 2: Η κατανομή του συνολικού χρόνου των παρουσιαστών στην εκπομπή. 50 Γράφημα 3: Η κατανομή του χρόνου της εκπομπής «Ράδιο Αρβύλα» κατά προσέγγιση (ποσοστά επί του συνολικού χρόνου της εκπομπής) Γράφημα 4: Διάγραμμα που απεικονίζει με βάση την ηλικιακή ομάδα (οριζόντιος άξονας) πόσοι είναι διατεθειμένοι να δοκιμάσουν και να υιοθετήσουν το νέο σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης Γράφημα 5: Διάγραμμα που αποτυπώνει τα κύρια θέματα που προβλημάτισαν την κάθε ομάδα ηλικιών μετά την προβολή των βίντεο-πρωτοτύπων Γράφημα 6: Διάγραμμα που αποτυπώνει τα κύρια θέματα που προβλημάτισαν το σύνολο του δείγματος

9 Θερμές Ευχαριστίες στα άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα στην κ. Δαρζέντα για την υποστήριξη και την καθοδήγησή της στους γονείς μου και την αδερφή μου για τη διαρκή υποστήριξή τους σε όλη τη διάρκεια των σπουδών μου 9

10 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ Η παρούσα διπλωματική εργασία πραγματεύεται τη συνεισφορά τα διαδραστικής τηλεόρασης στη δημιουργία νέων μορφών επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Πιο συγκεκριμένα μελετά πώς τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης μπορούν να δημιουργήσουν το αίσθημα της παρέας μεταξύ των ατόμων που παρακολουθούν το ίδιο πρόγραμμα αλλά βρίσκονται σε διαφορετικούς χώρους. Σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας είναι να αναδείξει την ύπαρξη νέων δυνατοτήτων για τον τομέα της τηλεόρασης και να τονίσει την ανάγκη δημιουργίας συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης που θα φροντίζουν ώστε να συνυπάρχουν αρμονικά οι έννοιες της παρακολούθησης και της επικοινωνίας. Η τηλεόραση είναι ένα μέσο που είναι ικανό να προάγει την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, ακόμη και αν είναι άγνωστοι μεταξύ τους, τόσο κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης όσο και σε επόμενες χρονικές στιγμές. Η ανάγκη για έρευνα και ανάπτυξη του αντικειμένου της κοινωνικής τηλεόρασης βασίζεται στις εξελίξεις που διαδραματίζονται στο χώρο της τηλεόρασης σχετικά με την μετάβαση στην ψηφιακή εποχή και τη σύνδεσή της στο διαδίκτυο. Στόχος είναι να διερευνηθεί το κατά πόσο οι χρήστες από ένα ευρύ φάσμα ηλικιών θα ήταν πρόθυμοι να υιοθετήσουν τέτοια συστήματα επικοινωνίας. Ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν τις αποφάσεις τους και ποια είναι τα προβλήματα που υπάρχουν στην σχεδίαση ενός συστήματος κοινωνικής τηλεόρασης. Η έρευνα έγινε στην Ελλάδα με χρήση ομάδων μελέτης (Focus Groups) και τα αποτελέσματα μαζί με τα στοιχεία της βιβλιογραφικής έρευνας βοήθησαν στην προσέγγιση προτάσεων για τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης. 10

11 ΔΟΜΗ & ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η παρούσα εργασία αποτελεί μία διερευνητική προσέγγιση του θέματος της διαδραστικής τηλεόρασης. Όταν ξεκίνησε η μελέτη αυτού του πεδίου τα πράγματα γύρω από το μέλλον της τηλεόρασης ήταν περισσότερο προσανατολισμένα στην έννοια της διαδραστικής τηλεόρασης (itv). Πράγμα που σημαίνει κυρίως ότι ο χρήστης θα μπορεί να επεμβαίνει στην ροή του προγράμματος, να επιλέγει πότε και πώς θα δει κάτι, να έχει πρόσβαση σε επιπλέον πληροφορίες και να οργανώνει διάφορες εγγραφές με τη βοήθεια υπηρεσιών ενημέρωσης (EPG). Τέτοιες δυνατότητες και ακόμη περισσότερες σε πολλές περιπτώσεις έχουν αρχίσει να δίνονται στους χρήστες. Η παράλληλη εξέλιξη όμως των κοινωνικών δικτύων σε συνδυασμό με την ευρεία αποδοχή τους από τον κόσμο, έστρεψε τους ερευνητές στην αναζήτηση νέων μορφών διαδραστικής τηλεόρασης, όπως είναι η κοινωνική τηλεόραση (STV). Ένα πεδίο μελέτης που παρουσιάζει ενδιαφέρον και δείχνει να έχει προοπτικές εξέλιξης. Αποφασίστηκε λοιπόν να διερευνηθεί περαιτέρω με σταδιακά βήματα εμβάθυνσης στο θέμα δεδομένου ότι πρόκειται για ένα σχετικά νέο πεδίο μελέτης. Αφού προσδιορίστηκε λοιπόν το πεδίο της κοινωνικής τηλεόρασης, χρησιμοποιήθηκαν focus groups διαφόρων ηλικιακών ομάδων και πρωτότυπα προκειμένου να συγκεντρωθούν οι απόψεις των πιθανών χρηστών απέναντι στα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης. Εντοπίστηκαν, τόσο από την έρευνα όσο και από τη βιβλιογραφία, διάφορες απαιτήσεις και περιορισμοί που αφορούν σε αυτές τις εφαρμογές και διατυπώθηκαν οι κύριοι άξονες προβλημάτων που αφορούν στα συστήματα εναλλακτικών κοινωνικής τηλεόρασης. προτάσεων στα Μελετήθηκε προβλήματα αυτά η συνεισφορά και διαφόρων συγκεντρώθηκαν και ταξινομήθηκαν οι σχεδιαστικές κατευθύνσεις από τη βιβλιογραφία. Μέσα από όλη τη διαδικασία της έρευνας του πεδίου της κοινωνικής τηλεόρασης κατέστη δυνατή η επέκταση αυτών των σχεδιαστικών κατευθύνσεων. Προκειμένου να αξιολογηθεί η χρησιμότητα των κατευθύνσεων, με τη βοήθεια εικονικών χαρακτήρων και ενός σεναρίου χρήσης, αναπτύχθηκαν κάποιες βασικές οθόνες που οπτικοποιούν κάποιες προτάσεις. Ο στόχος των προτάσεων και της εργασίας γενικότερα είναι να δώσουν το έναυσμα για περαιτέρω μελέτη και έρευνα στο πεδίο της κοινωνικής τηλεόρασης. 11

12 Δομή & Μεθοδολογία Αναλυτικότερα, η εργασία αποτελείται από πέντε κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο, παρουσιάζεται το πεδίο της κοινωνικής τηλεόρασης όπως προκύπτει από τη βιβλιογραφική έρευνα και την έρευνα στο διαδίκτυο. Αφού εξεταστεί η ικανότητα της τηλεόρασης να υποκινεί την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης ή σε ανύποπτο χρόνο, αναλύεται μία σειρά στοιχείων που αφορούν στα συστήματα της κοινωνικής τηλεόρασης και είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για την κατανόηση του πεδίου. Πιο συγκεκριμένα, εντοπίζονται ο ορισμός των συστημάτων της κοινωνικής τηλεόρασης, οι διαφορετικοί τύποι επικοινωνίας που μπορούν να υποστηριχθούν και οι ρίζες τους στο παρελθόν. Εξετάζονται οι διαφορετικές προτάσεις που έχουν διατυπωθεί από τους ερευνητές για συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης, και παρατίθενται παραδείγματα από το διαδίκτυο που υποστηρίζουν αντίστοιχες λειτουργίες. Επίσης, διερευνώνται οι διαφορές ανάμεσα στην από κοινού και την απομακρυσμένη επικοινωνία ενώ εξετάζεται σε ποια είδη προγραμμάτων μπορεί να εφαρμοστεί με μεγαλύτερη επιτυχία αυτή η μορφή επικοινωνίας. Ο στόχος της έρευνας αυτού του κεφαλαίου είναι να διερευνηθούν οι δυνατότητες του πεδίου της κοινωνικής τηλεόρασης και να δημιουργηθεί το υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα στηριχθεί η παρούσα εργασία για να επεκταθεί. Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφονται, σε πρώτη φάση, οι διάφοροι παράγοντες που οδηγούν τους ερευνητές στην αναζήτηση νέων μορφών διαδραστικής τηλεόρασης, και συγκεκριμένα της κοινωνικής τηλεόρασης. Οι παράγοντες αυτοί έχουν να κάνουν τόσο με την εξέλιξη της τεχνολογίας και την τάση για σύγκλιση των μέσων όσο και με τους ίδιους τους χρήστες. Αναλυτικότερα, εξετάζεται η ανάγκη των τελευταίων για επικοινωνία και το πως αυτή έχει διαμορφωθεί από τις δυνατότητες που προσφέρουν το διαδίκτυο και το κινητό τηλέφωνο. Μελετάται επίσης, αν και με ποιο τρόπο το διαδίκτυο και η γενικότερη επαφή του ανθρώπου με την τεχνολογία έχει αρχίσει να επηρεάζει τον τρόπο παρακολούθησης της τηλεόρασης και τις απαιτήσεις που έχει ο χρήστης από εκείνη. Όσο αναφορά στον παράγοντα της τεχνολογίας ερευνώνται οι τάσεις στον τομέα της τηλεόρασης και πως αυτές οδηγούν στην αναζήτηση νέων μορφών εξέλιξης. Σε δεύτερη φάση εξετάζονται οι δυνατότητες επικοινωνίας που προσφέρουν τα σημερινά τηλεοπτικά προγράμματα και οι παράγοντες που παίζουν ρόλο στην υιοθέτηση ενός συστήματος κοινωνικής τηλεόρασης. Πιο συγκεκριμένα, με τη βοήθεια μιας περιπτωσιολογικής μελέτης (case study) σε τρία τηλεοπτικά προγράμματα της ελληνικής τηλεόρασης, γίνεται προσπάθεια να εντοπιστούν στοιχεία κοινωνικής 12

13 Δομή & Μεθοδολογία τηλεόρασης που μπορεί να υπάρχουν και να ερμηνευθεί η συνεισφορά τους, αν υπάρχει, στην ελκυστικότητα του προγράμματος. Σε κάθε περίπτωση όμως, ακόμη και αν οι χρήστες συμμετέχουν με κάποιους τρόπους (συνδυασμός μέσων) στην επικοινωνία με την εκπομπή ή στην μεταξύ τους επικοινωνία κατά την παρακολούθηση, η αποδοχή ενός συστήματος κοινωνικής τηλεόρασης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί εξετάζονται με τη βοήθεια ενός μοντέλου διασποράς της καινοτομίας (Rogers 1995) και τα αποτελέσματα δίνουν μία εικόνα τόσο για τους χρήστες που θα το υιοθετούσαν όσο και για τα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχει η κοινωνική τηλεόραση. Αφού έχει εντοπιστεί η πρόθεση για αλλαγή στο τομέα της τηλεόρασης και αφού η ανάπτυξη συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης θεωρείται μια πιθανή εξέλιξη της τηλεόρασης, στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η έρευνα που διεξήχθει. Ο στόχος αυτής της έρευνας είναι η διερεύνηση των προθέσεων μελλοντικών χρηστών, σε ένα ευρύ ηλικιακό φάσμα, απέναντι στα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης. Η έρευνα διεξήχθει με τη βοήθεια πρωτοτύπων που σχεδιάστηκαν έτσι ώστε να καλύπτονται τα διαφορετικά σενάρια χρήσης, απαραίτητα για να ταιριάζουν στις διαφορετικές ηλικίες των ομάδων εργασίας (Focus Groups) που εξετάστηκαν. Συνολικά, η διεξαγωγή και η ανάλυση των αποτελεσμάτων της έρευνας γίνεται με τη βοήθεια των ποιοτικών μεθόδων έρευνας οι οποίες στηρίζονται στην ανάλυση του λόγου των υποκειμένων. Ειδικότερα, καταγράφονται τα ερευνητικά ερωτήματα που καλείται να απαντήσει η έρευνα, αναλύονται το δείγμα, ο τρόπος συλλογής των δεδομένων και η μεθοδολογία ανάλυσής τους. Τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάζονται εκτενώς και απαντούν στο ποιοι και γιατί είναι διατεθειμένοι να υιοθετήσουν αντίστοιχα συστήματα, ποια θέματα τους προβληματίζουν, και ποια μορφή επικοινωνίας προτιμούν μέσω της τηλεόρασης (ιδιωτική ή δημόσια). Παράλληλα με τη βοήθεια δομημένου ερωτηματολογίου καταγράφηκαν οι συνήθειες των ερωτηθέντων με την τηλεόραση. Τα ευρήματα συγκρίνονται με αυτά άλλων ερευνών από τη βιβλιογραφία και εξάγονται διάφορα συμπεράσματα σχετικά με τις προθέσεις των χρηστών, τις ανησυχίες και τους φόβους τους που θα φανούν χρήσιμα στην εξέλιξη της εργασίας. Στο τέταρτο καθορίζονται οι απαιτήσεις και οι περιορισμοί στα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης όπως προκύπτουν από την έρευνα που διεξήχθει και τη βιβλιογραφική μελέτη. Εντοπίζεται το περιβάλλον χρήσης, οι χρήστες και ο στόχος του συστήματος. Διατυπώνονται οι απαιτήσεις των χρηστών και εντοπίζονται τα κύρια σημεία στα οποία θα πρέπει να δοθεί προσοχή για να επιτυγχάνει το σύστημα τους στόχους του και να 13

14 Δομή & Μεθοδολογία ικανοποιεί τις απαιτήσεις των χρηστών. Οι κατευθύνσεις σχετικά με τα θέματα που πρέπει να επιλυθούν είναι δύο: η υποστήριξη της επικοινωνίας και η αλληλεπίδραση του χρήστη με το σύστημα. Οι δυο αυτές κατευθύνσεις εμπεριέχουν επιμέρους άξονες οι οποίοι είναι αλληλένδετοι μεταξύ τους και αναλύουν τη φύση των προβλημάτων που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Παράλληλα εντοπίζονται εναλλακτικές διαθέσιμες λύσεις για κάθε περίπτωση και εξετάζονται τα προβλήματα που δημιουργούν και επιλύουν. Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο αφού συγκεντρωθούν και ταξινομηθούν οι σχεδιαστικές κατευθύνσεις που αναφέρονται στην βιβλιογραφία για τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης, επεκτείνονται. Με βάση τα όσα έχουν προκύψει από το σύνολο της μελέτης αλλά και πιο συγκεκριμένα από την έρευνα σε διάφορες ηλικίες του πληθυσμού, προτείνονται σχεδιαστικές κατευθύνσεις που είτε εμβαθύνουν στις ήδη υπάρχουσες είτε εισάγουν κάποιες νέες παραμέτρους που δεν είχαν προκύψει από τις προηγούμενες έρευνες. Στη συνέχεια με τη βοήθεια κάποιων εικονικών χαρακτήρων και ενός σεναρίου χρήσης παρατίθενται οπτικοποιημένες προτάσεις για το σύστημα της κοινωνικής τηλεόρασης. Οι προτάσεις αυτές προκύπτουν από την εφαρμογή των σχεδιαστικών κατευθύνσεων που συγκεντρώθηκαν και από την εφαρμογή των κανόνων για τη σχεδίαση της πληροφορίας από το μοντέλο του Carliner. Ακολουθούν γενικότερες προτάσεις για τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης δεδομένων των στοιχείων που έχουν προκύψει από την έρευνα αλλά δεν προκύπτουν άμεσα από το σενάριο χρήσης. Ο στόχος μέσα από αυτή την εφαρμογή των κανόνων στη σχεδίαση είναι να διαπιστωθεί η χρησιμότητά τους και αξιολογηθεί η συνεισφορά τους. Τέλος, αφού καταγραφεί η συνεισφορά της εργασίας, εντοπίζονται οι περιορισμοί και οι ανάγκες επέκτασής της ώστε να αποτελέσουν το έναυσμα για περαιτέρω μελέτη στον τομέα της κοινωνικής τηλεόρασης. 14

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ Στόχος του συγκεκριμένου κεφαλαίου είναι η σφαιρική κατανόηση της έννοιας της κοινωνικής τηλεόρασης. Εντοπίζονται και αναλύονται οι διαφορετικοί τύποι επικοινωνίας που θα μπορούσαν να υποστηριχτούν από ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης και οι ερευνητικές μελέτες και εφαρμογές που έχουν γίνει στα πλαίσια αυτού του πεδίου. Διερευνάται αν όλα τα προγράμματα είναι κατάλληλα για να εφαρμοστούν αυτά τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης ενώ παρατίθενται παραδείγματα εφαρμογών αυτών των συστημάτων στο διαδίκτυο. 15

16 1.1 Η Τηλεόραση ως Βάση για Επικοινωνία Η τηλεόραση όπως και τα άλλα μέσα μαζικής επικοινωνίας παίζουν σημαντικό ρόλο στην δημιουργία και την διατήρηση των διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων. Αν και αυτός της ο ρόλος σπάνια αναφέρεται, τόσο μέσα στην οικογένεια όσο και γενικότερα ανάμεσα στους ανθρώπους, η τηλεόραση αποτελεί ένα άμεσο και έμμεσο μέσο ώστε να επικοινωνήσουν μεταξύ τους (Lull 1980). Διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων καθώς δίνει θέματα για να ανοιχτεί μία συζήτηση και να διατηρηθεί μειώνοντας την μεταξύ τους αμηχανία όταν δεν έχουν τι να πουν. Η τηλεόραση ενώνει ανθρώπους διαφορετικών πολιτισμών, κοινωνικών ομάδων και ηλικιών δημιουργώντας ένα κοινό σημείο αναφοράς, μια κοινή εμπειρία και κατ επέκταση τη βάση Chorianopoulos & για ποικίλες Lekakos συζητήσεις 2008). Όπως (Root 1986:40, χαρακτηριστικά Κούρτη 2003:50, αναφέρουν οι Chorianopoulos & Lekakos (2008) η τηλεόραση, όπως και τα άλλα μέσα μαζικής επικοινωνίας, αποτελούν την «κοινωνική κόλλα» σε ένα σύνολο διαφορετικών ανθρώπων. Πολύ συχνά η τηλεόραση αποτελεί πηγή θεμάτων για συζητήσεις στις παρέες, είτε κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης είτε σε ανύποπτο χρόνο (Gunter et al. 1995, Orava & Perttula 2005, Chorianopoulos & Lekakos 2007). Η από κοινού παρακολούθηση είναι μια ευχάριστη δραστηριότητα για την παρέα και γίνεται πολλές φορές η αιτία για να συγκεντρωθεί και να περάσει καλά (Bernhaupt 2007). Ακόμη όμως και αν κάποιος παρακολουθεί μόνος του τηλεόραση, δεν είναι απίθανο να επικοινωνήσει με κάποιον που γνωρίζει ότι παρακολουθεί το ίδιο πρόγραμμα για να σχολιάσουν κάτι που τους έκανε εντύπωση. Το διαδίκτυο από την άλλη δίνει τη δυνατότητα στους τηλεθεατές να επικοινωνήσουν μεταξύ τους όποια στιγμή θέλουν και να ανταλλάξουν απόψεις για κάποια σειρά. Οι δυνατότητες που δίνονται σήμερα από τους τηλεοπτικούς σταθμούς βασίζονται στο συνδυασμό των διαφορετικών μέσων, του κινητού τηλεφώνου και του διαδικτύου. Πιο συγκεκριμένα οι τηλεθεατές μπορούν να επικοινωνήσουν με την εκπομπή στέλνοντας μήνυμα είτε από το κινητό τους είτε από τον υπολογιστή τους ή καλώντας κάποιον αριθμό. Υπάρχει όμως και η δυνατότητα οι τηλεθεατές να επικοινωνούν μεταξύ τους με βάση κάποιο τηλεοπτικό πρόγραμμα μέσα από τις αντίστοιχες ιστοσελίδες στο διαδίκτυο. Ο κάθε τηλεοπτικός σταθμός, για τις δημοφιλής του κυρίως σειρές, δημιουργεί τις αντίστοιχες ιστοσελίδες και ανοίγει θέματα συζήτησης γύρω από την 16

17 Κεφάλαιο 1 πλοκή της σειράς και τους χαρακτήρες και καλεί όσους επιθυμούν να εκφράσουν τη γνώμη τους δημιουργώντας διαλόγους μεταξύ των τηλεθεατών γύρω από ποικίλα θέματα. Σε χώρες του εξωτερικού, και σε σπάνιες περιπτώσεις στην Ελλάδα ενισχύεται και η ενεργή συμμετοχή του κοινού στο πρόγραμμα δίνοντας του τη δυνατότητα να εκφέρει σε πραγματικό χρόνο τη γνώμη του ή να κάνει ερωτήσεις στους συμμετέχοντες αξιοποιώντας πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και κινητά τηλέφωνα (Swedlow 2009). Η πρόθεση όμως των ανθρώπων να επικοινωνήσουν μεταξύ τους για ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα φαίνεται και από τη δραστηριοποίηση των ίδιων στο διαδίκτυο. Το τελευταίο με τη βοήθεια των κοινωνικών δικτύων τους δίνει τη δυνατότητα να δημιουργούν σελίδες για τα αγαπημένα του προγράμματα και να ανταλλάζουν απόψεις για το περιεχόμενο και τα παρελκόμενα με εκείνους που έχουν αντίστοιχα ενδιαφέροντα (Torpey 2008, Geiger 2009). Μπορεί δηλαδή η τηλεόραση να είναι ένα παθητικό μέσο αλλά οι άνθρωποι αναζητούν τρόπους να κοινωνικοποιηθούν μέσα από αυτή (Gambino 2009). Όλα αυτά σε συνδυασμό με τα συναισθήματα που μπορεί να προκαλέσει στον τηλεθεατή, υποδηλώνουν την ύπαρξη μιας μορφής διαδραστικότητας στην παραδοσιακή τηλεόραση που πολλές φορές αγνοείται αλλά είναι εξίσου σημαντική σύμφωνα με τον Bernhaupt (2007). Αυτή η μορφή διαδραστικότητας θα μπορούσε να εξελιχθεί, και στο μέλλον η τηλεόραση να αποτελέσει ένα νέο μέσο επικοινωνίας με αποτελέσματα που δεν μπορούν να προσδιοριστούν με ακρίβεια από τώρα γιατί όπως συνέβη και με τα προηγούμενα τεχνολογικά επιτεύγματα (διαδίκτυο, κινητά τηλέφωνα) για άλλους λόγους σχεδιάστηκαν αρχικά και τελικά εξελίσσονται με τρόπους που ούτε οι δημιουργοί, ούτε και οι χρήστες είχαν αρχικά φανταστεί (Κούρτη 2003:55). Γιατί λοιπόν να μην επιτρέπει η ίδια η συσκευή της τηλεόρασης με τα κατάλληλα προγράμματα στους απομακρυσμένους φίλους ή συγγενείς να επικοινωνούν μεταξύ τους ενώ παρακολουθούν ένα αγαπημένο τους πρόγραμμα? Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οποιαδήποτε μορφή διαδραστικότητας στην τηλεόραση θα τους ικανοποιήσει. Η εμπειρία της διασκέδασης που αποκομίζουν οι χρήστες από ένα τηλεοπτικό διαδραστικό προϊόν εξαρτάται από το περιεχόμενό του, από την προτίμηση του χρήστη σε αυτό το είδος προγραμμάτων, από τη διάθεση του χρήστη και τις επιθυμίες του καθώς επίσης και από την ευκολία στη χρήση της διαδραστικής εφαρμογής (Sperring & Strandvall 2006). Είναι φανερό λοιπόν, ότι η διασκέδαση του χρήστη δεν θα εξαρτάται μόνο από το περιεχόμενο του προγράμματος όπως 17

18 Κεφάλαιο 1 συνέβαινε μέχρι σήμερα και δεν θα αρκεί για να προσελκύσει κοινό (Grover & Lowry 2009). 1.2 Η κοινωνική τηλεόραση (Social TV) αποτελεί μία από τις πολλές εφαρμογές της διαδραστικής τηλεόρασης1 η οποία μάλιστα θεωρείται και από τις σημαντικότερες καθώς οι ερευνητές θεωρούν πως προς αυτή την κατεύθυνση θα εξελιχθεί η παραδοσιακή τηλεόραση δεδομένου των τάσεων της εποχής που αναλύονται στο επόμενο κεφάλαιο. Ως σύστημα «κοινωνικής τηλεόρασης» ορίζεται ένα «εύκολο στη χρήση οπτικοακουστικό σύστημα, το οποίο επιτρέπει στους απομακρυσμένους και μη χρήστες να επικοινωνούν μεταξύ τους με διάφορους σύγχρονους ή ασύγχρονους τρόπους, όπως είναι τα κανάλια ήχου, τα μηνύματα και τα εικονίδια έκφρασης συναισθημάτων (emoticons) κατά την παρακολούθηση ενός προγράμματος» (Chorianopoulos 2008). Τέτοια συστήματα μπορούν να φανούν χρήσιμα για παράδειγμα σε φίλους που δεν μπορούν να συναντηθούν ή σε μια οικογένεια της οποίας τα μέλη για διάφορους λόγους μπορεί να μένουν στο ίδιο σπίτι δίνοντας τους τη δυνατότητα μέσα από μία κοινή δραστηριότητα να επικοινωνήσουν τόσο για θέματα που άπτονται του προγράμματος όσο και για τα νέα τους. Με αυτό τον τρόπο περνούν χρόνο μαζί 1 Η διαδραστική τηλεόραση, γνωστή και ως itv (interactive television), περιγράφει έναν αριθμό τεχνικών οι οποίες επιτρέπουν στο χρήστη να αλληλεπιδράσει με το περιεχόμενό της και καλύπτει ένα μεγάλο εύρος περιεχομένου, υπηρεσιών και εφαρμογών. Ο ρόλος του χρήστη δεν περιορίζεται μόνο στην «κατανάλωση» διαδραστικών εφαρμογών αλλά, επεκτείνεται και στο κομμάτι της παραγωγής και διάθεσης περιεχομένου από τον ίδιο (Orava & Perttula 2005, Jensen 2008). Πολλοί ερευνητές μέχρι σήμερα έχουν προσπαθήσει να ορίσουν την έννοια της διαδραστικής τηλεόρασης. Χαρακτηριστικά, ο Wellens ήδη από το 1979 είχε ορίσει την διαδραστική τηλεόραση ως «το μέσο που ενώνει τα άτομα με τη μεσολάβηση της οπτικής και ηχητικής αναπαράσταση της παρουσίας τους». Συνολικά, θα μπορούσε κανείς να πει ότι «είναι μια εμπειρία που βιώνει ο χρήστης η οποία περιλαμβάνει τουλάχιστον έναν χρήστη και μία, ή περισσότερες οπτικοακουστικές και δικτυωμένες συσκευές» (Chorianopoulos & Lekakos 2008). Μιλώντας για διαδραστική τηλεόραση η ανάγκη ύπαρξης ενός καναλιού επιστροφής το οποίο θα μεταφέρει τα αιτήματα του τηλεθεατή στον πάροχο του περιεχομένου, και όχι μόνο, είναι απαραίτητη. Ανάλογα με το επίπεδο διαδραστικότητας και το κανάλι επιστροφής οι ερευνητές έχουν διακρίνει 4 κατηγορίες διαδραστικών συστημάτων τηλεόρασης (Δουκίδης & Λεκάκος 2008, Jensen 2008): Μονόδρομη Διαδραστικότητα (ή ψευδό-διαδραστικότητα), Τοπική Διαδραστικότητα, Πλήρης Διαδραστικότητα, Συνδυασμός Διαφορετικών Μέσων. Για να μπορούμε να μιλάμε όμως για πραγματική αλληλεπίδραση του τηλεθεατή με τον πάροχο του περιεχομένου, με το ίδιο το περιεχόμενο, ή με άλλους χρήστες θα πρέπει να υπάρχει ένα κανάλι επιστροφής. Δηλαδή από μία απλή dial-up σύνδεση μέχρι μία ευρυζωνική σύνδεση που θα επιτυγχάνει ταχύτατη ανταλλαγή δεδομένων. 18

19 Κεφάλαιο 1 διατηρώντας τους δεσμούς μεταξύ τους και ενισχύοντας ταυτόχρονα την εμπειρία της παρακολούθησης. Η κοινωνική τηλεόραση έρχεται να συνδυάσει τη μαζική επικοινωνία, που αντιπροσωπεύει η παραδοσιακή τηλεόραση, με την διαπροσωπική και την διομαδική επικοινωνία που καλλιεργούν τα προγράμματα που προβάλλονται. Αντίστοιχη επικοινωνία μπορεί να επιτευχθεί και ανάμεσα στους τηλεθεατές και τις εκάστοτε εκπομπές, τους παρουσιαστές, τους καλεσμένους ή τους παίκτες. Η επικοινωνία μπορεί να είναι σύγχρονη, ασύγχρονη, δημόσια ή ιδιωτική, και να υλοποιείται με γραπτά μηνύματα, κανάλια ήχου ή κινούμενους εικονικούς χαρακτήρες. Ερευνητικά έχουν αναπτυχθεί πολλές εφαρμογές τέτοιου είδους (Amigo TV, Collabora TV, 2BeOn κ.α.) και ορισμένες έχουν κυκλοφορήσει στο εμπόριο ως επιπρόσθετες υπηρεσίες στους εκάστοτε αποκωδικοποιητές. Ο στόχος των συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης είναι να ενισχύσουν την εμπειρία της παρακολούθησης ενισχύοντας σύμφωνα με τους Weisz et al. (2007) την ενότητα της ομάδας καθώς η συμμετοχή σε μια τέτοια επικοινωνία δείχνει το αμοιβαίο ενδιαφέρον και σεβασμό των συμμετεχόντων προς στους υπολοίπους. Αυξάνουν επίσης, τη δέσμευση των τηλεθεατών στο πρόγραμμα και δημιουργούν στους χρήστες την αίσθηση ότι παρακολουθούν τηλεόραση παρέα με τους δικούς τους έστω και αν δεν βρίσκονται στον ίδιο χώρο (Chorianopoulos & Lekakos 2008). Έτσι τα συναισθήματα και τις σκέψεις που προκαλεί ένα πρόγραμμα στον χρήστη, μπορεί να τα μοιραστεί με τους υπολοίπους όπως θα έκανε αν είχαν μαζευτεί στο ίδιο σπίτι αυξάνοντας το ενδιαφέρον του προγράμματος. Βέβαια, ενέχει ο κίνδυνος να αποσπάται η προσοχή του χρήστη από αυτό που παρακολουθεί και να μειωθεί το αίσθημα της διασκέδασης. Για αυτό το λόγο η σχεδίαση τέτοιων συστημάτων όπως και η επιλογή των προγραμμάτων όπου θα εφαρμοστούν χρειάζονται προσοχή. Οι νέες δυνατότητες της ψηφιακής διαδραστικής τηλεόρασης, και η κατά βάση μοναχική παρακολούθηση στη σύγχρονη εποχή, δίνουν στους ερευνητές κίνητρα για να δημιουργήσουν και να υποστηρίξουν νέες μορφές επικοινωνίας βασισμένες στο περιεχόμενο. Άλλωστε, υπάρχει ένα αξίωμα στο χώρο της επικοινωνίας σύμφωνα με το οποίο «όταν δημιουργούνται νέα μέσα, τα παλιά εξειδικεύονται ή μεταβάλλονται αλλά ποτέ δεν εξαφανίζονται. Το κλειδί για να σκέφτεται κανείς το μέλλον της τηλεόρασης είναι να μην την σκέφτεται πλέον ως τηλεόραση αλλά ως ένα σύνολο στο οποίο ενσωματώνονται νέες και παλιές τεχνολογίες» (Κούρτη, 2003:51). 19

20 Κεφάλαιο Τύποι Επικοινωνίας μέσω Τηλεόρασης Σύμφωνα με τους Chorianopoulos & Lekakos (2008) υπάρχουν 4 διαφορετικοί τύποι επικοινωνίας που θα μπορούσε να υποστηρίξει η κοινωνική τηλεόραση. Βασίζονται στον χώρο και τον χρόνο και αφορούν στην παρακολούθηση του ίδιου τηλεοπτικού προγράμματος. Ανάλογα με το αν οι χρήστες παρακολουθούν ταυτόχρονα στον ίδιο ή σε διαφορετικό χώρο επιτυγχάνεται σύγχρονη επικοινωνία μεταξύ τους. Αντίστοιχα, ασύγχρονη επικοινωνία επιτυγχάνεται όταν οι χρήστες παρακολουθούν το ίδιο πρόγραμμα σε διαφορετικές χρονικές στιγμές είτε βρίσκονται στον ίδιο είτε σε διαφορετικό χώρο. Εικόνα 1: Οι 4 τύποι επικοινωνίας που μπορεί να υποστηρίξει η κοινωνική τηλεόραση σύμφωνα με τους Chorianopoulos & Lekakos (2008) Όπως είναι φυσικό, σε κάθε περίπτωση η επικοινωνία είναι διαφορετική και οι τρόποι που θα μπορούσαν να την υποστηρίξουν αλλάζουν. Η ασύγχρονη επικοινωνία βοηθά εκείνους που παρακολουθούν ετεροχρονισμένα ένα πρόγραμμα, να αισθανθούν ότι παρακολουθούν με παρέα διαβάζοντας τα σχόλια που έκαναν οι δικοί τους σε συγκεκριμένες σκηνές. Ενώ, η σύγχρονη επικοινωνία στόχο έχει να ενισχύσει τόσο την από κοινού όσο και την απομακρυσμένη ταυτόχρονη παρακολούθηση. Η επικοινωνία μπορεί να είναι άμεση, να επιτρέπεται δηλαδή η ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ των χρηστών ή έμμεση. Στην έμμεση επικοινωνία οι χρήστες συνεργάζονται ή συναγωνίζονται μεταξύ τους για να επιτύχουν ένα σκοπό, όπως για παράδειγμα να κερδίσουν σε ένα τηλεπαιχνίδι γνώσεων. Σύμφωνα με την έρευνα του Christensen (2004) στη Δανία, η δυνατότητα 20

21 Κεφάλαιο 1 των τηλεθεατών να μπορούν να απαντήσουν από το σπίτι τους στις ερωτήσεις που καλείται να απαντήσει ο παίκτης είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα δραστηριότητα για την οικογένεια ιδιαίτερα όταν υπάρχουν μικρά παιδιά. Ενισχύει την επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας και αυξάνει την απόδοση των προγραμμάτων ως προς την εκπαίδευση και την διασκέδαση που μπορούν να προσφέρουν. Ο Nack όμως (2009) προσθέτει άλλη μία διάσταση στην παραπάνω ταξινόμηση των τύπων επικοινωνίας, το περιεχόμενο. Υποστηρίζει δηλαδή ότι η κοινωνική τηλεόραση μπορεί εξίσου να υποστηρίξει τόσο την σύγχρονη όσο και την ασύγχρονη επικοινωνία μεταξύ απομακρυσμένων ανθρώπων που παρακολουθούν διαφορετικά προγράμματα Ιστορικοί Σταθμοί στην Τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης έχουν τις ρίζες τους στο παρελθόν, καθώς ήδη από το 1995 είχαν ξεκινήσει στην Αμερική οι πρώτες απόπειρες της «κοινωνικής τηλεόρασης» με το Prisoner Chat. Πρόκειται για ένα λογισμικό που έτρεχε παράλληλα με ένα συγκεκριμένο τηλεοπτικό πρόγραμμα κάθε εβδομάδα και επέτρεπε την επικοινωνία μεταξύ των τηλεθεατών σε πραγματικό χρόνο. Άνθρωποι από όλη τη χώρα, που ήθελαν να συμμετέχουν, έστελναν (telnet) τα μηνύματά τους και αυτά εμφανίζονταν στην οθόνη της τηλεόρασης. Εικόνα 2: Στιγμιότυπο από το πρώτο σύστημα "κοινωνικής τηλεόρασης" Prisoner Chat Αντίστοιχα συστήματα με το παραπάνω, εφαρμόστηκαν και σε επόμενες περιόδους σε διάφορες εκπομπές ακόμη και στην Ελλάδα, όπως το Big Brother παλαιότερα και το «Μένουμε Ελλάδα» που μεταδίδεται μέχρι και σήμερα στη ΝΕΤ. Η διαφορά είναι ότι το μέσο που χρησιμοποιούν πλέον οι τηλεθεατές για να στείλουν τα μηνύματά τους είναι το κινητό τηλέφωνο. Το πειραματικό έργο Inhabited TV (Benford et al. 2000), είναι μια ακόμα προσπάθεια των ερευνητών να μετατρέψουν την τηλεόραση σε ένα νέο μέσο διασκέδασης και 21

22 Κεφάλαιο 1 κοινωνικών επαφών. Εικονικά συνεργατικά περιβάλλοντα επιτρέπουν στους χρήστες που είναι συνδεδεμένοι, να αλληλεπιδρούν με τα τηλεοπτικά προγράμματα που εκτυλίσσονται μέσα σε αυτά. Ο κάθε χρήστης αντιπροσωπεύεται από έναν εικονικό χαρακτήρα και έχει τη δυνατότητα να περιηγηθεί στο εικονικό περιβάλλον, να αλληλεπιδράσει με τους άλλους χρήστες και το περιεχόμενο του προγράμματος. Το αποτέλεσμα αυτών των αλληλεπιδράσεων προβάλλεται ζωντανά ή μαγνητοσκοπημένα από την τηλεόραση χωρίς όμως οι τηλεθεατές να έχουν δυνατότητα αλληλεπίδρασης. Τα επίπεδα συμμετοχής των χρηστών λοιπόν διαφοροποιούνται ως προς τις δυνατότητες αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας και κατ επέκταση ως προς τις απαιτήσεις τους σε εξοπλισμό. Ο στόχος αυτού του πειράματος είναι να εξετάσει το κατά πόσο τα συνεργατικά εικονικά περιβάλλοντα μπορούν να δώσουν τη δυνατότητα στους χρήστες να συμμετέχουν πιο ενεργά στα προγράμματα της τηλεόρασης δημιουργώντας παράλληλα ένα περιβάλλον για κοινωνικές επαφές. Εικόνα 3: Παράδειγμα εφαρμογής της Inhabited TV σε δημόσια ποιητική παράσταση (πηγή: Benford et al. 2000) Το Inhabited TV εφαρμόστηκε σε διάφορες περιπτώσεις στην Αγγλία, λίγο μετά τα μέσα της δεκαετίας του 90, και σε κάποιες περιπτώσεις το αποτέλεσμα προβλήθηκε από μεγάλους τηλεοπτικούς σταθμούς. Αρκετά προβλήματα εντοπίστηκαν κατά την διεξαγωγή αυτών των εφαρμογών, με σημαντικότερο την αδυναμία των χρηστών να έρθουν σε επαφή με τους ηθοποιούς οι οποίοι κυριαρχούσαν στη σκηνή, με αποτέλεσμα οι χρήστες να περιορίζονται στην μεταξύ τους επικοινωνία (Benford et al. 2000). Τεχνικές αδυναμίες, όπως η ακρίβεια στις κινήσεις των εικονικών χαρακτήρων και των καμερών, ήταν επίσης θέματα που θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν. 22

23 Κεφάλαιο Μελέτες και Εφαρμογές στην Οι πιο χαρακτηριστικές μελέτες είναι οι 2BeOn (Abreu et al. 2002), AmigoTV (Copper 2005) και CollaboraTV (Nathan et al. 2008). Σκοπός όλων, είναι να ενισχύσουν όσο το δυνατό περισσότερο το αίσθημα στους απομακρυσμένους τηλεθεατές ότι παρακολουθούν παρέα. Έμφαση έχει δοθεί στην υποστήριξη του τέταρτου τύπου επικοινωνίας, μεταξύ απομακρυσμένων ανθρώπων που παρακολουθούν ταυτόχρονα το ίδιο πρόγραμμα. Ο τρόπος που η κάθε μελέτη υλοποιείται διαφέρει καθώς επιστρατεύουν διαφορετικές μορφές επικοινωνίας. Κάποιες, όπως η 2BeOn και CollaboraTV, στηρίζονται στην ανταλλαγή γραπτών μηνυμάτων με τη βοήθεια ενός πληκτρολογίου ενώ, κάποιες άλλες, όπως η AmigoTV, στηρίζονται στην φωνητική επικοινωνία μέσω διαδικτυακού πρωτοκόλλου. Όπως και στο διαδίκτυο έτσι και στην τηλεόραση, οι ερευνητές σε όλες τις περιπτώσεις, υιοθέτησαν τη λίστα επαφών η οποία περιλαμβάνει τα προφίλ των φίλων ή συγγενών του εκάστοτε χρήστη και δείχνει ποιος παρακολουθεί τηλεόραση εκείνη τη στιγμή, ποιο κανάλι και αν είναι ήδη με παρέα και παρακολουθεί κάτι. Στοιχεία που σύμφωνα με τους Chorianopoulos & Lekakos (2008) αποτελούν την αφετηρία για τη δημιουργία της αίσθησης της κοινής παρακολούθησης. Σημεία στα οποία διαφέρουν τα παραπάνω συστήματα είναι η σχεδίαση και οι επιπλέον δυνατότητες που προσφέρουν η κάθε μια. Το σύστημα 2BeOn με την έναρξη της επικοινωνίας, προσαρμόζει τα μεγέθη των παραθύρων έτσι ώστε, αυτό με τη συνομιλία να μην καλύπτει εκείνο με το τηλεοπτικό πρόγραμμα. Οι χρήστες αναγνωρίζονται μεταξύ τους από το όνομα που έχουν ορίσει. Ενδιαφέρουσα δυνατότητα είναι η αποστολή πρόσκλησης από ένα χρήστη σε ένα άλλο για να τον ενημερώσει για κάτι που πιστεύει ότι θα τον ενδιέφερε να δει. Εικόνα 4: Στιγμιότυπο από την επικοινωνία μεταξύ δύο φίλων με την εφαρμογή 2BeOn (πηγή: Abreu et al. 2002) 23

24 Κεφάλαιο 1 Η AmigoTV, δεν χρησιμοποιεί κείμενο μιας και η επικοινωνία είναι φωνητική αλλά πολυμεσικά στοιχεία, όπως βόμβες, βέλη και άλλα, που προσαρμόζονται ανάλογα με το περιεχόμενο του προγράμματος ώστε να επιτρέπουν στο χρήστη να εκφράζεται ακόμα περισσότερο. Εικονικοί χαρακτήρες που αναπαριστούν τους χρήστες, τοποθετούνται πάνω στο παράθυρο του προγράμματος και έχουν τη δυνατότητα να αλλάζουν εκφράσεις για να συμβαδίζουν με τα συναισθήματα του χρήστη. Σε κάθε περίπτωση, ότι χρησιμοποιείται εμφανίζεται πάνω στην οθόνη με το πρόγραμμα και η μόνη συσκευή αλληλεπίδρασης που χρειάζεται είναι το τηλεχειριστήριο. Εικόνα 5: Ο τρόπος αλληλεπίδρασης στα πλαίσια της AmigoTV (πηγή: Copper 2005) Η CollaboraTV από την άλλη προσπαθεί να υποστηρίξει τόσο την σύγχρονη όσο και την ασύγχρονη επικοινωνία μεταξύ των τηλεθεατών. Η λειτουργία της βασίζεται σε μια απλή ιδέα που έχει να κάνει με την επισύναψη των σχολίων του κάθε χρήστη στη ροή του προγράμματος. Έτσι, όσοι παρακολουθούν ζωντανά βλέπουν απευθείας τα σχόλια των άλλων και όσοι παρακολουθήσουν αργότερα το ίδιο πρόγραμμα θα μπορούν να δουν τα σχόλια που άφησαν οι προηγούμενοι ή και ολόκληρες τις συζητήσεις τους. Αντίστοιχα και εκείνοι μπορούν να αφήσουν τα δικά τους για τους επόμενους. Οι συζητήσεις μπορεί να είναι δημόσιες ή ιδιωτικές. Μια επιπλέον δυνατότητα αυτής της εφαρμογής είναι το εικονικό κοινό. Σε αυτό οι χρήστες αναπαρίστανται με εικονικούς χαρακτήρες και είναι παραταγμένοι στη σειρά, με την πλάτη γυρισμένη, για να θυμίζουν κοινό. Τα σχόλια εμφανίζονται μέσα σε ένα συννεφάκι πάνω από τον αντίστοιχο χαρακτήρα. Παράλληλα οι χρήστες μπορούν να εκφράζονται μέσα από τις κινήσεις του σώματος και του προσώπου του εικονικού χαρακτήρα. 24

25 Κεφάλαιο 1 Εικόνα 6: Μέρος της οθόνης με την εφαρμογή CollaboraTV στην οποία φαίνεται το εικονικό κοινό (πηγή: Nathan et al. 2008) Επιπλέον μελέτες όπως η Social TV, η Social TV2 (Harboe et al. 2008), η Social TV3 (Tullio et al. 2008) και η ConnecTV, λίγο πολύ καλύπτονται από τα χαρακτηριστικά που συγκεντρώθηκαν παραπάνω. Ένα νέο στοιχείο όμως που εμφανίζεται στην εφαρμογή STV2 είναι η ανταλλαγή καθορισμένων μηνυμάτων από λίστες με έτοιμες εκφράσεις ώστε να αποφεύγεται η πληκτρολόγηση (Tullio et al. 2008). Επιπροσθέτως, το STV2 περιλαμβάνει συσκευές ambient intelligence οι οποίες τοποθετούνται στο χώρο και ενημερώνουν το χρήστη με χρωματικές αλλαγές για το αν υπάρχουν συνδεδεμένοι χρήστες, πόσοι είναι και εάν έχει δεχτεί πρόσκληση για να δει κάποιο πρόγραμμα. Έτσι, ο χρήστης από οπουδήποτε βρίσκεται μέσα στο σπίτι μπορεί να ελέγχει τι γίνετε χωρίς να χρειάζεται να έχει ανοιχτή την τηλεόρασή του (Harboe et al. 2008). Εικόνα 7: Συσκευές ambient intelligence για την κοινωνική τηλεόραση (πηγή: Harboe et al. 2008) Αντίστοιχα, η μελέτη STV3 επιτρέπει στους χρήστες να επικοινωνήσουν τόσο με γραπτά μηνύματα όσο και φωνητικά μέσα από ανοιχτά κανάλια ήχου. Το μέγεθος του προγράμματος δεν αναπροσαρμόζεται αλλά επάνω σε αυτό εμφανίζονται και η λίστα με τους φίλους και η γραπτή επικοινωνία. Η γραπτή επικοινωνία επιτρέπεται μόνο ανάμεσα σε δύο χρήστες ενώ η φωνητική μπορεί να υποστηρίξει επικοινωνία με περισσότερους χρήστες. Η χρήση πληκτρολογίου είναι απαραίτητη για την εισαγωγή των γραπτών μηνυμάτων. Οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να απορρίψουν κάποια κλήση εφόσον δεν επιθυμούν να απαντήσουν. 25

26 Κεφάλαιο 1 Εικόνα 8: Στιγμιότυπα από την εφαρμογή Social TV3. Αριστερά εμφανίζεται η λίστα φίλων και η απεικόνιση της φωνητικής ομιλίας και δεξιά η ανταλλαγή γραπτών μηνυμάτων. (Tullio et al. 2008) Νεότερες μελέτες προσπαθούν να ενισχύσουν ακόμη περισσότερο το αίσθημα της παρουσίας των απομακρυσμένων χρηστών εισάγοντας στοιχεία ambient intelligence. Ο Gross (2007) για παράδειγμα, προτείνει τη χρήση αισθητήρων που συλλέγουν δεδομένα του χώρου, της κατάστασης και των προτιμήσεων του κάθε συνομιλητή, προκειμένου να δημιουργεί το σύστημα παρόμοια ατμόσφαιρα στα σπίτια των χρηστών που παρακολουθούν από απόσταση. Στοιχεία όπως η ένταση της φωνής και ο φωτισμός του χώρου είναι αυτά που προσαρμόζει για να ενισχύσει το αίσθημα της κοινής εμπειρίας. Όσον αφορά στις δυνατότητες επικοινωνίας ο Gross (2007) προτείνει την επικοινωνία μεταξύ απομακρυσμένων χρηστών τόσο με κείμενο όσο και με ανοιχτά κανάλια ήχου. Η διαφορά από το Social TV3 είναι ότι προσθέτει και την οπτική επαφή των απομακρυσμένων χρηστών. Συγκεκριμένα προτείνει ο χρήστης να βλέπει τόσο τους συνομιλητές του όσο και τον εαυτό του σε παράθυρα επάνω στο πρόγραμμα. Τη διαφορά σε αυτό το σημείο κάνει το φόντο που έχουν τα πρόσωπα που συμμετέχουν στη συζήτηση. Δεν είναι ο χώρος στον οποίο βρίσκονται αλλά το πρόγραμμα το οποίο παρακολουθούν. Ωστόσο δεν διευκρινίζεται αν θα είναι ζωντανή εικόνα ή οπτική αναπαράσταση των χρηστών όπως παρουσιάζεται στην οπτικοποίηση της πρότασής τους. Εικόνα 9: Στιγμιότυπα από την πρόταση του Gross (2007) για κοινωνική τηλεόραση. Στην πρώτη εικόνα φαίνεται η λίστα φίλων ενώ στην δεύτερη η επικοινωνία μεταξύ δύο φίλων. 26

27 Κεφάλαιο 1 Η εφαρμογή Telebuddies είναι μια εντελώς διαφορετική πρόταση γιατί δίνει στους χρήστες τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε ένα τηλεπαιχνίδι γνώσεων ενώ παράλληλα, ανταλλάζουν μηνύματα. Ανάλογα με τα χαρακτηριστικά των χρηστών η συγκεκριμένη εφαρμογή φτιάχνει ομάδες και τους βάζει να συνεργαστούν προσπαθώντας να ανταγωνιστούν άλλες ομάδες. Η επικοινωνία παίρνει άλλη διάσταση και η συμμετοχή στο παιχνίδι γίνεται πιο ενεργή. (Luyten et al. 2006) Εικόνα 10: Οθόνη από την εφαρμογή Telebuddies (πηγή: Luyten et al. 2006) Την αξιοποίηση του βίντεο για επικοινωνία μεταξύ των χρηστών προτείνει ο Nack (2009) προκειμένου οι συνομιλητές να βλέπουν ο ένας τη συναισθηματική κατάσταση και τις εκφράσεις του άλλου. Συγκεκριμένα προτείνει ένα μέρος της οθόνης της τηλεόρασης να καλύπτεται με την ημιδιαφανή εικόνα του συνομιλητή και ένα κανάλι ήχου να μεταφέρει τη φωνή του πάνω από τον ήχο του προγράμματος. Εικόνα 11: Απομακρυσμένη επικοινωνία δύο τηλεθεατών με βίντεο και κανάλι ήχου (πηγή: Nack 2009) Πολλές μελέτες έχουν προβεί στην αξιολόγηση των συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης για να διαπιστώσουν τις αντιδράσεις του κόσμου και να αξιολογήσουν τις εκάστοτε μορφές επικοινωνίας που υιοθετούν. Τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά μιας και οι περισσότεροι χρήστες θεωρούν ότι αυξάνεται η διασκέδασή τους (Weisz et al.2007), η αίσθηση της κοινής εμπειρίας και η γενικότερη αξία της τηλεόρασης (Harboe et al. 2007, Tullio et al. 2008). Αναγνωρίζουν τη συμβολή αυτών των 27

28 Κεφάλαιο 1 εφαρμογών στην διατήρηση των επαφών μεταξύ των απομακρυσμένων φίλων (Baillie et al. 2007) και μελών της οικογένειας και τις θεωρούν χρήσιμες για να γεμίζουν τα κενά των διαφημίσεων και της αργής ροής των προγραμμάτων (Harboe et al. 2007) ιδιαίτερα όταν είναι μόνοι στο σπίτι (Baillie et al. 2007) Σύγκριση Απομακρυσμένης - Επιτόπιας Επικοινωνίας Από την έρευνα των Baillie et al. (2007) διαπιστώθηκε ότι η επικοινωνία μέσω ανοιχτών καναλιών ήχου διαφέρει ελάχιστα στον όγκο της επικοινωνίας από την από κοινού παρακολούθηση πράγμα που επιβεβαιώθηκε και από τη μελέτη των Oehlberg et al. (2006). Άλλωστε η οπτική επαφή στην από κοινού παρακολούθηση δεν είναι σημαντική όπως εντόπισαν οι δύο προηγούμενες έρευνες καθώς είναι ελάχιστες οι ματιές που ανταλλάζουν τα άτομα μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, οι Oehlberg et al. (2006) παρατηρώντας τον τρόπο που παρακολουθούν οι άνθρωποι τηλεόραση όταν είναι με παρέα διαπίστωσαν ότι δεν κοιτάζονται μεταξύ τους όταν κάνουν σχόλια. Αξιοποιούν την περιφερειακή τους όραση προκειμένου να αντιληφθούν τις κινήσεις των υπολοίπων, πράγμα που δεν ισχύει στις συζητήσεις για θέματα που δεν σχετίζονται με το πρόγραμμα. Παράλληλα, εντόπισαν ένα σύνολο κανόνων που εφαρμόζονται ενστικτωδώς κατά την παρακολούθηση με παρέα. Οι χρήστες αξιοποιούν τις διαφημίσεις, τα κενά ανάμεσα στους διαλόγους, την εναλλαγή σκηνών ή τη μουσική που παίζει προκειμένου να κάνουν κάποιο σχόλιο στους γύρω τους ή να εξηγήσουν την αρχή σε κάποιον που καθυστέρησε. Έτσι, δεν καλύπτονται οι διάλογοι και δεν αποσπάται η προσοχή τους από την εκπομπή. Αυτό σημαίνει ότι την απομακρυσμένη επικοινωνία δεν είναι τόσο δύσκολο να την διαχειριστεί ο χρήστης μιας και θα ακολουθεί τους ίδιους κανόνες επικοινωνίας εφόσον πρόκειται για ταυτόχρονη παρακολούθηση. Παρατηρείται λοιπόν ότι το σημαντικότερο κατά την κοινή παρακολούθηση δεν είναι η οπτική επαφή με τους υπόλοιπους της παρέας αλλά η συνολική αίσθηση της παρουσίας κάποιου στο χώρο και η δυνατότητα να του απευθυνθεί ανά πάσα στιγμή και να μοιραστεί μαζί του συναισθήματα και σκέψεις. Αυτό το συναίσθημα θέλουν να προσομοιώσουν και τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης μειώνοντας όσο το δυνατόν περισσότερο τη διάσπαση της προσοχής από το πρόγραμμα. Ως προς το περιεχόμενο των συζητήσεων, και στις δύο περιπτώσεις, οι χρήστες συζητούν εξίσου θέματα που άπτονται του περιεχομένου του προγράμματος όσο και θέματα γενικού ενδιαφέροντος. Η πρώτη περίπτωση εμφανίζεται κυρίως όσο παίζει το 28

29 Κεφάλαιο 1 πρόγραμμα ενώ, η δεύτερη κατά βάση στα διαλλείματα (Oehlberg et al. 2006, Weisz et al. 2007, Tullio et al. 2008). Αν και αυτή η μορφή διαμεσολαβημένης επικοινωνίας μπορεί να δημιουργεί το αίσθημα ότι η προσοχή θα διασπάται, τα αποτελέσματα με την χρήση ενός κατάλληλα σχεδιασμένου συστήματος μπορεί να είναι εξίσου καλά με αυτά της πραγματικής παρουσίας κάποιου στο χώρο Τηλεοπτικά Προγράμματα που Προάγουν την Επικοινωνία Το είδος, το περιεχόμενο και η δομή του κάθε προγράμματος παίζουν σημαντικό ρόλο στο αν θα προωθηθεί η επικοινωνία μεταξύ των τηλεθεατών ή όχι την ώρα της παρακολούθησης (Oehlberg et al. 2006, Geerts et al. 2008). Είδη προγραμμάτων όπως οι ειδήσεις, τα reality show, τα τηλεπαιχνίδια γνώσεων, οι δραματικές σειρές και τα αθλητικά έχουν αποδειχτεί ότι είναι εκείνα που απολαμβάνουν την μεγαλύτερη αποδοχή του κοινού και τους παρακινούν να μοιραστούν τις απόψεις και τα συναισθήματά τους με άλλους (Geerts et al. 2008). Σε πολλές περιπτώσεις, όπως με τα νέα, με τις ταινίες και με άλλα είδη, η επικοινωνία δεν περιορίζεται μόνο στην ώρα της παρακολούθησης αλλά επεκτείνεται και σε επόμενες χρονικές στιγμές. Σύμφωνα με έρευνα των Geerts et al. (2008) τα είδη που είναι καταλληλότερα για σύγχρονη επικοινωνία είναι οι ειδήσεις, οι δραματικές σειρές, τα τηλεπαιχνίδια γνώσεων και τα αθλητικά γιατί σε αυτά τα είδη τείνουν να μιλούν περισσότερο οι χρήστες ενώ παρακολουθούν. Αντίστοιχα, τα προγράμματα που είναι καταλληλότερα για ασύγχρονη επικοινωνία είναι οι ταινίες, τα ντοκιμαντέρ και τα μουσικά προγράμματα. Όσο πιο περίπλοκη είναι η δομή του κάθε προγράμματος, τόσο περισσότερη προσοχή απαιτείται από το χρήστη για να παρακολουθήσει τη ροή του προγράμματος. Όπως είναι φυσικό λοιπόν τα προγράμματα με υψηλή πολυπλοκότητα στη δομή δυσκολεύουν την ταυτόχρονη επικοινωνία μέσω κοινωνικών συστημάτων τηλεόρασης (Geerts & De Groof 2009). Άλλωστε σύμφωνα και με τους ίδιους τους χρήστες στα πλαίσια της έρευνας των Baillie et al. 2007, τα προγράμματα στα οποία θα αξιοποιούσαν τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης είναι τα αθλητικά και τα τηλεπαιχνίδια γνώσεων. Οι ταινίες δεν ανήκουν σε αυτή τη λίστα. Ειδικά για τα τηλεπαιχνίδια γνώσεων που είναι από τα δημοφιλέστερα είδη τηλεοπτικών προγραμμάτων σύμφωνα με τη μελέτη της Sperring & Strandvall (2008) ακόμα και ο τρόπος που τα παρακολουθεί κανείς διαφέρει ανάλογα με το αν είναι με παρέα η μόνος. Στην πρώτη περίπτωση η προσοχή είναι μεγαλύτερη και υπάρχει περισσότερος διάλογος γύρω από τα θέματα των ερωτήσεων ενώ, στη δεύτερη τα ποσοστά προσοχής στο πρόγραμμα πέφτουν και μειώνεται το αίσθημα της διασκέδασης. 29

30 Κεφάλαιο Παραδείγματα Κοινωνικής Τηλεόρασης στο Διαδίκτυο Στο διαδίκτυο κυκλοφορούν πολλές προσπάθειες κοινωνικής τηλεόρασης. Το Livestream.com για παράδειγμα, δίνει χώρο σε κάποιον να δημιουργήσει το δικό του περιεχόμενο, να το μεταδώσει ζωντανά και να λάβει σχόλια και παρατηρήσεις σε πραγματικό χρόνο από όσους χρήστες το δουν. Είναι ιδιαίτερα δημοφιλής τρόπος επικοινωνίας για ιδιοπαραγόμενο τους νέους περιεχόμενο. οι Ο οποίοι αρέσκονται συγκεκριμένος χώρος στο να δημοσιεύουν αξιοποιείται και από παράγοντες ενημέρωσης, που μεταδίδουν κάποιο ζωντανό γεγονός στο διαδίκτυο και επιδιώκουν τα σχόλια των τηλεθεατών. Σε άλλες περιπτώσεις γίνεται συνεργασία μεταξύ διαφορετικών εταιριών έτσι ώστε η μία να προβάλει το περιεχόμενο και η άλλη να προσφέρει το χώρο για σχόλια και συζητήσεις. Μόνο που σε αυτή την περίπτωση μπορούν να συμμετέχουν μόνο όσοι έχουν λογαριασμό στην εταιρία που προσφέρει επικοινωνία. Παράδειγμα πρόσφατης συνεργασίας είναι αυτή του CNN με το Facebook. Εικόνα 12: Συνεργασία εταιριών για την επίτευξη κοινωνικής τηλεόρασης (πηγή: Ολοκληρωμένες λύσεις κοινωνικής τηλεόρασης μέσω υπολογιστή αποτελούν τα δωμάτια προβολής που επιτρέπουν σε γνωστούς και αγνώστους, να επικοινωνήσουν ενώ παρακολουθούν μία σειρά ή ένα reality show. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το TV.com. Οι χρήστες αντιπροσωπεύονται είτε από εικονικούς χαρακτήρες, που αλλάζουν εκφράσεις, είτε από απλές φωτογραφίες. Μπορούν να ανταλλάζουν σχόλια σε δημόσιες ή ιδιωτικές συζητήσεις, να παίζουν μεταξύ τους με διάφορα διαθέσιμα αντικείμενα, να παίρνουν μέρος σε κουίζ που διεξάγονται παράλληλα με την προβολή και να προσκαλούν φίλους τους για να παρακολουθήσουν παρέα. 30

31 Κεφάλαιο 1 Εικόνα 13: Οθόνη κοινωνικής τηλεόρασης στο διαδίκτυο (πηγή: Στο παιχνίδι της κοινωνικής τηλεόρασης μπαίνουν και τα δημοφιλή κοινωνικά δίκτυα καθώς, ανακοινώθηκε στο interactive TV today (itvt.com 2009) η δημιουργία ειδικής πλατφόρμας στο Facebook που επιτρέπει στους χρήστες να κανονίζουν «τηλεοπτικά πάρτυ» με τους φίλους τους για να παρακολουθούν παρέα τα αγαπημένα τους προγράμματα. Προσφάτως, είδαμε στην ελληνική τηλεόραση 2 τον συνδυασμό παραδοσιακής τηλεόρασης και διαδικτύου για την δημιουργία μιας μορφής κοινωνικής τηλεόρασης. Μετά το τέλος ενός επεισοδίου οι τηλεθεατές παρακινήθηκαν να μπουν σε ένα δωμάτιο συνομιλιών στο διαδίκτυο για να επικοινωνήσουν ζωντανά με έναν ηθοποιό του προγράμματος. Η ανταπόκριση του κόσμου ήταν μεγάλη μιας και κάτι τέτοιο ήταν αρκετά πρωτότυπο για τα ελληνικά δεδομένα. Πάνω από 1,800 άτομα συνδέθηκαν στο δωμάτιο συνομιλίας, μέσα σε μισή ώρα, για επικοινωνήσουν μαζί του. Όπως ήταν φυσικό όμως η επικοινωνία ήταν δύσκολη καθώς ο καθένας έλεγε τα δικά του και ο άνθρωπος που βρισκόταν από την άλλη μεριά ήταν αδύνατο να απαντήσει σε όλους. Για αυτό και διακόπηκε. Το θέμα όμως δεν είναι μόνο το αν επιτεύχθηκε αποτέλεσμα από την επικοινωνία γιατί προφανώς οι υποδομές ήταν στοιχειώδεις για έναν τέτοιο όγκο χρηστών, αλλά, το γεγονός ότι ο κόσμος ανταποκρίθηκε και θέλησε να συμμετάσχει σε αυτή. Από τον τηλεοπτικό σταθμό ΑΝΤ1, στα πλαίσια της τηλεοπτικής σειράς «Ο Πόλεμος των Άστρων» 2 31

32 Κεφάλαιο Τηλεόραση ή Υπολογιστής? Οι νέες τάσεις στον τομέα της τηλεόρασης τείνουν να μοιάζουν με τις δυνατότητες που παρέχουν οι υπολογιστές. Εύλογα θα αναρωτιόταν κανείς γιατί να προχωρήσουμε σε μια τέτοια αλλαγή από τη στιγμή που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον υπολογιστή. Πρώτο και κύριο πλεονέκτημα της τηλεόρασης έναντι του υπολογιστή είναι το γεγονός ότι σε κάθε σπίτι υπάρχει τουλάχιστον μία συσκευή. Η διείσδυση των υπολογιστών και του διαδικτύου έχουν αυξηθεί αρκετά και στις νεότερες γενιές αποτελούν πλέον απαραίτητα εργαλεία διασκέδασης και επικοινωνίας. Υπάρχουν όμως, ακόμα πολλοί άνθρωποι που δεν τους χρησιμοποιούν πέρα από τις ανάγκες της δουλειάς τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Internet World Stats (2009) μόλις το 48.9% των νοικοκυριών στην Ευρώπη διαθέτουν σύνδεση στο διαδίκτυο. Βασική διαφορά της τηλεόρασης με τον υπολογιστή είναι και η διαφορετική σχέση που έχει κανείς με το μέσο (Nielsen 1997). Η τηλεόραση είναι ένα μέσο που χρησιμοποιείται από απόσταση κυρίως με ένα τηλεχειριστήριο. Απαιτεί ελάχιστη προσπάθεια από τον χρήστη, και μπορεί κανείς να παρακολουθεί τόσο μόνος του όσο και με παρέα. Δεν υπάρχει καθορισμένη «στάση» για να παρακολουθεί κανείς τηλεόραση ενώ συνήθως ο χρήστης είναι σε χαλαρή διάθεση. Αντίθετα ο υπολογιστής απαιτεί από τον χρήστη του να είναι σε μικρή απόσταση από αυτόν και να είναι συγκεντρωμένος για να μπορεί να επιτελέσει μια σειρά από ενέργειες και να είναι παραγωγικός. Απαιτεί χρήση τουλάχιστον δύο διαφορετικών συσκευών (πληκτρολόγιο και ποντίκι) κάτι που περιπλέκει την κατάσταση για κάποιους. Τέλος, αποτελεί ένα μοναχικό μέσο καθώς χρησιμοποιείται κυρίως από ένα άτομο, χωρίς βέβαια να αποκλείεται η πιθανότητα να παρακολουθούν ταυτόχρονα 2-3 άτομα. (Nielsen 1997) 1.4 Συμπεράσματα Όπως προέκυψε από τις έρευνες, η κοινωνική τηλεόραση μπορεί να υποστηρίξει τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικούς τύπους επικοινωνίας, αλλά ο δημοφιλέστερος είναι αυτός που υποστηρίζει την επικοινωνία μεταξύ απομακρυσμένων ατόμων που παρακολουθούν ταυτόχρονα ένα ίδιο πρόγραμμα. Με βάση αυτό το στόχο οι ερευνητές έχουν αναπτύξει πολλές εφαρμογές συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης 32

33 Κεφάλαιο 1 δοκιμάζοντας διαφορετικούς τρόπους επικοινωνίας (κείμενο, ανοιχτά κανάλια ήχου, βιντεοκλήση) και διεπαφές. Η προσπάθειά τους βασίζεται στο να ενισχύσουν το αίσθημα της παρουσίας και να επιτρέψουν παράλληλα την απρόσκοπτη παρακολούθηση του προγράμματος. Το είδος και τη δομή του τηλεοπτικού προγράμματος που παρακολουθείται φαίνεται να επηρεάζει άμεσα τον όγκο και το περιεχόμενο των συζητήσεων που διεξάγονται μέσω των συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης. Κάποια προγράμματα, όπως για παράδειγμα τα τηλεπαιχνίδια και τα αθλητικά, τείνουν να υποκινούν περισσότερο την επικοινωνία μεταξύ εκείνων που την παρακολουθούν σε σχέση με μία ταινία που απαιτεί περισσότερη προσοχή από τον χρήστη. Ως εκ τούτου, το γεγονός ότι η επικοινωνία διεξάγεται μέσω της τηλεόρασης δεν φαίνεται να επηρεάζει τον όγκο και το περιεχόμενο των συζητήσεων σε σύγκριση με την επικοινωνία που θα υπήρχε αν παρακολουθούσαν από τον ίδιο χώρο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στο διαδίκτυο υπάρχουν ήδη κάποιες πλατφόρμες κοινωνικής τηλεόρασης και αρκετές βρίσκονται στο στάδιο της σχεδίασης με σκοπό να κυκλοφορήσουν. Όπως φαίνεται η τεχνολογία είναι πλέον διαθέσιμη και θα μπορούσε να αξιοποιηθεί στα πλαίσια της τηλεόρασης προς όφελος τόσο των τηλεθεατών όσο και των παραγωγών. Μελετώντας όμως τον πεδίο της κοινωνικής τηλεόρασης εγείρονται κάποια καίρια ερωτήματα όπως: Για ποιο λόγο οι χρήστες και οι ερευνητές πειραματίζονται με νέους τύπους διαδραστικής τηλεόρασης? Κατά πόσο αυτά τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης είναι επιτυχημένα? Τα θέλουν οι χρήστες? Στο κεφάλαιο που ακολουθεί εξετάζεται ο τομέας της τηλεόρασης και συγκεκριμένα ποιοι είναι οι παράγοντες που τον οδηγούν στην αναζήτηση νέων μορφών διαδραστικής τηλεόρασης. Ερευνώνται οι τάσεις της εποχής στα πλαίσια της παρακολούθησης και της επικοινωνίας και με ποιο τρόπο επηρεάζουν το μέλλον της παραδοσιακής τηλεόρασης. Επίσης, με τη βοήθεια μιας περιπτωσιολογικής μελέτης (case study) γίνεται προσπάθεια εντοπισμού και κατανόησης των δυνατοτήτων για επικοινωνία που προσφέρουν κάποια ενδεικτικά τηλεοπτικά προγράμματα σήμερα. Έτσι, καταγράφονται κάποιοι από τους βασικότερους λόγους που οδηγούν τους ερευνητές στο να πειραματίζονται με νέες εφαρμογές για την διαδραστική τηλεόραση. 33

34 Κεφάλαιο 1 Σχετικά με την επιτυχία αυτών των συστημάτων στους χρήστες, δεδομένου ότι δεν έχουν βγει στην κατανάλωση δεν μπορούμε παρά να κάνουμε υποθέσεις με βάση το μοντέλο της διασποράς της καινοτομίας του Rogers (1995). Με τη βοήθεια αυτού του μοντέλου προσδιορίζονται οι ηλικίες και τα χαρακτηριστικά των ατόμων που αναμένεται να ανταποκριθούν γρηγορότερα καθώς και ένα σύνολο άλλων παραγόντων που επηρεάζουν την υιοθέτηση μιας καινοτομίας. 34

35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΝ ΤΗΝ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΝΕΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΕΞΕΛΙΞΗΣ Πάρα πολλοί λόγοι κάνουν τη βιομηχανία της παραδοσιακής τηλεόρασης να αναζητά νέους τρόπους για να γίνει πιο ελκυστική. Στόχος του συγκεκριμένου κεφαλαίου είναι να εντοπίσει και να καταγράψει τους λόγους που οδηγούν τους ερευνητές στην αναζήτηση νέων μορφών επικοινωνίας με βάση την τηλεόραση. Στα πλαίσια αυτού του κεφαλαίου αξιολογούνται επίσης οι δυνατότητες επικοινωνίας που προσφέρουν τα σημερινά τηλεοπτικά προγράμματα καθώς επίσης και οι παράγοντες που επηρεάζουν τους χρήστες στην υιοθέτηση μιας νέας τεχνολογίας. Μπορεί καινοτομίες να εμφανίζονται στην αγορά καθημερινά, ποιοι είναι όμως παράγοντες που καθορίζουν την τύχη τους? 35

36 Κεφάλαιο Η Ανάγκη των Ανθρώπων για Επικοινωνία Η επικοινωνία είναι μια διαδικασία που επιτρέπει στους ανθρώπους να αναπτύσσουν και να διατηρούν σχέσεις μεταξύ τους ανταλλάζοντας πληροφορίες, σκέψεις, ιδέες και συναισθήματα. Είναι μια έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου που είναι συνυφασμένη με κάθε του δραστηριότητα (Κούρτη 2003:25). Ο όρος επικοινωνία περιλαμβάνει επίσης, όλη τη διαδικασία μετάδοσης και ανταλλαγής μηνυμάτων μεταξύ ενός πομπού (άνθρωπος, ή ομάδα) και ενός δέκτη (άνθρωπος, ή ομάδα) καθώς και τα διάφορα τεχνικά μέσα που μπορεί να την υποστηρίζουν. Στις μέρες μας, ο κόσμος δουλεύει πολλές ώρες, με εξοντωτικούς ρυθμούς πολλές φορές, και ο ελεύθερος χρόνος του είναι ελάχιστος. Αυτό σημαίνει ότι δεν προλαβαίνει να δει την οικογένειά του, τους συγγενείς του ή τους φίλους του όσο θα ήθελε με αποτέλεσμα να αναζητά νέους τρόπους για να επικοινωνεί μαζί τους. Σε αυτή τη διαδικασία διατήρησης των οικογενειακών και φιλικών δεσμών έχουν συμβάλλει ιδιαίτερα οι εφαρμογές επικοινωνίας που προσφέρει το διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα και σε αυτή βασίζεται κατά κύριο λόγο η μεγάλη τους επιτυχία. Η ανάπτυξη των νέων μέσων επικοινωνίας και η εξέλιξη των παλαιότερων δημιουργούν νέες μορφές επικοινωνίας και πληροφόρησης αλλά και νέα είδη σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων. Το διαδίκτυο, όπως και το κινητό τηλέφωνο αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα της τεχνολογικής εξέλιξης, καθώς άνοιξαν το δρόμο για γρήγορους και φτηνούς τρόπους επικοινωνίας καταργώντας τα πλαίσια του χωροχρόνου. Οι άνθρωποι ανάλογα με το μέσο που χρησιμοποιούν για επικοινωνία και ανάλογα με τις δυνατότητές του, καλύπτουν διαφορετικές ανάγκες επικοινωνίας. Για άλλους λόγους δηλαδή χρησιμοποιούν το τηλέφωνο (κινητό ή σταθερό), που ικανοποιεί τις ανάγκες της άμεσης επικοινωνίας, για άλλους τον υπολογιστή, που μπορεί να καλύπτει ανάγκες εργασίας ή διασκέδασης και για άλλους λόγους διάφορες άλλες μορφές επικοινωνίας. Γενικά, οι άνθρωποι δείχνουν να έχουν αποδεχτεί τις νέες εξελίξεις στον τομέα της επικοινωνίας και σε σημαντικό ποσοστό τις αξιοποιούν στην καθημερινότητά τους καθώς διευκολύνουν την επικοινωνία τους. Οι ερευνητές αναζητούν συνεχώς νέους τρόπους διαμεσολαβημένης επικοινωνίας ώστε να υποστηρίξουν τις ανθρώπινες σχέσεις στα πλαίσια της διασκέδασης, με εύκολο και ουσιαστικό τρόπο. Στα πλαίσια αυτών των αναζητήσεων ο Agamanolis (2008) από το εργαστήριο μέσων της Ευρώπης (Media Lab Europe) έχει κάνει κάποιες ενδιαφέρουσες προτάσεις όπως το Breakout for Two και το tuna. Το πρώτο βασίζεται βασίζεται στην επικοινωνία δύο ή περισσότερων απομακρυσμένων 36

