Εαρινό Εξάμηνο. Μάθημα: Διεθνείς και Περιφερειακοί Θεσμοί (εκτός Ε.Ε.) Διδάσκουσα: Καθηγήτρια Χαριτίνη Δίπλα

Transcript

1 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Σχολή Νομικών Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα στις Ευρωπαϊκές και Διεθνείς Σπουδές Εαρινό Εξάμηνο Μάθημα: Διεθνείς και Περιφερειακοί Θεσμοί (εκτός Ε.Ε.) Διδάσκουσα: Καθηγήτρια Χαριτίνη Δίπλα Θέμα: «Οι Ειρηνευτικές Επιχειρήσεις- Ένα Βραβείο Nobel για τον Ο.Η.Ε.» Καρατράντος Τριαντάφυλλος Α.Μ Ιούνιος 2007 Αθήνα

2 Πίνακας Περιεχομένων Εισαγωγή Ο Θεσμός των Ειρηνευτικών Επιχειρήσεων Το Νομικό Πλαίσιο Οι Αρχές των Ειρηνευτικών Επιχειρήσεων a. Η Συναίνεση των Μερών b. Η Ουδετερότητα c. Η Χρήση Βίας Η Περίοδος του Ψυχρού Πολέμου a. UNEF I το Αρχέτυπο των Ειρηνευτικών Επιχειρήσεων Η Μεταψυχροπολεμική Περίοδος a. Οι Επιχειρήσεις Δεύτερης Γενεάς b. Οι Επιχειρήσεις Τρίτης Γενεάς Από την Agenda for Peace στο Brahimi Report Η Συμμετοχή της Ελλάδας στις Ειρηνευτικές Επιχειρήσεις a. Οι Λόγοι Συμμετοχής της Ελλάδας στις Ειρηνευτικές Επιχειρήσεις Επίλογος Βιβλιογραφία 2

3 Εισαγωγή Στην αγόρευσή του στα πλαίσια της Γενικής Συνελεύσεως των Ηνωμένων Εθνών το Σεπτέμβριο του 1999, ο Kofi Annan τόνισε εμφατικά ότι «η εθνική κυριαρχία των κρατών επαναπροσδιορίζεται υπό τις μεταβλητές της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης και της διεθνούς συνεργασίας. Αυτές οι αναπτύξει ς απαιτούν από εμάς την προθυμία να σκεφτούμε εκ νέου τον τρόπο με τον οποίο τα Ηνωμένα Έθνη απαντούν στις πολιτικές και ανθρωπιστικές κρίσεις που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τον κόσμο» 1. Η προβληματική που διατύπωνε με αυτά τα λόγια ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών αφορούσε την ανάγκη για μία εκτενέστατη ανάλυση των παρελθουσών και των παρουσών ειρηνευτικών επιχειρήσεων, θέτοντας σε εξέταση τις θεμελιώδεις αρχές τους και προτείνοντας τρόπους με τους οποίους ο Οργανισμός θα μπορέσει να βελτιώσει τις απαντήσεις του στις πολιτικές και ανθρωπιστικές κρίσεις ανά την υφήλιο 2. Προς αυτή την κατεύθυνση κινούταν το αποκαλούμενο Brahimi Report το οποίο παρουσιάστηκε επισήμως στα πλαίσια της Συνόδου της Χιλιετηρίδας των Ηνωμένων Εθνών το Σεπτέμβριο του Απέχοντας αρκετά από την αναδιατύπωση των θεμελιακών αρχών των ειρηνευτικών επιχειρήσεων το Brahimi Report εστίασε στο πως το προσωπικό της Γραμματείας των Ηνωμένων Εθνών που ασχολείται με τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις θα καταστεί αρτιότερα διαχειρισίμο με απώτερο σκοπό την επίτευξη καλύτερων αποτελεσμάτων 3. Ο Θεσμός των Ειρηνευτικών Επιχειρήσεων Οι Ειρηνευτικές Επιχειρήσεις είναι ένας θεσμός ενδιάμεσου λειτουργικού τύπου και προορισμού συγκριτικά με τους προβλεπόμενους θεσμούς των Κεφαλαίων VI και VII του Χάρτη, ο οποίος δεν προβλέπεται από το Χάρτη των Ηνωμένων 1 Kofi Annan, Address of the Secretary General to the UN General Assembly, 20 September 1999 (GA/9596). 2 Alex J. Bellamy- Paul Williams, 'Conclusion: What future for peace operations? Brahimi and beyond', International Peacekeeping, Vol. 11 No. 1, London, Taylor & Francis Ltd., Spring 2004, p Christine Gray, Peacekeeping after the Brahimi Report: Is there a Crisis of Credibility for the UN? Journal of Conflict and Security Law, Vol.6, No.2, 2001, p

4 Εθνών 4. Ο θεσμός των ειρηνευτικών επιχειρήσεων διαφύλαξε ουσιαστικά την αξιοπιστία του Ο.Η.Ε. στη διάρκεια της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου και αποτελεί ίσως τη σημαντικότερη δράση του για τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας στα 60 χρόνια λειτουργίας του. Η πατρότητα του θεσμού των ειρηνευτικών επιχειρήσεων αποδίδεται στον τότε Υπουργό Εξωτερικών του Καναδά Lester Pearson ο οποίος πρώτος εισηγήθηκε το σχέδιο ίδρυσης της UNEF. Ο Ο.Η.Ε. από το 1948 έχει δημιουργήσει 60 επιχειρήσεις από τις οποίες 17 βρίσκονται σε εξέλιξη. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1988 ο Ο.Η.Ε. τιμήθηκε με το βραβείο Nobel Ειρήνης για το θεσμό των ειρηνευτικών επιχειρήσεων. Η γένεση των ειρηνευτικών επιχειρήσεων με την έννοια των ειρηνευτικών δυνάμεων ανατρέχει στις πρωτοβουλίες της Γενικής Συνελεύσεως στην Κρίση του Σουέζ το Ο όρος ειρηνευτικός επιβάλλεται έκτοτε αλλά έχει και αναδρομική ισχύ αφού προσδιορίζει ανάλογα σχήματα στρατιωτικών παρατηρητών προγενέστερα της UNEF όπως η UNSCOB στην Ελλάδα το 1947, η UNCI στην Ινδονησία επίσης το 1947, η UNTSO στην Παλαιστίνη το 1948 και η UNMOGIP στο Κασμίρ το Όπως σημειώνει ο White η ειρηνευτική επιχείρηση είναι δυνατό να ορισθεί «ως η επιχείρηση, στην οποία εμπλέκεται στρατιωτικό προσωπικό, αλλά χωρίς κυρωτική αρμοδιότητα, η οποία αναλαμβάνεται από τον Ο.Η.Ε. για τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας σε εστίες/ περιοχές συγκρούσεων. Αυτές οι επιχειρήσεις αναλαμβάνονται εθελοντικά και βασίζονται στη συναίνεση και τη συνεργασία» 6. Οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις αποτελούν «στρατιωτικές» επιχειρήσεις διότι εμπλέκουν στρατιωτικό προσωπικό, αλλά δεν έχουν «κυρωτικό» χαρακτήρα με την έννοια του Κεφαλαίου VII του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Δεν επιτυγχάνουν τον αντικειμενικό τους σκοπό μέσω καταναγκασμού με τη χρήση ένοπλης βίας, αλλά μέσω της συναίνεσης και της συνεργασίας, διευκολύνοντας τη δημιουργία του κατάλληλου περιβάλλοντος για την επίλυση μίας κρίσης από τα εμπλεκόμενα μέρη. Οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις τελούν υπό τον απόλυτο έλεγχο του Συμβουλίου Ασφαλείας (σύσταση, εποπτεία δράσης, τερματισμός δράσης, επιχειρησιακή 4 Μανώλης Ιωάννου: «Ειρηνευτική Δραστηριότητα: Κλασικός Θεσμός και Τρέχουσες Αποκλίσεις», στο Θεόδωρος Χριστοδουλίδης- Δημήτρης Μπουραντώνης επιμ. «Ο Ο.Η.Ε. στο Κατώφλι της Μεταψυχροπολεμικής Εποχής», εκδόσεις Σιδέρη, Αθήνα, 1998, σελ Ibid 6 N.D. White, Keeping the Peace. The United Nations and the Maintenance of International Peace and Security, 2nd ed., Manchester University Press, Manchester 1997, p

