Ο πρεσβευτής της Άγκυρας προκαλεί, το Π.Σ.Θ. Σκιών απαντά!

Transcript

1 Όσο με θάβουνε, εγώ θα φυτρώνω Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Περίοδος Γ Τεύχος 83 Σεπτέμβριος 2014

2 Ο πρεσβευτής της Άγκυρας προκαλεί, το Π.Σ.Θ. Σκιών απαντά! To Δ.Σ. του Σωματείου απαντά σε σχετική με τον Καραγκιόζη επιστολή του Τούρκου Πρεσβευτή στην Αθήνα, της 10 ης Ιούλη 2014, που δημοσιεύθηκε στην κυριακάτικη εφημερίδα «Πρώτο Θέμα», την Κυριακή 13 Ιουλίου Το ζήτημα της πατρότητας του Καραγκιόζη από τους Τούρκους και η κατοχύρωσή του ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά της Τουρκίας από την Ουνέσκο, πριν από τέσσερα χρόνια, δεν έχει αντιμετωπιστεί, όπως θα έπρεπε από την ελληνική πολιτική ηγεσία. Ήδη, από το 2009, που άρχισε το ανωτέρω θέμα να βγαίνει στην επιφάνεια, το Πανελλήνιο Σωματείο Θεάτρου Σκιών είχε επισημάνει τη σημασία του ζητήματος, είχε ενημερώσει σχετικά την τότε ελληνική πολιτική ηγεσία και είχε προχωρήσει στη δημοσίευση σχετικών άρθρων στη διαδικτυακή εφημερίδα «Ο Καραγκιόζης μας». Όταν πάλι, τον Ιούλιο του 2010, έγινε γνωστή και επισήμως η κατοχύρωση του Καραγκιόζη (όχι όμως και του Θεάτρου Σκιών γενικά) ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά της Τουρκίας, το Πανελλήνιο Σωματείο Θεάτρου Σκιών προχώρησε σε σχετική ανακοίνωση, αλλά χωρίς την κατάλληλη ανταπόκριση από την τότε ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, ο υπουργός του οποίου, κ. Γερουλάνος, φάνηκε αδιάφορος για το συγκεκριμένο θέμα, συνειδητά ανενημέρωτος και κατώτερος των περιστάσεων. Παρόμοια αδιαφορία παρατηρούμε ότι υπάρχει ακόμα και σήμερα στην ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, σχετικά με τις πρόσφατες δηλώσεις του Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τζωρτζ 6 Αθήνα Διόρθωση κειμένων: Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης Εξώφυλλο: Π. Καπετανίδης (Κολάζ σε σκίτσο Κωνσταντίνου Κουτσουμπλή) ΕΚΔΟΤΗΣ: Πάνος Β. Καπετανίδης Τηλέφωνο: πρεσβευτή της Τουρκίας γύρω από το θέμα της πατρότητας του Καραγκιόζη, έτσι όπως δημοσιεύτηκαν στην κυριακάτικη εφημερίδα «Πρώτο Θέμα», την Κυριακή 13 Ιουλίου Φρονούμε ότι το ζήτημα αυτό δεν είναι καθόλου αθώο, όπως (δυστυχώς) ακούγεται από 2

3 ορισμένες πλευρές, ούτε γράφτηκε «λόγω θέρους», για να γεμίσουν οι εφημερίδες τις στήλες τους. Οι γείτονές μας είναι φανερό ότι αναπτύσσουν μια πολυμέτωπη πολιτική, στοχεύοντας στη δημιουργία «γκρίζων ζωνών», απέναντι σε οποιοδήποτε ευαίσθητο τομέα θεωρούν ευάλωτο, από τις ελληνικές ακτές, μέχρι και τις τέχνες. Την ίδια στιγμή, από το Υπουργείο Πολιτισμού και την Εθνική Επιτροπή της Ουνέσκο, παρατηρείται έλλειψη ενημέρωσης και δυστοκία κινήσεων. Οφείλουμε, λοιπόν, ως Σωματείο, να αναδείξουμε την ύψιστη σημασία του θέματος και την ανάγκη ανάληψης πρωτοβουλιών από την ελληνική πολιτική ηγεσία. Οι Τούρκοι διεκδικούν την πατρότητα ενός ήρωα, του Καραγκιόζη, ο οποίος είναι γέννημα-θρέμμα όλων των λαών της πολυεθνικής οθωμανικής και (κατ επέκταση) της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η εθνικοποίηση του Καραγκιόζη, μετά τη δημιουργία των εθνικών κρατών (της Ελλάδας μετά το 1830 και της Τουρκίας μετά το 1923), δεν μπορεί να αναιρέσει τον οικουμενικό χαρακτήρα του και την πολυεθνική ταυτότητα που απέκτησε, ως γέννημα των μεγάλων αυτοκρατοριών. Είμαστε, ως Σωματείο, στη διάθεσή σας να σας ενημερώσουμε ακόμα περισσότερο για το ζήτημα αυτό και να οπλίσουμε την ελληνική πλευρά με ατράνταχτα ιστορικά και καλλιτεχνικά επιχειρήματα, με σκοπό τη διαλεύκανση του ζητήματος της πατρότητας του Καραγκιόζη, αλλά και την ενίσχυση της άποψης ότι η τέχνη ενώνει τους λαούς. Αθήνα, Παρασκευή, 18 Ιουλίου 2014 Για το Παν. Σωμ. Θεάτρου Σκιών Ο Πρόεδρος Πάνος Καπετανίδης Ο Γεν. Γραμματέας Αργύρης Αθανασίου Τι προηγήθηκε Οι «διεκδικήσεις» της Τουρκίας έφτασαν στο Θέατρο Σκιών Ο πρεσβευτής της Άγκυρας προκαλεί: «Τουρκικής ιδιοκτησίας ο Καραγκιόζης!» Βασίλης Τσακίρογλου,15/07/2014 Με επιστολή του στο «ΘΕΜΑ», ο πρεσβευτής της Άγκυρας στην Αθήνα εγείρει ζήτημα σχετικά με την υπηκοότητα του Καραγκιόζη. Επικαλούμενος αποφάσεις διεθνών οργανισμών -τις οποίες ερμηνεύει με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο- αμφισβητεί εμμέσως το δικαίωμα των Ελλήνων στην πιο αγαπημένη φιγούρα της λαϊκής κουλτούρας μας. Με έκπληξη, ως προς τα επιχειρήματα που προβάλλει ο συντάκτης της, παρελήφθη η επιστολή που απέστειλε στο «ΘΕΜΑ» ο πρεσβευτής της Τουρκίας στην Αθήνα, Κερίμ Ουράς. Ο Τούρκος διπλωμάτης επαναφέρει το παλαιότερο ζήτημα της «ιδιοκτησίας», όπως αναφέρει ο ίδιος, του Καραγκιόζη. Ο κ. Ουράς εν περιλήψει ισχυρίζεται ότι ο Καραγκιόζης, ως φιγούρα του 3

4 Θεάτρου Σκιών, είναι κτήμα της τουρκικής κουλτούρας, κάτι που πιστοποιείται από διεθνείς οργανισμούς, όπως η UNESCO και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Παίρνοντας αφορμή από την αγγλόφωνη έκδοση του protothema. gr, και συγκεκριμένα από δημοσίευμα που αφορούσε στην προαναγγελία σχετικής έκθεσης στον Φλοίσβο, ο Τούρκος πρέσβης θέλησε να «διευκρινίσει» -κατά τη διατύπωσή του- τα περί της καταγωγής του Καραγκιόζη. Ακολουθεί η επιστολή που απέστειλε στο «ΘΕΜΑ» ο Τούρκος πρέσβης σε πιστή μετάφραση από το αγγλικό πρωτότυπο: «Πρεσβεία της Τουρκίας στην Αθήνα Ο Πρεσβευτής, 10 Ιουλίου 2014 Αγαπητέ κύριε Διευθυντά, Με αφορμή πρόσφατη ( ) ειδησεογραφική ανάρτηση στην αγγλόφωνη διαδικτυακή έκδοση της εφημερίδας σας σχετικά με μια έκθεση για τον Karagöz στην Αθήνα, η οποία αναφερόταν στον Καραγκιόζη σαν έναν χαρακτήρα του παραδοσιακού ελληνικού (σ.σ.: Θεάτρου Σκιών) διαχρονικά κωμικό και πολυμήχανο, θα ήθελα να κάνω μια διευκρίνιση σχετικά με την καταγωγή του. Γνωστό μέσω των βασικών του χαρακτήρων, του Karagöz και Hacivat, το Θέατρο Σκιών είναι μια δημοφιλής λαϊκή παράδοση της Τουρκίας. Έως τα τελευταία χρόνια, ήταν μια μορφή διασκέδασης που παρουσιαζόταν σε καφενεία, πάρκα και άλλους δημόσιους χώρους, τόσο σε ενήλικες όσο και σε παιδιά. Ο Karagöz ήταν ένα δημοφιλές είδος ψυχαγωγίας ιδιαίτερα κατά τον ιερό μήνα του Ραμαζανίου. Η παράδοση (σ.σ.: του Karagöz) ήταν επίσης σύνηθες μέρος των τελετών περιτομής για τα αγόρια. Σήμερα, οι παραστάσεις του Karagöz περιορίζονται κυρίως σε θέατρα, σχολεία και εμπορικά κέντρα σε μεγάλες πόλεις, όπου εξακολουθούν να προσελκύουν θεατές. Ο Karagöz, όπως πολλές άλλες τουρκικές παραδόσεις, υπήρξε επίσης δημοφιλής στην Ελλάδα και το ότι θεωρείται ένας ήρωας της λαϊκής παράδοσης θα πρέπει να συνιστά πηγή ικανοποίησης για όλους μας. Το γεγονός αυτό αποτελεί μάρτυρα των πολιτισμικών συγγενειών ανάμεσα στους λαούς της Τουρκίας και της Ελλάδας. 4