37 Κεφάλαιο 2 ανθρώπων μέσω ενός αθλήματος, όπως το ποδόσφαιρο ή το τένις και απαιτεί ειδική εγκατάσταση βιντεοπροβολής και τηλεπικοινωνίας σε έναν ελεύθερο χώρο. Το σώμα του χρήστη είναι το απαραίτητο εργαλείο σε αυτή την περίπτωση. Η αξιολόγηση του παιχνιδιού με χρήστες έδειξε ότι είναι ένας καλός τρόπος να γνωριστούν με τους αντιπάλους, να γίνουν καλύτεροι φίλοι και να διασκεδάσουν μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία. Εικόνα 14: Αριστερά: Στιγμιότυπο από το παιχνίδι Breakout for Two. Δεξιά: Η απαιτούμενη εγκατάσταση για να λειτουργήσει το Breakout for Two Το δεύτερο, το tuna, το οποίο χρησιμοποιεί τη μουσική σαν έναν εναλλακτικό τρόπο επικοινωνίας στους δρόμους μιας πόλης, φέρνει μια σειρά νέων εφαρμογών και πηγάζει από την ανάγκη των ανθρώπων για επικοινωνία βασισμένη στο περιεχόμενο (Chorianopoulos 2007a). Αντί ο καθένας να ακούει μόνο τη μουσική που έχει φορτώσει ο ίδιος στην συσκευή του, να έχει πρόσβαση και στις λίστες τραγουδιών άλλων ανθρώπων, που κυκλοφορούν σε μια λογική απόσταση και ακούν μουσική. Μια λίγο πιο εξειδικευμένη συσκευή από ένα MP3 είναι αρκετή για να επιτευχθεί ασύρματη σύνδεση μεταξύ των χρηστών και να γίνει η ανταλλαγή των δεδομένων. Η μουσική άλλωστε δηλώνει την ταυτότητα του κάθε ανθρώπου και είναι ένας τρόπος για να γνωρίζονται καλύτερα οι άνθρωποι μεταξύ τους (Chorianopoulos 2007a). Με τον ίδιο τρόπο και η τηλεόραση θα μπορούσε να προσφέρει μία κοινή εμπειρία μεταξύ κάποιων φίλων ή συγγενών και αφορμή για επικοινωνία. Η από κοινού παρακολούθηση κάποιου προγράμματος έστω και αν τους χωρίζει μεγάλη απόσταση, μπορεί να δημιουργήσει το αίσθημα ότι παρακολουθούν παρέα και να αποτελεί μία κοινή δραστηριότητα που θα τους ενώνει σε τακτά χρονικά διαστήματα. Άλλωστε η παρακολούθηση της τηλεόρασης τείνει να γίνει μία μοναχική διαδικασία καθώς ακόμα και μέσα στο ίδιο σπίτι υπάρχουν πολλές συσκευές με αποτέλεσμα ο καθένας να βλέπει το δικό του. 37

38 Κεφάλαιο Επικοινωνία Μέσω Διαδικτύου Μερικές δεκαετίες πριν, ήταν αδύνατον κάποιος να φανταστεί τον εαυτό του να κάθεται μπροστά σε μία οθόνη για να επικοινωνήσει με κάποιον, να ανταλλάξει δεδομένα ή να ενημερωθεί για την επικαιρότητα. Πλέον όμως όλα αυτά έχουν καταφέρει να ενσωματωθούν στην καθημερινότητα των χρηστών και να αποτελούν προέκταση των δραστηριοτήτων τους (Wellman et al. 2001). Το διαδίκτυο είναι γεμάτο ανθρώπους που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν άλλους ανθρώπους, να μοιραστούν τα ενδιαφέροντα τους, τις ανησυχίες τους, τις απορίες τους, να ενισχύσουν τις φιλίες τους και να συλλέξουν πληροφορίες. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι δημιουργούν μεταξύ τους δίκτυα επικοινωνίας, εκμεταλλευόμενοι τις διαθέσιμες εφαρμογές του διαδικτύου, και ανταλλάζουν απόψεις, βρίσκουν υποστήριξη σε ψυχολογικά θέματα (Whitty 2002), βρίσκουν απαντήσεις στις απορίες τους, συζητούν, εκπαιδεύονται και όλα αυτά επικοινωνώντας με άλλους ανθρώπους. Ειδικά τα κοινωνικά δίκτυα όπως το Facebook3 έχουν καταφέρει να αποτελούν για κάποιους τη μοναδική αιτία για να συνδεθούν στο διαδίκτυο (Boyd & Ellison 2007). Η χρήση και ο αριθμός των χρηστών σε αυτές τις κοινότητες αυξάνεται ραγδαία (Nielsen Company4 2010), καθώς λειτουργούν υποστηρικτικά στις ανθρώπινες σχέσεις βοηθώντας κυρίως στη διατήρηση, και όχι στην υποκατάσταση, των υπαρχόντων δεσμών και εν μέρει στη δημιουργία νέων (Boyd & Ellison 2007, Wellman et al. 2001). Η επιτυχία των ιστότοπων κοινωνικής δικτύωσης βασίζεται σύμφωνα με την Boyd & Ellison (2007) κυρίως στο γεγονός ότι οπτικοποιούν και οργανώνουν το κοινωνικό δίκτυο του κάθε χρήστη δίνοντας του τη δυνατότητα να δημιουργήσει τη «διαδικτυακή ταυτότητα του εαυτού του». Έτσι, ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει όποια εντύπωση θέλει για τον εαυτό του και να την αξιοποιήσει όπως εκείνος επιθυμεί. Τα «κοινωνικά παιχνίδια5» (social games) είναι μια ακόμη μορφή επικοινωνίας που ξεκινά από τα κοινωνικά δίκτυα και στόχο έχει να κάνει τους ανθρώπους, κυρίως τους φίλους να συμμετέχουν σε μία κοινή δραστηριότητα ενώ παράλληλα μπορούν να Σύμφωνα με πρόσφατη παγκόσμια έρευνα (δείγμα από 10 χώρες) της Nielsen Company4 (2010) ο μέσος χρόνος που αφιερώνει ένας χρήστης στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης είναι σχεδόν 5,5 ώρες το μήνα, νούμερο που σε σχέση με την περασμένη χρονιά αυξήθηκε κατά δύο ώρες. Επίσης, ο αριθμός των ενεργών χρηστών αυξήθηκε στο ίδιο χρονικό διάστημα κατά 30%. Έστω ότι μια ομάδα φίλων παίζει το γνωστό παιχνίδι FarmVille. Ο κάθε φίλος έχει τη δική του φάρμα και είναι υπεύθυνος για αυτή. Παράλληλα έχει τη δυνατότητα να ανταλλάζει δώρα με τους φίλους του, να τους ζητάει βοήθεια και να κερδίζει επεκτάσεις του παιχνιδιού ανάλογα με το πλήθος των φίλων που έχει. 5 38

39 Κεφάλαιο 2 επικοινωνούν. Η εξέλιξη αυτών των παιχνιδιών είναι ραγδαία και όλο και περισσότεροι άνθρωποι συμμετέχουν σε αυτά. Χαρακτηριστικά μία 31 ετών γυναίκα αναφέρει ότι «Με κάποιους φίλους επικοινωνώ περισσότερο μέσω της εφαρμογής από ότι μέσω . Έχει πολύ περισσότερη πλάκα από τα . Εννοώ ότι μπορείς να τους σκίζεις ενώ μαθαίνεις τα νέα τους.» (Washington Post 2010)6 Αμέσως μετά τα κοινωνικά δίκτυα η δεύτερη πιο δημοφιλής δραστηριότητα στο διαδίκτυο είναι τα κοινωνικά παιχνίδια ξεπερνώντας ακόμα και τα σύμφωνα με έρευνα της Nielsen Company (2010)7. Τα παιχνίδια είναι απλά, εύκολα και όλοι μπορούν να παίξουν χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια και ίσως αυτό να τα κάνει τόσο δημοφιλή. Επίσης, προωθούν την έννοια της συνεργασίας ενισχύοντας το αίσθημα της ομαδικότητας καθώς ο ένας έχει ανάγκη τη βοήθεια του άλλου για να συνεχίσει στο παιχνίδι. Είναι μια ευκαιρία για να μοιράζονται κοινές δραστηριότητες οι φίλοι μεταξύ τους. Οι χρήστες σύμφωνα με έρευνα της PopCap Games8 (2010) στην Αγγλία και την Αμερική είναι κυρίως γυναίκες γύρω στα 42. Ασχολούνται με αυτά περισσότερες από μία φορές την εβδομάδα ενώ συνολικά ο χρόνος που αφιερώνουν στα παιχνίδια αυτά αντιστοιχεί σχεδόν στο 40% του συνολικού χρόνου που αφιερώνουν στους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης. Το κάνουν επειδή όπως υποστηρίζει η πλειοψηφία έχει πλάκα και ενθουσιάζονται να συμμετέχουν, αποβάλλουν το στρες και απολαμβάνουν το αίσθημα της ανταγωνιστικότητας που δημιουργείται. Παράλληλα είναι ένας τρόπος για να επανασυνδέονται με παλιούς φίλους και κάνουν νέους. Ενδιαφέρον εύρημα της Herring (2004) συνολικά στις διαμεσολαβημένες επικοινωνίες, είναι ότι παρά την συνεχώς αυξανόμενη διαθεσιμότητα νέων πρακτικών επικοινωνίας όπως η βιντεοκλήση, το κείμενο παραμένει ο επικρατέστερος και δημοφιλέστερος τρόπος επικοινωνίας μέσω υπολογιστή. Βασικοί λόγοι όπως υποστηρίζει είναι το χαμηλό κόστος, η ευκολία παραγωγής και το γεγονός ότι είναι το πιο προσιτό μέσο στη διαμεσολαβημένη επικοινωνία. Σε αυτό το δεδομένο ίσως να βασίζεται και η επιτυχία των κοινωνικών δικτύων που βασίζονται στην ανταλλαγή γραπτών μηνυμάτων και περιεχομένου μεταξύ των χρηστών που θεωρούνται μεταξύ τους «φίλοι». Some friends and I communicate through the app more than we do through . It s a lot more fun than . I mean, you can kick their butt while we catch up about our lives

40 Κεφάλαιο Επικοινωνία Μέσω Κινητού Τηλεφώνου Τα κινητά τηλέφωνα έχουν γίνει ο αγαπημένος τρόπος επικοινωνίας πολλών ανθρώπων ανά τον κόσμο και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς τους. Προσφέρουν την άνεση και την ελευθερία στο χρήστη να μπορεί ανά πάσα στιγμή να επικοινωνήσει με όποιον θέλει είτε για να κανονίσει τις δουλειές του, είτε επειδή βρίσκεται σε κατάσταση έκτατης ανάγκης, ενισχύοντας το αίσθημα της ασφάλειας (Stefanopoulos 2009). Με τη βοήθεια των ασύρματων δικτύων επιτρέπουν την άμεση πρόσβαση στην πληροφορία και σε πλήθος εφαρμογών και υπηρεσιών που είναι διαθέσιμες μέσω του διαδικτύου. Σε μία έρευνά της στις 5 χώρες της ευρωπαϊκής ένωσης (Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία Ιταλία, Ισπανία) η εταιρία comscore (2010a) διαπίστωσε ότι το 34% των ανθρώπων που διαθέτουν κινητό τηλέφωνο, το χρησιμοποιούν για να συνδεθούν στο διαδίκτυο. Διαπίστωσε επίσης ότι τα κοινωνικά δίκτυα είναι ο δεύτερος δημοφιλέστερος προορισμός τους μετά το google, σημειώνοντας αύξηση των χρηστών μέσα σε ένα χρόνο της τάξης του 98%. Το πιο ενδιαφέρον εύρημα όμως είναι ότι όσοι χρησιμοποιούν το κινητό για να συνδεθούν στα κοινωνικά δίκτυα αφιερώνουν περισσότερο χρόνο σε αυτά από ότι όσοι χρησιμοποιούν τον υπολογιστή. Αντί για 32 λεπτά που είναι ο μέσος όρος για χρήση από υπολογιστή, αφιερώνουν μέχρι και 45 λεπτά, σημαντική διαφορά πιθανόν γιατί είναι πιο βολικό και γρήγορο να συνδεθούν μέσω κινητού και περισσότερες φορές. Όλα αυτά δείχνουν την αυξανόμενη δέσμευση του κοινού στις εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης που επιτρέπουν την επικοινωνία και τον διαμοιρασμό περιεχομένου. Αντίστοιχα όμως και οι εταιρίες εκμεταλλεύονται αυτή τη νέα τάση και σχεδιάζουν το περιεχόμενο τους έτσι ώστε να είναι προσβάσιμο και από το κινητό. Εκτός όμως από τα πρακτικά θέματα επικοινωνίας που λύνει ένα κινητό τηλέφωνο αποτελεί και ένδειξη κοινωνικής ταυτότητας και στυλ (Davie et al. 2004). Για τους παραπάνω λόγους, οι άνθρωποι δεν διστάζουν να ξοδεύουν πολλά χρήματα στα κινητά τηλέφωνα (συσκευές και λογαριασμούς) (Stefanopoulos 2009) πράγμα που επιβεβαιώνει και η έρευνα της ΕΕΤΤ (2009:8) που υποστηρίζει ότι η διείσδυση της κινητής τηλεφωνίας στον ελληνικό πληθυσμό φτάνει το 123% και ο συγκεκριμένος κλάδος είναι ο ταχύτερα αναπτυσσόμενος στην Ελληνική οικονομία. 40

41 Κεφάλαιο Οι Τάσεις στον Τρόπο Παρακολούθησης των Τηλεθεατών Παλαιότερα, η τηλεόραση αποτελούσε το κέντρο της προσοχής σε ένα σπίτι όταν ήταν ανοιχτή. Όλοι μαζεύονταν γύρω της για να δουν το πρόγραμμα και δεν έκαναν τίποτα άλλο από το να παρακολουθούν με προσοχή. Σιγά σιγά όμως, ο ρόλος της τηλεόρασης μέσα στο σπίτι άλλαξε. Οι άνθρωποι με την καθημερινή ενασχόλησή τους με την τεχνολογία έχουν αποκτήσει νέες συνήθειες διαχείρισης περιεχομένου και επικοινωνίας με αποτέλεσμα η παθητική μορφή της τηλεόρασης να μην τους αρκεί πια (Geiger 2009). Έχουν μετατραπεί, με τη βοήθεια του διαδικτύου, σε ενεργούς χρήστες που αναζητούν πληροφορίες, δημιουργούν και εκπέμπουν πολύ εύκολα το δικό τους περιεχόμενο (Sperring & Strandvall 2006). Άλλωστε, είναι πολύ υποψιασμένοι για το τι θα δουν και δύσκολα εντυπωσιάζονται με τα εκάστοτε προγράμματα που προβάλλει (Fusco & Perrotta 2008). Απαιτούν το περιεχόμενο να ταιριάζει στις προτιμήσεις τους, να το έχουν στη διάθεσή τους οποιαδήποτε χρονική στιγμή το θελήσουν και να έχουν πρόσβαση σε αυτό από διαφορετικές συσκευές (Macnamara 2008). Η τηλεόραση δεν αποτελεί πια το μοναδικό μέσο διασκέδασης. Το διαδίκτυο προβάλλει από επίσημους ή ανεπίσημους δικτυακούς τόπους ακριβώς το ίδιο περιεχόμενο με επιπλέον πληροφορίες και δυνατότητες. Οι παρακάτω πίνακες δείχνουν ποια πλατφόρμα προτιμούν περισσότερο οι άνθρωποι για να παρακολουθήσουν το περιεχόμενο που προβάλλει η τηλεόραση. Εικόνα 15: Αριστερά εμφανίζεται συνολικά η προτίμηση των χρηστών στην κάθε πλατφόρμα παροχής τηλεοπτικού περιεχομένου. Δεξιά εμφανίζεται η προτίμηση στην κάθε πλατφόρμα με βάση την ηλικία των ερωτηθέντων. (πηγή: comscore 2010b) Tα παραπάνω διαγράμματα επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι η τηλεόραση δεν αποτελεί πλέον το μοναδικό μέσο που παρέχει τηλεοπτικό περιεχόμενο στους χρήστες. Παρόλα αυτά διατηρεί ακόμα την αξία της, ακόμα και στις νεότερες ηλικίες που από νωρίς ασχολούνται με τις τεχνολογίες. Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζουν οι λόγοι που οι 41

42 Κεφάλαιο 2 άνθρωποι παρακολουθούν στο διαδίκτυο το τηλεοπτικό περιεχόμενο και σύμφωνα με τα ευρήματα της ίδια έρευνας έχουν να κάνουν περισσότερο με την ευκολία που τους παρέχει να τα έχουν στη διάθεσή τους οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Εικόνα 16: Οι λόγοι που οδηγούν τους ανθρώπους να παρακολουθούν το περιεχόμενο που προβάλλει η τηλεόραση και από το διαδίκτυο. (πηγή: comscore 2010b) Το περιεχόμενο των βίντεο που παρακολουθούν στο διαδίκτυο μπορεί να είναι το ίδιο με αυτό που προβάλλεται στην τηλεόραση, μπορεί όμως και να είναι σχεδιασμένο αποκλειστικά για προβολή στο διαδίκτυο. Στο διαδίκτυο οι χρήστες έχουν τη δυνατότητα να το μοιραστούν με άλλους προτείνοντας τους να το δουν, να αφήσουν τα σχόλιά τους, να διαβάσουν τα σχόλια των άλλων που έχουν δει το ίδιο βίντεο και να το βαθμολογήσουν με βάση το πόσο τους άρεσε. Ενδεικτικό παράδειγμα επικοινωνίας με βάση ένα βίντεο αποτελεί το youtube9 το οποίο δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες να διαβάζουν τα σχόλια των άλλων και να αφήσουν τα δικά τους Δυνατότητα Χρήστη να Δημιουργεί το Δικό του Περιεχόμενο Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δυνατότητες επικοινωνίας που προσφέρει το διαδίκτυο δεν περιορίζονται μόνο στην ανταλλαγή μηνυμάτων, αλλά επεκτείνονται στην ανταλλαγή ή δημοσίευση περιεχομένου ή ακόμα και στο σχολιασμό αυτού. Το διαδίκτυο προσφέρει το χώρο για τη διακίνηση και προβολή οπτικοακουστικού περιεχομένου που έχουν παράγει οι ίδιοι οι χρήστες και μάλιστα σύμφωνα με έρευνα της magid (2010) είναι το δημοφιλέστερο είδος οπτικοακουστικού περιεχομένου που παρακολουθούν οι χρήστες στο διαδίκτυο. Δεύτερα στην προτίμηση των χρηστών έρχονται τα μουσικά βίντεο, ενώ, τα τηλεοπτικά προγράμματα τρίτα με ποσοστό 33%

43 Κεφάλαιο 2 Αρκετοί υποστηρίζουν ότι διανύουμε την εποχή που οι άνθρωποι καταναλώνουν περισσότερο από ποτέ οπτικοακουστικό περιεχόμενο αφενός γιατί έχουν στη διάθεσή τους μεγάλη ποικιλία περιεχομένου για να διαλέξουν και αφετέρου, πολλά μέσα για να το επιτύχουν. Το 50% των χρηστών του διαδικτύου παρακολουθούν βίντεο στο διαδίκτυο με τους νεότερους (14-35) να κρατούν τα σκήπτρα στην συστηματική παρακολούθηση (magid 2010). Στην Αμερική, ο χρόνος που αφιερώθηκε το 2008 στην παρακολούθηση βίντεο στο διαδίκτυο αυξήθηκε 34% σε σχέση με τον περασμένο χρόνο και εξελίσσεται σε μια ενδιαφέρουσα δραστηριότητα (comscore 2009). Εικόνα 17: Τα δημοφιλέστερα είδη οπτικοακουστικού περιεχομένου που παρακολουθούν οι χρήστες στο διαδίκτυο (πηγή: magid 2010) Πρόκειται για μία τάση που σύμφωνα με τους ερευνητές επηρεάζει σημαντικά την εξέλιξη της τηλεόρασης καθώς ο ρόλος του χρήστη μεταβάλλεται από αυτόν του καταναλωτή σε παραγωγό περιεχομένου. Αντίθετα, στον κόσμο της τηλεόρασης αποκλειστικά επαγγελματίες του χώρου παράγουν και διανέμουν το τηλεοπτικό περιεχόμενο. Για αυτό κάποιοι (Janssen 2009) υποστηρίζουν ότι η αξιοποίηση της δημιουργικότητας των χρηστών από την τηλεόραση θα καταφέρει να καλύψει το χάσμα που έχει δημιουργηθεί με τα υπόλοιπα διαδραστικά μέσα. Η στάση των παραγωγών περιεχομένου απέναντι σε όλες αυτές τις εξελίξεις έχει ποικίλες εκφάνσεις. Σύμφωνα με έρευνες, τη διαδραστικότητα, σαν επιπλέον στοιχείο στο περιεχόμενό τους, τη βλέπουν με θετικό μάτι καθώς θεωρούν ότι θα αυξήσει τη δέσμευση του κοινού στο προϊόν τους. Από την άλλη δεν συμφωνούν με την ιδέα να προβάλλουν περιεχόμενο των χρηστών διότι πιστεύουν ότι δεν έχουν τις κατάλληλες προδιαγραφές για να δημιουργήσουν ένα αποτέλεσμα υψηλής ποιότητας όπως οι 43

44 Κεφάλαιο 2 επαγγελματίες του κλάδου. Άλλωστε μέχρι τώρα το κοινό συμμετέχει στην τηλεόραση με τρόπους που υπαγορεύουν οι ίδιοι οι παραγωγοί και έτσι θα ήθελαν να παραμείνει. (Janssen 2009) Που Οδηγεί η Τεχνολογία την Παρακολούθηση Η αναζήτηση μορφών εξέλιξης της παραδοσιακής μονόδρομης τηλεόρασης επηρεάζεται έντονα από τη μετάβαση στην ψηφιακή τηλεόραση. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η σύγκλιση10 της τηλεόρασης, του διαδικτύου και της κινητής τηλεφωνίας (Fusco & Perrotta 2008, Gambino 2009, Janssen 2009) είναι αναπόφευκτη για να στηριχθεί το μέλλον της πρώτης. Άλλωστε, όπως σημειώνει ο Jenkins (2001) «η ιστορία μας έχει διδάξει ότι τα παλιά μέσα δεν χάνονται» αλλά προσαρμόζονται στις απαιτήσεις της εποχής. Η σύγκλιση των μέσων όμως, δημιουργεί νέα δεδομένα στη διαμοίραση του τηλεοπτικού περιεχομένου καθώς πλέον μπορεί να προσφέρεται μέσα από πληθώρα εναλλακτικών δικτύων όπως το διαδίκτυο, τα δορυφορικά δίκτυα και οι ευρυζωνικές συνδέσεις και να είναι εξίσου προσβάσιμο από την τηλεόραση, το κινητό 11 και τον υπολογιστή. Αυτό σημαίνει όμως ότι ένα πρόγραμμα θα πρέπει να διαθέτει τον κατάλληλο συνδυασμό δομής (format) και περιεχομένου ώστε να προσαρμόζεται στα διαφορετικά πρότυπα μετάδοσης με επιτυχία (Fusco & Perrotta 2008). Όπως επισημαίνουν οι Schatz et al. (2007), τα κινητά τηλέφωνα εμπεριέχουν ήδη την έννοια της επικοινωνίας, που είναι ο πρωταρχικός τους στόχος, οπότε θα μπορούσαν να τη συνδυάσουν εύστοχα με το περιεχόμενο δημιουργώντας την «φορητή κοινωνική τηλεόραση». Όλα αυτά βέβαια δημιουργούν ένα εντελώς διαφοροποιημένο περιβάλλον ανταγωνισμού σε σχέση με το παρελθόν καθώς η αγορά τηλεοπτικού περιεχομένου θα διευρυνθεί με νέους παρόχους και το περιεχόμενο θα εμπλουτιστεί. Ο ανταγωνισμός της τηλεόρασης θα οξυνθεί καθώς οι άλλες πλατφόρμες παροχής τηλεοπτικού περιεχομένου θα προσφέρουν στοιχεία διαδραστικότητας. Άρα, η Η ψηφιακή σύγκλιση των μέσων επικοινωνίας αναφέρεται στη δυνατότητα μιας και μόνο συσκευής να παρέχει στο χρήστη περιεχόμενο των μέσων ενημέρωσης, τηλεφωνία και διαδικτυακές υπηρεσίες (Iosifidis 2002). Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι πρέπει να επικρατήσει μία συσκευή (τηλεόραση, υπολογιστής, τηλέφωνο) και να εξαφανιστούν οι υπόλοιπες, αλλά, ότι όλες θα πρέπει όλες να είναι σε θέση να υποστηρίξουν το σύνολο του ψηφιακού περιεχομένου που θα διακινείται (Jenkins 2001). 10 Η φορητή τηλεόραση έχει ιδιαίτερη δυναμική στην Ιταλία όπου εφαρμόζεται και το πρότυπο DVB-H (Digital Video Broadcasting - Handheld), κατάλληλο για προβολή τηλεοπτικού περιεχομένου σε φορητή συσκευή (MAVISE 2009)

45 Κεφάλαιο 2 τηλεόραση θα πρέπει να ακολουθήσει τις τάσεις, να εγκαταλείψει την παθητική της μορφή και να συνδεθεί στο διαδίκτυο γιατί «το διαδίκτυο μπορεί να είναι το μέλλον της τηλεόρασης όπως ακριβώς συνέβη και με την υποκατάσταση του τηλεφώνου από το διαδίκτυο» (Gambino 2009). Βέβαια οι εξελίξεις στην τεχνολογία δεν περιορίζονται μόνο στους τρόπους μετάδοσης του περιεχομένου και στην γενικότερη σύγκλιση που τείνουν τα μέσα, αλλά και στην εξέλιξη της ίδιας της συσκευής της τηλεόρασης. Οι τάσεις εξέλιξης της τηλεόρασης σε ένα διαδραστικό μέσο έχει γίνει αντιληπτή από τις εταιρίες κατασκευής των συσκευών οι οποίες εξοπλίζουν τις συσκευές τους τη δυνατότητα της ασύρματης σύνδεσης στο διαδίκτυο. Όπως είναι φυσικό, αυτό ανοίγει νέους ορίζοντες στη χρήση της συσκευής και δίνει τη δυνατότητα σε εταιρίες επικοινωνίας να δημιουργήσουν νέα δεδομένα στο χώρο της τηλεόρασης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της νέας τάσης είναι η σύμπραξη των εταιριών Skype και LG, Sony και Twitter. Μέσα στο 2010 οι τηλεοράσεις LG θα μπορούν να υποστηρίζουν την επικοινωνία μέχρι τριών ατόμων μέσω Skype. Επικοινωνία που υποστηρίζεται ανεξάρτητα από το αν παρακολουθούν κάποιο πρόγραμμα στην τηλεόραση και θα κυκλοφορήσει στην Αμερική. Κάτι αντίστοιχο θα ανακοινωθεί και από τη Sony. Παρατηρείται λοιπόν μία τάση για μεταφορά των κοινωνικών δικτύων από τον υπολογιστή στην τηλεόραση. Μένει να δούμε αν θα επικρατήσει αυτή η τάση ή θα οδηγηθούν στη δημιουργία νέων εφαρμογών για επικοινωνία από την τηλεόραση. Επειδή τα κοινωνικά δίκτυα έχουν ήδη μεταφερθεί στα κινητά τηλέφωνα, το πιο πιθανό είναι ότι δεν θα αργήσουν να εμφανιστούν και στην τηλεόραση. Εικόνα 18: Παρουσίαση της συνεργασίας των εταιριών Sony & Twitter 45

46 Κεφάλαιο 2 Ένας τρόπος για να ενισχύσει την εμπειρία παρακολούθησης που προσφέρει η τηλεόραση και να γίνει πάλι ελκυστική και ανταγωνιστική είναι να συνδυάσει το πρόγραμμά της με τη δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ απομακρυσμένων χρηστών που παρακολουθούν το ίδιο πρόγραμμα. Συνδυάζοντας αυτές τις δύο δημοφιλής στο κοινό τάσεις, σε συνδυασμό πάντα με άλλες διαδραστικές υπηρεσίες, μπορεί να ελπίζει ότι θα εξακολουθήσει να είναι η σημαντικότερη οθόνη του σπιτιού. Όπως όλα δείχνουν δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στο να δημιουργεί ελκυστικό περιεχόμενο αλλά να επεκτείνεται στους τρόπους που αλληλεπιδρά ο χρήστης με αυτό (Edsall 2008). Η απαραίτητη τεχνολογία υπάρχει και μένει να αξιοποιηθεί για να βγουν κερδισμένοι τόσο οι τηλεθεατές όσο και οι παραγωγοί. Οι πρώτοι θα ενισχύσουν την τηλεοπτική τους εμπειρία ενώ, οι τελευταίοι θα επιτύχουν αύξηση των κερδών τους δεδομένης της κρίσης που βιώνει τα τελευταία 2 χρόνια ( ) ο κλάδος λόγω της μείωσης των εσόδων του από τις διαφημίσεις Δυνατότητες Επικοινωνίας με τα Σημερινά Τηλεοπτικά Προγράμματα & Άλλους Τηλεθεατές - Case Study Είναι εμφανής η ανάγκη των ανθρώπων για επικοινωνία με όποιο μέσο είναι διαθέσιμο. Προσφέρει όμως και η τηλεόραση, με τα σημερινά προγράμματα που προβάλλει, τις ανάλογες δυνατότητες επικοινωνίας μεταξύ των τηλεθεατών ώστε να ενισχύει την παρακολούθηση και να αυξάνει την διασκέδαση των χρηστών? Αντίστροφα, αν οι εκπομπές δίνουν τη δυνατότητα στους τηλεθεατές να επικοινωνήσουν με αυτές και κατ επέκταση με τους υπόλοιπους τηλεθεατές που παρακολουθούν το ίδιο πρόγραμμα, δέχονται οι τηλεθεατές να συμμετέχουν? Με την παρακάτω έρευνα θα γίνει προσπάθεια να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα συλλέγοντας δεδομένα από την παρακολούθηση κάποιων ενδεικτικών εκπομπών και ερμηνεύοντας τα Ανάλυση Δομής Τηλεοπτικών Προγραμμάτων Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος που κάποια προγράμματα αξιοποιούν την τάση για πιο ενεργή συμμετοχή του κοινού στη ροή του προγράμματος, σε όσα φυσικά το επιτρέπει το περιεχόμενο. Παλαιότερα ζητούσαν από το τηλεοπτικό κοινό να στέλνει μηνύματα από το κινητό του ή να τηλεφωνεί για να αφήνει τα σχόλια του και πιθανότατα τα διάβαζαν κάποιοι άνθρωποι της εκπομπής που τα μετέφεραν στον παρουσιαστή. Τώρα πια σε αρκετές περιπτώσεις τα μηνύματα τα βλέπει άμεσα ο

47 Κεφάλαιο 2 παρουσιαστής της εκπομπής παίρνοντας ερεθίσματα από το κοινό που παρακολουθεί την εκπομπή του. Έτσι έχει τη δυνατότητα να απαντά ή σχολιάζει τα μηνύματα άμεσα ενώ μπορεί και να ικανοποιήσει συγκεκριμένα αιτήματα τηλεθεατών για προβολή συγκεκριμένων θεμάτων ή βίντεο. Ενδεικτικά μελετήθηκαν τρία διαφορετικά είδη εκπομπών για να εξεταστούν οι χρόνοι που αφιερώνουν σε κάθε κομμάτι του προγράμματός τους και να διαπιστωθεί πώς κατανέμουν το χρόνο τους, ποιος είναι ο ρόλος του τηλεοπτικού κοινού πώς μπορεί, αν μπορεί, να επηρεάσει τη ροή ενός προγράμματος και πώς αξιοποιούν τις νέες τεχνολογίες. Οι εκπομπές που μελετήσαμε είναι οι εξής: Μένουμε Ελλάδα (ΝΕΤ) καθημερινή μεσημεριανή (13:00-15:00) ταξιδιωτική εκπομπή με στιγμιότυπα και πληροφορίες για τα είδη της ελληνικής φύσης και με ιστορίες από τα ήθη και τα έθιμα του κάθε τόπου. Παρουσιάζουν οι Γιώργος Αμυράς και Ρένια Τσιτσιμπίκου. Η τηλεθέαση δεν ξεπερνά το 10%. Fatus Olus (Alpha) καθημερινό απογευματινό (18:00-19:00) τηλεπαιχνίδι γνώσεων με έναν παίκτη που πρέπει να αντιμετωπίσει 100 αντιπάλους που βρίσκονται στο στούντιο απαντώντας σωστά στις ερωτήσεις. Παρουσιάζει ο Σωτήρης Καλυβάτσης. Η τηλεθέαση κυμαίνεται μεταξύ 10-15%. Ράδιο Αρβύλα (Ant1) καθημερινή βραδινή (23:00-24:00) σατυρική εκπομπή. Παρουσιάζουν οι Αντώνης Κανάκης, Γιάννης Σερβετάς, Στάθης Παναγιωτόπουλος, Χρήστος Κιούσης. Η τηλεθέαση κυμαίνεται μεταξύ 20-25%. Επιλέχθηκαν οι παραπάνω εκπομπές γιατί αφενός δίνουν χώρο στο τηλεοπτικό κοινό που τις παρακολουθεί να εκφραστεί και να συμμετέχει κατά τη διάρκεια της εκπομπής, τουλάχιστον στην πρώτη και την τελευταία, και αφετέρου αντιπροσωπεύουν κατηγορίες τηλεοπτικών προγραμμάτων που προάγουν την επικοινωνία σύμφωνα με τα όσα έχουμε εξετάσει μέχρι τώρα. Η τηλεθέαση αν και είναι ένα νούμερο σημαντικό για την πορεία μιας εκπομπής, δεν αντικατοπτρίζει απαραίτητα την ελκυστικότητα του προγράμματος. Είναι πολλοί λόγοι που παίζουν ρόλο στην διαμόρφωση αυτού του μεγέθους όπως η ώρα προβολής, ο ανταγωνισμός, το περιεχόμενο και οι παρουσιαστές. Από την άλλη όμως, το στοιχείο της διαδραστικότητας, στα πλαίσια της επικοινωνίας της εκπομπής με το κοινό, είναι ένα μέγεθος που δεν ανακοινώνεται επίσημα ώστε να έχουμε εικόνα του όγκου αυτής της επικοινωνίας και κατ επέκταση δεν γνωρίζουμε το κατά πόσο επηρεάζουν την συνολική τηλεθέαση του προγράμματος. Αυτό σημαίνει ότι μέσα από τις μετρήσεις της συγκεκριμένης περιπτωσιολογικής μελέτης μόνο υποθέσεις μπορούν να διατυπωθούν 47

48 Κεφάλαιο 2 για το κατά πόσο και με ποιο τρόπο η δυνατότητα των τηλεθεατών να επικοινωνούν με την εκπομπή και κατ επέκταση με άλλους τηλεθεατές μπορεί να επηρεάσει την ελκυστικότητα του προγράμματος. Άλλωστε είναι πολλοί οι παράγοντες που παίζουν ρόλο στο αν θα επιδιώξει κάποιος τηλεθεατής επικοινωνία και δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν για κάποιους αυτή η δυνατότητα είναι και ο λόγος που παρακολουθούν το πρόγραμμα. Τα δεδομένα συγκεντρώθηκαν παρακολουθώντας δύο με τρία τυχαία επεισόδια από την κάθε εκπομπή και καταγράφοντας ακριβώς τους χρόνους που αφιερώνουν στο πρόγραμμα, στις διαφημίσεις και στην επικοινωνία/συμμετοχή του τηλεοπτικού κοινού στη ροή. Ας δούμε όμως τα αποτελέσματα για να γίνει σαφέστερη η δομή των σημερινών τηλεοπτικών προγραμμάτων που έχουν πιο σύγχρονη οπτική για το ρόλο του τηλεθεατή Μένουμε Ελλάδα Η εκπομπή Μένουμε Ελλάδα είναι συνολικής διάρκειας 11/2 ώρας και η δομή της βασίζεται στην επανάληψη του μοτίβου «παρουσιαστές-βίντεο» κατά μέσο όρο εννέα φορές σε μία εκπομπή. Όπως είναι φυσικό το άνοιγμα και το κλείσιμο της εκπομπής γίνεται πάντα από τους παρουσιαστές. Η διάρκεια των δύο ενοτήτων δεν είναι ίσα κατανεμημένη με τα βίντεο να καταλαμβάνουν σχεδόν τον τριπλάσιο χρόνο από τους παρουσιαστές στο σύνολο της εκπομπής (αυτός είναι και ο σκοπός της εκπομπής άλλωστε, να προβάλλει προορισμούς). Οι «παρουσιαστές» έχουν στην ουσία το ρόλο του συντονιστή ανάμεσα στα βίντεο. Κάθε ενότητα «παρουσιαστές» που ακολουθεί στην εκπομπή σπάνια ξεπερνά τα 3 λεπτά, ενώ όλες έχουν τον ίδιο ακριβώς σκελετό. Συγκεκριμένα ένα μικρό μέρος στην αρχή (30 1 ) είναι αφιερωμένο στον σχολιασμό του προηγούμενου βίντεο, το κυρίως μέρος (1-1,5 ) είναι αφιερωμένο στα μηνύματα που δέχονται από τους τηλεθεατές και το τρίτο και τελευταίο στην εισαγωγή του επόμενου βίντεο (30 1 ). Η επικοινωνία είναι ενσωματωμένη στη ροή του προγράμματος και εμπλουτίζει τη συλλογή των οδοιπορικών που παρουσιάζονται. Το γεγονός ότι το μεγαλύτερο χρόνο τους οι παρουσιαστές τον αφιερώνουν στην επικοινωνία τους με τους τηλεθεατές παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Απαντούν σε κάποια από τα ερωτήματα που τους στέλνουν, απευθύνουν χαιρετίσματα ονομαστικά σε τηλεθεατές, διαβάζουν μηνύματα με απόψεις ή προτάσεις τηλεθεατών για προορισμούς στον «αέρα» ενώ, μπορεί και να αδράξουν την ευκαιρία από κάποιο μήνυμα τηλεθεατή για να ευαισθητοποιήσουν τους υπόλοιπους για περιβαλλοντικά θέματα. Συγκεκριμένα η συνολική διάρκεια που αξιοποιούν τα μηνύματα των τηλεθεατών για να τα σχολιάσουν ή απλώς να τα μεταφέρουν αντιστοιχεί σχεδόν στο 48

49 Κεφάλαιο 2 43% του συνολικού χρόνου των παρουσιαστών ενώ μόλις στο 11% του συνολικού χρόνου της εκπομπής χωρίς τις διαφημίσεις. Εικόνα 19: Στιγμιότυπα από την εκπομπή "Μένουμε Ελλάδα" στη ΝΕΤ Όσον αφορά στην ενότητα βίντεο η διάρκεια της κάθε μιας διαφέρει και κυμαίνεται μεταξύ 3ων και 12 λεπτών, με μέσο όρο τα 6.5 λεπτά περίπου. Αξίζει όμως να δούμε λίγο πιο αναλυτικά τους χρόνους που αφορούν σε αυτή την εκπομπή. Συνολική διάρκεια εκπομπής: 90 λεπτά Διάρκεια διαφημίσεων: 9 λεπτά (μόλις το 10% του συνόλου της εκπομπής) Καθαρή διάρκεια εκπομπής (χωρίς διαφημίσεις): 81 λεπτά Συνολική διάρκεια βίντεο: 60 λεπτά Συνολική διάρκεια παρουσιαστών: 21 λεπτά Ο χρόνος των παρουσιαστών κατανέμεται ως εξής ανάμεσα στο σχολιασμό των βίντεο που προηγήθηκαν και ακολουθούν και στην άμεση επικοινωνία τους με τους τηλεθεατές: Επικοινωνία με τηλεθεατές: 9 λεπτά (43% του χρόνου των παρουσιαστών & 10% της συνολικής διάρκειας της εκπομπής) Σχολιασμός βίντεο: 12 λεπτά 13% 10% 10% Διαφημίσεις Επικοινωνία Βίντεο Σχολιασμός 67% Γράφημα 1: Η κατανομή του συνολικού χρόνου της εκπομπής «Μένουμε Ελλάδα» (ποσοστά επί του συνολικού χρόνου της εκπομπής) 49

50 Κεφάλαιο 2 43% 57% Επικοινωνία με τηλεθεατές Σχολιασμός των βίντεο που προβάλλονται Γράφημα 2: Η κατανομή του συνολικού χρόνου των παρουσιαστών στην εκπομπή Παρατηρούμε λοιπόν ότι σε αυτή την εκπομπή η άμεση επικοινωνία με τους τηλεθεατές έχει ιδιαίτερη θέση σε όλη τη διάρκεια της εκπομπής και αξιοποιείται σε σημαντικό βαθμό αποτελώντας μέρος της δομής της. Αυτή η επικοινωνία δίνει παλμό στην εξέλιξη της ροής και δημιουργεί την εντύπωση της παρέας που παρακολουθεί από κοινού τα βίντεο και στο ενδιάμεσο, μέσω των παρουσιαστών, μοιράζονται τα νέα τους και δηλώνουν την παρουσία τους. Άλλωστε χωρίς αυτή την επικοινωνία η εκπομπή θα επικεντρωνόταν στην απλή παρουσίαση των βίντεο. Ένα σημείο που δεν αναφέρθηκε παραπάνω είναι η ύπαρξη μιας λωρίδας στο κάτω μέρος της οθόνης καθ όλη τη διάρκεια της εκπομπής απ όπου περνάνε όλα τα μηνύματα που στέλνουν οι τηλεθεατές στην εκπομπή και έτσι τα βλέπουν και οι τηλεθεατές εκτός από τους παρουσιαστές. Το περιεχόμενο των μηνυμάτων έχει κυρίως να κάνει με προτάσεις προορισμών από τηλεθεατές που τους έχουν επισκεφθεί ή διαμένουν σε αυτούς ώστε να τους επισκεφθούν και άλλοι. Κάποιες φορές μεταφέρουν νέα από κάποιο τόπο για τις καιρικές συνθήκες για παράδειγμα ενώ άλλες φορές προειδοποιούν τους υπόλοιπους για κάτι που μπορεί να συνάντησαν και δεν τους άφησε καλή εντύπωση. Με αυτό τον τρόπο υπάρχει η αίσθηση ότι οι τηλεθεατές εμπλέκονται στην εκπομπή και ότι μπορούν να επικοινωνήσουν και με τους παρουσιαστές και με άλλους τηλεθεατές Fatus Olus Όσον αφορά στο τηλεπαιχνίδι Fatus Olus είναι συνολικής διάρκειας 55 λεπτών και στηρίζεται στην επανάληψη του μοτίβου ερώτηση-απάντηση αντιπάλων-απάντηση παίκτη-αποτέλεσμα για τον παίκτη-αποτέλεσμα για τους αντιπάλους-σχόλια. Η χρονική διάρκεια του κάθε μοτίβου είναι 1.5 με 2 λεπτά περίπου ανάλογα με την ερώτηση. Αυτό που επηρεάζει κυρίως τη συνολική διάρκεια του μοτίβου είναι ο χρόνος που θα κάνει 50

51 Κεφάλαιο 2 να απαντήσει ο παίκτης στην ερώτηση. Οι υπόλοιποι χρόνοι λίγο πολύ είναι σταθεροί από ερώτηση σε ερώτηση. Συντονιστής όλης αυτής της ροής είναι ο παρουσιαστής. Όταν κάποιον παίκτης ολοκληρώνει το παιχνίδι του είτε γιατί έχει χάσει είτε γιατί κέρδισε τους αντιπάλους ακολουθείται η διαδικασία της επιλογής νέου παίκτη από τους αντιπάλους, ακολουθεί η γνωριμία του με τον παρουσιαστή (1.5 λεπτό περίπου) και το παιχνίδι συνεχίζεται με την παραπάνω ροή. Η συμμετοχή του κάθε παίκτη διαρκεί όσο απαντά σωστά στις απαντήσεις και βγάζει εκτός παιχνιδιού τους αντιπάλους του. Δεν περιορίζεται αποκλειστικά σε ένα επεισόδιο αλλά μπορεί να επεκταθεί σε περισσότερα. Εικόνα 20: Στιγμιότυπα από το τηλεπαιχνίδι "Fatus Olus" του Alpha Συνολική διάρκεια εκπομπής: 55 λεπτά Διάρκεια διαφημίσεων: 14 λεπτά (σχεδόν το 25% του συνόλου της εκπομπής) Καθαρή διάρκεια εκπομπής (χωρίς διαφημίσεις): 40 λεπτά Σύνολο ερωτήσεων ανά επεισόδιο: περίπου Συνολική διάρκεια της συμμετοχής του κοινού στο στούντιο: 5 δευτ/ερώτηση (στην ουσία για να επιλέξουν απάντηση) και επιπλέον 25 δευτερόλεπτα αν ο παίκτης πάρει τη βοήθειά τους (αλλά συμμετέχουν μόνο δύο από τους 100). Εξετάζοντας τα δεδομένα που προκύπτουν από την παρακολούθηση του τηλεπαιχνιδιού εύκολα παρατηρούμε ότι οι τηλεθεατές δεν έχουν κάποιο τρόπο να επέμβουν στο παιχνίδι εκτός από το γεγονός ότι μπορούν να δοκιμάζουν τις γνώσεις τους ενώ το παρακολουθούν από το σπίτι. Ούτε μπορούν να διεκδικήσουν κάποιο έπαθλο ούτε να εκφράσουν γνώμη για τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις. Ενώ πρόκειται δηλαδή για ένα πρόγραμμα που προωθεί την επικοινωνία ανάμεσα στα άτομα που το παρακολουθούν δεν τους δίνει τη δυνατότητα να συμμετέχουν και να βοηθούν για παράδειγμα τον παίκτη που συμμετέχει ή να παίζουν παράλληλα από το σπίτι. Μόνο οι παίκτες που είναι στο στούντιο και αποτελούν τον αντίπαλο του παίκτη που διαγωνίζεται μπορούν να διαμορφώσουν την εξέλιξη του παιχνιδιού ανάλογα με τις απαντήσεις τους και να διεκδικήσουν κέρδη για τον εαυτό τους εφόσον ο παίκτης απαντήσει λάθος. Μπορούν επίσης μέσω μιας βοήθειας που έχει διαθέσιμη ο παίκτης να τον βοηθήσουν να βρει τη σωστή απάντηση. Αυτή είναι η συμμετοχή του κοινού που βρίσκεται στο στούντιο και είναι απαραίτητη για την εξέλιξη του παιχνιδιού. 51

52 Κεφάλαιο Ράδιο αρβύλα Το ράδιο αρβύλα είναι μια εκπομπή που διαρκεί ανάλογα με την ημέρα από 63 μέχρι 72 λεπτά περίπου. Η δομή της είναι λίγο πολύ καθορισμένη αλλά τα πλαίσια είναι χαλαρά και πολλές φορές οι παρουσιαστές ξεφεύγουν από το πρόγραμμα. Χωρίζεται σε 4 βασικές ενότητες. Πρώτη είναι η εισαγωγή, δεύτερη το κυρίως μέρος που περιλαμβάνει το σχολιασμό της επικαιρότητας με καυστικά σχόλια, προβάλλοντας επεξεργασμένα ή μη βίντεο από άλλες εκπομπές καθώς και την επικοινωνία με τους τηλεθεατές. Η τρίτη ενότητα περιλαμβάνει την προβολή αστείων βίντεο από το διαδίκτυο που έχουν στείλει οι τηλεθεατές δίνοντας στην ουσία σε εκείνους τηλεοπτικό χρόνο να προβάλλουν ότι έχουν επιλέξει ενώ, στην τέταρτη και τελευταία ενότητα της εκπομπής δίνουν την ευκαιρία σε νέους κυρίως μουσικούς να αναδείξουν το ταλέντο τους. Εικόνα 21: Στιγμιότυπα από την εκπομπή "Ράδιο Αρβύλα" του Ant1 Συνολική διάρκεια εκπομπής (κατά μέσο όρο): 67 λεπτά Διάρκεια διαφημίσεων: 17 λεπτά (25% του συνόλου της εκπομπής) - ο χρόνος των διαφημίσεων μεταβάλλεται ανάλογα με τον τελικό χρόνο της εκπομπής. Καθαρή διάρκεια εκπομπής (χωρίς διαφημίσεις): 50 λεπτά κατά μέσο όρο Άμεση επικοινωνία με τηλεθεατές: λεπτά συνήθως (6% στο σύνολο της καθαρής διάρκειας της εκπομπής) Συνολική διάρκεια συμμετοχής τηλεθεατών με βίντεο: 2 λεπτά (4% στο σύνολο της καθαρής διάρκειας της εκπομπής) Συνολική διάρκεια φιλοξενίας μουσικών συγκροτημάτων: 4-5 λεπτά 5% 25% 3% 6% Διαφημίσεις Επικοινωνία Συμμετοχή Φιλεξενία Μουσικών 61% Πρόγραμμα Γράφημα 3: Η κατανομή του χρόνου της εκπομπής «Ράδιο Αρβύλα» κατά προσέγγιση (ποσοστά επί του συνολικού χρόνου της εκπομπής) 52

53 Κεφάλαιο 2 Γενικά, πρόκειται για μια ακόμη εκπομπή που στηρίζεται έντονα στις νέες τεχνολογίες και τις αξιοποιεί προκειμένου να κάνει και τους τηλεθεατές από το σπίτι να νιώσουν ότι ανήκουν στην παρέα που βλέπουν στην οθόνη της τηλεόρασής τους και ότι μπορούν να εκφραστούν και να βρουν άμεση ανταπόκριση. Η άμεση επικοινωνία με τους τηλεθεατές γίνεται με αφορμή τα μηνύματα που στέλνουν και διεξάγεται σε δύο φάσεις, των 1.5 με 2 λεπτών, στο κυρίως μέρος της εκπομπής σε τυχαία σημεία κάθε φορά πιθανότατα για να κρατάνε σε αγωνία τους τηλεθεατές που θα περιμένουν να ακούσουν αν θα διαβάσουν το δικό τους μήνυμα. Οι παρουσιαστές στέλνουν ονομαστικά χαιρετίσματα, διαβάζουν αφιερώσεις, σχόλια, ευχές και ικανοποιούν επιθυμίες των τηλεθεατών για προβολή συγκεκριμένων βίντεο στην ίδια ή σε επόμενες εκπομπές. Αν συγκεντρώσουμε τους χρόνους που έχουν να κάνουν με τη συμμετοχή των τηλεθεατών στην εκπομπή με την προβολή των βίντεο που έχουν επιλέξει και την επικοινωνία τους με τους παρουσιαστές διαπιστώνουμε ότι αξιοποιείται σχεδόν το 10% του καθαρού χρόνου της εκπομπής. Ποσοστό ικανοποιητικό για να δημιουργήσει το αίσθημα της αλληλεπίδρασης των παρουσιαστών με το τηλεοπτικό τους κοινό. Ωστόσο πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι πρόκειται για μία εκπομπή γρήγορης ροής, με στόχο τη διασκέδαση των τηλεθεατών πράγμα που σημαίνει ότι τα νούμερα μπορεί να μην είναι συγκρίσιμα με αυτά άλλων ειδών προγραμμάτων που μπορεί να μην μπορούν να ενσωματώσουν αυτή τη μορφή επικοινωνίας Διαπιστώσεις Παρατηρούμε λοιπόν και μέσα από τα προγράμματα που εξετάσαμε παραπάνω ότι ο μέσος χρόνος που αφιερώνεται σε αυτή την επικοινωνία και για τις τρεις εκπομπές είναι κατά μέσο όρο το 6% της συνολικής διάρκειάς τους, με το υπόλοιπο 94% να διατηρεί την παθητική μορφή της τηλεόρασης. Πιο συγκεκριμένα τα ποσοστά που αφιερώνουν στην επικοινωνία οι εκπομπές που μελετήθηκαν φτάνουν μέχρι και το 10% της συνολικής διάρκειας της εκπομπής (βλ. Μένουμε Ελλάδα). Σε άλλες εκπομπές όμως τα ποσοστά αυτά μπορεί να διαφέρουν σημαντικά προς τα κάτω έως να αγγίζουν και το μηδέν (βλ. Fatus Olus). Πρόκειται για ένα στοιχείο που από τη μία εκφράζει το ενδιαφέρον των εκπομπών προς τα σχόλια και τις απόψεις του κοινού και από την άλλη, δείχνει το περιθώριο βελτίωσης σε αυτό το κομμάτι της συμμετοχής του κοινού. Αυτά όμως συμβαίνουν από την πλευρά των εκπομπών, Το τι ακριβώς συμβαίνει από την πλευρά των τηλεθεατών και κατά πόσο τους επηρεάζει η δυνατότητα επικοινωνίας στο αν θα παρακολουθήσουν ένα πρόγραμμα 53

54 Κεφάλαιο 2 δεν μπορούμε να το ξέρουμε με σιγουριά. Αφενός δεν δημοσιεύονται στοιχεία για τον όγκο συμμετοχής του κοινού σε μια εκπομπή και αφετέρου δεν μπορούν να συλλεχθούν από την παρακολούθηση του προγράμματος. Το μόνο που μπορούμε να πούμε με σχετική σιγουριά είναι ότι σε όποια εκπομπή δίνεται η δυνατότητα της επικοινωνίας, τόσο σε αυτές που μελετήθηκαν αλλά και γενικότερα, μία μερίδα του κοινού την εκμεταλλεύεται και συμμετέχει. Η επικοινωνία αυτή δεν φαίνεται να ενοχλεί το κοινό κατά την παρακολούθηση αλλά μπορεί και να τους αρέσει. Βέβαια αυτό δεν αποτελεί παρά ερμηνεία της συμμετοχής γιατί επιβεβαιωμένα στοιχεία δεν υπάρχουν. Παρόλα αυτά οι περισσότερες εκπομπές (ενημερωτικές, μαγκαζίνο, lifestyle) έχουν υιοθετήσει το στοιχείο της άμεσης επικοινωνίας οπότε αυτό ίσως εκφράζει την επιτυχία αυτή της επικοινωνίας. Άλλωστε ακόμα και για αυτούς που μπορεί να μην συμμετέχουν στην επικοινωνία, η αναφορά των μηνυμάτων των υπόλοιπων που παρακολουθούν δημιουργεί αυτόματα την αίσθηση ότι δεν παρακολουθούν μόνοι αλλά υπάρχουν και κάποιοι άλλοι εκείνη την ώρα που ασχολούνται με το ίδιο πρόγραμμα. Όσον αφορά στην δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ των τηλεθεατών, υποστηρίζεται μόνο από την εκπομπή Μένουμε Ελλάδα με τη βοήθεια της λωρίδας στο κάτω μέρος της οθόνης που εμφανίζει τα μηνύματα των τηλεθεατών. Αυτό βέβαια δημιουργεί ερωτήματα γιατί, ενώ ο κόσμος συμμετέχει με τα μηνύματα του και εκφράζεται μέσα από αυτή τη δυνατότητα, καμία άλλη εκπομπή δεν την έχει υιοθετήσει. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι το περιεχόμενο της εκπομπής είναι τέτοιο που επιτρέπει αυτή τη μορφή επικοινωνίας. Για παράδειγμα δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε μια εκπομπή ενημέρωσης όπου ο κόσμος θα έστελνε μηνύματα μόνο με απορίες για διάφορα θέματα. Κάτι τέτοιο δεν θα προωθούσε μια εποικοδομητική επικοινωνία μεταξύ των τηλεθεατών αλλά μάλλον σύγχυση. Πολύ ενδιαφέρον εύρημα αποτελεί επίσης το γεγονός ότι αν και όλες οι εκπομπές διαθέτουν ιστότοπο στο διαδίκτυο, δεν ενθαρρύνουν την επικοινωνία μεταξύ των χρηστών όπως συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό με τις καθημερινές σειρές που σημειώνουν επιτυχία. Πιο συγκεκριμένα, το τηλεπαιχνίδι γνώσεων Fatus Olus διαθέτει μία στατική σελίδα στο διαδίκτυο που περιλαμβάνει μόνο κάποιες πολύ βασικές πληροφορίες για το πρόγραμμα. Το ράδιο αρβύλα αν και κατά τη διάρκεια της εκπομπής προωθεί τους τηλεθεατές να επικοινωνήσουν, στην ιστοσελίδα δεν παρέχει καμία δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ των χρηστών. Η εκπομπή Μένουμε Ελλάδα διαθέτει έναν πλούσιο ιστότοπο με πληροφορίες και περιεχόμενο από τις εκπομπές και παρά το γεγονός ότι διαθέτει και ένα blog δεν αξιοποιείται σαν τόπος επικοινωνίας των τηλεθεατών. 54

55 Κεφάλαιο 2 Αντίθετα όμως, για τις δύο τελευταίες εκπομπές έχουν δημιουργηθεί σελίδες στον κοινωνικό ιστότοπο Facebook και η συμμετοχή των χρηστών είναι πολύ μεγάλη. Χαρακτηριστικά, το ράδιο αρβύλα έχει περίπου φίλους και πρέπει να είναι δημιουργία των παρουσιαστών ενώ το Μένουμε Ελλάδα έχει περίπου φίλους (στοιχεία Σεπτ 2010) και πιθανότατα είναι δημιουργία κάποιου τηλεθεατή που του αρέσει η εκπομπή. Στην δεύτερη περίπτωση η σημασία είναι πολύ μεγαλύτερη γιατί δείχνει την ανάγκη κάποιων ανθρώπων που μοιράζονται κοινά ενδιαφέροντα, όπως είναι τα ταξίδια, να επικοινωνούν μεταξύ τους και να ανταλλάζουν τις εμπειρίες τους. Επιβεβαιώνονται με αυτό τον τρόπο και τα λεγόμενα των Torpey (2008) και Geiger (2009) που υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι αναζητούν τρόπους να κοινωνικοποιηθούν μέσα από την τηλεόραση. Η συμμετοχή σε αυτή τη σελίδα είναι μεγάλη και οι χρήστες ανταλλάζουν φωτογραφίες και βίντεο από τα ταξίδια τους στην Ελλάδα. Αυτό δείχνει πόσο ισχυρό μέσο αποτελούν πλέον τα κοινωνικά δίκτυα έναντι των απλών ιστοσελίδων και πως μπορούν να βοηθήσουν στην επαφή των τηλεθεατών που τους ενώνει ένα κοινό ενδιαφέρον. Ίσως μια τέτοια εξέλιξη βέβαια να ήταν αναμενόμενη από τη στιγμή που αποτελούν το πιο διαδεδομένο τρόπο στη διαμεσολαβημένη επικοινωνία σήμερα και προσφέρουν μία μεγάλη ποικιλία δυνατοτήτων επικοινωνίας και δημοσίευσης περιεχομένου. 2.4 Παράγοντες που Επηρεάζουν την Αποδοχή των Νέων Τεχνολογιών Όπως είναι φυσικό, δεν είναι όλοι οι άνθρωποι το ίδιο ανοιχτοί και πρόθυμοι για να δεχτούν και να υιοθετήσουν οτιδήποτε νέο, είτε έχει να κάνει με ιδέα είτε με τεχνολογία. Προκειμένου λοιπόν οι ερευνητές να είναι σε θέση να μετρήσουν την προοπτική επιτυχίας ή την αποτυχίας μίας καινοτομίας αλλά και για να γνωρίζουν τους παράγοντες που επηρεάζουν στην υιοθέτησή της έχουν αναπτύξει θεωρίες που προσδιορίζουν αυτά τα δεδομένα. Η πιο γνωστή θεωρία είναι αυτή του Rogers (1995) που αναφέρεται στη διασπορά της καινοτομίας και με βάση ένα μοντέλο εξηγεί το πότε και το πώς μια νέα ιδέα, εφαρμογή ή τεχνική γίνεται αποδεκτή ή απορρίπτεται στο χρόνο από μια δεδομένη κοινωνία. Ρόλο στην υιοθέτηση μιας καινοτομίας παίζουν τόσο οι πεποιθήσεις και οι συμπεριφορές του ίδιου του ατόμου, όσο και το κοινωνικοοικονομικό του προφίλ. Δηλαδή, το φύλο, η ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, η εργασία και η οικονομική κατάσταση του ατόμου. Μαζί με το κοινωνικοοικονομικό προφίλ, στους εξωτερικούς παράγοντες που επηρεάζουν 55

56 Κεφάλαιο 2 την υιοθέτηση μιας καινοτομίας συγκαταλέγεται και η επιρροή των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Τα τελευταία διαμορφώνουν απόψεις για τα πλεονεκτήματα, τη συμβατότητα και την πολυπλοκότητα των καινοτομιών ασκώντας σημαντική επιρροή στους ανθρώπους. Πέρα από τη γνώμη και τα χαρακτηριστικά του ατόμου όμως σημαντικό ρόλο στην υιοθέτηση παίζουν και τα χαρακτηριστικά της ίδιας της καινοτομίας. Πέντε χαρακτηριστικά είναι αυτά που έχουν ξεχωρίσει και είναι τα εξής: Το ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα έναντι παρόμοιων ιδεών Η συμβατότητα με την καθημερινότητα του ατόμου Η περιπλοκότητα που πρέπει να είναι χαμηλή για να την υιοθετήσει ο χρήστης Η δυνατότητα να την δοκιμάσει για να αποφασίσει αν θα την υιοθετήσει ή όχι Η εμφάνιση της χρήσης της σε τρίτους για να προαχθεί η επικοινωνία γύρω από την καινοτομία και να διαμορφωθούν απόψεις. Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην περίπτωση της κοινωνικής τηλεόρασης είναι ότι μετατρέπει την παθητική μέχρι τώρα τηλεόραση σε ένα μέσο επικοινωνίας εξαλείφοντας την ανάγκη του συνδυασμού των διαφορετικών μέσων που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα. Η τηλεόραση είναι ένα μέσο άρρηκτα συνδεδεμένο με την καθημερινότητα των περισσότερων ανθρώπων. Άρα, η παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων δεν είναι μια ξένη διαδικασία. Αυτό που είναι πρωτόγνωρο είναι η εισαγωγή του στοιχείου της επικοινωνίας μέσα από την τηλεόραση. Αυτή λοιπόν η μετάβαση από την παθητική παρακολούθηση στην πιο ενεργητική είναι που πρέπει να γίνει με πολύ προσοχή. Επειδή το πλαίσιο χρήσης της τηλεόρασης είναι αρκετά διαφορετικό από αυτό του υπολογιστή, και επειδή είναι ένα μέσο που απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες η σχεδίαση θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο περίπλοκη και κατανοητή. Σύμφωνα με τον Rogers (1995) κάποιοι τείνουν να υιοθετούν αρκετά γρήγορα νέες ιδέες και τεχνολογίες ενώ, κάποιοι άλλοι τους ακολουθούν με πιο αργούς ή γοργούς ρυθμούς αντίστοιχα. Βασική συνάρτηση αυτής της τάσης όπως είναι φυσικό είναι η ηλικία. Οι νέοι και τα παιδιά τείνουν ευκολότερα να δοκιμάζουν και να υιοθετούν νέα πράγματα σε σχέση με τους μεγαλύτερους σε ηλικία. Έτσι, ο Rogers έχει χωρίσει τα άτομα σε πέντε κατηγορίες με βάση την ταχύτητα που προχωρούν στην υιοθέτηση μιας καινοτομίας. Όσο αριστερότερα στην καμπύλη βρισκόμαστε τόσο πιο σύντομα γίνεται η υιοθέτηση ενώ, όσο δεξιότερα πηγαίνουμε φτάνουμε σε εκείνους που είναι προσκολλημένοι στις παραδόσεις και δεν τους ενδιαφέρει τίποτα νέο. Αντίστοιχη εξέλιξη από αριστερά προς τα δεξιά έχει συνήθως και η ηλικία των καταναλωτών. Οι πέντε κατηγορίες ατόμων με βάση την στάση τους απέναντι στις καινοτομίες είναι οι εξής (από αριστερά προς δεξιά όπως φαίνονται στο σχήμα): 56

57 Κεφάλαιο 2 Οι καινοτόμοι (innovators) σπεύδουν να υιοθετήσουν μια καινοτομία Στην κατηγορία των καινοτόμων ανήκουν κυρίως νέοι άνθρωποι που βρίσκονται σε πολύ καλή οικονομική κατάσταση, ανήκουν στην υψηλή κοινωνική τάξη, είναι ιδιαίτερα κοινωνικοί και έχουν επαφή με την επιστημονικές πηγές. Οι γρήγοροι (early adopters) υιοθετούν πολύ γρήγορα μία καινοτομία Είναι κυρίως νέοι άνθρωποι με καλή οικονομική κατάσταση, έχουν υψηλό μορφωτικό επίπεδο, ανήκουν στα υψηλά κοινωνικά στρώματα και είναι πιο κοινωνικοί από την επόμενη κατηγορία. Σε αυτή την κατηγορία υπάρχουν και οι περισσότεροι καθοδηγητές (opinion leaders) που επηρεάζουν με τις απόψεις τους την γνώμη των υπολοίπων και παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση γρήγορης και ισχυρής άποψης. Τα άτομα συνδέονται με αυτούς και επηρεάζονται από τη γνώμη τους για το λόγο αυτό και είναι στο χέρι τους να αυξήσουν τη διασπορά μίας καινοτομίας (Valente & Davis 1999). Η πλειοψηφία που κινητοποιείται σχετικά γρήγορα (early majority) υιοθετούν μία καινοτομία μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Ο χρόνος υιοθέτησης διαφέρει σημαντικά από το χρόνο που μεσολαβεί στις δύο προηγούμενες κατηγορίες. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν κυρίως άνθρωποι που έχουν επαφή με άτομα της προηγούμενης κατηγορίας και βρίσκονται πάνω από την μεσαία κοινωνική τάξη. Οι καθοδηγητές σε αυτή την κατηγορία είναι πολύ λιγότεροι από την προηγούμενη αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν. Η πλειοψηφία που καθυστερεί (late majority) υιοθετούν μία καινοτομία όταν η πλειοψηφία μιας κοινωνίας την έχει υιοθετήσει. Είναι άνθρωποι με μικρή οικονομική δυνατότητα και ανήκουν συνήθως σε χαμηλότερες του μέσου κοινωνικές τάξεις και έχουν πολλούς ενδοιασμούς απέναντι στην καινοτομία. Οι βραδυπορούντες (laggards) οι τελευταίοι που υιοθετούν μία καινοτομία Πρόκειται κυρίως για άτομα μεγάλης ηλικίας, προσκολλημένα στις παραδόσεις. Έχουν την χαμηλότερη οικονομική δυνατότητα από όλες τις υπόλοιπες ομάδες και ανήκουν στα χαμηλά κοινωνικά επίπεδα. Η γνώμη τους δεν επηρεάζει κανέναν πέρα από τον πολύ κοντινό τους κοινωνικό κύκλο. 57

58 Κεφάλαιο 2 Εικόνα 22: Μοντέλο διάδοσης καινοτομιών σύμφωνα με τον Rogers Οι νέοι και τα παιδιά αποτελούν την πιο ελκυστική ομάδα απευθυνόμενου κοινού για τις νέες τεχνολογίες μιας και είναι οι αυριανοί χρήστες αυτών των τεχνολογιών. Γενικά, θεωρείται ότι οι νέοι και τα παιδιά οδηγούν την αγορά καθώς είναι πρόθυμοι να δοκιμάσουν και να υιοθετήσουν γρήγορα νέες τεχνολογίες (Δρόσσος 2004). Βέβαια σε κάθε περίπτωση το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν (Wilska 2003) αλλά και το γενικότερο κοινωνικό και οικονομικό τους προφίλ (Wilska & Pedrozo 2007) παίζει σημαντικό ρόλο στην υιοθέτηση νέων τεχνολογιών. Η τάση των νέων ανθρώπων προς την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών φαίνεται και από τα στατιστικά δεδομένα σχετικά με την παρακολούθηση τηλεοπτικού περιεχομένου ή βίντεο γενικότερα στο διαδίκτυο καθώς είναι εκείνοι που αφιερώνουν τις περισσότερες ώρες στην παρακολούθηση μέσω διαδικτύου, Αντίστοιχα είναι και τα αποτελέσματα και με τους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης οι οποίοι ξεκίνησαν να γίνονται δημοφιλής στις νεαρές ηλικίες και ακολούθησαν και οι υπόλοιποι. Σημαντικός παράγοντας στην υιοθέτηση μιας καινοτομίας είναι και η επικοινωνία. Ο τρόπος δηλαδή με τον οποίο οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με μία τεχνολογία και η πρώτη άποψη που σχηματίζουν για αυτήν. Οι δύο βασικοί τρόποι λοιπόν είναι τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και οι καθοδηγητές. Οι καθοδηγητές μπορεί να είναι επίσημα άτομα επιλεγμένα από την εταιρία ώστε να προωθήσουν την καινοτομία, μπορεί όμως να είναι και άτομα του κοινωνικού δικτύου του κάθε ανθρώπου, δηλαδή οι συγγενείς και οι φίλοι. Η άποψη που θα προωθήσουν βέβαια οι τελευταίοι δεν σημαίνει ότι θα είναι πάντα θετική. Η σημασία της επικοινωνίας μίας καινοτομίας επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι η έρευνα του Hansen (2006), για λογαριασμό του BBC, αποκάλυψε ότι οι κύριοι λόγοι που οι άνθρωποι δεν χρησιμοποιούσαν τις προσφερόμενες διαδραστικές υπηρεσίες ήταν η άγνοια τρόπου χρήσης, ο φόβος για επιπλέον χρέωση, η κακή πρότερη εμπειρία με το σύστημα και η αδιαφορία για τις υπηρεσίες. 58

59 Κεφάλαιο 2 Σύμφωνα με τους Abrahamson & Rosenkoph (1997) και Markus (1987), τα κοινωνικά δίκτυα του κάθε ατόμου είναι πολύ σημαντικά στην υιοθέτηση ή μη μιας καινοτομίας γιατί μέσα από αυτά τα άτομα αντλούν πληροφορίες. Για μια συσκευή κοινωνικής δικτύωσης για παράδειγμα αν οι άνθρωποι του κοινωνικού κύκλου του ατόμου την έχουν υιοθετήσει, τότε είναι πιο εύκολο να την υιοθετήσει το άτομο από ότι αν ο κύκλος του δεν την έχει αποδεχτεί. Ακόμα δηλαδή και αν ο περισσότερος κόσμος έχει υιοθετήσει μία καινοτομία αλλά ο κοινωνικός κύκλος του ατόμου δεν την έχει, τότε δεν είναι χρήσιμη για το άτομο. Αν όμως αντίθετα, το άτομο την έχει υιοθετήσει και ακολουθήσουν και τα υπόλοιπα μέλη του κοινωνικού του δικτύου τότε τα οφέλη για το άτομο αυτό αυξάνονται. (Δαρζέντα 2009) Σε αυτό το σημείο εμφανίζεται η έννοια της κρίσιμης μάζας (Mahler & Rogers 1999). Είναι ο αριθμός των ατόμων που έχουν υιοθετήσει μία καινοτομία και θεωρείται ικανός για να μπορέσει να επεκταθεί και στον υπόλοιπο πληθυσμό. Αν δεν υπάρξει αυτή η κρίσιμη μάζα, τότε η καινοτομία αποτυγχάνει. Ωστόσο, για τα κινητά τηλέφωνα η κρίσιμη μάζα δεν ήταν απαραίτητη για τη διασπορά της καινοτομίας όπως σημειώνουν οι Mahler & Rogers (1999) γιατί επέτρεπαν την επικοινωνία και με τα σταθερά τηλέφωνα. Αυτό σημαίνει ότι για να επικοινωνήσουν δύο χρήστες δεν είναι απαραίτητο να έχουν και οι δύο κινητό τηλέφωνο. Άρα, σε αυτή την περίπτωση η έννοια της κρίσιμης μάζας δεν έπαιξε ρόλο για την διασπορά της καινοτομίας. Στα πλαίσια της κοινωνικής τηλεόρασης όμως, η κρίσιμη μάζα είναι σημαντικός παράγοντας γιατί θα πρέπει και οι δύο χρήστες που θέλουν να επικοινωνήσουν να διαθέτουν την κατάλληλη συσκευή που θα μπορεί να συνδεθεί στο διαδίκτυο. Πράγμα που δεν φαίνεται να καθυστερεί μιας και οι νέες συσκευές της τηλεόρασης εξοπλίζονται με αυτά τα χαρακτηριστικά. Αυτό που μένει είναι να δημιουργηθούν και οι κατάλληλες εφαρμογές για να τα αξιοποιήσουν και να ενισχύσουν την παρακολούθηση και τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. 2.5 Συμπεράσματα Από την παραπάνω έρευνα (ανασκόπηση βιβλιογραφίας, case study, εφαρμογή του μοντέλου διασποράς της καινοτομίας του Rogers) προκύπτει ότι οι παράγοντες που επηρεάζουν την τηλεόραση στο να αναζητεί νέους τρόπους για να ικανοποιεί τους τηλεθεατές της και συγκεκριμένα παρέχοντας τη δυνατότητα επικοινωνίας χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες. Η πρώτη έχει να κάνει με τους ίδιους τους τηλεθεατές οι οποίοι είναι εξοικειωμένοι, μέσα από την ενασχόλησή τους με την τεχνολογία, με ποιο διαδραστικές 59

60 Κεφάλαιο 2 μορφές περιεχομένου. Η δεύτερη έχει να κάνει με την τεχνολογία η οποία επεκτείνεται και αναπόφευκτα στα πλαίσια της σύγκλισης των μέσων θα επηρεάσει και την τηλεόραση μετατρέποντας την σε ένα διαδραστικό μέσο ενώ η τρίτη σχετίζεται με την τάση της εποχής που διανύουμε και έχει να κάνει με την γενικότερη επιτυχία της διαμεσολαβημένης επικοινωνίας (λόγω του περιορισμένου ελεύθερου χρόνου για να φυσικές επαφές με τους ανθρώπους). Όλα αυτά συνιστούν το κατάλληλο υπόβαθρο ώστε να αναπτυχθούν συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης όμως, οι παράγοντες που επηρεάζουν την υιοθέτησή τους από τους χρήστες είναι πολλοί και βασίζονται τόσο στο προφίλ του ίδιου του ατόμου και στο κοινωνικό του περιβάλλον όσο και στην προώθηση που θα συνοδεύσει την αντίστοιχη καινοτομία. Η ταχύτητα με την οποία υιοθετείται επίσης μια καινοτομία διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Οι νέοι είναι πιο ανοιχτοί στο να δοκιμάζουν νέα πράγματα ενώ οι μεγαλύτεροι καθυστερούν η δεν προβαίνουν ποτέ στην ενέργεια της υιοθέτησης. Το σίγουρο είναι ότι και η τεχνολογία αυτή καθ αυτή παίζει ρόλο στο αν θα την αποδεχτούν οι χρήστες. Δεν αρκεί μόνο να είναι κάτι νέο, πρέπει να προσφέρει πλεονεκτήματα τα οποία θα εκτιμήσει ο χρήστης και με βάση αυτά, καθώς επίσης και την πολυπλοκότητα της καινοτομίας, θα επιλέξει εάν θα την υιοθετήσει ή όχι. Επίσης, η προώθηση που θα συνοδεύσει μία καινοτομία παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο αν θα προσχωρήσει στην υιοθέτησή της ο χρήστης. Σε κάθε περίπτωση για να θεωρείται επιτυχημένη μια καινοτομία θα πρέπει να την έχει υιοθετήσει η κρίσιμη μάζα ενός πληθυσμού, δείγμα ότι θα επεκταθεί και στον υπόλοιπο. Όσον αφορά τα αποτελέσματα της έρευνας στα τηλεοπτικά προγράμματα, διαπιστώθηκε ότι τα προγράμματα έχουν τη διάθεση να ανοίξουν ένα δίαυλο επικοινωνίας με τους τηλεθεατές τους προκειμένου να γνωρίζουν σε ποιους απευθύνονται και τι απόψεις έχουν για τα θέματα που παρουσιάζουν. Αν και αυτή η επικοινωνία είναι διαθέσιμη πολλά χρόνια τώρα και λειτουργούσε μέσω του τηλεφώνου δεν ήταν πολύ δημοφιλής πιθανόν γιατί τα μηνύματα έφταναν σε κάποιο τρίτο πρόσωπο της εκπομπής και πολύ σπάνια μεταφέρονταν στον αέρα. Μπορεί ακόμη και να ήταν και δύσκολο να «πιάσει» κανείς γραμμή για να μιλήσει. Τώρα όμως με τις νέες τεχνολογίες, είναι πολύ πιο εύκολο μέσα από τα γραπτά μηνύματα να επικοινωνήσει κανείς απευθείας με τον παρουσιαστή. Συνήθως έχει έναν υπολογιστή μπροστά του και βλέπει όλα τα μηνύματα που καταφτάνουν, ξεχωρίζει κάποια από αυτά, τα μεταφέρει στον αέρα και έτσι τα μοιράζεται με του υπόλοιπους τηλεθεατές. Μέσα από την παρατήρηση δεν μπορεί να διαπιστωθεί αν αυτή η δυνατότητα της επικοινωνίας επηρεάζει την απόφαση κάποιου να δει ή όχι το πρόγραμμα. Δεδομένης 60