5 διοίκηση) και χρηματοδοτούνται από τον Οργανισμό. Σήμερα μία ειρηνευτική επιχείρηση είναι δυνατό να έχει αποκλειστικά «πολιτικό» χαρακτήρα, ωστόσο στη συντριπτική τους πλειοψηφία συγκροτούνται αποκλειστικά από τμήματα ενόπλων δυνάμεων είτε περιλαμβάνουν και στρατιωτικό και πολιτικό σκέλος 7. Το Νομικό Πλαίσιο Η σύσταση ειρηνευτικών επιχειρήσεων από τον Ο.Η.Ε. δεν προβλέπεται ρητά πουθενά στο Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Ερείσματα για τη δημιουργία των ειρηνευτικών επιχειρήσεων αναζητήθηκαν σε άλλες διατάξεις του Χάρτη όπως το Άρθρο 40 και το Κεφάλαιο VI του Χάρτη 8. Στη Γνωμοδότηση Ορισμένων Δαπανών των Η.Ε. 9 το Διεθνές Δικαστήριο προσέγγισε τη σύσταση ειρηνευτικών επιχειρήσεων ως άσκηση συμφυούς αρμοδιότητας (implied power) του Οργανισμού με το αιτιολογικό ότι εμπίπτουν απόλυτα στον πρωταρχικό στόχο του Ο.Η.Ε., τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας σύμφωνα με το Άρθρο 1 του Χάρτη. Το γεγονός ότι ο Χάρτης επιτρέπει ρητά στον Οργανισμό να λαμβάνει στρατιωτικά κυρωτικά μέτρα στο Κεφάλαιο VII και να ενθαρρύνει την ειρηνική επίλυση των διαφορών στο Κεφάλαιο VI δεν καθιστά παράνομη ως αντίθετη με το Χάρτη δραστηριότητα που έχει ενδιάμεσο χαρακτήρα, όπως οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις της μη κυρωτικής στρατιωτικής παρουσίας που έχει ως σκοπό τον τερματισμό των συγκρούσεων και τη διευκόλυνση της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών. Ουσιαστικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η σύσταση των ειρηνευτικών επιχειρήσεων από τον Ο.Η.Ε. αποτελεί θεσμό που εξελίχθηκε αποκλειστικά μέσα από την πρακτική του Ο.Η.Ε. χωρίς να συναντήσει την αντίθεση των κρατών μελών 10. Σε αντίθεση με τη σύσταση αυτή καθεαυτή των επιχειρήσεων η αρμοδιότητα σύστασης δημιούργησε διχογνωμία μεταξύ των κρατών μελών σχετικά με το πιο συγκεκριμένο όργανο του Ο. Η. Ε. έχει την αρμοδιότητα σύστασης ειρηνευτικών 7 Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος: «Οι Ειρηνευτικές Επιχειρήσεις του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών», Χ. Δίπλα Ε. Δούση (επιμ.): «Εξήντα από την Ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών, Ειρήνη, Ανθρώπινα Δικαιώματα, Βιώσιμη Ανάπτυξη και Θεσμική Μεταρρύθμιση», Αθήνα, Εκδόσεις Σιδέρη, R. Higgins: A General Assessment of United Nations Peacekeeping, στο A. Cassese (ed.): United Nations Peacekeeping, London, Sijthoff, 1978, pp Certain Expenses of the United Nations Advisory Opinion, ICJ Rep. 1962, Ch. Gray: International Law and the Use of Force, Oxford, Oxford University Press, 2 nd ed., 2004, p

6 επιχειρήσεων. Το Συμβούλιο Ασφαλείας σύμφωνα με το Άρθρο 24 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών έχει την κύρια αρμοδιότητα για τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Επομένως ερμηνεύοντας το Άρθρο 24 συνηγορούμε ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας έχει την κύρια αρμοδιότητα δια τη σύσταση των ειρηνευτικών επιχειρήσεων. Προς επιβεβαίωση του κανόνα το Συμβούλιο Ασφαλείας έχει προχωρήσει στη σύσταση της συντριπτικής πλειοψηφίας των ειρηνευτικών επιχειρήσεων. Όσων αφορά τη Γενική Συνέλευση και την αρμοδιότητά της για τη σύσταση ειρηνευτικών επιχειρήσεων το Διεθνές Δικαστήριο στη γνωμοδότησή του στην υπόθεση Ορισμένων Δαπανών των Η.Ε. έκρινε ότι η Γενική Συνέλευση είχε αρμοδιότητα σύστασης ειρηνευτικών επιχειρήσεων. Σύμφωνα με το Άρθρο 24 του Χάρτη το Συμβούλιο Ασφαλείας έχει «κύρια» και όχι αποκλειστική αρμοδιότητα για τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, αλλά σύμφωνα με το Άρθρο 11 ζητήματα για τα οποία απαιτείται «δράση» θα παραπέμπονται στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Το Δικαστήριο ερμήνευσε τον όρο «δράση» στο Άρθρο 11 ως «κυρωτική δράση», με την έννοια του Κεφαλαίου VII του Χάρτη. Επομένως οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις οι οποίες δεν αποτελούν «κυρωτική δράση», εμπίπτουν «πρωταρχικά» αλλά όχι «αποκλειστικά» στην αρμοδιότητα του Συμβουλίου Ασφαλείας. Η σύσταση μίας ειρηνευτικής επιχείρησης δεν είναι αντίθετη με το Άρθρο 14 του Χάρτη, σύμφωνα με το οποίο η συνέλευση έχει δικαίωμα να λαμβάνει μέτρα για την ειρηνική διευθέτηση οποιασδήποτε κατάστασης ανεξάρτητα από την προέλευση της, η οποία ενδέχεται να διαταράξει τις φιλικές σχέσεις μεταξύ των κρατών μελών, ιδιαίτερα εάν πρόκειται για κατάσταση που ανακύπτει ως αποτέλεσμα παραβίασης του Χάρτη των Η. Ε. Τέλος ο ρόλος του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών αναφορικά με τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις είναι διοικητικής φύσεως και όχι ουσιαστικός. Ο Γενικός Γραμματέας δεν έχει αρμοδιότητα για τη σύσταση και αποστολή ειρηνευτικής δύναμης ή σώματος Παρατηρητών, περιορίζεται μόνο στην υποβολή εκθέσεων σχετικά με τη δράση των ειρηνευτικών δυνάμεων και στη διαχείριση των καθημερινών ζητημάτων της λειτουργίας των M. Bothe: Peace-Keeping στο B. Simma (ed.): The Charter of the United Nations. A Commentary, Oxford, Oxford University Press, 2 nd ed., 2002, p