5 Ωστόσο, σε ό,τι αφορά την ιδιοκτησία του, είναι σαφές ότι ο Karagöz αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι του τουρκικού πολιτισμού. Οι βασικοί χαρακτήρες, Karagöz και Hacivat, φέρουν όλα τα γνωρίσματα και τα χρώματα του τουρκικού χιούμορ και των (σ.σ.: τουρκικών) κοινωνικών αξιών. Αυτό αποτελεί γεγονός, το οποίο έχει αναγνωριστεί με επίσημη απόφαση της UNESCO. Το 2009, η UNESCO κατοχύρωσε τον Karagöz ως μία μορφή του θεάτρου σκιών στην Τουρκία και τον καταχώρησε ως μία Αδιαμφισβήτητη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ανθρωπότητας από την Τουρκία. Επίσης, υπάρχει μια απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων επί του ζητήματος. Το Δικαστήριο ανέφερε σε απόφασή του (της , υπόθεση Νο.19331/05) σχετικά με την ιδιοκτησία του Karagöz ότι είναι δανεισμένος από τον τουρκικό πολιτισμό. Από την άλλη πλευρά, είμαι βέβαιος ότι ο τουρκικός χαρακτήρας του Karagöz πιθανότατα θα έβρισκε διασκεδαστικό το ότι είναι τόσο δημοφιλής στην Ελλάδα! Με τις καλύτερες των ευχών μου, Kerim Uras». Η τοποθέτηση Τασούλα Το «Πρώτο Θέμα» ζήτησε από τον υπουργό Πολιτισμού, κ. Κωνσταντίνο Τασούλα, να σχολιάσει την επιστολή του κ. Ουράς και να τοποθετηθεί επί των επιχειρημάτων που προβάλλει. Ο κ. Τασούλας, με το γνωστό φλέγμα του, τόνισε το «δικαίωμα» του Καραγκιόζη να δηλώνει Έλληνας. «Με αιφνιδιάζετε με το ερώτημά σας σχετικά με το εάν ο Καραγκιόζης ανήκει στην ελληνική ή την τουρκική παράδοση, όπως αιφνιδιάζομαι και από την άποψη της τουρκικής πλευράς», δήλωσε ο Έλληνας υπουργός Πολιτισμού. Και υπογράμμισε: «Εγώ ήξερα ότι ο Καραγκιόζης γίνεται συχνά Τούρκος με τον Χατζηαβάτη ή τον Μπάρμπα- Γιώργο ή με όσες κακουχίες τού επισωρεύει η μοίρα του. Ξέρω επίσης ότι η Ελλάδα έχει βγάλει πολλούς άξιους καραγκιοζοπαίχτες. Μάλιστα, στο Μαρούσι, υπάρχει και το περίφημο σχετικό μουσείο του Ευγένιου Σπαθάρη. Δεν έχω μελετήσει τα επιχειρήματα της τουρκικής πλευράς ή τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου που επικαλείται. Αυτό το παραδέχομαι. Ωστόσο, εάν κρίνω από το πόση χαρά, διασκέδαση και διδαχή έχει δώσει -και δίνει- ο Καραγκιόζης στα Ελληνόπουλα και πόσο απεικονίζει με το ιδιαίτερο χιούμορ του την ελληνική πραγματικότητα, αυτά και μόνο -εκτός απ όλα τα 5

6 άλλα- μου επιβάλλουν να τον θεωρήσω Έλληνα». Η προσεκτική ανάγνωση της επιστολής του και μια υποτυπώδης έρευνα στις διεθνείς συμβάσεις που επικαλείται ο κ. Ουράς προς επίρρωση της άποψής του περί τουρκικής «ιδιοκτησίας» του Καραγκιόζη, αποκαλύπτουν ότι ο πολυαγαπημένος ήρωας του Θεάτρου Σκιών διαθέτει οτιδήποτε άλλο εκτός από «αδιαμφισβήτητη» -και ακόμη λιγότερο αποκλειστική- τουρκική υπηκοότητα. Όπως δήλωσε στο «ΘΕΜΑ» η κυρία Καίτη Τζιτζικώστα, πρόεδρος της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής για την UNESCO, «το ότι η Τουρκία μπορεί να ενέγραψε τον Καραγκιόζη στη Σύμβαση για την Προστασία της Άϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, δεν σημαίνει επ ουδενί ότι ο Καραγκιόζης πέρασε σε κρατική ιδιοκτησία ή απέκτησε συγκεκριμένη καταγωγή. Η σύμβαση διέπεται από ένα πνεύμα ακριβώς αντίθετο από αυτό που επικαλείται ο κ. Ουράς: τα μνημεία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως ο Καραγκιόζης ή η μεσογειακή δίαιτα, ανήκουν στην ανθρωπότητα, όχι σε συγκεκριμένο κράτος. Άλλωστε η ιστορία του Καραγκιόζη έχει ξεκινήσει από την Ινδία, οπότε θα μπορούσε να τον διεκδικεί και αυτή ως δικό της». Με απλά λόγια, το συμπέρασμα είναι ότι, σε ό,τι αφορά την UNESCO τουλάχιστον, ο Καραγκιόζης μπορεί να ανήκει κάλλιστα -και απολύτως νόμιμα- σε πολλές λαϊκές παραδόσεις ταυτόχρονα, ασχέτως εάν η Τουρκία ή οποιαδήποτε άλλη χώρα έχει πάρει την πρωτοβουλία να τον καταχωρήσει στη Σύμβαση της UNESCO. Επομένως, ο Καραγκιόζης δεν αποτελεί διακύβευμα μεταξύ κρατών, ούτε αφήνει περιθώρια έγερσης απαιτήσεων περί ιδιοκτησίας, πνευματικών δικαιωμάτων κ.λπ.. Όσο δε για την υποτιθέμενη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, στην οποία παραπέμπει ο Τούρκος πρέσβης, πρόκειται για μια εντελώς άσχετη με το Θέατρο Σκιών υπόθεση. Το δικαστήριο, όντως, περιέλαβε τη φράση «ο Καραγκιόζης είναι δανεισμένος από τον τουρκικό πολιτισμό», πρόκειται όμως για μια αναφορά που έχει ως πραγματικό στόχο να ενημερώσει τους μη γνωρίζοντες ότι στην ελληνική καθομιλουμένη η λέξη «Καραγκιόζης» μπορεί και να χρησιμοποιηθεί ως απαξιωτικός χαρακτηρισμός. Το ότι ο κ. Ουράς επικαλείται τη συγκεκριμένη πρόταση εντελώς αποκομμένη από το συνολικό νόημα του κειμένου, τελικά αποδυναμώνει το επιχείρημά του υπέρ του «Τούρκου» Καραγκιόζη. Διαφύλαξη της ζώσας παράδοσης Διαφύλαξη της ζώσας παράδοσης Περαιτέρω ανάλυση για το ζήτημα της εθνικής πολιτογράφησης του Καραγκιόζη προσφέρει στο «ΘΕΜΑ» έμπειρο 6