61 Κεφάλαιο 2 όμως της συμμετοχής των τηλεθεατών με μηνύματα, μπορεί να ερμηνευτεί ως μια θετική δραστηριότητα η οποία δεν φαίνεται να ενοχλεί την παρακολούθηση. Τέλος, ένα ενδιαφέρον εύρημα είναι το γεγονός ότι την επικοινωνία των τηλεθεατών στα πλαίσια του διαδικτύου την έχουν αναλάβει οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης και συγκεκριμένα το Facebook. Παρά το γεγονός ότι διαθέτουν ιστοσελίδες στο διαδίκτυο οι αντίστοιχες εκπομπές, είτε δεν προσφέρουν εργαλεία επικοινωνίας είτε δεν χρησιμοποιούνται. Αυτό μπορεί να οφείλεται στην έλλειψη διαδραστικότητας που έχουν οι απλές ιστοσελίδες ή/και στο ότι μία σελίδα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπει τόσο την παρουσίαση περιεχομένου όσο και την άμεση επικοινωνία. Όσον αναφορά στο κατά πόσο ανταποκρίνεται ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης στις προτιμήσεις των χρηστών και κατά πόσο θα ήθελαν να το υιοθετήσουν, το τρίτο κεφάλαιο προσπαθεί να δώσει μία εικόνα μέσα από μία ποιοτική έρευνα στον ελληνικό πληθυσμό. Καταγράφονται οι προθέσεις υιοθέτησης διαφόρων ηλικιών καθώς και οι αιτίες της κάθε απόφασης, θετικής ή αρνητικής. Τα αποτελέσματα συγκρίνονται με αυτά άλλων αντίστοιχων ερευνών και εξάγονται συμπεράσματα για τις προθέσεις των χρηστών και τους παράγοντες που τους επηρεάζουν στην απόφαση. 61

62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 3 ΥΙΟΘΕΤΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ: Μια Έρευνα στην Ελλάδα Με βάση τα όσα έχουμε δει στις μέχρι τώρα έρευνες, παρατηρείται μια θετική ανταπόκριση του κόσμου στα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης και η πλειοψηφία είναι διαθέσιμη να τα υιοθετήσει στο μέλλον. Διαπιστώνεται όμως, ότι η πλειοψηφία των πειραμάτων αξιολόγησης αυτών των συστημάτων έχει γίνει σε δείγμα νέων ανθρώπων, κυρίως φοιτητές πανεπιστημίων ενώ, σε εξαιρετικές μόνο περιπτώσεις έχουν χρησιμοποιηθεί οικογένειες. Οπότε οι γνώμες που έχουν συγκεντρωθεί μέχρι στιγμής είναι από ανθρώπους που μένουν κυρίως μόνοι και ασχολούνται με την τεχνολογία. Τι συμβαίνει λοιπόν με τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες? Είναι πρόθυμες να υιοθετήσουν αυτά τα συστήματα? Ποιοι παράγοντες τους επηρεάζουν στην απόφασή τους? Στόχος λοιπόν της μελέτης που ακολουθεί είναι να διερευνήσει τη γνώμη όλων των ηλικιών στην Ελλάδα για τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης και να καταγράψει τα συμπεράσματα που θα προκύψουν. 62

63 Κεφάλαιο Ερευνητικά Ερωτήματα Τα βασικά ερωτήματα που θα προσπαθήσει να απαντήσει αυτή η έρευνα είναι τα εξής: 1. Ποιοι θα υιοθετούσαν αυτή την τεχνολογία και γιατί? 2. Τι θέματα τους προβληματίζουν σχετικά με αυτή τη μορφή επικοινωνίας? 3. Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την υιοθέτηση τέτοιων συστημάτων? 4. Προτιμάται η δημόσια έναντι της ιδιωτικής επικοινωνίας και γιατί? 3.2 Μεθοδολογία Δείγμα Στην έρευνα συμμετείχαν 49 άτομα εκ των οποίων τα 2/3 ήταν γυναίκες. Το δείγμα ήταν τυχαίο και αντιπροσωπευτικό του ελληνικού πληθυσμού και καλύπτει όλο το εύρος ηλικιών από την ηλικία των 11 ετών μέχρι και πάνω από τα 70 έτη. Οι ηλικιακές ομάδες που διακρίνονται σε αυτό το δείγμα είναι οι νέοι (11-25) που πηγαίνουν στο σχολείο ή το πανεπιστήμιο, οι νέοι εργαζόμενοι (26-40) που έχουν λίγα χρόνια σε κάποιο επάγγελμα και μπορεί να έχουν ή να μην έχουν δημιουργήσει δική τους οικογένεια. Ακολουθούν οι εργαζόμενοι (41-55) που στην συντριπτική πλειοψηφία έχουν δική τους οικογένεια, οι μεγαλύτεροι (56-70) που ετοιμάζονται να βγουν στη σύνταξη ή έχουν ήδη βγει και μπορεί να έχουν εγγόνια και οι ηλικιωμένοι (71+) που δεν εργάζονται και περνούν την ημέρα τους μόνοι ή με την οικογένεια και τα εγγόνια τους. Σημειώνεται ότι τα άτομα της τελευταίας ομάδας που συμπεριλήφθηκαν στην έρευνα είναι άτομα δραστήρια και κοινωνικά, συμμετέχουν στο Κ.Α.Π.Η της γειτονιάς τους και έχουν ποικίλα ενδιαφέροντα. Το 30% του δείγματος είναι ψηφιακά αναλφάβητοι και αφορά στους μεγαλύτερους των 60 ετών ανθρώπους που έχουν ολοκληρώσει ή ολοκληρώνουν τις εργασιακές τους υποχρεώσεις. Οι υπόλοιποι χρησιμοποιούν την τεχνολογία για διάφορους λόγους στην καθημερινότητά τους ή για τις ανάγκες της δουλειάς τους Δημιουργία πρωτοτύπων Προκειμένου να γίνει η συλλογή των απαραίτητων δεδομένων δημιουργήθηκαν σενάρια χρήσης για την κοινωνική τηλεόραση που προσπαθούν να ανταποκριθούν στο προφίλ της κάθε ομάδας. Δεδομένου ότι δεν υπήρχαν διαθέσιμα πρωτότυπα ή εφαρμογές κοινωνικής τηλεόρασης που να καλύπτουν αυτά τα προφίλ, σχεδιάστηκαν 63

64 Κεφάλαιο 3 κάποια πρωτότυπα που να τα ικανοποιούν. Με τη βοήθεια σεναρίων χρήσης σχεδιάστηκαν σε μορφή βίντεο τα πρωτότυπα και αποτέλεσαν μια ενδεικτική μορφή κοινωνικής τηλεόρασης που αποτυπώνει την εξέλιξη της επικοινωνιακής διαδικασίας και του παιχνιδιού μεταξύ των εικονικών χρηστών. Το περιεχόμενο στο οποίο βασίστηκαν οι διάλογοι των χρηστών είναι το δημοφιλέστερο (με βάση τα στοιχεία της AGB) καθημερινό τηλεπαιχνίδι γνώσεων για την περίοδο που διεξήχθει η έρευνα (πρώτο εξάμηνο 2009), (fifty-fifty) του τηλεοπτικού σταθμού Mega. Επιλέχθηκε ένα τηλεπαιχνίδι γνώσεων γιατί είναι ένα από τα δημοφιλέστερα είδη προγραμμάτων και γιατί οι τηλεθεατές βάζουν πολλές φορές τον εαυτό τους στη θέση του παίκτη, προσπαθούν να βρουν τις απαντήσεις και ονειρεύονται τι θα κέρδιζαν αν έπαιζαν εκείνοι (Boden 2007). Το πρόγραμμα που χρησιμοποιήθηκε για την ανάπτυξη των πρωτοτύπων είναι το Macromedia Flash MX Σε σχέση με τις προηγούμενες μελέτες, υπάρχει διαφορά στον τρόπο ανταλλαγής μηνυμάτων. Ο χρήστης δεν χρειάζεται να πληκτρολογήσει το μήνυμά του, παρά μόνο να το «πει» στο σύστημα και εκείνο θα το μετατρέψει σε γραπτό κείμενο. Επιλέχθηκε αυτή η μέθοδος εισαγωγής κειμένου γιατί η πληκτρολόγηση δεν είναι ευχάριστη για τα πλαίσια της τηλεόρασης. Επίσης, με αυτό τον τρόπο είναι στην ευχέρεια του χρήστη να διαβάσει τα μηνύματα και να συμμετέχει στη συζήτηση, σε αντίθεση με το αν επιλεγόταν ένα ανοιχτό κανάλι ήχου το οποίο μπορεί να κάλυπτε τον ήχο του προγράμματος. Όσον αφορά στην επιλογή της κατάλληλης απάντησης για τις ερωτήσεις, γίνετε με τη βοήθεια του τηλεχειριστηρίου της τηλεόρασης. Σημειώνεται ότι οποιαδήποτε χρονική στιγμή θελήσουν οι χρήστες μπορούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Τα πρωτότυπα που αναπτύχθηκαν σχετίζονται με την ιδιωτική και την δημόσια επικοινωνία μεταξύ των χρηστών. Η πρώτη περίπτωση περιλαμβάνει δύο εναλλακτικές εκ των οποίων η μία αφορά στην επικοινωνία μεταξύ απομακρυσμένων φίλων ή συγγενών και η άλλη στην επικοινωνία μεταξύ γιαγιάς και εγγονής. Η επικοινωνία διεξάγεται με την ανταλλαγή γραπτών μηνυμάτων μεταξύ χρηστών που γνωρίζονται μεταξύ τους και πρόσβαση σε αυτή έχουν μόνο όσοι συμμετέχουν στη συζήτηση. Οι εικονικοί χρήστες των πρωτοτύπων εκτός από τη δυνατότητα επικοινωνίας, μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στο παιχνίδι απαντώντας στις ερωτήσεις του παιχνιδιού και προσπαθούν να κερδίσουν ο ένας τον άλλον. Ενδεικτικά παρουσιάζονται παρακάτω οι βασικές οθόνες για την ιδιωτική επικοινωνία μεταξύ φίλων (αντίστοιχες είναι οι ενδεικτικές οθόνες της ιδιωτικής επικοινωνίας συγγενών). 64

65 Κεφάλαιο 3 Χώρος με στοιχεία για το παιχνίδι: ποια απάντηση επέλεξε ο χρήστης ποια οι φίλοι του ποιοι νίκησαν στην ερώτηση και ποιοι στο παιχνίδι συνολικά Χώρος προβολής του τηλεοπτικού προγράμματος Χώρος ανταλλαγής μηνυμάτων Όνομα χρήστη Φίλοι που συμμετέχουν στη συζήτηση και το παιχνίδι Μέχρι να ξεκινήσει το παιχνίδι οι φίλοι χαιρετιούνται μεταξύ τους ανταλλάζοντας μερικά μηνύματα. Σημειώνεται ότι δεν χρειάζεται να πληκτρολογούν τα μηνύματά τους γιατί υποθέτουμε ότι το σύστημα μετατρέπει την ομιλία σε κείμενο. 65

66 Κεφάλαιο 3 Μόλις το παιχνίδι ξεκινήσει μπορούν και οι τηλεθεατές από το σπίτι να συμμετέχουν σε αυτό έχοντας τη δυνατότητα ανά πάσα στιγμή να ανταλλάξουν μηνύματα. Με τη βοήθεια του τηλεχειριστηρίου μπορούν να επιλέξουν την απάντηση που θεωρούν σωστή και η επιλογή τους θα εμφανιστεί στο επάνω δεξί κουτάκι. Ο χρόνος που έχουν στη διάθεσή τους για να απαντήσουν είναι ίσος με το χρόνο που έχει για να απαντήσει ο παίκτης από το στούντιο. Μόλις ο παίκτης από το στούντιο κλειδώσει μία απάντηση, εμφανίζονται στο δεύτερο κουτάκι δεξιά οι απαντήσει των φίλων/συγγενών του χρήστη σε μορφή ποσοστού. Όταν δοθεί η σωστή απάντηση στο στούντιο, τότε εμφανίζονται τα ονόματα των φίλων που κέρδισαν την ερώτηση. Όταν ολοκληρωθούν όλες οι ερωτήσεις στο τελευταίο κουτάκι (το ροζ) εμφανίζεται ο νικητής του παιχνιδιού. Σε περιορισμένο βαθμό πρωτοτυποποιήθηκαν σενάρια χρήσης που αφορούν στην δημόσια επικοινωνία των τηλεθεατών. Με τη βοήθεια ενδεικτικών οθόνων έγιναν 66

67 Κεφάλαιο 3 αναφορές στη δυνατότητα των χρηστών να ανταλλάζουν σχόλια με αγνώστους, να παίζουν μαζί τους και να βοηθούν τους παίκτες στο στούντιο να απαντήσουν σωστά στην ερώτηση. Σε αυτή την περίπτωση όσοι παρακολουθούν το ίδιο πρόγραμμα έχουν εν δυνάμει (εφόσον χρησιμοποιούν την εφαρμογή) πρόσβαση στη συζήτηση και το παιχνίδι. Χώρος για τα σχόλια των τηλεθεατών Εικόνα 23: Ενδεικτική οθόνη δημόσιας επικοινωνίας που επιτρέπει σε όσους παρακολουθούν το ίδιο πρόγραμμα να ανταλλάζουν σχόλια μεταξύ τους. Εικόνα 24: Ενδεικτική οθόνη με τη δυνατότητα του τηλεθεατή από το σπίτι να βοηθήσει τον παίκτη στο στούντιο όταν πάρει τη βοήθεια του κοινού. Εικόνα 25: Ενδεικτική οθόνη για το παιχνίδι με τους άγνωστους τηλεθεατές που παρακολουθούν το ίδιο παιχνίδι και θέλουν να συμμετέχουν ενεργά. 67

68 Κεφάλαιο 3 Τα πρωτότυπα δεν περιέχουν λεπτομέρειες για το πώς συνδέεται κανείς στο σύστημα και για το πώς γίνεται η επιλογή των ανθρώπων που θα συμμετέχουν στο παιχνίδι και τη συζήτηση. Σε αυτή την φάση δεν κρίνεται απαραίτητη η ύπαρξη αυτών των στοιχείων καθώς μπορεί να τραβήξουν την προσοχή των υποκειμένων σε θέματα που δεν αφορούν άμεσα τη μελέτη Μέθοδος Συλλογής και Ανάλυσης Δεδομένων Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για τη συλλογή δεδομένων είναι ομάδες εργασίας Focus Groups (Morgan & Spanish 1984, Kitzinger 1995)- 2-5 ατόμων, κοντινής ηλικιακής ομάδας και ατομικές συνεντεύξεις. Η διεξαγωγή των ομάδων εργασίας και των συνεντεύξεων έγινε σε προσυμφωνημένο χώρο και χρόνο με τα υποκείμενα. Κυρίως, διεξήχθησαν στον εργασιακό και στον οικιακό τους χώρο των υποκειμένων ενώ, ορισμένες έλαβαν χώρα σε εξωτερικά σημεία που πληρούσαν κατάλληλες συνθήκες συζήτησης. Απαραίτητα εργαλεία για το όλο εγχείρημα ήταν ένας φορητός ηλεκτρονικός υπολογιστής για την προβολή του βίντεο και μια συσκευή ηχογράφησης. Όλες οι συνεντεύξεις ηχογραφήθηκαν για να μην χαθούν σημαντικά στοιχεία των διαλόγων αλλά και για να μην ενοχλούνται τα υποκείμενα από το γράψιμο και αποσπάται η προσοχή τους. Σε όλες τις περιπτώσεις ακολουθήθηκαν παρόμοια βήματα συλλογής δεδομένων. Η μόνη διαφορά ήταν τα πρωτότυπα σενάρια που καλούνταν να δουν και να σχολιάσουν οι χρήστες. Οι μικρότερες ηλικίες παρακολούθησαν το σενάριο της επικοινωνίας με φίλους/συγγενείς ενώ, οι μεγαλύτεροι (70+) το σενάριο επικοινωνία γιαγιάς-εγγονής. Σε κάθε περίπτωση όλοι οι συμμετέχοντες παρακολούθησαν κάποιο από τα δύο βίντεο της ιδιωτικής επικοινωνίας. Σε επιλεγμένες περιπτώσεις έγινε η προβολή και του δεύτερου πρωτοτύπου που αφορά στην δημόσια επικοινωνία. Πρώτο βήμα λοιπόν ήταν η συλλογή δεδομένων για τις καθημερινές τους συνήθειες και προτιμήσεις για την τηλεόραση με τη βοήθεια ενός αδόμητου ερωτηματολογίου. Ακολούθησαν ερωτήσεις σχετικά με το πώς τους ακούγεται η ιδέα, να συμμετέχουν πιο ενεργά στα τηλεπαιχνίδια γνώσεων και να επικοινωνούν με τη βοήθεια της τηλεόρασης με δικούς τους ανθρώπους ενώ βλέπουν κάτι κοινό. Το δεύτερο βήμα, ήταν η προφορική περιγραφή των σεναρίων χρήσης πριν την προβολή των βίντεο για να κατανοήσουν τα υποκείμενα τι θα ακολουθήσει. Κατά τη διάρκεια των βίντεοπρωτοτύπων γίνονταν οι κατάλληλες παρατηρήσεις σε καίρια σημεία για την καλύτερη κατανόηση των λεπτομερειών. Τρίτο και σημαντικότερο βήμα είναι η συζήτηση που 68

69 Κεφάλαιο 3 ακολουθούσε για τις εντυπώσεις που τους άφησε το σύστημα και για το ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσουν κάτι αντίστοιχο στο μέλλον. Η συγκεκριμένη έρευνα βασίζεται στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας (Strauss & Corbin 1990), στόχος των οποίων είναι η κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και των αιτιών που την προκαλούν. Η μεθοδολογία που επιλέχθηκε για να αναλυθούν τα δεδομένα είναι η ανάλυση του λόγου των υποκειμένων και στόχο έχει την ανάδειξη των θεματικών ενοτήτων που ανακύπτουν. 3.3 Ανάλυση Σε πρώτη φάση καταγράφονται τα στοιχεία που προέκυψαν από τους συμμετέχοντες στην έρευνα για τις συνήθειες και τις προτιμήσεις τους για την τηλεόραση. Η ανάλυση γίνεται για κάθε ηλικιακή ομάδα χωριστά και ο στόχος αυτής της διερεύνησης είναι να επιβεβαιωθούν ή να καταρριφθούν τα στοιχεία των μέχρι τώρα ερευνών. Σε δεύτερη φάση γίνεται η ανάλυση των στοιχείων σχετικά με την πρόθεση των υποκειμένων να υιοθετήσουν συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης. Τα ονόματα που χρησιμοποιούνται στην ανάλυση των δεδομένων δεν ανταποκρίνονται στα πραγματικά ονόματα των ανθρώπων που συμμετείχαν στην έρευνα για λόγους προστασίας των προσωπικών τους δεδομένων. Σε κάθε περίπτωση τα δεδομένα που προέκυψαν βασίζονται αποκλειστικά στο λόγο των υποκειμένων. Πρέπει να ληφθεί υπ όψη το γεγονός ότι μπορεί να αποκρύπτουν στοιχεία εκούσια ή ακούσια. Μπορεί δηλαδή να μην θέλουν να μοιραστούν για διάφορους λόγους στοιχεία που τους αφορούν, μπορεί όμως και να μην θυμούνται διάφορες ενέργειες ή συνήθειες γιατί γίνονται μηχανικά ή γιατί εκείνη τη στιγμή δεν τις ταυτίζουν με τις ερωτήσεις που τους τίθενται. Μια εθνογραφική μελέτη μπορεί να έδινε άλλα αποτελέσματα για τα ίδια άτομα. Έτσι, διατηρείται πάντα μια επιφύλαξη για τα αποτελέσματα Στοιχεία για τις Συνήθειες & τις Προτιμήσεις των Χρηστών Ηλικίες Το εύρος ηλικιών στο δείγμα που εξετάστηκε περιλαμβάνει μαθητές δημοτικού, γυμνασίου και φοιτητές. Στους νέους όπως έχει επιβεβαιωθεί και από άλλες έρευνες (Obrist et al. 2008, Adams 2000), η τηλεόραση χρησιμεύει κυρίως για διασκέδαση και για «παρέα» μέσα στο σπίτι. Η ενημέρωση σε αυτήν την ομάδα έχει χαμηλά ποσοστά 69

70 Κεφάλαιο 3 προτίμησης αφενός γιατί οι πολύ μικρές ηλικίες δεν ενδιαφέρονται τόσο για τα νέα και αφετέρου χρησιμοποιούν άλλες πηγές ενημέρωσης όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν «ενημέρωση από το Internet έχει όση χρειαζόμαστε!» (Γιώργος Φοιτητής) Τα μικρά παιδιά όταν παρακολουθούν τηλεόραση, ασχολούνται αποκλειστικά με αυτήν και δεν κάνουν άλλα πράγματα ταυτόχρονα στοιχείο που επιβεβαιώνεται από την έρευνα των Gunter et al. (1995). Το ίδιο συμβαίνει και με ένα μικρό ποσοστό φοιτητών, που μένουν με την οικογένειά τους, και οι οποίοι αν θέλουν παρέα στο σπίτι χρησιμοποιούν το ραδιόφωνο. Αντίθετα, οι φοιτητές που μένουν μόνοι τους, αναφέρουν ότι χρησιμοποιούν την τηλεόραση για «παρέα» στο σπίτι όσο κάνουν άλλα πράγματα ή όταν θέλουν να τους πάρει ο ύπνος. Όλοι υποστηρίζουν ότι παρακολουθούν τόσο μόνοι όσο και με παρέα τηλεόραση. Όταν παρακολουθούν με παρέα όλοι κάνουν σχόλια για αυτό που βλέπουν ή συζητούν για σχετικά ή μη θέματα. Ειδικότερα, οι φοιτητές κυρίως που μένουν μόνοι, αναφέρουν ότι συχνά επικοινωνούν με τους φίλους τους ή τους συγγενείς τους, όταν βλέπουν μόνοι τηλεόραση, μέσω τηλεφώνου, μηνυμάτων ή του διαδικτύου, για να σχολιάσουν αυτό που βλέπουν (εφόσον αρέσει και στο φίλο το ίδιο πρόγραμμα). Μαρία Μαθήτρια: «Πολλές φορές έχει τύχει να πάρω τηλέφωνο την αδερφή μου, να της πω γύρνα εκεί (το κανάλι) να σχολιάσουμε» Η Ασπασία (Φοιτήτρια) λέει ότι «στις διαφημίσεις, παίρνω τη φίλη μου τηλέφωνο και σχολιάζουμε» σχόλιο που επιβεβαιώνει και τον άτυπο κανόνα παρακολούθησης που κατέγραψαν σε μελέτη τους οι Oehlberg et al. (2006). Συγκεκριμένα ο κανόνας λέει ότι τα άτομα που παρακολουθούν παρέα ξέρουν σε ποια σημεία του προγράμματος να αρχίσουν την κουβέντα για να μην διακόψουν τη ροή. Στοιχείο που διαπιστώνεται ότι ισχύει και για κοινή παρακολούθηση από απόσταση. Όσον αφορά στα είδη τηλεοπτικών προγραμμάτων που παρακολουθούν για την πλειοψηφία τα δημοφιλέστερα είναι οι ξένες ταινίες, οι σειρές, τα ντοκιμαντέρ, και οι μεσημεριανές κοινωνικές εκπομπές. Τα τηλεπαιχνίδια γνώσεων δεν είναι στην κορυφή της λίστας τους. Λίγοι (από παιδιά και φοιτητές) τα παρακολουθούν από περιέργεια για να δουν τι θα καταφέρει ο παίκτης και για να δοκιμάσουν τις γνώσεις τους. Η πλειοψηφία σπάνια ασχολείται με αυτά γιατί τα θεωρεί «βαρετά» και «χωρίς ενδιαφέρον» όπως υποστηρίζει. Ωστόσο, αν τα πετύχουν τυχαία, καμιά φορά, τα παρακολουθούν και μπαίνουν στη διαδικασία να βρουν τις απαντήσεις. 70

71 Κεφάλαιο 3 Κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν τις επιλογές τους για τα τηλεπαιχνίδια είναι η σχεδίαση, η ροή και το περιεχόμενο του προγράμματος. Ακόμη και ο παρουσιαστής παίζει ρόλο στο αν θα τα παρακολουθήσουν, στοιχείο που επιβεβαιώνει και τα ευρήματα από την έρευνα του τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών (2008). Γενικότερα όμως, τα τηλεπαιχνίδια γνώσεων και ειδικά της χρονιάς που διεξήχθει η έρευνα (α εξάμηνο του 2009) δείχνουν να έχουν χάσει την προτίμηση του κοινού και αυτό φαίνεται και από τα στοιχεία της τηλεθέασης, σύμφωνα με την AGB. Γιώργος Φοιτητής: «τώρα δε βλέπουμε τηλεπαιχνίδια, ο εκατομμυριούχος ήταν καλό» Μπορεί να φταίνε τα χαμηλά χρηματικά ποσά που διεκδικούν οι παίκτες, οι ερωτήσεις που γίνονται και τα φτωχά σκηνικά σε αρκετές περιπτώσεις. Πιθανόν να επηρεάζει το γεγονός ότι υπάρχουν πάρα πολλά τηλεπαιχνίδια γνώσεων στην τηλεόραση, σε διάφορες ζώνες με αποτέλεσμα αυτό να γίνεται κουραστικό για τον τηλεθεατή. Σημαντικό εύρημα όμως, είναι ότι αρκετοί συμφώνησαν στο ότι συμμετέχοντας πιο ενεργά στα τηλεπαιχνίδια θα τα παρακολουθούσαν περισσότερο. Αυτές οι ηλικίες έχουν καλή έως πολύ καλή εξοικείωση με την τεχνολογία και την αξιοποιούν σε πολλούς τομείς, όπως η επικοινωνία, η διασκέδαση και η εκπαίδευση. Ο μόνος τρόπος που έχουν χρησιμοποιήσει κάποιοι από το δείγμα για να επικοινωνήσουν με κάποια εκπομπή είναι τα γραπτά μηνύματα από το κινητό για συμμετοχή σε κληρώσεις ή ψηφοφορίες. «Θεωρώ ότι και τη γνώμη μου να πω δεν θα ακουστεί, οπότε γιατί να την πω» λέει η Ελένη (Φοιτήτρια). Επίσης, υπήρξε και μία αναφορά σχετικά με ένα πρόγραμμα ειδοποιήσεων από την ΕΡΤ μέσω του διαδικτύου το οποίο υπενθυμίζει στους εγγεγραμμένους, με ηλεκτρονικό μήνυμα, να παρακολουθήσουν κάποια εκπομπή Ηλικίες Το συγκεκριμένο δείγμα απαρτίζουν εργαζόμενοι του δημόσιου τομέα κυρίως εκ των οποίων ένα μικρό ποσοστό έχει δημιουργήσει τη δική του οικογένεια. Οι κύριες χρήσεις της τηλεόρασης σε αυτές τις ηλικίες είναι τόσο για ψυχαγωγία όσο και για ενημέρωση. Τα ποσοστά ενημέρωσης/ψυχαγωγίας ποικίλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο ανάλογα με τα προσωπικά του ενδιαφέροντα και τον χρόνο που έχει για να διαθέσει. Η τηλεόραση μπορεί να λειτουργεί εξίσου και σαν παρέα στο σπίτι για τις γυναίκες κυρίως αυτών των ηλικιών όταν κάνουν διάφορες δουλειές του σπιτιού, όπως το μαγείρεμα και το σιδέρωμα που αναφέρουν κυρίως. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις 71

72 Κεφάλαιο 3 που υποστηρίζουν ότι «δεν ανοίγω την τηλεόραση για να περιφέρομαι στο σπίτι αλλά μόνο για να χαζέψω ή αν ξέρω ότι έχει κάτι που θέλω να δω» (Κατερίνα 30 ετών). Ελάχιστοι άνδρες αυτής της ομάδας χρησιμοποιούν πού και πού την τηλεόραση για «παρέα». Οι περισσότεροι υποστηρίζουν ότι «για φασαρία δεν την ανοίγω ποτέ, άμα είναι βάζω το ράδιο» (Μιχάλης 28 ετών). Παρακολουθούν και μόνοι και με παρέα, και η κλασική συνήθεια της παρέας είναι τα σχόλια. Κάποιοι, κυρίως άνδρες αναφέρουν ότι τυχαίνει να επικοινωνούν με φίλους τους από το τηλέφωνο ή το διαδίκτυο για αυτό που παρακολουθούν. Επίσης, αρκετοί άνδρες ανέφεραν ότι προτιμούν να παρακολουθούν τηλεόραση μόνοι τους γιατί θέλουν ησυχία επιβεβαιώνοντας έτσι, τα στοιχεία του Root (1986) για τη διαφορά στον τρόπο παρακολούθησης μεταξύ των δύο φύλλων. Τα αγαπημένα προγράμματα αυτής της ομάδας είναι σειρές, ταινίες, ειδήσεις, ενημερωτικές και ψυχαγωγικές εκπομπές και αθλητικά για τους άνδρες. Επίσης, αν και γενικά τους αρέσουν τα τηλεπαιχνίδια γνώσεων, λίγοι τα παρακολουθούν. Η πλειοψηφία τα αποφεύγει γιατί θεωρεί ότι πλέον δεν έχουν το ενδιαφέρον που είχαν στο παρελθόν. Αποσπασματικά αν τύχει όμως, τα παρακολουθούν για να ελέγξουν τις γνώσεις τους και να δουν τι θα καταφέρει ο παίκτης. Η ιδέα της πιο ενεργής συμμετοχής στα τηλεπαιχνίδια βρίσκει απήχηση σε λίγους συμμετέχοντες, καθώς όπως δηλώνουν δεν θα τους ενδιέφερε να ασχοληθούν με κάτι τέτοιο. Κώστας 30 ετών «Τηλεπαιχνίδια σπάνια παρακολουθώ, είναι βαρετά και ποτέ δεν τα βλέπω μέχρι το τέλος». Η πλειοψηφία των υποκειμένων του συγκεκριμένου δείγματος δεν έχει επικοινωνήσει με κανένα τρόπο με τους τηλεοπτικούς παρόχους. Ωστόσο, κάποιοι άνδρες δήλωσαν ότι έχουν εκφράσει τα παράπονά τους, μέσω τηλεφώνου ή μέσω , στο εκάστοτε κανάλι για την περιγραφή ποδοσφαιρικού αγώνα που πρόβαλλε, χωρίς φυσικά να έχουν ανταπόκριση Ηλικίες Το συγκεκριμένο δείγμα αποτελείται από εργαζόμενους στο δημόσιο τομέα και η πλειοψηφία έχει δημιουργήσει οικογένεια με παιδιά. Η κύρια χρήση της τηλεόρασης σε αυτή την ομάδα είναι για ενημέρωση και δευτερευόντως για ψυχαγωγία. Παρακολουθούν και μόνοι και με παρέα, κυρίως όμως συγκεκριμένες ώρες της ημέρας. Οι περισσότεροι υποστηρίζουν επίσης, ότι δεν χρησιμοποιούν την τηλεόραση για παρέα μέσα στο σπίτι αλλά, προτιμούν να την έχουν κλειστή και να ακούνε 72

73 Κεφάλαιο 3 ραδιόφωνο. Ελάχιστες εξαιρέσεις του δείγματος αναφέρουν ότι σχολιάζουν με φίλους τους στο τηλέφωνο αυτά που βλέπουν στην τηλεόραση. «Πάρα πολλές φορές τυχαίνει κάτι που θα δούμε στην τηλεόραση και ορμάει ο ένας ή ο άλλος στο τηλέφωνο και παίρνει τον άλλο και λέμε κοίτα αυτή» (κ. Χρήστος). Σημείο όμως το οποίο θα πρέπει να υπογραμμιστεί σε αυτή την περίπτωση είναι ότι δεν έχουν δική τους οικογένεια και κατ επέκταση υποχρεώσεις στο σπίτι, οπότε έχουν ελεύθερο χρόνο να ασχοληθούν με την τηλεόραση. κ. Αγγελική: «Με παρέα παρακολουθώ μόνο. Όταν είμαι μόνη μου η τηλεόραση δεν ανοίγει» κ. Ξένια: «Προτιμώ να ακούσω ραδιόφωνο όταν έχω ελεύθερο χρόνο παρά να δω τηλεόραση και αν δω τηλεόραση θα δω για ενημέρωση.» Τα προγράμματα που τους ενδιαφέρουν κυρίως είναι οι ειδήσεις, οι ενημερωτικές εκπομπές, οι ξένες και ελληνικές σειρές και τα αθλητικά. Τα τηλεπαιχνίδια γνώσεων δεν ελκύουν την πλειοψηφία του δείγματος γιατί δεν τους ξεκουράζουν και δεν βρίσκουν κανένα ενδιαφέρον παρακολουθούσαν σε αυτά. περισσότερο Μερικοί γιατί είχαν υποστηρίζουν περισσότερο ότι παλαιότερα ενδιαφέρον και λειτουργούσαν σαν παιχνίδι για αυτούς και τα παιδιά τους για να διασκεδάσουν. «Παλαιότερα με το γιο μου μπαίναμε στη διαδικασία να δούμε αν θα το βρούμε σωστά. Ο παίκτης δεν μας ενδιέφερε αν θα κερδίσει, πιο πολύ για προσωπική ικανοποίηση παίζαμε» (κ. Ξένια). Όπως είναι αναμενόμενο κανείς τους δεν έχει επικοινωνήσει με κάποιο τρόπο με μια εκπομπή ή με ένα κανάλι. Χρησιμοποιούν την τεχνολογία για τις ανάγκες της δουλειάς τους κυρίως και γενικά στρέφονται κατά των νέων τρόπων επικοινωνίας που έχουν εισάγει οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές Ηλικίες Σε αυτή την ομάδα ηλικιών βρίσκονται άνθρωποι που διανύουν τα τελευταία χρόνια στον εργασιακό τους τομέα ή έχουν ήδη βγει στη σύνταξη. Έχουν την δική τους οικογένεια, τα παιδιά τους είναι μεγάλα και κάποιοι έχουν εγγόνια. Η τηλεόραση για αυτές τις ηλικίες είναι τόσο πηγή ενημέρωσης όσο και διασκέδασης. Το δείγμα σε αυτή την ομάδα είναι περιορισμένο (λιγότερα από 10 άτομα) οπότε και τα αποτελέσματα πιθανόν να μην είναι εντελώς αντιπροσωπευτικά της ομάδας. 73

74 Κεφάλαιο 3 Οι άνδρες υποστηρίζουν ότι δεν χρησιμοποιούν την τηλεόραση για παρέα στο σπίτι παρά μόνο όταν πέφτουν στο κρεβάτι το βράδι και την έχουν αναμμένη μέχρι να κοιμηθούν. Επίσης, αυθόρμητα υποστήριξαν κάποιοι ότι οι γυναίκες τους την χρησιμοποιούν για παρέα στο σπίτι όταν κάνουν δουλειές, όπως υποστηρίζεται και από τις ίδιες. Τα προγράμματα που παρακολουθούν κυρίως είναι ντοκιμαντέρ, σήριαλ και ειδήσεις. Στην πλειοψηφία τους υποστηρίζουν ότι δεν έχουν επικοινωνήσει με κάποια εκπομπή για κανέναν λόγο. Γενικά, δεν επικοινωνούν με φίλους στο τηλέφωνο εκτός από ορισμένες περιπτώσεις όπως κάποιοι λένε «μόνο όταν βλέπω ποδόσφαιρο έχει τύχει να πάρω τηλέφωνο να πω δες αυτή τη φάση τίποτα άλλο» (κ.ευρυπίδης). Οι απόψεις για τα τηλεπαιχνίδια είναι μοιρασμένες, οι μισοί τα παρακολουθούν και τους ενδιαφέρουν και οι άλλοι μισοί όχι για λόγους που έχουν αναφερθεί και νωρίτερα. Το ίδιο συμβαίνει και με τις απόψεις σχετικά με την ενεργή συμμετοχή στα τηλεπαιχνίδια γνώσεων από το σπίτι Ηλικίες 71+ Οι άνθρωποι αυτής της κατηγορίας, δεν εργάζονται πλέον καθώς έχουν βγει στη σύνταξη. Αρκετοί ζουν μόνοι τους πια και ασχολούνται κυρίως με την οικογένειά τους, με τα εγγόνια, τα δισέγγονα τους και με τα δικά τους ενδιαφέροντα (βιβλία, μουσική) για να νιώθουν δραστήριοι και ενεργητικοί. Παρακολουθούν αρκετά τηλεόραση, για να ενημερώνονται και για να ψυχαγωγούνται μιας και έχουν αρκετό ελεύθερο χρόνο. Η τηλεόραση είναι για τους περισσότερους συντροφιά μέσα στην ημέρα, την έχουν πολλές ώρες αναμμένη (Obrist et al., 2008), και κατά περίπτωση μπορεί να είναι αναμμένη από το πρωί που θα σηκωθούν μέχρι το βράδι που θα πάνε για ύπνο. Φυσικά, υπάρχουν και οι εξαιρέσεις, που χρησιμοποιούν πολύ λιγότερο την τηλεόραση μέσα στην ημέρα ή μόνο για όταν θέλουν να ξεκουραστούν. κ. Τούλα: «ότι παίζει η τηλεόραση, τα βλέπω όλα γιατί την έχω για συντροφιά» κ. Βασιλική: «καμιά φορά την ανοίγω για να περνάει η ώρα» Για κάποιους άλλους λειτουργεί σαν «νανούρισμα» όπως λένε για τον μεσημεριανό ή βραδινό τους ύπνο. Όσοι μένουν μόνοι, όταν έχουν παρέα, προτιμούν να μην βλέπουν τηλεόραση για να περνούν πιο δημιουργικά το χρόνο τους μιλώντας με την παρέα. Οι υπόλοιποι βλέπουν εξίσου και με παρέα τηλεόραση. Τα προγράμματα που προτιμούν κυρίως να παρακολουθούν είναι τα ντοκιμαντέρ, τα σήριαλ και οι ειδήσεις. Οι ειδήσεις βέβαια, αν και αρκετοί τις παρακολουθούν κάποιοι 74

75 Κεφάλαιο 3 υποστηρίζουν ότι δεν θέλουν να τις βλέπουν και προσπαθούν να τις αποφεύγουν γιατί «δεν έχουν τίποτα ευχάριστο». Βέβαια, αν δεν έχουν κάτι άλλο να κάνουν παρακολουθούν ότι βρουν όπως λένε. Επίσης, η πλειοψηφία του δείγματος παρακολουθεί τα τηλεπαιχνίδια γνώσεων και αρκετές φορές προσπαθούν να βρουν τις απαντήσεις στις ερωτήσεις που τίθενται. Η πιο ενεργή συμμετοχή σε αυτά τα προγράμματα δεν τους ενδιαφέρει γιατί όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η κυρία Νίνα «τα παρακολουθούμε για να μάθουμε, για να περάσει η ώρα μας, όχι για να παίζουμε και εμείς στο παιχνίδι». Επίσης, κάποια υποκείμενα, κυρίως γυναίκες, έχουν προσπαθήσει να επικοινωνήσουν τηλεφωνικά με διάφορες εκπομπές για να πάρουν μέρος σε παιχνίδια που οργανώνουν χωρίς να καταφέρουν ποτέ να «βγουν στον αέρα». Λόγω του υψηλού τηλεφωνικού κόστους από τότε δεν προσπάθησαν ξανά Συνοπτικά αποτελέσματα για τις συνήθειες Οι χρήσεις της τηλεόρασης που αναφέρθηκαν στη συγκεκριμένη έρευνα είναι αυτές που έχουν βρεθεί και σε άλλες αντίστοιχες εθνογραφικές μελέτες. Οι νέοι την έχουν κυρίως για διασκέδαση και παρέα μέσα στο σπίτι στοιχεία που επιβεβαιώνουν οι έρευνες Obrist et al και Adams Οι άνθρωποι με οικογένεια την έχουν κυρίως για ενημέρωση και λιγότερο διασκέδαση ενώ οι μεγάλοι άνθρωποι την έχουν κυρίως για συντροφιά μέσα στο σπίτι και παράλληλα ψυχαγωγούνται ή ενημερώνονται κάτι που επιβεβαιώνεται από τη μελέτη των Obrist et al. (2008). Επίσης, επιβεβαιώθηκε το γεγονός ότι για αρκετούς είναι μέσο χαλάρωσης και ξεκούρασης όπως υποστηρίζει η μελέτη Adams (2000). Οι περισσότεροι χρήστες στη συγκεκριμένη έρευνα υποστήριξαν ότι δεν παρακολουθούν συνεχόμενα την οθόνη της τηλεόρασης όσο την έχουν ανοιχτή στοιχείο που προκύπτει και από τις μελέτες των Gunter et al. (1995) και Obrist et al. (2008). Πολύ συχνά κάνουν και άλλα πράγματα όπως δουλειές τους σπιτιού, τηλεφωνήματα, δουλειές στον υπολογιστή, διάβασμα βιβλίων και άλλα πολλά. Εμφανίστηκαν όμως και κάποιοι που υποστηρίζουν στη συγκεκριμένη έρευνα ότι όταν θέλουν παρέα χρησιμοποιούν το ραδιόφωνο και όχι την τηλεόραση στοιχείο που δεν είχε παρατηρηθεί μέχρι στιγμής. Επίσης, επιβεβαιώθηκε το στοιχείο της διαφοράς στον τρόπο παρακολούθησης ανδρών-γυναικών που έχουν εντοπίσει οι έρευνες Newcomb (1994) και Root (1986:25) σύμφωνα με τις οποίες οι άνδρες παραδέχτηκαν ότι προτιμούν να παρακολουθούν 75

76 Κεφάλαιο 3 μόνοι τους για να μην έχει φασαρία και αποσπάται η προσοχή τους ενώ αντίθετα, οι γυναίκες έχουν την τηλεόραση κυρίως για παρέα όσο κάνουν τις δουλειές του σπιτιού και παρακολουθούν αναπόσπαστες μόνο τα αγαπημένα τους προγράμματα. Προέκυψε ακόμη ότι όταν τα υποκείμενα παρακολουθούν με παρέα και όχι μόνα τους συνήθως θα σχολιάσουν αυτό που βλέπουν ή θέματα που σχετίζονται με αυτό στοιχείο που επίσης επιβεβαιώθηκε από τους Chorianopoulos & Lekakos (2008) και Oehlberg et al. (2006). Τέλος, την τάση να επικοινωνούν με απομακρυσμένους φίλους ή συγγενείς όταν παρακολουθούν ένα πρόγραμμα στην τηλεόραση έδειξαν οι νέοι του δείγματος Ανάλυση Δεδομένων μετά την Επίδειξη του Πρωτοτύπου Στην ανάλυση που ακολουθεί καταγράφονται τα συμπεράσματα από την ανάλυση του λόγου των υποκειμένων σχετικά με την στάση τους απέναντι στην κοινωνική τηλεόραση. Η ταξινόμηση των αποτελεσμάτων γίνεται με βάση τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν στην αρχή της μελέτης Ποιοι θα υιοθετούσαν αυτή την τεχνολογία και γιατί? Νέοι και παιδιά Πρόθυμοι να υιοθετήσουν νέα συστήματα επικοινωνίας μέσω της τηλεόρασης είναι οι νεότεροι του δείγματος, τα παιδιά και οι φοιτητές, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους εξέφρασαν θετική άποψη για αυτά. Αν και τους φάνηκε αρκετά προχωρημένη σαν ιδέα και αναρωτιόντουσαν αν μπορεί να υλοποιηθεί, όλοι ήταν διατεθειμένοι να το δοκιμάσουν και να το υιοθετήσουν αν τελικά τους ικανοποιούσε. Υποστήριξαν ότι τους αρέσει σαν ιδέα γιατί έχει περισσότερη πλάκα αυτός ο τρόπος παρακολούθησης από το να βλέπουν μόνοι τους καθώς «περνάει πιο ευχάριστα η ώρα». Για ορισμένους θα αποτελούσε ακόμη και κίνητρο ένα τέτοιο σύστημα για να παρακολουθήσουν τα προγράμματα που τώρα βρίσκουν «βαρετά». «Εμένα που δεν μου αρέσουν τα τηλεπαιχνίδια, μου φαίνεται πιο ενδιαφέρον έτσι...» λέει ο Στάθης (Φοιτητής). Άλλωστε «όλοι φανταστήκαμε τον εαυτό μας να παίζει σε ένα τηλεπαιχνίδι, και είναι δύσκολο ταλαιπωρία να πας και να παίξεις ζωντανά να σε δει όλη η Ελλάδα εκεί παίζεις και με τους φίλους σου και έχεις πραγματικές οθόνες είναι ωραίο ψυχαγωγικό» επισημαίνει ο Γιώργος (φοιτητής). Επίσης, αυτή η μορφή επικοινωνίας σύμφωνα με κάποιους αποτελεί έναν ευχάριστο τρόπο για να γεμίσουν τα κενά της αργής ροής του παιχνιδιού. Όπως λέει και η Μαρία (Μαθήτρια) «μέχρι να πει ο άλλος αν είναι σωστή ή λάθος η απάντηση να έχεις 76

77 Κεφάλαιο 3 ανταλλάξει δυο-τρεις κουβέντες με τους φίλους σου, να αξιοποιείς αυτόν τον χρόνο που είναι βαρετός.» Εκτός των άλλων, αυτό το σύστημα συγκεντρώνει όπως λένε τηλέφωνο και τηλεόραση σε ένα, κάτι που «βολεύει γιατί το τηλέφωνο πολλές φορές αποσυγκεντρώνει» (φοιτήτρια Ελένη). Για κάποιους άλλους είναι ένας πιο εύκολος τρόπος επικοινωνίας μιας και τηλεόραση έχουν όλοι, υπολογιστή όμως όχι. Έτσι, ενώσει δημιουργικά φίλους που βρίσκονται σε διαφορετικές πόλεις και δεν έχουν δυνατότητα να συναντηθούν από κοντά. Βιβή Φοιτήτρια: «Είναι πιο εύκολη η επικοινωνία έτσι, γιατί μπορεί να μην έχουν όλοι laptop για να επικοινωνήσεις με φίλους, ενώ τηλεόραση έχουν όλα τα σπίτια από μία τουλάχιστον.» Νέοι εργαζόμενοι Στους νέους εργαζόμενους οι απόψεις για την υιοθέτηση και χρήση αυτής της νέας τεχνολογίας διίστανται. Όσοι ασχολούνται ενεργά με τους υπολογιστές, περίπου οι μισοί ερωτηθέντες, έχουν θετική άποψη για την τεχνολογία και τις δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει, και κατ επέκταση έχουν θετική άποψη και για τα νέα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης. Θεωρούν ότι το τηλεπαιχνίδι αποκτά περισσότερο ενδιαφέρον και «πλάκα». Το βρίσκουν επίσης ως ένα νέο τρόπο επικοινωνίας με μακρινούς φίλους ή συγγενείς που δεν βλέπουν συχνά. Κώστας: «έχει πιο πολύ πλάκα από το να κάθεσαι να βλέπεις απλά πολλές φορές όταν παρακολουθείς ένα τηλεπαιχνίδι γνώσεων πετάγεσαι να πεις τη σωστή απάντηση οπότε είναι ωραίο.» Οι υπόλοιποι, που κατά βάση χρησιμοποιούν την τεχνολογία κυρίως για να καλύψουν τις ανάγκες της δουλειάς τους, αντιμετωπίζουν αυτή τη μορφή επικοινωνίας σαν έναν τρόπο απομόνωσης του ατόμου και απομάκρυνσής του από τον κοινωνικό του περίγυρο. Θα προτιμούσαν να έπαιζαν ζωντανά με τους φίλους τους παρά μέσω μιας απρόσωπης συσκευής. Υποστηρίζουν ότι η ανθρώπινη επαφή, που περιλαμβάνει όλο το πλαίσιο επικοινωνίας, εκφράσεις, τόνο φωνής, γλώσσα του σώματος, δεν μπορεί να αντικατασταθεί από γραπτά μηνύματα που «ο καθένας το διαβάζει διαφορετικά» (Μαρίνα). Μαρίνα: «Την τεχνολογία την έχω μόνο να με εξυπηρετεί σε κάποια πράγματα αναγκαία. Δεν τη βάζω πολύ στη ζωή μου.» 77

78 Κεφάλαιο 3 Μιχάλης: «Θα μου άρεσε να είναι η παρέα στο σπίτι και να παίζουμε ένα επιτραπέζιο. Θα με κούραζε κάτι τέτοιο (επικοινωνία και παιχνίδι μέσω τηλεόρασης), το θεωρώ αντικοινωνικό.» Παρόλα αυτά κάποιοι διατηρούν την αμφιβολία μέσα τους, για την περίπτωση που θα τους άρεσε κάτι τέτοιο και λένε ότι τουλάχιστον για εμπειρία ή αν το κανόνιζαν με φίλους θα συμμετείχαν. Υπήρχαν επίσης περιπτώσεις που η ιδέα της επικοινωνίας τους άρεσε ιδιαίτερα, αλλά, η εφαρμογή της σε ένα τηλεπαιχνίδι τελικά δεν θα τους έκανε να συμμετάσχουν γιατί δεν τους ενδιαφέρουν αυτά τα προγράμματα Εργαζόμενοι Στους εργαζομένους ηλικίας η εισχώρηση νέων τεχνολογιών γίνετε όλο και πιο δύσκολη. Παρότι έχουν εξοικειωθεί με την τεχνολογία των ηλεκτρονικών υπολογιστών και την χρησιμοποιούν σε καθημερινή βάση, τουλάχιστον στα πλαίσια της δουλειάς τους, είναι από τις ομάδες που υποστηρίζουν στην πλειοψηφία τους ότι δεν θα τους ενδιέφερε ένα τέτοιο σύστημα επικοινωνίας. Αφενός δεν ασχολούνται πολύ με την τηλεόραση και αφετέρου δεν το θεωρούν «επικοινωνία ουσίας» για να συμμετέχουν. Προτιμούν να επικοινωνούν από το τηλέφωνο, αν κάποιος είναι μακριά, παρά να κάθονται μπροστά σε μία οθόνη και να ανταλλάζουν μηνύματα, που ο καθένας τα ερμηνεύει όπως θέλει. Η διαμεσολαβημένη επικοινωνία, ιδιαίτερα μέσα από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή δεν τους αρέσει καθόλου και πιστεύουν ότι «θέλει τρόπο τέτοιας λειτουργίας και επικοινωνίας» (κ. Ξένια) στον οποίο έχουν μπει περισσότερο τα παιδιά όπως υποστηρίζουν. Φυσικό επόμενο είναι λοιπόν να μην τους ενδιαφέρει και η επικοινωνία μέσω τηλεόρασης. Το μόνο ενδιαφέρον σημείο που κάποιοι ξεχώρισαν και ίσως να συμμετείχαν καμιά φορά ήταν το κομμάτι από όπου μπορούσαν να βοηθήσουν τον παίκτη που παίζει στο στούντιο. Όσον αφορά στην ενεργητική συμμετοχή στο παιχνίδι προτιμούν τα πιο κλασικά παιχνίδια, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η κ. Αγγελική «θα προτιμούσα να παίζω ένα τάβλι». κ. Μερόπη: «με την τεχνολογία δεν έχω πρόβλημα, αν ήταν σε κάτι άλλο που με ενδιέφερε δεν θα είχα κανένα πρόβλημα σε αυτό το κομμάτι της επικοινωνίας όμως, δεν θέλω να συμμετέχω» Θετική άποψη από αυτή την ομάδα ηλικιών έχουν ελάχιστοι άνθρωποι, άνδρες κυρίως, που έχουν χρόνο και διάθεση για να παρακολουθήσουν τηλεόραση και τους αρέσει 78

79 Κεφάλαιο 3 να σχολιάζουν με φίλους από το τηλέφωνο. Χαρακτηριστικά αναφέρει ο κ. Χρήστος «εγώ επειδή έχω ένα κολλητό που τα γούστα μας ταιριάζουν πάρα πολύ, θα με ενδιέφερε κάτι τέτοιο». Το βρίσκουν σαν μία εναλλακτική που θα τους βοηθά να επικοινωνούν όποτε θέλουν. Βέβαια τους ενδιαφέρει περισσότερο η ιδέα του σχολιασμού με φίλους και «όχι κατ ανάγκη η συμμετοχή» τους σε ένα τηλεπαιχνίδι γνώσεων. Κάποιες κυρίες επισημαίνουν επίσης ότι ίσως να βοηθούσαν τον παίκτη που παίζει στο στούντιο επιλέγοντας τη σωστή απάντηση Εργαζόμενοι/συνταξιούχοι Στην περίπτωση των ανθρώπων που ανήκουν στις ηλικίες οι απόψεις είναι μοιρασμένες. Για κάποιους μια τέτοια εφαρμογή στην τηλεόραση είναι τελείως αδιάφορη και υποστηρίζουν ότι δεν θα συμμετείχαν. Κάποιοι άλλοι όμως βρίσκουν την ιδέα αρκετά ενδιαφέρουσα και λένε ότι «Θα μου άρεσε σαν ιδέα να συμμετέχω πιο ενεργά στα τηλεπαιχνίδια, ποιος δεν θα ήθελε» (κ. Πέτρος). Άλλωστε το «να μην χρειάζεται να ασχολείσαι με τηλέφωνο και extra συσκευές» (κ. Πέτρος) για να επικοινωνήσεις με κάποιον τους βολεύει. Επειδή όμως, η σχέση τους με την τεχνολογία (και συγκεκριμένα με τους υπολογιστές) δεν είναι και η καλύτερη θέλουν ο τρόπος που θα χρησιμοποιούν για να επικοινωνήσουν να είναι ο απλούστερος δυνατός καθώς αναφέρουν ότι «αν είχε κουμπιά να γράφεις δεν υπήρχε περίπτωση να ασχοληθώ» (κ. Πέτρος) Ηλικιωμένοι Σχετικά πρόθυμοι να υιοθετήσουν τέτοια συστήματα επικοινωνίας εμφανίστηκαν κάποιοι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας οι οποίοι υποστηρίζουν ότι αν μπορούσαν να τα χειριστούν ίσως να τα χρησιμοποιούσαν. «Είναι ωραίο αλλά η συνομιλία με προβληματίζει. Πώς ακριβώς θα γίνετε» λέει η κ. Πόπη, «Αν ήταν εύκολο ίσως να το έκανα» συμπληρώνει η κ. Βάσω. Γενικά, η επικοινωνία με άλλους ανθρώπους είναι κάτι που τους αρέσει και θα ήθελαν να συμμετέχουν «Αν βέβαια μου δινόταν η ευκαιρία ναι γιατί όχι» όπως χαρακτηριστικά λέει η κ. Χρύσα. Η τεχνολογία όμως που χρησιμοποιείται είναι κάτι που τους φοβίζει. Κάτι τέτοιο είναι βέβαια λογικό αφού η επαφή τους με αυτή είναι ελάχιστη και ως εκ τούτου δεν γνωρίζουν να τη χρησιμοποιούν. Η ιδέα άρεσε κυρίως στις γυναίκες αυτής της ηλικίας οι οποίες αν είχαν την κατάλληλη υποστήριξη και διάθεση ίσως να συμμετείχαν. Ορισμένες αποδέχονται επίσης, ότι αν διαδιδόταν κάτι τέτοιο αναγκαστικά θα προσαρμόζονταν. Υπήρχαν βέβαια και εκείνες που δεν θα συμμετείχαν σε ένα τέτοιο σύστημα γιατί όπως υποστηρίζουν χρειάζονται «γνώσεις και ηρεμία», στοιχεία που εκείνες δεν διαθέτουν στην ηλικία που βρίσκονται. 79

80 Κεφάλαιο 3 Άλλωστε χρησιμοποιούν την τηλεόραση για να χαλαρώσουν ή για παρέα οπότε κάτι τέτοιο δεν θα τους ήταν χρήσιμο. Βέβαια δεν έλειψαν και οι περιπτώσεις που τους φάνηκε πολύ δύσκολο να καταλάβουν πως λειτουργεί και πώς είναι δομημένη η σχεδίαση. Λίγο πολύ το ίδιο υποστήριξαν και οι άνδρες οι οποίοι δεν είναι διατεθειμένοι να συμμετέχουν. Σε κάποιους η ιδέα ήταν παντελώς αδιάφορη ενώ, σε κάποιους άλλους φάνηκε πολύ δύσκολο να προσανατολιστούν οπότε δεν θα έμπαιναν στη διαδικασία να συμμετάσχουν σε κάτι τέτοιο ΝΑΙ ΌΧΙ Γράφημα 4: Διάγραμμα που απεικονίζει με βάση την ηλικιακή ομάδα (οριζόντιος άξονας) πόσοι είναι διατεθειμένοι να δοκιμάσουν και να υιοθετήσουν το νέο σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης Θέματα που προβλημάτισαν τα υποκείμενα της έρευνας Στην νεότερη ομάδα επειδή οι συμμετέχοντες έχουν καλή εξοικείωση με τον υπολογιστή, σε αρκετούς, από τα παιδιά δημοτικού μέχρι τους φοιτητές, δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι μοιάζει με εκείνον. «Αυτήν την εικόνα την έχω συνδυάσει πιο πολύ με Η/Υ, είναι κοινό να βλέπεις μία εικόνα και να σχολιάζεις και αυτό το έχω ταυτίσει με τον Η/Υ» είπε η Χριστίνα (φοιτήτρια). Αρκετοί λοιπόν αναρωτήθηκαν για ποιο λόγο να υπάρχουν δύο συσκευές που θα κάνουν το ίδιο πράγμα και να μην γίνονται όλα από μία, τον υπολογιστή. Επίσης, η δυσκολία φορητότητας της τηλεόρασης προβλημάτισε εύστοχα ένα κοριτσάκι δημοτικού, η Γιώτα, που αναφέρει ότι «τον υπολογιστή μπορούμε να τον κουβαλήσουμε πιο εύκολα την τηλεόραση δεν μπορώ να την πάρω στο χωριό μου να μιλήσω με τους φίλους μου». Ανησυχίες προέκυψαν και για το κόστος λειτουργίας αυτής της εφαρμογής. Το μηδενικό κόστος όμως για την ανταλλαγή μηνυμάτων ήταν ένα θετικό σημείο του συστήματος που ανέδειξαν οι νέοι. Ο Γιώργος (φοιτητής) τονίζει ότι «αφού θα μπορείς να το κάνεις χωρίς sms δηλαδή τζάμπα, αυτό είναι καλό». Μόνο μία αναφορά έγινε στο γεγονός ότι ένα τέτοιο σύστημα απομονώνει τους ανθρώπους, κάτι το οποίο γρήγορα 80

81 Κεφάλαιο 3 αναθεωρήθηκε. Επίσης, αρκετοί ζήτησαν διευκρίνιση για το ποιοι έχουν πρόσβαση στα μηνύματα που θα ανταλλάζουν με τους φίλους τους καθώς δεν θέλουν να τα βλέπουν ξένοι άνθρωποι. Βασική προϋπόθεση βέβαια για τους περισσότερους είναι η ευκολότερη χρήση του συστήματος σε σχέση με τον υπολογιστή. Κανείς δεν είναι διατεθειμένος ενώ παρακολουθεί τηλεόραση να χρειάζεται να πληκτρολογεί τα μηνύματά του για να επικοινωνήσει «θα έχανα όλο το παιχνίδι άμα ήταν να πληκτρολογώ» (Ελένη φοιτήτρια). «Όσο λιγότερες ενέργειες χρειάζεται για να μιλάς από την τηλεόραση τόσο καλύτερα» (Στάθης, φοιτητής). Ανασφάλειες για το αν θα τους δημιουργούσε σύγχυση όλη αυτή η πληροφορία προέκυψαν σε μεμονωμένες περιπτώσεις. Η Ιωάννα (Φοιτήτρια) χαρακτηριστικά αναφέρει ότι «δεν ξέρω αν θα με μπέρδευε όλη αυτή η πληροφορία βέβαια αν το χρησιμοποιούσα λίγο θα το συνήθιζα σίγουρα». Θέματα για το καταλληλότερο είδος προγράμματος για επικοινωνία αναδύθηκαν σε αρκετές συζητήσεις. Τα θέματα που προβλημάτισαν τους νέους εργαζομένους είναι θέματα ιδιωτικότητας, ασφάλειας των προσωπικών τους δεδομένων και ανησυχίες για το κατά πόσο κάτι τέτοιο θα μείωνε την εμπειρία του παραδοσιακού τρόπου παρακολούθησης της τηλεόρασης καθώς μπορεί να αποσπούσε την προσοχή τους από το πρόγραμμα. «Με όλα αυτά θα χάνουμε την ουσία του παιχνιδιού ή της σειράς και θα αφοσιωνόμαστε στα σχόλια των άλλων» σημειώνει ο Χάρης. Θα τους ενδιέφερε επίσης η επέκταση του συστήματος επικοινωνίας και σε άλλα προγράμματα που άπτονται περισσότερο των ενδιαφερόντων τους, σημείο στο οποίο συμφώνησαν και οι εξαιρέσεις (άτομα που ήταν θετικά απέναντι στο σύστημα) της επόμενης ηλικιακής ομάδας. Τονίζουν ωστόσο ότι στις ταινίες, δεν θα ήταν καθόλου πρακτικό. «Όταν θέλεις να παρακολουθήσεις κάτι με προσοχή τότε είναι κουραστικό να επεμβαίνει κάποιος και να σου μιλάει» υποστηρίζει η Κατερίνα. Αναφορά έγινε και στο ότι «δεν είναι πρακτικό να ασχολείσαι με την τεχνολογία, όταν προσπαθείς να ξεκουραστείς να ηρεμήσεις από τη δουλειά» (Αντιγόνη). Επειδή, η τηλεόραση είναι τρόπος χαλάρωσης, για αρκετούς δεν είναι πρακτική μια επιπλέον ενασχόληση με την τεχνολογία. Όσον αφορά στα θέματα που προβλημάτισαν την ομάδα των εργαζομένων έχουν να κάνουν κυρίως με τη γενικότερη υιοθέτηση και χρήση τέτοιων συστημάτων και όχι με θέματα που έχουν να κάνουν με την χρήση αυτή καθαυτή. Η άρνησή τους για την υιοθέτηση τέτοιων συστημάτων βασίζεται στο γεγονός ότι η πλειοψηφία της ομάδας είναι εντελώς αρνητική στην διαμεσολαβημένη επικοινωνία ακόμα και μέσω υπολογιστή. 81

82 Κεφάλαιο 3 Στην επόμενη ηλικιακή ομάδα, 56-70, υπήρξε έντονη ανησυχία για το αν θα πρέπει να μάθουν να χρησιμοποιούν το Ίντερνετ και το πληκτρολόγιο γιατί δεν ήταν διατεθειμένοι να προβούν σε μια τέτοια διαδικασία. Επίσης, το κόστος και ο τρόπος πληρωμής ήταν θέματα που τους προβλημάτισαν όπως και το αν θα συνοδεύεται το σύστημα από γραπτές οδηγίες χρήσης για να μάθουν πως ακριβώς να το χρησιμοποιούν. Από τους ερωτηθέντες που ενδιαφέρονται για τέτοια συστήματα επικοινωνίας στις ηλικίες 70+ τα θέματα που τους προβλημάτισαν είναι η χρήση της τεχνολογίας. Ο εξοπλισμός και οι γνώσεις που θα χρειάζονται για να το λειτουργήσουν, αν για παράδειγμα «πρέπει να αγοράσεις και Η/Υ» όπως αναρωτήθηκαν κάποιες κυρίες. Επισημαίνουν ακόμη αρκετές κυρίες ότι «μόνοι μας δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε κάποιος πρέπει να μας δείξει» στοιχείο που δείχνει ότι η βοήθεια σε αυτή την ηλικία είναι απαραίτητη για να υποστηριχθεί οποιαδήποτε δική τους προσπάθεια για ενασχόληση με κάποια νέα τεχνολογία. Όσον αφορά στη γενικότερη σχεδίαση της οθόνης στην εφαρμογή, δεν προκάλεσε καμία αντίδραση σε όσους έχουν επαφή με τους υπολογιστές που εύκολα μπόρεσαν να αναγνωρίσουν όλες τις επιμέρους περιοχές χωρίς δυσκολία. Ακόμη και όσοι δεν ήταν πρόθυμοι να το υιοθετήσουν για διάφορους άλλους λόγους, η σχεδίαση τους ήταν κατανοητή. Στις μόνες περιπτώσεις που η σχεδίαση αποτελούσε πρόβλημα και μπέρδευε ήταν στα άτομα της τρίτης ηλικίας που δεν είχαν έλθει ξανά σε επαφή με αντίστοιχες οθόνες. Οι μόνες παρατηρήσεις που έγιναν στη σχεδίαση έχουν να κάνουν με την αναπαράσταση των χρηστών στην οθόνη. Οι περισσότεροι θα ήθελαν μία φωτογραφία δίπλα από το κάθε όνομα, ενώ ελάχιστοι θα προτιμούσαν την οπτική επαφή με τον συνομιλητή τους μιας και οι περισσότεροι δεν θα ήθελαν να είναι «στημένοι» και «φτιαγμένοι» όταν παρακολουθούν τηλεόραση για να εμφανιστούν στην κάμερα. 82

83 Κεφάλαιο 3 Ανησυχία για επιπλέον γνώσεις/εξοπλισμό και βοήθεια Μείωση τηλεοπτικής εμπειρίας Επέκταση σε άλλα είδη προγραμμάτων Κουραστικό Προστασία προσωπικών δεδομένων Σύγχυση Φορητότητα Απομόνωση Τρόπος εισαγωγής κειμένου Κόστος Ομοιότητα με Η/Υ 0 Παιδιά και νέοι Εργαζόμενοι Ηλικιωμένοι Νέοι εργαζόμενοι Εργαζόμενοι/συνταξιούχοι Γράφημα 5: Διάγραμμα που αποτυπώνει τα κύρια θέματα που προβλημάτισαν την κάθε ομάδα ηλικιών μετά την προβολή των βίντεο-πρωτοτύπων. 83

84 Κεφάλαιο 3 Ανησυχία για επιπλέον γνώσεις/εξοπλισμό και βοήθεια Μείωση τηλεοπτικής εμπειρίας Επέκταση σε άλλα είδη τηλεοπτικών προγραμμάτων Κουραστικό Προστασία προσωπικών δεδομένων Σύγχηση Φορητότητα Απομόνωση Τρόπος εισαγωγής κειμένου Κόστος Ομοιότητα με Η/Υ Γράφημα 6: Διάγραμμα που αποτυπώνει τα κύρια θέματα που προβλημάτισαν το σύνολο του δείγματος Θέματα που προέκυψαν έμμεσα από την ανάλυση Όπως συμβαίνει με όλες τις έρευνες που βασίζονται σε focus groups, πολλά θέματα που αφορούν το αντικείμενο που μελετάται προκύπτουν έμμεσα από την ανάλυση του λόγου των υποκειμένων χωρίς να έχουν διατυπωθεί ως απευθείας ερωτήσεις. Με βάση τα όσα είδαμε παραπάνω η αποδοχή αυτής της νέας τεχνολογίας από τους ανθρώπους φαίνεται να εξαρτάται από την ηλικία, από τη σχέση τους με την τεχνολογία, την οικογενειακή και επαγγελματική τους κατάσταση, τη γενικότερη σχέση τους με την τηλεόραση και τα δημογραφικά τους χαρακτηριστικά. Είναι φανερό ότι οι μικρότερες ηλικίες είναι πρόθυμες να δοκιμάσουν νέες ιδέες και να πειραματιστούν με αυτές. Το γεγονός ότι τα παιδιά και οι νέοι είναι πρόθυμοι να δοκιμάζουν νέες τεχνολογίες και ότι αποτελούν το ελκυστικό κομμάτι του απευθυνόμενου κοινού από τις εταιρίες αντίστοιχα επιβεβαιώνεται από μελέτες και έρευνες (Δρόσσος 2004). Όσο όμως η ηλικία αυξάνεται, περισσότεροι παράγοντες παίζουν ρόλο στο αν θα προβούν οι άνθρωποι στην υιοθέτηση νέων συστημάτων επικοινωνίας. 84

85 Κεφάλαιο 3 Τόσο η άποψη που έχουν για την τεχνολογία και για τις συνέπειές της στην ζωή των ανθρώπων, όσο και η γενικότερη άποψη που έχουν για την τηλεόραση και το περιεχόμενό της είναι στοιχεία που επηρεάζουν τις αποφάσεις τους σύμφωνα πάντα με τα όσα προέκυψαν από το λόγο των υποκειμένων που συμμετείχαν στην έρευνα. Χαρακτηριστικά η Κατερίνα (νέα εργαζόμενη) λέει ότι «η ποιότητα της τηλεόρασης έχει υποβαθμιστεί, άρα σε τι να συμμετέχουμε, στα κουτσομπολιά και στην εξευτέλιση του κόσμου». Από την άλλη δεν είναι όλα τα προγράμματα ενδιαφέροντα για όλους. Στην ηλικία των κυρίως, το είδος τηλεοπτικού προγράμματος στο οποίο εφαρμόζεται αυτή η μορφή επικοινωνίας αποτελεί σημαντικό παράγοντα υιοθέτησης. Για τις νεότερες ηλικίες τα τηλεπαιχνίδια γνώσεων αποτελούν ελκυστική μορφή προγράμματος χωρίς να ισχύει το ίδιο και με τις μεγαλύτερες ηλικίες οι οποίες δεν βρίσκουν σχεδόν κανένα ενδιαφέρον σε αυτά. Σημαντικό ρόλο παίζουν σε κάθε περίπτωση οι υποχρεώσεις του κάθε ανθρώπου, οικογενειακές και επαγγελματικές, που επηρεάζουν το χρόνο που αφιερώνουν στην τηλεόραση και κατ επέκταση σε ότι νέο την αφορά. Όσοι έχουν το χρόνο και τη διάθεση να παρακολουθήσουν τηλεόραση (όπως οι φοιτητές που μένουν μόνοι, ή οι εργαζόμενοι χωρίς οικογενειακές υποχρεώσεις) δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον στα συστήματα επικοινωνίας που ενισχύουν την τηλεοπτική τους εμπειρία. Στοιχείο που φάνηκε επίσης να επηρεάζει την υιοθέτηση νέων συστημάτων επικοινωνίας είναι τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των υποκειμένων. Οι άνθρωποι της επαρχίας δεν είναι τόσο διατεθειμένοι να μπουν σε μια διαδικασία διαμεσολαβημένη επικοινωνίας με τους φίλους τους. Προτιμούν να συναντηθούν μαζί τους για να κάνουν κάτι μαζί, ακόμα και να παρακολουθήσουν παρέα τηλεόραση, εφόσον οι αποστάσεις που τους χωρίζουν είναι μικρές, παρά να επικοινωνούν μέσω μιας οθόνης. Τις ίδιες απόψεις υποστηρίζουν και αρκετοί άνθρωποι της ηλικιακής ομάδας 41-55, που αν και μένουν σε μεγαλουπόλεις, προτιμούν πιο «παραδοσιακούς» τρόπους επικοινωνίας (προσωπική επαφή, τηλέφωνο). Αυτό ίσως να οφείλεται στο γεγονός ότι μεγάλωσαν με διαφορετικό τρόπο, πιθανόν στην επαρχία, και έτσι οι νέες μορφές επικοινωνίας σε συνδυασμό με την περιορισμένη χρήση της τεχνολογίας είναι αρκετά «ξένες» για αυτούς. Ενδιαφέρον στοιχείο που προκύπτει ακόμη είναι η επιβεβαίωση ύπαρξης του ψηφιακού αναλβαβητισμού, σημαντικός τεχνολογιών ειδικότερα και παράγοντας του απόρριψης συστήματος που γενικότερα μελετάται. Ως των νέων ψηφιακός αλφαβητισμός ορίζεται η ικανότητα του ατόμου να διαβάζει, να γράφει και να περιηγείται σε ψηφιακά περιβάλλοντα. Αυτό το φαινόμενο συναντάται ιδιαίτερα στις 85

86 Κεφάλαιο 3 ηλικίες πάνω από τα 55 έτη που οι άνθρωποι δεν έχουν έρθει σε επαφή με την τεχνολογία των ηλεκτρονικών υπολογιστών και άλλων αντίστοιχα ηλεκτρονικών συσκευών με αποτέλεσμα να μην γνωρίζουν να την χρησιμοποιούν και να δυσκολεύονται να κατανοήσουν διάφορα πράγματα που σχετίζονται με αυτά. Αν και κάποιοι είναι λοιπόν πρόθυμοι να ενημερωθούν και να συμμετέχουν στις νέες εξελίξεις αυτή η μορφή αναλφαβητισμού στέκεται εμπόδιο στις προσδοκίες τους. Υπάρχει λοιπόν ένα σύνολο παραγόντων που σχετίζονται με το προφίλ των υποκειμένων και επηρεάζουν σημαντικά τη στάση τους απέναντι στην πιθανότητα υιοθέτησης ενός συστήματος κοινωνικής τηλεόρασης. Οι παράγοντες αυτοί προκύπτουν έμμεσα από την ανάλυση του λόγου των υποκειμένων και είναι εξίσου χρήσιμοι στην διερεύνηση της πρόθεσης των υποκειμένων. Στο παρακάτω σχήμα απεικονίζονται συγκεντρωμένοι όλοι οι παράγοντες που έχουν προκύψει. Εικόνα 26: Οι παράγοντες που σχετίζονται με το προφίλ του κάθε υποκειμένου και φαίνεται να επηρεάζουν την γνώμη του για την κοινωνική τηλεόραση Δημόσια ή ιδιωτική συζήτηση και παιχνίδι Όσον αφορά στα δημόσια σχόλια ή στις προσωπικές συζητήσεις η πλειοψηφία των νέων προτιμά τις ιδιωτικές συζητήσεις με φίλους και τα σχόλια που ανταλλάζουν μεταξύ τους δεν θέλουν να τα βλέπουν οι υπόλοιποι τηλεθεατές. Τα δημόσια σχόλια είτε δεν τους ενδιαφέρουν όπως υπογραμμίζει και η Ιωάννα (φοιτήτρια) «Θα με ενδιέφερε να ακούω τις απόψεις του κύκλου μου, των φίλων μου. Δεν θα με ενδιέφεραν οι άσχετες απόψεις», είτε πιστεύουν ότι θα είναι τόσα πολλά που θα γίνεται «χαμός» και θα είναι δύσκολη η παρακολούθησή τους. 86