7 Οι Αρχές των Ειρηνευτικών Επιχειρήσεων Οι αρχές που διέπουν τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις όπως σημειώνει ο Αντωνόπουλος 12 διατυπώθηκαν από τον τότε Γενικό Γραμματέα Dag Hammarskjöld σε έκθεση του σχετικά με τη δραστηριότητα της UNEF I το και έκτοτε η συνδρομή τους θεωρείται ότι συμβάλλει στην επιτυχή έκβαση μίας επιχείρησης. Οι αρχές αυτές αφορούν την ανάπτυξη και τη δράση των ειρηνευτικών επιχειρήσεων στο έδαφος και είναι: 1. Η Συναίνεση των Μερών 2. Η Ουδετερότητα 3. Η Χρήση Βίας περιορίζεται μόνο στην περίπτωση άμυνας του προσωπικού της επιχείρησης. Η Συναίνεση των Μερών Για την ανάπτυξη μίας ειρηνευτικής δύναμης απαιτείται η συναίνεση του κράτους στο έδαφος του οποίου πρόκειται να σταθμεύσει η συγκεκριμένη στρατιωτική δύναμη. Στις περιπτώσεις συγκρούσεων μεταξύ κρατών δεν γεννάται πρόβλημα. Η UNEF I αναπτύχθηκε στη χερσόνησο του Σινά το 1956 με βάση τη συναίνεση της κυβέρνησης της Αιγύπτου. Όμοια η UNIMOG στάθμευσε στα εδάφη του Ιράκ και του Ιράν με τη συναίνεση και των δύο κρατών μετά την κατάπαυση πυρός στον πόλεμο του Στην περίπτωση αποστολής ειρηνευτικής δύναμης στο έδαφος κράτους, στο οποίο είναι σε εξέλιξη μία εμφύλια σύρραξη, η πρακτική του Ο.Η.Ε. είναι να λαμβάνει τη συναίνεση όλων των εμπλεκομένων μερών όπως για παράδειγμα η ανάπτυξη της UNPROFOR στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη 14. Στις περιπτώσεις των εμφύλιων διαμαχών σε εσωτερικό κράτος πρέπει να ληφθεί οπωσδήποτε η συναίνεση της κυβέρνησης σε περίπτωση που δεν μπορεί να επιτευχθεί η συναίνεση και της άλλης πλευράς όπως στην ανάπτυξη της UNFICYP στην Κύπρος το Εάν όμως η συναίνεση της μη-κυβερνητικής πλευράς είναι εφικτή και δεν ληφθεί, τότε η λειτουργία της ειρηνευτικής δύναμης μιας ειρηνευτικής δύναμης μπορεί να καταστεί προβληματική. Αυτό συνέβη στην περίπτωση της 12 Op. cit. Κ. Αντωνόπουλος, σελ Doc. A/ October Op. cit. Κ. Αντωνόπουλος, σελ. 7 7

8 UNIFIL, η οποία απεστάλη στο νότιο Λίβανο το 1978 με βάση μόνο τη συναίνεση της κυβέρνησης του Λιβάνου που δεν είχε, όμως, αποτελεσματικό έλεγχο στην περιοχή. Εάν η συναίνεση ενός κράτους ανακληθεί η ειρηνευτική δύναμη δεν μπορεί να παραμείνει στο έδαφος του κράτους. Το Μάιο του 1967 η Αίγυπτος απέσυρε τη συναίνεση της για την παρουσία της UNEF I στο έδαφος της. Με πρωτοβουλία του Γενικού Γραμματέα η δύναμη αποχώρησε άμεσα από την Αίγυπτο. Το 1995 η Κροατία γνωστοποίησε στον Ο.Η.Ε. ότι απέσυρε τη συναίνεση της σχετικά με την παρουσία της UNPROFOR στο έδαφός της. Ο Οργανισμός απέσυρε άμεσα τη συγκεκριμένη δύναμη και την αντικατέστησε με την UNCRO. Ως πρακτική του Ο.Η.Ε. στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου καθιερώθηκε η συναίνεση του κράτους αναφορικά με τη σύνθεση της ειρηνευτικής δύναμης. Η Ουδετερότητα Για την ομαλή λειτουργία μίας ειρηνευτικής επιχείρησης απαιτείται η συνεχής συνεργασία των εμπλεκομένων μερών με την ειρηνευτική δύναμη. Εγγύηση για αυτό αποτελεί η ουδετερότητα της ειρηνευτικής επιχείρησης, δηλαδή, η μη εμπλοκή της ειρηνευτικής δύναμης στη διένεξη των αντιμαχομένων πλευρών λαμβάνοντας το μέρος της μίας ή της άλλης, ή επιβάλλοντας συγκεκριμένη επίλυση σε μία κρίση ή σύρραξη. Η ουδετερότητα μίας ειρηνευτικής επιχείρησης διασφαλίζεται μέσω της σαφήνειας της εντολής της και, πιο συγκεκριμένα μέσω της σαφούς διακρίσεως της από την έννοια της κυρωτικής δράσης. Άρση ή αμφισβήτηση της ουδετερότητας μπορεί να πραγματοποιηθεί στις παρακάτω περιπτώσεις: εάν το Συμβούλιο Ασφαλείας διευρύνει προοδευτικά την αρχική εντολή της ειρηνευτικής επιχείρησης έτσι ώστε να περιλαμβάνει μέτρα, τα οποία έχουν καταναγκαστικό χαρακτήρα και αποσκοπούν να επιβάλλουν συγκεκριμένη λύση σε μία σύγκρουση ή να καταστήσουν την αποστολή της επιχείρησης αποτελεσματική. Η δεύτερη περίπτωση αφορά το ενδεχόμενο η εντολή να προβλέπει ρητά, με επίκληση του Κεφαλαίου VII του Χάρτη, την εξουσιοδότηση της χρήσης βίας για την αποτελεσματική εκτέλεση της αποστολής τους. Τέλος η τρίτη περίπτωση αφορά στην παράλληλη ανάληψη κυρωτικής δράσης με την ειρηνευτική επιχείρηση. 8

9 Η Χρήση Βίας Μία ειρηνευτική επιχείρηση δεν αποτελεί κυρωτική δράση με αποτέλεσμα να μην έχει κατ αρχή την αρμοδιότητα χρήσης ένοπλης βίας καταναγκαστικά, με την έννοια του Κεφαλαίου VII του Χάρτη, εναντίον των μερών μίας κρίσης ή σύρραξης. Η χρήση βίας από το προσωπικό μίας ειρηνευτικής δύναμης επιτρέπεται μόνο σε κατάσταση άμυνας. «Άμυνα» σ αυτή την περίπτωση δεν σημαίνει την άσκηση του δικαιώματος άμυνας που αναγνωρίζεται στα κράτη σύμφωνα με το Άρθρο 51 του Χάρτη, αλλά ατομική άμυνα των μελών της δύναμης ή μεμονωμένων τμημάτων της εάν δεχθούν επίθεση. Δεν εμπίπτει στην έννοια της «άμυνας» η χρήση βίας από μία ειρηνευτική δύναμη για την προστασία της εκπλήρωσης της αποστολής της, διότι σε αυτή την περίπτωση μετατρέπεται ουσιαστικά σε κυρωτική δράση, με αποτέλεσμα να υπονομευθεί η ουδετερότητά της. Η Περίοδος του Ψυχρού Πολέμου Η σύσταση των ειρηνευτικών επιχειρήσεων εγκαινιάσθηκε από τον Ο.Η.Ε. στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου εξαιτίας της πρακτικής ανάγκης να αντισταθμιστεί η αδυναμία του Συμβουλίου Ασφαλείας να εκπληρώσει τις αρμοδιότητές του με βάση το Κεφάλαιο VII του Χάρτη λόγω του ανταγωνισμού των δύο υπερδυνάμεων και της άτεγκτης αντίδρασης των δύο μόνιμων μελών του Σ. Α. της Γαλλίας και της Ε.Σ.Σ.Δ. 15. Από το 1948 έως το 1988 ο Ο.Η.Ε. δημιούργησε 15 ειρηνευτικές επιχειρήσεις και σώματα παρατηρητών. Η πρώτη μεγάλης κλίμακας επιχείρηση, η οποία αποτέλεσε και «αρχέτυπο» για τις μετέπειτα επιχειρήσεις ήταν η UNEF I (United Nations Emergency Force), για τη διαχείριση της Κρίσης του Σουέζ η οποία αναπτύχθηκε στη Χερσόνησο του Σινά το Στην Ψυχροπολεμική περίοδο επίσης δημιουργήθηκε η πρώτη ειρηνευτική επιχείρηση για την αντιμετώπιση κατάστασης κρίσης στο εσωτερικό κράτους εξαιτίας εμφύλιας σύρραξης στο Κονγκό Op. cit. Gray, pp