7 στέλεχος του υπουργείου Πολιτισμού: «Η Σύμβαση για την Προστασία της Άϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO, 2003) αποσκοπεί στην ανάδειξη και τη διαφύλαξη της ζώσας παράδοσης των λαών, αλλά και κάθε κοινότητας ανθρώπων - όσο μικρή και αν είναι αυτή. Η εγγραφή ενός στοιχείου της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς σε έναν από τους καταλόγους της σύμβασης γίνεται μεν από ένα κράτοςμέλος της σύμβασης (εφόσον είναι διακρατική), αλλά το στοιχείο δεν αποκτά την ιθαγένεια του κράτουςμέλους που το πρότεινε. Η εγγραφή από ένα κράτος-μέλος σημαίνει απλώς ότι στο έδαφός του υπάρχουν κοινότητες ανθρώπων που προσδιορίζονται από αυτό το στοιχείο. Εξίσου πιθανό είναι να υπάρχουν κοινότητες ανθρώπων που ασκούν το ίδιο στοιχείο σε άλλο κράτος. Επίσης, επειδή η σύμβαση αφορά στοιχεία της ζώσας παράδοσης, τα οποία μεταλλάσσονται (εμπλουτίζονται ή αφομοιώνονται) μέσα στον χρόνο, η "αυθεντικότητα" ή η "γνησιότητα" μιας πολιτισμικής πρακτικής είναι έννοιες που δεν γίνονται ανεκτές από τη σύμβαση. Εξυπακούεται ότι ακόμη λιγότερο ανεκτή είναι η έννοια της καταγωγής μιας πολιτισμικής παράδοσης. Μάλιστα, εάν στον φάκελο που υπέβαλε η Τουρκία για την εγγραφή του Καραγκιόζη στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της σύμβασης υπήρχε αναφορά στη γνήσια τουρκική καταγωγή του στοιχείου, ο φάκελος θα είχε μετά βεβαιότητας απορριφθεί. Το Θέατρο Σκιών είναι μια πολιτισμική παράδοση της οποίας οι ρίζες χάνονται στον χρόνο. Πιθανολογείται η προέλευσή του από την Ινδία. Μέσα από ένα μεγάλο ταξίδι στον χρόνο και στον χώρο έγινε κομμάτι της ζώσας παράδοσης πολλών λαών στη Μεσόγειο: στην Τουρκία, στην Αίγυπτο και στην Ελλάδα ο Καραγκιόζης είναι ένα πολύ δημοφιλές είδος λαϊκού θεάτρου. Η πορεία του στην Ελλάδα έχει επίσης να επιδείξει μακρά πορεία μεταλλαγών τόσο στην παρέα του (που ενσωμάτωσε χαρακτηριστικούς τύπους της ελληνικής περιφέρειας όπως ο Επτανήσιος Νιόνιος, ή ο Ρουμελιώτης Μπαρμπαγιώργος) όσο και στο κοινό του, το οποίο από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα έγινε παιδικό και όχι προορισμένο μόνο για ενηλίκους, όπως ήταν έως τότε. Η UNESCO είναι ένας οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών, τα οποία δημιουργήθηκαν με σκοπό την προώθηση της παγκόσμιας ειρήνης. 7

8 Μέσα από τον πολιτισμό και την εκπαίδευση, αποσκοπεί στην προώθηση της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών. Η χρήση της σύμβασης για "δικαίωση" ενός λαού έναντι ενός άλλου είναι σαφώς ενάντια στο πνεύμα της». Κώστας Φάρος, 18/07/2014 Σχόλια Το Θέατρο Σκιών, όπως υποστηρίζουν νεότεροι μελετητές, ξεκίνησε από την Αρχαία Ελλάδα, όπου τελούνταν στο πλαίσιο των Ελευσινίων και Καβειρίων Μυστηρίων. Ο Μέγας Αλέξανδρος με τις κατακτήσεις του, στο πλαίσιο της προσπάθειας επέκτασης του κράτους του και μεταλαμπάδευσης των ελληνικών πολιτισμικών στοιχείων στην Ανατολή, χάρισε απλόχερα και το Θέατρο Σκιών στις περιοχές αυτές. Οι τσιγγάνοι, που ταξίδευαν συνέχεια, συνέβαλαν στην εξάπλωση του θεάματος στην Μικρά Ασία και την Αίγυπτο. Ένας Έλληνας, ο Ιωάννης Μπράχαλης παρακολούθησε το τούρκικο Θέατρο Σκιών, ένα θέατρο αισχρό στη γλώσσα και στο θέαμα και το έφερε στην Ελλάδα. Ωστόσο, ένας άλλος Έλληνας καραγκιοζοπαίχτης, ο Δημήτρης Σαρδούνης ή Μίμαρος αφαίρεσε όλα τα αισχρά στοιχεία του τούρκικου θεάματος (γυμνικές εμφανίσεις, αισχρολογίες, πρόστυχες χειρονομίες κτλ) και δημιούργησε το ελληνικό παραδοσιακό Θέατρο Σκιών, το οποίο δεν έχει καμία σχέση με το τούρκικο θέαμα. Αξίζει άλλωστε να επισημανθεί ότι ο αγαπημένος σε όλους μας Καραγκιόζης, δεν έχει σχέση με τον Καραγκιοζ του τούρκικου θεάματος που στο τούρκικο θέατρο αποτελεί πλούσιο αντίζηλο του Χατζιαμπάτ. Σε χαλεπούς καιρούς κρίνεται σκόπιμο, πριν προβούμε σε συμπεράσματα, να γνωρίζουμε ιστορία. Το Θέατρο Σκιών ξεκίνησε από την Αρχαία Ελλάδα και επέστρεψε στην γενέτειρά του. Αμφισβητήσεις ιστορίας και πολιτισμού πρέπει να θεμελιώνονται σε βαθιές έρευνες και μελέτες και όχι σε αποσπασματικά κεφάλαια της ιστορίας που εξυπηρετούν συμφέροντα και σκοπιμότητες των κρατών. Ως Έλληνες, από την άλλη, πρέπει να δείχνουμε 8

9 σεβασμό στη φιγούρα που αντιπροσωπεύει τον ιδανικό τύπο του φτωχού Έλληνα, του τόσο φτωχού που έχει πια απαρνηθεί κάθε ιδιωτική φροντίδα κι έχει εξυψωθεί σε εύθυμη φιλοσοφική θεώρηση της ζωής. Δημήτρης, 17/07/2014 Δημήτρης, 17/07/2014 Μα αφού είναι όπως είναι και οι ντολμάδες και τα γεμιστά κλπ κλπ.. Το Θέατρο Σκιών ξεκίνησε στην Ασία... στην Ινδία. Από εκεί, επεκτάθηκε τόσο ανατολικότερα (στην Ινδονησία) όσο και δυτικότερα (Πακιστάν, Αφγανιστάν και Ιράν). Από εκεί, το υιοθετήσανε οι Τούρκοι, οι οποίοι το μεταφέρανε πιο δυτικά (μαζί με το ρύζι που ήταν άγνωστο στους αρχαίους Έλληνες). Το Θέατρο Σκιών ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΚΑΘΑΡΑ ΑΣΙΑΤΙΚΌ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΚΑΜΙΑ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΈΛΛΗΝΕΣ ΠΟΥ Ο,ΤΙ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΒΛΕΠΟΥΝ (από Θέατρο Σκιών ως τον τουρκικο/αραβικό καφέ που τον βαφτίσανε "ελληνικό", τρομάρα τους, και τα ανατολίτικα σκυλάδικα τραγούδια και αμανέδες) τα βαφτίζουν "ΕΛΛΗΝΙΚΑ". Ούτε ο Καραγκιόζης, ούτε τα γεμιστά, ούτε οι ντολμάδες, ούτε ο "ελληνικός" καφές ούτε να "ελληνάδικα" τραγούδια και τα τσιφτετέλια είναι Ελληνικά. πάρτε το χαμπάρι κάποιοι και σταματήστε να χτυπιέστε από τσαντίλα που πάνε να αμφισβητήσουν τον εκτουρκισμό σας που με αφέλεια και ασχετοσύνη τον θεωρούσατε ως κάτι "ελληνικό". Και χρησιμοποιήστε αυτό το ρημάδι το περιοχόμενο στο κρανίο σας, που λέγεται "εγκέφαλός": Σας ακούγεται ελληνική η λέξη "Καραγκιόζης" ή η λέξη "ντολμάς". Πού υπάρχουν σε ελληνικό αρχαίο λεξιλόγιο, ε; Καρα-γκιοζ στα τουρκια σημαίνει "μαυρο-μάτης), Επίσης, ο συμπαθής Καραγκιόζης έχει 100% ανατολίτικα (ταταρικά-κουρδικά) χαρακτηριστικά προσώπου που αποδεικνύει ότι και τη φιγούρα του έχουμε κλέψει και ούτε καν τόσες δεκαετίες δεν αξιωθήκαμε να την κάνουμε να μοιάζει Ελληνική και να μην φορά τη ρημάδα κουρδική βράκα). Όσο για τον ντολμά, βγαίνει από το τουρκικό dolmus που σημαίνει "γεμάτος". Άντε σταματήστε να τσιρίζετε και μάθετε κάποιοι να είστε Έλληνες και να βγάλετε από πάνω σας ό,τι τουρκικό, στο όποιο, είτε έχετε εθιστεί, είτε έχετε μέσα από την άγνοιά σας νομίσει ότι είναι "ελληνικό". Καλά, λοιπόν, λέει ο Τούρκος. Όπως οι Σκοπιανοί θέλουν να κλέψουν τον Μέγα Αλέξανδρο, εμείς κλέβουμε τουρκικά πολιτισμικά στοιχεία και το θεωρούμε και δικαίωμά μας. Δεν είμαστε λοιπόν υποκριτές; 9