87 Κεφάλαιο 3 Βαγγέλης Φοιτητής: «από την εμπειρία μου στο IRC, αν δεν έκανες προσωπικό channel και έμπαινες σε κάποιο με πολύ κόσμο όπου όλοι μιλούσαν με όλους, γινόταν χαμός και χάνεις το ποιος απαντάει σε ποιον». Από την άλλη, αρκετοί νέοι κυρίως υποστηρίζουν ότι θα ήθελαν να βλέπουν τα σχόλια των άλλων τηλεθεατών ακόμη και αν εκείνοι δεν συμμετείχαν σε αυτά γιατί αποφεύγουν να μιλούν με αγνώστους. Βέβαια τονίζουν ότι ακόμα και να συμμετείχαν, προσωπικά τους στοιχεία δε θα έδιναν κάτι που δείχνει ότι είναι αρκετά κατατοπισμένοι για το πώς πρέπει να χειρίζονται τις τεχνολογίες. Γενικά, τους αρέσει να έχουν την δυνατότητα να επιλέξουν τι τρόπο επικοινωνίας θα χρησιμοποιούν κάθε φορά για να μην δεσμεύονται. Από τις ηλικίες όσοι είχαν θετική άποψη για το σύστημα υποστηρίζουν ότι είναι καλύτερη η επικοινωνία με τους αγνώστους γιατί είναι πιο εύκολο να βρεις κάποιον να μιλήσεις από το να βρεις φίλους. Όπως επιβεβαιώνεται από τη βιβλιογραφία οι χρήστες συνήθως θέλουν να ξέρουν σε ποιον απευθύνονται για να μπορούν να μιλήσουν ελεύθερα (Tullio et al. 2008). Πειράματα που έγιναν στην επικοινωνία μεταξύ αγνώστων (κατά την κοινή παρακολούθηση ενός προγράμματος) έδειξαν ότι από ένα σημείο και μετά δεν έχουν τι να πουν και νιώθουν άβολα (Weisz et al. 2007). Αντίθετα, η συζήτηση μεταξύ φίλων περιστρέφεται και γύρω από άλλα θέματα εκτός από αυτά που είναι σχετικά με το πρόγραμμα και δεν υπάρχει το στοιχείο της αμηχανίας. Όσον αφορά στο δημόσιο παιχνίδι τα νεαρά άτομα υποστηρίζουν ότι δεν θέλουν να εμφανίζονται σε όλους οι απαντήσεις τους για να μην «εκτίθενται» όπως λένε αν απαντούν λάθος. Ωστόσο υπάρχουν κάποιοι άλλοι που πιστεύουν ότι οι συζητήσεις και το παιχνίδι με αγνώστους είναι πιο ενδιαφέρον γιατί όπως υποστηρίζουν «η τηλεόραση είναι κάτι πιο πολύ μοναχικό, για να κάτσει κάποιος να δει τηλεπαιχνίδι μπορεί να ναι μόνος του στο σπίτι οπότε δεν θα πάρω την παρέα να σχολιάσω παρά θα βρω άλλα άτομα, νομίζω ότι θα έχει και αυτό ενδιαφέρον το ενδιαφέρον της γνωριμίας και του chat» (Χριστίνα φοιτήτρια). Όσον αφορά στη βοήθεια του παίκτη που παίζει στο στούντιο, οι νεαρές ηλικίες δηλώνουν ότι δεν είναι διατεθειμένες να βοηθήσουν κάποιον να κερδίσει αν δεν έχουν και εκείνοι κάποιο όφελος. Κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι δεν θέλουν να πάρουν τον παίκτη στο λαιμό τους αν κάνουν λάθος. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός ότι από τους εργαζόμενους (41-55) που δεν ενδιαφέρονται για το κομμάτι της επικοινωνίας, κάποιοι θα ήθελαν να συμμετέχουν στη βοήθεια του παίκτη από το σπίτι.(!) 87

88 Κεφάλαιο 3 Τα αποτελέσματα για το αν οι χρήστες προτιμούν δημόσια ή ιδιωτική επικοινωνία και παιχνίδι αντίστοιχα, δεν είναι απολύτως σαφή. Παρόλο που υπάρχει η τάση προς την ιδιωτική επικοινωνία και παιχνίδι για να υπάρχει άνεση και ασφάλεια, οι δημόσιες πλευρές αυτών των δυνατοτήτων δεν αποκλείονται. Ένα μικρό ποσοστό για παράδειγμα υποστηρίζει ότι θα ήθελε να παρακολουθεί και τα σχόλια τρίτων χωρίς να αποκλείει το ενδεχόμενο να συμμετέχει κιόλας σε αυτά. Κάποιοι άλλοι θεωρούν ότι το παιχνίδι με αγνώστους θα είναι πιο ενδιαφέρον γιατί ενισχύεται το στοιχείο της γνωριμίας με άλλους ανθρώπους. Σε ελάχιστες περιπτώσεις, η δημόσια επικοινωνία είναι και το ζητούμενο σύμφωνα με τα λεγόμενα των υποκειμένων. Πρόκειται κυρίως για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας τα οποία βρίσκουν πιο πιθανό να βρουν κάποιο ξένο για να μιλήσουν παρά κάποιο φίλο τους. Ένα παράξενο και μη αναμενόμενο εύρημα όμως σε αυτό το κομμάτι της ανάλυσης είναι ότι κάποιοι άνθρωποι, από τους εργαζόμενους (41-55), που δεν θα συμμετείχαν σε ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης, θα ήθελαν να βοηθήσουν το παίχτη που παίζει στο στούντιο, δίνοντας τη σωστή απάντηση. Κάτι που οι νεότερες ηλικίες υποστηρίζουν ότι δεν θα έκαναν για λόγους εγωισμού (γιατί να κερδίσει εκείνος?). Αυτό το στοιχείο ίσως να δείχνει ότι η αλληλεπίδραση με το τηλεοπτικό πρόγραμμα θα μπορούσε να υποκινήσει τα άτομα να συμμετέχουν σε ένα διαδραστικό παιχνίδι ακόμα και αν το στοιχείο της επικοινωνίας δεν τους ενδιαφέρει. Από την άλλη βέβαια, το παραπάνω στοιχείο που προέκυψε θα πρέπει να ληφθεί υπόψη συνυπολογίζοντας τα μειονεκτήματα που δεν αποκλείεται να κρύβουν οι μελέτες που βασίζονται σε focus groups. Μπορεί για παράδειγμα, η γνώμη ενός υποκειμένου με πιο ισχυρό χαρακτήρα, σε κάποια ομάδα να υπερισχύσει και οι υπόλοιποι να την υιοθετήσουν αποκρύπτοντας τις πραγματικές τους σκέψεις. Μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις, τα υποκείμενα να απαντούν θετικά σε κάποια μέρη της έρευνας υποκινούμενα από την πρόθεσή τους να πουν αυτό που ο ερευνητής θέλει να ακούσει. Όλα αυτά είναι στοιχεία που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη για την περαιτέρω χρήση του συγκεκριμένου ευρήματος της έρευνας αλλά και των υπολοίπων γενικότερα. Να σημειωθεί σε αυτό το σημείο ότι τα αποτελέσματα αυτής της ενότητας προκύπτουν από τα υποκείμενα της έρευνας που θα τους ενδιέφερε να συμμετέχουν σε ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης, πέραν ελάχιστων εξαιρέσεων. 88

89 Κεφάλαιο Συσχέτιση Αποτελεσμάτων Έρευνας με Βιβλιογραφία Τα αποτελέσματα προέκυψαν από την προβολή των πρωτοτύπων στους χρήστες και όχι με την αλληλεπίδραση τους με το σύστημα. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι στην δεύτερη περίπτωση τα αποτελέσματα μπορεί να ήταν πολύ διαφορετικά. Όπως εντόπισαν οι Harboe et al. (2007) οι άνθρωποι προδιατίθενται πολύ εύκολα αρνητικά απέναντι σε αυτά τα συστήματα όταν ακούν για αυτά και βλέπουν μερικές ενδεικτικές οθόνες αφενός γιατί θεωρούν ότι αυτός ο τρόπος επικοινωνίας δεν τους χρειάζεται, μιας και καλύπτονται αρκετά καλά από τους υπόλοιπους και αφετέρου γιατί θεωρούν ότι είναι κάτι πολύ ενοχλητικό που θα τους αποσπά την προσοχή. Το καλό είναι ότι οι περισσότεροι μόλις χρησιμοποιήσουν το σύστημα, αλλάζουν γνώμη. Κύριοι λόγοι που θα υιοθετούσαν αυτό το σύστημα, όσοι τελικά το αποδέχτηκαν, θα ήταν επειδή κάνει πιο ευχάριστη και ελκυστική την παρακολούθηση, γεμίζει ευχάριστα τα κενά των διαφημίσεων και της αργής ροής και δημιουργεί γέφυρες επικοινωνίας σε απομακρυσμένους φίλους ή συγγενείς που για οποιουσδήποτε λόγους δεν μπορούν να παρακολουθούν μαζί. Πρόκειται στην ουσία για τα θετικά στοιχεία της κοινωνικής τηλεόρασης που έχουν υπογραμμιστεί και από τους χρήστες προηγούμενων ερευνών (Baillie et al. 2007, Harboe et al. 2007, Weisz et al. 2007). Επίσης, δίνει το έναυσμα σε αρκετούς ανθρώπους που δεν διαθέτουν υπολογιστή να επικοινωνήσουν με νέους τρόπους, βασιζόμενοι σε ένα μέσο που είναι πολύ διαδεδομένο και υπάρχει σε κάθε σπίτι. Με βάση τα λεγόμενα των υποκειμένων, προθυμία να υιοθετήσουν νέα συστήματα επικοινωνίας εκδήλωσαν τα παιδιά και οι νέοι που υιοθετούν ευκολότερα νέες ιδέες όπως άλλωστε επισημαίνει και το μοντέλο διασποράς της καινοτομίας του Rogers (1995). Οι επόμενες ηλικιακές ομάδες εμφανίζουν διακυμάνσεις στις προθέσεις τους να υιοθετήσουν τέτοιου είδους συστήματα επικοινωνίας. Κύριοι λόγοι που δεν θα υιοθετούσαν ένα τέτοιο σύστημα επικοινωνίας είναι ο διαφορετικός τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνονται κάποιοι άνθρωποι την τηλεόραση και την τεχνολογία γενικότερα. Προτιμούν την άμεση επικοινωνία και επαφή με τους άλλους ανθρώπους από την ανταλλαγή γραπτών μηνυμάτων. Μία διαμεσολαβημένη επικοινωνία και μάλιστα μέσω της τηλεόρασης φάνηκε σε αρκετούς κάτι αδιάφορο που δεν θα χρησιμοποιούσαν. Σε πολλές περιπτώσεις επίσης, η χρήση της τηλεόρασης είναι τέτοια (για χαλάρωση και ξεκούραση ή ενημέρωση) που μια επιπλέον τεχνολογία δεν θα ήταν επιθυμητή αλλά ενοχλητική στοιχείο που επιβεβαιώνεται από τις μελέτες των Harboe et al. (2007) και Chorianopoulos & Lekakos (2008). 89

90 Κεφάλαιο 3 Οι παράγοντες που επηρεάζουν στην υιοθέτηση ενός συστήματος κοινωνικής τηλεόρασης παρουσιάζονται συνοπτικά στην εικόνα που ακολουθεί. Σχετίζονται τόσο με το προφίλ του ίδιου του χρήστη όσο και με τα χαρακτηριστικά της τεχνολογίας, δηλαδή της εφαρμογής της κοινωνικής τηλεόρασης. Υπάρχουν όμως και οι εξωτερικοί παράγοντες που επηρεάζουν την συμμετοχή των χρηστών που έχουν να κάνουν με τη στιγμή, τη διάθεση και την παρέα που θα έχουν για να επικοινωνήσουν. Εικόνα 27: Οι παράγοντες που επηρεάζουν στην υιοθέτηση ενός συστήματος κοινωνικής τηλεόρασης. Το κυριότερο θέμα που απασχόλησε τα υποκείμενα της έρευνας κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων είναι η ομοιότητα της κοινωνικής τηλεόρασης με τον υπολογιστή και το να μην χρειαστεί να πληκτρολογούν τα μηνύματα. Στις μέχρι τώρα έρευνες για την αξιολόγηση των συστημάτων επικοινωνίας μέσω τηλεόρασης αυτές οι παρατηρήσεις δεν έχει προκύψει ίσως γιατί μελετούν άλλα πράγματα όπως τους διαλόγους που αναπτύσσονται, την ενίσχυση της ευχαρίστησης των χρηστών και την ευχρηστία των συστημάτων. Η απόσπαση της προσοχής του χρήστη κατά την παρακολούθηση δεν τονίστηκε τόσο όσο από όσους θα υιοθετούσαν το σύστημα όπως συμβαίνει με τις μελέτες των Weisz et al. (2007), Nathan et al. (2008), και Chorianopoulos & Lekakos (2008). Η επέκταση του συστήματος και σε άλλα προγράμματα αναφέρθηκε από αρκετούς χρήστες που θα το υιοθετούσαν ενώ, ορισμένους τους απασχόλησε και το θέμα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων ώστε να μην διαρρέουν σε τρίτους στοιχεία και προτιμήσεις τους στοιχείο που προέκυψε και από την μελέτη των Tullio et al. (2008). Για 90

91 Κεφάλαιο 3 το κόστος της χρήσης αναρωτήθηκαν επίσης αρκετά υποκείμενα καθώς από ότι φαίνεται δεν θα ήταν διατεθειμένα να επωμιστούν ένα επιπλέον κόστος για επικοινωνία. Στις μέχρι τώρα έρευνες η επικοινωνία γινόταν είτε μεταξύ φίλων (Nathan 2008, Copper 2005), είτε μεταξύ αγνώστων. Τα αποτελέσματα όμως σε αυτές έδειξαν ότι γενικά προτιμούν να μιλούν με φίλους γιατί έχουν περισσότερα θέματα να αναπτύξουν και αισθάνονται μεγαλύτερη άνεση για να εκφραστούν (Weisz et al., 2007). Από την συγκεκριμένη έρευνα όμως, δεν υπάρχει μία ομόφωνη απόφαση για το αν προτιμάται η ιδιωτική ή η δημόσια επικοινωνία. Οι απόψεις είναι πολλές και αν και δείχνει να υπερισχύει η ιδιωτική επικοινωνία με φίλους, η δημόσια δεν απαξιώνεται μιας και υπάρχουν αρκετοί που θεωρούν ότι είναι εξίσου χρήσιμη, είτε συμμετέχουν είτε απλώς διαβάζουν τα σχόλια των άλλων. 3.5 Συμπεράσματα Με τη βοήθεια της παραπάνω έρευνας, συγκεντρώθηκε ένας σημαντικός αριθμός κριτηρίων σχετικών με το φόβο και την ανησυχία των χρηστών προς μια τέτοια μορφή διαμεσολαβημένης επικοινωνίας. Τα συμπεράσματα, δεδομένου ότι η έρευνα βασίζεται στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας, προέκυψαν τόσο άμεσα από τα λεγόμενα των υποκειμένων όσο και έμμεσα ερμηνεύοντας το σύνολο του προφίλ τους. Όπως είναι αναμενόμενο τα παιδιά και οι νέοι που είναι πιο εξοικειωμένοι με την τεχνολογία τείνουν να είναι πιο ενθουσιώδεις με τη χρήση ενός συστήματος κοινωνικής τηλεόρασης σε αντίθεση με τους μεγαλύτερους σε ηλικία που διατηρούν τις επιφυλάξεις τους για τη χρησιμότητά του. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την υιοθέτηση αντίστοιχων συστημάτων είναι πολλοί και έχουν να κάνουν τόσο με το προφίλ του ατόμου, με τις προτιμήσεις του όσο και με τη σχέση του και την άποψή τους για την τεχνολογία. Τα περισσότερα ευρήματα της έρευνας σχετικά με τους λόγους που θα υιοθετούσαν το σύστημα τα υποκείμενα, τους προβληματισμούς τους και τις συνήθειές τους με την τηλεόραση επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα των προηγούμενων ερευνών. Πιο συγκεκριμένα, επιβεβαιώθηκε το γεγονός ότι ανάλογα με την ηλικία και τις συνήθειες διαφοροποιείται η χρήση της τηλεόρασης μέσα στο σπίτι. Αυτό δίνει μία ευρεία γκάμα χρήσεων που μπορεί να ξεκινά από την παρακολούθηση για ενημέρωση, διασκέδαση ή ξεκούραση και να φτάνει μέχρι το να λειτουργεί σαν παρέα μέσα στο σπίτι. Είναι ένα μέσο που έχει πολλούς ρόλους μέσα σε ένα σπίτι και η 91

92 Κεφάλαιο 3 ευκολία στη χρήση του το κάνει προσιτό σε όλους ανεξαρτήτως των γνώσεών τους στις ψηφιακές τεχνολογίες. Όσον αναφορά στους λόγους που θα υιοθετούσαν ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης, ταυτίζονται με αυτούς των υπαρχόντων ερευνών και έχουν να κάνουν με την ενίσχυση της διασκέδαση, το γέμισμα των διαφημίσεων και της αργής ροής του προγράμματος καθώς και την ενίσχυση των δεσμών με εκείνους που επικοινωνούν. Αρκετοί μάλιστα αναρωτήθηκαν αν θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλα είδη προγραμμάτων που θα τους ενδιέφερε περισσότερο να παρακολουθούν. Όσο για τους προβληματισμούς που εμφανίστηκαν, έχουν να κάνουν με τη διάσπαση της προσοχής από το πρόγραμμα και με την προστασία των προσωπικών τους δεδομένων. Βέβαια υπήρχαν και εκείνοι που κατηγορηματικά δεν θα υιοθετούσαν ένα τέτοιο σύστημα επικοινωνίας και ο παράγοντας που φαίνεται να τους επηρεάζει περισσότερο δεν είναι απαραίτητα η ηλικία αλλά η γενικότερη άποψη που έχουν για την τεχνολογία και την διαμεσολαβημένη επικοινωνία μέσω υπολογιστή. Είναι φανερό λοιπόν ότι η πρότερη εμπειρία των υποκειμένων με τον υπολογιστή επηρεάζει έντονα την άποψη που σχηματίζουν, ανεξαρτήτως ηλικίας, και δημιουργεί αυτομάτως ένα μέτρο σύγκρισης μεταξύ των δύο συσκευών. Δύο στοιχεία που εμφανίζονται σε αυτή την έρευνα και δεν έχουν προκύψει σε κάποια άλλη μέχρι τώρα πηγάζουν από αυτή την άμεση σύγκριση και είναι τα ακόλουθα. Πρώτον η ομοιότητα της κοινωνικής τηλεόρασης με τον υπολογιστή και δεύτερον η έντονη άρνηση των υποκειμένων να πληκτρολογούν το κείμενο για να επικοινωνούν. Μέχρι τώρα δεν είχαν σκεφτεί ότι η τηλεόραση μπορεί να προσφέρει κάτι περισσότερο από απλή προβολή προγραμμάτων, με αποτέλεσμα αυτό που είδαν στα σενάρια να τους θυμίζει μία οθόνη υπολογιστή. Απευθείας λοιπόν μεταφέρουν το πλαίσιο χρήσης του υπολογιστή, στην τηλεόραση και θεωρούν ότι θα χρειάζεται πληκτρολόγιο για να επιτευχθεί η επικοινωνία. Κάτι τέτοιο όμως δεν τους αρέσει γιατί έχουν στο μυαλό τους την τηλεόραση σαν μία διαδικασία χαλάρωσης και ξεκούρασης την οποία μάλιστα μπορούν να χειρίζονται με ένα απλό τηλεχειριστήριο. Ο φόβος λοιπόν ότι θα χάσουν το εύκολο στη χρήση τηλεχειριστήριο με το οποίο έχουν εξοικειωθεί δεν τους αρέσει. Στο επόμενο κεφάλαιο οι ανάγκες, οι φόβοι και οι προτιμήσεις των χρηστών που προκύπτουν τόσο από τη βιβλιογραφική μελέτη όσο και από την παραπάνω έρευνα, τοποθετούνται στο πλαίσιο χρήσης της κοινωνικής τηλεόρασης. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη για να σχεδιαστεί ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης. Οι περιορισμοί και οι δυσκολίες που θέτει το περιβάλλον που συνήθως βρίσκεται μία τηλεόραση είναι πολλοί. Το ίδιο πολλοί είναι και οι περιορισμοί που θέτει ο 92

93 Κεφάλαιο 3 ίδιος ο άνθρωπος που παρακολουθεί τηλεόραση γιατί έχει αναπτύξει μια πολύ ισχυρή συνήθεια με αυτό το μέσο, τόσο στα πλαίσια της παρακολούθησης όσο και της αλληλεπίδρασης, που θα δυσκολευτεί να αποβάλλει και να δεχτεί οτιδήποτε νέο. 93

94 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ: Απαιτήσεις & Περιορισμοί Στόχος αυτού του κεφαλαίου είναι η καταγραφή των απαιτήσεων των χρηστών για τα κοινωνικά συστήματα τηλεόρασης με βάση την παραπάνω έρευνα και τη βιβλιογραφία. Μέσα από αυτή τη διαδικασία εντοπίζονται τα προβλήματα που καταδεικνύονται από τους ίδιους τους χρήστες, αλλά και από την ανάλυση του προβληματικού χώρου, και παρατίθενται οι διαθέσιμες λύσεις. Πρώτα από όλα όμως, για να γίνει σωστά η κατανόηση του προβλήματος, θα πρέπει να αναλυθούν τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος στο οποίο θα διαδραματίζεται αυτή η μορφή επικοινωνίας και των χρηστών που θα κληθούν να την χρησιμοποιήσουν. 94

95 4.1 Πλαίσιο χρήσης/ Περιβάλλον Το περιβάλλον στο οποίο θα εκτυλίσσεται αυτή η μορφή επικοινωνίας είναι κυρίως χώροι του σπιτιού όπως το σαλόνι, η κουζίνα ή η κρεβατοκάμαρα. Συνήθως, ο χρήστης βρίσκεται σε μια θέση χαλάρωσης, καθισμένος ή ξαπλωμένος, και αλληλεπιδρά με την τηλεόραση όποτε θέλει μόνο με το πάτημα μερικών κουμπιών. Δεν είναι σπάνιο όμως, να κάνει και άλλα πράγματα ταυτόχρονα πράγμα που σημαίνει ότι η τηλεόραση δεν έχει πάντα την αποκλειστική προσοχή του χρήστη. Αυτό σημαίνει ότι μια πολύπλοκη διαδικασία αλληλεπίδρασης και ανταλλαγής μηνυμάτων θα οδηγούσε στην αυτόματη απόρριψη του συστήματος. Επίσης, η τηλεόραση είναι ένα μέσο που δεν είναι ατομικής χρήσης, όπως κατά βάση ο υπολογιστής, που σημαίνει ότι είναι πολύ πιθανό εφόσον κάποιος δεν μένει μόνος του να παρακολουθεί με παρέα. Ακόμη και αν δεν παρακολουθεί όμως με παρέα, επηρεάζεται από τα άλλα άτομα μέσα στο σπίτι. Η φασαρία από τα άλλα δωμάτια είναι ένας παράγοντας στο περιβάλλον του σπιτιού που ζουν και άλλοι άνθρωποι και μπορεί να επηρεάζει σε μικρότερο ή σε μεγαλύτερο βαθμό την παρακολούθηση. Αντίστοιχα και ο ήχος της τηλεόρασης μπορεί να προσαρμόζεται με βάση τις ανάγκες στα άλλα δωμάτια του σπιτιού. Μπορεί για παράδειγμα κάποιος να πρέπει να παρακολουθεί χαμηλόφωνα γιατί στο άλλο δωμάτιο μπορεί κάποιος άλλος να διαβάζει ή να κοιμάται. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό ως προς την ρύθμιση του ήχου της τηλεόρασης είναι η άμεση παύση του ήχου (mute) με ένα μόνο κουμπί, πράγμα που χρησιμεύει για να κάνει ο χρήστης κάποια άλλη δουλειά χωρίς ενόχληση. Είναι επίσης σύνηθες ο χρήστης να περιστοιχίζεται από άλλες ηλεκτρονικές συσκευές όπως το κινητό ή ο υπολογιστής του και να αλληλεπιδρά με αυτές. Χαρακτηριστικό στοιχείο επίσης για το πλαίσιο χρήσης της τηλεόρασης είναι το γεγονός ότι ο χρήστης βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από την οθόνη. Όλα τα παραπάνω στοιχεία θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τη σχεδίαση για να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των χρηστών. 95

96 Κεφάλαιο Χρήστες Το κοινό που παρακολουθεί τηλεόραση είναι πολυποίκιλο και αποτελείται τόσο από ανθρώπους που γνωρίζουν πολύ καλά να χειρίζονται την τεχνολογία όσο και από ανθρώπους που δεν έχουν καμία επαφή με αυτή. Ως εκ τούτου, η σχεδίαση θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε να μην αποκλείονται ομάδες που πιθανόν να θέλουν να συμμετέχουν αλλά να μην μπορούν λόγω του ψηφιακού τους αναλφαβητισμού. Σε κάθε περίπτωση δεν πρέπει να παραγκωνιστούν και οι ομάδες με ειδικές ικανότητες των οποίων τα δικαιώματα για ισότιμη χρήση και πρόσβαση διασφαλίζονται από νόμους που αναφέρονται στο επόμενο κεφάλαιο. Μέχρι στιγμής η ανάγκη επικοινωνίας των απομακρυσμένων τηλεθεατών με τη χρήση του ίδιου του μέσου που παρακολουθούν δεν έχει εκδηλωθεί από την πλευρά των χρηστών. Ωστόσο, κοινή πρακτική τους είναι να επικοινωνούν με τη βοήθεια επιμέρους συσκευών όπως είναι το σταθερό ή το κινητό τηλέφωνο και ο υπολογιστής. Οι πιθανές αιτίες που δεν έχουν εκδηλωθεί μέχρι στιγμής αυτές οι ανάγκες είναι αφενός γιατί ικανοποιούνται οι χρήστες από την διασταύρωση των μέσων και αφετέρου γιατί δεν έχουν φανταστεί ότι η παθητική τηλεόραση μπορεί να μετατραπεί σε ένα διαδραστικό μέσο κοινωνικοποίησης Ο Μέχρι Τώρα Ρόλος της Τηλεόρασης στο Σπίτι Κάποιοι, παρακολουθούν παθητικά από συνήθεια, κάποιοι άλλοι συμμετέχουν ενεργά σε αυτό που βλέπουν και κάποιοι τρίτοι, χρησιμοποιούν την τηλεόραση για παρέα μέσα στο σπίτι καθώς απασχολούνται με άλλες δουλειές. (Root 1986:25) Σύμφωνα με την έρευνα των Focus Bari MRB (2008) διαπιστώθηκε ότι σχεδόν οι μισοί τηλεθεατές στην Ελλάδα παρακολουθούν μηχανικά τηλεόραση και κάνουν ζάπινγκ πολύ συχνά ενώ, σχεδόν το 65% κάνει και άλλα πράγματα παρακολουθώντας τηλεόραση. Φυσικά, δεν πρόκειται για κάτι καινούργιο καθώς πολλές έρευνες (Gunter et al. 1995, Obrist et al. 2008) έχουν καταγράψει ότι δεν είναι απαραίτητο να παρακολουθεί κανείς ανελλιπώς την οθόνη της τηλεόρασης όταν είναι αναμμένη. Μπορεί να κάνει άλλα πράγματα ταυτόχρονα, όπως να διαβάζει κάτι, να τρώει, να συζητά, να ασχολείται με τον υπολογιστή, να κοιμάται, να κάνει δουλειές του σπιτιού ή ακόμη και να απουσιάζει από το δωμάτιο. Αυτό βέβαια είναι εφικτό γιατί σε πολλές περιπτώσεις και τα ίδια τα προγράμματα είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να μην απαιτούν την απόλυτη προσοχή του τηλεθεατή (Root 1986:26). Η αργή ροή και η επανάληψη είναι στοιχεία που επιτρέπουν αυτή τη χρήση της τηλεόρασης. Ακόμη και το είδος του 96

97 Κεφάλαιο 4 προγράμματος παίζει σημαντικό ρόλο (Gunter et al. 1995) στο αν θα καταφέρει να κεντρίσει την προσοχή του χρήστη και να τον κρατήσει «καρφωμένο» στην οθόνη. Εικόνα 28: Συνήθειες των χρηστών μπροστά στην τηλεόραση (πηγή: gettyimages.com) Ανάλογα με την ηλικία, την οικογενειακή και επαγγελματική κατάσταση, το περιβάλλον στο οποίο ζει και τον ελεύθερο χρόνο του μπορεί κανείς να ξοδεύει από μερικά λεπτά μέχρι πολλές ώρες την ημέρα μπροστά στην τηλεόραση. Οι Έλληνες, σύμφωνα με έρευνα της public issue (2008), παρακολουθούν αρκετή τηλεόραση. Κατά μέσο όρο περνάνε 3-3,5 ώρες την ημέρα μπροστά στην τηλεόραση και σχεδόν το 70% διαθέτει δύο ή περισσότερες συσκευές στο σπίτι του. Πιο πρόσφατες έρευνες (Focus Bari MRB 2008) έχουν δείξει μια πτωτική τάση στις ώρες παρακολούθησης ανά ημέρα, στοιχείο που δεν ισχύει για τις μεγαλύτερες (55-70) και μικρότερες ηλικίες (13-17). Πιθανότατα η πτώση αυτή να οφείλεται στην αντικατάσταση του χρόνου της τηλεόρασης με τον υπολογιστή και όχι στην αυτή καθ αυτή αποστροφή του μέσου. Έρευνες (Adams 2000, Bernhaupt 2007) έχουν δείξει επίσης, ότι η τηλεόραση αποτελεί έναν ευχάριστο και εύκολο τρόπο χαλάρωσης. Δεν απαιτεί από το χρήστη πολύπλοκες νοητικές διεργασίες για να αλληλεπιδράσει μαζί της μιας και το πάτημα ενός κουμπιού αρκεί για να αλλάξει κανάλι. Έχει επίσης παρατηρηθεί ότι οι χρήστες έχουν στο μυαλό τους το πρόγραμμα, ξέρουν τι θέλουν να δουν και το παρακολουθούν από συνήθεια. Ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι το γεγονός ότι η τηλεόραση συνήθως δεν σβήνει ακόμα και αν κανένα πρόγραμμα δεν ικανοποιεί τον χρήστη (Root 1986:30). Η απόφαση να τη σβήσει φαίνεται ότι είναι πολύ δύσκολη. 97

98 Κεφάλαιο Στόχοι του Συστήματος Τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης έχουν σαν βασικό στόχο την ενίσχυση της διασκέδασης και της εμπειρίας του χρήστη. Η τηλεόραση είναι ένα μέσο που είναι έντονα συνδεδεμένο στο μυαλό των χρηστών με την έννοια της διασκέδασης, της χαλάρωσης και της ενημέρωσης στο σπίτι. Ο στόχος λοιπόν είναι να αξιοποιηθούν κατάλληλα οι νέες τεχνολογίες για να βελτιωθούν οι εμπειρίες και οι χρήσεις αυτού του μέσου χωρίς να αλλοιωθεί ο χαρακτήρας του. Πιο συγκεκριμένα, το σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης που θα προταθεί πρέπει να επιτρέπει και να υποστηρίζει την επικοινωνία ανάμεσα σε ομάδες ανθρώπων που γνωρίζονται μεταξύ τους και σε μέλη μιας οικογένειας που ζουν μακριά. Θα πρέπει να δημιουργεί στο χρήστη το αίσθημα ότι βρίσκεται ανάμεσα σε μία παρέα που παρακολουθεί από κοινού ένα πρόγραμμα και μοιράζεται τις σκέψεις του και τα συναισθήματά του. Η πρόκληση του συστήματος είναι όλα αυτά να γίνουν χωρίς να διασπάται η προσοχή του χρήστη και χωρίς να μειώνεται η ικανοποίηση της παρακολούθησης. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει οι χρήστες να θέλουν να χρησιμοποιήσουν το σύστημα και να αποτελεί για αυτούς εμπειρία, δέσμευση και διασκέδαση. 4.4 Απαιτήσεις Χρηστών Οι απαιτήσεις των χρηστών δεν είναι άμεσα καταγεγραμμένες αλλά προκύπτουν από τις διάφορες μελέτες αξιολόγησης που έχουν διεξαχθεί στα πλαίσια της κοινωνικής τηλεόρασης. Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στις απαιτήσεις που προέκυψαν από την έρευνα που διεξήχθει στα πλαίσια της συγκεκριμένης διπλωματικής. Η βασικότερη απαίτηση που προκύπτει είναι το σύστημα να είναι πιο εύχρηστο απ τον υπολογιστή, χωρίς να χρειάζεται πληκτρολόγηση για την εισαγωγή κειμένου. Βέβαια, αυτή είναι μια προϋπόθεση που προκύπτει από την έρευνα για τα ελληνικά δεδομένα καθώς από τις έρευνες στο εξωτερικό η πληκτρολόγηση δεν θεωρείται αποτρεπτικό στοιχείο από τους χρήστες (Tullio et al. 2008). Η δεύτερη κυριότερη απαίτησή τους είναι να προστατεύονται τα προσωπικά τους δεδομένα από τρίτους. Αυτό αναλύεται σε δύο άξονες. Ο πρώτος και κύριος αφορά στις συζητήσεις τους με τους δικούς τους ανθρώπους που θέλουν να μην είναι ορατές στο ευρύτερο τηλεοπτικό κοινό. Ο δεύτερος άξονας σχετίζεται με την προστασία από τρίτους των στοιχείων που αφορούν τόσο στις προτιμήσεις τους (ποιο κανάλι 98

99 Κεφάλαιο 4 παρακολουθούν, ποια εκπομπή), όσο και στα προσωπικά τους στοιχεία (όνομα, ηλικία). Το θέμα των προσωπικών δεδομένων είναι ευαίσθητο τόσο για τους χρήστες στο εξωτερικό, όσο και για εκείνους στην Ελλάδα. Η τρίτη και εξίσου σημαντική απαίτηση των χρηστών τέτοιων συστημάτων είναι να μην χάνεται η προσοχή από το πρόγραμμα λόγω της συζήτησης με τα άλλα μέλη. Είναι ένα ζήτημα που τέθηκε από τους χρήστες σχεδόν όλων των ερευνών και είναι καθοριστικής σημασίας. Αυτές οι απαιτήσεις καθορίζουν και τα κυριότερα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν από την πλευρά της σχεδίασης. Συνοψίζοντας, οι κύριες απαιτήσεις των χρηστών είναι: Να είναι εύκολο στη χρήση. Στοιχείο που δεν προσδιορίζεται λεκτικά από τους χρήστες αλλά, μπορεί να προσδιοριστεί με βάση τις αρχές ευχρηστίας του Nielsen. Να μην χρειάζεται πληκτρολόγηση για τη διεξαγωγή της επικοινωνίας. Στα πλαίσια του ελληνικού χώρου τουλάχιστον, οι χρήστες αποκλείουν κάθε ενδεχόμενο να συμμετέχουν σε περίπτωση που χρειάζεται να πληκτρολογούν. Να προστατεύονται τα προσωπικά τους δεδομένα. Δεν θέλουν οι προτιμήσεις τους και τα προσωπικά τους στοιχεία να είναι ορατά σε τρίτους που δεν έχουν επιλέξει οι ίδιοι. Να μην είναι ορατές οι συζητήσεις τους από το ευρύτερο τηλεοπτικό κοινό. Κάτι το οποίο επιδέχεται κάποια συζήτηση γιατί σε κάποιους αρέσει το ενδεχόμενο να ανταλλάζουν απόψεις με αγνώστους για τα τηλεοπτικά προγράμματα Να δίνεται η δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε δημόσια και ιδιωτική επικοινωνία. Να μην αποσπάται η προσοχή τους από το πρόγραμμα που παρακολουθούν. Στοιχείο που προβλημάτισε αρκετούς χρήστες που διατύπωσαν ότι δεν θα ήθελαν με αυτή την επικοινωνία να χάσουν την ουσία της παρακολούθησης. Σε δεύτερο επίπεδο μπορούμε να εντοπίσουμε και κάποιες επιμέρους απαιτήσεις όπως: Να μην οδηγεί στην απομόνωση και την αποξένωση Θα πρέπει να δημιουργεί το αίσθημα της παρουσίας των άλλων ανθρώπων που συνομιλούν. Να εφαρμόζεται το σύστημα επικοινωνίας σε ποικίλα είδη προγραμμάτων 99

100 Κεφάλαιο 4 Διαφορετικές ηλικίες προτιμούν να παρακολουθούν διαφορετικά είδη προγραμμάτων, οπότε φυσικό είναι να ζητούν κάτι τέτοιο. Αυτές οι επιμέρους απαιτήσεις προκύπτουν κυρίως από την έρευνα στην Ελλάδα και εκφράζονται τόσο από αυτούς που είναι υπέρ της χρήσης αυτών των συστημάτων όσο και από αυτούς που είναι κατά. 4.5 Κύριοι Άξονες Προβλημάτων και Προτάσεις Επίλυσης Οι κύριοι άξονες των προβλημάτων προς επίλυση είναι δύο. Ο πρώτος έχει να κάνει με την υποστήριξη της επικοινωνίας και με το πώς θα ενισχυθεί το αίσθημα της παρουσίας μεταξύ των απομακρυσμένων χρηστών διασπώντας όσο το δυνατόν λιγότερο την προσοχή του χρήστη. Ο δεύτερος άξονας έχει να κάνει με την γενικότερη αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το σύστημα και περιλαμβάνει τους τρόπους αλληλεπίδρασης με το σύστημα και το περιεχόμενο καθώς επίσης και τη σχεδίαση της διεπιφάνειας. Αυτοί οι δύο άξονες δεν είναι ανεξάρτητοι ο ένας από τον άλλον. Αντιθέτως, ο ένας επηρεάζει τον άλλον γιατί οι επιλογές που γίνονται στον έναν άξονα (π.χ. της επικοινωνίας) εξαρτώνται από τις επιλογές που θα γίνουν στον άλλο άξονα. Για παράδειγμα, αν η επικοινωνία διεξάγεται με γραπτό κείμενο, η αλληλεπίδραση και η σχεδίαση της διεπιφάνειας θα είναι διαφορετική από το αν η επικοινωνία διεξάγεται με ανοιχτά κανάλια ήχου Υποστήριξη της Επικοινωνίας Ο άξονας της επικοινωνίας περιλαμβάνει τέσσερις επιμέρους παραμέτρους που βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση των θεμάτων που άπτονται σε αυτή. Αυτοί είναι: οι μορφές επικοινωνίας, το αίσθημα παρουσίας και κοινής εμπειρίας, η διάσπαση της προσοχής και η προστασία των προσωπικών δεδομένων. Οι παράμετροι επηρεάζουν ο ένας τον άλλον και δεν είναι ανεξάρτητοι μεταξύ τους. Κάποια μορφή επικοινωνίας για παράδειγμα, μπορεί να ενισχύει καλύτερα το αίσθημα παρουσίας σε σχέση με κάποια άλλη ενώ παράλληλα, μπορεί να αυξάνει την διάσπαση της προσοχής του χρήστη. Αντίστοιχα κάποια μορφή επικοινωνίας μπορεί να θεωρείται ότι παραβιάζει κάποια από τα προσωπικά τους δεδομένα τη στιγμή όμως που μπορεί να ενισχύει καλύτερα το αίσθημα της παρουσίας. Μέσα από συγκριτικές μελέτες αξιολόγησης λοιπόν προκύπτουν αρκετά στοιχεία για την αποτελεσματικότητα των διαφορετικών μορφών επικοινωνίας και για το πώς επηρεάζουν τις υπόλοιπες παραμέτρους (διάσπαση προσοχής, αίσθημα παρουσίας, προστασία προσωπικών δεδομένων). 100

101 Κεφάλαιο Μορφές επικοινωνίας Το σημαντικότερο κομμάτι της κοινωνικής τηλεόρασης είναι ο τρόπος που διεξάγεται η επικοινωνία μεταξύ των απομακρυσμένων χρηστών. Οι μέχρι τώρα μελέτες χρησιμοποιούν κυρίως την ανταλλαγή γραπτών μηνυμάτων ή τα ανοιχτά κανάλια ήχου για επικοινωνία που επιτρέπουν στους συνομιλητές να επικοινωνούν σαν να μιλούν στο τηλέφωνο. Οι απόψεις των χρηστών σχετικά με τον καταλληλότερο τρόπο επικοινωνίας διίστανται όπως δείχνουν αρκετές έρευνες. Ο Geerts (2006) συγκρίνει την επικοινωνία με γραπτό κείμενο με την επικοινωνία με ανοιχτά κανάλια ήχου και διαπιστώνει ότι οι περισσότεροι χρήστες βρίσκουν τη δεύτερη περίπτωση πιο εύκολη στη χρήση και λιγότερο ενοχλητική. Διασπά όπως επισημαίνουν οι ίδιοι λιγότερο την προσοχή τους από αυτό που παρακολουθούν και είναι σαν να βρίσκονται στον ίδιο χώρο και να μιλούν. Αντίθετα, η επικοινωνία με γραπτό κείμενο είναι πιο προσιτή στις νέες ηλικίες όπως έδειξαν τα αποτελέσματα της ίδιας έρευνας που είναι πιο εξοικειωμένες με την τεχνολογία σε αντίθεση με τους μεγαλύτερους του δείγματος που για να πληκτρολογήσουν το κείμενο χάνουν τη ροή του προγράμματος που παρακολουθούν γιατί η πληκτρολόγηση απαιτεί την απόλυτη προσοχή τους. Αυτός ο τρόπος όμως, απορρίπτεται από την έρευνα που διεξήχθει στην Ελλάδα από όλες τις ηλικιακές ομάδες ανεξαρτήτως της σχέσης τους με την τεχνολογία. Οι έτοιμες εκφράσεις ωστόσο, δεν ικανοποιούν σχεδόν κανέναν γιατί είναι περιοριστικές και δεν τους εκφράζουν πάντα απόλυτα (Tullio et al. 2008). Οι Baillie et al. (2007) από την πλευρά τους διαπίστωσαν ότι οι χρήστες προτιμούν τα ανοιχτά κανάλια επικοινωνίας έναντι των κινούμενων εικονιδίων έκφρασης ενώ κάποιοι επισήμαναν (το 1/3 το δείγματος) ότι θα ήθελαν και οπτική επαφή με τους συνομιλητές πράγμα που είχε υποστηρίξει και η έρευνα του Bernhaupt (2007) σύμφωνα με την οποία οι χρήστες δηλώνουν ότι θέλουν να βλέπουν εκείνον που μιλούν για να παρατηρούν τις εκφράσεις του. Για την περίπτωση της επικοινωνίας μέσω βίντεο, εκτός της παραδοσιακής μορφής που δείχνει τα πρόσωπα και το περιβάλλον, ίσως να μπορούσε να αξιοποιηθεί ένα σύστημα αντίστοιχο με το reflexion του Agamanolis (2008), που προβάλει τους χρήστες που συμμετέχουν απομονώνοντας τα πρόσωπα από το περιβάλλον. Δημιουργεί αντανακλάσεις των προσώπων που συμμετέχουν στην συζήτηση, αποκόπτοντας τον περιβάλλοντα χώρο. Η ένταση της κάθε απεικόνισης αυξομειώνεται ανάλογα με το αν μιλάει πολύ, λίγο ή καθόλου καθώς και η σειρά των προσώπων αλλάζει σύμφωνα με το ποιος μιλάει τη δεδομένη χρονική στιγμή. Ενδιαφέρον είναι ότι ο 101

102 Κεφάλαιο 4 κάθε συνομιλητής βλέπει και τον εαυτό του στο ίδιο παράθυρο με τους άλλους. Βέβαια παραμένει το πρόβλημα της αλληλοεπικάλυψης των φωνών και του προγράμματος. Σε αυτή την περίπτωση ένα κατάλληλο σύστημα ηχείων ίσως να μπορεί να διαχωρίσει αυτά τα δύο και να δημιουργήσει την αίσθηση ότι από αλλού ακούγεται το πρόγραμμα και από αλλού οι φωνές. Εικόνα 29: Στιγμιότυπα από την επικοινωνία τριών φίλων με την εφαρμογή "reflexion" (πηγή: Agamanolis 2008) Η τεχνική των ολογραμμάτων, θα μπορούσε να συνεισφέρει σημαντικά. Η δημιουργία του ολογράμματος του ενός χρήστη στο χώρο του άλλου θα αποτελούσε μια καλή πρόταση για αυτό και για άλλα αντίστοιχα συστήματα επικοινωνίας όμως, η άμεση εφαρμογή του είναι ακόμα πολύ δύσκολη. Απαιτούνται ειδικός εξοπλισμός για να δημιουργηθεί το ολόγραμμα και πάρα πολύ υψηλές ταχύτητες μεταφοράς δεδομένων για να μεταφερθεί έγκαιρα και άρτιο στον προορισμό του. Ένα είδος ολογράμματος τηλεπικοινωνιών Telstra13 υλοποιήθηκε στην Αυστραλία από την εταιρία που στα πλαίσια μίας επαγγελματικής συνάντησης μακριά από τα κεντρικά της γραφεία, αντί να στείλει τον ίδιο τον διευθυντή τεχνολογίας έστειλε το ολόγραμμά του. Βέβαια δεν πρόκειται για την χρήση της παραδοσιακής τεχνολογίας των ολογραμμάτων αλλά για μία πιο απλή προσέγγιση. Το υποκείμενο που μεταφέρεται βιντεοσκοπείται από κάμερες υψηλής ανάλυσης. Τα δεδομένα μεταφέρονται μέσω του διαδικτύου και προβάλλονται με τη βοήθεια ενός προτζέκτορα τρισδιάστατης προβολής. Για να επιτευχθεί μια αληθοφανής επικοινωνία υπάρχει αντίστοιχα κάμερα και στον χώρο όπου μεταφέρεται το ολόγραμμα για να ξέρει με 13http:// Hologram.html 102

103 Κεφάλαιο 4 ποιον επικοινωνεί. Οι διαστάσεις και οι κινήσεις του ολογράμματος ανταποκρίνονται στις πραγματικές διαστάσεις του ανθρώπου που μεταφέρεται. Εικόνα 30: Στα δεξιά το ολόγραμμα που κατάφερε να δημιουργήσει η εταιρία Telstra στην Αυστραλία Πρόκειται όμως για εξίσου μια διαδικασία με υψηλό κόστος που θα αργήσει πολύ να εμφανιστεί στο οικιακό περιβάλλον τουλάχιστον. Πιθανόν άλλωστε να έχει νόημα μια τέτοια διαδικασία όταν ο ένας υποβάλλεται στη διαδικασία του ολογράμματος και ο άλλος βιώνει την παρουσία του. Όταν και δύο πρέπει να μπουν σε αυτή τη διαδικασία πιθανόν να χάνει την αξία της. Τέλος, η αναγνώριση φωνής από το σύστημα θα μπορούσε να βοηθήσει πολύ ώστε να μην χρειάζεται η πληκτρολόγηση για την εισαγωγή κειμένου. Θα μπορούσε όμως κανείς να πει ότι είναι αφύσικο για το χρήστη να μιλάει και μετά να μην ακούει την απάντηση του άλλου αλλά να πρέπει να την διαβάσει. Ακόμα και η αναγνώριση γραφής μπορεί να αποτελέσει έναν τρόπο εισαγωγής κειμένου στην τηλεόραση. Βέβαια το να αρχίσει κανείς να γράφει, είναι πιθανόν μία διαδικασία που κανείς δεν θα ήθελε να ακολουθήσει ενώ παρακολουθεί χαλαρός ένα πρόγραμμα ή κάνει και κάτι άλλο ταυτόχρονα Αίσθημα παρουσίας & κοινής εμπειρίας Η δημιουργία του αισθήματος της παρουσίας είναι φανερό ότι είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την μορφή επικοινωνίας που θα χρησιμοποιηθεί. Άλλα αποτελέσματα έχει το κείμενο σε σχέση με την βιντεοκλήση για παράδειγμα αλλά πρέπει να λαμβάνεται πάντα υπόψη και το γεγονός ότι όλες οι μορφές επικοινωνίας δεν είναι εξίσου κατάλληλες για όλους τους χρήστες ή για όλες τις περιστάσεις. Αυτό λοιπόν αποτελεί μια σχεδιαστική πρόκληση για τους σχεδιαστές αυτών των συστημάτων. Ελάχιστη παράμετρο για την ενίσχυση του αισθήματος της κοινής παρακολούθησης σε αυτή την περίπτωση σύμφωνα με τους ερευνητές (Chorianopoulos & Lekakos 2008) 103

104 Κεφάλαιο 4 αποτελεί η λίστα «φίλων» που επιτρέπει σε κάποιον χρήστη να γνωρίζει αν και τι βλέπουν οι φίλοι του και ποια είναι οι ενέργειές τους εκείνη τη στιγμή. Αν δηλαδή παρακολουθούν μόνοι ή με παρέα, ή αν συμμετέχουν σε κάποιο διαδραστικό παιχνίδι. Αυτή η επικοινωνία σύμφωνα με τη Nardi (2005) αποτελεί ένα σημαντικό κοινωνικό δεσμό μεταξύ των χρηστών καθώς αισθάνονται ότι βρίσκονται ανάμεσα σε μία παρέα με την οποία ανά πάσα στιγμή μπορούν να επικοινωνήσουν. Πρόκειται για μία μορφή επικοινωνίας που βασίζεται σε σύμβολα, και ενδείξεις και όχι στην άμεση λεκτική ή γραπτή επικοινωνία των χρηστών. Όμως, είναι εξίσου σημαντική γιατί ενισχύει την ανάγκη των ανθρώπων να γνωρίζουν ότι κάποιος είναι εκεί διαθέσιμος να επικοινωνήσει μαζί τους. Η απλή δυνατότητα ανταλλαγής γραπτών μηνυμάτων, που έχει αξιοποιηθεί σε μεγάλο ποσοστό συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης, αν και δημιουργεί το αίσθημα στους χρήστες ότι βρίσκονται «κοντά» δεν είναι εντελώς κατάλληλο για το πλαίσιο χρήσης της τηλεόρασης μιας και κατά βάση την αποδέχονται όσοι έχουν πολύ καλή σχέση με την τεχνολογία ή/και είναι πολύ νέοι. Τα ανοιχτά κανάλια ήχου από την άλλη, έχουν καλύτερα αποτελέσματα στην ενίσχυση του αισθήματος της παρουσίας και της κοινής παρακολούθησης σε σχέση με την ανταλλαγή κινουμένων εικονιδίων έκφρασης γιατί η επικοινωνία είναι άμεση (Baillie et al. 2007). Εικόνα 31: Αριστερά: Πώς βιώνουν οι χρήστες την κοινή εμπειρία παρακολούθησης σε τρεις διαφορετικές περιπτώσεις επικοινωνίας: Στον ίδιο χώρο (Face), με ανοιχτά κανάλια ήχου (Audio) και με κινούμενα σύμβολα (Graphic). Δεξιά: Το αίσθημα της παρουσίας των υπολοίπων (Πηγή: Baillie et al. 2007) Ακόμα καλύτερα αποτελέσματα όμως έχει σε αυτόν τον τομέα η βιντεοκλήση καθώς οι χρήστες αποκτούν οπτική επαφή με τις κινήσεις, τις εκφράσεις και τον τόνο του συνομιλητή και αντιλαμβάνονται καλύτερα τις προθέσεις και τους σκοπούς του. Η επικοινωνία είναι πολύ πιο αποδοτική σε σχέση με το να διάβαζαν απλώς κάποια σύντομα μηνύματα. Σύμφωνα με τους Hemmeryckx & Thorne (2008) ακόμα και το 104

105 Κεφάλαιο 4 περιβάλλον πίσω από το άτομο είναι σημαντικό για να δημιουργηθεί ένα επιπλέον κοινό πλαίσιο αναφοράς μεταξύ των συνομιλητών. Όπως θα συνέβαινε δηλαδή και στην πραγματικότητα αν επισκεπτόταν ο ένας το σπίτι του άλλου, το ίδιο ισχύει και για τη διαμεσολαβημένη επικοινωνία. Η μελέτη των De Ruyter et al. (2003) αντίστοιχα εξέτασε πώς οι διαφορετικές μορφές οπτικής επικοινωνίας μεταξύ των απομακρυσμένων χρηστών μπορούν να επηρεάσουν το αίσθημα της κοινής παρακολούθησης. Να σημειωθεί ότι σε αυτά τα πειράματα δεν μεσολαβούσε ήχος παρά μόνο εικόνα και ότι το δείγμα ήταν αποκλειστικά άντρες που παρακολουθούσαν μόνοι ή με παρέα. Εξέτασαν λοιπόν την επίδραση της πραγματικής εικόνας (βίντεο) του απομακρυσμένου συνομιλητή σε σχέση με την αναπαράσταση της σιλουέτας του. Εικόνα 32: Οπτική αναπαράσταση των χρηστών με σιλουέτες. (Πηγή: De Ruyter et al. 2003) Διαπίστωσαν λοιπόν ότι η ζωντανή εικόνα αποσπά περισσότερο την προσοχή του χρήστη από αυτό που παρακολουθεί έναντι της άλλης περίπτωσης γιατί τείνει να συγκεντρώνει περισσότερο την προσοχή του χρήστη. Ωστόσο ενισχύει περισσότερο το αίσθημα της κοινής παρακολούθησης. Μειονέκτημα αυτής της μορφής επικοινωνίας είναι η κατάργηση, σύμφωνα με τους χρήστες, της ιδιωτικότητάς τους σημείο στο οποίο συμφωνεί και η έρευνα των Seager & Knoche (2009). Τα αποτελέσματα όπως φαίνεται και στα διαγράμματα που ακολουθούν δεν επηρεάζονται ιδιαίτερα από το αν παρακολουθούν μόνοι ή με παρέα. 105

106 Κεφάλαιο 4 Εικόνα 33: Αριστερά: Η κατανομή της προσοχής του χρήστη με βάση το είδος της οπτικής αναπαράστασης στον απομακρυσμένο συνομιλητή. Δεξιά: Η κατανομή της προσοχής του χρήστη στο πρόγραμμα που παρακολουθεί με βάση το είδος οπτικής επαφής. Πηγή: De Ruyter et al. (2003) Η επικοινωνία όμως θα πρέπει να αποκτήσει ουσιαστικότερη βάση για να ενδυναμώνει τους κοινωνικούς δεσμούς. Εκτός από την μορφή επικοινωνίας με τα απομακρυσμένα άτομα σημαντικό ρόλο στην διασκέδαση των χρηστών παίζει η κοινή εμπειρία που αποκομίζουν από την κοινή τους παρακολούθηση. Κοινή εμπειρία με απλούς τρόπους μπορούμε να επιτύχουμε με τη συμμετοχή των χρηστών σε κοινές δραστηριότητες υποκινούμενες από τα προγράμματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συνεργασία ή η μεταξύ τους αναμέτρηση σε ένα τηλεπαιχνίδι γνώσεων. Με την έρευνά της η Sperring & Strandvall (2008) έδειξε ότι η εισαγωγή διαδραστικότητας στα τηλεπαιχνίδια γνώσεων έχει πολύ καλύτερα αποτελέσματα στην ψυχαγωγία των τηλεθεατών από την παθητική παρακολούθηση. Η δυνατότητα που τους δίνετε να απαντούν και εκείνοι στις ερωτήσεις του παιχνιδιού τους συναρπάζει (ειδικά τους νέους μέχρι 25) και ανάλογα με το αν παίζουν μόνοι ή σε ομάδα αναπτύσσουν ανταγωνιστικότητα ή ομαδικότητα αντίστοιχα. Οι συζητήσεις είναι περιορισμένες όταν παίζουν για τον εαυτό τους και δεν αποκαλύπτουν στρατηγικές που ακολουθούν ενώ, όταν παίζουν σε ομάδα η συζήτηση αυξάνεται. Αντίθετα, αυτά τα συναισθήματα περιορίζονται ή εξαφανίζονται αν η διαδραστικότητα λείπει. Ακόμα και η προσοχή του χρήστη στο πρόγραμμα πέφτει. Συμμετέχοντας λοιπόν από κοινού οι απομακρυσμένοι χρήστες σε ένα τηλεπαιχνίδι γνώσεων αποκτούν κοινές εμπειρίες που τους ενώνουν ενώ παράλληλα διασκεδάζουν. Αντίστοιχα η συμμετοχή των χρηστών θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλα είδη προγραμμάτων, μέσω ψηφοφοριών, αποστολής μηνυμάτων ή διαχείρισης της ροής του προγράμματος. Αξιοποιούνται με αυτό τον τρόπο περισσότερα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη διαδραστική τηλεόραση (διαχείρισης περιεχομένου, επέμβασης στη ροή, συμμετοχή στη ροή) και έτσι η κοινωνική τηλεόραση προσφέρει κάτι παραπάνω 106

107 Κεφάλαιο 4 από μια ακόμη μορφή διαμεσολαβημένης επικοινωνίας. Μετατρέπει την παθητική παρακολούθηση σε μία ενεργητική ευχάριστη διαδικασία και μάλιστα σε μια κοινή εμπειρία που μοιράζονται τα άτομα που συμμετέχουν. Οι κοινές εμπειρίες που αποκτούν κάποιοι άνθρωποι μεταξύ τους, είναι πολύ σημαντικές στη διατήρηση και εξέλιξη των ανθρωπίνων σχέσεων. Δημιουργούν κοινά σημεία αναφοράς και κοινές αναμνήσεις που οδηγούν στην δημιουργία αρκετά ισχυρών δεσμών μεταξύ των ανθρώπων. Η τηλεόραση λοιπόν είναι ένα καθημερινό εργαλείο που βρίσκεται σε κάθε σπίτι και θα μπορούσε να συνεισφέρει σε αυτό το κομμάτι δίνοντας κίνητρα για νέες εμπειρίες. Η αξιοποίηση νέων τεχνολογιών τέλος, όπως αυτή της ambient intelligence θα μπορούσε να ενισχύσει σε ένα βαθμό το αίσθημα της κοινής εμπειρίας προσομοιώνοντας τις συνθήκες (ήχος, ένταση φωτισμού) στα διαφορετικά σπίτια των ατόμων που επικοινωνούν μεταξύ τους. Ακόμη και η μεταφορά κινήσεων των χρηστών, μέσω της ίδιας τεχνολογίας και των διαδραστικών επιφανειών, από το χώρο του ενός στο χώρο του άλλου μπορεί να ενδυναμώσει το αίσθημα της παρουσίας (Hemmeryckx & Thorne 2008). Βέβαια αυτή η μορφή αλληλεπίδρασης ίσως να έχει καλύτερα αποτελέσματα αν αξιοποιηθεί σε συνδυασμό με κάποια μορφή άμεσης επικοινωνίας με το απομακρυσμένο άτομο. Έτσι, τα συναισθήματα που μπορεί να προκαλούν στο χρήστη η ένταση του ήχου του προγράμματος ή ο φωτισμός του χώρου, σε σχέση πάντα με την παρακολούθηση κάποιου προγράμματος, να μπορεί να τα μοιραστεί με κάποιον. Για παράδειγμα, αν παρακολουθούν κάποια ταινία τρόπου και αρχίσει ξαφνικά ο ήχος να δυναμώνει και ο φωτισμός να χαμηλώνει στα δύο σπίτια, τότε είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα προκληθούν κάποια συναισθήματα στους χρήστες. Αυτή την ένταση της στιγμής κατά πάσα πιθανότητα θα θέλουν να τη μοιραστούν μεταξύ τους οπότε μια πιο άμεση μορφή επικοινωνίας θα ήταν χρήσιμη σε αυτή την περίπτωση Διάσπαση Προσοχής Ένα από τα δύσκολα προβλήματα για επίλυση είναι αυτό της διάσπασης της προσοχής. Αν και δεν φαίνεται να απασχολεί το σύνολο του δείγματος, κατά την αξιολόγηση τέτοιων συστημάτων, τα πράγματα είναι πολύ πιθανό να είναι διαφορετικά στην πράξη. Η διάσπαση της προσοχής επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες όπως είναι η μορφή επικοινωνίας, η αλληλεπίδραση του χρήστη με το σύστημα και η σχεδίαση της διεπιφάνειας. 107

108 Κεφάλαιο 4 Σημαντικό ρόλο όμως στη μείωση της διάσπασης της προσοχής, παίζει και το είδος του προγράμματος στο οποίο εφαρμόζεται ένα σύστημα επικοινωνίας. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Weisz et al. (2007) οι τεχνικές που θα μειώσουν την ενόχληση συνδέονται άμεσα με αυτό. Οι εμπειρικοί κανόνες που διέπουν την επικοινωνία των ατόμων που βρίσκονται στον ίδιο χώρο και παρακολουθούν ταυτόχρονα κάτι στην τηλεόραση είναι στοιχείο που πρέπει να ληφθεί υπόψη. Αναφέρθηκαν αναλυτικά στο πρώτο κεφάλαιο (ενότητα 1.2.4) και αποκτούν ουσιαστική σημασία και για την απομακρυσμένη ταυτόχρονη επικοινωνία καθώς μπορούν να αξιοποιηθούν για να μειώσουν το αίσθημα της απόσπασης της προσοχής. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να εστιάσει την προσοχή του σε δυο διαφορετικά πράγματα ταυτόχρονα (Weisz et al. 2007, Nathan et al. 2008). Είτε αυτό είναι συνδυασμός βίντεο και κειμένου είτε είναι βίντεο και ήχου. Εστιάζουν σε ένα από τα δύο κάθε φορά με αποτέλεσμα να χάνουν σημεία από το άλλο. Αυτό το επιβεβαιώνει και η μελέτη των De Ruyter et al. (2003) που διαπίστωσαν ότι η επικοινωνία με βιντεοκλήση τραβάει περισσότερο την προσοχή των χρηστών από το πρόγραμμα. Σύμφωνα με τους Kallenbach et al. (2007) αυτή η ταυτόχρονη έκθεση του χρήστη σε αυτά τα διαφορετικά είδη πληροφοριών αυξάνει την πολυπλοκότητα του μηνύματος που πρέπει να αποκωδικοποιήσει ο χρήστης και απαιτεί από εκείνον να καταβάλλει μεγαλύτερη προσπάθεια για να τα κατανοήσει και τα δύο. Το στατικό κείμενο δε, θα επηρεάσει ιδιαίτερα την οπτική παρακολούθηση του προγράμματος γιατί θα εκτελείται σαν συνειδητή πράξη και θα του απορροφά μεγάλο μέρος της προσοχής του. Τονίζουν επίσης το γεγονός ότι η τηλεόραση από μόνη της αποτελεί μια διαδικασία που αυξάνει το γνωστικό φόρτο εργασίας του τηλεθεατή μιας και συνδυάζει ούτως ή άλλως το στατικό κείμενο με την κινούμενη εικόνα και τον ήχο. Οπότε κάθε επιπλέον κείμενο που θα προστίθεται είναι φανερό ότι θα δυσκολεύει ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Αυτό σημαίνει ότι η διασκέδαση που προσφέρει το πρόγραμμα μπορεί να περιορίζεται καθώς οι τηλεθεατές δεν έχουν συνηθίσει την παρεμβολή άλλων οπτικών στοιχείων στην οθόνη εκτός από το πρόγραμμα (Chorianopoulos & Lekakos 2008). Ενισχύεται με αυτό τον τρόπο η σημασία της συνεργασίας του προγράμματος με το σύστημα επικοινωνίας. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί η σχεδίαση του προγράμματος να προβλέπει τον χώρο και το χρόνο που θα γίνεται η ανταλλαγή μηνυμάτων. Η επικοινωνία δεν είναι απαραίτητο να περιορίζεται στην ανταλλαγή απόψεων και συναισθημάτων. Μέσα από παιχνίδια ή κουίζ, μπορεί να δημιουργεί νέες μορφές σχέσεων μεταξύ των συνομιλητών και να ενισχύει την τηλεοπτική εμπειρία όπως 108

109 Κεφάλαιο 4 συμβαίνει με τα παιχνίδια στα πλαίσια των κοινωνικών δικτύων. Βέβαια δεν είναι όλα τα προγράμματα κατάλληλα για να προάγουν την επικοινωνία όπως έχουν επισημάνει διάφορες έρευνες (Oehlberg et al. 2006, Geerts et al. 2008). Κάποια ενδείκνυνται περισσότερο, όπως τα τηλεπαιχνίδια, τα ντοκιμαντέρ και τα αθλητικά, και κάποια άλλα, όπως οι ταινίες, λιγότερο. Καλό θα ήταν σε κάθε περίπτωση, η συμμετοχή κάθε φορά να προσφέρει και μια νέα εμπειρία ώστε να διατηρεί το ενδιαφέρον του χρήστη και να τον κάνει να θέλει να συμμετέχει και την επόμενη. Οπότε ίσως είναι και αυτή μία πρόκληση για τους παραγωγούς των τηλεοπτικών προγραμμάτων. Όπως μέχρι τώρα οργανώνουν ότι σχετίζεται με την εκπομπή τους, έτσι θα ασχολούνται και με το πώς θα ανοίγουν ή θα υποστηρίζουν την επικοινωνία μεταξύ των φίλων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εφαρμογή Telebuddies (Luyten et al. 2006) που επιτρέπει στους χρήστες να επικοινωνούν ενώ συναγωνίζονται μεταξύ τους να κερδίσουν σε ένα τηλεπαιχνίδι γνώσεων. Από την άλλη, αν θεωρήσουμε ότι δεν θα υπάρξει συνεργασία ανάμεσα σε αυτούς τους δύο τομείς, δηλαδή της παραγωγής του προγράμματος και της σχεδίασης της επικοινωνίας των απομακρυσμένων χρηστών, πιθανόν η χρήση του συστήματος να γίνει λίγο πιο περίπλοκη και να χαθεί το ενδιαφέρον για μακροπρόθεσμη συμμετοχή. Η διάσπαση της προσοχής μπορεί να αυξηθεί σε αρκετά μεγάλο βαθμό, ειδικά για τα άτομα που δεν έχουν πρότερη εμπειρία με διαδραστικές διεπιφάνειες και να οδηγήσει στη δυσαρέσκεια του χρήστη. Επίσης, για να διατηρείται το ενδιαφέρον του χρήστη, πέρα από το περιεχόμενο του προγράμματος, οι δραστηριότητες που θα καλείται να συμμετέχει με τον/τους «φίλο/ους» του, θα πρέπει να έχουν ενδιαφέρον και αποτελούν μία νέα πρόκληση κάθε φορά. Σε κάθε περίπτωση η σύνδεση του προγράμματος με την επικοινωνία δίνει επιπρόσθετη αξία σε ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης. Πέρα του ότι εξασφαλίζει μειωμένη διάσπαση προσοχής για το χρήστη, υποστηρίζει κοινές εμπειρίες Προστασία Προσωπικών Δεδομένων Σε αυτό το σημαντικό θέμα που απασχολεί αρκετούς από τους χρήστες, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή. Αν νοιώσουν ότι τα προσωπικά τους δεδομένα κινδυνεύουν από τρίτους και μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε άλλους σκοπούς δεν είναι διατεθειμένοι να συμμετέχουν. Με τον όρο προστασία των προσωπικών δεδομένων οι μέχρι τώρα έρευνες αναφέρονται στο να είναι στην ευχέρεια του χρήστη το αν θα δημοσιεύεται σε τρίτους, 109

110 Κεφάλαιο 4 ή ακόμα και στους φίλους του, το αν παρακολουθεί εκείνη τη στιγμή κάτι και τι είναι αυτό. Για ποικίλους λόγους ο καθένας μπορεί να θέλει να κρατήσει κρυφό το γεγονός ότι παρακολουθεί ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα με βασικότερο, τον αρνητικό σχολιασμό που μπορεί να δημιουργηθεί στο περιβάλλον του. Ακόμη και στην περίπτωση των ανοιχτών καναλιών ήχου κάποιοι θέλουν να διατηρούν και τον προσωπικό τους χώρο και να ελέγχουν τι θα ακούν οι απομακρυσμένοι φίλοι (Baillie et al. 2007). Αυτό που προτείνουν κάποια συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης (Abreu et al. 2002) είναι η αξιοποίηση τεχνικών παρόμοιων με αυτών που λειτουργούν σε άλλα συστήματα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το MSN. Είναι μια αρκετά καλή μέθοδος που δίνει την ευχέρεια στον χρήστη να επιλέξει εκείνος πότε είναι διαθέσιμος για επικοινωνία. Έτσι, δεν του επιβάλλεται να επικοινωνήσει σε στιγμές που δεν έχει τη διάθεση να ασχοληθεί Η Αλληλεπίδραση με το Σύστημα Ο δεύτερος άξονας προβλημάτων στο σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης, ο πρώτος άξονας σχετίζεται με την υποστήριξη της επικοινωνίας, έχει να κάνει με τον τρόπο με τον οποίο θα αλληλεπιδρούν οι χρήστες με το σύστημα ώστε να είναι διαισθητικός, φυσικός και καθόλου ενοχλητικός για τα πλαίσια της τηλεόρασης (Cesar et al. 2008). Με την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών όλο το στυλ αλληλεπίδρασης και η ανάδραση του συστήματος μπορούν να πάρουν εντελώς διαφορετική διάσταση από αυτήν που επικρατεί μέχρι τώρα στις έρευνες. Τα τηλεχειριστήρια και οι απλές οθόνες κειμένου ίσως δεν είναι πλέον οι κατάλληλοι τρόποι για να διαχειριστούν οι χρήστες το εμπλουτισμένο περιεχόμενο και τις νέες υπηρεσίες Προτάσεις αλληλεπίδρασης με τη συσκευή Χαρακτηριστικές λύσεις που προδιαθέτουν σε μία φυσική αλληλεπίδραση του χρήστη με το σύστημα είναι η αναγνώριση της κίνησης και της φωνής. Είναι στυλ αλληλεπίδρασης που θα ταίριαζαν στα πλαίσια της διάδρασης με την τηλεόραση μιας και αποτελούν πολύ οικείους και αυθόρμητους τρόπους καθημερινής επικοινωνίας των ανθρώπων. Υπάρχουν όμως δυσκολίες που αποτρέπουν την αποκλειστική τους εφαρμογή ως στυλ αλληλεπίδρασης. Θέματα απομνημόνευσης και κόπωσης του χρήστη είναι κάποιοι περιοριστικοί παράγοντες. Κάποιοι συνδυασμοί τους όμως με τη βοήθεια της κατάλληλης διεπιφάνειας μπορεί να φέρουν ικανοποιητικά αποτελέσματα. 110

111 Κεφάλαιο 4 Με τη χρήση του διαλόγου με το σύστημα και τη βοήθεια μιας ανθρώπινης μορφής που απαντά στα ερωτήματα, αρκετά προβλήματα αλληλεπίδρασης ξεπερνιούνται. Οι Sproull et al. (1996) βέβαια, παρόλο που δεν πρόκειται για πρόσφατη έρευνα, υποστηρίζουν ότι οι διεπαφές με ανθρώπινη μορφή κρύβουν παγίδες παρά την αυξημένη απόδοση που παρουσιάζουν οι χρήστες. Οι άνθρωποι τείνουν να συμπεριφέρονται διαφορετικά όταν απευθύνονται σε ανθρωποειδής απεικονίσεις από ότι σε κείμενο. Βάζουν μέσα στην έκφρασή τους στοιχεία του χαρακτήρα τους πράγμα που οδηγεί την αναζήτηση σε νέα πεδία. Η τεχνητή νοημοσύνη σε αυτή την περίπτωση με τη βοήθεια έξυπνων πρακτόρων ίσως μπορεί να βοηθήσει με την δημιουργία ευφυών συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης. Μια πρόσφατη μελέτη των Benko et al. (2009) κάνει αναφορά στον χειρισμό περιεχομένου από διαδραστική επιφάνεια μέσω των μυών του χεριού του χρήστη. Με μία πολύ μικρή συσκευή προσαρμοσμένη στο χέρι του ο χρήστης, μπορεί με τις κατάλληλες κινήσεις να αλληλεπιδράσει με το ψηφιακό περιεχόμενο. Το σύστημα αντιλαμβάνεται ποιο δάχτυλο ή συνδυασμός τους κινείται κάθε φορά και τι πίεση ασκεί αναγνωρίζοντας τις προθέσεις του χρήστη. Εικόνα 34: Σύστημα διαχείρισης ψηφιακού περιεχομένου από διαδραστική επιφάνεια με τη βοήθεια των μυών του χεριού. (Πηγή: Benko et al. 2009) Πρόκειται για ένα στυλ αλληλεπίδρασης που θα μπορούσε να προσφέρει πολλά στο χώρο της τηλεόρασης. Χρειάζεται ελάχιστη προσπάθεια από την πλευρά του χρήστη για να το χειριστεί. Οι κάμερες ή τα χειριστήρια για να λαμβάνουν την κίνηση του χρήστη με αυτή τη μέθοδο δεν είναι απαραίτητες και αυτό μπορεί να είναι σημαντικό πλεονέκτημα έναντι των άλλων μεθόδων. Ενδιαφέρουσες λύσεις είναι και αυτές που θέλουν τη μετατροπή του σπιτιού σε έξυπνο σπίτι (Do et al. 2008), καλωδιώνοντάς το με κάμερες και αισθητήρες για να λαμβάνει και να αναγνωρίζει όλες τις κινήσεις του χρήστη. Έτσι, δεν χρειάζεται ο χρήστης να έχει 111