10 ONUC (Operation des Nations Unies en Congo) με την Απόφαση 143 της 14 ης Ιουλίου του 1960 του Συμβουλίου Ασφαλείας 16. Με εξαίρεση την ONUC και τη UNIFICYP (United Nations Peacekeeping Force in Cyprus) έως το 1974, όλες οι άλλες ειρηνευτικές επιχειρήσεις κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου δημιουργήθηκαν για την αντιμετώπιση περιπτώσεων διακρατικών συρράξεων. Οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις της Ψυχροπολεμικής περιόδου αποκαλούνται ειρηνευτικές επιχειρήσεις πρώτης γενεάς και η αποστολή τους ήταν βασικά παρεμβατική 17. Η αποστολή τους ήταν η παρεμβολή της ειρηνευτικής δύναμης μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών έτσι ώστε να μην ανανεωθούν οι εχθροπραξίες και να δημιουργηθούν συνθήκες ηρεμίας που θα διευκόλυναν την επίλυση της κρίσης. Οι εντολές των ειρηνευτικών επιχειρήσεων αυτής της περιόδου περιορίζονταν στην εποπτεία κατάπαυσης του πυρός και απαγκίστρωσης των δυνάμεων των αντιμαχόμενων πλευρών. UNEF I το Αρχέτυπο των Ειρηνευτικών Επιχειρήσεων Η UNEF I δημιουργήθηκε ως απάντηση στο ενδεχόμενο κλιμάκωσης της Κρίσης του Σουέζ και ενδεχόμενης αντιπαράθεσης των υπερδυνάμεων. Αποτέλεσε ουσιαστικά το πρώτο σοβαρό test για τη δυνατότητα του Ο.Η.Ε. να παίξει το ρόλο που ο Hammarskjöld το 1960 όρισε ως προληπτικό διπλωμάτη. Το υπόβαθρο της Κρίσης του Σουέζ ήταν περίπλοκο, αλλά η άμεση αιτία ήταν η εθνικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ από τον Αιγύπτιο Πρόεδρο Nasser τον Ιούλιο του Η έκκληση του Οργανισμού για κατάπαυση του πυρός αγνοήθηκε από τα εμπλεκόμενα μέρη. Όμως μία διακριτική συμπεριφορά από την πλευρά των υπερδυνάμεων επέτρεψε να υπερκεραστεί το αδιέξοδο στο Συμβούλιο Ασφαλείας λόγω του veto Βρετανών και Γάλλων από τη Γενική Συνέλευση με το Μηχανισμό Uniting for Peace. Αρχικά ο Υπουργός των Η.Π.Α. John Foster Dulles προώθησε το Ψήφισμα 997 της Γενικής Συνελεύσεως για την κατάπαυση του πυρός και στη συνέχεια ο Υπουργός των Εξωτερικών του Καναδά Lester Pearson με το υπόμνημά του οδήγησε στις 5 Νοεμβρίου στη συγκρότηση της UNEF I. Κάτω από έντονες διπλωματικές και οικονομικές πιέσεις η Βρετανία, η Γαλλία και το Ισραήλ προχώρησαν στις 6 16 A. James: The Congo Controversies, International Peacekeeping, Vol. 1, No.1, London, Taylor & Francis Ltd., 1994, pp Op. cit. Κ. Αντωνόπουλος, σελ A. James: Peacekeeping in International Politics, London, Basingstoke: Macmillan Press,

11 Νοεμβρίου σε κατάπαυση του πυρός υπό τον όρο της άμεσης ανάπτυξης της δύναμης του Ο.Η.Ε. Η συνεργασία της Αιγύπτου επετεύχθη υπό την προϋπόθεση ότι η αποστολή του Ο.Η.Ε. θα εγγυούταν την εθνική ανεξαρτησία και κυριαρχία της χώρας 19. Η ανάγκη άμεσης ανάπτυξης της δύναμης απαιτούσε από τον Ο.Η.Ε. την ταχύτερη κινητοποίηση των δυνάμεων του απ ότι στο παρελθόν. Ο λόγος αυτός σε συνδυασμό με το μπλοκάρισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας επιφόρτισε το γραφείο του Γενικού Γραμματέα με την αρμοδιότητα για την απόφαση επέμβασης. Ο Γενικός Γραμματέας επέλεξε για τη στελέχωση της δύναμης στρατιώτες που προέρχονταν κατά μεγάλο μέρος όπως ουδέτερες χώρες. Συγκεκριμένα στη UNEF I συμμετείχαν στρατιώτες από τη Βραζιλία, τον Καναδά, τη Δανία, την Ινδία, τη Νορβηγία, τη Σουηδία και τη Γιουγκοσλαβία. Η UNEF I χρηματοδοτήθηκε από τον τακτικό προϋπολογισμό του Ο.Η.Ε. Τελικώς στην επιχείρηση συμμετείχαν 10 χώρες με συνολικό αριθμό ανδρών. Οι συμβαλλόμενες δυνάμεις έφτασαν στην περιοχή στις 15 Νοεμβρίου όπου τους υποδέχτηκε κλιμάκιο της UNTSO, που είχε φτάσει στην περιοχή 3 ημέρες νωρίτερα και η δύναμη σύντομα αναπτύχθηκε στην περιοχή όπου παρέμεινε ως την αποχώρησή της το Η UNEF I είχε μία αποκεντρωμένη διοικητική διάρθρωση. Κάθε στρατιώτης τελούσε υπό τις οδηγίες του δικού του αξιωματικού και δεν συμμετείχε ουσιαστικά σε μία πολυεθνική δύναμη 20. Η δύναμη επέτυχε τα πρώτα τέσσερα σημεία της εντολής της εντός διαστήματος 6 μηνών. Τοποθετήθηκε άμεσα ανάμεσα στις αντίπαλες δυνάμεις, επέβλεψε την αποχώρηση των Άγγλο-Γαλλικών δυνάμεων και επιτυχώς ανέλαβε τον έλεγχο της περιοχής Βορείως της Διώρυγας του Σουέζ. Επίσης είχε τη συνολική επίβλεψη της επιχείρησης καθαρισμού της Διώρυγας Η διασφάλιση της υποχώρησης των Ισραηλινών δυνάμεων από το Σινά αποδείχτηκε περισσότερο προβληματική. Για τα επόμενα χρόνια δημιούργησε 72 μόνιμες θέσεις παρατηρητών στις γραμμές κατάπαυσης του πυρός και του διεθνούς μετώπου και συνέχισε να περιπολεί στην πρώτη γραμμή έως την περάτωση της επιχείρησης το Παρά τα επιτεύγματα της η UNEF I παρουσίασε αδυναμίες που προειδοποιούσαν για μελλοντικά προβλήματα διεξαγωγής αντίστοιχων επιχειρήσεων. 19 B. Uruqhuart: Hammarskjöld, New York, Norton Press, P.R. Baehr- L. Gordenker: The United Nations in the 1990 s, London, Basingstoke: Macmillan Press, 2 nd edition, 1994, p