10 «ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΗΣ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΟΠΑΙΚΤΗΣ 13 ΕΤΩΝ» Με λένε Νίκο Αργυρόπουλο και είμαι 13 ετών. Η πρώτη φορά που είδα Καραγκιόζη, ήταν όταν ήμουν περίπου 4 ετών, στο κανάλι High Tv. Ένα χρόνο αργότερα, ο παππούς μου, ο Νίκος, με πήγε στο Θέατρο Σκιών του Σπυρόπουλου. Αυτή υπήρξε η πρώτη μου επαφή με τον Καραγκιόζη και γενικότερα με το Θέατρο Σκιών, από κοντά. Πρέπει να ομολογήσω ότι παρακολούθησα και άλλες παραστάσεις του Σπυρόπουλου, οι οποίες με ενθουσίασαν ιδιαιτέρως! Όσον αφορά την ιστορία του Καραγκιόζη, την έμαθα, μέσα από τα βιβλία του αείμνηστου Ευγένιου Σπαθάρη, τα οποία εκδόθηκαν μετά από το θάνατό του. Διάβασα τον τούρκικο μύθο, ότι ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης ήταν χτίστες στο σαράι του Πασά. Ο Καραγκιόζης συνήθιζε να λέει συνέχεια αστεία, με αποτέλεσμα να καθυστερεί συνεχώς την κατασκευή του σαραγιού. Έτσι, ο Πασάς σκότωσε τον Καραγκιόζη. Το καλοκαίρι του 2009, γνώρισα το μεγάλο καραγκιοζοπαίχτη Μίμη Μάνο, σε μια παράστασή του στην Κορώνη Μεσσηνίας. Τον επόμενο χρόνο, ξαναήρθε ο Μίμης Μάνος και επειδή ήμουν από τους πρώτους θεατές, μου είπε: «Εσύ έλα μέσα, να με βοηθήσεις με την παράσταση». Έτσι, σε κάθε παράστασή του, γινόμουν βοηθός του! Εκτός από τον Μίμη Μάνο, είχα την τύχη να βοηθήσω και το θίασο του Αθανασίου, μαθαίνοντας πολλά μυστικά για την τέχνη του Καραγκιόζη. Την περίοδο , έφτιαξα και δικά μου έργα, τα οποία ανυπομονώ να παρουσιάσω στο ευρύ κοινό. Π.χ., «Ο Καραγκιόζης και η Αγλαΐα», «Στις διακοπές, οι πολιτικοί πάνε σχολείο», «Ο Καραγκιόζης μαστιχοποιός» κ.ά. και κάπως έτσι, ξεκίνησε το ταξίδι μου στο μαγευτικό κόσμο του Καραγκιόζη. Τέλος, έχω αποκτήσει κοινό, καθώς παίζω παραστάσεις σε παιδιά, στους γονείς τους και στους φίλους μου. 10

11 T ου Κωνσταντίνου ν τ ν Κουγιουμτζή ο υ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ, ΩΣ ΤΕΚΝΟ ΤΟΥ ΚΑΘ ΗΜΑΣ ΤΡΟΠΟΥ Ο Ο Καραγκιόζης είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της λαϊκής κουλτούρας. Είναι ένα θέατρο που κουβαλά μέσα του, όλα εκείνα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον ελληνικό πολιτισμό. Η σχέση του με τις άλλες μορφές έκφρασης του καθ ημάς τρόπου, είναι μεγάλη και φυσικά σαν θέατρο που είναι, εξαρτάται από αυτές, σε πολύ μεγάλο βαθμό. Η εικαστική γλώσσα τού καθ ημάς τρόπου είναι μια γλώσσα που την καταλαβαίνει ο Έλληνας και φυσικό είναι αυτήν τη γλώσσα να τη χρησιμοποίησαν οι μεγάλοι μάστορες του λαϊκού θεάτρου, που ήταν και αυτοί μέλη μιας κοινότητας, που μιλούσε αυτή τη γλώσσα. Η ζωγραφική, η μουσική και ο τρόπος έκφρασης του λόγου στο Θέατρο Σκιών, είχαν μια φυσική σχέση με τον καθ ημάς τρόπο. Οι τεχνίτες, δηλαδή, δεν σκέφτηκαν ποτέ να κάνουν κάτι άλλο στο θέατρό τους, παρά να μιλήσουν με τη γλώσσα που γνώριζαν και που μόνο με αυτή, θα μπορούσαν να κοινωνήσουν το έργο τους στους θεατές. Η ζωγραφική στο Θέατρο Σκιών έχει την ίδια λογική αναφοράς στο θεατή με τη ζωγραφική που είναι ιστορημένες οι εικόνες στις εκκλησιές μας, με τις οποίες είχαν επαφή και οι σκιοπαίχτες. Και στο Θέατρο Σκιών, ο θεατής είναι μπροστά από τα όσα συμβαίνουν στο πανί, όπως και ο προσκυνητής σε μια εικόνα. Με στόχο την παροντοποίηση των δρώμενων στο χωροχρόνο των θεατών, στη ζωγραφική του Θεάτρου Σκιών έχουμε την έλλειψη βάθους, δηλαδή την έλλειψη προοπτικής προς τα πίσω (και είναι ένα πολύ σοβαρό λάθος των σύγχρονων παιχτών, που προσπαθούν να ζωγραφίζουν με προοπτική προς τα μέσα, δημιουργώντας χώρο) και τη ζωγραφική σε δύο διαστάσεις ύψους και πλάτους, αλλά και σε μια τρίτη διάσταση 11

12 που, όμως, δεν είναι με προοπτική προς τα μέσα (προς το βάθος), αλλά προς τα μπροστά (προς το θεατή). Αυτό συμβαίνει ειδικά στις «σκαλιστές» ασπρόμαυρες φιγούρες, λόγω του φωτός που είναι πίσω από αυτές και τις σπρώχνει προς τα μπροστά, προς το θεατή. Βέβαια, το σχέδιο είναι προφίλ, σε αντίθεση με τη βυζαντινή ζωγραφική, που η θέση προφίλ δεν είναι κάτι που συνηθίζουν οι ζωγράφοι, αλλά αυτό οφείλεται, μάλλον, σε τεχνικούς λόγους και κυρίως στην ανάγκη που υπήρχε, να κάνουν μια μορφή που να είναι ευδιάκριτη στο θεατή, μέσα από μια σκιά. Και σίγουρα, η θέση προφίλ προσφέρεται, ειδικά στην περίπτωση που έχουμε ασπρόμαυρες φιγούρες από αδιαφανή υλικά, όπως το χαρτόνι, που για να φανούν οι λεπτομέρειες, πρέπει να σκαλιστούν με κοπίδια, αφαιρώντας από το χαρτόνι τα πολύ βασικά χαρακτηριστικά, όπως τα μάτια, το μουστάκι κλπ.. Η ζωγραφική των κτηρίων και των αντικειμένων ακολουθεί τη λογική της βυζαντινής ζωγραφικής, ειδικά από τη στιγμή που όλα αυτά «πατούν» επάνω στην ίδια ευθεία της γραμμής εδάφους. Αναγκαστικά από τη στιγμή που δεν μπορούν να αναπτυχθούν προς τα πίσω, ακολουθούν το βασικό κανόνα της «σχετικής» προοπτικής της βυζαντινής ζωγραφικής, ζωγραφίζοντας ό,τι είναι πίσω, ψηλά, και ό,τι είναι μπροστά, χαμηλά. Έτσι λοιπόν, το τραπέζι που γράφει ο Καραγκιόζης γραμματικός, πατά και με τα τέσσερα πόδια του, στην ίδια γραμμή εδάφους και ο θεατής βλέπει ολόκληρη την επάνω επιφάνεια του τραπεζιού, το οποίο μοιάζει να «γέρνει» προς αυτόν. Η αίσθηση του χώρου πάλι έχει πολλές ομοιότητες, με τον τρόπο που οι βυζαντινοί ζωγράφοι αντιλαμβάνονται τη ροή της κίνησης. Έτσι, ο Καραγκιόζης, ως πρωταγωνιστής του Θεάτρου Σκιών, έχει το σπίτι του (καλύβα), πάντοτε, αριστερά του θεατή, ενώ από την άλλη, το σαράι του Πασά βρίσκεται, πάντοτε, δεξιά του θεατή. Αυτό δεν 12