112 Κεφάλαιο 4 συγκεκριμένη θέση και αξιοποιείται ο έμμεσος χειρισμός αντικειμένων (Berglund et al. 2006, Aroyo et al. 2007) που μετατρέπει διάφορα αντικείμενα μέσα στο σπίτι, όπως το χαρτί, τα μαξιλάρια και τα τραπέζια, σε χειριστήρια για συσκευές όπως η τηλεόραση. Όπως είναι αναμενόμενο η αλληλεπίδραση δεν θα πρέπει να είναι μονόδρομος αλλά θα πρέπει να προσφέρει εναλλακτικές στο χρήστη ώστε να μπορεί να επιλέξει εκείνη ή τον συνδυασμό εκείνων που θα ικανοποιούν καλύτερα τις ανάγκες του. Με αυτό τον τρόπο περισσότεροι χρήστες θα ικανοποιούνται από τους διαφορετικούς συνδυασμούς και η ικανοποίηση που θα λαμβάνουν από το σύστημα θα αυξάνεται Προτάσεις για τη σχεδίαση της διεπιφάνειας του συστήματος Σημαντικό ρόλο στην ομαλή διεξαγωγή της επικοινωνίας και την ελαχιστοποίηση της διάσπαση της προσοχής του χρήστη από την παρακολούθηση παίζει η σχεδίαση της διεπιφάνειας. Σε αυτό το κομμάτι της σχεδίασης, το πεδίο της σχεδίασης της πληροφορίας μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά. Αυτό που χρειάζεται για μία αποτελεσματική αλληλεπίδραση σύμφωνα με τον Horn (1999) είναι «να παρουσιαστεί η σωστή πληροφορία, στους σωστούς ανθρώπους τη σωστή στιγμή με αποτελεσματικό και αποδοτικό τρόπο». Γενικότερα, σε μια πολυμεσική εφαρμογή, όπως είναι και η κοινωνική τηλεόραση, δεν παίζει ρόλο η ποσότητα του περιεχομένου αλλά το να επιλεγεί το κατάλληλο περιεχόμενο ώστε να επιτυγχάνεται η αποτελεσματική αλληλεπίδραση του χρήστη με το σύστημα. Επίσης, αυτό το περιεχόμενο θα πρέπει να είναι διαθέσιμο στους χρήστες με πολλούς και εύληπτους τρόπους. Υπάρχουν δύο κομβικές ερωτήσεις που συνοψίζουν αρκετά καλά το νόημα της σχεδίασης της πληροφορίας και αυτές είναι οι «τι να πω?» και «πώς να το πω?» (Elsom-Cook 2001). Το μοντέλο του Carliner (2000) από την άλλη, περιλαμβάνει όλες τις παραπάνω απόψεις για την αποτελεσματική σχεδίαση της πληροφορίας και τις οργανώνει σε τρία επίπεδα ώστε να μεταφέρει αποτελεσματικά στο χρήστη το περιεχόμενο χωρίς να εστιάζει αποκλειστικά στην ελκυστικότητα της σχεδίασης. Αναλυτικότερα, το μοντέλο του Carliner (2000) προτείνει τρία επίπεδα που συμπληρώνουν το ένα το άλλο και αυτά είναι τα εξής: Υλικό επίπεδο Έχει να κάνει με την τοποθέτηση της πληροφορίας στον επιλεγμένο χώρο (οθόνη στην προκειμένη περίπτωση) ώστε οι χρήστες να την εντοπίζουν εύκολα. Περιλαμβάνει στοιχεία όπως η διάταξη της οθόνης, οι επικεφαλίδες και τα γραφικά. 112

113 Κεφάλαιο 4 Στις μέχρι τώρα έρευνες, σε κάποιες περιπτώσεις το μενού και τα επιμέρους στοιχεία μπορεί να εμφανίζονται πάνω στην οθόνη του προγράμματος με διαφάνεια ή χωρίς. Σε κάποιες άλλες όμως, η οθόνη με το πρόγραμμα για να μην επικαλύπτεται από ξένα στοιχεία, προσαρμόζεται σε ένα μικρότερο μέγεθος και στον ελεύθερο χώρο εμφανίζονται τα επιπλέον στοιχεία. Ειδικά στη δεύτερη περίπτωση, δίνεται η εντύπωση ότι η σημασία του προγράμματος μειώνεται και η διαδικασία της παρακολούθησης μπαίνει σε δευτερεύουσα θέση ενώ αντίθετα, ο στόχος είναι να ενισχυθεί. Σε κάθε περίπτωση η επιλογή και η διάταξη των στοιχείων της επικοινωνίας και της παρακολούθησης που θα εμφανίζονται στην οθόνη είναι κομβικό σημείο για τη σχεδίαση συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης. Γνωστικό επίπεδο Αναφέρεται στην ικανότητα τον χρηστών από τη στιγμή που θα εντοπίσουν τις πληροφορίες που αναζητούν, να μπορέσουν να τις κατανοήσουν. Σε αυτό σημαντικό ρόλο παίζει το μέσο που επιλέγεται για να μεταφέρει τις πληροφορίες και οι πρότερες εμπειρίες από αντίστοιχες πληροφορίες που μπορεί να κουβαλούν οι χρήστες. Όσο αναφορά στο παραπάνω χαρακτηριστικό του μοντέλου που αναφέρεται στον ρόλο που παίζει η πρότερη εμπειρία των χρηστών στην κατανόηση των πληροφοριών που εντοπίζουν, έχει ήδη παρατηρηθεί στην έρευνα που διεξήχθει στα πλαίσια της εργασίας. Τα υποκείμενα τείνουν να μεταφέρουν τα χαρακτηριστικά και τις εμπειρίες που έχουν με τον υπολογιστή στην τηλεόραση και να κρίνουν με βάση αυτά το σύστημα της κοινωνικής τηλεόρασης. Αυτό συμβαίνει γιατί ο υπολογιστής είναι η συσκευή που έχουν συνδέσει στο μυαλό τους με την διαμεσολαβημένη επικοινωνία. Όσο αναφορά στην κατανόηση των στοιχείων που θα βλέπουν στην οθόνη της τηλεόρασης οι χρήστες, καλό θα είναι να υπάρχουν σαφής επεξηγήσεις για τη θέση του μέσα στην εφαρμογή, ποια είναι τα διαθέσιμα βήματα από το σημείο που βρίσκεται και τι αντιπροσωπεύει το κάθε στοιχείο που εμφανίζεται στην οθόνη. Πολύπλοκα σχέδια, μεταφορές από τον υπολογιστή, που σε κάποιους μπορεί να σημαίνουν κάτι αλλά σε κάποιους άλλους κάτι άλλο, καλό θα ήταν να αποφεύγονται για να μην δημιουργούνται διφορούμενα μηνύματα. Ελκυστικό επίπεδο Έχει να κάνει με το κατά πόσο η σχεδίαση είναι τέτοια ώστε να κάνει τον χρήστη να θέλει να συμμετέχει. Εάν δηλαδή τραβάει την προσοχή του και εάν του δίνει κίνητρο για να συμμετέχει. 113

114 Κεφάλαιο 4 Σε αυτό το κομμάτι της ελκυστικότητας στο σύστημα της κοινωνικής τηλεόρασης, παίζουν ρόλο τόσο το τι παραπάνω μπορεί να προσφέρει σε σχέση με την απλή παρακολούθηση ή με την παρακολούθηση στον υπολογιστή όσο και το τι απαιτήσεις έχει από το σύστημα ο ίδιος ο χρήστης. Θα πρέπει δηλαδή το σύστημα της κοινωνικής τηλεόρασης να είναι ισάξιο των προσδοκιών του χρήστη ώστε να του αφιερώσει χρόνο. Το πλήθος των βημάτων που πρέπει να ακολουθούνται από το χρήστη κάθε φορά για να επιτύχει το στόχο του είναι επίσης σημαντικό στοιχείο. Καλό θα είναι να έχει τη δυνατότητα ο χρήστης να δημιουργεί συντομεύσεις με συγκεκριμένα πρόσωπα που επιθυμεί να επικοινωνεί ώστε με μία κίνηση, είτε αυτή είναι το πάτημα ενός κουμπιού είτε μία φωνητική ή κινητική εντολή, να ξεκινάει την επικοινωνία χωρίς να χρειάζονται πολλές ενέργειες. Κάτι αντίστοιχο θα ήταν χρήσιμο να ισχύει και για τον τρόπο που θα γίνεται η αναγνώριση του εκάστοτε χρήστη από το σύστημα. Η εισαγωγή κωδικών ή ονόματος χρήστη όπως συμβαίνει με αντίστοιχες εφαρμογές στον υπολογιστή είναι μια διαδικασία που θα ήταν κουραστική. Θα μπορούσε όμως να τον αναγνωρίζει από το πρόσωπο, από τη φωνή ή από το δακτυλικό του αποτύπωμα, τρόποι πολύ πιο εύκολοι και αποδοτικοί για το περιβάλλον της τηλεόρασης. Θέμα προς επίλυση στα πλαίσια της σχεδίασης της διεπιφάνειας είναι και ο τρόπος με τον οποίο θα διαχειρίζονται τις κλήσεις για επικοινωνία οι χρήστες. Έστω ότι ένας χρήστης παρακολουθεί κάτι στην τηλεόραση και δέχεται μία κλήση για επικοινωνία από έναν φίλο του. Τα σημεία στα οποία θα πρέπει να δοθεί βάση σε αυτό το απλό σενάριο είναι ο τρόπος που θα του ανακοινώσει το σύστημα την κλήση καθώς επίσης και ο τρόπος που εκείνος θα την δεχτεί ή θα την απορρίψει. Σύμφωνα με τους Hemmeryckx & Thorne (2008) κάποιοι ερευνητές προσπαθούν να μεταφέρουν στοιχεία από την πραγματική ζωή στον χειρισμό αυτών των ενδεχομένων. Ενδεικτικά παραδείγματα είναι το χτύπημα στην πόρτα που μεταφέρεται με την άμεση δημιουργία οπτικού διαύλου επικοινωνίας αποκόπτοντας τον ήχο μέχρι να γίνει αποδεκτή η κλήση και η ανταλλαγή βλεμμάτων. Όπως στον φυσικό κόσμο ανταλλάσσονται βλέμματα για την έναρξη ή μη μιας επικοινωνίας έτσι οι ερευνητές δημιούργησαν ένα εικονικό ζευγάρι μάτια τα οποία προσπαθούν να έρθουν σε επαφή με το χρήστη που δέχεται τη κλήση και ανάλογα με τη ματιά να ανοίξουν επικοινωνία ή να την απορρίψουν. 114

115 Κεφάλαιο Συμπεράσματα Διαπιστώνεται λοιπόν ότι υπάρχουν πολλοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπ όψη για την σχεδίαση ενός συστήματος κοινωνικής τηλεόρασης. Αν και οι απαιτήσεις από τους χρήστες δεν είναι πάρα πολλές, γιατί δεν υπάρχει πρότερη εμπειρία χρήσης αντίστοιχων εφαρμογών, είναι αρκετά δύσκολο να ικανοποιηθούν λόγω της δυσκολίας που παρουσιάζει το πλαίσιο χρήσης του συστήματος. Πιο συγκεκριμένα, την αλληλεπίδραση του χρήστη με το σύστημα χρειάζεται να την υποστηρίζουν όσο γίνεται πιο διαισθητικοί και φυσικοί τρόποι. Ο στόχος είναι να προκαλείται η λιγότερο δυνατή ενόχληση κατά την παρακολούθηση και να επιτρέπεται η άνετη κίνηση του χρήστη μέσα στο χώρο. Επίσης, σημαντικό ρόλο στην μείωση της ενόχλησης του χρήστη και στην αύξηση της διασκέδασης κατά την κοινή παρακολούθηση με απομακρυσμένους φίλους παίζει η διεπιφάνεια του συστήματος η οποία μπορεί να σχεδιαστεί με τη βοήθεια του μοντέλου του Carliner (2000) προκειμένου να είναι κατανοητή και να διευκολύνει το χρήστη να επιτύχει τους στόχους του. Τόσο οι διαθέσιμοι τρόποι επικοινωνίας όσο και η συνολική σχεδίαση του διαλόγου του χρήστη με το σύστημα, που θα πρέπει να είναι αντιληπτός και αποδοτικός, παίζουν σημαντικό ρόλο στο κατά πόσο ο χρήστης θα νιώθει άνετα με το σύστημα, θα θέλει να το χρησιμοποιήσει και παράλληλα θα αισθάνεται ότι ενισχύει την εμπειρία της παρακολούθησης αντί να τη δυσχεραίνει. Ειδικά για την ενίσχυση της παρουσίας, η μορφή επικοινωνίας παίζει σημαντικό ρόλο και η βιντεοκλήση είναι αυτή που πετυχαίνει τα υψηλότερα αποτελέσματα αλλά ταυτόχρονα αποσπά και περισσότερο την προσοχή. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο κάθε χρήστης βρίσκει μια διαφορετική πρόταση, είτε επικοινωνίας είτε αλληλεπίδρασης, πιο άνετη στη χρήση πράγμα που σημαίνει ότι το σύστημα θα πρέπει να ενσωματώνει διαφορετικές μορφές επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης προκειμένου ο χρήστης να το προσαρμόσει στα μέτρα του και να αποκομίσει τα μέγιστα δυνατά οφέλη. Τέλος, η συνεργασία των σχεδιαστών των προγραμμάτων με τους σχεδιαστές των συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης ίσως είναι κάτι που θα ήταν πολύ χρήσιμο. Το αποτέλεσμα θα ήταν τέτοιο που η επικοινωνία μεταξύ των απομακρυσμένων χρηστών θα ήταν ομαλή, ενώ παράλληλα θα τους πρόσφερε μία κοινή εμπειρία για την οποία θα είχε φροντίσει ο σχεδιαστής του προγράμματος. Έτσι, ούτε ο χρήστης θα αναγκάζεται να χάσει κάτι από το πρόγραμμα, ούτε θα απορρίψει το σύστημα επειδή 115

116 Κεφάλαιο 4 τον ενοχλεί στην παρακολούθηση. Πρόκειται για μια νέα αντίληψη της τηλεόρασης η οποία μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία νέων μορφών σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων μετατρέποντας την παθητική μέχρι πρότινος τηλεόραση, σε μία συσκευή διασκέδασης και επικοινωνίας. 116

117 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 5 ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Στόχος αυτού του κεφαλαίου είναι η συγκέντρωση και ταξινόμηση των σχεδιαστικών κατευθύνσεων που έχουν προτείνει οι ερευνητές που ασχολούνται με τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης και η περαιτέρω επέκταση τους με βάση τα όσα έχουν προκύψει από την έρευνα στα πλαίσια της συγκεκριμένης εργασίας. Ακολουθούν προτάσεις για ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης που αξιοποιεί τις σχεδιαστικές κατευθύνσεις και χρησιμοποιεί ως βάση ένα τηλεπαιχνίδι γνώσεων για να στηρίξει την επικοινωνία. 117

118 5.1 Σχεδιαστικές κατευθύνσεις Υπάρχουν αρκετοί κανόνες που σχετίζονται με την διαδραστική και κατ επέκταση με την κοινωνική τηλεόραση και έχουν διατυπωθεί από τους ερευνητές που ασχολούνται με αυτούς τους τομείς στα πλαίσια της αξιολόγησης διαφόρων εφαρμογών που υποστηρίζουν την επικοινωνία κατά την κοινή παρακολούθηση. Οι σχεδιαστικές κατευθύνσεις σε αυτή την ενότητα χωρίζονται σε δύο υπό-ενότητες. Η πρώτη αφορά σε αυτές που προέκυψαν από τη βιβλιογραφική έρευνα. Η δεύτερη υπό-ενότητα αντίστοιχα έχει να κάνει με τις σχεδιαστικές κατευθύνσεις που προέκυψαν από την περαιτέρω ανάλυση και εμπλουτισμό των πρώτων Από την Βιβλιογραφία Οι σχεδιαστικές κατευθύνσεις λοιπόν μπορούν να χωριστούν σε αυτές που αφορούν στην ευχρηστία του συστήματος και σε αυτές που αφορούν στην υποστήριξη της κοινωνικότητας. Πρόκειται για μία ταξινόμηση που έκανε η Preece (Chorianopoulos 2007a) για την κατάταξη των σχεδιαστικών κατευθύνσεων που αφορούν στη σχεδίαση των διαδικτυακών κοινοτήτων. Κρίνεται λοιπόν ιδιαίτερα χρήσιμη για την περίπτωση των συστημάτων της κοινωνικής τηλεόρασης καθώς υπάρχουν πολλά κοινά σημεία ανάμεσα σε αυτούς τους δύο τύπους επικοινωνίας. Ως προς την ευχρηστία του συστήματος: Το σύστημα θα πρέπει να είναι εύκολο στη χρήση και αποδοτικό. Σύμφωνα με το πρότυπο ISO/DIS που αφορά στην αλληλεπίδραση ανθρώπου-υπολογιστή, η ευχρηστία ενός συστήματος αναφέρεται στην αποτελεσματικότητα, την αποδοτικότητα και την υποκειμενική ικανοποίηση που προσφέρει στο χρήστη. Το σύστημα πρέπει δηλαδή να φέρνει εις πέρας με επιτυχία τις λειτουργίες του και να τις εκτελεί γρήγορα και με καλή χρήση των πόρων του συστήματος. Η υποκειμενική ικανοποίηση αναφέρεται στην αίσθηση που αποκομίζει ο χρήστης από την αλληλεπίδραση με το σύστημα. Αυτοί οι γενικοί στόχοι όμως εξειδικεύονται σε προδιαγραφές για κάθε σχεδιαστική περίπτωση για να είναι πιο αποτελεσματική η μέτρηση της ευχρηστίας. Για τα πλαίσια της τηλεόρασης οι προδιαγραφές έχουν ως εξής: Η αλληλεπίδραση με το σύστημα θα πρέπει να γίνεται με όσο το δυνατόν πιο φυσικό τρόπο για να μην ενοχλούνται οι χρήστες. (Cesar et al. 2008) Η ροή του προγράμματος δεν πρέπει να διακόπτεται (Oelberg et al.) 118

119 Κεφάλαιο 5 Επίσης, θα πρέπει ο χρήστης να μπορεί να ρυθμίσει το σύστημα ανάλογα με το αν θέλει ή όχι να του αποσπά την προσοχή για να τον ενημερώσει για διάφορες ενέργειες ή κλήσεις των «φίλων» του. (Geerts & De Groof 2009) Ο χρήστης πρέπει να μπορεί να ελέγχει το σύνολο των ενεργειών και των ρυθμίσεων του συστήματος. (Geerts & De Groof 2009) Προκειμένου να μειώνει τη διάσπαση της προσοχής του χρήστη (Chorianopoulos & Lekakos 2008, Geerts & De Groof 2009) ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης θα πρέπει: Να εφαρμόζεται στα κατάλληλα είδη προγραμμάτων που προάγουν την επικοινωνία. (Geerts & De Groof 2009) Η είσοδος και η αποχώρηση κάποιου χρήστη από τη συζήτηση θα πρέπει να γίνεται «ήρεμα» (Oelberg et al.) Να απομονώνει τις πλευρικές συζητήσεις των επιμέρους χρηστών από το σύνολο της ομάδας σε περίπτωση που τα άτομα ξεπερνούν τα δύο (Oelberg et al., Chorianopoulos & Lekakos 2008) Να μπορεί ο χρήστης να ρυθμίσει το προφίλ του, ότι είναι ή δεν είναι διαθέσιμος για επικοινωνία, ώστε να μην ενοχλείται όταν θέλει να παρακολουθήσει με προσοχή (Chorianopoulos 2007a). Οι προδιαγραφές για την αλληλεπίδραση με την τηλεόραση δεν πρέπει να συγχέονται με αυτές για τον υπολογιστή γιατί το πλαίσιο χρήσης είναι αρκετά διαφορετικό. Ούτε θα πρέπει να λαμβάνεται ως δεδομένο το γεγονός ότι ο χρήστης θα παρακολουθεί μόνος του τηλεόραση όπως συμβαίνει συνήθως με τον υπολογιστή. Ως εκ τούτου όπως αναφέρουν στις σχεδιαστικές κατευθύνσεις για τη διαδραστική τηλεόραση οι Cesar et al. (2008), τα παράθυρα και τα κουμπιά που συνηθίζονται στις διεπιφάνειες των υπολογιστών καλό θα ήταν να αποφευχθούν. Από την άλλη όμως, όπως κάθε διαδραστικό σύστημα, έτσι και το σύστημα της κοινωνικής τηλεόρασης θα πρέπει να υποβοηθά τον προσανατολισμό του χρήστη. Δηλαδή να του παρέχει σε κάθε οθόνη πληροφορίες για το που βρίσκεται, τι μπορεί να κάνει και πώς μπορεί να προχωρήσει από το σημείο που βρίσκεται (Αβούρης 2000:171). Έτσι, μειώνεται το μνημονικό φορτίο του χρήστη και το σύστημα αποκτά προβλέψιμη συμπεριφορά. Για παράδειγμα, το σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης θα πρέπει να ενημερώνει το χρήστη με ποια εντολή ή με ποιο κουμπί από το τηλεχειριστήριο θα επιτυγχάνει ποια ενέργεια από το σημείο που βρίσκεται κάθε φορά. 119

120 Κεφάλαιο 5 Ως προς την υποστήριξη της κοινωνικότητας: Οι Geerts & De Groof (2009) έπειτα από μία συγκριτική μελέτη δύο ετών διαφόρων συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης που υποστηρίζουν διαφορετικές μορφές επικοινωνίας, κατέληξαν σε ένα σύνολο προτάσεων/κανόνων, που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη σχεδίαση συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης, σχετικά με την υποστήριξη της κοινωνικότητας. Πρόκειται για κανόνες που στηρίζονται ή συμπληρώνονται από άλλους ερευνητές όπως οι Coppens et al. (2005), Oehlberg et al. (2006), Chorianopoulos 2007a, και Chorianopoulos & Lekakos Γενικότερα, ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης, όπως και κάθε άλλο σύστημα διαμεσολαβημένης επικοινωνίας, θα πρέπει να ικανοποιεί τα εξής χαρακτηριστικά: Να υποστηρίζει την λειτουργία της κοινότητας (Coppens et al. 2005) Η επικοινωνία να έχει ένα στόχο, δηλαδή να δημιουργήσει το αίσθημα της παρέας και να ενισχύσει την τηλεοπτική εμπειρία (Chorianopoulos 2007a, Chorianopoulos & Lekakos 2008) Οι χρήστες να έχουν ρόλους (Chorianopoulos 2007a, Chorianopoulos & Lekakos 2008) Να υπάρχουν κανόνες που να διέπουν την επικοινωνία και να είναι σύμφωνοι με (Chorianopoulos 2007a, Chorianopoulos & Lekakos 2008) o τους κανόνες του κράτους o Την προστασία των προσωπικών δεδομένων και o Την ασφάλεια των χρηστών Ειδικότερα, ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης θα πρέπει να υποστηρίζει: Διαφορετικά κανάλια (Chorianopoulos 2007a, Geerts & De Groof 2009) και επίπεδα επικοινωνίας για να επιλέξει ο χρήστης. (Geerts & De Groof 2009) Λεκτική όσο και τη μη λεκτική επικοινωνία μεταξύ των χρηστών (Coppens et al. 2005, Chorianopoulos 2007a) Σύγχρονη και ασύγχρονη επικοινωνία μεταξύ των χρηστών. (Chorianopoulos 2007a, Geerts & De Groof 2009) Την αλληλεπίδραση των απομακρυσμένων χρηστών όσο και αυτών που βρίσκονται στον ίδιο χώρο και παρακολουθούν παρέα. (Chorianopoulos 2007a, Geerts & De Groof 2009) Και να Ενθαρρύνει τους χρήστες να μοιραστούν κοινές δραστηριότητες όπως είναι η κοινή παρακολούθηση ή η αποστολή προσκλήσεων για κοινή παρακολούθηση. (Geerts & De Groof 2009) 120

121 Κεφάλαιο 5 Θα πρέπει επίσης να ενισχύει το αίσθημα της παρουσίας: Επιτρέποντας στο χρήστη να δει το προφίλ άλλων χρηστών, τις προτιμήσεις τους, την κατάσταση στην οποία βρίσκονται και τις ενέργειές τους. (Oehlberg et al. 2006, Chorianopoulos 2007a, Geerts & De Groof 2009) Ενημερώνοντας για τις αλλαγές στην κατάσταση παρακολούθησης ενός χρήστη, ακόμη και εάν επικοινωνούν μαζί εκείνη τη στιγμή. (Geerts & De Groof 2009) Επιτρέποντας στους χρήστες να ανταλλάζουν/μοιράζονται περιεχόμενο με εύκολο τρόπο. (Chorianopoulos 2007a, Geerts & De Groof 2009) Η προστασία των προσωπικών δεδομένων ενός χρήστη είναι πολύ σημαντική για τους χρήστες για αυτό η εφαρμογή θα πρέπει να: Εγγυάται την προστασία των προσωπικών δεδομένων του κάθε χρήστη όπως και της μεταξύ τους επικοινωνίας. (Geerts & De Groof 2009) Αφήνει στην ευχέρεια του χρήστη να επιλέξει ποια στοιχεία που τον αφορούν θα δημοσιοποιήσει σε τρίτους. Τέλος ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης θα πρέπει: Να λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι κατά την διάρκεια της ομαδικής παρακολούθησης στον ίδιο χώρο, κάποιος μπορεί να επικοινωνεί με άλλους μέσω της τηλεόρασης (Geerts & De Groof 2009). Αυτό σημαίνει ότι: o Θα πρέπει να μειωθεί στο ελάχιστο η διάσπαση της προσοχής των υπολοίπων που παρακολουθούν στον ίδιο χώρο και ότι αντίστοιχα o Η διαμεσολαβημένη επικοινωνία των ατόμων θα πρέπει να προστατεύεται από τα υπόλοιπα άτομα που είναι παρόντα σύμφωνα με τις αρχές περί προστασίας των προσωπικών δεδομένων. Μέσα από την βιβλιογραφική μελέτη όμως και μέσα από την έρευνα που διεξήχθει με στόχο να διερευνηθεί η πρόθεση των χρηστών να υιοθετήσουν ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης, προέκυψαν ένα σύνολο από επιπλέον σχεδιαστικές κατευθύνσεις. Κάποιες από αυτές που αναφέρονται μπορεί να έχουν μελετηθεί για την αποτελεσματικότητά τους αλλά δεν έχουν διατυπωθεί ως σχεδιαστικές κατευθύνσεις. Ο στόχος λοιπόν είναι να αναλυθούν καλύτερα οι ήδη υπάρχουσες και σε ένα βαθμό να συμπληρωθούν. 121

122 Κεφάλαιο Επέκταση Σχεδιαστικών Κατευθύνσεων Η ταξινόμηση αυτών των επιπλέον σχεδιαστικών κατευθύνσεων, γίνεται με βάση τη γενική ταξινόμηση που έγινε στις παραπάνω σχεδιαστικές κατευθύνσεις. Ως προς την υποστήριξη της κοινωνικότητας και ως προς την ευχρηστία του συστήματος. Όσο αναφορά στο τι θα πρέπει να προσφέρει ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης ως προς την υποστήριξη της κοινωνικότητας, μπορούν να προστεθούν τα εξής στοιχεία που έχουν να κάνουν με την δυνατότητα: Υποστήριξης όπου είναι δυνατόν κοινών δραστηριοτήτων των χρηστών σχετικών με το είδος του προγράμματος παράλληλα με την επικοινωνία (συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδι, επιλογή της εξέλιξης σε μια ταινία, απάντηση σε ερωτήσεις κτλ.) Επικοινωνίας περισσότερων του ενός ατόμων που βρίσκονται στον ίδιο χώρο με κάποιο συγκεκριμένο φιλικό ή συγγενικό τους πρόσωπο. Επικοινωνίας μεταξύ αγνώστων που παρακολουθούν απομακρυσμένοι το ίδιο πρόγραμμα. Γρήγορης μετάβασης του χρήστη από τη μία μορφή επικοινωνίας στην άλλη διατηρώντας τις ρυθμίσεις σε κάθε μία από αυτές για να μπορεί να επιστρέψει στο σημείο που τις άφησε. Ως προς την ευχρηστία του συστήματος της κοινωνικής τηλεόρασης, θα πρέπει επιπροσθέτως να: Μην υποβαθμίζεται η σημασία του προγράμματος εξαιτίας της επικοινωνίας. Αναγνωρίζει πότε η τηλεόραση παίζει χωρίς να παρακολουθεί ο χρήστης και να προσαρμόζει το προφίλ του ανάλογα. Επιτρέπει την ελευθερία κινήσεων του χρήστη στο χώρο και να μην τον περιορίζει σε συγκεκριμένη θέση. Γίνεται άμεση αναγνώριση του χρήστη κατά την είσοδό του στο σύστημα και να αποφεύγεται η ανάγκη εισαγωγής ονόματος και κωδικού χρήστη. Υποστηρίζει εναλλακτικές μορφές αλληλεπίδρασης με το σύστημα. Επίσης, στα πλαίσια της προστασίας των προσωπικών δεδομένων του χρήστη αλλά και της ευχρηστίας του συστήματος θα πρέπει να: Μπορεί να απομονώνει ο χρήστης, στα πλαίσια της οπτικοαουστικής επικοινωνίας, άμεσα τον ήχο ή την εικόνα ώστε να αισθάνεται ότι έχει τον έλεγχο της επικοινωνίας. 122

123 Κεφάλαιο 5 Υπάρχει επαρκής ενημέρωση από το σύστημα στις ιδιωτικές συζητήσεις ότι αυτά που συζητούν δεν τα ακούν ή τα βλέπουν και τρίτοι ώστε να εξαλείφεται κάθε αμφιβολία επ αυτού. Στους παραπάνω κανόνες πρέπει να συμπεριληφθούν και αυτοί που αφορούν στην σχεδίαση για όλους. Η τηλεόραση είναι ένα μέσο που απευθύνεται σε όλους και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται και η σχεδίαση νέων εφαρμογών που θα την αφορούν. Άλλωστε έχουν θεσπιστεί συγκεκριμένες προδιαγραφές και κανόνες από ποικίλους οργανισμούς ανά τον κόσμο που διασφαλίζουν την πρόσβαση των ατόμων με αναπηρίες στις νέες εφαρμογές που σχεδιάζονται για την τηλεόραση. Ενδεικτικά αναφέρεται ο 47 Code of Federal Regulations (CFR) -Part 7-14 που διασφαλίζει την πρόσβαση των ατόμων με αναπηρίες στις διαδραστικές υπηρεσίες και στις συσκευές που τις συνοδεύουν και έχει θεσπίσει η Αμερικανική Federal Communications Commision. Αντίστοιχα υπάρχει και ο νόμος Disability Discrimination Act (1995)15 που θεσπίστηκε από το κοινοβούλιο της Αγγλίας και καθιστά παράνομη οποιαδήποτε διάκριση γίνεται σε βάρος των ατόμων με αναπηρίες στην εργασία, στις υπηρεσίες, στην εκπαίδευση, στα αγαθά και στις μεταφορές. Κάτω από αυτό το νόμο λοιπόν και οι πάροχοι τηλεοπτικού περιεχομένου είναι υποχρεωμένοι να προσαρμόσουν το περιεχόμενό τους έτσι ώστε να είναι προσβάσιμο και από τα άτομα με αναπηρίες. Εξειδικευμένοι κανόνες ως προς τη σχεδίαση της διεπιφάνειας για το μέγεθος των γραμμάτων, το είδος τους, τα χρώματα, τις αντιθέσεις και τη διαφάνεια έχουν καθορίσει συγκεκριμένοι οργανισμοί ώστε να ικανοποιούνται όλες οι ομάδες ανθρώπων. Αντίστοιχα υπάρχουν διάφορες συστάσεις ως προς τις μορφές αλληλεπίδρασης που θα πρέπει να υποστηρίζει ένα σύστημα διαδραστικής τηλεόρασης ώστε να είναι προσβάσιμο από όλους16. Η αναγνώριση φωνής, οι υπότιτλοι, η ομιλία του συστήματος, τα κατάλληλα τηλεχειριστήρια και η προσωποποίηση των δεδομένων του συστήματος με τη βοήθεια καρτών είναι μόνο κάποιες από τις προτάσεις που θα καταστήσουν προσβάσιμες την τηλεόραση και τις υπηρεσίες της στο ευρύ κοινό. Γενικά, το περιεχόμενο του προγράμματος και ο τρόπος με τον οποίο θα αλληλεπιδρά ο χρήστης με το περιεχόμενο και με τους άλλους τηλεθεατές, θα πρέπει να υποστηρίζεται από διεπιφάνειες που θα επιτρέπουν την προσωποποίηση έτσι ώστε οι συμμετέχοντες να επιλέγουν τους τρόπους που είναι καταλληλότεροι για τις δικές τους

124 Κεφάλαιο 5 ικανότητες. Αυτή η ποικιλία, επιτρέπει στους περισσότερους χρήστες να αποκομίζουν μία καλύτερη εμπειρία καθώς δεν τους περιορίζει σε προκαθορισμένες επιλογές. Σε αυτή την ενότητα λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι σχεδιαστικές κατευθύνσεις που αφορούν στην κοινωνική τηλεόραση. Διαχωρίζονται σε αυτές που αφορούν στην ευχρηστία του συστήματος και σε αυτές που υποστηρίζουν την κοινωνικότητα, Στοχεύουν εν συντομία στο να μειώσουν τη διάσπαση του χρήστη, να αυξήσουν τις κοινές εμπειρίες στους χρήστες που συμμετέχουν και να προστατεύσουν τα προσωπικά τους δεδομένα. Οι σχεδιαστικές αυτές κατευθύνσεις έχουν προκύψει από την βιβλιογραφική έρευνα και από την επέκτασή τους με την βοήθεια των ευρημάτων από τη μελέτη που διεξήχθει στα πλαίσια της παρούσας διπλωματικής. Αυτό που επισημαίνεται μέσα από αυτές είναι ότι το σύστημα θα πρέπει να υποστηρίζει εναλλακτικές δυνατότητες τόσο στις μορφές επικοινωνίας όσο και στα στυλ αλληλεπίδρασης καθώς επίσης και το γεγονός ότι το εκάστοτε πρόγραμμα θα πρέπει να συνεργάζεται με τα συστήματα της κοινωνικής τηλεόρασης. Εφόσον λοιπόν οι κανόνες για τη σχεδίαση των συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης υπάρχουν, θα ήταν ενδιαφέρον να εφαρμοστούν στην πράξη για να διαπιστωθεί αν και κατά πόσο ωφελούν τη σχεδίαση. Στις ενότητες που ακολουθούν περιγράφονται οι εικονικοί χαρακτήρες που θα πλαισιώσουν το σενάριο χρήσης και το ίδιο το σενάριο χρήσης στο οποίο θα βασιστούν οι επιλογές της σχεδίασης. Αμέσως μετά παρατίθενται οι προτάσεις τόσο για τα στοιχεία που εμφανίζονται στο σενάριο χρήσης όσο και για εκείνα που δεν εμφανίζονται μέσα σε αυτό αλλά έχουν κριθεί ιδιαίτερα χρήσιμα για τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης. 5.2 Εικονικοί Χαρακτήρες (Personas) Η χρήση των εικονικών χαρακτήρων είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στην ανθρωποκεντρική σχεδίαση καθώς επιτρέπουν στους σχεδιαστές να οπτικοποιούν τα πρόσωπα για τα οποία σχεδιάζουν. Συγκεντρώνουν, σε έναν εύκολα κατανοητό τρόπο, όλα τα χαρακτηριστικά των χρηστών και επιτρέπουν στους σχεδιαστές να βγάλουν συμπεράσματα για τις ανάγκες και τις επιθυμίες του απευθυνόμενου κοινού. Στα πλαίσια του συστήματος που σχεδιάζουμε επιλέχθηκαν δύο άτομα που αντιπροσωπεύουν τα άκρα του ηλικιακού εύρους ώστε να ληφθούν υπόψη κατά τη σχεδίαση τόσο οι νεότεροι που έχουν καλή σχέση με την τεχνολογία όσο και οι μεγαλύτεροι που δεν θα πρέπει να παραγκωνιστούν. Η τηλεόραση είναι ένα μέσο που 124

125 Κεφάλαιο 5 γεμίζει συνήθως μεγάλο μέρος της ημέρας τους και για το λόγο αυτό θα πρέπει να μπορούν να ωφεληθούν από τις νέες υπηρεσίες που θα προσφέρει. Ένας ακόμη λόγος που επιλέχθηκαν αυτά τα άτομα για να συμμετέχουν στο σενάριο είναι για να δοθεί μια εικόνα του πώς μπορεί ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης να δημιουργήσει χώρο για ωφέλιμο διάλογο μεταξύ δύο ανθρώπων που έχουν αδυναμία ο ένας στον άλλο, αλλά, λόγο απόστασης δεν μπορούν να βλέπονται συχνά. Διατηρούν έτσι πολύ πιο ουσιαστική επαφή από ότι αν αντάλλαζαν μερικές κουβέντες στο τηλέφωνο γιατί μοιράζονται μία κοινή δραστηριότητα που θα τους δημιουργήσει κοινές εμπειρίες και θα διατηρήσει ζωντανούς τους κοινωνικούς τους δεσμούς. Έτσι, δεν θα περιμένουν μόνο το καλοκαίρι που συναντιούνται για να κάνουν πράγματα μαζί, αλλά θα μπορούν καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου να περνούν μαζί ευχάριστο και δημιουργικό χρόνο. Τα δύο άτομα που θα συμμετέχουν στο σενάριο χρήσης είναι η Ματούλα και ο Γιώργος και έχουν σχέση εγγονής-παππού. Και οι δύο παρακολουθούν τηλεόραση και ένα από τα κοινά τους αγαπημένα προγράμματα είναι τα τηλεπαιχνίδια γνώσεων. Επίσης, και οι δύο έχουν μια εξοικείωση με την τεχνολογία και χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, μα όπως είναι φυσικό ο Γιώργος δεν έχει την ίδια άνεση με τη Ματούλα. Και οι δύο θέλουν να βρουν τρόπους να περνούν περισσότερο χρόνο μαζί. Ακολουθούν αναλυτικά τα χαρακτηριστικά των δυο ατόμων που θα ενσαρκώσουν το σενάριο που ακολουθεί. Υπενθυμίζεται ότι τα πρόσωπα είναι εικονικά αλλά τα χαρακτηριστικά τους είναι ρεαλιστικά. 125

126 Κεφάλαιο 5 126

127 Κεφάλαιο Σενάριο Χρήσης Δεδομένου λοιπόν ότι ο παππούς Γιώργος ζει σε διαφορετική πόλη από την εγγονή του και τη βλέπει μόνο τα καλοκαίρια, αξιοποιεί την τηλεόραση που του προσφέρει δυνατότητα επικοινωνίας ενώ παράλληλα, δημιουργεί ένα περιβάλλον εποικοδομητικής συζήτησης. Η επικοινωνία βασίζεται σε ένα τηλεπαιχνίδι γνώσεων στο οποίο έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν και γιατί όχι να διεκδικήσουν και δώρα αν απαντήσουν σωστά. Τα τηλεπαιχνίδια γνώσεων είναι ένα δημοφιλές είδος τηλεοπτικού προγράμματος. Ειδικά για τις οικογένειες που έχουν μικρά παιδιά είναι ένας καλός τρόπος για να δημιουργήσουν διάλογο γύρω από διάφορα θέματα και να διασκεδάσουν μαζί τους ενώ θα εμπλουτίζουν ή θα ελέγχουν τις γνώσεις τους (Gunter et al. 1995, Christensen 2004), Γενικότερα, είναι προγράμματα που προάγουν την επικοινωνία όταν κάποιος τα παρακολουθεί με παρέα και όπως ειδικότερα έχει διαπιστωθεί, η εμπειρία της διασκέδασης αυξάνεται όταν μετατρέπονται σε διαδραστικά και επιτρέπουν στο χρήστη να συμμετέχει στο παιχνίδι. Για αυτούς τους λόγους επιλέχθηκε ως βάση αυτό το είδος προγράμματος για να εφαρμοστούν κάποιες από τις προτάσεις του συστήματος της κοινωνικής τηλεόρασης. Το σενάριο χρήσης στο οποίο θα στηριχτεί η ανάπτυξη των βασικών οθόνων έχει ως εξής: Η μικρή Ματούλα έχει επιστρέψει από το σχολείο της και έχει φάει το μεσημεριανό της. Η αγαπημένη της συνήθεια μετά το φαγητό είναι να βλέπει τηλεόραση για να ξεκουράζεται και να χαλαρώνει αλλά παράλληλα να διασκεδάζει κιόλας. Αυτά η Ματούλα τα βρίσκει στο τηλεπαιχνίδι γνώσεων Quiz Show 1. Το τηλεπαιχνίδι ξεκινάει και ένα μήνυμα στην οθόνη ρωτάει τη Ματούλα αν θέλει να παίξει και εκείνη παράλληλα με την εκπομπή μόνη ή με τον παππού της. Ο παππούς της ο Γιώργος μένει μακριά και βλέπονται μόνο τα καλοκαίρια αλλά, μιλάνε συχνά στο τηλέφωνο. Το σύστημα λοιπόν εντοπίζει αυτόματα ποιοι παρακολουθούν ταυτόχρονα το ίδιο πρόγραμμα και τους προτείνει επικοινωνία ανάλογα με το είδος του προγράμματος (στο τηλεπαιχνίδι γνώσεων για παράδειγμα τους προτείνει να παίξουν ταυτόχρονα ως ομάδα ή ως αντίπαλοι). Η Ματούλα λοιπόν χαρούμενη που βλέπει και ο παππούς της το ίδιο πρόγραμμα, του στέλνει αμέσως πρόσκληση για να παίξουν παρέα και να διεκδικήσουν το μεγάλο έπαθλο της ημέρας που απονέμεται στους παίκτες από το σπίτι. Ο παππούς χαρούμενος που η εγγονή του θέλει να παίξουν μαζί, δέχεται την πρόσκληση και δύο παράθυρα εμφανίζονται στο video wall του παππού και της Ματούλας αντίστοιχα. Το ένα δείχνει τη Ματούλα και το άλλο τον παππού. Ένα κανάλι 127

128 Κεφάλαιο 5 ανάμεσα στους δύο χρήστες ανοίγει. Χαρούμενοι και οι δύο ανταλλάζουν χαιρετισμούς και τα νέα τους. η μαμά της Ματούλας που ακούει τις φωνές από το άλλο δωμάτιο που βρίσκεται έρχεται για να χαιρετίσει τον πατέρα της στα γρήγορα και τους αφήνει να παίξουν παρέα. Σε λίγο η πρώτη ερώτηση εμφανίζεται. Έχει να κάνει με γεωγραφία και συγκεκριμένα λέει: Ποιο νησί ανήκει στα Επτάνησα? Α: Κύθηρα Β: Σάμος Γ: Ικαρία Δ: Σίκινος Η μικρή Ματούλα βρίσκει σχεδόν αμέσως τη σωστή απάντηση και ο παππούς της την επαινεί και χαίρεται για την εγγονή του. Στο χρόνο που τους απομένει ο παππούς ρωτάει τη Ματούλα σε ποιους νομούς ανήκουν τα υπόλοιπα νησιά και εκείνη απαντά για όσα ξέρει ενώ στα άλλα τη βοηθά ο παππούς λέγοντας διάφορες ιστορίες για να θυμάται το σωστό. Οι ερωτήσεις συνεχίζουν σε αυτό το κλίμα, ο παππούς βοηθά τη Ματούλα και της μαθαίνει διάφορα πράγματα ενώ, η Ματούλα χαίρεται που μαθαίνει νέα πράγματα. Εν τω μεταξύ τα πηγαίνουν πολύ καλά στις ερωτήσεις και μάλιστα τις έχουν όλες σωστές. Όταν το παιχνίδι ολοκληρώνεται, τα αποτελέσματα από όλους τους χρήστες μεταφέρονται στο κεντρικό σύστημα και οι τρεις πρώτοι αναδεικνύονται ζωντανά από την εκπομπή. Ο παππούς και η Ματούλα έχουν βγει πρώτοι μετά από μερικές φορές που έχουν πάρει μέρος και χαίρονται πάρα πολύ. Μετά το τέλος του προγράμματος και αφού έχουν κουβεντιάσει λίγο τη νίκη τους κλείνουν τη συνομιλία και δίνουν ραντεβού για μία επόμενη φορά. Αντίστοιχα σενάρια χρήσης θα μπορούσαν να βασιστούν στην επικοινωνία των γονιών με τα παιδιά τους που για λόγους εργασιακών υποχρεώσεων των πρώτων μπορεί να χρειάζεται να βρίσκονται μακριά από το σπίτι. Με τη βοήθεια της τηλεόρασης θα μπορούν να περνούν λίγες ευχάριστες και δημιουργικές ώρες ανταλλάζοντας ταυτόχρονα και τα νέα τους. Το ίδιο μπορεί να γίνει με φίλους που δεν μπορούν να συναντηθούν και να περάσουν λίγο χρόνο μαζί. 5.4 Σχεδιαστικές Προτάσεις Με βάση τις παραπάνω σχεδιαστικές κατευθύνσεις, τα δεδομένα που έχουν προκύψει από την έρευνα και με τη βοήθεια των εικονικών χαρακτήρων και του σεναρίου χρήσης θα ακολουθήσουν προτάσεις σχετικά με τη σχεδίαση ενός συστήματος κοινωνικής τηλεόρασης. Το είδος του προγράμματος στο οποίο θα στηριχθεί η επικοινωνία, 128

129 Κεφάλαιο 5 σύμφωνα και με το σενάριο χρήσης είναι ένα τηλεπαιχνίδι γνώσεων. Σε αυτό το σημείο καλό είναι να αναφερθεί ότι η σχεδίαση δεν θα γίνει λαμβάνοντας υπόψη ότι ο κάθε χρήστης παρακολουθεί απαραίτητα μόνος του τηλεόραση αλλά ότι μπορεί να υπάρχουν και άλλα άτομα στο δωμάτιο που παρακολουθούν μαζί του. Για παράδειγμα μπορεί να είναι και η γιαγιά στο δωμάτιο όταν ο παππούς παίζει με την εγγονή του ή να είναι οι γονείς της μικρής στον ίδιο χώρο και να θέλουν να μιλήσουν με τους δικούς τους γονείς αντίστοιχα Πως ξεκινά η επικοινωνία? Καταρχήν οι χρήστες, στην προκειμένη περίπτωση η Ματούλα και ο Γιώργος, θα πρέπει να συνδεθούν στο σύστημα. Η σύνδεση γίνεται με την άμεση αναγνώριση του χρήστη, που παρακολουθεί εκείνη τη στιγμή, από το σύστημα και την επιβεβαίωση της σύνδεσης από την πλευρά του χρήστη. Έτσι δεν χρειάζεται να πληκτρολογεί κωδικό ή όνομα χρήστη και μειώνεται η πολυπλοκότητα του συστήματος. Δεδομένου λοιπόν ότι οι δύο πλευρές είναι συνδεδεμένες στο σύστημα και δεδομένου ότι ο ένας βρίσκεται στη λίστα φίλων του άλλου, η επικοινωνία μπορεί να ξεκινήσει με δύο τρόπους. Είτε προτείνει το σύστημα την έναρξη μιας επικοινωνίας, είτε επιλέγει ο χρήστης ένα άτομο από τη λίστα του για να παρακολουθήσουν μαζί το ίδιο πρόγραμμα. Στην πρώτη περίπτωση, όπως περιγράφεται και στο σενάριο, το σύστημα εντοπίζει ποιοι από τη λίστα φίλων της Ματούλας παρακολουθούν το ίδιο πρόγραμμα με εκείνη και την ενημερώνει για τις επιλογές που έχει. Στην προκειμένη περίπτωση λοιπόν το σύστημα εντοπίζει ότι ο Γιώργος είναι αυτός που βλέπει το ίδιο κανάλι με εκείνη και με βάση τις διαθέσιμες επιλογές που δίνονται από το πρόγραμμα της προτείνει να επιλέξει αν θέλει να συμμετέχει στο παιχνίδι σαν ομάδα με το Γιώργο ή σαν αντίπαλοι. Το πρόγραμμα, το τηλεπαιχνίδι γνώσεων συγκεκριμένα, για να κάνει πιο διασκεδαστική την παρακολούθηση προτείνεται να επιτρέπει σε όσους το παρακολουθούν, να συμμετέχουν σε αυτό εφόσον το επιθυμούν, να απαντούν στις ερωτήσεις και με βάση την απόδοσή τους να διεκδικούν δώρα. Επίσης, στην περίπτωση που κάποιος παρακολουθεί με τον απομακρυσμένο φίλο του ή συγγενή, προτείνεται να τους δίνει τη δυνατότητα να συμμετέχουν σαν ομάδα ή ο καθένας για τον εαυτό του και να αντιμετωπίζουν έτσι εκτός από τον παίκτη στο στούντιο και τους φίλους του. Το πρόγραμμα με αυτό τον τρόπο προσαρμόζεται στους διαφορετικούς τρόπους παρακολούθησης και ικανοποιεί εξίσου και εκείνον που παρακολουθεί μόνος και εκείνον που παρακολουθεί με παρέα. 129

130 Κεφάλαιο 5 Εικόνα 35: (Οθόνες Ματούλας) Το σύστημα μόλις εντοπίσει κάποιον που παρακολουθεί το ίδιο πρόγραμμα με τον χρήστη του προτείνει κάποια από τις διαθέσιμες δραστηριότητες που συνοδεύουν το πρόγραμμα. Η Ματούλα λοιπόν συμφωνεί να παίξει σαν ομάδα με τον παππού της και μια πρόσκληση αποστέλλεται αυτόματα στον τελευταίο. Η πρόσκληση αυτή τον ενημερώνει ότι η Ματούλα θέλει να παίξουν μαζί στο παιχνίδι και του δίνει τη δυνατότητα να δεχτεί ή να αρνηθεί το κάλεσμα. Σε κάθε περίπτωση για να ξεκινήσει η επικοινωνία, πρέπει να συμφωνήσουν και οι δύο πλευρές. Ο παππούς Γιώργος δέχεται λοιπόν την πρόσκληση και ένας δίαυλος επικοινωνίας ανοίγει. Εικόνα 36: (Οθόνη Γιώργου) Εμφάνιση της πρόσκλησης της Ματούλας για παιχνίδι. Στην δεύτερη περίπτωση εκκίνησης μιας επικοινωνίας, ο χρήστης επιλέγει από την λίστα φίλων κάποιον που είναι συνδεδεμένος στο σύστημα εκείνη τη στιγμή και τον καλεί σε κοινή παρακολούθηση. Πριν συνδεθεί στο σύστημα ο χρήστης και ανεξαρτήτως του αν θα προβεί σε αυτή την ενέργεια, το σύστημα τον ενημερώνει για το πλήθος των φίλων του που παρακολουθούν τηλεόραση εκείνη τη στιγμή, ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο το βασικό αίσθημα της παρουσίας των άλλων. 130

131 Κεφάλαιο Η «Λίστα Φίλων» Όπως είναι φυσικό και από αυτό το σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης δεν θα μπορούσε να λείπει η «Λίστα Φίλων». Είναι το βασικότερο σημείο τόσο για το σύστημα όσο και για το χρήστη γιατί από εκεί ξεκινούν όλες οι διαδικασίες επικοινωνίας. Από εκεί το σύστημα εντοπίζει όσους παρακολουθούν το ίδιο πρόγραμμα και τους προτείνει μία επικοινωνία και από εκεί ο χρήστης αντλεί πληροφορίες για την κατάσταση παρακολούθησης των φίλων του. Σε αυτήν ο κάθε χρήστης μπορεί να δει τους φίλους ή συγγενείς του που έχει επιλέξει ο ίδιος να βρίσκονται εκεί. Μπορεί να δει ποιοι παρακολουθούν τηλεόραση εκείνη τη στιγμή, ποιο πρόγραμμα παρακολουθούν σε ποιο κανάλι, αν επικοινωνούν ήδη με κάποιον καθώς και τις διαθέσιμες δυνατότητες επικοινωνίας με το κάθε άτομο. Ο κάθε χρήστης αντιπροσωπεύεται στη λίστα φίλων από μία φωτογραφία και ένα όνομα που έχει επιλέξει ο ίδιος. Όσοι είναι συνδεδεμένοι και παρακολουθούν κάποιο πρόγραμμα εμφανίζονται στη λίστα με έντονα χρώματα σε αντίθεση με εκείνους που δεν παρακολουθούν τηλεόραση και εμφανίζονται με ημιδιαφάνεια. Το σύστημα επιτρέπει στον χρήστη να στείλει σε έναν ή περισσότερους φίλους, πρόσκληση για να παρακολουθήσουν παρέα κάποιο πρόγραμμα που θα προβληθεί στο άμεσο μέλλον. Στην περίπτωση που κάποιοι επικοινωνούν ήδη μεταξύ τους, το σύστημα τους εμφανίζει ενωμένους ενημερώνοντας για το πρόγραμμα που παρακολουθούν. Άτομα που επικοινωνούν ήδη μεταξύ τους. Φίλος που παρακολουθεί τηλεόραση. Πληροφορίες για το τι παρακολουθεί. Οι δυνατοί τρόποι επικοινωνίας μαζί του. Φίλη που δεν παρακολουθεί τηλεόραση. Ο φάκελος υποδεικνύει ότι μπορεί να του αποστείλει ο χρήστης πρόσκληση για να παρακολουθήσουν κάποιο πρόγραμμα μαζί. Εικόνα 37: Η λίστα φίλων του χρήστη σε πλήρη ανάπτυξη. Η λίστα φίλων τοποθετείται στην μακρόστενη λωρίδα κάτω από την οθόνη του προγράμματος και προκειμένου να μην γεμίζει η συνολική οθόνη με θόρυβο και 131

132 Κεφάλαιο 5 ενοχλεί το χρήστη, προτείνεται μετά από κάποια δευτερόλεπτα που δεν χρησιμοποιείται να εξαφανίζεται από την οθόνη και να μένει μόνο η εικόνα που συμβολίζει τη λίστα φίλων στη δεξιά κάτω γωνία της συνολικής οθόνης. Την αντίστοιχη θέση κάτω από το πρόγραμμα διατηρεί και όταν ξεκινήσει μια επικοινωνία ο χρήστης. Σε κάθε περίπτωση, οι αλλαγές που συμβαίνουν στην κατάσταση των φίλων, όπως η είσοδος κάποιου στο σύστημα, η έναρξη επικοινωνίας με ένα τρίτο πρόσωπο, το ζάπινγκ, η αλλαγή προγράμματος παρακολούθησης, θα εμφανίζονται στα αριστερά του εικονιδίου που αντιπροσωπεύει την λίστα φίλων και μετά από λίγο θα εξαφανίζεται. Στον ίδιο χώρο, εμφανίζονται και οι προσκλήσεις για κοινή παρακολούθηση κάποιου προγράμματος, για μετάβαση σε κάποιο άλλο κανάλι και οι πρωτοβουλίες του συστήματος. Εικόνα 38: Ενημέρωση του χρήστη για είσοδο ενός φίλου στην εφαρμογή. Η ομαδοποίηση των φίλων/συγγενών που παρακολουθούν γίνεται με βάση το ποιος και τι παρακολουθεί. Πρώτοι στη λίστα εμφανίζονται όσοι παρακολουθούν εκείνη τη στιγμή και ταξινομούνται με βάση το τι παρακολουθούν. Πρώτοι εμφανίζονται εκείνοι που παρακολουθούν το ίδιο πρόγραμμα με τον χρήστη για να είναι πιο εύκολη η προσπέλασή τους και κατ επέκταση η επικοινωνία μαζί τους. Έτσι συμβαίνει και με τη λίστα φίλων του παππού Γιώργου που μόλις εισέρχεται στο σύστημα η εγγονή του Ματούλα, τον ενημερώνει και την τοποθετεί αυτόματα στην κορυφή της λίστας του. Σε όσους δεν παρακολουθούν το ίδιο πρόγραμμα ο χρήστης μπορεί να στείλει πρόσκληση για να τους προτείνει να αλλάξουν κανάλι και να μπορούν να επικοινωνήσουν. Μπορεί όμως να επιλέξει να αλλάξει εκείνος κανάλι για να δει αυτό που παρακολουθούν κάποιοι φίλοι του και να έχει τη δυνατότητα να επικοινωνήσει μαζί τους. Επίσης, επειδή είναι συχνό φαινόμενο να αφήνει κάποιος το δωμάτιο και η τηλεόραση να συνεχίζει να παίζει, ή να κάνει άλλα πράγματα και να μην κοιτάζει στην οθόνη, το σύστημα θα το εντοπίζει μέσα από κάμερες και αισθητήρες και θα ενημερώνει αντίστοιχα το προφίλ του χρήστη για να μην δεχτεί κάποια πρόσκληση αφού δεν ασχολείται με το πρόγραμμα. 132

133 Κεφάλαιο Μόλις Η Διάταξη της Οθόνης αποδεχτούν προσαρμόζεται και στις οι νέες δύο την συνθήκες επικοινωνία, και μία η οθόνη επικοινωνία της μέσω τηλεόρασης βιντεοκλήσης ενεργοποιείται. Στην οθόνη εμφανίζονται επίσης στοιχεία απαραίτητα για τη συμμετοχή της Ματούλας και του Γιώργου στο παιχνίδι σαν ομάδα καθώς και στοιχεία που ελέγχουν την όλη επικοινωνία ώστε να αισθάνονται ότι έχουν τον έλεγχο εάν χρειαστεί. Η λίστα φίλων παραμένει διαθέσιμη ανά πάσα στιγμή ώστε να παρακολουθούν τις ενέργειες των υπόλοιπων «φίλων» τους, εάν έχουν ρυθμίσει την εφαρμογή ώστε να λαμβάνουν τέτοιες ενημερώσεις. Επίσης, προκειμένου να υπάρχει διαθέσιμη ενημέρωση προς το χρήστη ώστε να αισθάνεται ασφαλής με την εφαρμογή και να ενημερώνεται για τα επόμενά του βήματα, υπάρχουν δύο σημεία στην οθόνη που βοηθούν σε αυτό. Στο ένα από αυτά εμφανίζονται οι διαθέσιμες κινήσεις του χρήστη ενώ, στο άλλο υπάρχουν διευκρινιστικές πληροφορίες για την επικοινωνία στην οποία βρίσκεται (ιδιωτική-δημόσια) και τα στοιχεία που δημοσιεύονται σε τρίτους ώστε να είναι ενήμερος. Η διάταξη αυτών των στοιχείων στην οθόνη της τηλεόρασης παρουσιάζεται στην εικόνα που ακολουθεί. Εικόνα 39: Η δομή της οθόνης της τηλεόρασης που έχει μπροστά του ο χρήστης από τη στιγμή που ξεκινά η επικοινωνία Ο στόχος αυτής της σχεδίασης είναι η εισαγωγή διαδραστικών στοιχείων στο μέχρι τώρα παθητικό πρόγραμμα της τηλεόρασης, χωρίς να παραγκωνιστεί η έννοια της 133

134 Κεφάλαιο 5 παρακολούθησης και της διασκέδασης αλλά αντίθετα, να ενισχυθεί. Αυτό σημαίνει ότι η πρόταση θα πρέπει να διατηρεί την αξία της οθόνης του προγράμματος. Το μέγεθός της οθόνης που επιλέγεται για κάποιο χώρο, δεν πρέπει να υποβαθμιστεί προς όφελος των στοιχείων διαδραστικότητας, ούτε να επικαλυφθεί η οθόνη με στοιχεία εμποδίζοντας την παρακολούθηση. Ακόμη και αν δεν ενοχλεί τον χρήστη που χρησιμοποιεί την διαδραστική εφαρμογή, δεν επιτρέπει στα άλλα άτομα που μπορεί να βρίσκονται στο δωμάτιο να παρακολουθήσουν ανεμπόδιστα. Αντίστοιχα, πρέπει να δοθεί η πρέπουσα σημασία στην κοινωνική εφαρμογή που θα υποστηρίζει την επικοινωνία μεταξύ των απομακρυσμένων ατόμων ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο αποδοτική, να ικανοποιεί τις απαιτήσεις των χρηστών ως προς τη διασφάλιση των προσωπικών τους δεδομένων και να ενισχύει το δυνατόν περισσότερο το αίσθημα της παρουσίας. Εικόνα 40: Η οθόνη της Ματούλας όταν ξεκινά η επικοινωνία. Προτείνεται λοιπόν, η χρήση μίας νέας μορφής συσκευής τηλεόρασης που η διαφορά της σε σχέση με την παραδοσιακή επίπεδη τηλεόραση δεν θα είναι στο σχήμα αλλά στο μέγεθος. Πιο συγκεκριμένα, το μέγεθος της οθόνης της τηλεόρασης θα διατηρηθεί, και σε αυτό θα προστεθεί ένα επιπλέον τμήμα οθόνης το οποίο θα αξιοποιείται από το σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης. Το τμήμα οθόνης που θα προστεθεί θα είναι τέτοιο ώστε το τελικό αποτέλεσμα να έχει τις αναλογίες της σημερινής ψηφιακής συσκευής τηλεόρασης, 16:9. Με βάση το μέγεθος της οθόνης της τηλεόρασης, θα προσαρμόζεται και το μέγεθος της επιπλέον οθόνης ώστε να διατηρούνται πάντα οι αναλογίες. Έτσι, διατηρείται και το επιθυμητό μέγεθος στην 134

135 Κεφάλαιο 5 οθόνη της τηλεόρασης που επιλέγει ο χρήστης ως κατάλληλο για το χώρο του και προστίθενται και οι επιπλέον εφαρμογές. Εικόνα 41: Η πρόταση για την εφαρμογή της κοινωνικής τηλεόρασης τοποθετημένη στο χώρο. Γενικά, η λογική των παραθύρων στην τηλεόραση δεν είναι κάτι νέο μιας και αποτελεί συνήθη πρακτική της πλειοψηφίας των τηλεοπτικών προγραμμάτων. Ο αριθμός των παραθύρων κυμαίνεται από δύο μέχρι πέντε που είναι το μέγιστο. Η χρήση τους γίνεται σε πολλά είδη προγραμμάτων με αποτέλεσμα οι τηλεθεατές να είναι εξοικειωμένοι με την «οπτική» διαχείρισή τους. Αυτό σημαίνει ότι οπτικά σε πρώτη φάση η οπτικοακουστική επικοινωνία δεν θα τους ξενίσει και ουσιαστικά σε δεύτερη φάση θα είναι εύκολο να την διαχειριστούν μιας και θα γνωρίζουν λίγο πολύ πότε να κοιτάξουν ποιο παράθυρο (τηλεοπτικού προγράμματος - συνομιλητή) ώστε να έχουν συνολική εικόνα. Άλλωστε οι περισσότεροι είναι συνηθισμένοι από τη χρήση του διαδικτύου να κάνουν περισσότερα από ένα πράγματα ταυτόχρονα και να μοιράζουν την προσοχή τους. Η ιδέα της προσθήκης επιπλέον χώρου στην τηλεόραση μπορεί να εφαρμοστεί επίσης, σε ένα video wall ή σε ένα πανί προβολής. Ένα μειονέκτημα αυτής της πρότασης είναι ο αυξημένος χώρος που θα πρέπει να έχει στη διάθεσή του ο χρήστης ιδιαίτερα για τις μεγαλύτερες οθόνες τηλεόρασης. Για να μην μένει ανεκμετάλλευτος ο χώρος όταν δεν χρησιμοποιείται το σύστημα επικοινωνίας, μπορεί να αξιοποιείται για άλλες διαδραστικές εφαρμογές όπως διαφημίσεις, πρόσβαση στο ίντερνετ, στα , σε 135

136 Κεφάλαιο 5 αρχεία άλλων ηλεκτρονικών συσκευών μέσα στο σπίτι που μπορεί να είναι ασύρματα συνδεδεμένες μεταξύ τους Η Διεξαγωγή της Επικοινωνίας Η οπτικοακουστική επικοινωνία επιλέγεται σαν βασική μορφή επικοινωνίας επειδή αποτελεί έναν καλό τρόπο για να ενισχυθεί το αίσθημα της παρουσίας των χρηστών και να αυξηθεί η διασκέδαση. Τόσο ο παππούς όσο και η εγγονή μπορούν να επικοινωνούν μέσα από τα ανοιχτά κανάλια ήχου οποιαδήποτε στιγμή το θελήσουν ενώ παράλληλα μπορούν να βλέπουν ο ένας τις εκφράσεις του άλλου. Προκειμένου να είναι πιο αποδοτική η επικοινωνία ο κάθε χρήστης εκτός από τον συνομιλητή του βλέπει και τον ίδιο του τον εαυτό σε πολύ μικρότερο παράθυρο βέβαια για να αντιλαμβάνεται ο ίδιος ο χρήστης εάν είναι στο πλάνο της κάμερας και πώς φαίνεται. Δεδομένου ότι το πλαίσιο της σχεδίασης προϋποθέτει ότι ο χρήστης θα διατηρεί την άνεση κινήσεών του όπως και πριν την εισαγωγή αλληλεπιδραστικών στοιχείων, οι κάμερες θα είναι εξοπλισμένες με αισθητήρες κίνησης ώστε να εντοπίζουν τις αλλαγές θέσης του υποκειμένου και το διατηρούν στο πλάνο χωρίς να κάνει καμία προσπάθεια το ίδιο. Από την άλλη όμως, πρόκειται για μία μορφή επικοινωνίας που δημιουργεί εντονότερα στους χρήστες το συναίσθημα ότι παραβιάζονται πολλά προσωπικά τους δεδομένα. Προκειμένου να διασφαλίζει το σύστημα τα προσωπικά δεδομένα του κάθε ατόμου και προκειμένου να είναι στην ευχέρεια του χρήστη να επιλέξει και να ρυθμίσει την επικοινωνία κάθε φορά, το σύστημα του δίνει τα δυνατότητα να αποκόψει αμέσως τον ήχο του ώστε ο απομακρυσμένος χρήστης να μην ακούσει κάτι που δεν θέλει. Επίσης, του δίνει τη δυνατότητα να παγώσει την εικόνα, ώστε να απομακρυνθεί εάν το επιθυμεί ή να κάνει κάτι που δεν θέλει να δει ο συνομιλητής του αφήνοντας μία εικόνα του στη θέση του βίντεο. Επιπροσθέτως, επειδή αρκετοί αναφέρουν ότι δεν θέλουν να φαίνεται το σπίτι τους σε αυτού του είδους τις επικοινωνίες, προτείνεται η χρήση αντίστοιχου συστήματος με το Reflexion του Agamanolis που αποκόπτει το φόντο από τη φιγούρα και τοποθετεί στη θέση του ένα ουδέτερο. Όλα τα παραπάνω δίνουν στο χρήστη τη δυνατότητα να εκμεταλλευτεί το σύστημα επικοινωνίας ποικιλοτρόπως. Μπορεί δηλαδή να το χρησιμοποιεί για να έχει μόνο τα ανοιχτά κανάλια ήχου και να μην βλέπει ζωντανά τον συνομιλητή του ή να τον βλέπει μόνο χωρίς να τον ακούει ή να τα συνδυάζει. 136

137 Κεφάλαιο Τεχνικά ζητήματα Κρίσιμο ζήτημα είναι ο αριθμός των διαφορετικών νοικοκυριών των οποίων θα μπορούν να συνδεθούν ταυτόχρονα για να επικοινωνήσουν. Όσον αφορά στην γραπτή επικοινωνία δεν είναι απαραίτητος κάποιος περιορισμός μιας και ο χρήστης μπορεί να επιλέξει να μιλήσει με όσους θεωρεί ότι μπορεί να ανταπεξέλθει. Το ιδανικό θα είναι να επικοινωνεί με δύο επιπλέον άτομα ώστε να μπορεί να παρακολουθεί τα σχόλιά τους και το πρόγραμμα με σχετική άνεση. Όσον αφορά στην οπτικοακουστική επικοινωνία, σε πρώτη φάση, προτείνεται η δυνατότητα σύνδεσης μεταξύ δύο διαφορετικών νοικοκυριών ώστε να μην δημιουργείται γνωστική υπερφόρτωση του χρήστη. Αυτό σημαίνει ότι από την στιγμή που κάποιος εμφανίζεται στην λίστα φίλων να επικοινωνεί με αυτόν τον τρόπο, δεν μπορεί ο χρήστης να τον επιλέξει για επικοινωνία. Δεν συμβαίνει το ίδιο όμως με την γραπτή επικοινωνία που θεωρητικά δεν υπάρχει περιορισμός στον αριθμό των χρηστών που μπορούν να συμμετέχουν. Όσον αφορά στην επικάλυψη των ήχων του προγράμματος και του συνομιλητή, αφενός δεν θα προκύπτει τέτοιο πρόβλημα μιας και όπως έχουν διαπιστώσει οι ερευνητές οι χρήστες έχουν αναπτύξει άτυπους κανόνες επικοινωνίας κατά τη διάρκεια της κοινής τους τηλεοπτικής παρακολούθησης ώστε να μην χάνουν τη ροή του προγράμματος και να καλύπτουν τα κενά. Αφετέρου, προτείνεται η χρήση διαφορετικών καναλιών ήχου για το πρόγραμμα και για την επικοινωνία ώστε να έρχονται από διαφορετικές κατευθύνσεις και να αποφεύγεται η αλληλοκάλυψη παρόμοιων συχνοτήτων. Επίσης προκειμένου να αποφεύγεται ο θόρυβος της οθόνης με πολλά στοιχεία κειμένου, μενού και χρωμάτων, προτείνεται όσα στοιχεία δεν είναι άμεσα απαραίτητα για την επικοινωνία να αναδύονται μόνο όταν τα χρειαστεί ο χρήστης. Έτσι μειώνεται κατά πολύ το γνωστικό φορτίο του χρήστη και δίνεται έμφαση στην επικοινωνία και την παρακολούθηση χωρίς να παρεμβαίνουν στοιχεία που δεν χρησιμεύουν άμεσα σε κάτι. Τόσο λοιπόν η λίστα φίλων, όσο και η διαχείριση της επικοινωνίας, δεν είναι απαραίτητο να είναι μόνιμα εμφανής κατά τη διάρκεια διεξαγωγής μιας επικοινωνίας Η Συμμετοχή στο Παιχνίδι Μέχρι να ανταλλάξουν δυο κουβέντες με τα νέα τους ο παππούς και η εγγονή, ο παρουσιαστής από το στούντιο έχει παρουσιάσει τον/τους παίκτες που θα διαγωνιστούν και έχει εξηγήσει τους όρους του παιχνιδιού. Αμέσως μετά καλεί όσους παρακολουθούν να συμμετέχουν και το παιχνίδι ξεκινά. Η μία ερώτηση ακολουθεί την άλλη και τόσο οι παίκτες στο στούντιο όσο και εκείνοι που παίζουν από το σπίτι έχουν 137

138 Κεφάλαιο 5 τον ίδιο χρόνο για να απαντήσουν στην κάθε ερώτηση. Κάθε ερώτηση έχει 4 πιθανές απαντήσεις και ο παίκτης στο στούντιο έχει τρεις βοήθειες σε αντίθεση με τον/τους παίκτες από το σπίτι που δεν έχουν καμία βοήθεια. Η απάντηση του παίκτη από το στούντιο δεν εμφανίζεται στην τηλεόραση παρά μόνο όταν ο χρόνος έχει λήξει ώστε να μην επηρεάζονται από την απάντηση οι παίκτες από το σπίτι. Με τη λήξη του χρόνου, στο στούντιο, εμφανίζονται και τα συνολικά ποσοστά που έλαβε η κάθε πιθανή απάντηση από τους παίκτες που παίζουν από το σπίτι ώστε να ενισχύεται το αίσθημα της συμμετοχής τους στο πρόγραμμα. Αντίστοιχα οι παίκτες από το σπίτι με τη βοήθεια του τηλεχειριστηρίου τους επιλέγουν τη σωστή απάντηση και μόλις την επιλέξουν, εμφανίζεται στην οθόνη τους, στα αριστερά του προγράμματος, στο χώρο που εμφανίζονται οι πληροφορίες που είναι σχετικές με το πρόγραμμα. Στον ίδιο χώρο εμφανίζονται πληροφορίες με τα ποσοστά επιτυχίας τους στο παιχνίδι μέχρι εκείνη τη στιγμή ώστε να γνωρίζουν πως τα πηγαίνουν. Οι ερωτήσεις και η διαδικασία για να βρουν την απάντηση είναι ένας ευχάριστος τρόπος για να συζητήσουν για διάφορα θέματα ο παππούς και η εγγονή ενώ παράλληλα θα αναπτύσσουν το πνεύμα συνεργασίας για να πετύχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Μόλις το παιχνίδι ολοκληρωθεί, ανακοινώνονται από τον παρουσιαστή οι νικητές από τους παίκτες που συμμετείχαν από το σπίτι και παράλληλα οι νικητές βλέπουν στην οθόνη τους ότι κέρδισαν. Στις οθόνες που ακολουθούν, εμφανίζονται μία οι οθόνες του παππού Γιώργου και μία της Ματούλας. Από πάνω μέσα σε φούσκες έχουν τοποθετηθεί κάποιοι από τους διαλόγους τους. Οι διάλογοι δεν εμφανίζονται στην οθόνη καθώς η επικοινωνία που έχουν είναι οπτικοαουστική αλλά στην προκειμένη περίπτωση χρησιμοποιούνται για να δοθεί μια εικόνα της επικοινωνίας και της ροής του προγράμματος ταυτόχρονα. 138

139 Κεφάλαιο 5 Εικόνα 42: Η επικοινωνία και το παιχνίδι ξεκινούν. Το παιχνίδι ξεκινάει Εικόνα 43: Διατυπώνεται η ερώτηση και ο χρόνος κυλά αντίστροφα. 139

140 Κεφάλαιο 5 Εικόνα 44: Η Ματούλα και ο παππούς έχουν επιλέξει ήδη την απάντηση. Αναμένεται η σωστή απάντηση Εικόνα 45: Οι παίκτες έχουν επιλέξει την απάντησή τους και περιμένουν να επαληθευτεί. 140

141 Κεφάλαιο 5 Εικόνα 46: Η επαλήθευση των απαντήσεων των παικτών από το στούντιο και από το σπίτι Πρόταση για Στυλ Αλληλεπίδρασης Η αλληλεπίδραση με τη διεπιφάνεια θα πρέπει να συνδυάζει διαφορετικά στυλ αλληλεπίδρασης ώστε να καλύπτει μεγάλο εύρος αναγκών των χρηστών. Τα στυλ τα οποία προτείνονται μέσα από τη συγκεκριμένη πρόταση είναι η αναγνώριση κίνησης του χρήστη από κάμερα στο χώρο και το τηλεχειριστήριο. Γενικά, το τηλεχειριστήριο θα αποτελεί το βασικό τρόπο αλληλεπίδρασης με το σύστημα καθώς από εκεί ο χρήστης θα μπορεί να χειριστεί όλο το σύστημα επικοινωνίας και την τηλεόραση. Μπορεί ακόμα και να ενσωματώνει κάποια φωτεινή δεσμίδα με την οποία να μπορεί να στοχεύει ο χρήστης πάνω στην οθόνη ώστε να ενεργοποιεί το στοιχείο ελέγχου που επιθυμεί άμεσα. Αυτό σημαίνει ότι η επιφάνεια της τηλεοπτικής συσκευής θα πρέπει να είναι διαδραστική για να αναγνωρίζει τη θέση της φωτεινής δεσμίδας. Για να αποφευχθούν προβλήματα αδυναμίας στόχευσης μπορεί η οθόνη να δημιουργεί πόλους έλξης γύρω από τα σημεία ελέγχου για να διευκολύνεται η κατάσταση. Ωστόσο, προκειμένου να γίνει πιο εύκολη η χρήση του συστήματος και προσιτή από μεγαλύτερο εύρος χρηστών, προτείνεται η αξιοποίηση της αναγνώρισης της κίνησης των χεριών του χρήστη. Για να είναι πιο κατανοητά τα σημεία που θα μπορεί να χρησιμοποιείται αυτό το στυλ αλληλεπίδρασης προτείνεται να υπάρχουν ενδεικτικά «χεράκια» δίπλα από κάθε σημείο ελέγχου του συστήματος που να υποδεικνύουν την κίνηση που τα ενεργοποιεί. Έτσι, ελαττώνεται το γνωστικό φορτίο των χρηστών καθώς δεν χρειάζεται να θυμηθούν κάθε φορά την κατάλληλη κίνηση. Με το που τη βλέπουν την θυμούνται αμέσως και την ανασύρουν πολύ πιο εύκολα από τη μνήμη τους. 141