12 Πρώτον ήταν αδύναμη να προλάβει τις ομάδες που προέβαιναν σε τμηματική παραβίαση των όρων κατάπαυσης του πυρός. Δεύτερον η εξάρτησή της από τη συναίνεση σήμαινε ότι δεν μπορούσε να ελέγξει τη συνοριακή γραμμή του Ισραήλ και δεν μπόρεσε να αντισταθεί στην αίτηση της Αιγύπτου να αποχωρήσει από την περιοχή πριν ξεσπάσει ο πόλεμος του Τέλος, επειδή ήταν επιφορτισμένη με τη δημιουργία ενός διαστήματος που θα επέτρεπε στους διαπραγματευτές να επιτύχουν πολιτική επίλυση μπορούσε από μόνη της να κάνει λίγα πράγματα για την οικοδόμηση σταθερής ειρήνης στην περιοχή. Εν κατακλείδι μπορούμε να πούμε ότι η UNEF I βρέθηκε στην παράδοξη θέση να αποτελεί μία προσωρινή δύναμη που δεν μπορούσε να αποχωρήσει γιατί ήταν ανίκανη να επιτύχει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να το κάνει. Αντιθέτως η αναζωπύρωση του πολέμου Αιγύπτου- Ισραήλ το 1967 οδήγησε στην αποχώρησή της από την περιοχή μετά από 11 χρόνια. Σαφώς δεν υπάρχουν ευθύνες στη Δύναμη per se γιατί δεν είχε σχηματιστεί για να ασχοληθεί με τα ζητήματα της Αραβό-Ισραηλινής σύγκρουσης και ούτε για να επιτύχει μία συγκεκριμένη πολιτική λύση. Συμπερασματικά αξίζει να αναφερθεί ότι οι ελλείψεις και οι περιορισμοί ανέδειξαν την ανικανότητα του Ο.Η.Ε. να συνεισφέρει συγκεκριμένα στην οικοδόμηση της ειρήνης παρόλη την παρουσία της ειρηνευτικής δύναμης στην περιοχή για 11 χρόνια. Χαρακτηριστικό της λειτουργίας του Οργανισμού στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου 21. Η Μεταψυχροπολεμική Περίοδος Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ως σήμερα ο Ο.Η.Ε. διεύρυνε θεαματικά την ανάληψη ειρηνευτικών επιχειρήσεων τόσο αριθμητικά όσο και σε σχέση με το αντικείμενο των εντολών τους. Την περίοδο ο Ο.Η.Ε. δημιούργησε 32 ειρηνευτικές επιχειρήσεις, 17 από τις οποίες βρίσκονται σήμερα σε εξέλιξη. Στη συντριπτική πλειοψηφία τους οι επιχειρήσεις αυτές είχαν και έχουν ως αποστολή την αντιμετώπιση καταστάσεων που σχετίζονται με εμφύλιες συγκρούσεις. Δεν περιορίζονταν μόνο στην παραδοσιακή παρεμβολή μεταξύ των αντιμαχομένων πλευρών, αλλά είχαν επιπλέον την εντολή να εξασφαλίσουν την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας σε αμάχους και να δημιουργήσουν τις συνθήκες και 21 A. Bellamy- P. Williams- S. Griffin: Understanding Peacekeeping, London, Cambridge, Polity Press, 2004, p

13 προϋποθέσεις για την ειρήνευση στο εσωτερικό ενός κράτους ή μίας μη αυτοκυβερνώμενης περιοχής, επιτυγχάνοντας την εθνική συμφιλίωση και την αποκατάσταση ομαλής διακυβέρνησης. Οι Επιχειρήσεις Δεύτερης Γενεάς Σε αυτό το κλίμα της μετεξέλιξης των επιχειρήσεων του Ο.Η.Ε. μεταψυχροπολεμικά γεννήθηκαν οι επιχειρήσεις δεύτερης γενεάς. Χαρακτηριστικό των επιχειρήσεων δεύτερης γενεάς είναι η σύνθετη ή πολυδιάστατη εντολή (integrated mandate) σχετικά με την αποστολή τους. Η πρώτη επιχείρηση δεύτερης γενεάς ήταν η UNTAG (United Nations Transition Assistance Group) στη Ναμίμπια από το 1988 έως το Η οποία συνέβαλε αποφασιστικά στην εποπτεία και τον έλεγχο της κατάπαυσης του πυρός μεταξύ των δυνάμεων της Νοτίου Αφρικής και του απελευθερωτικού κινήματος SWAPO στη Ναμίμπια, στον αφοπλισμό των ενόπλων τμημάτων του τελευταίου και στην αποχώρηση του στρατού της Νοτίου Αφρικής και στη διενέργεια αδιάβλητων εκλογών που οδήγησαν στην ανεξαρτησία της Ναμίμπια το Ο πολυδιάστατος χαρακτήρας των εντολών των ειρηνευτικών επιχειρήσεων δεύτερης γενεάς αντανακλάται και στη σύνθεσή τους που εκτός από το στρατιωτικό σκέλος περιλαμβάνει και πολιτικό προσωπικό καθώς και στελέχη των αστυνομικών δυνάμεων των κρατών μελών. Οι Επιχειρήσεις Τρίτης Γενεάς Το 1999 η ίδρυση των επιχειρήσεων του Ο.Η.Ε. στο Κόσοβο UNMIC (United Nations Interim Administration Mission in Kosovo) με την Απόφαση 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας του 1999 και στο Ανατολικό Τιμόρ UNTAET (United Nations Transitional Administration in East Timor) στα πλαίσια της Απόφασης 1264 του Συμβουλίου Ασφαλείας του 1999, εισήγαγε τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις τρίτης γενεάς, την πλέον φιλόδοξη δράση του Ο.Η.Ε. Στις ειρηνευτικές επιχειρήσεις τρίτης γενεάς ο Οργανισμός δεν αποσκοπούσε απλά να συμβάλλει στην αποκατάσταση της 22 Το Συμβούλιο Ασφαλείας δημιούργησε την επιχείρηση στα πλαίσια της Απόφασης του 1978 για μία ανεξάρτητη Ναμίμπια. 23 Op. cit. Κ. Αντωνόπουλος, σελ. 2 13

14 ειρήνης και της ομαλής κυβερνητικής λειτουργίας στο εσωτερικό ενός κράτους ή μίας μη αυτό-κυβερνώμενης περιοχής, αλλά ανέλαβε ο ίδιος διοικητικές αρμοδιότητες σε συνθήκες ανυπαρξίας οιασδήποτε κρατικής ή άλλης διοικητικής οργάνωσης 24. Η διεύρυνση της αποστολής των ειρηνευτικών επιχειρήσεων δεν σήμαινε ότι ο Οργανισμός εγκατέλειψε τη δημιουργία παραδοσιακών ειρηνευτικών επιχειρήσεων, πρώτης γενεάς και σώματα παρατηρητών, στη Μεταψυχροπολεμική περίοδο συναντούμε παραδείγματα παραδοσιακών ειρηνευτικών δυνάμεων παρεμβολής στην Ρουάντα τη UNAMIR (United Nations Mission for Rwanda) από το 1993 έως το και την UNMEE (United Nations Mission in Ethiopia and Eritrea) στην Αιθιοπία και στην Ερυθραία που ξεκίνησε το 2000 και βρίσκεται σε εξέλιξη στις μέρες μας. Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα σωμάτων παρατηρητών σε αυτή την περίοδο αποτελούν η UNOMIG (United Nations Observer Mission in Georgia) στη Δημοκρατία της Γεωργίας η οποία ξεκίνησε το 1993 και βρίσκεται σήμερα σε εξέλιξη και η UNMOT (United Nations Mission of Observers in Tajikistan) στο Τατζικιστάν το 1994 η οποία περάτωσε την εντολή της το Από την Agenda for Peace στο Brahimi Report Η έξαρση της δημιουργίας ειρηνευτικών επιχειρήσεων στην αναβαθμισμένη περίοδο ανάληψης δράσης που σηματοδότησε για τον Ο.Η.Ε. το τέλος του Ψυχρού Πολέμου σηματοδότησε παράλληλα και μία σοβαρή συζήτηση στα πλαίσια του Οργανισμού για την αποτελεσματικότητα των ειρηνευτικών επιχειρήσεων το ρόλο τους και το εύρος της εντολής τους. Σε αυτή τη βάση το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. στις 17 Ιουνίου 1992 υιοθετεί την περίφημη έκθεση An Agenda for Peace του Γενικού Γραμματέα Boutros Boutros Ghali. Η Agenda for Peace αλλάζει τη μορφή των δράσεων του Οργανισμού και εισάγει την έννοια της προληπτικής διπλωματίας. Ο Boutros Boutros Ghali όρισε την προληπτική διπλωματία ως τη δράση εκείνη που αφορά στην πρόληψη εμφάνισης συγκρούσεων μεταξύ ομάδων, στην πρόληψη κλιμάκωσης σε σύγκρουση υπαρχουσών διενέξεων και στον περιορισμό του τέλους όπου αυτές υπάρχουν. Στη βάση αυτή της λειτουργία του Ο.Η.Ε. ως τον 24 Op. cit. Gray, p Security Council Resolution 875/5 October

15 προληπτικό διπλωμάτη του 21 ου αιώνα ο τότε Γενικός Γραμματέας προχώρησε στην ταξινόμηση των δράσεων στο τριγωνικό σχήμα peacemaking, peacekeeping, peacebuilding αλλάζοντας παράλληλα το περιεχόμενο και τον προορισμό των ειρηνευτικών επιχειρήσεων. Στα πλαίσια αυτή του τριγωνικού σχήματος ο Ghali στην Agenda for Peace όριζε τις τρεις αυτές μορφές δράσης ως εξής: Peacemaking: είναι η δράση που απαιτείται για να καταλήξουν τα αντίπαλα μέρη σε συμφωνία με ειρηνικά μέσα όπως αυτά ορίζονται στο Κεφάλαιο VI του Χάρτη των Η.Ε. Peacekeeping: είναι η ανάπτυξη παρουσίας των Η.Ε. στο πεδίο συγκρούσεων, έως τώρα με τη συναίνεση όλων των μερών, συνήθως αναμειγνύοντας στρατιωτικό και πολιτικό προσωπικό. Η διατήρηση της ειρήνης είναι μία τεχνική που ενισχύει τις πιθανότητες από κοινού και για την πρόληψη των συγκρούσεων και για την οικοδόμηση της ειρήνης. Peacebuilding: είναι η δράση που απαιτείται για τη διεύρυνση και την υποστήριξη δομών οι οποίες θα οδηγήσουν στην ενίσχυση και στη διαφύλαξη της ειρήνης στα πλαίσια μίας ενδεχόμενης εκ νέου κύλισης σε σύγκρουση 26. Υπό την πίεση της αποτυχίας στις UNOSOM II και UNPROFOR που δημιουργήθηκαν στη λογική της αλλαγής δράσης του Οργανισμού που σηματοδότησε η υιοθέτηση της Agenda for Peace ο Ο.Η.Ε. φάνηκε να επιστρέφει στην αυστηρή διάκριση μεταξύ ειρηνευτικών επιχειρήσεων και κυρωτικής δράσης. Ο Γενικός Γραμματέας Boutros Boutros Ghali στο Συμπλήρωμα στην Agenda for Peace του 1995 τόνισε τη σημασία των παραδοσιακών αρχών που διέπουν τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις όπως διατυπώθηκαν το 1958 από τον Dag Hammarskjöld, την αρχή της συναίνεσης, της ουδετερότητας και της χρήσης βίας μόνο στην περίπτωση ατομικής άμυνας των μελών μίας ειρηνευτικής δύναμης, ενώ την ίδια θέση υιοθέτησε και η Ειδική Επιτροπή των Η.Ε. για τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις B. Boutros Ghali: An Agenda for Peace, New York, UN Department of Public Information, 1992, p B. Boutros Ghali: Supplement to An Agenda for Peace, New York, UN Department of Public Information,

16 Η επιστροφή όμως στις παραδοσιακές αρχές των ειρηνευτικών επιχειρήσεων σημαδεύτηκε από την εμπειρία της UNAMIR στη Ρουάντα που αποδείχθηκε ανεπαρκής και ανίσχυρη να αντιμετωπίσει τη γενοκτονία που πραγματοποιήθηκε σε βάρος της φυλής Τούτσι κατά την περίοδο Απριλίου-Ιουλίου του Οι αποτυχίες των παραδοσιακών ειρηνευτικών επιχειρήσεων στη Σομαλία, την πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα προέβαλαν και πάλι το θέμα της παραδοσιακής αρχής της χρήσης βίας και της αποτελεσματικότητας της επιχείρησης στους κόλπους του Ο.Η.Ε. Εντός αυτού του κυκεώνα ο Οργανισμός επανεισήγαγε την πρακτική των εντολών που επιτρέπουν τη χρήση βίας για την εκπλήρωση της αποστολής μίας επιχείρησης. Με επιτυχή πρακτική εφαρμογή της στην περίπτωση της UNTAET στο Ανατολικό Τιμόρ. Τελικά το Συμβούλιο Ασφαλείας καθιέρωσε τη φράση ότι μία ειρηνευτική δύναμη μπορεί «να αναλάβει δράση για να διασφαλίσει την ασφάλεια και την κίνηση της», η οποία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην περίπτωση της MINURCA στην Κέντρο-Αφρικανική Δημοκρατία το και στη συνέχεια στις περιπτώσεις της UNAMSIL στη Σιέρα Λεόνε, της MONUC στο Κονγκό και της UNMIS στο Σουδάν. Ο Γενικός Γραμματέας Kofi Annan ανέθεσε την εκ βάθρων μελέτη του θεσμού των ειρηνευτικών επιχειρήσεων στην Επιτροπή Brahimi, η οποία κατέθεσε την έκθεση της κατά τη Σύνοδο Κορυφής της Χιλιετίας του Συμβουλίου Ασφαλείας 29. Η Επιτροπή Brahimi μεταξύ άλλων τόνισε την ανάγκη για τη σαφήνεια των εντολών των ειρηνευτικών επιχειρήσεων, αλλά συγχρόνως, φάνηκε να υποστηρίζει τη σύσταση «δυναμικών» ειρηνευτικών επιχειρήσεων, που να έχουν την εξουσιοδότηση να χρησιμοποιούν βία πέραν των απαιτήσεων της άμυνας του προσωπικού τους. Ως προς το σημείο αυτό η έκθεση της Επιτροπής επικρίθηκε διότι πρότεινε ουσιαστικά την απόκλιση από τις παραδοσιακές αρχές των ειρηνευτικών επιχειρήσεων 30. Η κυκλικότητα της συζήτησης που αφορά την αλληλεξάρτηση της διεύρυνσης των αρχών των ειρηνευτικών επιχειρήσεων και της αποτελεσματικότητάς τους τείνει να εξελιχθεί σε έναν κύκλο ατέρμονα. Μπορούμε να πούμε ότι ο 28 SC Res.1159 of 27 March Report of the Panel on United Nations Peace Operations, Doc. S/2000/809N, Doc. A/55/305, 21 August Op. cit. Alex J. Bellamy- Paul Williams, 'Conclusion: What future for peace operations? Brahimi and beyond', International Peacekeeping, p