13 γίνεται για κανέναν άλλο λόγο, παρά μόνο γιατί η αίσθηση τού έρχομαι από-προς, στον καθ ημάς πολιτισμό, είναι από τα αριστερά προς τα δεξιά, όπως γραφούμε και διαβάζουμε (ανάλογη είναι η κίνηση και στον τρόπο που χορεύουμε στον πολιτισμό μας). Με παρόμοιο τρόπο, μια βυζαντινή εικόνα τοποθετεί τη δράση, με αναφορά στην αίσθηση τού θεατή, όπως, για παράδειγμα, στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, όπου ο Άγγελος έρχεται, από αριστερά προς τα δεξιά, να φέρει το μήνυμα της ενανθρώπησης του Θεού-Λόγου στην Παναγία. Ο τρόπος εκφοράς του λόγου και κυρίως ο ρυθμός που χρησιμοποιούν οι καλλιτέχνες του Θεάτρου Σκιών, έχει πολλά κοινά με τον τρόπο ανάγνωσης των κειμένων, στη διάρκεια των εκκλησιαστικών ακολουθιών. Η δράση στο Θέατρο Σκιών δεν μπορεί να είναι πολύ έντονη, γιατί έχει όρια στον τρόπο που αυτή θα κοινωνήσει με την αίσθηση του θεατή, και αυτό είναι φυσικό, αφού και τα μέσα που χρησιμοποιεί ο σκιοπαίχτης, για να φανερώσει τη δράση, έχουν τα όρια που επιβάλει το τεντωμένο πανάκι, που είναι ανάμεσα στις φιγούρες (πρωταγωνιστές) και στο θεατή. Έτσι, ο τρόπος εκφοράς του λόγου είναι πολύ σημαντικός και πρέπει να έχει τη δυνατότητα να ενώνει το κοινό, ως προς αυτό και με αυτό που βλέπει, ώστε να μην υπάρχει διάσπαση. Κάτι ανάλογο γίνεται στις εκκλησιαστικές ακολουθίες, με τη μουσική, η οποία, ως λειτουργική τέχνη που είναι, έχει ως στόχο, χρησιμοποιώντας το ρυθμό, να ενώσει τα μέλη της κοινότητας, σε ένα σώμα, χωρίς να υπάρχει διάσπαση. Αυτό προσπαθεί να πετύχει και ο καραγκιοζοπαίχτης, που δεν βλέπει το κοινό του (αφού, ανάμεσά τους, υπάρχει το πανί), με τον τρόπο που χρησιμοποιεί το ρυθμό στην εκφορά του λόγου. Προσπαθεί να μην δημιουργήσει διάσπαση και να συντονίσει το κοινό του, με αυτό που κάθε φορά παρουσιάζει. Έτσι, κάθε παράσταση είναι μια ακολουθία, που το κοινό συμμετέχει στα δρώμενα και ακολουθεί, συμπάσχει και γίνεται μέτοχος του δράματος! Συνεχίζεται Ο μοναδικός οικονομικός πόρος του Σωματείου μας είναι οι συνδρομές των μελών Γίνε μέλος του Σωματείου, κάνοντας ν ηλεκτρονική κ αίτηση η στο: : 13

14 «Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ» (ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΩΣ ΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ) του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που σχετίζονται με το θέμα της καταγωγής και της εξέλιξης του Καραγκιόζη, ως φιγούρα της τέχνης του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών, είναι και η εμφάνισή του και, κατ επέκταση, η ιδιαίτερη ενδυμασία του. Η ασχήμια του Καραγκιόζη και τα ειδικότερα χαρακτηριστικά αυτής της ασχήμιας (μεγάλο κεφάλι, αστεία μύτη, καμπούρα, μακρύ χέρι κτλ.), παραπέμπουν, σε γενικές γραμμές, στην ασχήμια των κωμικών τύπων, από τα βάθη της αρχαιότητας μέχρι και σήμερα. Οι αιτίες αυτής της ασχήμιας έχουνε ένα διττό χαρακτήρα: αφενός έχουν συμβολικό χαρακτήρα, για να συμβολίσουν την πανάρχαια κοινωνική προέλευση των ταπεινών κωμικών ηθοποιών από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, και αφετέρου έχουν πρακτικό χαρακτήρα, διότι όσο πιο άσχημος είναι ένας ήρωας, τόσο πιο πολύ γέλιο βγάζει. Οι παραπάνω αρχές μπορούν εύκολα να συγκεκριμενοποιηθούν, μέσα από εύγλωττα θεατρικά παραδείγματα, που παραπέμπουν και στο σήμερα: Ως προς το συμβολικό τους χαρακτήρα, παρατηρούμε ότι στην αρχαία τραγωδία, οι πρωταγωνιστές ήταν, ανέκαθεν, πρόσωπα από τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις, όπως (για παράδειγμα) βασιλείς κτλ., ενώ αντιθέτως, στις κωμωδίες, οι κωμικοί ήρωες ήταν απλοί άνθρωποι, δούλοι και άτομα ξεπεσμένα ή κατώτερων κοινωνικών τάξεων. Ως προς τον πρακτικό τους χαρακτήρα, βλέπουμε (και σήμερα) ότι οι κωμικοί πρωταγωνιστές του θεάτρου και του κινηματογράφου (π.χ., Βέγγος, Αυλωνίτης, Σταυρίδης, Φωτόπουλος, Γκιωνάκης κτλ.) είναι άσχημοι, για να βγάζουν γέλιο άμα τη εμφανίσει, σε αντίθεση (για παράδειγμα) με τους λεγόμενους ζενπρεμιέ (π.χ., Μπάρκουλης, Αλεξανδράκης κτλ.), που δεν είναι κωμικοί, αλλά διακρίνονται για το όμορφο παρουσιαστικό τους. Ειδικότερα, μάλιστα, ο μίμος, ως ο βασικός πρόγονος του Karagöz και του Καραγκιόζη, διακρίνεται εξίσου για την έντονη ασχήμια ηητου, όπως αποδεικνύεται, πολύ εύγλωττα, από την Μίμοι 14

15 όψη των ρωμαϊκών και των βυζαντινών μίμων, οι οποίοι είναι άσχημοι, φαλακροί, καμπούρηδες και μακρυχέρηδες. Επιπροσθέτως, είναι ξυπόλυτοι και συνήθως δεν φοράνε καλά ρούχα. Στο σημείο αυτό, διαφαίνεται και μια πρώτη σημαντική διαφορά ανάμεσα Στο κέντρο-ο μίμος από ανάγλυφη παράσταση του 6ου αιώνα στον Οθωμανό μ. Χ. από το ελεφάντινο υπατικό δίπτυχο του Αρεοβίδνου Karagöz και τον (Ελβετικό μουσείο, Ζυρίχη). Είναι εμφανής η ομοιότητα του Καραγκιόζη: μίμου με τον καμπούρη και μακρυχέρη Καραγκιόζη Ο Karagöz φορά καπέλο, καλά ρούχα και παπούτσια, σε αντίθεση με τον νεοελληνικό Καραγκιόζη, που εμφανίζεται χωρίς καπέλο, χωρίς παπούτσια και με φθαρμένα ρούχα. Η ξυπολυσιά του Καραγκιόζη και, γενικότερα, η ενδυμασία του φαίνεται να παραπέμπουν στην εμφάνιση του μίμου. Όμως, εν προκειμένω, προσπαθώντας να ανιχνεύσουμε τη σημασία της εμφάνισης του Καραγκιόζη, το κέντρο βάρους δεν έγκειται τόσο στη σύνδεσή του με το μίμο (ενδυματολογικά), όσο στο κοινωνικό νόημα που απόκτησε ο Καραγκιόζης, μέσα από την ενδυμασία του, αλλά και μέσα από τον κοινωνικό συμβολισμό της παράγκας του, σε αντίθεση με τον καλοντυμένο Οθωμανό ομόλογό του, που δεν ζει σε παράγκα. Στην πορεία των αιώνων, ο Καραγκιόζης παρέμενε, σταθερά, ένας άσχημος ήρωας, με αστεία μύτη, μεγάλο κεφάλι, καμπούρα και μακρύ χέρι. Αυτά τα χαρακτηριστικά δεν άλλαζαν και δεν μπορούν να αλλάξουν ποτέ, όπως και η μονίμως φτωχική νεοελληνική ενδυμασία του. Ωστόσο, κάθε καραγκιοζοπαίχτης έχει το δικό του Καραγκιόζη, που μπορεί και να διαφέρει (μέσα στην ομοιότητά του) από την αντίστοιχη φιγούρα ενός άλλου καραγκιοζοπαίχτη και ούτω καθεξής, καθώς ο κάθε Καραγκιόζης δεν παύει να είναι η προέκταση του κάθε καραγκιοζοπαίχτη. Άλλος είναι, για παράδειγμα, ο Καραγκιόζης του Βάγγου, άλλος του Σπαθάρη και άλλος του Μάνθου Αθηναίου, και όμως τόσο όμοιοι και οι τρεις τους. Ένα σημαντικό ζήτημα, πάντως, που είναι επιδεκτικό ιδιαίτερου ιστορικού ενδιαφέροντος για τον Καραγκιόζη, είναι αυτό της βράκας και των παντελονιών του. Η βράκα, με τα γυμνά πόδια του ξυπόλυτου ήρωα, σε γενικές γραμμές, θεωρείται προέκταση του Οθωμανού Karagöz, ενώ τα παντελόνια, που καλύπτουν τα τριχωτά πόδια, θεωρούνται προέκταση του Ηπειρώτη Καραγκιόζη. Στο ζήτημα αυτό, καίρια μπορεί να θεωρηθεί η εικαστική περιγραφή του Σωτήρη Σπαθάρη για 15