142 Κεφάλαιο 5 Το μόνο που έχει να κάνει ο χρήστης είναι να δείξει, με τον δείκτη του χεριού του, την περιοχή που βρίσκεται το στοιχείο με το οποίο θέλει να αλληλεπιδράσει για να εντοπίσει το σύστημα με ποια περιοχή. Αμέσως τα διαθέσιμα στοιχεία ελέγχου προβάλλονται, αν δεν είναι άμεσα εμφανή, και ο χρήστης καλείται να μιμηθεί την κίνηση που του υποδεικνύεται για πάρει το σύστημα την εντολή. Εννοείται επίσης, ότι για να αυξηθεί η άνεση του χρήστη και να κάθεται με όποιο τρόπο θέλει απέναντι από τη συσκευή, τόσο οι κάμερες που θα λαμβάνουν την εικόνα του όσο και οι κάμερες που θα αναγνωρίζουν την κίνησή του θα μπορούν να μετακινούνται και περιστρέφονται μέσα στο χώρο ώστε να μην δεσμεύουν τον χρήστη να βρίσκεται σε συγκεκριμένη θέση. Όσο αναφορά στην επιλογή των κινήσεων που θα υποδεικνύει το σύστημα για να μιμηθεί ο χρήστης, θα μπορούσαν να επιλέγονται από τον ίδιο τον χρήστη. Ο χρήστης δηλαδή κατά την εγκατάσταση του συστήματος θα μπορούσε να ρυθμίσει ποια κίνηση θα αντιστοιχεί σε ποια ενέργεια και από εκεί και πέρα το σύστημα να αναλαμβάνει να τον βοηθά υποδεικνύοντας τες. Βέβαια ανά πάσα στιγμή θα πρέπει να μπορεί να επέμβει και να κάνει όποια αλλαγή κρίνει απαραίτητη για να διασφαλίζεται η ομαλή αλληλεπίδρασή του με το σύστημα. Από την άλλη όμως, άνθρωποι με προβλήματα στην κίνηση των χεριών θα δυσκολεύονταν να χρησιμοποιήσουν το σύστημα. Για το λόγο αυτό επιμέρους προτάσεις αλληλεπίδρασης θα μπορούσαν να συμπεριλαμβάνονται προκειμένου ο κάθε χρήστης να επιλέγει εκείνη που ταιριάζει στις δυνατότητές του. Στοιχεία ελέγχου με τη βοήθεια της αναγνώρισης της φωνής για παράδειγμα, θα μπορούσαν να ενσωματωθούν και να ικανοποιήσουν ομάδες με ειδικές ικανότητες. Επίσης, ανεξάρτητα από το στυλ αλληλεπίδρασης που θα επιλεγεί, η επαναφορά του συστήματος από λάθος ενέργειες του χρήστη, ή η επιστροφή σε προηγούμενη κατάσταση θα πρέπει να είναι εφικτή και εύκολη Αρχιτεκτονική συστήματος Σε κάθε περίπτωση το σύστημα επικοινωνίας θα πρέπει να συνεργάζεται με τον εκάστοτε πάροχο για να μπορεί να υποστηρίξει τόσο την δημόσια επικοινωνία όσο και την επικοινωνία που βασίζεται στη συνεργασία. Ίσως δηλαδή το σύστημα να διατηρεί μία βάση δεδομένων στην οποία θα εγγράφονται οι χρήστες και από εκεί και πέρα η διεπιφάνειά του να είναι δυναμική και να μπορεί να προσαρμοστεί στις ανάγκες του είδους του προγράμματος που προβάλλεται. Να υποστηρίζει δηλαδή τις δύο μορφές επικοινωνίας, ιδιωτική και δημόσια, διατηρώντας πάντα τα ίδια χαρακτηριστικά σε όλες τις παραλλαγές και επιτρέποντας στον εκάστοτε πάροχο να προσθέσει στοιχεία στην 142

143 Κεφάλαιο 5 επικοινωνία, όπως για παράδειγμα στοιχεία συνεργασίας σε τήλε-παιχνίδια μεταξύ των χρηστών. Είναι εξίσου σημαντική τόσο η μεταφορά δεδομένων από τον πάροχο στο σύστημα όσο και από το σύστημα στον πάροχο. Όσο αναφορά στην ιδιωτική γραπτή και οπτικοακουστική επικοινωνία, είναι προφανές ότι τα δεδομένα δεν θα περνάνε στον πάροχο αλλά θα μένουν μεταξύ των χρηστών που συμμετέχουν στην επικοινωνία, όπως συμβαίνει με τα υπόλοιπα συστήματα κοινωνικής δικτύωσης που κυκλοφορούν στην αγορά, ώστε να μην θίγονται τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών. Δεν θα συμβαίνει όμως το ίδιο με τα μηνύματα από το πεδίο της δημόσιας επικοινωνίας που είναι απαραίτητο να φτάσουν στον πάροχο για να δημοσιοποιηθούν και σε αυτή την περίπτωση ο καθένας είναι υπεύθυνος για το πώς εκφράζεται και τι στοιχεία του εαυτού του αποκαλύπτει. Όσον αφορά στην υποστήριξη της μορφή επικοινωνίας που στηρίζεται στη συνεργασία ή τον ανταγωνισμό των χρηστών για την επίτευξη ενός στόχου, όπως για παράδειγμα την διεκδίκηση ενός δώρου σε κάποιο τηλεπαιχνίδι, θα πρέπει το σύστημα να επικοινωνεί με τον τηλεοπτικό πάροχο για να πάρει τα απαραίτητα δεδομένα για την εξέλιξη του παιχνιδιού. Θα πρέπει δηλαδή να είναι σε θέση τόσο να στείλει τις απαντήσεις των παικτών στον πάροχο για να κριθεί το αποτέλεσμα όσο και να λαμβάνει τις σωστές απαντήσεις σε κάθε ερώτηση για να ενημερώνονται τοπικά οι χρήστες. Φυσικά, η ιδιωτική επικοινωνία δεν φτάνει σε τρίτους ούτε σε αυτήν την περίπτωση, παρά μόνο οι απαντήσεις τους ή τα δημόσια σχόλιά τους. Εικόνα 47: Η ροή των δεδομένων κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας δύο χρηστών και της παράλληλης συμμετοχής τους στο πρόγραμμα. 143

144 Κεφάλαιο Επιπλέον Προτάσεις για το Σύστημα Κοινωνικής Τηλεόρασης Δεδομένου ότι το παραπάνω σενάριο δεν καλύπτει όλες τις πτυχές ενός συστήματος κοινωνικής τηλεόρασης, σε αυτή την ενότητα παρατίθενται κάποιες προτάσεις που σχετίζονται με τον στόχο των συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης να υποστηρίζουν εναλλακτικές μορφές και τύπους επικοινωνίας. Όσο αναφορά στα προγράμματα που μπορεί να μην είναι στη λίστα με αυτά που προάγουν την επικοινωνία ή που οι χρήστες δεν θα ήθελαν να συνδυαστεί με κάποια μορφή επικοινωνίας, όπως οι ταινίες, ακολουθεί μία πρόταση που ίσως προσφέρει ένα νέο τρόπο αντιμετώπισης αυτών των θεμάτων, Οι παραπάνω προτάσεις σχετίζονται άμεσα με το γεγονός ότι πρόκειται για μία ιδιωτική επικοινωνία που διεξάγεται στα πλαίσια ενός τηλεπαιχνιδιού γνώσεων. Οι άνθρωποι που επικοινωνούν γνωρίζονται πολύ καλά μεταξύ τους και για το λόγο αυτό κρίθηκε ότι η οπτικοακουστική επικοινωνία μπορεί να υποστηρίξει αξιοπρεπώς αυτή την επικοινωνία. Ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης όμως σύμφωνα και με τις σχεδιαστικές κατευθύνσεις πρέπει να υποστηρίζει περισσότερες από μία μορφές επικοινωνίας. Η οπτικοακουστική δηλαδή δεν είναι κατάλληλη για κάθε περίσταση και για κάθε χρήστη. Μπορεί κάποιος για παράδειγμα να θέλει να επικοινωνήσει με κάποιον για να σχολιάσει κάτι χωρίς όμως να αναγκαστεί να δείξει το πρόσωπό του. Μπορεί να υπάρχουν πολλοί λόγοι που κάποιος μπορεί να θέλει να κάνει κάτι τέτοιο. Μπορεί να είναι με τις πιτζάμες και να μην θέλει να τον δουν ή να είναι κουρασμένος και να μην έχει όρεξη να βλέπει τον εαυτό του στην οθόνη. Με τα γραπτά μηνύματα έχει τη δυνατότητα να εκφράζεται χωρίς να καταπιέζεται εάν δεν το επιθυμεί. Επίσης, η γραπτή επικοινωνία είναι αθόρυβη με αποτέλεσμα να εξυπηρετεί καταστάσεις όπου για διάφορους λόγους μπορεί να πρέπει το επίπεδο του θορύβου να διατηρείται χαμηλό μέσα στο σπίτι. Κάποιος μπορεί να διαβάζει και να χρειάζεται ησυχία ή να κοιμάται και εκείνος που παρακολουθεί τηλεόραση να το κάνει χαμηλόφωνα. Άρα, και η επικοινωνία θα πρέπει να είναι αθόρυβη για να μην τραβάει την προσοχή των υπολοίπων στο σπίτι. Μπορεί σε κάθε περίπτωση να συμβαίνει και κάτι πιο απλό. Να παρακολουθούν δύο ή περισσότερα άτομα ένα πρόγραμμα στον ίδιο χώρο και κάποιος από αυτούς να θέλει να επικοινωνήσει με κάποιο φίλο ή συγγενή. Στην περίπτωση λοιπόν που τα υπόλοιπα μέλη δεν θέλουν να συμμετέχουν στην επικοινωνία αλλά, θέλουν να παρακολουθούν ανεμπόδιστα το πρόγραμμα, η γραπτή επικοινωνία μπορεί να προσφέρει ένα χρήσιμο εναλλακτικό τρόπο επικοινωνίας. 144

145 Κεφάλαιο 5 Καλύπτει με αυτό τον τρόπο τις απαιτήσεις τόσο των χρηστών που είναι εξοικειωμένοι με την τεχνολογία όσο και εκείνων που τους δυσκολεύει καθώς μπορούν να επιλέξουν ανάμεσα στην οπτικοακουστική που είναι πιο εύκολη στο χειρισμό και την γραπτή επικοινωνία που είναι πιο ευέλικτη. Προκειμένου η μετάβαση από τη μία μορφή επικοινωνίας στην άλλη να επιτυγχάνεται εύκολα και γρήγορα, στις άκρες της βασικής οθόνης περιλαμβάνονται βελάκια τα οποία οδηγούν από τη μία μορφή επικοινωνίας στην άλλη. Το ένα οδηγεί στην γραπτή επικοινωνία που είναι ιδιωτική μεταξύ των απομακρυσμένων χρηστών και το άλλο οδηγεί στη δημόσια επικοινωνία που μπορεί να διεξαχθεί πάλι με γραπτό τρόπο αλλά μεταξύ αγνώστων. Προτείνεται το εύρος του κάθε μηνύματος να περιορίζεται στις λέξεις ώστε να είναι σύντομα και περιεκτικά για να μην σπαταλά πολλή ενέργεια στην ανάγνωση και κατανόησή τους ο χρήστης. Επίσης, προτείνεται η δυνατότητα ανταλλαγής εικονομηνυμάτων που αντιπροσωπεύουν συναισθήματα γιατί είναι πολύ διαδεδομένα στο σύνολο των κοινωνικών δικτύων και των κινητών τηλεφώνων στα οποία κοινή πρακτική επικοινωνίας είναι η ανταλλαγή γραπτών μηνυμάτων. Μιας και η ομάδα που ασχολείται με αυτά τα δίκτυα είναι συνηθισμένη στο να εκφράζεται μέσα από εικονομηνύματα καλό είναι να τα υποστηρίζει και η κοινωνική τηλεόραση μιας και πρόκειται για το ίδιο απευθυνόμενο κοινό. Βέβαια η επικοινωνία με γραπτά μηνύματα παραμένει μια διαδικασία που αποσπά περισσότερο την προσοχή του χρήστη και απαιτεί από εκείνον περισσότερες γνωστικές διεργασίες για να παρακολουθήσει ταυτόχρονα το κείμενο και το πρόγραμμα. Ωστόσο, οι νέοι μέσα στο διαδίκτυο με το οποίο ασχολούνται όλο και περισσότερο εκπαιδεύονται υποσυνείδητα στο να συνδυάζουν το γραπτό με τα βίντεο μιας και είναι κοινή πρακτική τους να παρακολουθούν κάποιο βίντεο και παράλληλα να διαβάζουν σχόλια άλλων χρηστών ή να γράφουν τα δικά τους. Οπότε ίσως στο τέλος να μην αποτελεί για εκείνους πρόβλημα η συνύπαρξη των δύο όπως συμβαίνει με όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με αυτούς τους συνδυασμούς. Επίσης, με τη βοήθεια της κάμερας για τα προγράμματα που δεν προάγουν την επικοινωνία ή για εκείνα που οι χρήστες θέλουν να τα παρακολουθούν ανεμπόδιστοι για να μην χάσουν κάποια κρίσιμη λεπτομέρεια, όπως οι ταινίες, προτείνεται να αλλάζει η οπτική που η κάμερα τραβάει το υποκείμενο. Δηλαδή, αντί να το παίρνει κατά πρόσωπο όπως συνηθίζεται στις οπτικοακουστικές επικοινωνίες, να το παίρνει από τέτοια γωνία ώστε ο άλλος χρήστης που κάθετε στο σαλόνι του, για παράδειγμα, να αισθάνεται ότι παρακολουθούν την ίδια οθόνη τηλεόρασης σα να ήταν μαζί. Έτσι, η προσοχή του χρήστη δεν αποσπάται όπως με την κατά πρόσωπο προβολή του απομακρυσμένου συνομιλητή γιατί με την περιφερειακή όραση δημιουργεί την 145

146 Κεφάλαιο 5 εντύπωση ότι βρίσκονται στον ίδιο χώρο και παρακολουθεί αναπόσπαστος το πρόγραμμα. Άλλωστε, έρευνες (Oehlberg et al. 2006) έχουν δείξει ότι τα άτομα που παρακολουθούν στον ίδιο χώρο κάτι, δεν ανταλλάζουν βλέμματα παρά σε σπάνιες περιπτώσεις. Εικόνα 48: Οπτικοποίηση της πρότασης η κάμερα να δείχνει από τέτοια οπτική γωνία τους απομακρυσμένους συνομιλητές σαν να κοιτάζουν στην ίδια οθόνη τηλεόρασης με το χρήστη Δημόσια επικοινωνία Η δημόσια επικοινωνία στην ουσία μεταφέρει την επικοινωνία που γίνεται στο διαδίκτυο στην τηλεόραση και την κάνει προσπελάσιμη τη στιγμή που προβάλλεται το πρόγραμμα. Ο τρόπος εμφάνισης των μηνυμάτων θα είναι με κείμενο για να ελαχιστοποιείται η ενόχληση του χρήστη από την παρακολούθηση. Με το γραπτό κείμενο μπορεί να επιλέξει ο χρήστης πότε θα διαβάσει κάποιο μήνυμα χωρίς να τον εξαναγκάζει το σύστημα. Μπορεί να εκμεταλλευτεί κενούς χρόνους του προγράμματος ή διαφημίσεις και να μην αποσπά την προσοχή του κατά την παρακολούθηση. Για να αποφευχθεί η καταιγιστική προσέλευση μηνυμάτων και να μειωθεί η δυσκολία παρακολούθησης τους από τους χρήστες, κρίνεται απαραίτητη η συμμετοχή του παρόχου του προγράμματος στην διεξαγωγή της δημόσιας επικοινωνίας. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι θα θέσει το πλαίσιο επικοινωνίας, θα διενεργεί ψηφοφορίες, θα δημιουργεί θεματικές ενότητες ή ακόμα και θα δημιουργεί τις συνθήκες ώστε να συμμετέχουν οι χρήστες στα τηλεπαιχνίδια. 146

147 Κεφάλαιο 5 Ο τρόπος εισαγωγής μηνυμάτων ή συμμετοχής σε ψηφοφορίες και παιχνίδια προτείνεται να γίνεται με την βοήθεια τηλεχειριστηρίου το οποίο θα ενσωματώνει τον τύπο πληκτρολογίου που υπάρχει στα κλασικά κινητά τηλέφωνα και είναι πολύ οικείο στις νεότερες ηλικίες στις οποίες και απευθύνεται κυρίως αυτή η μορφή επικοινωνίας. Η λίστα φίλων θα εξακολουθεί να εμφανίζεται με τα ίδια χαρακτηριστικά, για να υπάρχει πάντα η δυνατότητα να παρακολουθεί τις κινήσεις των οικείων του ο χρήστης και να δέχεται προτάσεις. Στα αριστερά από την οθόνη της τηλεόρασης, στον χώρο που απομένει, θα εμφανίζονται τα στοιχεία της δημόσιας επικοινωνίας. Τα μηνύματα των τηλεθεατών, τα θεματικά πεδία, οι διαθέσιμοι ψήφοι και γενικότερα ότι επιλέξει ο πάροχος για να κάνει πιο ενδιαφέρον αυτό το δημόσιο διάλογο. 5.6 Αξιολόγηση προτάσεων Όπως σημειώθηκε από την αρχή οι σχεδιαστικές προτάσεις βασίζονται στα ευρήματα της έρευνας και στις σχεδιαστικές κατευθύνσεις που είτε είχαν ήδη διατυπωθεί είτε διαμορφώθηκαν με βάση τη μελέτη του πεδίου. Ο σκοπός αυτής της ενότητας είναι να εξετάσει ποιες σχεδιαστικές κατευθύνσεις συνέβαλλαν περισσότερο στη λήψη αποφάσεων για τις προτάσεις που παρουσιάστηκαν παραπάνω και ποιες λιγότερο. Αντίστοιχα θα ερευνηθεί η συνεισφορά των ευρημάτων της έρευνας στην σχεδιαστική διαδικασία. Ο στόχος πάντα είναι να μειώνεται η ενόχληση του χρήστη με το να αποφεύγεται η διάσπαση της προσοχής και να αυξάνεται το αίσθημα της παρουσίας των απομακρυσμένων χρηστών που παρακολουθούν παρέα. Με βάση τις σχεδιαστικές κατευθύνσεις που απορρέουν από τους παραπάνω κύριους άξονες, επιλέχθηκαν οι προτάσεις που διατυπώθηκαν Μείωση της διάσπασης της προσοχής Σχετικά με τη μείωση της διάσπασης της προσοχής κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας η πρώτη και σημαντικότερη απόφαση έχει να κάνει με το γεγονός ότι η επικοινωνία δεν επικολλάται πάνω σε ένα πρόγραμμα. Το τηλεπαιχνίδι γνώσεων που επιλέγεται αφενός προάγει την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων που το παρακολουθούν από κοινού και αφετέρου μπορεί τους να προσφέρει μία κοινή δραστηριότητα ώστε να τους δημιουργήσει κοινές εμπειρίες. Δίνοντας τη δυνατότητα στους χρήστες να συμμετέχουν στο παιχνίδι απαντώντας στις ερωτήσεις παράλληλα με τον παίκτη από το στούντιο, 147

148 Κεφάλαιο 5 αυξάνουν την αδρεναλίνη τους και την ανταγωνιστικότητά τους έναντι των υπολοίπων τηλεθεατών που συμμετέχουν από τα σπίτια τους και αυξάνει την διασκέδαση που αποκομίζουν. Παράλληλα αυτό ενισχύει τους δεσμούς με το απομακρυσμένο άτομο που συμμετέχει στο παιχνίδι και συμβάλλει στην διεξαγωγή μιας εποικοδομητικής και ενδιαφέρουσας επικοινωνίας. Οι σχεδιαστικές κατευθύνσεις που ικανοποιούνται από αυτή την σύνδεση του προγράμματος με την επικοινωνία είναι εκείνες που υποστηρίζουν ότι το πρόγραμμα θα πρέπει να ενθαρρύνει τους χρήστες να επικοινωνήσουν και να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους συμμετέχοντας σε κοινές δραστηριότητες σχετικές με το είδος του προγράμματος. Προκειμένου να εξασφαλίζεται η άνεση και η κίνηση του χρήστη στο χώρο, στην περίπτωση της οπτικοακουστικής επικοινωνίας και της αναγνώρισης κίνησης στα πλαίσια της αλληλεπίδρασης, οι κάμερες θα μπορούσαν να διαθέτουν αισθητήρες κίνησης ώστε να ακολουθούν τις κινήσεις του και να μην δεσμεύεται να παραμείνει σε μία θέση για να χρησιμοποιεί το σύστημα. Σημαντικό κομμάτι όμως στη μείωση της διάσπασης της προσοχής του, είναι και το στυλ αλληλεπίδρασης. Δεδομένου λοιπόν ότι καλό είναι να μην περιορίζεται σε ένα στυλ αλληλεπίδρασης, αλλά θα μπορεί να υποστηρίζει ένα σημαντικό αριθμό εναλλακτικών, ο χρήστης θα μπορεί να επιλέξει εκείνο που ικανοποιεί καλύτερα τις ανάγκες του Διάταξη της Οθόνης Βέβαια σημαντικό ρόλο στη μείωση της ενόχλησης παίζει και η διάταξη της οθόνης της τηλεόρασης, σημείο στο οποίο βοήθησαν ιδιαίτερα τα επίπεδα σχεδίασης του Carliner από τη σχεδίαση της πληροφορίας. Συγκεκριμένα το υλικό επίπεδο που σχετίζεται με το να εντοπίζει ο χρήστης εύκολα τις πληροφορίες που αναζητά, καθοδήγησε αρκετές από τις αποφάσεις για τη διάταξη της οθόνης. Όσο αναφορά στα στοιχεία που επιλέχθηκαν να τοποθετηθούν στην οθόνη, πέρα από το τηλεοπτικό πρόγραμμα είναι η λίστα φίλων, η βιντεοκλήση με τον απομακρυσμένο χρήστη και η εικόνα του ίδιου του χρήστη. Επίσης, τοποθετήθηκαν τα στοιχεία ελέγχου της επικοινωνίας, τα στοιχεία που αφορούν στη μεταξύ τους αλληλεπίδραση, δύο λωρίδες ενημέρωσης των χρηστών και δύο βέλη για την εύκολη μετάβαση από τη μία μορφή επικοινωνίας στην άλλη. Η επιλογή αυτών των στοιχείων έγινε με γνώμονα τους στόχους του συστήματος και η διάταξή τους έχει στόχο να επιτύχει έναν ικανοποιητικό προσανατολισμό του χρήστη στην οθόνη. 148

149 Κεφάλαιο 5 Χώρος τηλεοπτικού προγράμματος Αναλυτικότερα, το μέγεθος της αρχικής οθόνης, όποια και αν είναι αυτή, διατηρείται και περιφερειακά τοποθετούνται τα στοιχεία της επικοινωνίας. Με αυτό τον τρόπο την μεγαλύτερη προσοχή την κερδίζει η μεγαλύτερη οθόνη, που είναι αυτή που προβάλλει το πρόγραμμα ενώ παράλληλα, οι υπόλοιπες λειτουργούν υποστηρικτικά. Μοιάζει με τα τηλεοπτικά παράθυρα που κυριαρχούν στην ελληνική τουλάχιστον τηλεόραση οπότε υπάρχει μία εξοικείωση για τους χρήστες στο πώς να τα παρακολουθήσουν. Με αυτή την επιλογή στη διάταξη άλλωστε, ικανοποιείται και άλλη μία σχεδιαστική κατεύθυνση που προέκυψε από την βιβλιογραφική έρευνα των σχεδιαστικών κατευθύνσεων και έχει να κάνει με το να μην δυσκολεύει την παρακολούθηση άλλων ανθρώπων που μπορεί να παρακολουθούν το ίδιο πρόγραμμα αλλά δεν συμμετέχουν στην επικοινωνία. Η οθόνη παραμένει καθαρή από στοιχεία που δεν σχετίζονται με το πρόγραμμα, στο κανονικό της μέγεθος και μπορεί να παρακολουθήσει κάποιος χωρίς ενόχληση. Οπτικοακουστική επικοινωνία παράθυρα συνομιλητών Αμέσως επόμενο σε μέγεθος παράθυρο είναι αυτό που δείχνει τον απομακρυσμένο χρήστη με τον οποίο διεξάγεται η επικοινωνία. Με το μέγεθος των παραθύρων δηλώνεται και η σημασία των πραγμάτων που αντιπροσωπεύουν και για το λόγο αυτό το παράθυρο που δείχνει τον ίδιο τον χρήστη έχει το μικρότερο μέγεθος. Η διάταξη των παραθύρων αυτών επίσης έχει κάποια σημασία. Επάνω αριστερά τοποθετήθηκε το παράθυρο του απομακρυσμένου χρήστη ώστε να είναι όσο πιο κοντά γίνεται στο παράθυρο του προγράμματος και παίρνοντας το βλέμμα του ο χρήστης από το πρόγραμμα, να το διατηρεί στο οπτικό του πεδίο. Φυσικά θα μπορούσε να έχει τοποθετηθεί δεξιά ή κάτω από την οθόνη του προγράμματος. Το να τοποθετηθεί αριστερά είναι απλά μία από τις επιλογές που ικανοποιεί τους στόχους. Αντίστοιχα, η οθόνη με τον ίδιο το χρήστη επιλέγεται να τοποθετηθεί σε ένα σημείο μακρύτερα από την οθόνη του προγράμματος. Έτσι, δεν τραβάει την προσοχή του χρήστη δεδομένου ότι δεν χρειάζεται να ασχολείται με αυτό συνέχεια παρά να ρίχνει που και που καμιά ματιά. Συμμετοχή συνομιλητών σε παιχνίδι Στο χώρο ανάμεσα στα δύο παράθυρα που προβάλλουν τους συμμετέχοντες της επικοινωνίας, τοποθετούνται στοιχεία που έχουν να κάνουν με την αλληλεπίδρασή τους με το πρόγραμμα. Στην προκειμένη περίπτωση που το περιεχόμενο είναι ένα 149

150 Κεφάλαιο 5 τηλεπαιχνίδι γνώσεων σε αυτό το σημείο εμφανίζονται οι απαντήσεις των χρηστών, οι μέχρι τότε επιδόσεις τους στο παιχνίδι και τα ονόματα της ομάδας που συμμετέχει. Ανάλογα όμως με το περιεχόμενο του προγράμματος, αυτή η περιοχή μπορεί να αξιοποιείται με διαφορετικούς τρόπους. Πλαίσιο που περιλαμβάνει την επικοινωνία με τον απομακρυσμένο συνομιλητή και τα στοιχεία που αφορούν στο παιχνίδι. Στοιχεία που αφορούν στην κοινή τους δραστηριότητα Εικόνα 49: Η ανάδειξη των κυριότερων σημείων της επικοινωνίας και της κοινής δραστηριότητας των χρηστών τοποθετώντας τα σε ένα πλαίσιο. Προκειμένου να τονιστεί η σημαντικότητα αυτής της περιοχής που αφορά στην κοινή δραστηριότητα των παικτών, το παράθυρο που προβάλλει τον απομακρυσμένο χρήστη και ο χώρος που αφιερώνεται στην αλληλεπίδρασή τους με το πρόγραμμα, τοποθετούνται σε ένα πλαίσιο. Υπογραμμίζεται με αυτόν τον τρόπο η σημασία αυτού του σημείου της οθόνης και κατ επέκταση της επικοινωνίας αφού δημιουργείται ένα παράθυρο δεύτερο σε μέγεθος μετά από εκείνο του προγράμματος. Επίσης, για να είναι σαφές ποια άτομα συμμετέχουν στο παιχνίδι και με ποιες ιδιότητες (ομάδα ή αντίπαλοι), σαν επικεφαλίδα μέσα στο πλαίσιο χρησιμοποιούνται οι ιδιότητες και τα ονόματα των συμμετεχόντων. Πλοήγηση χρήστη Μία λωρίδα ενημέρωσης υπάρχει και στο κάτω μέρος της οθόνης του προγράμματος και ο στόχος της είναι να ενημερώνει το χρήστη για τα διαθέσιμα βήματα που έχει από το σημείο που βρίσκεται. Βοηθά στον προσανατολισμό του χρήστη κατά τη διάρκεια της παράλληλης επικοινωνίας του και αλληλεπίδρασης με τον απομακρυσμένο χρήστη και το πρόγραμμα αντίστοιχα. 150

151 Κεφάλαιο Στοιχεία Ελέγχου της Επικοινωνίας Όσον αναφορά στα στοιχεία ελέγχου της επικοινωνίας (απομόνωση ήχου ή φόντου ή πάγωμα εικόνας), τοποθετούνται στην οθόνη προκειμένου να αισθάνονται οι χρήστες ότι μπορούν να ελέγχουν αυτή τη μορφή επικοινωνίας που θεωρείται αρκετά επεμβατική στον προσωπικό τους χώρο. Τοποθετούνται δίπλα ακριβώς από το παράθυρο που προβάλλει τον ίδιο τον χρήστη όλα μαζί σε ένα πλαίσιο και προκειμένου να είναι σαφές για το τι ακριβώς αντιπροσωπεύουν υπάρχει ένας τίτλος που τα ονομάζει στοιχεία ελέγχου της επικοινωνίας. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται δύο διαφορετικά πλαίσια αριστερά της οθόνης του προγράμματος που το πρώτο που έχει άμεση σχέση με τη διεξαγωγή της επικοινωνίας ξεχωρίζει λόγω θέσης και μεγέθους ενώ, το δεύτερο λειτουργεί υποστηρικτικά και πάλι η θέση και το μέγεθός του είναι ένα τρόπος για να το υποδηλώσει. Η επιλογή των λέξεων για τον προσδιορισμό των διαφορετικών στοιχείων ελέγχου της επικοινωνίας, καθώς επίσης και των εικόνων που βρίσκονται δίπλα από αυτές για να υπενθυμίζουν στους χρήστες την κίνηση που ενεργοποιεί το αντίστοιχο στοιχείο ελέγχου έγιναν χωρίς ιδιαίτερη μελέτη. Θα μπορούσαν να διερευνηθούν περαιτέρω για να προσδιοριστεί αν και κατά πόσο γίνονται αντιληπτές από τους χρήστες και ποιες κινήσεις θεωρούνται πιο αποδεκτές. Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων Η προστασία των δεδομένων όμως γενικότερα αλλά και ειδικότερα, όσο αναφορά σε ότι αναφέρουν στις μεταξύ τους συζητήσεις, είναι μία από τις σημαντικές σχεδιαστικές κατευθύνσεις καθώς απασχολεί έντονα τους χρήστες. Προκειμένου λοιπόν να μειωθεί αυτό το συναίσθημα της ανασφάλειας προτείνεται μία λωρίδα πληροφοριών στο κάτω μέρος της οθόνης η οποία ανά πάσα στιγμή θα ενημερώνει το χρήστη για το αν και ποια στοιχεία της επικοινωνίας θα περάσουν σε τρίτους. Με αυτό τον τρόπο ανάλογα με το αν ο χρήστης βρίσκεται στη δημόσια ή την ιδιωτική επικοινωνία, ενημερώνεται και μπορεί να πράξει ανάλογα. Η προειδοποιητική πρόταση ξεκινά με την λέξη «προσοχή» με κεφαλαία γράμματα για να τραβήξει την προσοχή των χρηστών και να διαβάσουν το μήνυμα. Εικόνα 50: Λωρίδα προς ενημέρωση των χρηστών για τα στοιχεία που περνούν σε τρίτους. 151

152 Κεφάλαιο 5 Εναλλαγή μορφών επικοινωνίας Όσο για τα βελάκια που είναι τοποθετημένα στην δεξιά και αριστερή άκρη της οθόνης, λίγο κάτω από τη μέση, χρησιμεύουν στην μετάβαση του χρήστη από τη μία μορφή επικοινωνίας στην άλλη. Το ένα μεταφέρει τον χρήστη στην ιδιωτική γραπτή επικοινωνία ενώ το άλλο βελάκι οδηγεί στην δημόσια επικοινωνία. Παρά το γεγονός ότι για την γραπτή επικοινωνία η αντίδραση των υποκειμένων της έρευνας ήταν τελείως αρνητική, δεν μπορεί να παραβλεφθεί γιατί ικανοποιεί ένα μεγάλο μέρος των χρηστών σύμφωνα με τη βιβλιογραφική έρευνα. Ικανοποιεί άλλωστε αρκετές παραμέτρους σχετικά με τη μείωση της ενόχλησης προς τρίτους που βρίσκονται στον ίδιο χώρο και ενδεχομένως να παρακολουθούν και το ίδιο πρόγραμμα. Το κείμενο όμως σύμφωνα με τις έρευνες δεν ενισχύει τόσο καλά το αίσθημα της παρουσίας όσο τα καταφέρνουν τα ανοιχτά κανάλια ήχου ή η βιντεοκλήση. Το πρόβλημα με τη βιντεοκλήση είναι ότι οι χρήστες τη θεωρούν επεμβατική στην προσωπική τους ζωή. Σημεία μετάβασης στις διαφορετικές μορφές επικοινωνίας Εικόνα 51: Τα σημεία από όπου μπορεί ο χρήστης να μεταβεί από τη μία μορφή επικοινωνίας στην άλλη. Όσον αφορά στη δυνατότητα του συστήματος να υποστηρίζει τόσο την ιδιωτική όσο και τη δημόσια επικοινωνία βασίζεται κυρίως στα αποτελέσματα της έρευνας που διεξήχθει σύμφωνα με την οποία θα ήθελαν να βλέπουν τα μηνύματα των άλλων. Είτε γιατί τους αρέσει να βλέπουν τα σχόλια των άλλων είτε γιατί μπορεί να το θεωρούν πιο εύκολο να βρουν «φίλους» τους για να επικοινωνήσουν. Άλλωστε αυτή η δημόσια επικοινωνία φαίνεται να είναι δημοφιλής και στο διαδίκτυο αφού οι χρήστες που παρακολουθούν κάποιο βίντεο στη δημοφιλή πλατφόρμα youtube αφήνουν τα σχόλιά τους που μπορεί να εξελιχθούν και σε ολόκληρες συζητήσεις. 152

153 Κεφάλαιο 5 Λίστα Φίλων Η λίστα φίλων είναι επίσης ένα σημαντικό στοιχείο στην ενίσχυση του αισθήματος της παρουσίας. Πέρα του ότι ο χρήστης βλέπει την δραστηριότητα των φίλων του στην τηλεόραση, το σύστημα μπορεί να την αξιοποιήσει ώστε να εντοπίσει τα άτομα που παρακολουθούν τα ίδια προγράμματα και να τους προτείνει επικοινωνία/συμμετοχή σε ένα πρόγραμμα. Το συναίσθημα που δημιουργεί η λίστα φίλων στον χρήστη μπορεί να παρομοιαστεί με συναίσθημα που έχει κάποιος όταν βρίσκεται στο σπίτι του και στο διπλανό δωμάτιο βρίσκεται κάποιος. Αυτομάτως λοιπόν γνωρίζει ότι υπάρχει κάποιος στον οποίο μπορεί να απευθυνθεί ανά πάσα στιγμή και αυτό το δεν συγκρίνεται σε καμία περίπτωση με το συναίσθημα του να είναι άδειο το σπίτι. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί και η λίστα φίλων στην παρακολούθηση της τηλεόρασης. Η λίστα φίλων λοιπόν επιλέχθηκε να τοποθετηθεί κάτω από την οθόνη του προγράμματος και μάλιστα όχι σε πλήρη ανάπτυξη. Αντιπροσωπεύεται από μία εικόνα με τρία ασαφή άτομα που υποδηλώνει ότι υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ τους μίας και ο ένας βρίσκονται δίπλα στον άλλο. Την εικόνα όμως για σαφέστερη επεξήγηση την συνοδεύει και η ένδειξη «λίστα φίλων» ώστε να είναι απολύτως ξεκάθαρο για τι πρόκειται. Προτείνεται λοιπόν να εμφανίζεται μόνο αυτό το εικονίδιο με την ένδειξη «λίστα φίλων» και όχι η πλήρης ανάπτυξη της λίστας για να μην δημιουργείται επιπλέον θόρυβος στην οθόνη της τηλεόρασης. Κάθε φορά όμως που γίνεται κάποια αλλαγή στο προφίλ κάποιου φίλου από τη λίστα, μπορεί να εμφανίζεται για μερικά δευτερόλεπτα στα αριστερά του εικονιδίου της λίστας η καρτέλα με το πρόσωπο που έκανε την αλλαγή και οι πληροφορίες για την αλλαγή αυτή. Εικόνα 52: Ο τρόπος ενημέρωσης του χρήστη για την είσοδο ενός φίλου του στο σύστημα. Δεδομένου λοιπόν ότι η λίστα φίλων εμφανίζεται ευκαιριακά και κατά βάση παραμένει κλειστή, τοποθετείται κάτω από την οθόνη του προγράμματος για να μένουν στην ουσία δύο στήλες που θα πρέπει να διαχειριστεί ο χρήστης (αυτή με το πρόγραμμα δεξιά και αυτή με την επικοινωνία αριστερά). 153

154 Κεφάλαιο 5 Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Εικόνα 53: Η βασική διάταξη των στοιχείων της επικοινωνίας και της παρακολούθησης στην οθόνη. Μέσα από τη λίστα φίλων επίσης, δίνεται και η δυνατότητα έμμεσης επικοινωνίας των χρηστών με την αποστολή προσκλήσεων για κοινή παρακολούθηση ή για πρόταση κάποιου προγράμματος. Ενισχύεται και με αυτό τον τρόπο η σχεδιαστική κατεύθυνση που θέλει τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης να προωθούν κοινές δραστηριότητες μεταξύ των χρηστών, εκτός από την συμμετοχή τους σε κοινές δραστηριότητες που οργανώνουν τα ίδια τα προγράμματα που αναφέρθηκαν νωρίτερα. Εικόνα 54: Η λίστα φίλων του χρήστη σε πλήρη ανάπτυξη. (επάνω αριστερά εμφανίζεται η κατάσταση του προφίλ του ίδιου του χρήστη) Όπως φαίνεται σε πολλές περιπτώσεις παραπάνω, ο χρήστης είναι αυτός που έχει τον έλεγχο σε πολλές λειτουργίες του συστήματος και το σύστημα δεν επιβάλλει έναν τρόπο ως καταλληλότερο. Ικανοποιείται έτσι ακόμα μία σχεδιαστική κατεύθυνση που θέλει τον χρήστη να έχει τον έλεγχο των ενεργειών και των ρυθμίσεων του συστήματος. Συνολικά, οι σχεδιαστικές κατευθύνσεις, τόσο αυτές που συγκεντρώθηκαν από την βιβλιογραφία όσο και αυτές που προέκυψαν από την έρευνα φάνηκαν ιδιαίτερα χρήσιμες κατά τη λήψη αποφάσεων για τις σχεδιαστικές προτάσεις του συστήματος. Εξίσου χρήσιμο φάνηκε και το μοντέλο σχεδίασης της πληροφορίας του Carliner που βοήθησε στην διάταξη και τον σαφέστερο προσδιορισμό των επιμέρους στοιχείων. Εάν βέβαια γινόταν αξιολόγηση του προτεινόμενου συστήματος με χρήστες, τότε είναι 154

155 Κεφάλαιο 5 πιθανό να διαπιστώνονταν διάφορες αδυναμίες ή/και να αναδύονταν νέες σχεδιαστικές κατευθύνσεις οι οποίες θα εμπλούτιζαν τις παρούσες και θα οδηγούσαν σε ακόμα πιο αποτελεσματικές προτάσεις στο μέλλον. 5.7 Συνεισφορά της εργασίας Η παραπάνω πρόταση κοινωνικής τηλεόρασης έχει τρεις στόχους: Πρώτον, να επισημάνει ότι οι δύο δραστηριότητες, παρακολούθηση και επικοινωνία, που καλείται ο χρήστης να συνδυάσει θα πρέπει να συνυπάρχουν αρμονικά και να μην επικαλύπτει η μία την άλλη παραγκωνίζοντας ταυτόχρονα την αξία της. Δεύτερον, να τονίσει την ανάγκη του συστήματος να είναι πολυμορφικό και να μην επιβάλλει αποκλειστικά μία μορφή επικοινωνίας ή αλληλεπίδρασης. Τρίτον να σχετίζεται άμεσα με το είδος του προγράμματος που συνοδεύει για να μπορεί να υποστηρίξει καλύτερα την επικοινωνία μεταξύ των χρηστών. Στο σύνολό της, η παρούσα εργασία αποτελεί μία μελέτη του πεδίου της κοινωνικής τηλεόρασης και της συνεισφοράς του στη δημιουργία νέων μορφών επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Συγκεντρώνονται παρακάτω έξι λόγοι που θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στο να προχωρήσει η έρευνα σε αυτό το πεδίο. 1. Συλλογή και ανάλυση δεδομένων από μεγάλο εύρος ηλικιών πιθανών χρηστών. Ερευνά την πρόθεση υιοθέτησης των συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης σε ένα μεγάλος εύρος ηλικιών (12-70+) πράγμα που καμία άλλη έρευνα μέχρι τώρα δεν έχει ερευνήσει. Όλες εστιάζουν στους νεότερους ανθρώπους (φοιτητές και νέους εργαζόμενους) για να μελετήσουν την αποδοχή αυτών των εφαρμογών και να τις αξιολογήσουν και κανείς δεν έχει εστιάσει στο τι συμβαίνει με τα παιδιά και τους μεγαλύτερους σε ηλικία. Η τηλεόραση είναι ένα μέσο που απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες και μάλιστα τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι είναι εκείνοι που αφιερώνουν και τον περισσότερο χρόνο στην τηλεόραση. Η άποψη των διαφόρων ηλικιών λοιπόν για μία εφαρμογή κοινωνικής τηλεόρασης είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για να διερευνηθούν οι απαιτήσεις, οι φόβοι και οι προβληματισμοί που εγείρονται σε κάθε ηλικία. 2. Συλλογή δεδομένων από την Ελλάδα. Σημαντικό σημείο της έρευνας επίσης είναι το γεγονός ότι διεξήχθει στον ελλαδικό χώρο, ο οποίος μέχρι πρότινος δεν είχε αποτελέσει αντικείμενο μελέτης στους ερευνητές 155

156 Κεφάλαιο 5 για να εξετάσουν την πρόθεση υιοθέτησης συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης. Γενικά, η Ελλάδα είναι μία χώρα που όσο αναφορά στον τομέα των τεχνολογιών τουλάχιστον, δεν είναι από τις πρωτοπόρες και ακολουθεί με αρκετή καθυστέρηση τις καινοτομίες που υιοθετούν οι υπόλοιπες χώρες. Παρουσιάζει ενδιαφέρον λοιπόν να μελετηθεί ένα δείγμα ανθρώπων από αυτή τη χώρα και να διαπιστωθούν οι απόψεις τους δεδομένου ότι αντίστοιχη καινοτομία δεν έχει κυκλοφορήσει ακόμη επίσημα σε κάποια άλλη χώρα. Άρα, επειδή είναι η πρώτη φορά που έρχονται σε επαφή με ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης οι αντιδράσεις τους έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. 3. Η ανάλυση των δεδομένων της ποιοτικής έρευνας ανέδειξε στοιχεία που δεν είχαν αναφερθεί σε προηγούμενες έρευνες. Όσο αναφορά στα αποτελέσματα της έρευνας, η οποία βασίστηκε στις ποιοτικές μεθόδους έρευνας, συγκεντρώθηκαν διάφοροι παράγοντες που επηρεάζουν την υιοθέτηση συστημάτων κοινωνικής τηλεόρασης. Παράλληλα, εντοπίστηκαν οι ηλικιακές ομάδες που θα ήταν πρόθυμες να προβούν στην δοκιμή και γιατί όχι χρήση, αυτών των εφαρμογών. Όσον αναφορά στους παράγοντες που επηρεάζουν την απόφαση υιοθέτησης προκύπτουν τόσο παράγοντες που έχουν να κάνουν με το προφίλ του χρήστη όσο και με τα χαρακτηριστικά της εφαρμογής. Ενδεικτικά αναφέρονται οι σχέσεις και οι απόψεις που μπορεί να έχει ένα υποκείμενο της έρευνας για την τεχνολογία και το περιεχόμενο ή το κόστος ως προς τα χαρακτηριστικά της εφαρμογής. Προέκυψαν όμως και κάποια ευρήματα τα οποία δεν έχουν εντοπιστεί στις μέχρι τώρα έρευνες και έχουν να κάνουν με: - την κατηγορηματική άρνηση των χρηστών να χρησιμοποιήσουν πληκτρολόγιο για να επικοινωνήσουν όταν παρακολουθούν τηλεόραση, τόσο στις μεγαλύτερες ηλικίες αλλά και ανάμεσα στους νέους και - το γεγονός ότι η εφαρμογή τους θυμίζει πάρα πολύ τον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Τα ευρήματα είναι αλληλένδετα μεταξύ τους και ίσως το ένα να πηγάζει από το άλλο. Αυτό που δείχνουν έντονα όμως είναι το πόσο εξοικειωμένοι είναι οι χρήστες με το τηλεκοντρόλ της τηλεόρασης και τη γενικότερη χαλαρή διάθεση που έχουν κατά την παρακολούθηση. Αντίθετα, ο υπολογιστής είναι συνδεδεμένος με το γεγονός ότι απαιτεί περισσότερη συγκέντρωση και προσοχή από τον χρήστη δεσμεύοντας τον παράλληλα σε συγκεκριμένες θέσεις. Τα συγκεκριμένα ευρήματα της έρευνας λοιπόν δείχνουν πως οι χρήστες δεν θα ήθελαν η νοοτροπία του υπολογιστή να μεταφερθεί στην τηλεόραση αλλά η τελευταία να προσφέρει κάτι διαφορετικό διότι είναι ένα μέσο 156

157 Κεφάλαιο 5 που είναι συνδεδεμένο με την χαλαρή αλληλεπίδραση και την άνεση που προσφέρει στο χρήστη. 4. Συγκέντρωση και ταξινόμηση των σχεδιαστικών κατευθύνσεων της βιβλιογραφίας. Στη συνέχεια, συγκεντρώνει τις σχεδιαστικές κατευθύνσεις που προκύπτουν από τη βιβλιογραφική έρευνα για τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης και τις ταξινομεί, ως προς την ευχρηστία τους συστήματος και ως προς την υποστήριξη της κοινωνικότητας. Όμως, για να είναι περισσότερο κατανοητές οι σχεδιαστικές κατευθύνσεις που αφορούν στην υποστήριξη της επικοινωνίας, λόγω του πλήθους τους, ταξινομούνται σε δύο κύριους άξονες, αυτόν της ευχρηστίας του συστήματος και αυτόν της υποστήριξης της κοινωνικότητας. Σε επιμέρους ομάδες με βάση τους βασικούς στόχους που θα πρέπει να ικανοποιεί η επικοινωνία χωρίζονται οι κατευθύνσεις που αφορούν στον δεύτερο άξονα της υποστήριξης της κοινωνικότητας. Συγκεκριμένα, ως προς τις δυνατότητες που θα πρέπει να υποστηρίζει η εφαρμογή, τη μείωση της διάσπασης της προσοχής του χρήστη, την αύξηση του αισθήματος της παρουσίας, την προστασία των προσωπικών του δεδομένων. Πρόκειται για κανόνες που έχουν προκύψει κυρίως από την αξιολόγηση διαφόρων εφαρμογών στην κοινωνική τηλεόραση και στόχο έχουν να νουθετήσουν εκείνους που θα ασχοληθούν με τη σχεδίαση αντίστοιχων εφαρμογών για τις παραμέτρους που θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους. 5. Επέκταση των σχεδιαστικών κατευθύνσεων. Μέσα από την βιβλιογραφική έρευνα του πεδίου όμως καθώς επίσης και μέσα από την έρευνα που διεξήχθει στο πληθυσμό, διαπιστώθηκαν επιπλέον σχεδιαστικές κατευθύνσεις. Προστέθηκαν λοιπόν στις ήδη υπάρχουσες εμπλουτίζοντας τες. Αναλύουν σε μεγαλύτερο βάθος τις ήδη υπάρχουσες, που αναφέρονται σε ένα γενικό επίπεδο στόχων, ώστε να γίνουν πιο απτές και κατανοητές. Για παράδειγμα, η σχεδιαστική κατεύθυνση που υποστηρίζει ότι θα πρέπει η αλληλεπίδραση με το σύστημα της κοινωνικής τηλεόρασης να γίνεται με φυσικό τρόπο, εμπλουτίστηκε με την ελευθερία των κινήσεων του χρήστη ώστε να μην δεσμεύεται σε συγκεκριμένη θέση. Οι επιπλέον αυτές σχεδιαστικές κατευθύνσεις είναι ταξινομημένες με βάση τους δύο επιμέρους άξονες στους οποίους απευθύνονται, την ευχρηστία του συστήματος και την υποστήριξη της κοινωνικότητας, όπως αυτοί έχουν προκύψει από την ταξινόμηση των σχεδιαστικών κατευθύνσεων από τη βιβλιογραφία. 157

158 Κεφάλαιο 5 6. Συνεισφορές από τις προτάσεις για την βελτίωση της εμπειρίας του χρήστη κατά τη χρήση μίας εφαρμογής κοινωνικής τηλεόρασης. Με τις προτάσεις στις οποίες καταλήγει η εργασία, οι συνεισφορές στην έρευνα θα μπορούσαν να επεκταθούν. Οι προτάσεις βασίζονται σε ένα σενάριο χρήσης με εικονικούς χαρακτήρες και ο στόχος είναι να διαπιστωθεί αν και κατά πόσο οι σχεδιαστικές κατευθύνσεις που συγκεντρώθηκαν βοηθούν στη σχεδίαση ενός συστήματος κοινωνικής τηλεόρασης. Μέσα από τις προτάσεις, τονίζεται η σημασία της συνεργασίας των σχεδιαστών τηλεοπτικών προγραμμάτων με τους σχεδιαστές των συστημάτων επικοινωνίας ώστε να δημιουργούνται δραστηριότητες στις οποίες θα συμμετέχουν οι χρήστες που επικοινωνούν. Με αυτό τον τρόπο θα ενισχύεται η επικοινωνία των χρηστών ενώ παράλληλα θα αποκτούν και κοινές εμπειρίες που θα τους ενώνουν. Με αυτή τη συνεργασία επίσης, η διάσπαση της προσοχής του χρήστη από το πρόγραμμα θα μειώνεται γιατί η επικοινωνία δεν θα διεξάγεται μόνο στις διαφημίσεις ή κατά την αργή ροή του προγράμματος αλλά θα αποτελεί μέρος της παρακολούθησης και θα είναι ενσωματωμένη στη ροή του προγράμματος. Μια άλλη πρόταση που προέκυψε επίσης μέσα την έρευνα του πεδίου της κοινωνικής τηλεόρασης και του συνυπολογισμού των σχεδιαστικών κατευθύνσεων είναι η αλλαγή της οπτικής γωνίας της κάμερας στα πλαίσια της οπτικοακουστικής επικοινωνίας. Η οπτικοακουστική επικοινωνία αποδεικνύεται μέσα από τις έρευνες ως η μορφή επικοινωνίας που ενισχύει το αίσθημα της παρουσίας αλλά παράλληλα διασπά την προσοχή του χρήστη περισσότερο από τις άλλες μορφές επικοινωνίας. Η πρόταση λοιπόν που γίνεται σε αυτό το σημείο βασίζεται στην αξιοποίηση των θετικών στοιχείων της οπτικοακουστικής επικοινωνίας και στην ελάττωση των αρνητικών. Αλλάζοντας την οπτική γωνία που η κάμερα δείχνει τον χρήστη από κατά πρόσωπο λήψη σε προφίλ, δημιουργείται η εντύπωση στον απομακρυσμένο χρήστη ότι παρακολουθούν και οι δύο την ίδια οθόνη τηλεόρασης. Αυτομάτως, η περιφερειακή όραση του χρήστη τον βλέπει υπό τέτοια οπτική γωνία όπως θα τον έβλεπε αν ήταν στον ίδιο χώρο με αποτέλεσμα η προσοχή του να αποσπάται λιγότερο από το πρόγραμμα. Άλλωστε, κάποιες έρευνες που έχουν παρατηρήσει την συμπεριφορά των ανθρώπων κατά την κοινή παρακολούθηση στο ίδιο χώρο έχουν διαπιστώσει ότι δεν ανταλλάζουν ματιές ο ένας με τον άλλο όταν μιλούν, αλλά, αξιοποιούν την περιφερειακή τους όραση για να αντιληφθούν τις κινήσεις των υπολοίπων. Αυτή η πρόταση θα μπορούσε να εφαρμοστεί και σε προγράμματα τα οποία δεν προάγουν τόσο την επικοινωνία και απαιτούν μεγαλύτερη προσοχή από τον χρήστη κατά την παρακολούθηση. 158

159 Κεφάλαιο 5 Βέβαια όπως είναι φυσικό υπάρχουν σημεία στην έρευνα που επιδέχονται περαιτέρω εμβάθυνση για να διευρυνθεί το πεδίο της έρευνας στα πλαίσια της κοινωνικής τηλεόρασης. Στην ενότητα που ακολουθεί παρατίθενται σημεία που μπορούν να δώσουν το έναυσμα για επόμενες μελέτες. 5.8 Περιορισμοί και Ανάγκη για Περαιτέρω Έρευνα Το πεδίο που μελετάται στην παρούσα εργασία βασίζεται σε τεχνολογίες που εξελίσσονται ραγδαία πράγμα που μπορεί να σημαίνει, ότι σε μικρό χρονικό διάστημα μπορεί να θεωρείται ξεπερασμένη. Παρόλα αυτά υπάρχουν αρκετά θέματα που θα μπορούσαν να δώσουν το έναυσμα για περαιτέρω έρευνα. Ως προς τη διεξαγωγή της έρευνας Πρώτα από όλα, σχετικά με τη διερεύνηση των προθέσεων και απαιτήσεων των χρηστών. Σε επόμενο στάδιο θα μπορούσε να διερευνηθεί αποκλειστικά μία συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα για να κατανοηθούν καλύτερα οι προθέσεις της. Οι νέοι και τα παιδιά για παράδειγμα που υιοθετούν ευκολότερα νέες τεχνολογίες θα ήταν ενδιαφέρον να αναλυθούν εις βάθος και να εξεταστούν ειδικότερα οι απόψεις τους για το πώς θα προτιμούσαν να είναι ένα σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης. Μια τέτοια διαδικασία μπορεί να οδηγήσει σε επιπλέον συμπεράσματα για τα συστήματα κοινωνικής τηλεόρασης και γιατί όχι και σε επιπλέον σχεδιαστικές κατευθύνσεις. Αντίστοιχα θα μπορούσε να γίνει μελέτη εις βάθος και στις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες. Επίσης, σε μεταγενέστερη έρευνα, ενδιαφέρον θα ήταν το πρωτότυπο, που θα κληθούν να αξιολογήσουν οι χρήστες για να αποφασίσουν εάν θα υιοθετούσαν ένα αντίστοιχο σύστημα κοινωνικής τηλεόρασης, να είναι λειτουργικό. Η αλληλεπίδραση με το σύστημα θα είναι μια πιο ευχάριστη διαδικασία για τα υποκείμενα, καθώς θα έχουν πραγματική επαφή με τις εμπειρίες που προσφέρει το σύστημα και θα μπορούν να υποστηρίξουν καλύτερα τις απόψεις τους. Ακόμη πιο ενδιαφέρον θα ήταν να ενταχθεί το πρωτότυπο, για κάποιες μέρες, στην καθημερινότητα των υποκειμένων ώστε να συγκεντρωθούν σε όσο γίνεται πιο πραγματικές συνθήκες τα δεδομένα της έρευνας (ethnographically based approach). Μέσα από αυτή την παρατήρηση της χρήσης του συστήματος θα συγκεντρωθούν πιθανότατα χρήσιμα στοιχεία για την χρησιμότητα μιας τέτοιας εφαρμογής και τη σχέση του χρήστη με αυτή. 159

160 Κεφάλαιο 5 Στα πλαίσια της παρούσας έρευνας θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και το γεγονός ότι τα δεδομένα που προέκυψαν βασίζονται σε ποιοτικές μεθόδους έρευνας. Αυτό σημαίνει ότι καθώς όλα τα δεδομένα βασίζονται στο λόγο των υποκειμένων, η πραγματικότητα μπορεί να αλλοιώνεται. Θα πρέπει λοιπόν να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι τα υποκείμενα για τους δικούς τους λόγους μπορεί να δίνουν απαντήσεις που δεν ανταποκρίνονται στις αληθινές τους απόψεις ή συνήθειες καθώς επίσης και να επηρεάζονται από τις απόψεις άλλων ατόμων στην ομάδα. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει έναυσμα για περαιτέρω μελέτη με διαφορετικές μεθόδους έρευνας όπως οι εθνογραφικές μέθοδοι έρευνας. Ως προς τις προτάσεις Όσον αναφορά στις σχεδιαστικές προτάσεις, υπάρχουν πολλά σημεία που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε περαιτέρω έρευνα. Πρώτα από όλα ενδιαφέρον θα ήταν, σε επόμενες έρευνες, να υλοποιηθεί και να αξιολογηθεί αυτή η νέα προσέγγιση της τηλεόρασης ώστε να αναδειχθούν τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία της. Με αυτό τον τρόπο, το σχέδιο της προτεινόμενης οθόνης μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση και να προταθούν άλλες διατάξεις της συνολικής οθόνης που θα φιλοξενούν το σύστημα της κοινωνικής τηλεόρασης. Χρήσιμη θα ήταν επίσης, μια έρευνα για την ανάδειξη φυσικών και μη ενοχλητικών τρόπων αλληλεπίδρασης με το σύστημα. Μέσα από μία έρευνα διαφορετικά στυλ αλληλεπίδρασης θα μπορούσαν να αξιολογηθούν από χρήστες διαφόρων ηλικιών ώστε να εντοπιστούν τα επικρατέστερα και παράλληλα να γίνουν κατανοητοί οι λόγοι που τα καθιστούν ελκυστικά στους χρήστες. Στην περίπτωση την αναγνώρισης των κινήσεων ή της φωνητικής αναγνώρισης, θα ήταν επίσης ενδιαφέρον να διερευνηθούν οι κινήσεις ή οι φράσεις που εκείνοι κρίνουν ότι θα ήταν πιο χρήσιμες κατά την αλληλεπίδραση. Τέλος, θα μπορούσε να διερευνηθεί η δυνατότητα να αξιοποιηθούν οι επιπλέον χώροι από άλλες διαδραστικές εφαρμογές ή αρχεία από άλλες ηλεκτρονικές συσκευές του σπιτιού όταν δεν χρησιμοποιείται η υπηρεσία της επικοινωνίας. Έτσι, η οθόνη της τηλεόρασης θα αποκτήσει επιπλέον χρήσεις που μέχρι πρότινος δεν ήταν εφικτές και μπορεί να ικανοποιεί πολλές διαφορετικές ανάγκες εκτός από αυτήν την επικοινωνίας (εφαρμογές ambient Intelligence). 160

161 ΑΝΑΦΟΡΕΣ Ξένη Βιβλιογραφία Aarreniemi-Jokipelto, P. (2007) Instant Messaging in Informal Learning via Interactive Television: Online Communities among Children in a get along Program. Computers in Entertainment, 5(2):9. Aarreniemi-Jokipelto, P. (2005) T-learning Model for Learning via Digital TV, In Proceedings of the 16th annual conference on innovation in education for electrical and information engineering, Lappeenranta, Finland, 1-6. Abrahamson E. & Rosenkoph L. (1997) Social Network Effects on the Extend of Innovation Diffusion: A Computer Simulation, Organization Science, 8(3), Abreu, J, Almeida, P., Branco, V. (2002) 2BeOn: Interactive Television Supporting Interpersonal Communication, Proceedings of the sixth Eurographics workshop on Multimedia 2001, Manchester, UK, Adams, W.J. (2000) How People Watch Television As Investigated Using Focus Group Techniques, Journal of Broadcasting & Electronic Media, 44:1, Agamanolis, S. (2008). At the Intersection of Broadband and Broadcasting: How ITV Technologies can Support Human Connectedness. International Journal of Human-Computer Interaction, 24:2, Baillie, L., Frοhlich, P., Schatz, R. (2007) Exploring Social TV, Proceedings of the ITI th Int. Conf. on Information Technology Interfaces, June 25-28, Cavtat, Croatia, Baudel, T. & Beaudouin-Lafon, M. (1993) Charade: Remote Control of Objects Using Free-Hand Gestures, Communication of the ACM, 36(7), Benford, S., et al. (2000) Inhabited Television: Broadcasting Interaction from within Collaborative Virtual Environments, ACM Transactions on Computer-Human Interaction, 7(4), Benko, H., Saponas, T., Morris, D. and Tan, D. (2009) Enhancing Input On and Above the Interactive Surface with Muscle Sensing, Proceedings of ACM Interactive Tabletops and Surfaces 09, Berglund, A., Berglund, E., Larsson, A. & Bang, M. (2006) Paper Remote: An Augmented Television Guide and Remote Control, Universal Access Information Society, 4, Berglund, A. & Johansson, P. (2004) Using Speech and Dialogue for Interactive TV Navigation, Universal Access Information Society, 3, Boyd, D. & Ellison, N. (2007) Social Network Sites: Definition, History, and Scholarship. Journal of Computer-Mediated Communication, 13(1), article 11,

162 Βιβλιογραφία Brown B. & Barkhuus L. (2006) The Television Will Be Revolutionized: Effects of PVRs and Filesharing on Television Watching, Proceedings of the SIGCHI conference on Human Factors in computing systems, Montréal, Québec, Canada SESSION: Media, p Carey, J. (1996) Winky Dink to Stargazer: Five Decades of Interactive Television, I-TV 1996, Edinburgh, 2-21 Carliner (2000) Physical, Cognitive and Affective: A Three Part Framework for Information Design, Technical Communication, 47(4), Cesar, P., Chorianopoulos, K. & Jensen J.F. (2008) Social Television and User Interaction, ACM Computers in Entertainment, 6(1), article 4, Chorianopoulos, K. (2007a) Content-Enriched Communication Supporting the Social Uses of TV, The Journal of The Communications Network, 6(1), Chorianopoulos, K. (2007b) Interactive TV Design That Blends Seamlessly with Everyday Life. In ERCIM User Interfaces 4 All (UI4ALL) Workshop, LNCS 4397, Chorianopoulos, K. & Lekakos, G. (2007) Learn and Play with Interactive TV, ACM Computers in Entertainment, 5(2), Article 4, 1-9. Chorianopoulos, K. & Lekakos, G. (2008) Introduction to Social TV: Enhancing the Shared Experience with Interactive TV, International Journal of HumanComputer Interaction, 24:2, Chorianopoulos, K. (2008) User Interface Design Principles for Interactive Television Applications, International Journal of Human-Computer Interaction, 24 (6), Christensen, L. H. (2004) Out of interactive TV, In J. Masthoff, R. Griffiths, & L. Pemberton (Eds.), Enhancing the experience, Proceedings of the European Conference on Interactive Television (EuroITV 04), Coppens, T., Handekyn, K., Vanparijs, F. (2005) AmigoTV: A Social TV Experience through Triple-Play Convergence, Technology White Papers - Alcatel, 1-7. Cruickshank, L., et al. (2007) Making Interactive TV Easier to Use: Interface Design for a Second Screen Approach, The Design Journal, 10 (3), Davie, R., Panting, C. & Charlton, T. (2004) Mobile Phone Ownership and Usage among Pre-Adolescents. Telematics and Informatics, Elsevier, 21, Davis, F.D. (1986) Perceived Usefulness, Perceived Ease of Use and User Acceptance of Information Technology, MIS Quarterly, 13(3), De Ruyter, B., Huijnen, C., Markopoulos, P., Ijsselstein, W. (2003) Creating Social Presence through Peripheral Awareness, HCI International 2003, Crete June 22-27, Greece Do, J.H., Jang, H., Jung, H., Jung, J. & Bien, Z. (2005) Soft Remote Control System in the Intelligent Sweet Home, Proceedings of IEEE/RSJ International Conference on Intelligent Robots and Systems, Edmonton, Canada,

163 Βιβλιογραφία Edsall, S. (2008) The Future of Television Graphics, Computer Graphics Quarterly, ACMSIGGRAPH, 42, 2. Elsom-Cook M. (2001) Principles of Interactive Multimedia, McGraw-Hill Publishing Company (Ed.), Freeman, W.T. & Weissman, C.D. (1994) Television Control by Hand Gestures, Mitsubishi Electric Research Laboratories, Fusco S. & Perrotta M. (2008) Rethinking the Format as a Theoretical Object in the Age of Media Convergence, Observatorio (OBS*) Journal, 7, Gambino, A. (2009) The Union of Social Media and TV has a Bright Future, new media age making sense of interactive business, 12 November. Geerts D. (2006) Comparing Voice Chat and Text Chat in a Communication Tool for Interactive Television, Proceedings of the 4th Nordic conference on Humancomputer interaction: changing roles, 189, Geerts, D., Cesar, P., Bulterman D. (2008) The Implications of Program Genres for the Design of Social Television Systems, Proceedings of the 1st international conference on Designing interactive user experiences for TV and video (UXTV 08), Geerts D., De Groof, D. (2009) Supporting the Social Uses of Television: Sociability Heuristics for Social TV, CHI in the Living Room, ACM, Geiger, S. (2009) Digital Media Trends and the Future of Television, Future of Television West Conference, March 24, California Gross, T. (2007) Social TV as Supple Interface, CHI 2007, April 28 May 3, San Jose, USA, 1-4. Grover, R. & Lowry, T. (2009) How Network TV Will Reinvent Itself, Special Report April 22, Business Week 2_ htm Gunter, B., Furnham, A. and Lineton, Z. (1995) Watching People Watching Television: What Goes On in Front of the TV Set? Learning, Media and Technology, 21:3, Hansen V. (2006) Designing for Interactive Television v.1.0, BBCi & Interactive TV programs, BBC, pdf Harboe, G. et al. (2007) Perceptions of Value: The Uses of social Television, Cesar P. et al. (Eds.): EuroITV 2007, LNCS 4471,

164 Βιβλιογραφία Harboe, G. et al. (2008) Ambient Social TV: Drawing People into a Shared Experience, CHI 2008 Proceedings Socio-Cultural Impact, Florence, Italy, ACM, Hemmeryckx, B. & Thorne, J.M. (2008) Awareness and Conversational Context-Sharing to Enrich TV-Based Communication, ACM Computers in Entertainment, 6(1), Article Herring, S. (2004) Slouching Toward the Ordinary: Current Trends in ComputerMediated Communication. New media and society, SAGE publications, 6(1), Horn R. (1999) Information Design: Emergence of a new profession, Information Design, In Jacobson R. Ed., Iosifidis, P. (2002) Digital Convergence: Challenges for European Regulation, The Public, 9(3), ISO 9241 Part 1-17: Ergonomic requirements for office work with visual display terminals. Janssen, S. (2009) Interactive Television Format Development Could Participatory Design Bridge the Gap?, EuroITV 09, June 3 5, Leuven, Belgium, Jenkins, H. (2001) Convergence? I Diverge. Technology Review, Digital Renaissance, June 2001, p. 93. Jensen, J.F. (2008) Interactive Television A Brief Media History. In Tscheligi, M., Obrist, M., Lugmayr, A. (Eds.): Proceedings of EUROITV 2008, LNCS 5066, Jensen, J.F. (2007) User-generated Content a Mega-trend in the New Media Landscape. In Lugmayr, A., Golebiowski, P. (eds.) Interactive TV: Shared Experience, TICSP Adjunct Proceedings of EuroITV2007, Jensen, J.F. (2005). Interactive Television: New Genres, New Format, New Content. Proceedings of the Second Australasian Conference on Interactive Entertainment, Australia, Kallenbach, J., Narhi, S. & Oittinen P. (2007) Effects of Extra Information on TV Viewers Visual Attention, Message Processing Ability, and Cognitive Workload, ACM Computers in Entertainment, 5(2), Article 8, Kela, J., Korpipää, P., Mäntyjärvi, J., Kallio, S., Savino, G., Jozzo, L., & Marca, D. (2006) Accelerometer-based Gesture Control for a Design Environment. Personal Ubiquitous Computing, 10(5), Kim, S.H., Ok, J., Kang, H.J., Kim, M.C., & Kim, M. (2004) An Interaction and Product Design of Gesture Based TV Remote Control. Extended Abstracts in Human Factors in Computing Systems, Kitzinger, J. (1995) Qualitative Research: Introducing Focus Groups, British Medical Journal, 311, Li, S. S. (2004) Exploring the Factors Influencing the Adoption of Interactive Cable Television Services in Taiwan, Journal of Broadcasting & Electronic Media, 48(3),

165 Βιβλιογραφία Lopez-Nores, M. et al. (2008) Spontaneous Interaction with Audiovisual Contents Personalized e-commerce over Digital TV, Expert Systems with Applications, 16. Lull J. (1980) The Social Uses of Television, Human Communication Research, 6(3), Luyten, K., Thys, K., Huypens, S., Coninx, K. (2006) Telebuddies: Social Stitching with Interactive Television, CHI 2006 Work-in-Progress, April 22-27, Montréal, Québec, Canada, ACM, Macnamara, D. (2008) International Media Trends and Dynamics 2008, International Institute for Television Leadership, Magid F. (2010): Magid media Features 2010: Online Video, Frank N. magid Associates, Inc, Mahler A. & Rogers E. (1999) The Diffusion of Interactive Communication Innovations and the Critical Mass: The Adoption of Telecommunications Services by German Banks, Telecommunications Policy, 23, Markus, L. (1987) Towards a Critical Mass Theory of Interactive Media, Communication Research, Sage Publications, 14(5), MAVISE Database of companies and TV channels in the European Union and candidate countries (2009), TV market in Italy, European Audiovisual Observatory Morgan, D. & Spanish, M. (1984) Focus Groups: A new Tool for Qualitative Research, Qualitative Sociology, 7(3), Nack F. (2009) Experience, Narrative and Interaction in TV-Centred Communication, in proceedings of Euro ITV 2009, Leuven, Nardi, B.A. (2005) Beyond bandwidth: Dimensions of Connection in Interpersonal Communication. Computer Supported Cooperative Work, 14(2), Nathan, M., Harrison, C., Yarosh, S., Terveen, L., Stead, L., Amento, B. (2008) CollaboraTV: Making Television Viewing Social Again, ACM International Conference Proceeding Series, 291, Newcomb, H. (1994) Television: The Critical View, New York, Oxford University Press, 5th edition. Nicholas, D., Huntington, P., Williams, P. & Gunter, B. (2003) An Evaluation of the Health Applications (and Implications) of Digital Interactive Television: Case Study of the Livinghealth Channel. Journal of Information Science, 29 (3), Nielsen, J. (1997) TV Meets the Web, (τελευταία προσπέλαση Μάϊος 2010) Obrist, M., Bernhaupt, R. & Tscheligi, M. (2008). Interactive TV for the Home: An Ethnographic Study on Users Requirements and Experiences. International Journal of Human-Computer Interaction, 24:2,

166 Βιβλιογραφία Oehlberg, L., Ducheneaut, N., Thornton, J. D., Moore, R. J., Nickell, E. (2006) Social TV: Designing for Distributed, Sociable Television Viewing, EuroITV 2006 May 25-26, Athens, Orava, J. & Perttula, M. (2005) Interactive Digital Television in Europe, In Bruck, P., Karssen, Z., Buchholz A. and Zerfass, A. (Eds): E-Content: Technologies and Perspectives for the European Market, part 4, Pazos-Arias, J., et al. (2008) Provision of distance learning services over Interactive Digital TV with MHP. Computers & Education, 50(3), Preece, J. (2001) Sociability and usability: Twenty years of chatting online. Behavior and Information Technology Journal, 20, 5, Prentza, A., Maglavera, S., Stalidis, G., Sakka, E., Lekka, I., Angelidis, P., Leondaridis, L., Maglaveras, N. & Koutsouris, D. (2005). Cost-effective Health Services for Interactive Lifestyle Management: the PANACEIA-iTV and the e-vital Concepts. Journal of Telecommunication and Information Technology, Root, J. (1986) Open the Box, London: Comedia Pub. Group, Schatz, R., Wagner, S., Egger, S., Jordan, N. (2007) Mobile TV Becomes Social Integrating Content with Communications, 29th International Conference on Information Technology Interfaces, ITI 2007, Seager, W. & Knoche, H. (2009) Good to See You - User responses to a TV-based video telephony service, EuroITV'09 workshop on Enhancing Social Communication and Belonging by Integrating TV Narrativity and Game-Play, Leuven, Belgium, 1-3 Sperring, S., Strandvall, T. (2006) exenteractivity Experience Entertainment in Interactive Television, Paper presented at the NordForsk doctoral course Publics, audiences and users in Køge, Sperring, S. & Strandvall, T. (2008) Viewers' Experiences of a TV Quiz Show with Integrated Interactivity, International Journal of Human Computer Interaction, 24(2), Sproull, L., Subramani, M., Kiesler, S., Walker, J. H. and Waters, K. (1996) 'When the Interface Is a Face', Human-Computer Interaction, 11(2), Stefanopoulos, G. (2009) The Role of Mobile Technology in Broadband Convergence, In Proceedings of the 4th International Conference on Broadband, Athens, EETT. Strauss A., Corbin, J. (1990) Basics of Qualitative Research, Newbury Park CA: Sage, 114. Swedlow T. (2009) Bravo to Hold Social Media-Powered "Virtual Viewing Party" for "Top Chef: Las Vegas" Finale, Interactive TV Today 166

167 Βιβλιογραφία Torpey, M. (2008) Integra5 unveils Media Friends TV Chat for Real-Time Social TV Experience that Integrates TVs, PCs and Mobile Phones, redorbit, technology news iends_tv_chat_for_realtime_social_tv_experience/index.html Tsaih, R., Chang, H., & Huang, C. (2005) The Business Concept of Utilizing the Interactive TV, Industrial Management & Data Systems, 105 (5), Tullio, J., Harboe, G., Massey, N., (2008) Investigating the Use of Voice and Text Chat in a Social Television System, M. Tscheligi, M. Obrist, and A. Lugmayr (Eds.): EuroITV 2008, LNCS 5066, Ugarte, A., Garcıa, I., Ortiz, A. and Oyarzun D. (2007). User Interfaces Based on 3D Avatars for Interactive Television. P. Cesar et al. (Eds.): EuroITV 2007, LNCS 4471, Valente T. & Davis, R. (1999) Accelerating the Diffusion of Innovations using Opinion Leaders, The Annals of American Academy, 566, Varan, D. & Bellman, S. (2007). Digital Television as Persuasive Technology, LNCS 4744, Venkatesh V. & Davis, F. D. (2000) A Theoretical Extension of the Technology Acceptance Model: Four Longitudinal Field Studies, Management Science, 46(2), Vishwanath Α. & Goldhaber G. (2003) An Examination of the Factors Contributing to Adoption Decisions among Late-Diffused Technology Products, Νew media and society, 5(4), Weisz, J. D. et al (2007) Watching Together: Integrating Text Chat with Video, CHI 07 Proceedings of the SIGCHI Conference on Human factors in computing systems, California, USA, Wellens, A., R. (1979). An Interactive Television Laboratory for the Study of Social Interaction, Journal of Nonverbal Behavior, Springer Netherlands, 4 (2), Wellman, B., Haase, A.Q., Witte, J, & Hampton K. (2001) Does the Internet Increase, Decrease, or Supplement Social Capital? : Social Networks, Participation, and Community Commitment. American Behavioral Scientist, SAGE publications, 45, Whitty, M. (2002) Liar, liar! An Examination of How Open, Supportive and Honest People are in Chat Rooms. Computers in Human Behavior, Elsevier Science Ltd, 18, Wilska T. (2003) Mobile Phone Use as Part of Young People s Consumption Styles. Journal of Consumer Policy, 26, Wilska T. & Pedrozo, S. (2007) New Technology and Young People s Consumer Identities: A comparative study between Finland and Brazil. Nordic Journal of Youth Research, 15(4),

168 Βιβλιογραφία Wren, C., Azarbayejani, A., Darrell, T. & Pentland, A. (1997) Pfinder: Real-Time Tracking of the Human Body IEEE Transaction on Pattern Analysis and Machine Intelligence, VOL. 19(7), Yu J. Ha, I., Choi, M. & Rho, J. (2005) Extending the TAM for a T-Commerce, Information & Management, 42, Ελληνική Βιβλιογραφία Αβούρης, Ν. (2000) Εισαγωγή στην Επικοινωνία Ανθρώπου-Υπολογιστή, Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα, Δαρζέντα Τ. (2009) Diffusion of Innovations, Σημειώσεις από το Μάθημα Θεωρία Επικοινωνίας στο Τμήμα Μηχ. Σχεδίασης Προϊόντων & Συστημάτων του Παν. Αιγαίου. Δουκίδης Γ., Λεκάκος Γ. (2008) Ψηφιακή Διαδραστική Τηλεόραση: Ευκαιρίες και Προκλήσεις! Κούρτη Ε. (2003) Η Επικοινωνία στο Διαδίκτυο, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα. Dix, A., Finlay, J., Abowd, G. & Beale, R. (2004) Έξω από το γυάλινο κουτί, Επικοινωνία Ανθρώπου Υπολογιστή, δεύτερη έκδοση, εκδ. Μ. Γκιούρδας, Public issue (2008) Εθνική Έρευνα για τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στην Ελλάδα 2007, για λογαριασμό του Ινστιτούτου Οπτικοακουστικών Μέσων. Γενική Βιβλιογραφία Bernhaut, R., Obrist, M., Weiss, A., Beck, E., Tscheligi, M. (2007) Trends in the Living Room and Beyond, P. Cesar et al. (Eds.): EuroITV 2007, LNCS 4471, Burrows, P. (2004) Next: TV meets IP, Special Report: TV Today and Tomorrow, Business Week, 2_PG2_tc184.htm Cenelec (2003) Annex I to the M/331 - Standardisation in Digital Interactive Television. pp Chorianopoulos K., Lekakos, G. & Spinellis, D. (2003) Intelligent User Interfaces in the Living Room: Usability Design for Personalized Television Applications. Proceedings of the International Conference on Intelligent User Interfaces, ACM Press, Drossos, D., Tzitzi, E. and Giaglis, G.M. (2004) Mobile Youth: a Socio-Cultural Perspective. Proceedings of the 1st Student Conference on Management Science and Technology, 1-6. ( Druin, A. (2002) The Role of Children in the Design of New Technology, Behaviour and Information Technology (BIT), 21 (1),

169 Βιβλιογραφία Groeneweg, J. & Kar, E. (2007) A Service System Design Approach for itv Banking. Proceedings of the ninth international conference on Electronic commerce, ACM, 258, Gross, R., Acquisti, A. & Heinz, J. (2005) Information Revelation and Privacy in Online Social Networks. Proceedings of the ACM Workshop on Privacy in the Electronic Society, Helm, B. (2004) Why TV Will Never Be the Same, Special Report: TV Today and Tomorrow, Business Week, 2_tc184.htm Java, A., Song, X., Finin, T. & Tseng, B. (2007) Why We Twitter: Understanding Microblogging Usage and Communities. International Conference on Knowledge Discovery and Data Mining, Proceedings of the 9th WebKDD and 1st SNA-KDD 2007 workshop on Web mining and social network analysis, MAVISE Database of companies and TV channels in the European Union and candidate countries (2009), TV market in France, European Audiovisual Observatory Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων - ΕΕΤΤ (2009) Τηλεφωνία, Επικοινωνίες εν τάχει, τεύχος 21, 8-9. Έρευνα της Deloitte (2009) Ο Ηλεκτρονικός Υπολογιστής Αποτελεί Καλύτερο Μέσο Ψυχαγωγίας από την Τηλεόραση, Δελτίο τύπου 27/4/09. Έρευνα Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών (2008), Focus Bari-MRB (2008) Έρευνα για τα ΜΜΕ: Δεοντολογία και Άνθρωπος, Εξουσία και Πολίτης, Κέρδος και Καταναλωτής, παρουσίαση στα πλαίσια ανοιχτού φόρουμ του Ινστιτούτου Επικοινωνίας. Σύνδεσμοι στο Διαδίκτυο comscore (2010): a. The_State_of_Mobile_EU5_Mobile_Media_Landscape_and_Trends _State_of_Mobile_EU5_Mobile_Media_Landscape_and_Trends b. Blurring_the_Landscape_How_TV_is_Merging_Digital_and_Traditional_Media ring_the_landscape_how_tv_is_merging_digital_and_traditional_media (2009)US_Online_Video_Viewing deo_viewing Cnet news: Beam me up, Telstra (Hologram) CNN.com/technology (2009) 3D television expected to come to homes in

170 Βιβλιογραφία CVideo Conn-x TV: Co-viewing content (on the internet): Current TV: Sumo TV: The Washington Post 3 Tiresias: Making ICT Accessible USA TODAY ΕΡΤ: Συνεργασία LG TV Skype Συνεργασία Sony Bravia Twitter: Βοηθητικοί Σύνδεσμοι Για την διαδραστική τηλεόραση BBC: DVB - Digital Video Broadcasting: ETSI World Class Standards: pdf European Committee for Electrotechnical Standardization 170

171 Βιβλιογραφία Hol TV: How Staff Works: International Television Expert Group: ITV Alliance: Official Website for DVB-MHP and DVB-GEM: EETT: Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων Ηλεκτρονική Εφημερίδα για την δορυφορική και επίγεια τηλεόραση στην Ελλάδα: Wikipedia _innovations Πληροφορίες για τα τηλεπαιχνίδια γνώσεων The museum of broadcast communication - Quiz show history tm Bob Boden (2007) Ask the Expert (game show production) Bob Boden (2007) Ask the Expert (all about game shows) Bob Boden (2007) Ask the Expert (creating game shows) Διάφορα Institute of Communication Greece: Breakout for Two video: Existing Text Input Methods 171

172 Παράρτημα Α ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Groups) Α Συνεντεύξεις (Focus Ενδεικτικό Ερωτηματολόγιο Τι σήμα τηλεόρασης έχετε? Απλή αναλογική, δορυφορική, ψηφιακά κανάλια της ΕΡΤ, διαδικτυακή τηλεόραση. Τι προγράμματα σας αρέσει να παρακολουθείτε? Παρακολουθείτε μόνοι ή με παρέα συνήθως? Αν έχετε παρέα, τι συνηθίζετε να κάνετε? Κουβέντα, παιχνίδι, σχόλια Κάνετε άλλα πράγματα ενώ παράλληλα παρακολουθείτε τηλεόραση? Την χρησιμοποιείτε για παρέα στο σπίτι? (για θόρυβο) Έχετε χρησιμοποιήσει κάποια από τις σημερινές μεθόδους επικοινωνίας με το κανάλι εκπομπή: SMS, , facebook, τηλέφωνο) Τηλεπαιχνίδια παρακολουθείτε? Θα σας άρεσε να μπορείτε να συμμετέχετε πιο ενεργά από το σπίτι σας στα τηλεπαιχνίδια που παρακολουθείτε? Πώς σας ακούγεται η ιδέα να μπορείτε να επικοινωνείτε μέσω της τηλεόρασης με φίλους, συγγενείς ή γνωστούς σας ενώ παρακολουθείτε το ίδιο πρόγραμμα? (χωρίς να χρειάζεται να χρησιμοποιήσετε κινητό, τηλέφωνο ή διαδίκτυο) (μετά την προβολή των σεναρίων) Πώς σας φαίνεται? Θα συμμετείχατε? Γιατί? Η σχεδίαση πώς σας φαίνεται? Θα θέλατε κάτι ακόμα? Απαντήσεις (*Τα ονόματα που παρατίθενται δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα για λόγους προστασίας των προσωπικών δεδομένων των ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα*) Μάκης, Λευτέρης, Γιώτα, Κέλη (11-12 ετών) - μαθητές έκτης δημοτικού Γενικά στοιχεία Μάκης: Απλή και δορυφορικά κανάλια Λευτέρης, Γιώτα, Κέλη: Απλή Όλοι: Παιδικά, σήριαλ, ταινίες, ειδήσεις του star. Με παρέα συνήθως παρακολουθούν, τους γονείς τους, τα αδέρφια τους και σχολιάζουν. Δεν την χρησιμοποιούν για παρέα στο σπίτι, ούτε κάνουν άλλα πράγματα ταυτόχρονα. Τηλεπαιχνίδια παρακολουθούν. Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Μάκης, Λευτέρης: Και να κερδίζουμε? Τέλεια! Γιώτα: Να παίζεις με τους φίλους σου καλό!...και θα τα βλέπουν όλοι τα μηνύματα? Όχι εφόσον συμμετέχεις στην ιδιωτική επικοινωνία Κέλη: καλό είναι! 172

173 Παράρτημα Α >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας Μάκης, Λευτέρης: καλό είναι, ναι θα συμμετείχαμε. Γιώτα: τώρα που το είδα καλό είναι. Θα συμμετείχα σε κάτι τέτοιο. Μου άρεσε. Δεν θέλω όμως ότι απαντάω να το βλέπει όλος ο κόσμος γιατί έτσι θα γίνεσαι ρεζίλη. Μάκης: οι άλλοι φίλοι σου θα μπορούσαν να σε βλέπουν μέσα από αυτό? Καλό θα είναι αυτό. Λευτέρης: ωραία ιδέα και εγώ θα συμμετείχα. Κέλη: αφού έχουμε τον υπολογιστή όμως για να βλέπουμε τους άλλους γιατί να έχουμε την τηλεόραση. >>2>> σενάριο δημόσιας επικοινωνίας Μάκης, Λευτέρης: Καλή είναι και με αυτό θα παίζαμε. Απλώς δεν θα λέγαμε προσωπικά στοιχεία. Σχόλια δεν μου αρέσει να αφήνω. Δεν θα βοηθάγαμε τον παίκτη αφού δεν θα πάρουμε τίποτα, γιατί να τον βοηθήσουμε. Θα παίζαμε και με τους υπόλοιπους τηλεθεατές. Γιώτα: θα ήθελα να βοηθήσω τον παίκτη, αν ήξερα την απάντηση. Και τα σχόλια θα μου άρεσε να διαβάζω. Όλοι: Προτιμούν το παιχνίδι με τους φίλους τους και όχι με τους αγνώστους. Γιώτα: εγώ προτιμώ πιο πολύ τον υπολογιστή γιατί μπορούμε να τον κουβαλήσουμε πιο εύκολα την τηλεόραση δεν μπορώ να την πάρω στο χωριό μου να μιλήσω με τους φίλους μου. Μαρία (15-16 ετών) μαθήτρια γ γυμνασίου Γενικά στοιχεία Απλή Ταινίες, καθημερινές σειρές, ντοκιμαντέρ, καμιά φορά ειδήσεις. Παρακολουθώ και μόνη και με παρέα για να κάνουμε σχόλια. Όταν έχεις την τηλεόραση πρέπει να βλέπεις, αν είναι για παρέα προτιμώ το ραδιόφωνο καλύτερα. Τηλεπαιχνίδια δεν βλέπω γιατί μου σπάνε τα νεύρα μέχρι να απαντήσουν, να πούνε αν είναι σωστή η απάντηση παίρνει πολύ ώρα. Δεν έχω επικοινωνήσει με κάποια εκπομπή. Πιο ενεργή συμμετοχή μμμ Δεν ξέρω, καλό είναι να σχολιάζεις ωραίο θα ήταν. Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Δεν θα μπορούν να βλέπουν και οι άλλοι αυτά που θα λέω με τους φίλους μου? Ε τότε θα είναι πολύ ωραία, θα μου άρεσε να συμμετέχω. Μιλάω στο τηλέφωνο με την αδερφή μου και σχολιάζουμε και στο msn καμιά φορά. Πολλές φορές έχει τύχει να την πάρω τηλέφωνο να της πω γύρνα εκεί (το κανάλι) να σχολιάσουμε >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας Καλό, ίσως έτσι έβλεπα τηλεπαιχνίδι. Είναι ωραίο που μιλάς με τους άλλους και μπορείς να συμμετέχεις και εσύ στο παιχνίδι. Μια χαρά είναι, θα συμμετείχα, θα μου άρεσε. >>2>> σενάριο δημόσιας επικοινωνίας Καλύτερο είναι να μιλάς με τους φίλους σου γιατί δεν ξέρεις τι θα σου πει ο άλλος, αν «πάει» καλά. Όχι, γιατί να βοηθήσω τον παίκτη? Δεν μου αρέσει γιατί να τον πάρω στο λαιμό μου? Ούτε τα σχόλια των άλλων μου αρέσει να βλέπω, δεν με ενδιαφέρουν. Σχεδίαση: Πολύ ωραία είναι η σχεδίαση. Και οι επιλογές που δίνει καλές γιατί δεν περιορίζει τον άλλον. Και η διάταξη είναι σαφέστατη. 173

174 Παράρτημα Α Θα μπορούσαν επίσης να βάζουν φωτογραφίες στα ονόματα. Γενικά, καλή η δυνατότητα συνομιλίας, μέχρι να πει ο άλλος αν είναι σωστή ή λάθος η απάντηση να έχεις ανταλλάξει δυο-τρεις κουβέντες με τους φίλους σου, να αξιοποιείς αυτόν τον χρόνο που είναι βαρετός. Αθηνά, Καίτη, Μαίρη (14-15 ετών) μαθήτριες γ γυμνασίου Γενικά στοιχεία Α: Απλή Κ: Απλή και ΕΡΤ ψηφιακή Μ: Απλή Κ: Όταν την έχω αναμμένη βλέπω καμιά φορά την έχω αναμμένη επειδή φοβάμαι στο σπίτι. Α, Κ, Μ: Μόνες και με παρέα, αλλά πιο πολύ με παρέα. Μ: Αν θέλω παρέα βάζω ραδιόφωνο. Έχει πλάκα να βλέπεις με παρέα, περνάει ευχάριστα η ώρα. Α: Μερικές φορές Κ: Σπάνια παρακολουθώ τηλεπαιχνίδια Μ: Όχι, δεν τα παρακολουθώ βαριέμαι. Δεν έχω κάτσει να παρακολουθήσω ποτέ. Μια φορά έκατσα να παρακολουθήσω ένα αλλά βαρέθηκα. Α, Κ, Μ: Δεν έχουμε επικοινωνήσει με κάποια εκπομπή. Μόνο μήνυμα για συμμετοχή σε κλήρωση έχουμε στείλει μια φορά. Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Μ: καλή ιδέα! Άμα κάποια στιγμή είναι αργά και δεν μας αφήνουν οι γονείς μας ας πούμε (να συναντηθούμε), μπορούμε να μιλάμε μέσα από την τηλεόραση. Κ: ναι, καλό είναι! Α: ή όταν πάμε διακοπές. >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας Όλες: Όσα λέμε θα τα βλέπουν όλοι? Μ: ωραίο! Α: μια χαρά. Κ: μια φορά για περιέργεια σίγουρα θα έπαιζα και αν μου άρεσε θα το ξανάκανα. <όλες θα συμμετείχαν> Σχεδίαση: μια χαρά εύκολη. Δεν θα ήθελαν να βλέπουν σε βίντεο τους φίλους τους γιατί δεν θα μπορούσαν να κινηθούν ελεύθερα στο σπίτι. Καλή είναι η παρουσίαση των απαντήσεων σε ποσοστό. «δεν χρειάζεται κάτι άλλο» >>2>> σενάριο δημόσιας επικοινωνίας Μ: πιο καλή η ιδέα των φίλων, είναι πιο οικεία. Μπορεί να γίνει δηλαδή αυτό? Α: εμένα δεν μου αρέσει να μιλάω με τους άλλους (ξένους), αλλά μπορώ να μιλάω με τους φίλους μου αυτό είναι καλό. Κ: εμένα μου αρέσει να βλέπω τα σχόλια, να δεις τι έχουν γράψει οι άλλοι. Α: δεν έχω πρόβλημα να παίζω με τους ξένους αλλά δεν θέλω να μιλάω με αυτούς. Σχόλια Πλάκα έχει για πλάκα θα το κάναμε για τι άλλο? Ελένη (19 ετών) - φοιτήτρια Γενικά στοιχεία Απλή 174

175 Παράρτημα Α Απ όλα, ταινίες, ντοκιμαντέρ, ξένες ταινίες, λίγο ειδήσεις. Κυρίως παρακολουθώ μόνη μου. Όταν έχω τηλεόραση αναμμένη την παρακολουθώ, για να κάνω δουλειές στο σπίτι βάζω ραδιόφωνο για να ακούω μουσική. Δεν έχω στείλει κανένα μήνυμα, θεωρώ ότι και τη γνώμη μου να πω δεν θα ακουστεί, οπότε γιατί να την πω? Μου αρέσουν τα τηλεπαιχνίδια, παρακολουθώ. Δοκιμάζω τις γνώσεις μου. Δεν με ενδιαφέρει τι θα κάνει ο παίκτης. Όχι, δεν θα με ενδιέφερε να συμμετέχω πιο ενεργά, γιατί να βοηθήσω τον παίκτη? Γιατί να τον πάρω στον λαιμό μου ή γιατί να τον βοηθήσω να κερδίσει αφού τα λεφτά μόνος του θα τα πάρει Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Δεν ξέρω μπορεί να είναι καλή αλλά είναι πολύ σύγχρονη για τώρα. Μπορεί να συμμετείχα αν ήταν εύκολο να πατάς ένα κουμπί και να είναι εντάξει όλα. >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας Άμα ήταν με λίγα άτομα επικοινωνία θα συμμετείχα. Με τα πολλά κουράζομαι, δεν μπορώ να τους παρακολουθήσω όλους. Θα έπαιζα ναι, αφού δεν βλέπουν και οι υπόλοιποι τι ψηφίζεις, το βλέπουν σε ποσοστό, για να μην εκτίθεσαι Καλό είναι και η σχεδίαση καλή είναι. Δεν θα ήθελα να βλέπω ζωντανά τους φίλους μου. Στο σπίτι σου θέλεις να είσαι άνετα, να φοράς ότι θες αλλιώς πρέπει να έχεις συμμαζεμένο το σπίτι να είσαι στημένη Φωτογραφία θα προτιμούσα να έχει. >>2>> σενάριο δημόσιας επικοινωνίας Σαν το msn είναι αυτό? Δεν θα με ενδιέφερε το υπόλοιπο κοινό. Με τους φίλους μου εκφράζομαι ελεύθερα, με τους αγνώστους θα πρέπει να περιορίζω το λόγο μου, γιατί δεν ξέρεις σε ποιον μιλάς και σε ποιον απευθύνεσαι. Δεν θέλω να βοηθήσω τον παίκτη όπως είπα και πριν Ίσως να με ενδιέφερε να στείλω το σχόλιό μου αλλά χωρίς χρέωση βέβαια προτιμώ τα σχόλια με φίλους και όχι με αγνώστους. Σχόλια: Θα έχανα όλο το παιχνίδι άμα ήταν να πληκτρολογώ. Είναι καλό να μιλάς και να γράφει. Θα συμμετείχα, θα το χρησιμοποιούσα. Εδώ τα συγκεντρώνεις όλα μαζί γιατί πώς βλέπεις τηλεόραση και μιλάς και στο τηλέφωνο για να σχολιάζεις εδώ θα τα κάνεις όλα μαζί. Με το τηλέφωνο, πέραν του ότι κάνει κακό με την ακτινοβολία που εκπέμπει, αποσυγκεντρώνεσαι κιόλας. Βιβή (19 ετών) - φοιτήτρια >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας Τι λες τώρα! Είναι τέλειο! Απλά τέλειο, δεν υπάρχει! θα συμμετείχα. Είναι απλή, κατανοητή η σχεδίαση. Θα μπορούσε εκεί που γράφει τα ονόματα να έχει τη φωτογραφία δίπλα. Καλό είναι το βίντεο αλλά νομίζω η φωτογραφία αρκεί. Θα μπορούσε να φαίνεται το ποσό για το οποίο παίζουν. Τα έχει όλα, δε νομίζω να του λείπει τίποτα. >>2>> σενάριο δημόσιας επικοινωνίας Δημόσιες σχέσεις, ανταλλαγή απόψεων. Πραγματικά είναι πού ωραία ιδέα. 175

176 Παράρτημα Α Θα συμμετείχα και σε αυτό. Καλό είναι να βλέπεις τις απόψεις των άλλων ανθρώπων, τι επίπεδο έχουν, τι γνώσεις. Καλό είναι να υπάρχουν οι διαφορετικές οθόνες γιατί μπορεί κάποια στιγμή να μπερδευτείς και να μην ξέρεις που είσαι, αν είναι ίδιες Να σου πω δεν το είχα σκεφτεί και ποτέ αυτό. Είναι κάτι πολύ καινούργιο και κάτι παραπάνω είναι τέλειο, όχι απλά καλό. Αυτό που βλέπω με καλύπτει. Είναι πιο εύκολη η επικοινωνία έτσι, γιατί μπορεί να μην έχουν όλοι laptop για να επικοινωνήσεις με φίλους, ενώ τηλεόραση έχουν όλα τα σπίτια από μία τουλάχιστον. Θα μου άρεσε να βοηθήσω και τον παίκτη αλλά μόνο αν είμαι σίγουρη για την απάντηση. Μέσα από το Facebook μπορείς να επικοινωνήσεις μόνο με φίλους ενώ έτσι μπορείς να μιλήσεις και με αγνώστους. Χριστίνα και Γιάννα (18 και 20 ετών) φοιτήτριες Γενικά στοιχεία Χ., Γ.: Απλή και ΕΡΤ ψηφιακή Ξένες σειρές, μεσημεριανά ανάλογα με την ώρα που είμαι σπίτι. Μόνες κυρίως, αν μαζευτεί παρέα κάνεις κάτι άλλο. Βέβαια επειδή έχουμε μία τηλεόραση, βλέπουμε όλη η οικογένεια μαζί. Μπορεί να τρώμε με την τηλεόραση παρέα αλλά όχι, γενικά δεν την έχουμε ανοιχτή για παρέα. Τηλεπαιχνίδια σπάνια, δεν έχει τύχει ποτέ να κάτσουμε και να το δούμε συγκεκριμένα. Αν τύχει και πέσουμε πάνω του θα μπούμε στη διαδικασία να βρούμε τις απαντήσεις. Δεν έχουμε επικοινωνήσει με κάποια εκπομπή ή κανάλι. Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Χ: Δεν τυχαίνει συχνά να πάρουμε τηλέφωνο για να μοιραστούμε κάτι που βλέπουμε, μόνο σε πολύ έκτατες περιπτώσεις έχει γίνει αυτό, για σημαντικά γεγονότα, όχι για σειρές. Χ: να χρησιμοποιούμε την τηλεόραση σαν Η/Υ δηλαδή? Δεν ξέρω αν θα το έκανα γιατί συνήθως όταν βλέπεις τηλεόραση, εκτός του ότι αποβλακώνεσαι, εγώ βλέπω τηλεόραση όταν είμαι κουρασμένη, όταν είμαι μόνη μου, όταν θέλω να χαλαρώσω Στον υπολογιστή το φαντάζομαι, αλλά στην τηλεόραση αν βλέπω μια ταινία π.χ. δεν θέλω να μιλάω με κάποιον. Να διαβάζεις δηλαδή τους υπότιτλους και να διαβάζεις μετά και τι σου λέει ο άλλος. Λίγο περίπλοκο Γ: στον Η/Υ πάντως έχει συμβεί να βλέπω βιντεάκι στο youtube και να μιλάω στο msn. >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας Χ: μπορεί ναι αλλά έτσι και έτσι βασικά. Δεν είμαι πολύ φαν των τηλεπαιχνιδιών. Αυτό προϋποθέτει μία παρέα πολύ δεμένη που όλοι ενδιαφέρονται για αυτό εγώ δεν ξέρω κανέναν που να βλέπει μανιωδώς τηλεπαιχνίδια. Αν καμιά φορά πετύχει η παρέα και το ενδιαφέρον ήταν όλα τόσο καλά, γιατί όχι θα συμμετείχα. Το θέμα είναι να μην ψηφίζει το κοινό στο στούντιο αλλά το κοινό που βλέπει. Γ: εγώ θα συμμετείχα. Σχεδίαση Χ: νομίζω ότι όλα είναι κατανοητά, δεν έχει κάτι δύσκολο. Γ: απλά δεν το βλέπω καθαρά σαν τηλεόραση αλλά σαν υπολογιστή. Πολλά προγράμματα μπορείς να τα δεις live πια στο διαδίκτυο. Χ: από την άποψη του υπολογιστή είναι πολύ καλό από την άποψη της τηλεόρασης δεν ξέρω Αυτήν την εικόνα την έχω συνδυάσει πιο πολύ με Η/Υ, είναι κοινό να βλέπεις μία εικόνα και να σχολιάζεις και αυτό το έχω ταυτίσει με τον Η/Υ. Δεν ξέρω αν θα το έκανα, είναι υποθετικό και δεν ξέρω αν θα το έκανα. 176

177 Παράρτημα Α Γ: και εγώ την έχω συνδυάσει την τηλεόραση με όταν είμαι ξαπλωμένη, πιο μακριά από μένα ο Η/Υ είναι κοντά. >>2>> σενάριο δημόσιας επικοινωνίας Χ: αυτό ίσως είναι πιο πιθανό. Νομίζω ότι θα τραβήξει πιο πολύ κόσμο. Γιατί άμα έχεις παρέα θα μαζευτείς στο σπίτι να το δεις, γιατί να το παίξεις από την τηλεόραση. Νομίζω ότι αυτό είναι πιο πολύ στο πρότυπο της τηλεόρασης. Η τηλεόραση είναι κάτι πιο πολύ μοναχικό, για να κάτσει κάποιος να δει τηλεπαιχνίδι μπορεί να ναι μόνος του στο σπίτι οπότε δεν θα πάρω την παρέα να σχολιάσω παρά θα βρω άλλα άτομα, νομίζω ότι θα έχει και αυτό ενδιαφέρον το ενδιαφέρον της γνωριμίας και του chat που παίζει πολύ. Ίσως αν ήταν κάτι που να με ενδιέφερε πιο πολύ ίσως να συμμετείχα και εγώ. Γενικά αν δω κάτι που μου αρέσει αφήνω σχόλια. Το βρίσκω λίγο παράξενο με την έννοια ότι μου θυμίζει πάρα πολύ Η/Υ και άμα είναι Η/Υ να πάρουμε Η/Υ, τι να αλλάζουμε τηλεόραση καταλαβαίνεις τη λογική. Νομίζω ότι μπορεί να πετύχει κάτι τέτοιο αφού θα μιλάς και θα γράφει. Ασπασία, Εύα, Ιωάννα (23 ετών) φοιτήτριες & Χάρης (32 ετών) εργαζόμενος Γενικά στοιχεία Α, Ι: απλή τηλεόραση Ε, Χ: απλή και δορυφορική Α: σήριαλ, ντοκιμαντέρ, ειδήσεις σπάνια κυρίως για ψυχαγωγία Την έχω πάντα ανοιχτή γιατί θέλω να ακούγεται, την έχω για παρέα, κάνω και δουλειές ταυτόχρονα. Ε: σειρές, ντοκιμαντέρ, ειδήσεις. Ι: ψυχαγωγία και ενημέρωση Χ: βλέπω απ όλα, αθλητικά, σειρές, πολιτικές συζητήσεις, βασικά έχω στο δωμάτιό μου τον Η/Υ από κάτω, στο γραφείο, και από πάνω έχω την τηλεόραση οπότε βλέποντας τηλεόραση ασχολούμαι και με το Internet μιλάω στο Facebook ή στο msn ή βλέπω διάφορα ενημερωτικά προγράμματα. Έχει τύχει να παρακολουθούμε μαζί (το ίδιο με αυτούς που μιλάμε στο διαδίκτυο) και να σχολιάζουμε μέσω msn. Ι: και εγώ τυχαίνει να μιλάω στο msn για κάτι που παρακολουθώ. Γενικά, κάνω διάφορα πράγματα παράλληλα με την τηλεόραση. Μπορεί να ανατρέξεις και από την τηλεόραση στο internet για να δεις για το οποίο θες να μάθεις περισσότερα. Α: επίσης, σε πολλά έργα, στις διαφημίσεις, παίρνω τη φίλη μου τηλέφωνο και σχολιάζουμε. Ε: αυτό είναι πολύ συχνό Ι: ε αυτό εννοείται Α, Ε, Ι: και μόνη και με παρέα. Αν έχει κάτι ενδιαφέρον μαζευόμαστε. Χ: κυρίως μόνος, γιατί θέλω και ησυχία όταν παρακολουθώ αλλά έχω το κακό συνήθειο να αλλάζω κανάλι κάθε 2 λεπτά. Τηλεπαιχνίδια παρακολουθείτε? Σας αρέσουν? Α: ανάλογα με τον παρουσιαστή. Ι: φέτος, δεν έχει κάτι ενδιαφέρον! Ε, Χ: γενικά, παρακολουθώ. Επικοινωνία με εκπομπή- κανάλι: Χ: έχω πάρει μερικά τηλέφωνα για περιγραφή αγώνα γιατί δεν ήμουν ευχαριστημένος από την περιγραφή έκανα ένα μονόλογο και το έκλεισα. Ε: το μόνο που έχω κάνει είναι να βάλω ειδοποίηση από το internet στην ΕΡΤ να μου στέλνει υπενθύμιση με για να παρακολουθώ μια εκπομπή που με ενδιαφέρει και όλο ξεχνάω να την παρακολουθώ. Α, Ι: δεν έχουμε επικοινωνήσει με κάποιο τρόπο. Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις 177

178 Παράρτημα Α Α: θα το έκανα αν έβλεπα κάποιον άλλο να το κάνει και σιγουρευόμουν ότι είναι όλα ΟΚ. Ι, Ε: δεν θα έχει extra χρέωση ε? Α, Ι: αν είναι εύκολος ο τρόπος, είναι ωραίο σαν ιδέα. Αρκεί να μην είναι δύσκολο. Χ: δεν μπορώ να το φανταστώ τώρα αλλά αν ήταν εύκολο και εγώ θα έπαιζα. Αν μπορείς να πατάς ένα κουμπί και να μιλάς κατευθείαν γιατί ο Η/Υ έχει πολλές ενέργειες για να κάνεις κάτι. Όσο πιο απλό τόσο καλύτερα. >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας Ε: έπρεπε να λέει ποιος απάντησε τι για να έχεις να κοροϊδεύεις. Χ: δηλαδή δεν χρειάζεται πληκτρολόγιο για να γράφεις? Καλό αυτό. Ι: και ότι λες θα το γράφει? Α: και γιατί να μην ακούς και τι σου λένε οι άλλοι και να διαβάζεις? Εγώ θα το χρησιμοποιούσα, και μου αρέσει γιατί ο ένας μπορεί ο ένας να είναι Αθήνα και ο άλλος σε άλλη χώρα και να γίνεσαι παρέα. Ε: έχει πολύ πλάκα αν μπορείς να παίζεις με τους άλλους παιχνίδια είναι σα να παίζεις trivial από το σπίτι σου πολύ καλό. Ι: δεν ξέρω αν θα με μπέρδευε όλη αυτή η πληροφορία βέβαια αν το χρησιμοποιούσα λίγο θα το συνήθιζα σίγουρα. Ε: είναι αρκετά ξεκάθαρη η διάταξη Χ: είναι βολικό γιατί δεν χρειάζεται να γράφεις καθόλου. Ναι, θα έπαιζα. Αποξενώνει βέβαια λίγο από το να μαζεύεσαι με τους φίλους σου με το να κάθεται ο καθένας σπίτι του. Ενδιαφέρον θα ήταν να μπορείς να επιλέγεις τι θα δεις από όλα τα πράγματα στην οθόνη. Βέβαια προκύπτουν και θέματα ιδιωτικότητας θα βλέπει ο ένας τι πρόγραμμα παρακολουθεί ο άλλος Ίσως κινδυνεύει να χαθεί η προσοχή από αυτό που παρακολουθείς αλλά αυτό ίσως και να εξαρτάται από το χώρο που καταλαμβάνει το πρόγραμμα που μεταδίδεται από την τηλεόραση. >>2>> σενάριο δημόσιας επικοινωνίας Χ: και αν μπαίνουν και αφήνουν σχόλια άτομα ταυτόχρονα, τι γίνεται? Ε: εκτός αυτού μπορεί κάποιος να μπαίνει και να βρίζει. Ι: αυτό εμένα δε νομίζω να μου άρεσε γιατί δεν έχει νόημα. Δεν θα με ενδιέφερε να δω τις απόψεις του κάθε ένα για κάποιο πρόγραμμα. Θα με ενδιέφερε να ακούω τις απόψεις του κύκλου μου, των φίλων μου. Δεν θα με ενδιέφεραν οι άσχετες απόψεις. Ε: μα θα είναι σχετικά με το πρόγραμμα που παρακολουθείς δεν θα είναι άσχετα. Α: υπάρχουν και τα blog στο site του κάθε καναλιού για διάφορα προγράμματα στα οποία μπαίνουν οι τηλεθεατές που τα παρακολουθούν και αφήνουν σχόλια, απόψεις για διάφορα θέματα. Χ: πάντως πιστεύω ότι με όλα αυτά θα χάνουμε την ουσία του παιχνιδιού ή της σειράς και θα αφοσιωνόμαστε στα σχόλια των άλλων και να μιλάμε μεταξύ μας. Το να μιλάς βέβαια με αγνώστους ίσως σε βάλει στη διαδικασία να γνωρίσεις άλλους ανθρώπους και να το χρησιμοποιήσεις αυτό το μέσο όπως το chat στο internet και δεν ξέρω κατά πόσο το θέλουμε αυτό. Γενικά: Χ: εγώ θα το έκανα αν είχα και παρέα στο σπίτι. Αν ήμουν μόνος και ήθελα να δω κάτι θα το έβλεπα χωρίς να βλέπω τα σχόλια των άλλων, αν έβλεπα έναν αγώνα π.χ. δεν θα ήθελα ταυτόχρονα να βλέπω τα σχόλια άλλων 500 ατόμων. Α: εγώ χαλαρά θα το έκανα μη σου πω θα καιγόμουνα καθημερινά. Για το 2 ο κομμάτι θα το έκανα απλά όχι τόσο συχνά και σε καθημερινή βάση όσο το άλλο. Ι: εγώ προσωπικά δεν θέλω να το κάνω για τους πολλούς χρήστες αλλά ίσως αν ήμουν σπίτι και βαριόμουν να έπαιζα. Αυτό το να μιλάς με αγνώστους δεν μου αρέσει γιατί μου θυμίζει chat αλλά δεν ξέρω ίσως και να μου άρεσε. Ε: άμα ήταν για τηλεπαιχνίδι θα έπαιζα, άμα ήταν για σειρά και ο καθένας έλεγε το μακρύ του και το κοντό του 178

179 Παράρτημα Α Γιώργος, Στάθης, Βαγγέλης & Εκάλη (22 25 ετών) - φοιτητές Γενικά στοιχεία Σ: σειρές, ειδήσεις, εκπομπές κυρίως ψυχαγωγία Ενημέρωση πιο πολύ από το Internet. Γ: κουτσομπολίστικα Για ενημέρωση από το Internet, έχει όση ενημέρωση χρειαζόμαστε. Ε: παρακολουθώ κυρίως Σκάϊ, παιχνίδια και ντοκιμαντέρ Β: ντοκιμαντέρ, ταινίες Εξαρτάται και μόνοι και με παρέα για να σχολιάζουμε. Σ: πάντα η τηλεόραση είναι για παρέα, δεν βλέπω απαραίτητα κάτι, απλώς ακούω. Β: τώρα τελευταία τη χρησιμοποιώ για να κοιμηθώ, βάζω ταινίες στον Η/Υ και κοιμάμαι. Γ: κάνω και άλλες δουλειές και ακούω Σ: μου αρέσει να βλέπω γιατί δεν χρειάζεται να την πειράζω εγώ, παίζει μόνη της. έχει και μεγάλη ποικιλία και αν ακούσω κάτι που με ενδιαφέρει εστιάζω. Ε: δεν μου αρέσουν πολλά προγράμματα οπότε κάνω zapping και βλέπω διαφημίσεις, έχω περάσει άπειρες ώρες βλέποντας τηλεόραση. Γ: πιστεύω ότι η τηλεόραση σε εθίζει ένας φίλος μου π.χ. επειδή το βράδι μπορεί να βλέπει ένα συγκεκριμένο έργο, δε βγαίνει με τους φίλους του για να δει το έργο λες και δεν μπορεί να το δει στο Internet. Σ: η τηλεόραση με βάζει σε ένα πρόγραμμα αν τα δω όλα μαζί σε ένα απόγευμα μετά τι θα κάνω? Πάω σπίτι και λέω σήμερα τι θα δω? Ααα στις 11 παίζει αυτό ωραία!! Παρακολούθηση τηλεπαιχνιδιών Γ, Σ: τώρα δε βλέπουμε, ο εκατομμυριούχος ήταν καλό. Δεν έχει καλά τηλεπαιχνίδια. Τώρα είναι χαζά, δεν έχουν ποικιλία. Γ: Αν τυχαία πετύχω κανένα μπορεί να το δω. Β, Ε: για να δούμε πόσο θα αντέξει ο παίκτης. Για να δεις αν θα πάει και στο επόμενο επεισόδιο κτλ. (σχόλιο ομάδας: ναι ο Γ δένεται με τους παίκτες) Σ: τα τηλεπαιχνίδια δεν μου αρέσουν, αν πέσω απάνω αλλάζω κατευθείαν κανάλι και βάζουν όλα τα κανάλια τηλεπαιχνίδια και δεν μου αρέσει αυτό! Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Β: γιατί όχι? Αντί να έχεις δύο συσκευές (Η/Υ και TV) να έχεις μόνο την τηλεόραση και να τα κάνεις όλα από κει. Γ: ναι, αλλά αφού μπορείς να τα κάνεις όλα από τον Η/Υ γιατί να έχεις τηλεόραση? Η/Υ θα έχεις οπωσδήποτε Β: απλά θα χεις μια τηλεόραση με όλες τις δυνατότητες. Σ: πάντως εμένα ο Η/Υ με κουράζει πολύ ενώ η τηλεόραση καθόλου. Την πειράζεις μια φορά και τέλος. Ενώ στον Η/Υ πρέπει να κάνεις 50 ενέργειες για 2-3 πραγματάκια. Άμα είχε λιγότερες ενέργειες να μιλάς από την τηλεόραση τόσο καλύτερα. Γ: απλά θα συγκλίνουν οι τεχνολογίες και θα κάνουν και τα δύο το ίδιο. >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας Σχόλια από όλους: θα γίνετε live με την εκπομπή? Όπως γίνετε τώρα με τα SMS σε ένα βαθμό δηλαδή? Γ: ναι, ωραίο είναι! Σ: ωραίο, ωραίο! Γ: απλά είναι ότι απομονώνει και αντί να μαζεύονται όλοι μαζί να παίζουν κάτι, θα είναι ο καθένας σπίτι του και θα παίζουμε έτσι ωραίο είναι, ωραία ιδέα! Όλοι φανταστήκαμε τον εαυτό μας να παίζει σε ένα τηλεπαιχνίδι, και είναι δύσκολο ταλαιπωρία να πας και να παίξεις ζωντανά να σε δει όλη η Ελλάδα εκεί παίζεις και με τους φίλους σου και έχεις πραγματικές οθόνες είναι ωραίο ψυχαγωγικό. Β: το IRC, είναι ένα αντίστοιχο παιχνίδι στο διαδίκτυο που μαζεύονται άγνωστα άτομα και παίζουν μεταξύ τους διάφορα παιχνίδια γενικά καλό είναι για κάποιον που θέλει να αράξει σπίτι και δεν έχει τίποτα άλλο να κάνει, περνάει ευχάριστα η ώρα. 179

180 Παράρτημα Α Σ: εμένα που δεν μου αρέσουν τα τηλεπαιχνίδια, μου φαίνεται πιο ενδιαφέρον έτσι. Είναι σα να είσαι στο MSN και να κάνεις κάτι κοινό με 2-3 άτομα πέρα από το να μιλάς εεε παίζεις και ένα παιχνίδι που είναι ζωντανό συμμετέχεις και εσύ από απόσταση. Ε: και εγώ θα έπαιζα. Δεν βλέπεις απλά το παιχνίδι αλλά παίζεις κιόλας με κάποιον. Γ, Β: ούτως ή άλλως αν παρακολουθείς το παιχνίδι προσπαθείς να βρεις τις απαντήσεις οπότε γιατί να μην παίζεις κιόλας. Γ: αφού θα μπορείς να το κάνεις χωρίς sms δηλαδή τζάμπα, αυτό είναι καλό. Β: μιλάς και γράφει και αν κάθονται πολλοί στην τηλεόραση πώς θα γίνετε? Θα μπορούσε να είναι κάτι σαν το play station που έχει μοχλούς για πολλούς χρήστες. >>2>> σενάριο δημόσιας επικοινωνίας Σ: ωραίο και αυτό αλλά πιο πολύ το άλλο μου άρεσε. Β: από την εμπειρία μου στο IRC αν δεν έκανες προσωπικό channel και έμπαινες σε κάποιο με πολύ κόσμο όπου όλοι μιλούσαν με όλους, γινόταν χαμός και χάνεις το ποιος απαντάει σε ποιον. Δήμητρα, Κούλα (28 30 ετών) - εργαζόμενες Γενικά στοιχεία Nova (η μία από τις δυο) και απλή Παρακολουθούν για διασκέδαση κυρίως Σειρές, ταινίες Και μόνες και με παρέα με την παρέα σχολιάζουν στο διάλλειμα για να μην χάνουν τον ειρμό αυτού που παρακολουθούν Τη χρησιμοποιούν και για παρέα στο σπίτι για να κάνουν άλλες δουλειές του σπιτιού παράλληλα Δεν έχει τύχει να επικοινωνήσουν με κάποια εκπομπή ή κανάλι μέχρι στιγμής Τηλεπαιχνίδια παρακολουθούν και προσπαθούν να βρουν τις απαντήσεις Αν είχαν τη δυνατότητα να κερδίσουν παίζοντας από το σπίτι, θα ήθελαν να συμμετέχουν πιο ενεργά στα τηλεπαιχνίδια από το σπίτι. Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις να παίζεις με τους φίλους σου που δεν τους βλέπεις συχνά φίλοι που είναι στο εξωτερικό άρα θα παίζουμε παρέα. Αντί να παίζεις μέσω Η/Υ να παίζεις από την τηλεόραση. Καλή ιδέα, ωραίο θα ήταν να έχει εικονίδιο στην άκρη να βλέπεις το φίλο σου και να του κάνεις γκριμάτσες. >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας καλό να μιλάς και να γράφει πολύ ωραίο Ενδιαφέρον Πώς λειτουργεί ακριβώς? Θα συμμετείχαμε, γιατί όχι? Πιθανόν όχι σε καθημερινή βάση αλλά αν το κανονίζαμε με φίλους Αυτά που θα λέμε δεν τα βλέπουν οι άλλοι έτσι? Μιχάλης (28) εργαζόμενος Γενικά στοιχεία Απλή και ψηφιακά κανάλια της ΕΡΤ Μόνο αθλητικά παρακολουθώ Και μόνος και με παρέα τρώμε συζητάμε Για φασαρία δεν την ανοίγω ποτέ, άμα είναι βάζω το ράδιο. Αλλά αν τύχει να την έχω ανοιχτή μπορεί να κάνω και άλλες δουλειές. Τηλεπαιχνίδια δεν παρακολουθώ, μόνο τυχαία αν πέσω επάνω τους. 180

181 Παράρτημα Α Έχω στείλει διαμαρτυρίας με σχόλια για το σχολιασμό ενός αγώνα. Φυσικά απάντηση δεν πήρα ποτέ. Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Όχι δεν μου αρέσει ότι είναι να πω προτιμώ να το πω προσωπικά. >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας δεν μου πολυάρεσε να κάθομαι μπροστά στην τηλεόραση ή στον Η/Υ και να παίζω ένα τέτοιο παιχνίδι δεν θα μου άρεσε. Θα μου άρεσε να είναι η παρέα στο σπίτι και να παίζουμε ένα επιτραπέζιο. Θα με κούραζε κάτι τέτοιο (επικοινωνία και παιχνίδι μέσω τηλεόρασης), το θεωρώ αντικοινωνικό. Για κάποιους θα μπορούσε να είναι τρόπος ζωής, να κάθονται στο σπίτι και να μιλάνε μέσω ενός μηχανήματος. Εμένα μου αρέσει η άμεση επικοινωνία, όχι η έμμεση. Γενικά, ούτε msn έχω ούτε τίποτα. Αν και έχει τύχει να πάρω τηλέφωνο κάποιον για κάτι που βλέπω και να του μιλήσω για αυτό που παρακολουθώ δεν ξέρω αν θα μου άρεσε να μιλάω μέσω της τηλεόρασης. Κώστας (30) - εργαζόμενος Γενικά στοιχεία Απλή και ψηφιακά κανάλια της ΕΡΤ Δεν παρακολουθώ πολύ τηλεόραση Ειδήσεις κυρίως και ταινίες αν πετύχω καμιά καλή ενημέρωση Και μόνος και με παρέα αν είμαι με παρέα την έχουμε ανοιχτή για φασαρία εκτός αν μαζευτούμε για να δούμε κάτι συγκεκριμένο. Καμιά φορά την ανοίγω για να κάνει φασαρία μέσα στο σπίτι. Κάνω και άλλα πράγματα παράλληλα. Τηλεπαιχνίδια σπάνια παρακολουθώ, είναι βαρετά και ποτέ δεν τα βλέπω μέχρι το τέλος. Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Ενδιαφέρον ακούγεται >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας ωραίο φαίνεται Θα μπορούσε να γίνει και άμα παρακολουθείς και μια πολιτική συζήτηση? Ωραίο! Νομίζω πως θα συμμετείχα έχει πιο πολύ πλάκα από το να κάθεσαι να βλέπεις απλά. Γιατί πολλές φορές όταν παρακολουθείς ένα τηλεπαιχνίδι γνώσεων πετάγεσαι να πεις τη σωστή απάντηση οπότε ναι είναι ωραίο. Μαρίνα (31) - εργαζόμενη Γενικά στοιχεία Απλή Ντοκιμαντέρ, ταινίες, εκπομπές, ειδήσεις ψυχαγωγία + ενημέρωση Μόνη και με παρέα για να σχολιάζουμε και να συζητάμε ανάλογα με το θέμα της τηλεόρασης αλλά και γενικού ενδιαφέροντος Καμιά φορά κάνω κάποιες δουλειές του σπιτιού (π.χ. μαγείρεμα, σίδερο) και έχω την τηλεόραση ανοιχτή. Τηλεπαιχνίδια δεν παρακολουθώ ιδιαίτερα, είναι σε ώρες που κάνω κάτι πιο παραγωγικό. Αν δώ, θα δω για μένα, αν με κεντρίσει κάποια ερώτηση αποσπασματικά μπορεί να παρακολουθήσω αλλά όχι για να δω αν θα κερδίσει ο παίκτης. Για να επιβεβαιώσω ότι ξέρω κάτι για να μάθω κάτι ίσως Δεν θα με ενδιέφερε να μπορώ να συμμετέχω από το σπίτι μου υπήρχε και κάποια περίοδο μια bonus ερώτηση που απαντούσε ο τηλεθεατής από το σπίτι αλλά ποτέ δεν με ενδιέφερε. 181

182 Παράρτημα Α Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Εξαρτάται αν είχα συγγενείς στο εξωτερικό και μου προσέφερε μια διαφορετική μορφή επικοινωνίας γιατί όχι. Η τεχνολογία είναι να μας διευκολύνει. Ενδιαφέρον ακούγεται αν και εφόσον παρέχει όλους τους κωδικούς ασφαλείας και όλα τα πρωτόκολλά (αν π.χ. οι συνδέσεις είναι μέσω δορυφόρου κτλ.) που δεν μου παρέχει το Internet, ναι θα μπορούσα να αντικαταστήσω και το Internet. Το θέμα ασφάλειας και προσωπικών δεδομένων με απασχολεί πολύ. >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας ωραίο μεν, ίσως κάποιος άλλος να σου έλεγε πολύ ενδιαφέρον κτλ εγώ τον Η/Υ τον θεωρώ απομόνωση. Θα προτιμούσα να ήταν ζωντανό όλο αυτό και να το συζητούσαμε όλοι μαζί. Το θεωρώ απομόνωση και βλακώδες να κάθομαι απομονωμένη και να μιλάω ή να παίζω μόνη μου. Προτιμώ τα επιτραπέζια που κάθεσαι με τον άλλο και συζητάς, βλέπει τις εκφράσεις του. Είναι αλλιώς να διαβάζεις το μήνυμα γιατί ο καθένας το διαβάζει διαφορετικά. Την τεχνολογία την έχω μόνο να με εξυπηρετεί σε κάποια πράγματα αναγκαία. Δεν τη βάζω πολύ στη ζωή μου. Τρελαίνομαι όταν βλέπω παρέες να είναι για καφέ και ο καθένας να έχει το lap top του και να παίζουν μεταξύ τους! Για εμπειρία θα συμμετείχα ή αν το κανονίζαμε με τους φίλους μου. Αντιγόνη, Κατερίνα (29-31 ετών) εργαζόμενες Γενικά στοιχεία Απλή <και οι δύο> Ντοκιμαντέρ, ταινίες αλλά εξαρτάται και από την ώρα που βλέπεις. Εμείς παρακολουθούμε κυρίως το βράδι. Προτιμούμε κάτι εκπαιδευτικό, ενημερωτικό και μετά ψυχαγωγικό ενημέρωση και λίγο ψυχαγωγία. Α: Δεν ανοίγω την τηλεόραση για να περιφέρομαι στο σπίτι αλλά μόνο για να χαζέψω ή αν ξέρω ότι έχει κάτι που θέλω να δω. Κ: Δουλειές παράλληλα με την τηλεόραση δεν κάνω. Κυρίως προσπαθώ να το οργανώνω για να μοιράζομαι κάτι που βλέπω. Αλλά αυτό δεν γίνεται πάντα. Κ: Τηλεπαιχνίδια, αν τύχει παρακολουθώ. Υπάρχει η αγωνία αν θα κερδίσει ή όχι ο παίκτης και προσπαθούμε και εμείς να βρούμε τις απαντήσεις. Α: Τυχαία αν παρακολουθήσω κάποιο, αλλιώς όχι Κ, Α.: Δεν έχουμε επικοινωνήσει με καμία εκπομπή. Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Α: Όχι, δεν με γεμίζει κάτι τέτοιο. Αισθάνομαι ότι χάνω πολύ χρόνο με την τηλεόραση. Κ: εφόσον υπάρχει το Internet και δεν το χρησιμοποιώ γιατί να το κάνω μέσω της τηλεόρασης. Α: αισθάνομαι ότι απομακρύνει τον κόσμο. Απομονώνεται ο καθένας μόνος του, αν και υποτίθεται ότι τους ενώνει. Όλοι έχουν 3-4 τηλεοράσεις και ο καθένας παρακολουθεί τα δικά του. Κ: σημαντικό κίνητρο θα ήταν αν κάποιος ήταν πολύ μακριά και δεν τον βλέπεις συχνά. Αν είναι τώρα να το χρησιμοποιείς με φίλους και οικογένεια γιατί να βρεις τρόπο να επικοινωνήσεις με άλλο μέσο? Αφού μπορείς να τους βλέπεις και τους μιλάς. Α: Δεν είναι πρακτικό να ασχολείσαι με την τεχνολογία, όταν προσπαθείς να ξεκουραστείς να ηρεμήσεις από τη δουλειά. Άλλωστε η ποιότητα της τηλεόρασης έχει υποβαθμιστεί, άρα σε τι να συμμετέχουμε, στα κουτσομπολιά και στην εξευτέλιση του κόσμου. Γενικά, δεν το αποκλείεις γιατί τα παιδιά είναι πολύ εξοικειωμένα με την τεχνολογία, απλά χρειάζεται να μπει και η έννοια της ποιότητας. 182

183 Παράρτημα Α >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας εξαρτάται από πολλά πράγματα Α: Αυτός ο τρόπος παιχνιδιού ίσως να ενώνει τα παιδιά σε πόλεις που δεν μπορούν να βγουν. Εδώ, προσωπικά εγώ δεν θα το χρησιμοποιούσα. Εξαρτάται και από αυτό που βλέπεις. Κ: Αν είναι ένα κουτσομπολίστικο ή ένα τηλεπαιχνίδι ΟΚ, αλλά αν βλέπω μια ταινία, δεν θέλω να βλέπω τα σχόλια των άλλων. Άλλο είναι να τον έχεις δίπλα σου και να μιλάς και αλλιώς να προσπαθείς να διαβάσεις τα σχόλιά του. Όταν χαζεύεις εντάξει μπορεί να παίξεις. Όταν θέλεις να παρακολουθήσεις κάτι με προσοχή τότε είναι κουραστικό να επεμβαίνει κάποιος και να σου μιλάει. Α, Κ: Έχει να κάνει με πολλούς παράγοντες το αν θα συμμετέχεις παρέα, διάθεση, περιβάλλον Γεωργία, Άρης (35 40 ετών) - εργαζόμενοι Γενικά στοιχεία Α: δορυφορική και απλή Γ: απλή Α: αθλητικά και ταινίες παλιού κινηματογράφου, ντοκιμαντέρ και ειδήσεις Γ: ψυχαγωγικές εκπομπές και ταινίες Α: αν βλέπω ταινία δεν θέλω φασαρία και αν βλέπω με παρέα βλέπουμε κάτι που μας ενδιαφέρει όλους Γ: μόνη και με παρέα με την παρέα κάνουμε κοινά πράγματα και σχολιάζουμε Α: άμα έχω ανοιχτή την τηλεόραση θέλω να βλέπω, αν και την ανοίγω και καμιά φορά και κάνω άλλα πράγματα. Αλλά, αν θέλω απλά να ακούω κάτι τότε βάζω ραδιόφωνο. Γ: άμα σιδερώνω έχω και την τηλεόραση ανοιχτή αλλιώς βλέπω μόνο τηλεόραση. Α, Γ: τηλεπαιχνίδια δεν παρακολουθώ γιατί δεν έχουν ενδιαφέρον. Στο παρελθόν είχαν πιο ενδιαφέρον. Α, Γ: δεν έχουμε επικοινωνήσει με τον πάροχο ποτέ. Α, Γ: δεν θα μου άρεσε να παίζω από το σπίτι μου στα τηλεπαιχνίδια. Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Γ: ναι θα μου άρεσε να μιλάω με άλλους φίλους που βλέπουν το ίδιο. Δηλαδή, αν εγώ είμαι εδώ και κάποιος στην Αυστραλία θα μπορούμε να μιλάμε μέσω τηλεόρασης? Ναι θα μου άρεσε! Α: ναι θα μου άρεσε αν και πιστεύω ότι κρύβει παγίδες να κάτσεις σε μία οθόνη και να μιλάς μόνος σου. Βέβαια αν βλέπουν ένα ματς μαζί και υποστηρίζουν τις αντίπαλες ομάδες τότε θα γίνεται χαμός. Από την άλλη εξαρτάται και από το πόσο χρόνο θα σπαταλήσει κανείς για να δει τηλεόραση και να επικοινωνήσει με τους άλλους. >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας Γ: δεν τρελαίνομαι και από τη χαρά μου μπορεί και να με ενδιέφερε. Αν ήταν άλλο concept μπορεί και να με ενδιέφερε περισσότερο. Α: δεν μπορώ να πω και εγώ ότι με ενδιαφέρει εξαρτάται και από την ηλικία τώρα αυτό. Ίσως στις μεγαλύτερες ηλικίες να μην έχει τόση ανταπόκριση. Εξαρτάται και από τι σχέση έχει κανείς με την τεχνολογία. Χρήστος, Τάκης, Αγγελική, Ξένια, Μερόπη (41-55 ετών) - εργαζόμενοι Γενικά στοιχεία Α, Ξ: απλή Χ: απλή και ελεύθερα δορυφορικά κανάλια Τ: απλή και ένα συνδρομητικό κανάλι Μ: απλή και ψηφιακά κανάλια της ΕΡΤ (δεν έχω ασχοληθεί καθόλου με αυτά γιατί δεν βλέπω πολύ τηλεόραση) Α: ειδήσεις απαραίτητα, μετά τις 7 γενικά ενημερωτικές εκπομπές, σήριαλ άμα προλάβουμε. Οι ταινίες με κουράζουν, δεν παρακολουθώ. 183

184 Παράρτημα Α Χ: ειδήσεις στα ξένα δορυφορικά κανάλια, ξένα σήριαλ, ταινίες και αθλητικά. Τ: ειδήσεις και αθλητικά, ενημερωτικές εκπομπές, ντοκιμαντέρ. Μ: όχι ειδήσεις, εκπομπές κοινωνικού περιεχομένου, ταινίες. Α: με παρέα παρακολουθώ μόνο. Όταν είμαι μόνη μου η τηλεόραση δεν ανοίγει. Η καλύτερή μου είναι κλειστή η τηλεόραση. Χ: Μόνος μου παρακολουθώ. Δεν την έχω αναμμένη και να κάνω άλλα πράγματα παράλληλα. Τ: βλέπω και μόνος μου και με παρέα. Αν κάνω δουλειά θα έχω μουσική, ραδιόφωνο ή cd. Μπορεί και καμιά φορά να την έχω βέβαια να παίζει και να μην παρακολουθώ. Μ: για παρέα έχω το ραδιόφωνο. Την τηλεόραση την χρησιμοποιώ συγκεκριμένες στιγμές όταν μπορεί να δω και κάτι με παρέα ή και μόνη μου. Παρακολουθείτε τηλεπαιχνίδια? Χ: παρακολουθώ Α: παλαιότερα μπορεί να βλέπαμε κάποια (π.χ. το Deal) αλλά τώρα όχι. Δεν μου κινούν το ενδιαφέρον. Τ, Ξ, Μ: δεν παρακολουθούν τηλεπαιχνίδια. Τ: παρακολουθώ κυρίως αθλητικά και όχι άλλα προγράμματα, γενικά δεν επιδιώκω να δω ένα τηλεπαιχνίδι. Ξ: εγώ δεν παρακολουθώ τηλεόραση καθόλου. Προτιμώ να ακούσω ραδιόφωνο όταν έχω ελεύθερο χρόνο παρά να δω τηλεόραση και αν δω τηλεόραση θα δω για ενημέρωση. Μ: δεν τα παρακολουθώ ποτέ γιατί δεν μου αρέσουν. Δεν με ξεκουράζει κάτι τέτοι, δεν με αφορά. Ξ: πάντως στο παρεϊστικο μπαίνεις στη διαδικασία να δώσεις την απάντηση πριν τη δώσει ο παίκτης. Παλαιότερα με το γιο μου μπαίναμε στη διαδικασία να δούμε αν θα το βρούμε σωστά. Ο παίκτης δεν μας ενδιέφερε αν θα κερδίσει, πιο πολύ για προσωπική ικανοποίηση παίζαμε. <Κανείς δεν έχει επικοινωνήσει με κάποια εκπομπή μέχρι στιγμής.> Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Ξ: είναι επικοινωνία όμως αυτό? Το να παίζουμε ένα παιχνίδι, scrabble π.χ., κάτι έτσι όπως είμαστε εδώ νομίζω ότι θα έχει άλλο αποτέλεσα από το να συμμετέχω σε κάτι τέτοιο σε ένα κουτί που είναι απέναντί μου. Μ: νομίζω ότι ξεγελάω τον εαυτό μου με αυτόν τον τρόπο ότι έχω επικοινωνία και αυτό εμένα με θυμώνει. Ξ: είναι σαν να παραμυθιαζόμαστε Α: το ίδιο συμβαίνει και με το internet όμως. Ξ: μα και βέβαια Μ: μήπως είναι μια κατ ανάγκη επικοινωνία λόγω των σημερινών συνθηκών ζωής λόγω λόγω Ξ: προτιμώ να μιλήσω στο τηλέφωνο και να ακούω τη χροιά της φωνής, η οποία λέει πάρα πολλά πράγματα, από το να γράψω κάτι στην οθόνη και να το διαβάσει ο άλλος όπως θέλει. Α: ότι δεν είναι ουσίας επικοινωνία δεν είναι ότι δεν είμαστε η κατάλληλη ηλικία ίσως αλλά σε αυτό το κομμάτι νομίζω οι περισσότεροι Μ: προτιμώ να κάνω κάτι άλλο και όταν θέλω να επικοινωνήσω μέσα από κάτι τόσο αυθόρμητο ένα παιχνίδι να το μοιραστώ με ένα φίλο μου, με την παρεούλα μου, με τα παιδιά μου παρά να μπω σε μια διαδικασία ψυχρη μέσω τηλεόρασης, το θεωρώ ψυχρό το μέσο. Χ: εγώ επειδή έχω ένα κολλητό που τα γούστα μας ταιριάζουν πάρα πολύ, θα με ενδιέφερε κάτι τέτοιο. Πάρα πολλές φορές τυχαίνει κάτι που θα δούμε στην τηλεόραση και ορμάει ο ένας ή ο άλλος στο τηλέφωνο και παίρνει τον άλλο και λέμε κοίτα αυτή Ξ: πρέπει να είναι πολύ ενδιαφέρον το θέμα για να το κάνεις αυτό Χ: δεν πρέπει να είναι κατ ανάγκη κάτι πολύ ενδιαφέρον, μπορεί να είναι κάτι που σου προκαλεί γέλιο ή που σε σοκάρει 184

185 Παράρτημα Α Εμένα θα με ενδιέφερε να μπορώ τη στιγμή εκείνη σε κάποια προγράμματα με ον κολλητό μου να σχολιάζω. Τ: δεν επικοινωνώ ποτέ, δεν μου βγαίνει να επιδιώξω να επικοινωνήσω για κάτι που είδα στην τηλεόραση, μπορεί την επόμενη μέρα εδώ να συζητήσω κάτι αλλά την συγκεκριμένη χρονική στιγμή όχι. Α: είναι ανάγκη βέβαια να θες να επικοινωνήσεις Τ: ίσως αν ήταν να πάρω κάποιους φίλους μου να δουν μια εκπομπή που θα τους ενδιαφέρει ναι >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας Α: δεν μας τραβάει Τ: αυτό θα έχει πέραση στις μικρές ηλικίες Α: και εγώ αυτό νομίζω Ξ: νομίζω ότι θα ήταν ενδιαφέρον για τα άτομα που για μένα καθόλου. Όχι μόνο θέλει ελεύθερο χρόνο περισσότερο αλλά και τρόπο τέτοιας λειτουργίας και επικοινωνίας. Μ: έχουν μπει τα παιδιά ήδη σε μια τέτοια διαδικασία Μ: με την τεχνολογία δεν έχω πρόβλημα, αν ήταν σε κάτι άλλο που με ενδιέφερε δεν θα είχα κανένα πρόβλημα σε αυτό το κομμάτι της επικοινωνίας όμως δεν θέλω να συμμετέχω. Χ: εμένα θα με ενδιέφερε. Βέβαια εδώ μπαίνεις στη διαδικασία να παίξεις στο παιχνίδι ενώ εμένα η λογική μου είναι του σχολιασμού. Αν υπήρχε ότι κάποιες φορές θα το έκανα θα το έκανα. Σαν ιδέα θα με ενδιέφερε, όχι κατ ανάγκη η συμμετοχή. Α: εγώ θα προτιμούσα να παίζω ένα τάβλι, πιο προσωπικά >>2>> σενάριο δημόσιας επικοινωνίας Α: αυτό είναι πιο (ενδιαφέρον) το να βοηθήσεις τον παίκτη. Αν είχα συμμετοχή σε κάτι τέτοιο μόνο στη βοήθεια του παίκτη ίσως να συμμετείχα. Σχεδίαση: Όλα είναι κατανοητά από όλους, το θέμα είναι ότι δεν τους αρέσει η ιδέα να μπουν στη διαδικασία να συμμετέχουν σε μια τέτοια μορφή επικοινωνίας. Ευρυπίδης 60 ετών & Πέτρος 66 ετών (μαραγκός) Γενικά στοιχεία Ε: Απλή Ντοκιμαντέρ, σειρές ξένες και ελληνικές, ειδήσεις, αθλητικά. Και μόνος και με τη σύζυγο. Δεν την έχω για παρέα, μόνο όταν ξαπλώσω την έχω για παρέα. Δεν παρακολουθώ τηλεπαιχνίδια. Δεν έχω επικοινωνήσει με κάποια εκπομπή στην τηλεόραση. Π: Απλή και δορυφορική Ντοκιμαντέρ, σήριαλ, ειδήσεις. Μόνος ή με τη γυναίκα μου. Όταν είναι αναμμένη βλέπω, η γυναίκα μου κάνει δουλειές και την έχει ανοιχτή. Παρακολουθώ τηλεπαιχνίδια. Θα μου άρεσε σαν ιδέα να συμμετέχω πιο ενεργά στα τηλεπαιχνίδια, ποιος δεν θα ήθελε. Γίνετε αυτό? Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις E: Δεν νομίζω ότι με ενδιαφέρει δεν το βλέπω απαραίτητο. Δεν έχει τύχει να επικοινωνήσω με κάποιον όσο παρακολουθώ κάτι μόνο όταν βλέπω ποδόσφαιρο έχει τύχει να πάρω τηλέφωνο να πω δες αυτή τη φάση τίποτα άλλο. Π: Πιστεύω ότι είναι καλύτερο αν μπορεί να γίνει. Φυσικά θα μου άρεσε, δεν είναι ωραίο να κάνεις ένα έτσι, να πατάς ένα κουμπί κάτι και να μην χρειάζεται να ασχολείσαι με τηλέφωνο και extra συσκευές. 185

186 Παράρτημα Α >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας Ε: Μπορεί να είναι καλό αλλά εγώ δεν ασχολούμαι. Ως προς τη σχεδίαση δεν με μπερδεύει κάτι, αλλά αφού δεν βλέπω τηλεπαιχνίδια τι να το κάνω να επικοινωνώ με τους φίλους μου μέσω τηλεόρασης. Ούτε να επικοινωνώ με αγνώστους με ενδιαφέρει, ούτε και να αφήνω σχόλια. Π: Είναι ωραίο δεν μπορώ να πω αλλά ο μεγάλος άνθρωπος θα έχει όρεξη να ασχοληθεί με αυτό? Δεν με μπερδεύει κάτι είναι ξεκάθαρο. Νομίζω ότι είναι πιο ωραίο να τον βλέπεις τον άλλον ζωντανά. Όπως είναι μερικά τηλέφωνα που μπορείς να τον βλέπεις τον άλλο. Πώς θα πληρώνεις όμως?... τότε εντάξει. Πρέπει να έχεις γνώση για να δουλεύεις το internet? >>2>> σενάριο δημόσιας επικοινωνίας Π: Πιο καλό είναι το κομμάτι να μιλάς με αγνώστους γιατί δεν έχω φίλους. Θα συμμετείχα αν μπορούσα να τα καταφέρω Σαν ιδέα μου αρέσει αν είχε κουμπιά να γράφεις δεν υπήρχε περίπτωση να ασχοληθώ. Πιστεύω ότι όταν γίνει θα έχει και ένα χαρτί να σου εξηγεί τι να κάνεις αρκεί να μην έχει κουμπιά, γιατί δεν τα καταφέρνω πώς θα μάθω να γράφω με το πληκτρολόγιο. (70+) Τούλα, Πόπη & Φώτης - συνταξιούχοι Γενικά στοιχεία Φ: ντοκιμαντέρ, ειδήσεις δεν παρακολουθώ Τ: σήριαλ Π: ότι παίζει η τηλεόραση, τα βλέπω όλα γιατί την έχω για συντροφιά Τ: παρακολουθώ και μόνη και με παρέα Π: παρακολουθώ μόνη, αν έχω κόσμο, παιδιά και εγγόνια, δεν παρακολουθώ τηλεόραση. Κάνω άλλα πράγματα γιατί έχω παρέα. Τηλεπαιχνίδια παρακολουθούμε. Τ: όχι, δεν έχω επικοινωνήσει Φ: όχι, ούτε και εγώ. Π: Δεν έχω συμμετάσχει μέχρι τώρα γιατί είμαι μόνη μου και φοβάμαι. Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Τ: δεν με ενδιαφέρει κάτι τέτοιο Π: Ωραίο θα είναι να μιλάς αλλά να ξέρεις τον άνθρωπο που μιλάς Φ: τώρα δε δουλεύει καλά το μυαλό >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας ωραίο είναι! Π: Δεν ξέρω αν θα συμμετείχα και ναι και όχι. Είναι ωραίο αλλά η συνομιλία με προβληματίζει. Πώς ακριβώς θα γίνετε (έντονος δισταγμός) Φ: δεν μπορώ να προσανατολιστώ. Αυτό θέλει να παίζει το ρολόι στο κεφάλι. Τ: όχι, δεν θα συμμετείχα δεν το καταλαβαίνω καλά, με μπερδεύει. Πρέπει να έχεις ηρεμία για να παίξεις. Φ:Είναι ωραίο αλλά δεν μπορούμε εμείς να τα αφομοιώσουμε αυτά. (70+) Χρύσα, Λέττα, Σταματία - συνταξιούχοι Γενικά στοιχεία Απλή, Filmnet (η μία από τις τρεις) Ντοκιμαντέρ με ταξίδια, ζώα κτλ. Προτιμούν τα ευχάριστα προγράμματα Η μία από τις τρεις (Γ1) αποφεύγει τις ειδήσεις γιατί δεν έχουν τίποτα ευχάριστο (αντίθετα αναφέρει ότι ο άνδρας της μόνο ειδήσεις βλέπει). 186

187 Παράρτημα Α Οι άλλες δύο παρακολουθούν πότε-πότε. <Και οι τρεις παρακολουθούν μόνες τηλεόραση γιατί όταν είναι με παρέα προτιμούν να πουν μία κουβέντα παρά να βλέπουν τηλεόραση.> <Οι δύο από τις τρεις την χρησιμοποιούν για παρέα στο σπίτι αλλά και για να τις πάρει ο ύπνος το μεσημέρι ή το βράδι. Η τρίτη κυρία (Γ1) δεν την χρησιμοποιεί για παρέα στο σπίτι (ενώ αναφέρει ότι και ο άντρας της τη χρησιμοποιεί για να τον νανουρίζει).> <Γενικά δεν έχουν προσπαθήσει να επικοινωνήσουν με κάποια εκπομπή. Μόνο η Γ1 αναφέρει ότι έχει πάρει την Αννίτα (παρατράγουδα) για να παίξει αλλά επειδή η χρέωση ήταν υψηλή και ποτέ δεν την επέλεξαν για να παίξει δεν ξανατηλεφώνησε πέρα από μιαδυο φορές.> <Δεν τους ενδιαφέρει να μπορούν να συμμετέχουν πιο ενεργά στα τηλεπαιχνίδια από το σπίτι τους. «δεν είναι η ηλικία νομίζω, δεν με απασχολεί».> Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Χ: αυτά είναι για τους νέους, για μένα τώρα Αν βέβαια μου δινόταν η ευκαιρία ναι γιατί όχι μου αρέσει η επικοινωνία. Έχω επικοινωνήσει μέσω τηλεφώνου με φίλους για κοινά θέματα. Λ: δεν με ενδιαφέρει κάτι τέτοιο αυτά τα κάνει ο γιος μου, τώρα εγώ Σ: μπα, δεν ξέρω από τέτοια πράγματα >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας για τα εγγόνια ναι για μας τώρα που είμαστε στα ήντα και Χ: Ωραία ιδέα αλλά πρέπει να την επεξεργαστείς να μάθεις. Λ: Εγώ δεν ξέρω γράμματα καλά-καλά Χ: Είναι και μορφωτικό βέβαια Λ: Και πρέπει να αγοράσεις και Η/Υ? Σ: Ωραία θα είναι αλλά όχι για μας Δεν τα καταφέρνουμε με την τεχνολογία. Δεν ξέρουμε να χειριζόμαστε όλα αυτά τα μηχανήματα. (70+) Νίνα, Βασιλική - συνταξιούχοι Γενικά στοιχεία Ν, Β: Ανάλογα με το χρόνο που έχουμε γιατί έχουμε εγγόνια δισέγγονα να φροντίσουμε το βράδι καθόμαστε και βλέπουμε τα σήριαλ και τα νέα. ενημέρωση + ψυχαγωγία Β: Λίγη τηλεόραση, προτιμώ να δουλεύω παρά να κάθομαι. Συνήθως με το σύζυγο ή με επισκέπτες. Ν: Την έχω στην κρεβατοκάμαρα και την βλέπω όταν ξεκουράζομαι. Όταν κάνω δουλειές κοιτάω τις δουλειές, δεν καίει η τηλεόραση. Β: καμιά φορά την ανοίγω για να περνάει η ώρα. Παρακολουθούν τηλεπαιχνίδια? Ν, Β: Αν είναι κάτι στα μέτρα μας τα βλέπουμε τα νεανικά όχι Ν, Β: Δεν έχουμε επικοινωνήσει με κάποια εκπομπή μέχρι τώρα. Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Ν: Όχι, απαντώ μόνη μου αλλά δεν θα με ενδιέφερε να παίζω. Τα παρακολουθούμε για να μάθουμε, για να περάσει η ώρα μας, όχι για να παίζουμε και εμείς στο παιχνίδι. Β: Δεν θα με ενδιέφερε. Άσχημα δεν θα ήταν αλλά θέλει χρόνο και εμείς δεν έχουμε, προτιμούμε να τον περνάμε με τα εγγόνια. >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας Ν: ωραία είναι αλλά πρέπει να έχεις γνώσεις. Δεν ασχολούμαι πολύ με την τηλεόραση, είναι οι συνθήκες τέτοιες, που δεν υπάρχει χρόνος. Προτιμώ να γράφω ποιήματα, θεατρικά.παρά να βλέπω τηλεόραση. 187

188 Παράρτημα Α Β: δεν ξέρω αν θα το χρησιμοποιούσα. Ωραία ιδέα αλλά το βράδυ ας πούμε που παρακολουθούμε τηλεόραση και θέλουμε να ηρεμήσουμε δεν θα ήταν χρήσιμο. (70+) (Άνδρας 1, Άνδρας 2, και Βάσω, Λίζα, Τασούλα) (συνταξιούχοι) Γενικά στοιχεία Β, Λ, Τ: παιχνίδια, σήριαλ, ειδήσεις (λίγο), ξένα έργα. Τ: αλλά δεν είμαι πολύ κολλημένη στην τηλεόραση προτιμώ να διαβάζω. Α1: ντοκιμαντέρ, ειδήσεις, ασπρόμαυρες ταινίες Α2: ψυχαγωγικές εκπομπές και ειδήσεις Β: από το πρωί που θα σηκωθώ η τηλεόραση ανοίγει. Όχι ότι βλέπω αλλά ακούω, την έχω για θόρυβο. Και αν παρακολουθώ κάτι θέλω να έχει ησυχία για να προσέχω. Α1: επειδή δεν ακούω βλέπω ταινίες με υπότιτλους για να διαβάζω και ότι έχει υπότιτλους το παρακολουθώ. Αλλά αν τα γράμματα είναι άσπρα σε άσπρο φόντο δεν φαίνονται. Α2: μόνος παρακολουθώ και όχι τακτικά. <Όλοι παρακολουθούν τηλεπαιχνίδια.> Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης και συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια Απόψεις Β: καμιά φορά βρίσκω τις απαντήσεις αλλά δεν έχω σκεφτεί να απαντήσω από το σπίτι. Λ: και εγώ βρίσκω τις απαντήσεις αλλά δεν θα έπαιρνα τηλέφωνο να πω τη σωστή απάντηση. Επικοινωνία μέσω τηλεόρασης Α1: όχι, δεν με ενδιαφέρει αυτό, πρέπει να μπεις στο Internet κτλ και εμείς δεν Α2: ένας φίλος που είχα στην Πάρο πέθανε, δεν έχω φίλους για να μιλάω Β: όχι, γιατί δεν ξέρω από αυτά τα πράγματα, αν ήταν εύκολο ίσως να το έκανα, αλλά εμείς δεν ασχολούμαστε με αυτά τα πράγματα. Λ: έπεσες σε ανθρώπους που δεν ασχολούνται, αυτά είναι για τα παιδιά. >> σενάριο ιδιωτικής επικοινωνίας <Οι άνδρες αποχώρησαν καθώς θεώρησαν ότι δεν τους ενδιαφέρει καθόλου κάτι τέτοιο.> Β: μαθαίνεις κιόλας από αυτά τα πράγματα. Πώς γίνετε αυτό που λες εσύ? Πώς εγώ από το σπίτι μου να απαντήσω? Γιατί τώρα σου λένε παίξε και παίρνεις τηλέφωνο. Ωραία ιδέα είναι, όταν γίνουνε μπορεί να το κάνουμε και αυτό. Όταν θα γίνει για όλους θες δε θες Λ: εμείς είμαστε κατοχικά παιδιά Να έχουμε κοντά μας τα εγγόνια μας μόνοι μας δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε κάποιος πρέπει να μας δείξει. Ότι βγαίνει καινούργιο ωραίο είναι. Για τα παιδιά όλα αυτά είναι πολύ εύκολα. Για μας που δεν έχουμε και ιδέα είναι πιο δύσκολα. 188

189 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ελλάδα Β Τηλεοπτικό Σήμα στην 1.1 Τηλεοπτικό Σήμα στην Ελλάδα Στην Ελλάδα συνυπάρχουν η αναλογική τηλεόραση, η καλωδιακή, η συνδρομητική δορυφορική17, τα ελεύθερα δορυφορικά κανάλια, τα ψηφιακά κανάλια της ΕΡΤ και η τηλεόραση μέσω διαδικτυακού πρωτοκόλλου (IPTV18). Τα τελευταία 50 χρόνια έχει επικρατήσει το αναλογικό σήμα της τηλεόρασης το οποίο είναι ελεύθερο και καλύπτει τη μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού. Η καλωδιακή τηλεόραση, η οποία είναι ευρέως διαδεδομένη στο εξωτερικό, έχει εφαρμοστεί μόνο σε δύο περιοχές της Αθήνας (Εξάρχεια και Πλάκα), ενώ, η συνδρομητική δορυφορική τηλεόραση κατέχει ένα μικρό ποσοστό από το μερίδιο αγοράς. Αν και οι προσφερόμενες υπηρεσίες της έχουν εξελιχθεί πάρα πολύ, οι καταναλωτές προτιμούν τα ελεύθερα αναλογικά και δορυφορικά κανάλια γιατί δεν υπάρχει στην Ελλάδα η «συνδρομητική κουλτούρα» (Παπαθανασόπουλος 2007) για την τηλεόραση. Τα τελευταία 3 χρόνια έχει ξεκινήσει πιλοτικά στην Αθήνα προς το παρόν, η εκπομπή 4 επίγειων ψηφιακών καναλιών από την κρατική τηλεόραση (ΕΡΤ) τα οποία είναι ελεύθερα στους τηλεθεατές αρκεί να έχουν τον ειδικό αποκωδικοποιητή ψηφιακού σήματος ή τηλεόραση που τον έχει ενσωματωμένο. Τους τελευταίους μήνες, ξεκίνησε και η διανομή ψηφιακού περιεχομένου (τηλεοπτικών καναλιών) μέσω διαδικτυακού πρωτοκόλλου (IPTV) με πρωτοποριακές υπηρεσίες για τα ελληνικά δεδομένα. Η διείσδυση της στην αγορά είναι πολύ περιορισμένη αλλά φταίει και το γεγονός ότι η κάλυψη δεν είναι ακόμα πανελλαδική. Η διαδικτυακή τηλεόραση προϋποθέτει την ύπαρξη ενός αποκωδικοποιητή ο οποίος συνδέεται σε ένα ευρυζωνικό δίκτυο προκειμένου να λάβει το ψηφιακό σήμα μέσω του διαδικτυακού πρωτοκόλλου. 17 Το δορυφορικό σήμα είναι ψηφιακό. Η IPTV διαφέρει από την διαδικτυακή τηλεόραση στο γεγονός ότι η πρώτη απαιτεί ειδικό αποκωδικοποιητή που μετατρέπει το σήμα που λαμβάνει από τον ειδικό πάροχο και το προβάλει στην συσκευή της τηλεόρασης του χρήστη. Αντίθετα, η δεύτερη περίπτωση αναφέρεται στην μετάδοση των προγραμμάτων μέσω της κανονικής ροής του διαδικτύου από συγκεκριμένες πηγές (ιστότοπους)

190 Παράρτημα Β 1.2 Μετάβαση στην Ψηφιακή Τηλεόραση Η μετάβαση από την αναλογική στην ψηφιακή τηλεόραση τα τελευταία χρόνια συμβαίνει σε διάφορες χώρες του κόσμου και σηματοδοτεί την είσοδο σε μια νέα εποχή της τηλεόρασης. Το αναλογικό σήμα της τηλεόρασης έχει χαμηλή ποιότητα εικόνας και ήχου και οι προσφερόμενες υπηρεσίες, όπως αυτές του Teletext, είναι περιορισμένες και δύσχρηστες λόγω των χαμηλών δυνατοτήτων αυτού του σήματος. Μετατρέποντας το σήμα σε ψηφιακό επιτυγχάνονται υπηρεσίες υψηλής ποιότητας, ανοίγονται νέοι ορίζοντες στην τηλεοπτική εμπειρία και εμφανίζονται νέες διαδραστικές εφαρμογές. Ένα σημαντικό πλεονέκτημα της μετάβασης είναι η απελευθέρωση των ραδιοκυμάτων της αναλογικής τηλεόρασης για μια ποικιλία νέων υπηρεσιών (ΕΕΤΤ 2009). Ενδεικτικά αναφέρονται η επέκταση της κάλυψης της κινητής τηλεφωνίας, η ηλεκτρονική διακυβέρνηση, υγεία και μάθηση και πολλές άλλες ευρυζωνικές υπηρεσίες. Έτσι, σε πολλές χώρες της Ευρώπης, της Αμερικής και της Ασίας βρίσκεται σε εξέλιξη η μετάβαση στην ψηφιακή τηλεόραση. Οι καταληκτικές ημερομηνίες για την μόνιμη παύση μετάδοσης του αναλογικού σήματος διαφέρουν από χώρα σε χώρα αλλά η προτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι το 2012 να έχει ξεκινήσει η μετάβαση και μέχρι το 2015 να μην εκπέμπεται πλέον αναλογικό σήμα. Ήδη, το Λουξεμβούργο, η Ολλανδία, η Φινλανδία, η Σουηδία, η Νορβηγία, η Ελβετία, η Γερμανία, η Ανδόρα, το Βέλγιο και οι Η.Π.Α έχουν μεταβεί πλήρως στην ψηφιακή μετάδοση του σήματος. Στην Ελλάδα ξεκίνησε η διαδικασία μετάβασης στην ψηφιακή τηλεόραση με την δημιουργία της εταιρίας Digea (digital γαία - ψηφιακή γη). Απαρτίζεται από τα ιδιωτικά κανάλια εθνικής εμβέλειας και έχει στόχο μέχρι το 2012, να καλύψει με επίγειο ψηφιακό σήμα (DVB-T), με σύστημα κωδικοποίησης MPEG-4, ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο. 190

191 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ - Διαδραστική Τηλεόραση Ο καθένας ανάλογα με το πεδίο στο οποίο απασχολείται θα μπορούσε να ερμηνεύσει με διαφορετικούς τρόπους την διαδραστική τηλεόραση. Όπως αναφέρουν οι Chorianopoulos & Lekakos (2007), ένας μηχανικός θα αναφερόταν στην ψηφιακή μετάδοση του σήματος και στο κανάλι επιστροφής, ενώ, ένας σχεδιαστής περιεχομένου θα αναφερόταν στη διαδραστικότητα του περιεχομένου που μεταδίδεται. Αντίστοιχα, ένας επαγγελματίας των μέσων θα το αντιμετώπιζε ως νέες μορφές περιεχομένου όπως διαδραστικές ιστορίες και τηλεπαιχνίδια γνώσεων, και ένας κοινωνιολόγος θα επικεντρωνόταν στο πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους οι άνθρωποι στα πλαίσια ενός τηλεοπτικού προγράμματος. Όλοι οι ορισμοί είναι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους αλλά ταυτόχρονα τόσο σχετικοί με το θέμα που ο συνδυασμός τους δίνει μια σαφέστερη εικόνα για το τι τελικά είναι η διαδραστική τηλεόραση. Παράρτημα Γ.1: Η μετατροπή της τηλεόρασης στο μέλλον από ένα μονόδρομο σε ένα αμφίδρομο μέσο (Sperring & Strandvall 2006) Η διαδραστική τηλεόραση μπορεί να υποστηρίξει ένα πλήθος εφαρμογών και υπηρεσιών που μπορούν να αλλάξουν την μέχρι τώρα έννοια της τηλεόρασης. Η διαδραστική διαφήμιση, το τήλε εμπόριο, η τηλε-εκπαίδευση, η κοινωνική τηλεόραση και η τηλε-υγεία είναι μόνο κάποιες από τις δυνατότητές της. Ο τηλεθεατής αποκτά πιο ενεργό ρόλο σε σχέση με τα σημερινά δεδομένα και θα μπορεί να επεμβαίνει στη ροή των διαδραστικών προγραμμάτων, να επιλέγει ο ίδιος ή το σύστημα με βάση τις προτιμήσεις του ποια προγράμματα θα δει, πώς και πότε και θα μπορεί να έχει πρόσβαση σε υλικό που μέχρι τώρα δεν είχε ή έπρεπε να ανατρέξει στο διαδίκτυο για να το βρει. Σε όλες τις εφαρμογές και τις υπηρεσίες που μελετώνται και εφαρμόζονται, ο βασικός στόχος είναι να αποκτήσει ο παθητικός μέχρι τώρα τηλεθεατής τη δυνατότητα επικοινωνίας με τη βοήθεια της συσκευής της τηλεόρασης. Η επικοινωνία μπορεί να 191

192 Παράρτημα Γ βασίζεται είτε στην ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ του πομπού και του δέκτη είτε στην επικοινωνία μεταξύ των απομακρυσμένων ή μη δεκτών με βάση πάντα ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα. Πιο συγκεκριμένα, η επικοινωνία αυτή μπορεί να επιτυγχάνεται είτε με τον πάροχο του προγράμματος, είτε με τις εταιρίες που διαφημίζουν τα προϊόντα τους, ή ακόμα και με τους άλλους τηλεθεατές που παρακολουθούν το ίδιο πρόγραμμα. Υπάρχει όμως και η έννοια της επικοινωνίας μέσα από το περιεχόμενο που μπορεί να δημιουργήσει ο κάθε χρήστης και να το μεταδώσει μέσα από αυτή τη νέα μορφή τηλεόρασης μαζί με τα μηνύματα που θέλει να περάσει σε όσους το δουν. 1.3 Μορφές Διαδραστικής Τηλεόρασης Ανάλογα με το επίπεδο διαδραστικότητας και το κανάλι επιστροφής που αξιοποιεί η τηλεόραση, οι ερευνητές έχουν διακρίνει 4 κατηγορίες διαδραστικών συστημάτων τηλεόρασης (Δουκίδης & Λεκάκος 2008, Jensen 2008): Μονόδρομη Διαδραστικότητα (ή ψευδό-διαδραστικότητα) Σε αυτή την περίπτωση ανήκει η σημερινή μορφή Teletext η οποία βασίζεται στην κυκλική μετάδοση επιπλέον περιεχομένου (κειμένου κατά βάση) από τον πάροχο. Ο χρήστης για να αποκτήσει πρόσβαση σε αυτό πρέπει απλώς να συντονιστεί στη συχνότητα μετάδοσης. Πρόκειται για την απλούστερη μορφή διαδραστικής τηλεόρασης και σε αυτήν την περίπτωση δεν χρειάζεται κανάλι επιστροφής. Τέτοιου είδους συστήματα ονομάζονται και «συστήματα εμπλουτισμένης τηλεόρασης» (Enhanced TV). Τοπική Διαδραστικότητα Αυτή η περίπτωση προϋποθέτει την ύπαρξη μιας συσκευής εγγραφής από την πλευρά του χρήστη, όπως ένα PVR (Personal Video Recorder), η οποία θα εγγράφει το περιεχόμενο με το οποίο αργότερα θα αλληλεπιδρά ο χρήστης. Μέσω της συσκευής αποθήκευσης ο χρήστης μπορεί να σταματάει το πρόγραμμα όποτε θέλει, να το γυρίζει πίσω, να παρακάμπτει κομμάτια που δεν τον ενδιαφέρουν και άλλες σχετικές ενέργειες. Τα συστήματα αυτής της κατηγορίας ονομάζονται και «συστήματα εξατομικευμένης τηλεόρασης» (Personalized TV) Πλήρης Διαδραστικότητα Σε αυτή την περίπτωση το κανάλι επιστροφής μπορεί να είναι από μία απλή dial-up σύνδεση μέχρι μία ευρυζωνική σύνδεση που θα επιτυγχάνει ταχύτατη επικοινωνία. Έτσι, ο χρήστης μπορεί να στέλνει δεδομένα στον πάροχο και να παίρνει 192

193 Παράρτημα Γ απαντήσεις άμεσα ή σε καθορισμένο χρόνο, να «ανεβάζει» δικό του περιεχόμενο και να επικοινωνεί με άλλους χρήστες. Συνδυασμός Διαφορετικών Μέσων Αυτή η μορφή διαδραστικής τηλεόρασης συνδυάζει διαφορετικά μέσα για να αντλήσει πληροφορίες από την πλευρά των τηλεθεατών. Ο Jensen (2008) την έχει χαρακτηριστικά ονομάσει SMS-TV καθώς οι πάροχοι του περιεχομένου αξιοποιούν τόσο τα κινητά τηλέφωνα, τα σταθερά όσο και το διαδίκτυο προκειμένου να δημιουργήσουν ένα κανάλι επιστροφής από τους χρήστες. Οι Δουκίδης & Λεκάκος (2008) από την πλευρά τους υποστηρίζουν ότι αυτή η επικοινωνία γίνεται κυρίως για οικονομικούς λόγους. 1.4 Η Εξέλιξη της Διαδραστικής Τηλεόρασης στο Χρόνο Η ιδέα να μετατραπεί η τηλεόραση από ένα παθητικό σε ένα διαδραστικό μέσο, δεν είναι κάτι καινούργιο. Υπάρχει και μελετάται τα τελευταία 50 χρόνια. Όμως, οι τεχνικές δυσκολίες στην υλοποίηση και την χρήση, σε συνδυασμό με την χαμηλή αποδοχή από το κοινό, λόγω του υψηλού κόστους, δεν ευνόησαν την ανάπτυξη τέτοιων συστημάτων (Jensen 2008, Λεκάκος 2008). Επίσης, η απρόσμενη ανάπτυξη του διαδικτύου και η αποδοχή του από το κοινό, ήταν ακόμη ένας λόγος που παραμερίστηκε η ανάπτυξη της τηλεόρασης. Το πρώτο διαδραστικό πρόγραμμα που εμφανίστηκε στην τηλεόραση ήταν το Winky Dink and You. Μεταδόθηκε στην Αμερική το 1953 και ήταν για παιδιά. Αυτό που έπρεπε να κάνουν ήταν να τοποθετήσουν πάνω στην οθόνη της τηλεόρασης ένα ειδικό διάφανο πλαστικό και να σχεδιάσουν σε αυτό με μπογιές, τους τρόπους διαφυγής του ήρωα, ενώνοντας τις κουκίδες που έδειχνε το πρόγραμμα. (Orava & Perttula 2005, Chorianopoulos & Lekakos 2007). Ήταν από τις πρώτες μορφές αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με τη συσκευή και το περιεχόμενο που μετέδιδε. 193

194 Παράρτημα Γ Παράρτημα Γ.2: Το πρώτο διαδραστικό πρόγραμμα Winky Dink and You Τη δεκαετία του 70, στην Αμερική, έγιναν πολλές προσπάθειες να αναπτυχθεί η διαδραστική τηλεόραση σε τομείς όπως η εκπαίδευση και οι κοινωνικές υπηρεσίες. Οι δυσκολίες ήταν μεγάλες, ωστόσο, μία αξιόλογη προσπάθεια ήταν το Qube το οποίο αποτελεί και το πρώτο δείγμα διαδραστικής τηλεόρασης. Βασιζόταν σε αναλογική τεχνολογία και διέθετε κανάλι επιστροφής επιτρέποντας στους χρήστες να συμμετέχουν σε διάφορα παιχνίδια και δημοσκοπήσεις. Επίσης, παρείχε κάποια κανάλια επί πληρωμή. Πολύ γρήγορα όμως, η χρήση του εγκαταλείφθηκε αφενός γιατί παρουσίαζε διάφορα τεχνικά προβλήματα και αφετέρου ήταν πολύ ακριβό για τους χρήστες (Carey 1996, Jensen 2008). Αντίστοιχες προσπάθειες έγιναν και τις επόμενες δύο δεκαετίες με χαρακτηριστικά επιτεύγματα τα βιντεοκείμενα (videotext), τη δεκαετία του 80, και το FSN (Full Service Network) στα μέσα της δεκαετίας του 90. Υποστήριζαν και αυτά τη λογική των αμφίδρομων υπηρεσιών και μάλιστα επεκτάθηκαν σε εφαρμογές που υποστηρίζει σήμερα το διαδίκτυο. Το υψηλό κόστος χρήσης όμως, στάθηκε και σε αυτή την περίπτωση αποτρεπτικός παράγοντας υιοθέτησης αυτών των συστημάτων (Carey 1996, Jensen 2008). 1.5 Επικοινωνία με τον πάροχο του περιεχομένου Αυτή η μορφή επικοινωνίας στόχο έχει να δημιουργήσει ένα δίαυλο επικοινωνίας του τηλεθεατή με τον τηλεοπτικό σταθμό που προβάλλει το εκάστοτε πρόγραμμα. Στόχος αυτής της επικοινωνίας είναι αφενός ο τηλεθεατής να μπορεί να συμμετέχει ενεργά στην εξέλιξη του προγράμματος και αφετέρου το περιεχόμενο του προγράμματος να προσαρμόζεται στις προτιμήσεις του. Η ενημέρωση του τηλεθεατή για το πρόγραμμα είναι ένας ακόμη στόχος αυτής της επικοινωνίας. 194

195 Παράρτημα Γ Μέσα από Διαδραστικά Τηλεοπτικά Προγράμματα Όλα τα σημερινά προγράμματα μπορούν να συμπεριλάβουν διαδραστικά στοιχεία, πράγμα που τα καθιστά πιο ψυχαγωγικά. Στο μέλλον οι σειρές, οι ειδήσεις, τα ντοκιμαντέρ, τα αθλητικά, τα δελτία καιρού, τα τηλεπαιχνίδια, τα σόου, τα reality shows και άλλα, καθώς και τα νέα είδη που μπορεί να εμφανιστούν με βάση τις νέες δυνατότητες, θα αποτελούν εμπειρία εφόσον το επιθυμεί ο χρήστης. Θα μπορεί να συμμετέχει και να διαμορφώνει τη ροή τους ή να εντοπίζει τις επιπλέον πληροφορίες που επιθυμεί να δει. Τα τηλεπαιχνίδια γνώσεων, αποτελούν δημοφιλή προγράμματα της διαδραστικής τηλεόρασης ανά τον κόσμο. Επιτρέπουν στον τηλεθεατή να συμμετέχει στο παιχνίδι από το σπίτι του σε πραγματικό χρόνο από το STB του, από το κινητό του ή μέσω Ίντερνετ. Στοιχεία από τις απαντήσεις των τηλεθεατών περνάνε στη ροή του προγράμματος ενισχύοντας την αίσθηση των τηλεθεατών ότι συμμετέχουν ενεργά. Αντίπαλοι σε αυτά τα παιχνίδια μπορεί να είναι οι παίκτες του παιχνιδιού από το στούντιο αλλά και όλοι οι υπόλοιποι τηλεθεατές που συμμετέχουν. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τηλεπαιχνιδιών γνώσεων είναι το Test the Nation, το οποίο ξεκίνησε από την Ολλανδία το 2001 και εφαρμόστηκε σε άλλες χώρες με ιδιαίτερη επιτυχία. Ήταν ένα τηλεπαιχνίδι που σκοπό είχε να μετρήσει το IQ των ανθρώπων που παρακολουθούσαν το συγκεκριμένο πρόγραμμα από το σπίτι τους και ήθελαν να συμμετέχουν σε αυτό. Με βάση τις ερωτήσεις που απαντούσαν οι τηλεθεατές, σε συγκεκριμένο χρόνο, το σύστημα υπολόγιζε το IQ του κάθε συμμετέχοντα, τον ενημέρωνε και έβγαζε νικητή στο σύνολο των συμμετεχόντων ή ανά περιοχή. Το αποτέλεσμα ανακοινωνόταν στο τέλος της κάθε εκπομπής. Αντίστοιχες εκπομπές ήταν το QuizPeople στη Δανία και το HitsQuiz. Ένας ακόμη αναπτυσσόμενος και δημοφιλής τομέας είναι αυτός των στοιχημάτων μέσω της διαδραστικής τηλεόρασης. Επιτρέπουν στο χρήστη να στοιχηματίσει, να δει τα αποτελέσματα, πληροφορίες για τους αγώνες και άλλα χρήσιμα στοιχεία. 195

196 Παράρτημα Γ Παράρτημα Γ.3: Διαδραστικό κανάλι στοιχημάτων (πηγή: informitv.com) Με Προσωποποιημένες υπηρεσίες Εφόσον ο ρόλος των χρηστών σε αυτό το νέο μέσο είναι πολύ σημαντικός, η σημερινή σειριακή παραγωγή και ροή των προγραμμάτων δεν είναι απαραίτητα κατάλληλη. Θα πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα να μπορεί να διαμορφωθεί το περιεχόμενο στις προτιμήσεις του χρήστη είτε αυτόματα από το σύστημα, είτε χειροκίνητα από τον ίδιο. Έτσι από τη στιγμή που αυτό που βλέπει ταιριάζει με τις προτιμήσεις του, αυξάνεται το αίσθημα της διασκέδασης και της ικανοποίησης. Οι ερευνητές μελετούν πολύ τους αλγόριθμους που θα επιτύχουν τα καλύτερα αποτελέσματα στον συνδυασμό των προτιμήσεων του χρήστη με το κατάλληλο περιεχόμενο. Με προγράμματα τύπου viper (Agamanolis 2008) φτιάχνουν τον κατάλληλο συνδυασμό βίντεο και ήχου και το προβάλουν. Στην ουσία δημιουργούν μία βάση δεδομένων από εναλλακτικές πληροφορίες και από εκεί ο ίδιος ο χρήστης ή το σύστημα που διαθέτει επιλέγουν ποια κομμάτια θα δουν. Από την άλλη όμως κάποιοι όπως ο Chorianopoulos (2007a) υποστηρίζουν ότι αυτό θα διαταράξει τη συνοχή της κοινωνίας αφού από τη στιγμή που ο καθένας θα παρακολουθεί αυτό που του αρέσει, θα χαθούν τα κοινά σημεία αναφοράς που παρέχει η τηλεόραση. Κάτι τέτοιο όμως ίσως είναι λίγο ισοπεδωτικό γιατί από τη μία ο στόχος είναι το περιεχόμενο να ταιριάζει καλύτερα στα γούστα και στο μορφωτικό επίπεδο του κάθε τηλεθεατή ώστε να μπορούν όλοι να παρακολουθήσουν με ευχαρίστηση ενώ, από την άλλη μπορεί να δημιουργηθούν ομάδες με κοινά ενδιαφέροντα που θα ανταλλάζουν απόψεις Με Υπηρεσίες Ενημέρωσης Στις υπηρεσίες ενημέρωσης εντάσσεται ο διαδραστικός ηλεκτρονικός οδηγός προγράμματος, γνωστός και ως Interactive [Electronic] Program Guide (IPG). Στόχος του είναι να πληροφορεί το χρήστη έγκυρα και αξιόπιστα, μέσω της τηλεόρασης, για το πρόγραμμα των καναλιών από τη δεδομένη στιγμή που το χρησιμοποιεί μέχρι και για 24 ώρες αργότερα τουλάχιστον. Επιτρέπει στο χρήστη να επιλέξει ποιο πρόγραμμα 196

197 Παράρτημα Γ θα δει και προσφέρει επιπλέον πληροφορίες για κάθε πρόγραμμα, όπως τους ηθοποιούς, μια μικρή περίληψη κτλ. Διαθέτει υπηρεσίες υπενθύμισης προγραμμάτων και γονικού ελέγχου για προστασία των μικρών παιδιών από ακατάλληλο περιεχόμενο. Επίσης, εφόσον η τηλεόραση είναι συνδεδεμένη και με μία συσκευή αποθήκευσης (PVR) επιτρέπει στους χρήστες να προγραμματίσουν εγγραφές. Παράρτημα Γ.4: Ενδεικτική οθόνη ενός ηλεκτρονικού οδηγού προγράμματος Συνήθως, το πρόγραμμα είναι οργανωμένο με βάση την ώρα και το κανάλι σε μορφή πλέγματος, αλλά μπορεί να ομαδοποιηθεί και με βάση τις προτιμήσεις του χρήστη όπως για παράδειγμα ανά είδος εκπομπής. Το περιεχόμενο του οδηγού ανανεώνεται αυτόματα από τους παρόχους, σύμφωνα με ειδική οδηγία του ευρωπαϊκού ινστιτούτου ETSI, (European Telecommunications Standards Institute). Τελευταίες εξελίξεις το θέλουν να προτείνει και προγράμματα σε έναν ή περισσότερους χρήστες με βάση τα ενδιαφέροντα τους όπως επίσης να ενημερώνει και για τις προτάσεις των φίλων του χρήστη. Ήδη η διείσδυση αυτής της τεχνολογίας στην Ευρώπη, την Αγγλία, την Γαλλία, την Ιταλία και τις Σκανδιναβικές χώρες, είναι μεγάλη και αναμένεται σύμφωνα με το International Television Expert Group19(2010), στη δυτική Ευρώπη το 2014 να φτάσει το 90%. 1.6 Επικοινωνία Με Άλλους Τηλεθεατές Για Εκπαιδευτικούς Σκοπούς - Τήλε-Εκμάθηση (T-Learning) Με δεδομένη την μεγάλη διείσδυση της τηλεόρασης στα νοικοκυριά και λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η διά βίου εκπαίδευση αποτελεί πλέον ανάγκη, είναι φανερό ότι η τηλεόραση αποτελεί μία πολύ καλή πρόταση για την διαρκή εκπαίδευση των

198 Παράρτημα Γ ανθρώπων. Αν και αποτελεί κυρίως ένα μέσο διασκέδασης, με την προσθήκη μερικών εκπαιδευτικών διαδραστικών εφαρμογών (όπως παιχνίδια, διαδραστικό περιεχόμενο ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ χρηστών κτλ) σε διάφορα προγράμματα θα μπορούσε να μετατραπεί σε ένα ευχάριστο εργαλείο εκμάθησης. Ο όρος edutainment εκπαιδευτικό περιεχόμενο βασισμένο σε αξίες διασκέδασης- (Chorianopoulos & Lekakos 2007) αντιπροσωπεύει πολύ καλά την έννοια της Τήλε-εκμάθησης. Η ενίσχυση δε αυτών των προγραμμάτων με τη δυνατότητα επικοινωνίας των χρηστών σύμφωνα με τους Aarreniemi-Jokipelto (2007), θα είχε ακόμα καλύτερα αποτελέσματα. Έτσι, η τηλεόραση μπορεί να αποτελέσει έναν «ανεπίσημο» τρόπο εκπαίδευσης βασισμένο στο παιχνίδι και τη διασκέδαση και ίσως στο μέλλον να ασκεί σημαντικό μέρος της εκπαίδευσης των ανθρώπων. (Aarreniemi-Jokipelto 2005, Chorianopoulos & Lekakos 2007) Παράρτημα Γ.5: Η Τήλε-Εκμάθηση είναι ανάμεσα στην διασκέδαση και την εκπαίδευση (πηγή: Pazos-Arias et al. 2008) Σκοπός του νέου τρόπου εκμάθησης δεν είναι να αντικαταστήσει αυτόν του διαδικτύου, αλλά, να διευκολύνει την πρόσβαση στη γνώση (Pazos-Arias et al. 2008). Ο ρόλος της θα είναι πιο «ανεπίσημος» σε σχέση με αυτόν του διαδικτύου, που προσφέρει εξειδικευμένες πλατφόρμες εκπαίδευσης, αλλά θα είναι εξίσου σημαντικός μιας και θα απευθύνεται σε πάρα πολύ κόσμο, κάτι που δεν έχει καταφέρει ακόμα το διαδίκτυο. Έτσι, η γνώση θα μπορεί να μεταδίδεται και σε κοινωνικά επίπεδα ή ακόμη και ολόκληρες κοινωνίες που πιθανόν μέχρι πρότινος να ήταν δύσκολο να φτάσει είτε λόγω της ελλιπούς πρόσβασης στις νέες τεχνολογίες ή λόγω του ψηφιακού αναλφαβητισμού (Aarreniemi-Jokipelto 2005). 198

199 Παράρτημα Γ Για ενίσχυση της παρακολούθησης Η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων που παρακολουθούν το ίδιο πρόγραμμα στην τηλεόραση είναι το θέμα που πραγματεύεται η παρούσα εργασία. Για αυτό το λόγο στο συγκεκριμένο σημείο γίνεται απλή αναφορά ώστε να είναι ολοκληρωμένη η εικόνα που αφορά στις εφαρμογές της διαδραστικής τηλεόρασης. Παράρτημα Γ.6: Στιγμιότυπο από την γραπτή επικοινωνία δύο φίλων ενώ βλέπουν την ίδια σειρά 1.7 Επικοινωνία με τις εταιρίες προώθησης προϊόντων Διαδραστική Διαφήμιση Η διαφήμιση στην διαδραστική τηλεόραση αποκτά νέες διαστάσεις, μετατρέπεται σε κάτι δυναμικό και προσωποποιημένο και μέχρι στιγμής κερδίζει το ενδιαφέρον των καταναλωτών όπου έχει εφαρμοστεί (Αγγλία, Αμερική). Αλληλεπιδρώντας ο χρήστης με μια διαφήμιση μπορεί να παίρνει επιπλέον πληροφορίες για το προϊόν, να κερδίζει δείγματα ή εκπτωτικά κουπόνια, να το παραγγέλνει, να αφήνει τη γνώμη του, ακόμα και να παίρνει μέρος σε παιχνίδια/κουίζ σχετικά με αυτό. Έρευνες έχουν δείξει ότι η διάδραση του χρήστη με τη διαφήμιση έχει πολύ καλύτερα αποτελέσματα σε σχέση με μια παραδοσιακή διαφήμιση που διακόπτει το πρόγραμμα και περνάει μπροστά από τα μάτια του (Varan & Bellman 2007). Αφενός, αυξάνεται ο χρόνος έκθεσης του τηλεθεατή στο προϊόν (Jensen, 2005) και αφετέρου αυξάνεται η νοητική του εμπλοκή με αποτέλεσμα ο χρήστης να θυμάται πιο εύκολα το προϊόν και την εταιρεία που διαφημίζεται. Τέτοιου είδους διαφημίσεις όμως εγκυμονούν και κινδύνους καθώς δημιουργούν μεγάλες προσδοκίες στο χρήστη και αν το περιεχόμενο τους είναι ελλιπές μπορεί να τον απογοητεύσουν (Varan & Bellman 2007). 199

200 Παράρτημα Γ Η κατάλληλη επιλογή διαφημίσεων για τον κάθε χρήστη, βοηθά επίσης τις διαφημίσεις να γίνουν πιο αποδοτικές και τις εταιρείες να απευθύνονται σε συγκεκριμένο κοινό, σε αγορές «νησίδες20» ακόμα και σε μεμονωμένα άτομα. Η επιλογή μπορεί να γίνετε με βάση το προφίλ του κάθε χρήστη είτε τοπικά στον αποκωδικοποιητή του, αφού φορτωθούν όλες οι διαφημίσεις (Chorianopoulos, Lekakos & Spinellis, 2003), είτε από τους ίδιους τους παρόχους (Tsaih et al. 2005). Στην δεύτερη περίπτωση, τα προσωπικά δεδομένα συλλέγονται από τρίτους και υπάρχει ο κίνδυνος να διαρρεύσουν προς όφελος των εταιριών. Πρωτοποριακό μοντέλο διαφήμισης είναι των Lopez-Nores et al. (2008) που βασίζεται στη χρήση έξυπνων πρακτόρων, οι οποίοι αναγνωρίζουν ποια στοιχεία από το εκάστοτε πρόγραμμα ενδιαφέρουν το χρήστη και του παρέχουν πρόσβαση σε επιπλέον ενημερωτικές πληροφορίες, εφόσον το επιθυμεί Τήλε-Εμπόριο (T- Commerce) Το τηλε-εμπόριο είναι μια μορφή εμπορίου στο οποίο μεσολαβεί η τηλεόραση και επιτρέπει στους χρήστες να αγοράζουν προϊόντα και υπηρεσίες, χρησιμοποιώντας το τηλεχειριστήριο της τηλεόρασής τους, πληκτρολόγιο (Yu et al. 2005) ή κάποιο άλλο τρόπο αλληλεπίδρασης. Οι δυνατότητες του Τήλε-εμπορίου είναι ισάξιες με αυτές του διαδικτύου και οι Yu et al. υποστηρίζουν ότι η αλληλεπίδραση με την τηλεόραση είναι πολύ πιο εύκολη από αυτή του υπολογιστή, δηλώνοντας ότι αυτή η μορφή εμπορίου θα έχει επιτυχία. Ένα παράδειγμα είναι τα γνωστά Τήλε-μάρκετινγκ τα οποία υποστηρίζουν αγορές με τη χρήση του τηλεκοντρόλ (Shop by Remote). Χρησιμοποιούν το κλασικό τηλεχειριστήριο που διαθέτει κάθε τηλεόραση και με τα κουμπιά πλοήγησης γίνεται η επιλογή και αγορά των επιθυμητών προϊόντων. Το μόνο που χρειάζεται να έχουν είναι συνδρομή στον συνεργαζόμενο δορυφορικό πάροχο που προβάλλει τις εκπομπές, ο αποκωδικοποιητής να είναι συνδεδεμένος με μία γραμμή τηλεφώνου και ο τηλεθεατής να ανοίξει έναν λογαριασμό στην εταιρία καλώντας ένα νούμερο από το τηλέφωνό του. Από εκεί και πέρα όποτε θέλει μπορεί να πραγματοποιεί αγορές επιλέγοντας τα προϊόντα, την ποσότητα ή τα μεγέθη που επιθυμεί. Πρόκειται για μια καινοτομία της αμερικανικής εταιρίας HSN21 που επιτρέπει στους χρήστες με μερικά απλά βήματα να παραγγείλουν με το τηλεκοντρόλ τους αυτό που παρουσιάζεται στην εκάστοτε Μία ομάδα απευθυνόμενου κοινού με κοινά χαρακτηριστικά, συνήθως εξειδικευμένα, στην οποία απευθύνεται ένα προϊόν

201 Παράρτημα Γ εκπομπή. Είναι μια νέα ιδέα που απολαμβάνει την αποδοχή του κοινού όπως συμβαίνει και με το παραδοσιακό Τήλε-μάρκετινγκ. Παράρτημα Γ.7: Στιγμιότυπο από το κανάλι HSN κατά τη διεξαγωγή αγορών με τη χρήση του τηλεχειριστηρίου 1.8 Ίντερνετ στην τηλεόραση Υπάρχει επίσης η άποψη ότι το διαδίκτυο θα πρέπει να μεταφερθεί στην τηλεόραση. Να μπορούν οι χρήστες να βλέπουν την ηλεκτρονική αλληλογραφία τους, να απαντούν σε αυτήν, να περιηγούνται στο διαδίκτυο, να κάνουν τις αγορές τους και να επικοινωνούν με άλλους ανθρώπους (Jensen 2005). 1.9 Τήλε-Υγεία Στα πλαίσια της ανάπτυξης του συστήματος υγείας και της προσπάθειας ενημέρωσης και πρόληψης του κοινού για θέματα υγείας έχουν αναπτυχθεί διάφορες μελέτες που αξιοποιούν την τεχνολογία της διαδραστικής τηλεόρασης. Στόχος αυτών των συστημάτων είναι η πρόληψη ασθενειών, η παρακολούθηση της υγείας των χρηστών, η ενημέρωσή τους για θέματα υγείας και γενικά η εξασφάλιση καλής ποιότητας ζωής. Χαρακτηριστικά παραδείγματα προληπτικής ιατρικής και ενημέρωσης αποτελούν αντίστοιχα οι μελέτες Panaceia-iTV (Prentza et al. 2005) και LivingHealth channel (Nicholas et al. 2003). Το LivingHealth channel παρέχει μόνο ιατρικές συμβουλές και πληροφορίες για κάθε πιθανή περίπτωση και προσφέρει ενημέρωση για τις ιατρικές εξελίξεις. Αντίθετα, το Panaceia-iTV, εκτός από την ενημέρωση που προσφέρει, επιτρέπει στους χρήστες να είναι σε επαφή με εξουσιοδοτημένους γιατρούς μέσω της διαδραστικής τηλεόρασης. Αυτό επιτυγχάνεται με μικροσυσκευές που είναι συνδεδεμένες με την τηλεόραση, συλλέγουν κάποια δεδομένα της υγείας των χρηστών 201

202 Παράρτημα Γ (πίεση, παλμούς κτλ) και τα αποστέλλουν στη βάση δεδομένων του συστήματος διατηρώντας έτσι το ιατρικό ιστορικό του κάθε χρήστη. Η βάση δεδομένων ελέγχεται περιοδικά από τους ειδικούς και αν το κρίνουν απαραίτητο αποστέλλουν τις κατάλληλες συμβουλές. Οι παραπάνω εφαρμογές κέρδισαν την αποδοχή του κόσμου κατά την περίοδο αξιολόγησής τους και θα μπορούσαν να έχουν θετικά αποτελέσματα και για τους πολίτες και για το σύστημα υγείας της κάθε χώρας αν εφαρμοστούν Ψηφιακή Διαδραστική Τηλεόραση Ανά τον Κόσμο Ελλάδα Στην Ελλάδα διαδραστικές υπηρεσίες στην τηλεόραση με την έννοια της πλήρους διαδραστικότητας συναντάμε μόνο στην τηλεόραση μέσω διαδικτυακού πρωτοκόλλου (IPTV) και στην διαδικτυακή τηλεόραση. Προς το παρόν, στα συνδρομητικά δορυφορικά κανάλια και εν μέρει στην επίγεια ψηφιακή συναντάμε μονόδρομη και τοπική διαδραστικότητα καθώς κανάλι επιστροφής από την πλευρά του χρήστη δεν υπάρχει. Η IPTV εκτός από την τοπική διαδραστικότητα που προσφέρει μέσω των PVR, έχει και στοιχεία πλήρους διαδραστικότητας. Περιλαμβάνει την πρωτοποριακή υπηρεσία Video On Demand (VOD) που επιτρέπει στους χρήστες να νοικιάσουν την ταινία που θέλουν να δουν από ένα εικονικό video club, μέσω της τηλεόρασής τους, έναντι ενός μικρού ποσού. Παράρτημα Γ.8: Στιγμιότυπο από την ενοικίαση ταινίας μέσω IPTV Όσον αφορά στην ελληνική διαδικτυακή τηλεόραση, μόλις το Φεβρουάριο του 2010 ξεκίνησε η προβολή του πρώτου ελληνικού σήριαλ αποκλειστικά στο διαδίκτυο που 202

203 Παράρτημα Γ είναι προσβάσιμο και από τις συσκευές κινητών τηλεφώνων. Ονομάζεται The Flatmates 22 και εξιστορεί τις περιπέτειες τριών φοιτητών που ήρθαν στην Αθήνα από την επαρχία. Τα επεισόδια είναι τετράλεπτα, και είναι στη διάθεση του χρήστη να τα δει όποτε και όπως επιθυμεί. Επίσης, κάποιοι τηλεοπτικοί σταθμοί αξιοποίησαν τις δυνατότητες του διαδικτύου και προβάλλουν το σύνολο ή μέρος του προγράμματός τους ζωντανά μέσα από αυτό, όπως ο ΑΝΤ1 και ο ΣΚΑΪ. Συνάμα, θέτουν στη διάθεση του κοινού το σύνολο ή μέρος προγραμμάτων που έχουν ήδη προβληθεί στην τηλεόραση ενισχύοντας την έννοια του Video On Demand. Παράρτημα Γ.55: Στιγμιότυπο από την ζωντανή μετάδοση του προγράμματος του τηλεοπτικού σταθμού ΑΝΤ1 στο διαδίκτυο (πηγή: Στην πλευρά των επίγειων ψηφιακών καναλιών βρίσκεται η ΕΡΤ, η οποία προσφέρει ελεύθερα 4 ψηφιακά κανάλια, info+, σινέ+, πρίσμα+, σπορ+. Μέσω του καναλιού info+, η ΕΡΤ Ψηφιακή προσφέρει ένα κομμάτι μονόδρομης διαδραστικότητας το οποίο περιλαμβάνει μια βάση δεδομένων με διάφορες χρήσιμες πληροφορίες που μπορεί να εκμεταλλευτεί ο χρήστης. Επίσης, το κανάλι πρίσμα+ επιτρέπει σε όσους επιθυμούν να επιλέξουν υπότιτλους για διάφορα προγράμματα από το Teletext

204 Παράρτημα Γ Παράρτημα Γ.10: Οθόνη από τις διαδραστικές υπηρεσίες του καναλιού info+ της ΕΡΤ Η δορυφορική (nova) από την άλλη, προσφέρει υπηρεσίες ηλεκτρονικού οδηγού προγράμματος (EPG), δυνατότητες υπενθύμισης και αποκλεισμού συγκεκριμένων καναλιών για προστασία των παιδιών. Στην περίπτωση που ο αποκωδικοποιητής περιλαμβάνει σκληρό δίσκο (PVR), επιτρέπει την παύση του ζωντανού προγράμματος, την εγγραφή προγραμμάτων, την ταυτόχρονη παρακολούθηση δύο διαφορετικών καναλιών καθώς και τις κλασικές διαδικασίες συστημάτων εγγραφής, όπως η γρήγορη αναζήτηση μπρος και πίσω και προβολή σε αργή κίνηση. Πρόσφατα, λειτούργησε ένα ξεχωριστό διαδραστικό κανάλι (μονόδρομο), το οποίο προσφέρει χρήσιμες πληροφορίες και παιχνίδια Ευρώπη Αμερική Ασία Στην Ευρώπη, η Αγγλία αποτελεί πρωτοπόρο στην ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση καθώς ήδη από το 1998 εξέπεμψε τις πρώτες διαδραστικές υπηρεσίες. Χαρακτηριστικό της διαδραστικής τηλεόρασης στην Αγγλία, για το BBCi, είναι το «κόκκινο κουμπί» (Red Button) που δίνει πρόσβαση σε διαδραστικό περιεχόμενο και είναι στην ευχέρεια του χρήστη να το προσπελάσει όποτε θέλει με το πάτημα του αντίστοιχου κουμπιού στο τηλεχειριστήριο. Μπορεί να δει τα νέα, τον καιρό, τα αθλητικά και άλλες πληροφορίες όποτε επιθυμεί εκείνος. Κατά καιρούς, όποτε προβάλλονται τα αντίστοιχα προγράμματα, μπορεί να συμμετάσχει σε τηλεπαιχνίδια γνώσεων, να στοιχηματίσει ή ακόμα να κάνει και τις αγορές του. Όμως, η αποδοχή του από τον κόσμο δεν είναι η αναμενόμενη καθώς υπάρχει σύμφωνα με την ελλιπής ενημέρωση, φόβος για επιπλέον χρέωση και 204

205 Παράρτημα Γ Παράρτημα Γ.11: Στιγμιότυπο από το BBC με ενεργοποιημένες τις διαδραστικές υπηρεσίες της επικαιρότητας Αντίστοιχες υπηρεσίες με περισσότερες ή λιγότερες δυνατότητες έχουν αναπτυχθεί σε διάφορες χώρες του κόσμου. Η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία και οι Σκανδιναβικές χώρες είναι και αυτές μπροστά στην ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση αλλά όχι τόσο όσο η Αγγλία. Αντίστοιχες υπηρεσίες έχουν αναπτυχθεί στην Τουρκία, την Κίνα, το Χόνγκ Κόνγκ και την Αυστραλία. Φυσικά, η Αμερική δεν πάει πίσω καθώς και αυτή έχει εξίσου μεγάλη εξέλιξη στην διαδραστική τηλεόραση. Το Τήλε-εμπόριο και η διαδραστική διαφήμιση έχουν σημαντική απήχηση στο αμερικάνικο τηλεοπτικό κοινό και πολλές εταιρίες (Nike, Unilever) πιστεύουν ότι αυτό είναι το μέλλον της διαφήμισης23. Επίσης, οι δυνατότητες διαχείρισης του τηλεοπτικού περιεχομένου σύμφωνα με τις ανάγκες του χρήστη είναι κάτι σύνηθες. Σε αυτό βοηθά η ευρύτατη διάδοση των συσκευών εγγραφής περιεχομένου που επιτρέπουν στο χρήστη να εγγράψει όποια εκπομπή θέλει να δει αλλά και το διαδίκτυο που παρέχει το σύνολο των τηλεοπτικών προγραμμάτων οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Η παρακολούθηση έχει μετατραπεί σε μια πιο ενεργητική διαδικασία γιατί ο χρήστης μπαίνει στη διαδικασία να επιλέξει ποια προγράμματα θα εγγράψει, ποια από αυτά θα παρακολουθήσει, πότε και πώς ενώ, μπορεί να τα μοιραστεί με τρίτους, να συζητήσει για αυτά και να δημιουργήσει συλλογές (Brown & Barkhuus 2006). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εφαρμογή της θεωρίας, για τη συμμετοχή του χρήστη στην τηλεόραση με περιεχόμενο που έχει δημιουργήσει ο ίδιος με δικά του μέσα, σε πράξη στην Αμερική, την Αγγλία, την Κίνα και την Ινδία. Κάποια κανάλια δίνουν τη δυνατότητα στους χρήστες τους να προβάλουν στην τηλεόραση οπτικοακουστικό υλικό που έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι. Τα συγκεκριμένα κανάλια μπορεί να αφιερώνουν από ένα μέρος τους προγράμματός τους σε αυτό το περιεχόμενο μέχρι να το καλύπτουν αποκλειστικά με αυτό. Βέβαια, η αποστολή του περιεχομένου στον πάροχο δεν υλοποιείται ακόμα

206 Παράρτημα Γ μέσω της τηλεόρασης, αλλά, αξιοποιούνται οι δυνατότητες του διαδικτύου κάτι που στο μέλλον πιθανόν να αλλάξει. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το Current TV (Jensen 2007) και το Sumo TV. Λειτουργούν μέσω των αντίστοιχων ιστοσελίδων στο διαδίκτυο οι οποίες επιτρέπουν το ανέβασμα των προσωπικών βίντεο ανά θεματική ενότητα. Τα καλύτερα επιλέγονται είτε από τους χρήστες (Current TV24), μέσω ψηφοφορίας, είτε από ειδικούς (Sumo TV25) σύμφωνα με κάποια κριτήρια και προβάλλονται στην τηλεόραση. Αυτού του είδους οι εφαρμογές έχουν πολύ μεγάλη απήχηση στο νεανικό κοινό, ενώ, ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το Sumo TV ανταμείβει με ένα ποσό τους δημιουργούς του περιεχομένου ανάλογα με διάφορα κριτήρια που έχουν θεσπίσει. Πολλοί ερευνητές είναι πεπεισμένοι ότι το μέλλον της τηλεόρασης είναι η κοινωνική τηλεόραση. Για αυτό το λόγο γίνονται προσπάθειες για την μεταφορά των κοινωνικών δικτύων στην τηλεόραση ώστε να επικοινωνούν οι φίλοι μεταξύ τους όταν παρακολουθούν κάτι από κοινού Διαδραστική Τηλεόραση και ΑμΕΑ Η τηλεόραση είναι ένα μέσο που απευθύνεται σε όλους, η «παραδοσιακή» της μορφή όμως δεν είναι προσβάσιμη από όλους. Άτομα με προβλήματα όρασης και ακοής είναι αποκλεισμένα από την πλειοψηφία των προγραμμάτων της. Μόνο σε ορισμένα προγράμματα, κυρίως στις ειδήσεις, υποστηρίζεται η νοηματική γλώσσα ενώ, διαθέσιμο υποστηρικτικό υλικό, όπως οι υπότιτλοι, δεν υπάρχει παρά μόνο αν είναι ενσωματωμένο στο κυρίως περιεχόμενο. Η ψηφιακή τηλεόραση όμως, και κατ επέκταση η διαδραστική θα μπορέσουν να ανακουφίσουν αυτά τα προβλήματα. Υπηρεσίες υπότιτλων, εκφωνούμενων υποτίτλων, ακουστικής περιγραφής, νοηματικής γλώσσας και σύνθεσης ομιλίας για το χειρισμό της διεπιφάνειας του αποκωδικοποιητή και άλλες διαδραστικές εφαρμογές θα είναι διαθέσιμες στους χρήστες για όλα τα προγράμματα όποτε τις θελήσουν. Ήδη το Ινστιτούτο Κοινωνικής Προστασίας και Αλληλεγγύης (ΙΚΠΑ) έχει αναλάβει να σχεδιάσει, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, και να προμηθεύσει με ειδικούς αποκωδικοποιητές όλους τους δικαιούχους. Κάθε χρήστης θα μπορεί να προσαρμόσει τη διεπιφάνεια και το υποστηρικτικό υλικό στις ανάγκες του ώστε να παρακολουθεί με

207 Παράρτημα Γ άνεση τηλεόραση. Έτσι, όλοι θα έχουν ισότιμη πρόσβαση στο περιεχόμενο και στη συσκευή της τηλεόρασης. Επίσης, τα ψηφιακά κανάλια της ΕΡΤ έχουν μεριμνήσει και για αυτές τις ομάδες πληθυσμού δημιουργώντας το πρίσμα+ το οποίο βρίσκεται ακόμα σε πιλοτικό στάδιο. Χαρακτηριστικό πλεονέκτημα αυτού του καναλιού είναι ότι απευθύνεται και σε άτομα με ειδικές ικανότητες χρησιμοποιώντας παράλληλη διερμηνεία στην νοηματική γλώσσα, υπότιτλους που μπορεί να επιλέξει ο χρήστης από το Teletext ή/και ακουστική περιγραφή. Προς το παρόν αυτές οι υπηρεσίες είναι «ανοιχτές» σε όλους και κάποιες (ακουστική περιγραφή) εφαρμόζονται πιλοτικά σε ορισμένα μόνο προγράμματα, στο μέλλον όμως θα εμφανίζονται κατ απαίτηση του χρήστη Σχεδιαστικές Κατευθύνσεις Στα Πλαίσια της Διαδραστικής Τηλεόρασης Όσον αφορά στο σύνολο της διαδραστικής τηλεόρασης, ανεξαρτήτως του αν πρόκειται για εφαρμογές επικοινωνίας, εμπορίου ή διασκέδασης, ο Chorianopoulos (2007b & 2008) έχει ορίσει κάποιες σχεδιαστικές κατευθύνσεις που στόχο έχουν να υποστηρίζουν καλύτερα το χρήστη ώστε να επιτυγχάνεται η ενίσχυση της εμπειρίας του και όχι το αντίθετο αποτέλεσμα. Οι σχεδιαστικές κατευθύνσεις έχουν ως εξής: Ευκαιριακή αλληλεπίδραση Ο χρήστης θα πρέπει να μπορεί να ελέγχει τα διαδραστικά στοιχεία και να τα χρησιμοποιεί όποτε εκείνος επιθυμεί. Δεν πρέπει να αποτελούν μία αναγκαστική διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί. Πολλαπλά επίπεδα προσοχής Η σχεδίαση των διαδραστικών εφαρμογών θα πρέπει να γίνεται λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι οι χρήστες δεν θα είναι απόλυτα συγκεντρωμένοι στην ολοκλήρωση μιας διαδικασίας. Δεν πρέπει να λαμβάνεται ως δεδομένο ότι οι χρήστες θα είναι πρόθυμοι να ασχοληθούν με μία αλληλουχία παραθύρων διαλόγου. Η προσοχή τους μπορεί να Χαλαρή εξερεύνηση Θα πρέπει οι διαδραστικές εφαρμογές να υποστηρίζουν τη χαλαρή αναζήτηση περιεχομένου και όχι την αναζήτηση πληροφοριών. 207

208 Παράρτημα Γ Συνεισφορά περιεχομένου από τον χρήστη Ο χρήστης θα πρέπει να έχει διάφορες ευκαιρίες για να επεξεργάζεται και να διαχειρίζεται το περιεχόμενο που προβάλλεται. Επίσης, θα πρέπει να μπορεί να συμμετέχει με την παραγωγή του δικού του περιεχομένου. Ομαδική παρακολούθηση Πρέπει να ενισχύει την ταυτόχρονη ομαδική παρακολούθηση που γίνεται στον ίδιο χώρο δίνοντας κίνητρα για αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Chorianopoulos (2007), ένα τηλεπαιχνίδι γνώσεων θα μπορούσε να δίνει την ευκαιρία στα μέλη μιας οικογένειας να διαγωνιστούν μεταξύ τους. Συζήτηση με εμπλουτισμένο περιεχόμενο Θα πρέπει να παρέχεται η δυνατότητα στους απομακρυσμένους χρήστες που παρακολουθούν το ίδιο πρόγραμμα να επικοινωνούν μεταξύ τους. Αν και αυτό έρχεται σε αντίθεση με την προσωποποίηση του περιεχομένου, μιας και μειώνει την πιθανότητα να έχουν παρακολουθήσει το ίδιο πρόγραμμα, μπορεί να δημιουργήσει νέες προοπτικές για προσωποποίηση ανά ομάδες με κοινά ενδιαφέροντα ή συμπεριφορές. Οπτική αναπαράσταση και αισθητική Καλό θα είναι η διεπαφή να μην μοιάζει με κουμπιά ή παράθυρα διαλόγου Τρόποι Αλληλεπίδρασης με τη Συσκευή και το Περιεχόμενο Οι τρόποι αλληλεπίδρασης του χρήστη με τη συσκευή της τηλεόρασης και κατ επέκταση με το περιεχόμενο είναι πολλοί και όσο εξελίσσεται η τεχνολογία πολλαπλασιάζονται και εξελίσσονται και αυτοί Τηλεχειριστήριο Κλασικός τρόπος αλληλεπίδρασης με την τηλεόραση για αρκετά χρόνια τώρα είναι το τηλεχειριστήριο. Χρησιμεύει κυρίως στην αλλαγή καναλιών, στην αλλαγή της έντασης της φωνής και έχει ενσωματωμένα στοιχεία για τη χρήση κάποιων διαδραστικών υπηρεσιών και τον προγραμματισμό και χειρισμό των εγγραφών. Το πρόβλημα με τα τηλεχειριστήρια είναι ότι για να καλύψουν όλη αυτή την ποικιλία αναγκών έχουν γίνει αρκετά πολύπλοκα και δύσκολα στη χρήση τους. Τα κουμπιά 208

209 Παράρτημα Γ πολλές φορές είναι πάρα πολλά, μικρά και σε κοντινές αποστάσεις μεταξύ τους με αποτέλεσμα ο χειρισμός τους, ειδικά σε περιπτώσεις που χρειάζεται ειδική ακολουθία κουμπιών για μια ενέργεια, να είναι αρκετά δύσκολος για συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού (Cesar et al. 2008, Berglund et al. 2006). Ένα άλλο φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί είναι ότι μπορεί σε ένα σπίτι να υπάρχουν περισσότερα από ένα τηλεχειριστήρια για διαφορετικές συσκευές (τηλεόραση, βίντεο, δορυφορική κτλ) κάτι που δυσχεραίνει τη χρήση τους γιατί θα πρέπει ο χρήστης να θυμάται τι κάνει το κάθε χειριστήριο. Τα τηλεχειριστήρια εξελίσσονται όλο και πολύ και μπορεί να ενσωματώνουν οθόνες που κατευθύνουν το χρήστη ή ακόμα και αισθητήρες για αναγνώριση κίνησης. Ο στόχος όλων αυτών των βελτιώσεων είναι να διευκολύνουν ακόμη περισσότερο την διάδραση του χρήστη με την τηλεόραση και να την κάνουν πιο διαισθητική. Επειδή όμως αυτές οι βελτιώσεις συγκαταλέγονται σε άλλες ευρύτερες κατηγορίες αλληλεπίδρασης με την τηλεόραση θα εξεταστούν παρακάτω αναλυτικά Πληκτρολόγιο Το πληκτρολόγιο είναι μια συσκευή που χρησιμοποιείται σε αρκετά συστήματα διαδραστικής τηλεόρασης για την υλοποίηση εφαρμογών που απαιτούν εισαγωγή κειμένου από τους χρήστες. Το πρόβλημα με αυτή τη συσκευή, αν κυριαρχήσει και εφαρμοστεί στην τηλεόραση, είναι ότι θα δυσκολέψει πάρα πολύ τους ανθρώπους που δεν έχουν έρθει ξανά σε επαφή με αντίστοιχες συσκευές. Μπορεί ακόμα και να τους αποτρέψει από το να χρησιμοποιήσουν οτιδήποτε σχετίζεται με αυτό. Άλλωστε, δεν είναι βολικό στη χρήση, για τα πλαίσια της τηλεόρασης, ακόμα και από αυτούς που ξέρουν να τη χειρίζονται. Η τηλεόραση είναι συνυφασμένη με την έννοια της χαλαρότητας και της άνεσης του καθιστικού ή της κρεβατοκάμαρας και η εισαγωγή συσκευών που απαιτούν σημαντική προσπάθεια από το χρήστη για το χειρισμό τους μάλλον δεν θα είχαν θετικά αποτελέσματα Αναγνώριση Κίνησης Ο έλεγχος των κινήσεων του χρήστη για τον έλεγχο μιας συσκευής αποτελεί έναν τρόπο αλληλεπίδρασης που, αν και μοιάζει αρκετά φυσικός, κρύβει αρκετές δυσκολίες για να υλοποιηθεί και για να υιοθετηθεί από τους χρήστες. Ο συγκεκριμένος τρόπος αλληλεπίδρασης χωρίζεται σε δύο κατηγορίες ανάλογα με τον τρόπο που το σύστημα αναγνωρίζει τις κινήσεις του χρήστη (Kela et al. 2006). Η πρώτη κατηγορία είναι βασισμένη στην αναγνώριση κινήσεων μέσω κάμερας και δεν 209

210 Παράρτημα Γ απαιτεί από το χρήστη να είναι σε επαφή με κάποια συσκευή. Η δεύτερη, βασίζεται στην χρήση αισθητήρων, όπως είναι το επιταχυνσιόμετρο και το πιεσόμετρο, με τους οποίους ο χρήστης πρέπει να είναι σε επαφή (χειριστήριο, γάντι δεδομένων κ.α.) για να αντιλαμβάνονται τις κινήσεις του και να τις μεταφέρουν στο σύστημα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της δεύτερης κατηγορίας αποτελεί το τηλεχειριστήριο Wii. Ο χρήστης ανάλογα με τη σχεδίαση της αλληλεπίδρασης, μπορεί να χρησιμοποιεί είτε μόνο τα χέρια του (Freeman & Weissman 1994), είτε μια συσκευή με τη μορφή τηλεχειριστηρίου που αναγνωρίζει τις κινήσεις των χεριών του (Kim et al. 2004) ή ακόμη και ολόκληρο το σώμα του (Wren et al. 1997). Παράρτημα Γ.12: Χειρισμός της τηλεόρασης με ένα χέρι από τη Mitsubishi Παράρτημα Γ.13: Χειρισμός της τηλεόρασης με ένα ή δύο χέρια από τη Hitachi Πρόκειται για μία πολύ ενδιαφέρουσα μορφή αλληλεπίδρασης γιατί επιτρέπει στο χρήστη να επικοινωνεί με έναν οικείο τρόπο με την συσκευή, εύκολο στην εκμάθηση και χωρίς να απαιτεί απαραίτητα την χρήση επιπλέον συσκευών. Κρύβει όμως αρκετά προβλήματα βασικότερο των οποίων είναι η κούραση (Baudel & Beaudouin-Lafon 1993) που μπορεί να νιώσει ο χρήστης εκτελώντας τις κινήσεις που απαιτούνται για το χειρισμό της συσκευής. Επίσης, οι χρήστες θα πρέπει να θυμούνται με αρκετή ακρίβεια (Baudel & Beaudouin-Lafon 1993) ποιες κινήσεις αντιστοιχούν σε ποιες εντολές γιατί παρά τις προσπάθειες των ειδικών να είναι διαισθητικές (Kela et al. 2006) αυτό δεν 210

211 Παράρτημα Γ καθίσταται πάντα δυνατό μιας και κάθε άνθρωπος έχει διαφορετική αντίληψη για το ποια κίνηση θα μπορούσε να αντιστοιχεί σε ποια ενέργεια. Απαιτεί ακόμη από τον χρήστη να βρίσκεται σε συγκεκριμένη θέση για να μπορεί το σύστημα να λαμβάνει τις εντολές του, ενώ, καθιστά δύσκολη την χρήση του από περισσότερα από ένα άτομα. Σημαντικότερο από όλα όμως, είναι ότι μια ομάδα χρηστών με ειδικές ικανότητες (προβλήματα δεξιότητας, απουσία μελών) δεν ωφελείται καθόλου από μια τέτοια μορφή αλληλεπίδρασης καθώς μπορεί να είναι πολύ δύσκολο για αυτούς να χρησιμοποιήσουν κάποια μέλη τους. Εφαρμογή αυτών των τεχνικών αλληλεπίδρασης γίνεται σε εμπορικό επίπεδο κυρίως σε παιχνιδομηχανές που λειτουργούν στην τηλεόραση. Κάποιες από αυτές κυκλοφορούν ήδη, ενώ κάποιες άλλες αναμένεται να κυκλοφορήσουν σύντομα. Το επίπεδό τους έχει εξελιχθεί πολύ και ο χρήστης μπορεί να τις χειριστεί με κινήσεις του σώματός του σε συνδυασμό με κάποιες φωνητικές εντολές χωρίς επιπλέον συσκευές (Project Natal της Microsoft). Παράρτημα Γ.14: Project Natal της Microsoft, χειρισμός της συσκευής με κινήσεις του σώματος Αναγνώριση Ομιλίας Οι φωνητικές εντολές φυσικής γλώσσας αποτελούν έναν ακόμη τρόπο αλληλεπίδρασης του χρήστη με τη συσκευή της τηλεόρασης και το περιεχόμενό της. Ο χρήστης μπορεί να απευθύνεται στη συσκευή με απλές εντολές και από την πλευρά της η συσκευή μπορεί να ανταποκρίνεται στα ερεθίσματα του χρήστη με γραπτό ή λεκτικό τρόπο (σύνθεση ομιλίας26), διεξάγοντας διάλογο μαζί του. Αποτελεί έναν χρήσιμο τρόπο αλληλεπίδρασης με την τηλεόραση μιας και είναι σύνηθες οι χρήστες να κάνουν και άλλα πράγματα ταυτόχρονα έχοντας συνήθως Η τελευταία μορφή αλληλεπίδρασης αναφέρεται στη δυνατότητα της συσκευής να μετατρέπει το κείμενο σε ομιλία και να το απευθύνει στο χρήστη. Το αρνητικό σε αυτό το κομμάτι είναι ότι μπορεί ο τόνος που το διαβάζει να μην είναι «σωστός» με αποτέλεσμα να γίνετε κουραστικό (Dix, 2004:559)

212 Παράρτημα Γ δεσμευμένα χέρια για τηλεκοντρόλ. Αποτελεί επίσης, τον πιο εύκολο τρόπο για εισαγωγή κειμένου στην τηλεόραση ειδικά σε σχέση με το πληκτρολόγιο (Berglund & Johansson 2004). Είναι επίσης, μία πολύ καλή διέξοδος για τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα όρασης ή κινητικές δυσκολίες. Ωστόσο, είναι πολύ δύσκολο να υλοποιηθεί σαν μοναδικός τρόπος αλληλεπίδρασης και να έχει καλά αποτελέσματα. Η πολυπλοκότητα της γλώσσας, η διαφορετική χροιά και προφορά από άνθρωπο σε άνθρωπο είναι μόνο μερικά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανάπτυξη τέτοιων συστημάτων. Οι θόρυβοι από το περιβάλλον και ο τρόπος ομιλίας των χρηστών (παύσεις, εεε κτλ) μπορεί να δυσκολέψουν το σύστημα, να το κάνουν δύσχρηστο και να εκνευρίσουν το χρήστη (Dix 2004:557). Πέρα από τα τεχνικά προβλήματα στην υλοποίηση, δυσκολεύει το ζάπινγκ στην τηλεόραση καθώς είναι κουραστικό να επαναλαμβάνει το ίδιο πράγμα συνεχώς (Berglund & Johansson 2004). Στα πλαίσια του διαλόγου της συσκευής με το χρήστη κάποιοι υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να προσομοιάζει τον διάλογο που έχουν δύο άνθρωποι μεταξύ τους (Ugarte et al. 2007). Το σύστημα μπορεί να εκπροσωπείται από μια εικονική τρισδιάστατη αναπαράσταση ανθρώπινου προσώπου, με φυσικότητα στις κινήσεις (ματιών, κεφαλιού) που θα απαντά λεκτικά στο χρήστη καθοδηγώντας τον ή υποστηρίζοντας τον. Αν και πρόκειται όμως για μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση, καθώς θα δημιουργεί ευχάριστη εντύπωση στο χρήστη και απαιτεί από αυτόν να θυμάται πολύ λιγότερα πράγματα, η υπολογιστική ισχύ που χρειάζεται για να υλοποιηθεί και να λειτουργήσει, με τόσο μεγάλο βαθμό ρεαλιστικότητας, είναι πολύ μεγάλη και για τα σημερινά STB απαγορευτική. Όσον αφορά στη σύνθεση ομιλίας από τη συσκευή, αν η απάντηση της συσκευής δεν συνοδεύεται από οπτική αναπαράσταση στην οθόνη, τότε είναι πολύ πιθανό να ξεχνάει ο χρήστης ποια ήταν η απάντηση που πήρε και να δημιουργείτε σύγχυση. Γενικά, η αναγνώριση ομιλίας θα έχει καλύτερα αποτελέσματα αν χρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με άλλα στυλ αλληλεπίδρασης και όχι μεμονωμένα Πολυτροπικά Συστήματα Με το συνδυασμό διαφορετικών τρόπων αλληλεπίδρασης επιτυγχάνεται αποδοτικότερη και πιο ευέλικτη επικοινωνία του χρήστη με τη συσκευή καθώς ο καθένας μπορεί να επιλέξει το συνδυασμό που τον βολεύει και ικανοποιεί τις ανάγκες του. Θα μπορούσαν δηλαδή να συνδυαστούν, με διάφορους τρόπους, η αναγνώριση φωνής, η αναγνώριση κίνησης, το τηλεχειριστήριο και αντίστοιχα οι οπτικές 212

213 Παράρτημα Γ αναπαραστάσεις στην οθόνη της τηλεόρασης και η σύνθεση ομιλίας από την πλευρά της συσκευής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα επιτυχημένης εφαρμογής πολυτροπικών συστημάτων αποτελεί η μελέτη των Berglund & Johansson (2004) που συνδύασαν τον διάλογο χρήστη-τηλεόρασης με γραφική αναπαράσταση των ερωτήσεων και απαντήσεων στα πλαίσια ενός EPG. Ο χρήστης μπορούσε να εισάγει τις ερωτήσεις του είτε προφορικά είτε από το τηλεχειριστήριο ενώ η συσκευή απαντούσε γραπτά στην οθόνη ή εμφάνιζε αυτό που ζητούσε ο χρήστης. Το «πρόβλημα» σε αυτά τα μοντέλα είναι ότι δεν μπορούν να προσδιορίσουν με σαφήνεια στο χρήστη ποιο στυλ διάδρασης είναι το καταλληλότερο για ποια δουλειά Δευτερεύουσα Οθόνη Αφής Ένας εναλλακτικός τρόπος αλληλεπίδρασης με την τηλεόραση σύμφωνα με τους Cruickshank et al. (2007) είναι η χρήση μιας φορητής συσκευής με οθόνη αφής, αντίστοιχη στο μέγεθος ενός PDA, η οποία θα χειρίζεται τις λειτουργίες και το περιεχόμενο της τηλεόρασης. Με αυτή τη μέθοδο η οθόνη της τηλεόρασης δεν καλύπτεται από τις επιπλέον πληροφορίες που εμφανίζονται ενώ, οι δυνατότητες αλληλεπίδρασης είναι περισσότερες σε σχέση με το συμβατικό τηλεχειριστήριο. Πέραν του ότι επιτρέπει το χειρισμό της τηλεόρασης ακόμα και από άλλο δωμάτιο στο σπίτι αυτές οι συσκευές μπορούν να χρησιμεύσουν και σαν καθολικά τηλεχειριστήρια (Cesar et al. 2008) για το χειρισμό και άλλων ηλεκτρικών συσκευών στο σπίτι. Παράρτημα Γ.15: Φορητή συσκευή χειρισμού της τηλεόρασης με οθόνη αφής Από την άλλη όμως, το μέγεθος της οθόνης είναι πολύ μικρό για την ποσότητα της πληροφορίας που πρέπει να εμφανίσει. Επίσης, ο χώρος για την εμφάνιση πληκτρολογίου είναι περιορισμένος και το πιο πιθανό είναι άνθρωποι με προβλήματα όρασης και δεξιότητας να μην μπορούν να τα χειριστούν. 213

214 Παράρτημα Γ Έμμεσος Χειρισμός με Καθημερινά Αντικείμενα Στην προσπάθειά τους οι επιστήμονες να βρουν νέους τρόπους αλληλεπίδρασης με την συσκευή και το περιεχόμενο της τηλεόρασης, στράφηκαν στη μελέτη καθημερινών αντικειμένων, όπως το μαξιλάρι και το χαρτί, και στο πώς αυτά μπορούν να μετατραπούν σε χρήσιμα τηλεχειριστήρια. Συγκεκριμένα οι Berglund et al. (2006) εξέτασαν την περίπτωση του χαρτιού, και συγκεκριμένα του ηλεκτρονικού χαρτιού το οποίο μετέτρεψαν σε ένα εύχρηστο και οικείο τηλεχειριστήριο που αναπαριστά το πρόγραμμα της τηλεόρασης, με τη μορφή των κλασικών χάρτινων οδηγών προγράμματος. Από εκεί ο χρήστης, με τη βοήθεια ενός ψηφιακού στυλό μπορεί να αλλάζει κανάλι, να προγραμματίζει εγγραφές, να βλέπει επιπλέον πληροφορίες και γενικά να αλληλεπιδρά με τη συσκευή και το περιεχόμενό της. Η ανανέωση του οδηγού με το νέο πρόγραμμα γίνετε αυτόματα κάθε φορά. Παράρτημα Γ.16: Τηλεχειριστήριο βασισμένο σε ηλεκτρονικό χαρτί Αναμφισβήτητα αποτελεί μια πολύ εύχρηστη και οικεία ιδέα, ειδικά για τον προγραμματισμό εγγραφών, αλλά και γιατί δεν απαιτεί από το χρήστη να είναι απέναντι από την τηλεόραση για να ενημερωθεί για το πρόγραμμα ή να προετοιμάσει τις εγγραφές του. Υπάρχει όμως ο κίνδυνος να αποσπά την προσοχή του χρήστη από την παρακολούθηση. Η συγκεκριμένη τεχνολογία εφαρμόστηκε πρόσφατα και στην Ταϊβάν (itvt.com 2009) με σκοπό να εξυπηρετήσει τις αγορές από καταλόγους. Ο χρήστης με το κατάλληλο στυλό, διαλέγει το προϊόν που τον ενδιαφέρει από τον κατάλογο και αυτόματα οι πληροφορίες που σχετίζονται με αυτό, ακόμη και η διεξαγωγή αγοράς, εμφανίζονται στην οθόνη της τηλεόρασης εφόσον είναι ανοιχτή. 214

215 Παράρτημα Γ Παράρτημα Γ.17: Αγορές από κατάλογο με τη βοήθεια της τηλεόρασης Στα πλαίσια του έμμεσου χειρισμού περιεχομένου και της ambient intelligence άλλες έρευνες (Aroyo et al. 2007) εστιάζουν σε αντικείμενα του σπιτιού, όπως τα μαξιλάρια και τα τραπέζια, τα οποία ενισχυμένα με αισθητήρες αποκτούν επιπλέον ρόλο. Πέραν της βασικής τους χρήσης, συλλέγουν δεδομένα από το χρήστη για τη θέση του, τη διάθεσή του, τη δραστηριότητά του, τα μεταφέρουν στο σύστημα και αυτό προσαρμόζεται ανάλογα. Σε κάποιες περιπτώσεις μετατρέπονται και σε τηλεχειριστήρια δίνοντας μια ευχάριστη αίσθηση στους χρήστες τους. 215