17 Οργανισμός στο σημείο αυτό απειλείται να εξελιχθεί όμηρος της ίδιας της επιτυχίας του θεσμού των ειρηνευτικών επιχειρήσεων. Η Συμμετοχή της Ελλάδας στις Ειρηνευτικές Επιχειρήσεις Η Ελλάδα συστηματικά υποστηρίζει και συμμετέχει σε ειρηνευτικές επιχειρήσεις (είτε υπό τη διοίκηση του Ο. Η. Ε. ή περιφερειακών οργανισμών) και άλλες σχετικές δραστηριότητες σε όλο τον κόσμο, από τα Βαλκάνια έως την Ασία και την Αφρική, αποδεικνύοντας με συνέπεια την αφοσίωσή της στο σύστημα του Ο. Η. Ε. και την αποστολή του για τη διατήρηση της ειρήνης σε όλη την υδρόγειο. Την αφοσίωση της αυτή, η Ελλάδα την αποδεικνύει έμπρακτα μέσω της πολιτικής και οικονομικής ενίσχυσης ειρηνευτικών αποστολών, καθώς και με την παρουσία ελληνικού στρατιωτικού και αστυνομικού προσωπικού στις διάφορες ειρηνευτικές επιχειρήσεις. Μέχρι το τέλος τον Φεβρουαρίου του 2006, ο συνολικός αριθμός των στελεχών από τη χώρα μας που υπηρετούν σε ειρηνευτικές επιχειρήσεις ανέρχεται στα 1322 άτομα. Επιπλέον, η Ελλάδα συμμετέχει στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας με μία δύναμη 343 στελεχών κατάλληλα εξοπλισμένων. Πιο Συγκεκριμένα: Ειρηνευτικές Επιχειρήσεις υπό τη Διοίκηση του Ο.Η.Ε. Αποστολή Θέση Δύναμη UNOMIG Γεωργία 5 Στρατιωτικοί παρατηρητές UNMIK Κόσοβο 11 Αστυνομικοί MINURSO Δυτική Σαχάρα 1 Στρατιωτικός παρατηρητής UNMEE Αιθιοπία και Eritrea 3 Στρατιωτικοί παρατηρητές ΣΥΝΟΛΟ Στρατιωτικοί παρατηρητές, Αστυνομικοί Πηγή: Υπουργείο Εξωτερικών 17

18 Ειρηνευτικές Επιχειρήσεις με εντολή του Ο. Η. Ε. Αποστολή Δύναμη Μέσα ΕΛΔΥΚΟ (KFOR) ALTHEA ΕΛΔΑΦ (ISAF) ΣΥΝΟΛΟ 567 Στρατιωτικό προσωπικό 83 Στρατιωτικό προσωπικό 235 Στρατιωτικό προσωπικό 885 Στρατιωτικό προσωπικό Στρατιωτικά οχήματα, στρατιωτικά αεροσκάφη. Στρατιωτικά οχήματα Στρατιωτικά οχήματα, στρατιωτικά αεροσκάφη. Πηγή: Υπουργείο Εξωτερικών Λοιπές Ειρηνευτικές Επιχειρήσεις Αποστολή Δύναμη Μέσα ΠΓΔΜ - NHQs 10 Στρατιωτικό - προσωπικό Βοσνία και Ερζεγοβίνη- 1 Στρατιωτικό - NHQs προσωπικό Αλβανία NHQs 4 Στρατιωτικό προσωπικό - Αποστολή βοήθειας της ΕΕ 1 Αστυνομικός - (PAMECA) στην Αλβανία Αποστολή αστυνομίας της 11 Αστυνομικός - ΕΕ Βοσνία και Ερζεγοβίνη Ραφάχ 1 Αστυνομικός - Παρατηρητές 7 Στρατιωτικό - προσωπικό ΣΥΝΟΛΟ Στρατιωτικό προσωπικό Αστυνομικοί Πηγή: Υπουργείο Εξωτερικών Η Ελλάδα συμμετέχει, επίσης, και σε αποστολές παρατηρητών του ΟΑΣΕ, συγκεκριμένα στην HLPG στο Ναγκόρνο Καραμπάχ με έναν παρατηρητή. Τέλος η Ελλάδα συμβάλει στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας με τη συμμετοχή της στην Επιχείρηση Enduring Freedom (Ερυθρά Αραβική θάλασσα, Περσικός Κόλπος 18

19 και Ινδικός Ωκεανός) με 4 αξιωματικούς στο επιτελείο της USCENTCOM (Τάμπα Φλόριδα) και στην Επιχείρηση Active Endeavour (Ευρύτερη περιοχή Μεσογείου) με 343 άτομα και πλοία διαφόρων τύπων και διατίθεται επίσης ο Ναύσταθμος Κρήτης ως προκεχωρημένη βάση υποστήριξης. Το συνολικό ετήσιο κόστος των συνεισφορών που κατέβαλε η χώρα μας στις ειρηνευτικές επιχειρήσεις και λοιπές αποστολές το 2005 ανέρχεται σε $ Η. Π. Α., μη συμπεριλαμβανομένων των δαπανών για αμοιβές προσωπικού και συντήρηση υλικού, τις οποίες καταβάλλει το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Ειδικότερα, η χώρα μας καταβάλλει 6,5 εκατ.$, ως εθελοντική εισφορά στην UNFICYP. Περιγραφή Καταβληθείσες Συνεισφορές (κατά το 2005) Προσωπικό (Ιανουάριος 2006) UNOMIG (Γεωργία) MINURSO (Δυτική Σαχάρα) UNMEE (Αιθιοπία/Ερυθραία) UNMIS (Σουδάν) MINUSTAH (Αϊτή) MONUC (Κογκό) ONUB (Μπουρούντι) UNAMSIL/UNOMSIL(Σιέρρα- Λεόνε) [έληξε Δεκ.2005] UNDOF (Σουδάν) UNΙFIL (Λίβανος) UNMIK (Κόσοβο) UNMIL (Λιβερία) UNMISET (Ανατ. Τιμόρ) UNOCI (Ακτή Ελεφαντοστού) UNFICYP (Κύπρος) UNMOGIP (Ινδία/Πακιστάν) - UNTSO (Μέση Ανατολή) - Σύνολο Πηγή: Υπουργείο Εξωτερικών 19

20 Συμμετοχή της Ελλάδας σε επιχειρήσεις που έχουν περατωθεί: 1. Kuwait UNIKOM- Απρίλιος 1991-Οκτώβριος Bosnia and Herzegovina UNMIBH- Δεκέμβριος Δεκέμβριος Somalia UNOSOM II- Μάρτιος Μάρτιος Namibia and Angola UNTAG- Απρίλιος Μάρτιος 1990 Τέλος από το 2003 έχει εγκαινιασθεί πρόγραμμα εκπαίδευσης στρατιωτικών και αστυνομικών στελεχών από αναπτυσσόμενες χώρες στο Πολυεθνικό Κέντρο Εκπαίδευσης Επιχειρήσεων Υποστήριξης της Ειρήνης (ΠΚΕΕΥΕ) στο Κιλκίς. Ήδη έχουν εκπαιδευθεί αξιωματικοί από την Υεμένη, την Αγκόλα την Ζάμπια την Σιέρα Λεόνε την Σρι-Λάνκα το Μάλι το Πράσινο Ακρωτήριο το Πακιστάν το Τόγκο την Λευκορωσία και την Γκάνα. Τον Ιούλιο του 2005 επτά αξιωματικοί αστυνομίας από Παλάου, Μικρονησία, και Νησιά Μάρσαλ παρακολούθησαν τη σχετική εκπαίδευση. Οι Λόγοι Συμμετοχής της Ελλάδας στις Ειρηνευτικές Επιχειρήσεις Η συμμετοχή σε διεθνείς δράσεις, όπως η συμμετοχή σε όργανα του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών ή σε Ειρηνευτικές Επιχειρήσεις είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη χώρα μας, εφόσον έτσι αποδεικνύεται έμπρακτα το ενδιαφέρον της για την προώθηση της διεθνούς ειρήνης, ασφάλειας και σταθερότητας, της ανάπτυξης, της προώθησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της εγκαθίδρυσης του κράτους δικαίου και της οικοδόμησης της ειρήνης μετά από ένοπλες συγκρούσεις και υλοποιούνται οι βασικές αρχές της Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Ειδικότερα οι λόγοι που καθιστούν ελκυστική τη συμμετοχή της Ελλάδας στις Ειρηνευτικές Επιχειρήσεις είναι οι κάτωθι: 1. Η βελτίωση της εικόνας και κατ ακολουθία της βαρύτητας, του ρόλου και της σημασίας της χώρας στο διεθνές πεδίο. 2. Η αναβάθμιση της σημασίας της Ελλάδας στο «εσωτερικό» των διεθνών οργανισμών 3. Η βελτίωση της εικόνας και του ρόλου της Ελλάδας στο εσωτερικό της χώρας (ή της περιοχής) που λαμβάνει χώρα η ειρηνευτική επιχείρηση 4. Η συμμετοχή Ελλήνων σε διεθνείς δράσεις (Διπλωματικών, στρατιωτικών, ειδικών επιστημόνων, πολιτικών υπαλλήλων, εθελοντών, κλπ). 20

21 Η επιλογή συμμετοχής της Ελλάδας σε συγκεκριμένες επιχειρήσεις γίνεται με γνώμονα τόσο τις ανάγκες της διεθνούς κοινότητας για την τήρηση της ειρήνης, όσο και τις ειδικότερες εκτιμήσεις της πλευράς μας, σύμφωνα με τις οποίες η παρουσία μας θα ήταν αρκετά πιο παραγωγική και εποικοδομητική και θα είχε και άμεσες και έμμεσες θετικές συνέπειες και σε άλλο φάσμα εθνικών συμφερόντων. Επίλογος Το Καταληκτικό Κείμενο της Συνόδου Κορυφής της 60ης Γενικής Συνέλευσης του Ο.Η.Ε. αναγνώριζε ότι η ανάληψη των ειρηνευτικών επιχειρήσεων από τον Ο.Η.Ε. αποτελεί σημαντικότατη δραστηριότητα του Οργανισμού στον τομέα της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας 31. Η εφεύρεση του Dag Hammarskjöld αποτελεί πλέον θεσμό για τον Ο.Η.Ε. και το μεγάλο προσόν της έγκειται στην επίτευξη της ειρήνης μέσω της συναίνεσης και της συνεργασίας, της ουδετερότητας και, όσον αφορά τη χρήση βίας, της διάκρισής της από την κυρωτική δράση. Παρέχει τα εχέγγυα για την ουσιαστική ειρήνευση μεταξύ των αντιμαχόμενων μερών μακροχρόνιων κρίσεων, διατηρώντας ένα πλαίσιο μη-σύγκρουσης και ευνοώντας έτσι την επίλυσή τους μέσω της συνεργασίας και όχι της επιβολής 32. Η διεύρυνση του αντικειμένου της αποστολής των ειρηνευτικών επιχειρήσεων μέσω της ενεργούς συμβολής τους στην ανοικοδόμηση της ειρήνης σε περιοχές κρίσεων οδήγησε στη δημιουργία πολυσχιδών επιχειρήσεων μεταψυχροπολεμικά. Η εξέλιξη αυτή συνοδεύτηκε από την υποχώρηση της αρχής της μη χρήσης βίας κυρωτικού χαρακτήρα προς χάρη της αποτελεσματικότητας και της επιτυχούς έκβασης μίας επιχείρησης, και με τη σειρά της, συμπαρέσυρε την αρχή της ουδετερότητας. Παρά το σοβαρό κίνδυνο που ενέχει αυτή η εξέλιξη για την αξιοπιστία τους, οι «δυναμικού» χαρακτήρα ειρηνευτικές επιχειρήσεις αποτελούν πλέον συνειδητή επιλογή του Ο.Η.Ε. Οι προκλήσεις για το μέλλον των ειρηνευτικών επιχειρήσεων είναι αρκετές και ενδιαφέρουσες. Ο προβληματισμός που έθεσε το 1999 ο τότε Γενικός Γραμματέας για την υφή των προκλήσεων που επιφέρει στη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης επηρεάζουν μία σειρά από ζητήματα 31 World Summit Outcome, A/RES/60/1, 15 September 2005, par Op. cit. Κ. Αντωνόπουλος, σελ

22 που αφορούν τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις. Η έννοια και κυρίως το περιεχόμενο της απειλής διευρύνεται με τις ασύμμετρες απειλές που σχετίζονται με την τρομοκρατία αλλά και με τις πλανητικές απειλές όπως η καταστροφή το περιβάλλοντος και η εξάπλωση των πανδημιών. Απειλές που θα διαμορφώσουν το πλαίσιο δράσης των ειρηνευτικών επιχειρήσεων του Ο.Η.Ε. Ένα εξίσου σημαντικό ζήτημα που οφείλεται στην επιρροή της παγκοσμιοποίησης στην έκταση της ασφάλειας είναι η ανάδυση νέων δρώντων που συμμετέχουν και στις επιχειρήσεις του Ο.Η.Ε. όπως Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις αλλά και οι ιδιωτικές εταιρείες ασφάλειας. Τέλος ένα ζήτημα που έρχεται σε άμεση συνάφεια με το μέλλον της συζήτησης για τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις είναι το μείζον ζήτημα της διαδικασίας αναδιάρθρωσης του Οργανισμού. 22

23 Βιβλιογραφία K. Annan: Address of the Secretary General to the UN General Assembly, 20 September 1999 (GA/9596). Κ. Αντωνόπουλος: «Οι Ειρηνευτικές Επιχειρήσεις του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών», Χ. Δίπλα Ε. Δούση (επιμ.): «Εξήντα από την Ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών, Ειρήνη, Ανθρώπινα Δικαιώματα, Βιώσιμη Ανάπτυξη και Θεσμική Μεταρρύθμιση», Αθήνα, Εκδόσεις Σιδέρη, 2007 P.R. Baehr- L. Gordenker: The United Nations in the 1990 s, London, Basingstoke: Macmillan Press, 2 nd edition, 1994 A. J. Bellamy- P. Williams, Conclusion: What future for peace operations? Brahimi and beyond, International Peacekeeping, Vol. 11 No. 1, London, Taylor & Francis Ltd., Spring 2004 A. Bellamy- P. Williams- S. Griffin: Understanding Peacekeeping, London, Cambridge, Polity Press, 2004 M. Bothe: Peace-Keeping στο B. Simma (ed.): The Charter of the United Nations. A Commentary, Oxford, Oxford University Press, 2 nd ed., 2002 B. Boutros Ghali: An Agenda for Peace, New York, UN Department of Public Information, 1992 B. Boutros Ghali: Supplement to An Agenda for Peace, New York, UN Department of Public Information, 1995 C. Gray, Peacekeeping after the Brahimi Report: Is there a Crisis of Credibility for the UN? Journal of Conflict and Security Law, Vol.6, No.2, 2001 C. Gray: International Law and the Use of Force, Oxford, Oxford University Press, 2 nd ed., 2004 R. Higgins: A General Assessment of United Nations Peacekeeping, στο A. Cassese (ed.): United Nations Peacekeeping, London, Sijthoff, 1978 Μ. Ιωάννου: «Ειρηνευτική Δραστηριότητα: Κλασικός Θεσμός και Τρέχουσες Αποκλίσεις», στο Θ. Χριστοδουλίδης- Δ. Μπουραντώνης 23

24 επιμ. «Ο Ο.Η.Ε. στο Κατώφλι της Μεταψυχροπολεμικής Εποχής», εκδόσεις Σιδέρη, Αθήνα, 1998 A. James: Peacekeeping in International Politics, London, Basingstoke: Macmillan Press, 1990 A. James: The Congo Controversies, International Peacekeeping, Vol. 1, No.1, London, Taylor & Francis Ltd., 1994 B. Uruqhuart: Hammarskjöld, New York, Norton Press, 1994 N.D. White: Keeping the Peace. The United Nations and the Maintenance of International Peace and Security, 2nd ed., Manchester University Press, Manchester