16 Από την Αυτοβιογραφία του Σωτήρη Σπαθάρη, εκδ. Οδυσσέας, σελίδα 160 τις πρώτες φιγούρες του Καραγκιόζη από τους τέσσερις γενάρχες του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών (Μπράχαλη, Μίμαρου, Ρούλια και Μέμου). Όπως ισχυρίζεται, εξάλλου, ο ίδιος ο Σωτήρης Σπαθάρης, στα «Απομνημονεύματά» του, είχε προλάβει να δει τόσο τον Μπράχαλη, όσο και τον Μίμαρο, κατά τη διάρκεια των παραστάσεών τους, κάτι που, προφανώς, ίσχυε και για τους Ρούλια και Μέμο, οι οποίοι ζούσαν και δρούσαν, κατά τη συγκεκριμένη ίδια περίοδο και στον ίδιο χώρο, δηλαδή στην Αθήνα («Αυτοβιογραφία και η Τέχνη του Καραγκιόζη», εκδ. Άγρα, Αθήνα 1992, σ ): «Ένα βραδάκι, ( ) πήγαμε με τ άλλα παιδιά της γειτονιάς μου, σ έναν Καραγκιόζη που έπαιζε εκεί κοντά μας, απ όξω απ το καφενείο του Κατσαπρίνη, πιο κάτω απ το Μεταξουργείο, εκεί που είναι τα σίδερα των Σιδηροδρόμων Λαρίσης και Πελοποννήσου, την τότε οδό Αναπαύσεως. Αυτός ο καραγκιοζοπαίχτης, καθώς λέγανε, ήτανε ο Γιάννης Μπράχαλης, που είχε έρθει από την Τουρκία (sic). Όταν εζήταγε από τον κόσμο με το δίσκο, εγώ τον είδα. Τα μαλλιά του ήτανε πολύ κατσαρά, εφέρνανε βόλτα σαν δαχτυλίδια. Έπαιξε μια βδομάδα και μετά έφυγε. ( ) Τον άλλο χρόνο, με κάτι γειτονόπουλα, πήγαμε σ έναν άλλον Καραγκιόζη, που έπαιζε στην οδό Πατησίων, στο θέατρο Αθήναιο. Το εισιτήριο ήτανε 25 λεπτά οι μεγάλοι και 15 οι μικροί. Το δικό μου εισιτήριο το πληρώνανε οι φίλοι μου, γιατί ξέρανε πως ήμουνα φτωχόπαιδο. Η παράσταση που είδαμε, ήτανε Το Στοιχειωμένο Δέντρο. Όλος ο κόσμος βαρούσε πολλές φορές παλαμάκια και φώναζε: Μπράβο, Μίμαρε. Όπως έμαθα, αυτός ήτανε ο Μίμαρος, που είχε έρθει από την πατρίδα του την Πάτρα. Όλος ο κόσμος τον αγαπούσε και θαύμαζε την τέχνη του». Ο προφορικός χαρακτήρας των αφηγήσεων του Σπαθάρη μπορεί, ίσως, να ελέγχεται ως προς την ιστορική του εγκυρότητα, αλλά δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ως προς την αισθητική του αξιοπιστία, από τη στιγμή, μάλιστα, που ο Σπαθάρης 16

17 διασώζει (μέσα από τα μελανόμορφα σκίτσα του) τον Καραγκιόζη του Μπράχαλη, του Μίμαρου, του Ρούλια και του Μέμου. Πρόκειται για τον ίδιο άσχημο ήρωα, δηλαδή για τον Καραγκιόζη, με το μεγάλο κεφάλι, την αστεία μύτη, την καμπούρα και το μακρύ χέρι, ο οποίος όμως (και τις τέσσερις φορές) δείχνει και κάπως διαφορετικός (σ. 167). Ειδικότερα, επίσης, ως προς την ενδυμασία τους: Από τον ακατέργαστο-πρωτόλειο Karagöz του Μπράχαλη, κρατάμε την οθωμανικών καταβολών βράκα του. Από τον Καραγκιόζη του Ρούλια, κρατάμε το ηπειρώτικης προέλευσης παντελόνι του. Και δεν είναι διόλου τυχαίο ότι ο μεν Μπράχαλης είχε ανδρωθεί, καλλιτεχνικά, στην Πόλη των οθωμανικών μπερντέδων, ο δε Ρούλιας είχε θητεύσει σε Ηπειρώτες καραγκιοζοπαίχτες, που είχαν καλλιτεχνικές ρίζες από τα Γιάννενα, κάτι που επιβεβαιώνει και τους ακόλουθους ισχυρισμούς του Μίμη Μόλλα. Στον ίδιο τον Μίμαρο, επίσης, αποδίδεται (από άλλους ερευνητές) και ο εξελιγμένος αισθητικά Καραγκιόζης του Μέμου, χωρίς το μούσι, αλλά με τη βράκα, αν και ο Μόλλας ισχυρίζεται πως ο Μίμαρος χρησιμοποιούσε και τον μη βρακοφόρο Καραγκιόζη με τα ηπειρώτικα παντελόνια. Ο Καραγκιόζης του Μίμαρου φέρεται να έχει μούσι και βράκα, δηλαδή στοιχεία που χαρακτηρίζουν και τον Οθωμανό Karagöz. Όμως, σύμφωνα με τα μελανόμορφα σκίτσα από το βιβλίο του Τζούλιο Καΐμη, («Καραγκιόζης ή η αρχαία κωμωδία στην ψυχή του Θεάτρου Σκιών», εκδ. Γαβριηλίδη, Αθήνα 1990, σ. 157, 169), με παρόμοιο Καραγκιόζη, φέρεται να έπαιζαν ο Βουτσινάς (μαθητής του Μίμαρου) και ο Πάγκαλος (εκπρόσωπος του οθωμανικού μπερντέ στην Πάτρα). Άρα είναι λογικό ο Μίμαρος, κατέχοντας τον οθωμανικό μπερντέ, να έπαιζε με γενειοφόρο-βρακοφόρο Καραγκιόζη, έχοντας όμως εξελίξει και την άλλη μορφή του (με παντελόνια ή χωρίς γένια), όπως γράφει ο Μόλλας, κατά τον οποίο, η φιγούρα με το παντελόνι προέρχεται από την ηπειρώτικη σχολή, ενώ η φιγούρα με τη βράκα από τον Οθωμανό Karagöz («Ο Καραγκιόζης μας: Ελληνικό Θέατρο Σκιών», εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2002, σ. 121): «Προσπαθώντας ο κάθε καραγκιοζοπαίχτης να προσωποποιήσεινα εκφράσει- όλα αυτά ή όσα από αυτά ένιωθε, διαμόρφωνε ανάλογα τη φιγούρα του Καραγκιόζη. Βασικά έχουμε δυο τύπους φιγούρας που ναι επηρεασμένοι απ τη σχολή που προέρχεται ο κάθε τεχνίτης. Όταν ακολουθεί τον Καραγκιόζμπερντέ (ενν. τον μπερντέ με τις οθωμανικές καταβολές), φτιάχνει το μούτρο του Καραγκιόζη του με σιμή μύτη και με μεγάλο θεληματικό πηγούνι, το στόμα κλειστό με γκριμάτσα επιμονής. 17

18 Της Ηπειρώτικης Σχολής, πάλι, τον φτιάχνουν με μεγάλη γρυπή μύτη- δείγμα ευφυΐας και παλικαριάς- και με χαμογελαστά ανοιχτό μεγάλο στόμα. Και στις δύο περιπτώσεις, είναι καμπούρης και το μεγάλο του έξυπνο μάτι δεσπόζει της κεφάλας του. Άλλη διαφορά είναι πως του Καραγκιόζ-μπερντέ (ενν. του μπερντέ με τις οθωμανικές καταβολές) φοράει βράκα, του Ηπειρώτικου φοράει πανταλόνια. Το περίεργο είναι πως αφού απ τις δύο αυτές σχολές έχει πια ανδρωθεί ο νεοελληνικός Καραγκιόζης, οι τεχνίτες του εξακολουθούνε κι επιμένουν στη φόρμα της σχολής που προέρχονται, στη φιγούρα του Καραγκιόζη. Πολλές κουβέντες έγιναν για το ποιος είναι ο πιο σωστός. Εμείς λέμε πως είναι τα πανταλόνια σωστά- μια κι ανήκουμε στην Ηπειρώτικη Σχολή, όπως είπαμε- γιατί αφού ο Καραγκιόζης ντύνεται με τα αποφόρια, πώς είναι δυνατό να φοράει διαφορετικά ρούχα από το περιβάλλον του; Μα το περιβάλλον του είναι Τουρκοκρατία! Κακώς! Η Τουρκοκρατία είναι εννοιολογία επιβίωσης του χτες, ενώ αυτός είναι το σήμερα. Χώρια απ αυτό, κι ο Γενάρχης του Μίμαρος είχε τον Καραγκιόζη του με πανταλόνια και γρυπή μύτη». 90 χρόνια από την ίδρυσή του Σωματείου To 2015, το Σωματείο μας θα γιορτάσει τα 90 χρόνια από την ίδρυση τού. Το 1995, είχαμε γιορτάσει τα 70 χρόνια, με την συνεργασία των ΕΛΤΑ και την έκδοση τεσσάρων γραμματοσήμων και της αναμνηστικής σφραγίδας 1ης κυκλοφορίας. Επίσης με την έκδοση τηλεκαρτών σε συνεργασία με τον ΟΤΕ, καθώς και την γιορτή για την γυναίκα του καραγκιοζοπαίχτη. Καλούμε τα μέλη και τους φίλους μας να μας προτείνουν (εφικτούς) πρωτότυπους τρόπους γι αυτόν τον γιορτασμό. 18

19 Τα Εισαγωγικά κείμενα του Γιάννη Χατζή για την εκπομπή «Καραγκιόζης», που προβλήθηκε, στην τηλεόραση (ΕΤ-2), την τηλεοπτική σεζόν Παραγωγή: Τηλεοπτικές παραγωγές Θεάτρου Σκιών Ε.Π.Ε., Πάνος Καπετανίδης-Ευάγγελος Κορφιάτης Η Αφίσα του Καραγκιόζη Χαρτί του μέτρου, ώχρες της δεκάρας, λαϊκή διαίσθηση και μπόλικο μεράκι, χρειαζόταν ο καραγκιοζοπαίχτης, για να φιλοτεχνήσει το «πρόγραμμα», όπως το λέγαμε, του έργου, που ο μπερντές θα είχε την τιμή να παρουσιάσει στο «αξιότιμο» κοινό. Κάτι σαν αφίσα ήταν το πρόγραμμα, που τελαρωμένη φιγουράριζε στην είσοδο της μάντρας, ή σε χώρους ανθρωπομάζωξης, προαναγγέλλοντας τη βραδινή παράσταση. Τρέχαμε, τότε, μικρά παιδιά, στο πάρκο και είχαμε μια αγωνία για το τι θα βλέπαμε το βράδυ, που αντικατοπτριζόταν στα μάτια μας, που γούρλωναν από τις εντυπωσιακές σκηνές του προγράμματος. Στις σκηνές αυτές, που θύμιζαν εικόνες της εκκλησιάς, το ρεαλιστικό πήγαινε παρέα με το φανταστικό, σε μια αρμονία χρωμάτων, που ταίριαζε στις δυο διαστάσεις και την ποίηση του μπερντέ, με σκοπό πάντα να προσελκύσει περισσότερους θεατές στον Καραγκιόζη. Απαραίτητα, κάθε καραγκιοζοπαίχτης έπρεπε να έχει πολλά προγράμματα, τουλάχιστον όσα τα έργα του ρεπερτορίου του. Ζωγράφιζαν οι μάστοροι της τέχνης με ένστικτο λαϊκό, που φάνταζε σαν παιδική προσπάθεια, για να αποδειχτεί, στη συνέχεια, σαν μια εικαστική αποστροφή κάθε ακαδημαϊσμού, σαν μια επιστροφή στην απλότητα. Όπως στα αρχαία αγγεία ή τις παλιές τοιχογραφίες, όλα τα πρόσωπα είναι ζωγραφισμένα προφίλ με απλά χρώματα και με ολοφάνερη την πρόθεση εντυπωσιασμού, με εκείνον τον τρόπο, που μόνο ο μπερντές ξέρει να γοητεύει. Όσο για το τι γραφόταν πάνω στο πρόγραμμα, «πράμα και θάμα» να δεις, για να σπάσουν τα ταμεία. Διάβαζε κανείς τίτλους ραφινάτους: «Ο Καραγκιόζης του τάδε καραγκιοζοπαίχτη στο ηρωικό και σπαραξικάρδιο έργο: Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε» ή «Ο Καραγκιόζης Φούρναρης: Γελωτοθεραπεία. Όποιος γελάει, σε γιατρό δεν πάει». Ακόμα: «Ο Καραγκιόζης Χρυσοχόος, στις 9 το βράδυ. Γέλια, γέλια, γέλια! Τρέξατε, τρέξατε, τρέξατε»! Τα προγράμματα αυτά τρυπημένα από τις πινέζες, μισοσχισμένα από την πολυκαιρία, γεμάτα ζάρες από τα διπλώματα στα μπαούλα, σήμερα είναι μουσειακά και συλλεκτικά κομμάτια, μοναδικά δείγματα της τέχνης του λαού μας. Όμως, για κάποιους, ποτέ δεν θα πάψουν να είναι η φωνή του Καραγκιόζη, που μας καλούσε στη μαγεία μιας καλοκαιριάτικης βραδιάς, γεμάτης από τις ευωδιές λουλουδιών και τα ξέγνοιαστα γέλια μας. 19

20 Ο ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΣ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΤΟΥ ΣΠΑΘΑΡΗ του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη Η μεταφορά της κωμωδίας «Ο Καραγκιόζης Γιατρός» (δια της βίας), ως το έκτο τεύχος της σειράς κόμικς του Ευγένιου Σπαθάρη, δεν έκρυβε ιδιαίτερες εκπλήξεις, καθώς επρόκειτο για κωμωδία λόγου, με μια σχετικά στατική (σε γενικές γραμμές) εξέλιξη των συνεχόμενων εικόνων. Ωστόσο, «Ο Καραγκιόζης Δικηγόρος», ως το έβδομο τεύχος, αποτελεί μια μεταφορά ιστορίας του Καραγκιόζη σε κόμικς, με δύο καινούρια βασικά δεδομένα, στα οποία πρέπει να εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας: Α) Αρχικώς, θα κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά στο περιεχόμενο της ιστορίας «Ο Καραγκιόζης Δικηγόρος», η οποία δεν είναι κωμωδία, όπως θα νόμιζε, ίσως, κανείς, με μια πρώτη ματιά. Αντιθέτως, πρόκειται για μια ιστορία, με έμμεσο ηρωικό υπόβαθρο, με Αρματολούς και Κλέφτες, που δεν φαίνονται, πλην όμως κατονομάζονται, και με τους τρεις κύριους ήρωες (Καραγκιόζη, Χατζηαβάτη και Νιόνιο) να διέπονται από εθνική δράση και από έντονα πατριωτικά αισθήματα, και μάλιστα με κίνδυνο της ζωής τους. Με άλλα λόγια, επιστρέφουμε σε ένα πατριωτικό- ηρωικό ύφος, που είχε αποδοθεί και στο δεύτερο τεύχος, με το έργο «Ο Καπετάν Γκρης», μόνο που, τώρα, αυτό γίνεται με έναν έμμεσο και πλάγιο τρόπο, κάτι που φαίνεται τόσο από την επιλογή του τίτλου «Ο Καραγκιόζης Δικηγόρος», που παραπέμπει (φαινομενικά) σε κωμωδία, όσο και από τη σιωπηρή δράση των ηρώων του βουνού, που δεν εμφανίζονται καθόλου. Β) Επιπλέον, την ίδια στιγμή, στο εσωτερικό του εξώφυλλου και του οπισθόφυλλου του έβδομου τεύχους, εντοπίζεται μια πολύ σημαντική πρωτοτυπία, για τα δεδομένα των ιστοριών κόμικς της σειράς. Αρχίζει να δημοσιεύεται, σε μορφή θεατρικών διαλόγων, η ηρωική παράσταση του «Κατσαντώνη», κατά τον παραδοσιακό τρόπο δημοσίευσης των ιστοριών του Καραγκιόζη, στα κλασικά φυλλάδια, δηλαδή με συνεχές κείμενο και 20

21 χωρίς εικόνες. Τι άραγε να ώθησε τον Ευγένιο Σπαθάρη και τον εκδότη σε αυτήν την απόφαση; Η ανάγκη τους να καλύψουν και τις απαιτήσεις ενός κοινού, που δεν ήθελε μόνο τις εκμοντερνισμένες μεταφορές των έργων του Καραγκιόζη σε κόμικς, αλλά προτιμούσε και κάτι πιο κλασικό και συνάμα, ίσως, πιο εμπορικό; Εκτός όμως από τον πρακτικό λόγο που αναφέραμε, μήπως η δημοσίευση των θεατρικών διαλόγων του κλασικού «Κατσαντώνη» ήταν μια γενικότερη (και πιο κεκαλυμμένη) στροφή του δραματολογίου σε πιο ηρωικές φόρμες, με βάση και τον κεκαλυμμένο ηρωικό χαρακτήρα του έργου «Ο Καραγκιόζης Δικηγόρος»; Με σκοπό, «οι μικροί να μάθουν και οι μεγάλοι να θυμηθούν», όπως αναφέρεται και στον υπότιτλο του εισαγωγικού κειμένου της παράστασης, πριν από την παρουσίαση των προσώπων του έργου και την αρχή της πρώτης πράξης. Το θέμα αυτό, όμως, δεν κλείνει εδώ και δεν εξαντλείται τόσο εύκολα. Τεύχος 6) «Ο Καραγκιόζης Γιατρός» Σελίδες: 16 Εξώφυλλο: Έγχρωμο (Δεξιά: Ο Καραγκιόζης, ντυμένος γιατρός, ραντίζει το στόμα της ασθενούς Βεζυροπούλας, πλαισιωμένος από τα ανορθόδοξα «ιατρικά» εργαλεία του. Αριστερά: Η ασθενής Βεζυροπούλα, με ανοιχτό το στόμα, δέχεται το φάρμακο, που της χορηγεί ο Καραγκιόζης) Οπισθόφυλλο: Έγχρωμος Σιορ Διονύσιος (σε τρία κομμάτια) Καρέ: 96 (έξι σε κάθε σελίδα) (Σημείωση: Σε ορισμένες περιπτώσεις, δύο οριζόντια διπλανά καρέ ενώνονται σε ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο) Γλώσσα: Ελληνική και με κεφαλαία γράμματα Εκδόσεις: Σπύρου Λιναρδάτου (Μιλτιάδου 35- Τηλ Αθήναι) Κυκλοφορία: Κάθε Σάββατο 21

22 Σκηνικά (μελανόμορφα και δισδιάστατα): Παράγκα, Σαράι, Δέντρα, Έπιπλα της παράγκας, Τσάντα και Εργαλεία του Καραγκιόζη Γιατρού Ήρωες του έργου (μελανόμορφοι, δισδιάστατοι και με σειρά εμφάνισης): Καραγκιόζης, Κολλητήρια, Χατζηαβάτης, Εφέντης Μουχτάρ, Σκύλος, Τούρκος Λοχίας, Δύο Στρατιώτες με ξύλα της φωτιάς, Πασάς, Βεζυροπούλα, Βεληγκέκας, Σελήμ Υπόθεση: Η Βεζυροπούλα «εβουβάθη» και ο Πασάς ψάχνει να βρει τον καλύτερο γιατρό. Ο Χατζηαβάτης συστήνει στον Εφέντη Μουχτάρ τον Καραγκιόζη. Ο τελευταίος αποκτά το πτυχίο του γιατρού, «δια της βίας». Με τη σειρά του, συστήνει, ως φαρμακοποιό, τον Χατζηαβάτη. Όμως, η Βεζυροπούλα, «ούτε μιλάει, ούτε λαλάει». Ο Καραγκιόζης, χάρη στην εξυπνάδα του και κυρίως χάρη στο παραμύθι του αγάλματος που μίλησε, καταλαβαίνει το κόλπο της Βεζυροπούλας και τη βοηθάει όχι μόνο να θελήσει να μιλήσει, αλλά και να παντρευτεί τον αγαπημένο της Σελήμ. Τεύχος 7) «Ο Καραγκιόζης Δικηγόρος» Σελίδες: 16 Εξώφυλλο: Έγχρωμο (Δεξιά: Ο αλυσοδεμένος Καραγκιόζης απολογείται. Αριστερά: Μαζί με τον Καραγκιόζη, απολογούνται ο Χατζηαβάτης και ο Νιόνιος, επίσης αλυσοδεμένοι, ενώπιον του δικαστηρίου και του κοινού) Οπισθόφυλλο: Έγχρωμος Μεμέτης-Βεληγκέκας (σε τέσσερα κομμάτια) Καρέ: 96 (έξι σε κάθε σελίδα) (Σημείωση: Σε ορισμένες περιπτώσεις, δύο οριζόντια διπλανά καρέ ενώνονται σε ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο) Γλώσσα: Ελληνική και με κεφαλαία γράμματα Εκδόσεις: Σπύρου Λιναρδάτου (Μιλτιάδου 35- Τηλ Αθήναι) Κυκλοφορία: Κάθε Σάββατο Σκηνικά (μελανόμορφα και δισδιάστατα): Παράγκα, Σαράι, Θάμνοι, Δέντρα, Δικαστήριο 22

23 Ήρωες του έργου (μελανόμορφοι, δισδιάστατοι και με σειρά εμφάνισης): Καραγκιόζης, Χατζηαβάτης, Εφέντης Ταγιάρ, Βεληγκέκας, Πασάς, έξι Τούρκοι Στρατιώτες, Βεληγκέκας, Εφέντης Ετζεδήμ, Νιόνιος, τρεις Δικαστές Υπόθεση: Ο Πασάς θέλει να ξεσκεπάσει και να εξοντώσει μια μυστική σπείρα, που υποστηρίζει τους Έλληνες Κλέφτες του βουνού και που έχει σαν επικεφαλής τον Νιόνιο. Ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης δρουν, μυστικά, υπέρ αυτής της οργάνωσης, αλλά ο Καραγκιόζης προσπαθεί, παράλληλα, να παραπλανήσει τον Πασά, υποκρινόμενος ότι έχει πάει με το μέρος των Τούρκων. Ο Πασάς, μάλιστα, τον προπληρώνει με ένα σακούλι λίρες για τις υπηρεσίες του. Με τον τρόπο αυτό, ο Καραγκιόζης καταφέρνει να απελευθερώσει τον Νιόνιο, ο οποίος, στο μεταξύ, είχε συλληφθεί. Για να το καταφέρει αυτό, όμως, ο Καραγκιόζης, πυροβολεί έναν Τούρκο στρατιώτη, με αποτέλεσμα, τελικά, να αποκαλυφθεί και να συλληφθεί μαζί με τον Χατζηαβάτη και τον Νιόνιο. Οδηγούνται στο δικαστήριο, στο οποίο ο Καραγκιόζης σώζει τους δύο φίλους του και τον εαυτό του, απειλώντας ότι θα αποκαλύψει πως ο Πασάς τον δωροδόκησε, για να ενοχοποιήσει αθώους, και με το σακούλι του Πασά ως απόδειξη της δωροδοκίας. Έτσι, στο τέλος, απελευθερώνονται και οι τρεις ήρωες. ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ, ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ, ΠΡΙΝ ΑΠΟ 120 ΧΡΟΝΙΑ: 3 Σεπτεμβρίου 1894 Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΑΡΔΟΥΝΗΣ Ή ΜΙΜΑΡΟΣ, ΑΠΟ ΤΑ ΥΨΗΛΑ ΑΛΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ ΟΛΓΑΣ «Ο περίφημος πλέον θεατρώνης Χρήστος Καλογερόπουλος εγκαινίασεν από χθες νέαν θεατρική περίοδον με τον Μίμαρον, τον περίφημον αυτόν κωμικόν, ον από πολλού ανέμενον εν Πάτραις. Το κέντρον τώρα πλέον της εκλεκτοτέρας κοινωνίας όχι εις τα Υψηλά Αλώνια, αλλ εις την πλατείαν της Όλγας». 3 Σεπτεμβρίου 1894 Εφημερίδα «Μηνύτωρ» (Αθηνών) Από το βιβλίο του Γιώργου Κοτοπούλη: «Ο Καραγκιόζης στην Πάτρα: » Σελ

24 Καραγκιοζο-σταυρόλεξο ΛΥΣΗ τεύχους 81 24

25 ΝΕΟ Καραγκιοζοσταυρόλεξο ΜΕ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ 1. Η πατρίδα του Γιάννη Μπομποτίνου 3. Στην πόλη αυτή, μεγάλωσε ο Δημήτρης Σαρδούνης 4. Το χωριό του Γιώργου Τζαμούλια, στο Μεσολόγγι 7. Στην πόλη αυτή, μεσουράνησε ο Μέμος 11. Η πατρίδα του Σπύρου Γραμμένου 13. Το χωριό του Γιάννη Πρωτοψάλτη 14. Στέκι του Χρήστου Στανίση και της Θεσσαλονίκης 15. Το νησί του Μανούσου 17. Εκεί, βρίσκεται το Μουσείο Χαρίδημου 18. Ένα από τα στέκια του Σπυρόπουλου 19. Εκεί, είχε ο Μίμης Μάνος το θεατράκι Η Γειτονιά μας 20. Η οδός, επί της οποίας ήταν το θέατρο του Πίνδαρου ΚΑΘΕΤΑ 1. Η πλατεία του Π.Σ.Θ.Σ. 2. Η πόλη, που εδρεύει ο Φώτης Πλέσσας 4. Το κέντρο της ηπειρώτικης παράδοσης του Καραγκιόζη 5. Η οδός που ήταν το τελευταίο στέκι του Γιάνναρου 6. Η πατρίδα του καραγκιοζοπαίχτη Παπαργύρη 8. Το νησί καταγωγής του Κώστα Καράμπαλη 9. Το νησί του Νιόνιου 10. Το νησί του Σίμου Γκαρή 12. Στο νησί, αυτό κατέφυγε ο Γεράσιμος ο Κεφαλλονίτης 13. Η πόλη, που εδρεύει ο Μάκης Χάρμπας 16. Στην πόλη αυτή, βρίσκεται το Περί Σκιών 25

26 ΣΠΑΘΑΡΕΙΑ 2014 ο 15 ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ Οδός Βορείου Ηπείρου 27 & Μεσογείων ΜΑΡΟΥΣΙ ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ Τετάρτη 3/9 ώρα 19:30 ΕΝΑΡΞΗ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΔΗΜΑΡΧΟΥ κ. ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΤΟΥΛΗ Ώρα 20:00 Παράσταση θεάτρου σκιών από τον Τάσο Κώνστα με τίτλο: «Ο Καραγκιόζης πλούσιος» Πέμπτη 4/9 ώρα 20:00 Παράσταση θεάτρου σκιών από τον Άθω Δανέλλη με τίτλο: «Ο μαγεμένος πύργος» Παρασκευή 5/9 ώρα 20:00 Παράσταση θεάτρου σκιών από τον Νικόλα Τζιβελέκη με τίτλο: «Το στοιχειωμένο δέντρο» Σάββατο 6/9 ώρα 20:00 Παράσταση θεάτρου σκιών από τον Ηλία Καρελλά με τίτλο: «Ο Καραγκιόζης στο νησί των πειρατών» Κυριακή 7/9 ώρα 20:00 Παράσταση θεάτρου σκιών από τον Γιάννη Νταγιάκο με τίτλο: «Ο Καραγκιόζης Καπετάνιος» 3 έως 7 Σεπτεμβρίου 2014 ώρα 20:00 ΔΗΜΟΣ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ «ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ»