ΕΤΟΣ 2014/ΤΕΥΧΟΣ 3. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α. ΝΕΔΑΣ Αγρ. Τοπογράφος Μηχανικός, Ph.D.

Transcript

1 ΕΤΟΣ 2014/ΤΕΥΧΟΣ 3 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α. ΝΕΔΑΣ Αγρ. Τοπογράφος Μηχανικός, Ph.D. Δρ. ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΠΕΔΙΑΔΙΤΗ Environmental Sustainability Consultant and Researcher ΕΛΕΝΑ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Αγρ. Τοπογράφος Μηχανικος, MSc Δρ. ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΤΣΙΑΒΟΣ UCL Senior Researcher Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΓΕΩΧΩΡΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ Η ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2007/2/ΕΚ (INSPIRE) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ : ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ, ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

2

3 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α. ΝΕΔΑΣ Αγρ. Τοπογράφος Μηχανικός, Ph.D. Δρ. ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΠΕΔΙΑΔΙΤΗ Environmental Sustainability Consultant and Researcher ΕΛΕΝΑ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Αγρ. Τοπογράφος Μηχανικος, MSc Δρ. ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΤΣΙΑΒΟΣ UCL Senior Researcher Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΓΕΩΧΩΡΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ Η ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2007/2/ΕΚ (INSPIRE) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ : ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ, ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Ανάτυπο από το «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ & ΔΙΚΑΙΟ» Τεύχος 3 / Έτος 2014 ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΕΒΕ Μαυρομιχάλη 23, Αθήνα Τηλ.: Fax: info@nb.org

4

5 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΓΕΩΧΩΡΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠερΔικ 3/2014 (ΕΤΟΣ 18ο) 415 Η Δημιουργία της Ελληνικής Εθνικής Υποδομής Γεωχωρικών Πληροφοριών και η Ενσωμάτωση της Κοινοτικής Οδηγίας 2007/2/ΕΚ (INSPIRE) στην Ελλάδα κατά την περίοδο : Αναγκαιότητα, Προκλήσεις και Προοπτικές ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α. ΝΕΔΑΣ, Αγρ. Τοπογράφος Μηχανικός, Ph.D. Δρ. ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΠΕΔΙΑΔΙΤΗ, Environmental Sustainability Consultant and Researcher ΕΛΕΝΑ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ, Αγρ. Τοπογράφος Μηχανικος, MSc Δρ. ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΤΣΙΑΒΟΣ, UCL Senior Researcher Η κοινοτική οδηγία 2007/2/ΕΚ (INSPIRE) [European Commission 2007] αποσκοπεί στη δημιουργία μιας κοινής ευρωπαϊκής υποδομής γεωχωρικών πληροφοριών. Απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι η συμμόρφωση των επιμέρους κρατικών υποδομών γεωχωρικών πληροφοριών της κάθε χώρας-μέλους με τις προδιαγραφές και τους κανόνες που ορίζει η INSPIRE, έτσι ώστε να καταστούν διαλειτουργικές μεταξύ τους. Κατά την έκδοση της οδηγίας, πολλές Ευρωπαϊκές χώρες διέθεταν ήδη υποδομές, τις οποίες απλώς έπρεπε να εναρμονίσουν με την INSPIRE. Αντιθέτως, η Ελλάδα κατά την ίδια περίοδο όχι μόνο δεν διέθετε αντίστοιχη υποδομή, αλλά ούτε καν ένα στοιχειώδες σύνολο κοινώς αποδεκτών κανόνων και διαδικασιών σε θεσμικό επίπεδο για την κτήση, διαχείριση, διαμοιρασμό και διάθεση της δημόσιας γεωπληροφορίας. Η αναλυτική καταγραφή που διεξήχθη το 2010 σε φορείς της κεντρικής κυβέρνησης επιβεβαίωσε και με εμπειρικά δεδομένα τη διαπίστωση αυτή, καταδεικνύοντας πληθώρα προβλημάτων, ελλείψεων και αστοχιών σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής γεωπληροφορίας. Τα πορίσματα αυτής της έρευνας, την οποία σχεδίασαν και εκπόνησαν οι συγγραφείς του παρόντος στα πλαίσια των τότε υπηρεσιακών τους καθηκόντων, συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωση του Ν 3882/2010, ο οποίος είχε διττό στόχο: 1) αφ ενός, να εγκαθιδρύσει την Εθνική Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών, 2) αφ ετέρου, να ενσωματώσει στην Εθνική Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών τις προβλέψεις της Οδηγίας INSPIRE, αλλά και να τις επεκτείνει κατάλληλα -όπου αυτό ήταν απαραίτητο- προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι παθογένειες της Ελληνικής πραγματικότητας. Οι δράσεις που αναλήφθηκαν για την εφαρμογή του νόμου κατά την τριετία και τα αποτελέσματά τους παρουσιάζονται συνοπτικά στην παρούσα εργασία, η οποία αποτελεί και την πρώτη ανάλυση και κριτική αξιολόγηση του Ν 3882/2010 και της εφαρμογής του τέσσερα χρόνια μετά την ψήφισή του. 1. Εισαγωγή Οι σύγχρονες τάσεις σχεδιασμού και διαμόρφωσης της πολιτικής περιβάλλοντος, αλλά και άλλων πολιτικών σε εθνικό και κοινοτικό επίπεδο, καθώς και η ανάγκη αποτελεσματικής άσκησής τους, δημιουργούν νέους προσανατολισμούς και επιβάλλουν εμπεριστατωμένη αντιμετώπιση και τεκμηριωμένη ανάλυση, η οποία στηρίζεται στην ύπαρξη πληροφοριών υψηλής ποιότητας και στη συμμετοχή ενημερωμένου κοινού. Τα περισσότερα περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως η κλιματική αλλαγή, οι πλημμύρες, η ερημοποίηση κ.τ.λ. αγνοούν διοικητικά και κρατικά όρια [Pediaditi et al. 2011; Hoel 2002] και υπερβαίνουν τη διαχειριστική ικανότητα και την τεχνογνωσία μεμονωμένων φορέων, περιφερειών, αλλ ακόμη και κρατών. Συνεπώς, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έχει αναγνωριστεί πως ο σχεδιασμός για την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης και η διαμόρφωση ολοκληρωμένης πολιτικής για το περιβάλλον πρέπει να βασίζονται στην ολιστική εξέταση πληθώρας κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών στοιχείων υψηλής ποιότητας και αξιοπιστίας. Προϋπόθεση για την ολιστική προσέγγιση αποτελεί η σύνδεση αυτών των στοιχείων με τον κοινό τους παρανομαστή, τον χώρο, κάνοντας χρήση γεωαναφερμένων δεδομένων. Ωστόσο, ο στόχος της ολιστικής προσέγγισης προσκρούει σε σωρεία προβλημάτων, τα οποία δυσχεραίνουν την ευρεία πρόσβαση στις γεωχωρικές πληροφορίες και καθιστούν προβληματική τη χρήση τους. Ενδεικτικά, τα προβλήματα αυτά αποδίδονται στις ελλείψεις δεδομένων, στην ανεπαρκή τεκμηρίωση υπαρχόντων πληροφοριών, στην ασυμβατότητα μεταξύ συνόλων γεωχωρικών δεδομένων και υπηρεσιών λόγω υιοθέτησης διαφορετικών τεχνολογικών προτύπων, στο έλλειμμα συντονισμού μεταξύ φορέων τόσο εκτός των εθνικών συνόρων, αλλά και μεταξύ των διαφόρων βαθμίδων διακυβέρνησης, καθώς και στους φραγμούς και Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το

6 416 ΠερΔικ 3/2014 (ΕΤΟΣ 18ο) Κ. ΝΕΔΑΣ - Κ. ΠΕΔΙΑΔΙΤΗ - Ε. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ - Π. ΤΣΙΑΒΟΣ περιορισμούς, οι οποίοι επιβάλλονται -τις περισσότερες φορές αυθαίρετα- στον διαμοιρασμό και την επαναχρησιμοποίηση της γεωχωρικής πληροφορίας [Budhatoki and Nedovic-Budic 2007]. Επιπλέον, η ανοικτή και επαναχρησιμοποιήσιμη γεωχωρική πληροφορία είναι σημαντική και για αναπτυξιακούς λόγους. Τα περισσότερα είδη δεδομένων που χρησιμοποιούνται τόσο στο ηλεκτρονικό εμπόριο όσο και στο σύνολο των διαδικτυακών υπηρεσιών που προσφέρονται στον τελικό χρήστη έχουν κάποιας μορφής σύνδεση με κάποια μορφή γεωχωρικής πληροφορίας. Η γεωχωρική πληροφορία καθίσταται, κατ αυτόν τον τρόπο, πληροφορία αναφοράς, δηλ. πληροφορία που είναι απαραίτητη, προκειμένου να μπορεί να δημιουργηθεί και ν αξιοποιηθεί νέα πληροφορία ή εφαρμογές βασισμένες σε αυτήν. Όταν η δημόσια πληροφορία αντιμετωπίζεται ως το πετρέλαιο της κοινωνίας της πληροφορίας, όπως η επίτροπος για την Κοινωνία της Πληροφορίας έχει χαρακτηρίσει τα ανοικτά δεδομένα 1,τότε η πληροφορία αναφοράς έχει ακόμη μεγαλύτερη οικονομική και κοινωνική σημασία. Η γεωχωρική πληροφορία αποτελεί μία τέτοια μορφή δημόσιας πληροφορίας και, ως τέτοια, η κοινωνικοοικονομική της αξία αυξάνεται εκθετικά όσο μειώνονται οι τριβές κατά τον διαμοιρασμό και περαιτέρω διαθεσή της 2. Κάτι τέτοιο εκφράζεται κατ εξοχήν στη γενική Οδηγία για την περαιτέρω χρήση της πληροφορίας του δημοσίου τομέα 3, αλλά και στην Οδηγία INSPIRE 4, η οποία παρουσιάζεται πολύ αναλυτικότερα στη συνέχεια. Μολονότι οι δύο αυτές Οδηγίες έχουν διαφορετική στόχευση 5, εμφανίζουν πολλαπλά κοινά σημεία, ιδίως την 1. Βλ. Ομιλία της Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπεύθυνης για το Ψηφιακό Θεματολόγιο, Neelie Kroes, Vice-President of the European Commission responsible for the Digital Agenda and Open Data From Crisis of Trust to Open Governing Bratislava, 5 March 2012, 2. Η αρχή της απάλειψης των τριβών στις συναλλαγές αποτελεί βασική αρχή λειτουργίας συστημάτων παραγωγής, που βασίζονται στα ανοικτά δεδομένα και εν γένει σε κάποια μορφή κοινών. Σε αυτές τις μορφές παραγωγής, που στη βιβλιογραφία περιγράφεται με τον γενικότερο όρο «Κοινή Ομότιμη Παραγωγή» ή «Ομότιμη Παραγωγή», σκοπός δεν είναι η δημιουργία κινήτρων μέσα από την καθιέρωση συστημάτων ελεγχόμενου αποκλεισμού, αλλ η απομείωση των τριβών κατά τη χρήση κοινών και χωρίς περιορισμούς προσβάσιμων πόρων. Το μοντέλο αυτό παρουσιάζεται αναλυτικά στο έργο του Benkler. Βλ. ιδίως Benkler, Y. 2002, Coase s Penguin,or Linux and the Nature of the Firm. Yale Law Journal, 112, 369 και Benkler, Y The Wealth of Networks: How Social Production Transforms Markets and Freedom, New Haven and London, Yale University Press. 3. Οδηγία 2013/37/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, , που αναθεωρεί την Οδηγία 2003/98/ΕΚ για την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημοσίου τομέα, eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:l:2013:175:000 1:0008:EN:PDF. 4. Οδηγία 2007/ΕΚ. 5. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η Οδηγία για την περαιτέρω χρήση της πληροφορίας τους δημοσίου τομέα (2013/37/ΕΚ, ΕΕ L 175/1) έχει ως κύριο στόχο την προς τρίτους διάθεση πληροφορίας του δημοσίου τομέα, ενώ η Οδηγία INSPIRE (2007/2/ΕΚ) έχει ως στόχο τόσο την προς τρίτους διάθεση γεωχωρικής πληροφορίας, όσο και το διαμοιρασμό αυτής. Επίσης, ο Ν 3882/2010 επεκτείνει ακόμη περισσότερο το πεδίο ουσιαστική συνεισφορά στη δημιουργία ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς υπηρεσιών δεδομένων προστιθέμενης αξίας, την ανάπτυξη και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. 1.1 Υποδομές Γεωχωρικών Πληροφοριών Οι ανάγκες επίλυσης των προβλημάτων αυτών οδήγησαν σταδιακά στην ανάπτυξη και την ευρεία υιοθέτηση των Υποδομών Γεωχωρικών Πληροφοριών σε τοπικό, εθνικό, αλλά και διακρατικό επίπεδο. Οι Yποδομές Γεωχωρικών Πληροφοριών (ΥΓΠ) θα πρέπει να εκληφθούν σύμφωνα με τον τίτλο τους: δηλαδή ως ψηφιακές υποδομές μιας χώρας, ακριβώς κατά τον ίδιο τρόπο που λειτουργούν και οι αναλογικές υποδομές, όπως π.χ. το οδικό δίκτυο ή το σύστημα ηλεκτροδότησης και όχι ως ένα πληροφορικό σύστημα ή μία μεγάλη βάση δεδομένων. Ο ρόλος μιας τέτοιας υποδομής είναι η ολοκλήρωση σε όρους διαλειτουργικότητας, της γεωπληροφορίας που παράγεται από τον καταλληλότερο αρμόδιο φορέα, χρησιμοποιώντας τεχνολογίες διαδικτύου. Μία ΥΓΠ θα πρέπει να παρέχει τα μέσα (τεχνολογίες, θεσμούς και διαδικασίες), ώστε η εθνική δημόσια γεωπληροφορία να μην επαναλαμβάνεται, να τηρείται από τον παραγωγό της, να διαμοιράζεται με το ελάχιστο δυνατό κόστος μεταξύ των σχετικών δημοσίων αρχών και να διατίθεται στον τελικό χρήστη μέσα από ένα «κανάλι», αυτό της ΥΓΠ. Οι ΥΓΠ είναι δυναμικά οικοσυστήματα τα οποία συνεχώς αναπτύσσονται, εμπλουτίζονται και εξελίσσονται σε βάθος χρόνου [Masser 2005]. Προκειμένου λοιπόν να εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη και σε βάθος χρόνου λειτουργία τους, καθώς και η αξιοπιστία τους ως προς την ποιότητα της πληροφορίας που παρέχουν, χρειάζεται -εκτός από την τεχνολογική υποδομή- και το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο 6. Μία Εθνική Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών έχει τουλάχιστον τέσσερα βασικά δομικά συστατικά 7 [Nedas et al. 2010]: εφαρμογής του καλύπτοντας και την προμήθεια των γεωχωρικών δεδομένων. Κατά αυτόν τον τρόπο ο Ν 3882/2010 αντιστοιχεί για τα γεωχωρικά δεδομένα στον συνδυασμό τόσο του Ν 3448/2006 (μεταφορά της αρχικής Οδηγίας για την περαιτέρω ρήση της πληροφορίας του δημοσίου τομέα) όσο και του 3979/2011 (νόμος για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση). 6. Το θεσμικό πλαίσιο διαδραματίζει έναν ιδιαίτερο ρόλο στην υποστήριξη υποδομών που ουσιαστικά επιτρέπουν την παροχή δημόσιας υπηρεσίας προς τον πολίτη. Κάτι τέτοιο καταδεικνύεται και συνολικά από τον τρόπο λειτουργίας και εξέλιξης της ρυθμιστικής θεωρίας. Η ρύθμιση της λειτουργίας των υποδομών είτε πρόκειται για ψηφιακές είτε για υλικές υποδομές, επιδιώκει τη με τον αποτελεσματικότερο και αποδοτικότερο τρόπο διασφάλιση της παροχής της υποδομής στον τελικό χρήστη (βλ. για μια γενική εισαγωγή στο πρόβλημα, Baldwin, Cave M. and Lodge M., 2013, Understanding Regulation: Theory, Strategy and Practice. Oxford University Press, Oxford και για την ιστορική θεώρηση της εξέλιξης της ρύθμισης υποδομών στη Μ. Βρετανία το Moran M., 2003, The British regulatory state: high modernism and hyper-innovation, Oxford, Oxford University Press). 7. Βλ. και τον ορισμό της υποδομής χωρικών πληροφοριών στο άρθ. 3 παρ. 1 της Οδηγίας INSPIRE «υποδομή χωρικών πληροφοριών : μεταδεδομένα, σύνολα χωρικών δεδομένων και υπηρεσίες χωρικών δεδομένων δικτυακές υπηρεσίες και τεχνολογίες συμφωνίες κοινοχρησίας, πρόσβασης και χρήσης και μηχανισμοί, μέθοδοι και Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το 1997

7 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΓΕΩΧΩΡΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠερΔικ 3/2014 (ΕΤΟΣ 18ο) Τα ψηφιακά γεωχωρικά δεδομένα (π.χ. γεωτεμάχια κτηματολογίου, υδρογραφικό δίκτυο, οδικό δίκτυο, προστατευόμενες τοποθεσίες κ.λπ.), - Τις διαδικτυακές και άλλες υπηρεσίες γεωχωρικών δεδομένων, δηλ. λογισμικό, το οποίο εκτελεί διάφορες διεργασίες πάνω στα γεωδεδομένα και τα μεταδεδομένα τους, προκειμένου αυτά να αξιοποιηθούν (π.χ. υπηρεσίες επισκόπησης των χαρτών, εύρεσης των δεδομένων που αναζητούμε κ.λπ.) και το οποίο καταναλώνεται ως υπηρεσία από τους τελικούς χρήστες. Η κεντρική υπηρεσία καταλόγου είναι κομβικής σημασίας σε κάθε ΥΓΠ. Το σύνολο των γεωχωρικών δεδομένων της Δημόσιας Διοίκησης καταγράφονται και είναι γνωστά στην κεντρική υπηρεσία καταλόγου, κάτι το οποίο επιτρέπει την άμεση διαδικτυακή πρόσβαση στο σύνολο της ψηφιακά διαθέσιμης γεωπληροφορίας μιας χώρας. - Το τεχνικό πλαίσιο, δηλ. τις τεχνικές προδιαγραφές, τις οποίες πρέπει να πληρούν τα προαναφερόμενα μεταδεδομένα, δεδομένα αλλά και οι και υπηρεσίες, - Το θεσμικό πλαίσιο, το οποίο αποτελείται αφ ενός από μία καλώς ορισμένη διοικητική διάρθρωση, που καθορίζει τους ρόλους και τις υποχρεώσεις των εμπλεκομένων στη λειτουργία της υποδομής, αφ ετέρου από τους κανόνες και τις διαδικασίες, που διέπουν τη δημόσια Διοίκηση σε ό,τι αφορά τη συλλογή, παραγωγή, προμήθεια, διαχείριση, κοινοχρησία και διάθεση των γεωχωρικών δεδομένων και υπηρεσιών, για τα οποία είναι υπεύθυνη. 1.2 Η Οδηγία 2007/2/ΕΚ INSPIRE (Infrastructure for Spatial Information in the European Community) Η Ευρωπαϊκή Ένωση, συνειδητοποιώντας τη στρατηγική σημασία των ΥΓΠ για την αποτελεσματική διαχείριση των περιβαλλοντικών προβλημάτων και την αειφόρο ανάπτυξη, έθεσε το 2007 σε ισχύ την Οδηγία 2007/2/ΕΚ ή, αλλιώς, Οδηγία INSPIRE (Infrastructure for Spatial Information in the European Community), με την οποία ενδυναμώνονται οι επιταγές για την ελεύθερη πρόσβαση δημοσίων αρχών και πολιτών στην περιβαλλοντική και γεωχωρική πληροφορία, εν γένει, υψηλής ποιότητας. Η οδηγία αποσκοπεί στη δημιουργία μιας υποδομής για τη διαχείριση της γεωχωρικής πληροφορίας σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο και αφορά γεωχωρικά κυρίως δεδομένα, τα οποία τηρούνται σε ηλεκτρονική μορφή και αφορούν σε περιοχές, επί των οποίων ένα κράτος μέλος έχει ή ασκεί δικαιοδοτικά δικαιώματα. Η εστίαση της οδηγίας στα γεωχωρικά δεδομένα, προκύπτει από τη διαπίστωση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος ότι το 90% των δεδομένων, που αφορούν στην περιβαλλοντική πολιτική 8, είναι γεωχωρικά, δηλ. δεδομένα, τα οποία διαδικασίες συντονισμού και παρακολούθησης, που θεσπίζονται, λειτουργούν ή διατίθενται σύμφωνα με την παρούσα οδηγία». 8. Βλ. και άρθ. 1 παρ. 1 της INSPIRE «Σκοπός της παρούσας οδηγίας είναι ο καθορισμός των γενικών κανόνων που αποσκοπούν στη δημιουργία της υποδομής χωρικών πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (εφ εξής Inspire), για τους σκοπούς των περιβαλλοντικών πολιτικών σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με συγκεκριμένη τοποθεσία ή γεωγραφική περιοχή 9. Για τις ανάγκες ανάπτυξης της INSPIRE, τα γεωχωρικά δεδομένα, που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της, κατηγοριοποιούνται σε 34 θεματικά επίπεδα. Χωρίζονται δε σε τρία παραρτήματα 10. Οι 34 θεματικές κατηγορίες αφορούν σύνολα δεδομένων, όπως τα διοικητικά όρια, τα γεωτεμάχια κτηματολογίου, οι παρατηρήσεις για την ποιότητα του αέρα, το υδρογραφικό δίκτυο, η σύσταση του εδάφους, η βιοποικιλότητα, τα δίκτυα μεταφοράς, η γεωλογία, η κατανομή του πληθυσμού σπανίων ειδών, τα ενδιαιτήματα, οι βιομηχανικοί τόποι, οι ζώνες φυσικών κινδύνων κ.τ.λ. [European Commission INSPIRE Drafting Team Data Specifications 2008]. Η INSPIRE βασίζεται στις ΥΓΠ που είναι ήδη σε λειτουργία στα κράτη μέλη 11 και ορίζει το θεσμικό και τεχνολογικό πλαίσιο, με το οποίο αυτές πρέπει να συμμορφωθούν, ώστε να καταστούν συμβατές μεταξύ τους και να συνενωθούν σε μία ενιαία Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε ό,τι αφορά τη λειτουργία της, η INSPIRE αποτελεί μία οδηγία - πλαίσιο: δεσμεύει τα κράτη μέλη για τον τελικό στόχο, το τι δηλαδή πρέπει να επιτευχθεί, αλλ αφήνει στη διακριτική ευχέρεια κάθε κράτους μέλους τον ακριβή τρόπο εφαρμογής. Παράλληλα όμως, προκειμένου να διασφαλίσει ότι το τελικό αποτέλεσμα θα συνάδει με τον στόχο της Οδηγίας, πλαισιώνεται από εκτελεστικούς κανόνες με τη μορφή κανονισμών άμεσης εφαρμογής, οι οποίοι έχουν συγκεκριμένες ημερομηνίες έναρξης ισχύος και ορίζουν κάποια minima τεχνικών (κυρίως) προδιαγραφών, τις οποίες θα πρέπει να πληρούν τα διάφορα δομικά συστατικά των ΥΓΠ των κρατών μελών. Συγκεκριμένα, οι εκτελεστικοί αυτοί κανόνες αφορούν στα μεταδεδομένα 12, στις τεχνικές προδιαγραφές των γεωγραφικών δεδομέτης Κοινότητας και της άσκησης πολιτικών ή δραστηριοτήτων, που ενδέχεται να έχουν αντίκτυπο στο περιβάλλον». 9. Θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι ενώ η βασική στόχευση της Οδηγίας INSPIRE είναι η βασισμένη σε στοιχεία και ενιαία χάραξη περιβαλλοντικών πολιτικών σε ευρωπαϊκό επίπεδο (βλ. ιδίως τα σημ. 1, 2 και 3 του προοιμίου της Οδηγίας Inspire), η Οδηγία επιπλέον εξυπηρετεί τις στοχεύσεις της νομοθεσίας και των πολιτικών για την περαιτέρω χρήση της πληροφορίας του δημοσίου τομέα. Κάτι τέτοιο προκύπτει από την επιφύλαξη του νομοθέτη υπέρ της Οδηγίας για την περαιτέρω χρήση της πληροφορίας του δημοσίου τομέα και τη σχετική αιτιολογία που αναφέρεται ρητώς στο σημ. 8 του προοιμίου της Inspire «Η παρούσα οδηγία θα πρέπει να ισχύει υπό την επιφύλαξη της Οδηγίας 2003/98/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Νοεμβρίου 2003, για την περαιτέρω χρήση των πληροφοριών του δημοσίου τομέα, οι στόχοι της οποίας συμπληρώνουν τους στόχους της παρούσας οδηγίας». Βλ. επίσης άρθ. 2 παρ. 2 της Inspire «Η παρούσα οδηγία εφαρμόζεται με την επιφύλαξη των Οδηγιών 2003/4/EΚ και 2003/98/EΚ». 10. Βλ. άρθ. 4 παρ. 1 περ. δ Οδηγίας Inspire. 11. Βλ. άρθ. 1 παρ. 1 Οδηγίας Inspire. 12. Βλ. π.χ. Κανονισμό (ΕΚ) 1205/2008 της Επιτροπής της 3ης Δεκεμβρίου 2008 για την εφαρμογή της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά τα μεταδεδομένα (ΕΕ L 362/12, ). Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το

8 418 ΠερΔικ 3/2014 (ΕΤΟΣ 18ο) Κ. ΝΕΔΑΣ - Κ. ΠΕΔΙΑΔΙΤΗ - Ε. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ - Π. ΤΣΙΑΒΟΣ νων 13, στις τεχνικές προδιαγραφές των κυριότερων δικτυακών υπηρεσιών που πρέπει ν αναπτυχθούν 14 και στους τρόπους διαμοιρασμού των υπηρεσιών και των δεδομένων μεταξύ Ευρωπαϊκών φορέων και οργανισμών 15. Επίσης, υπάρχει Απόφαση της Επιτροπής για την παρακολούθηση και την αναφορά της προόδου υλοποίησης της οδηγίας -μέσω συγκεκριμένων δεικτών- για κάθε ένα από τα παραπάνω συστατικά της υποδομής 16. Παρά τη λιγοστή συγκριτικά δημοσιότητα, που έχει λάβει σε σχέση με άλλες περιβαλλοντικές οδηγίες, φαινόμενο που έχει αποδοθεί στο τεχνικό και σε πολλούς δυσνόητο αντικείμενο που διαχειρίζεται [González et al. 2011], το διακύβευμα της INSPIRE έχει εξαιρετικά μεγάλη σημασία για την προστασία του περιβάλλοντος. Μία ολοκληρωμένη Ευρωπαϊκή Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών θα εξασφαλίσει την απρόσκοπτη πρόσβαση σε ενιαία και υψηλής ποιότητας γεωχωρική πληροφορία σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και θα έχει καταλυτικό ρόλο στην επίλυση χρόνιων προβλημάτων διαθεσιμότητας, ποιότητας, οργάνωσης και προσβασιμότητας της χωρικής πληροφορίας, επισπεύδοντας έτσι τη χάραξη και ολοκληρωμένη άσκηση της περιβαλλοντικής πολιτικής καθώς και των άλλων πολιτικών που ενδέχεται να έχουν άμεσο ή έμμεσο αντίκτυπο στο περιβάλλον. Για την προώθηση της διάθεσης πληροφοριών του δημοσίου τομέα έχουν θεσπισθεί και άλλα κοινοτικά και εθνικά εργαλεία, τα οποία πλαισιώνουν και πλαισιώνονται από την INSPIRE, όπως η Οδηγία 2003/4/ΕΚ για την πρόσβαση 13. Βλ. και του ακόλουθους κανονισμούς: Κανονισμός (ΕΚ) 1089/2010 της Επιτροπής της 23ης Νοεμβρίου 2010 για την εφαρμογή της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά τη διαλειτουργικότητα των συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων (ΕΕ L 323/11, ), Κανονισμός (ΕΚ) 102/20110 της Επιτροπής της 4ης Φεβρουαρίου 2011 για την τροποποίηση του Κανονισμού σχετικά με την εφαρμογή της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά τη διαλειτουργικότητα των συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων (ΕΕ L 31/13, ), Κανονισμός (ΕΚ) 1253/2013 της Επιτροπής της 21ης Οκτωβρίου 2013 για την τροποποίηση του Κανονισμού σχετικά με την εφαρμογή της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά τη διαλειτουργικότητα των συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων (ΕΕ L 331/1, ). 14. Βλ. π.χ. Κανονισμό (ΕΚ) 976/2009 της Επιτροπής της 19ης Οκτωβρίου 2009 για την υλοποίηση της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά τις δικτυακές υπηρεσίες (ΕΕ L 274/9, ). 15. Βλ. π.χ. Κανονισμό (ΕΚ) 268/2010 της Επιτροπής της 29ης Μαρτίου 2010 για την εφαρμογή της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά την πρόσβαση των θεσμικών οργάνων και οργανισμών της Κοινότητας σε σύνολα και υπηρεσίες χωρικών δεδομένων των κρατών μελών υπό εναρμονισμένους όρους (ΕΕ L 83/8, ). 16. Βλ. π.χ. Απόφαση της Επιτροπής της 5ης Ιουνίου 2009 για την εφαρμογή της Οδηγίας 2007/2/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά την παρακολούθηση και αναφορά προόδου της Οδηγίας (ΕΕ L 148/18, ). του κοινού σε περιβαλλοντικές πληροφορίες 17, η Οδηγία 2003/98/ΕΚ [European Commission 2003] για την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημοσίου τομέα (και η πρόσφατη αναθεώρησή της) [European Commission 2013], η πρωτοβουλία GMES 18, το πρόγραμμα GALILEO 19, αλλά και ο πρόσφατος ελληνικός νόμος (Ν 3979/ ) για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση καθώς και Ελληνικό Πλαίσιο Παροχής Υπηρεσιών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Προσπάθειες Σύστασης Ελληνικής ΥΓΠ προ του Ν 3882/2010 Η πρώτη επίσημη αναφορά της ελληνικής νομοθεσίας σε έννοιες που παραπέμπουν στις Υποδομές Γεωχωρικών Πληροφοριών και στη φιλοσοφία, που τις διέπει, γίνεται στον ιδρυτικό νόμο 1647/1986 του Οργανισμού Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων Ελλάδας (ΟΚΧΕ) 22 και συγκεκριμένα, στις παρ. 1 και 2 του άρθ. 8, όπου αναφέρεται: «1. Οι φορείς του δημόσιου τομέα οφείλουν μέσα σε ένα έτος από την έναρξη της ισχύος του νόμου αυτού να διαβιβάσουν στην Υπηρεσία Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων τα πρωτότυπα ή ακριβή αντίγραφα των τοπογραφικών και κτηματολογικών διαγραμμάτων, χαρτών και αεροφωτογραφιών, διαθετικών στερεοζευγών, υπολογισμών και μετρήσεων και λοιπών σχετικών στοιχείων που βρίσκονται στα αρχεία τους. Οι ίδιοι φορείς διαβιβάζουν στην υπηρεσία αυτή τα πρωτότυπα ή ακριβή αντίγραφα των παραπάνω στοιχείων μέσα σε προθεσμία τριών μηνών από την περάτωση κάθε σχετικής εργασίας που εκτελείται από αυτούς. 2. Οι φορείς του δημοσίου τομέα, όταν πρόκειται να εκτελέσουν εργασίες, που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της παρα- 17. Οδηγία 2003/3/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 28ης Ιανουαρίου 2003 για την πρόσβαση του κοινού σε περιβαλλοντικές πληροφορίες και για την κατάργηση της Οδηγίας 90/313/ΕΟΚ του Συμβουλίου (ΕΕ L 41/26, ). 18. Το σχετικό πρόγραμμα, σήμερα, είναι γνωστό με την ονομασία Copernicus. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. και copernicus.eu/ 19. Βλ. Galileo/What_is_Galileo 20. Ν 3979/2011 (ΦΕΚ Α 138/ ) «Για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση και λοιπές διατάξεις». 21. Το Ελληνικό Πλαίσιο Παροχής Υπηρεσιών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (ή Πλαίσιο Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (ΠΗΔ) αποτελεί εξαιρετικά σημαντική ρύθμιση σε σχέση με τους κανόνες, που εισάγει η οδηγία INSPIRE, καθώς παρέχει το πλαίσιο για το σύνολο των κανόνων διαλειτουργικότητας σε τεχνικό, οργανωτικό και -σε έναν βαθμό- νομικό επίπεδο, στοχεύοντας στη δημιουργία μιας γενικότερης υποδομής δημόσιας πληροφορίας για τους φορείς του δημοσίου τομέα στην Ελλάδα. Έχει κυρωθεί με την ΥΑΠ/Φ/40 4/1/1989 (ΦΕΚ Β 1301/ ), που ρυθμίζει τις βασικές αρχές, υπό τις οποίες θα λειτουργήσουν οι ηλεκτρονικές υπηρεσίες του Δημοσίου με στόχο: α) την επίτευξη οικονομιών κλίμακας προς όφελος των φορέων και β) να γίνει ευχερέστερη η πρόσβαση του πολίτη στις υπηρεσίες αυτές. 22. Ν 1647 (ΦΕΚ Α 141, ) «Οργανισμός Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων Ελλάδας (ΟΚΧΕ) και άλλες διατάξεις». Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το 1997

9 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΓΕΩΧΩΡΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠερΔικ 3/2014 (ΕΤΟΣ 18ο) 419 πάνω υπηρεσίας, υποβάλλουν έγκαιρα σε αυτήν το ετήσιο σχετικό πρόγραμμά τους. Μέσα σε έναν μήνα από την υποβολή των προγραμμάτων αυτών η υπηρεσία γνωστοποιεί στους παραπάνω φορείς, αν υπάρχουν τα στοιχεία, που έχουν ανάγκη ή αν εκτελούνται σχετικές εργασίες από την ίδια ή άλλους φορείς». Είναι αξιοσημείωτη η διορατικότητα του νομοθέτη, ο οποίος 21 έτη πριν την ψήφιση της Οδηγίας INSPIRE προσπάθησε να θεμελιώσει δύο από τα κυρίαρχα στοιχεία των ΥΓΠ στη λειτουργία της δημόσιας Διοίκησης: 1) την ύπαρξη ενός κεντρικού αποθετηρίου των (τότε αναλογικών) γεωχωρικών δεδομένων, που αντιστοιχεί στη σύγχρονη 23 έννοια ενός ψηφιακού κεντρικού καταλόγου γεωπληροφορίας (παρ. 1) και 2) τη ρητή υποχρέωση κάθε φορέα του Δημοσίου να γνωστοποιεί στον ΟΚΧΕ τον ετήσιο προγραμματισμό των εργασιών του, ώστε να μην προμηθεύεται εκ νέου γεωχωρικά δεδομένα, τα οποία είναι ήδη διαθέσιμα από άλλους φορείς, προκειμένου να αποφεύγονται άσκοπες επαναπρομήθειες και να βελτιστοποιείται η διαχείριση των δημοσίων πόρων (παρ. 2). Δυστυχώς, τα πενιχρά τεχνολογικά μέσα της εποχής, σε συνδυασμό με την έλλειψη περαιτέρω εξειδικευμένων διατάξεων στον Ν 1647/1986, που θα εξασφάλιζαν ένα άρτιο τεχνολογικό και θεσμικό πλαίσιο, είχαν ως αποτέλεσμα την καταστρατήγηση του νόμου. Το όραμα του νομοθέτη προοδευτικά ατόνησε, αφού η ελληνική δημόσια Διοίκηση όχι μόνο δεν το συμμερίστηκε, αλλ ακολούθησε σχεδόν το αντίθετο παράδειγμα (δηλ. την παντελή έλλειψη διαμοιρασμού των γεωγραφικών δεδομένων), δίνοντας έτσι το πρόκριμα για το τι έμελλε να συμβεί τόσο στον ΟΚΧΕ όσο και στη διαχείριση της δημόσιας γεωπληροφορίας, την επομένη εικοσαετία. Ωστόσο, στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του ο ΟΚΧΕ υπερασπίστηκε επάξια τον ρόλο του ως Εθνικού Χαρτογραφικού Φορέα, συνδράμοντας άλλες δημόσιες αρχές στην παραγωγή και χρήση γεωγραφικών δεδομένων και παράγοντας σημαντικά δομικά δεδομένα για μια ΥΓΠ (αεροφωτογραφήσεις Ελλαδικού χώρου, Εθνικό Σύστημα Αναφοράς ΕΓΣΑ87 κ.ά.). Ωστόσο, στις αρχές του 90, σύσσωμος ο επιστημονικός, τεχνικός, νομικός και πολιτικός κόσμος της χώρας έστρεψε το ενδιαφέρον του στο Εθνικό Κτηματολόγιο. Επιπλέον, με αιτιολόγηση την ανάγκη επιτάχυνσης του έργου του Εθνικού Κτηματολογίου, σημαντικές αρμοδιότητες του ΟΚΧΕ, μαζί με μεγάλο τμήμα του προσωπικού του, μεταφέρθηκαν το 1995 στην Κτηματολόγιο ΑΕ, μια νεοσυσταθείσα ανώνυμη εταιρεία του Δημοσίου. Αυτό 23. Θα πρέπει ωστόσο να διαφοροποιηθεί η σύγχρονη από την τότε έννοια της συσσώρευσης περιεχομένου: στην περίπτωση του αρχικού νομοθέτη του ΟΚΧΕ ο σκοπός ήταν να δημιουργηθεί ένα ενιαίο αποθετήριο για το σύνολο της γεωχωρικής πληροφορίας. Αντίθετα, στην περίπτωση του τωρινού μοντέλου της Inspire, οι αρχές του δημοσίου τομέα μπορούν να διατηρούν και να διαθέτουν τα γεωχωρικά τους δεδομένα, αλλά θα πρέπει να τα έχουν διαμορφώσει σύμφωνα με σειρά από πρότυπα και να τα έχουν κατά το δυνατόν ανοικτά. Κεντρικά γίνεται η καταλογογράφηση και συσσώρευση δεδομένων και όχι η συγκέντρωση του περιεχομένου. είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή αποδυνάμωση του ΟΚΧΕ στα επόμενα έτη 24. Η τάση αυτή τροφοδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό και από την πρακτική των εκάστοτε κυβερνώντων να διορίζουν κοινά διοικητικά συμβούλια στους δύο φορείς. Τα διοικητικά συμβούλια επικεντρώνονταν κυρίως στα θέματα της Κτηματολόγιο ΑΕ, καθώς εκεί υπήρχε μεγαλύτερο ενδιαφέρον, συγκέντρωση σημαντικών κονδυλίων, αλλά και πιο πιεστικές προθεσμίες. Η μονοπώληση του ενδιαφέροντος από το έργο του Εθνικού Κτηματολογίου και η συστηματική αποδυνάμωση του ΟΚΧΕ είχαν ως αποτέλεσμα την περιθωριοποίηση του στόχου για τη σύσταση μιας ΥΓΠ. Ωστόσο, στα θετικά της περιόδου εκείνης συγκαταλέγεται το ότι για πρώτη φορά άρχισε να εμπεδώνεται, όχι μόνο στον τεχνικό κόσμο, αλλά στην αντίληψη του ευρέως κοινού, η σημασία των γεωγραφικών δεδομένων για την άσκηση αποτελεσματικών πολιτικών. Η πρώτη τεκμηριωμένη προσπάθεια για τη δημιουργία της Ελληνικής Εθνικής Υποδομής Γεωχωρικών Πληροφοριών, με σύγχρονους όρους, ξεκίνησε το 2000, με την υποβολή σχετικής πρότασης από τον ΟΚΧΕ στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κοινωνία της Πληροφορίας, στο πλαίσιο του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (ΚΠΣ) [Kavouras 1999; Hellenic Mapping and Cadastral Organization 2000]. Η πρόταση περιελάμβανε την υλοποίηση τεσσάρων παράλληλων υποέργων για τη δημιουργία της Ελληνικής ΥΓΠ. Με εξαίρεση την έκδοση κάποιων αναφορών [Kavouras 2004], το έργο ουδέποτε υλοποιήθηκε και τελικά απεντάχθηκε από την Κοινωνία της Πληροφορίας το 2008 με αιτιολόγηση την ανάγκη επανασχεδίασης του βάσει των νέων κανόνων, που εισήγαγε η Οδηγία INSPIRE [Hellenic Mapping and Cadastral Organization 2008; Managing Authority of Operational Program Digital Convergence 2008]. Οι λόγοι για την αποτυχημένη έκβαση της πρώτης αυτής προσπάθειας θα πρέπει να αναζητηθούν όχι μόνο στο έλλειμμα επαρκούς προσωπικού και την εν γένει αποδυνάμωση του ΟΚΧΕ, η οποία, όπως αναφέρθηκε, βρισκόταν σε εξέλιξη από το , αλλά και σε άλλες αιτίες. Η κυριότερη, κατά την άποψη των συγγραφέων, ήταν η επικρατούσα αντίληψη την εποχή εκείνη για τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (ΓΠΣ). Κατά τη διάρκεια του Γ ΚΠΣ δόθηκαν εκατομμύρια ευρώ σε υπουργεία, φορείς, και στην τοπική αυτοδιοίκηση για την ανάπτυξη ΓΠΣ χωρίς όμως να υπάρξει αντίστοιχη πρόνοια [Tsigani 2007; Managing Authority of Operational Program Information Society 2005; Managing Authority of Operational Program Information Society 2010] για την εξασφάλιση της βιωσιμότητάς τους σε βάθος χρόνου. Τα συστήματα αυτά είχαν σημαντικά προβλήματα ετερογένειας διότι αναπτύχθηκαν αποσπασματικά, χωρίς κεντρικό σχεδιασμό, και με διαφορετικές προδιαγραφές και στόχους. Το αποτέλεσμα ήταν πολλά από αυτά να μην χρησιμοποιηθούν ποτέ λόγω έλλειψης κατάλληλα εκπαιδευμένου προσωπικού, άλλα να μην ανανεωθούν 24. Βλ. για κάποια παραδείγμα, π.χ. eidikiekdosi/book.swf ιδίως σ Τότε πραγματοποιείται η σύσταση της Κτηματολόγιο ΑΕ. Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το

10 420 ΠερΔικ 3/2014 (ΕΤΟΣ 18ο) Κ. ΝΕΔΑΣ - Κ. ΠΕΔΙΑΔΙΤΗ - Ε. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ - Π. ΤΣΙΑΒΟΣ και να καταστούν σύντομα παρωχημένα, ενώ ακόμα και αυτά που εξακολουθούν να λειτουργούν να είναι ασύμβατα και μη διαλειτουργικά μεταξύ τους. Με άλλα λόγια, δόθηκε υπέρμετρη έμφαση στην ανάπτυξη αυτή καθ αυτή των πληροφοριακών συστημάτων όχι όμως και στη συντήρησή τους. Ομοίως, η ΕΥΓΕΠ αντιμετωπίστηκε απλά ως ένα γιγαντιαίο και πιο πολύπλοκο -από τα συνήθη- Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS), εστιάζοντας κατ εξοχήν στην τεχνολογική διάσταση: την υλοποίηση των απαραίτητων τεχνικών συστημάτων και τον ορισμό τεχνικών προδιαγραφών που αφορούσαν τη μοντελοποίηση και τη δομή γεωχωρικών δεδομένων και μεταδεδομένων. Άλλα σημαντικά στοιχεία για την επιτυχία μιας ΥΓΠ, όπως ο σχεδιασμός μακρόπνοων στρατηγικών, το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας, ο ορισμός διαδικασιών και μεθόδων, οι κανόνες για τον διαμοιρασμό και την επαναχρησιμοποίηση της πληροφορίας και η απαραίτητη διοικητική διάρθρωση, δηλ. όλοι αυτοί οι παράγοντες, που πλαισιώνουν το τεχνικό κομμάτι και αφορούν την αποτελεσματική λειτουργία μιας ΥΓΠ στη διάρκεια του χρόνου, αντιμετωπίστηκαν ως διακριτά ζητήματα που εναπόκειντο περισσότερο στην περιοχή ευθύνης της πολιτικής ηγεσίας, παρά ως ζωτικά συστατικά της ΥΓΠ [Tziachris and Papadopoulou 2013]. Η αδυναμία της πολιτείας και των αρμοδίων φορέων να κατανοήσουν πλήρως τη φύση, τον χαρακτήρα και τις ιδιαίτερες απαιτήσεις ενός ομολογουμένως πολύπλοκου έργου, όπως η ΕΥΓΕΠ, σε συνδυασμό με χρόνιες παθογένειες της ελληνικής δημόσιας Διοίκησης, όπως οι καθυστερήσεις και η γραφειοκρατία, είχαν ως τελικό αποτέλεσμα τη συνολική υπονόμευση του έργου και εν τέλει την αποτυχία του. 3. Έναρξη της δεύτερης προσπάθειας για τη σύσταση ΕΥΓΕΠ - Η καταγραφή του 2010 Μετά από μία δεκαετία αποτυχημένων ενεργειών για τη σύσταση της ΕΥΓΕΠ, η κατάσταση ήταν λιγότερο ευνοϊκή από ποτέ. Η προθεσμία της ΕΕ για την ενσωμάτωση της INSPIRE στην Ελλάδα εξέπνεε 26, ενώ παράλληλα η χώρα έμπαινε στη δίνη της μεγαλύτερής της μεταπολεμικής οικονομικής κρίσης. Ωστόσο, το νεοδιορισμένο διοικητικό συμβούλιο του ΟΚΧΕ το 2009 (και πρώτο διακριτό διοικητικό συμβούλιο από αυτό της Κτηματολόγιο ΑΕ μετά από 15 έτη), έθεσε εκ νέου τη σύσταση και ανάπτυξη της ΕΥΓΕΠ ως άμεση και πρωταρχική προτεραιότητά του. Σε συνεργασία με το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ), δημιουργήθηκε μία μικρή και ευέλικτη ομάδα -μέλη της οποίας ήταν οι συγγραφείς του παρόντος στο πλαίσιο των τότε υπηρεσιακών τους καθηκόντων- με τους εξής στόχους: α) την καταγραφή της υφισταμένης καταστάσεως της γεωπληροφορίας στην Ελλάδα, β) την 26. Βλ. άρθ. 24 παρ. 1 της Οδηγίας Inspire: «Τα κράτη μέλη θέτουν σε ισχύ τις αναγκαίες νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις, προκειμένου να συμμορφωθούν με την παρούσα οδηγία έως τις 15 Μαΐου 2009». επιτάχυνση της νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας για την ενσωμάτωση της οδηγίας INSPIRE στο Εθνικό Δίκαιο και γ) την ταχεία προώθηση της εφαρμογής του νέου νόμου στη δημόσια Διοίκηση. 3.1 Στόχοι και μεθοδολογία της καταγραφής Σε σχέση με τις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες, η Ελλάδα εκείνη τη χρονική περίοδο διακρινόταν από την ιδιαιτερότητα ότι όχι μόνο δεν διέθετε ΥΓΠ, αλλά ούτε καν ένα στοιχειώδες σύνολο κοινώς αποδεκτών κανόνων και διαδικασιών για τη διαχείριση της δημόσιας γεωπληροφορίας. Δεδομένου ότι η INSPIRE αποτελούσε οδηγία πλαίσιο και ότι προϋπέθετε την ύπαρξη εθνικών ΥΓΠ για τη λειτουργία της, μία απλή μετάφραση της οδηγίας για την κάλυψη της τυπικής υποχρέωσης έγκαιρης ενσωμάτωσής της, θα ήταν ανούσια και πρακτικά ανεφάρμοστη. Επιπλέον, η INSPIRE εστίαζε μέσω των εκτελεστικών της κανονισμών σε τεχνικά ζητήματα, χωρίς να καλύπτει επαρκώς θεσμικά, οργανωτικά και διοικητικά θέματα. Συνεπώς, προκειμένου να μην επαναληφθούν οι αστοχίες του παρελθόντος χρειαζόταν μία ολιστική προσέγγιση, η οποία θα διευθετούσε όλα αυτά τα επιμέρους ζητήματα, επιτυγχάνοντας παράλληλα και μία ορθολογική και αποτελεσματική ενσωμάτωση της οδηγίας. Αυτό, με τη σειρά του, απαιτούσε μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης, ώστε να εντοπιστούν οι εθνικές ιδιαιτερότητες και τα προβλήματα που έπρεπε να επιλυθούν σχετικά με την κατάσταση και την διαχείριση της δημόσιας γεωπληροφορίας, τα οποία το νέο νομοθετικό πλαίσιο θα έπρεπε να αντιμετωπίζει μέσα από τις διατάξεις του. Για το σκοπό αυτό σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε μία ευρεία και συστηματική καταγραφή, η οποία ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2010 και διήρκεσε μέχρι και τον Απρίλιο του ιδίου έτους 27. Η έρευνα διεξήχθη με τη χρήση ερωτηματολογίων και παράλληλων συναντήσεων (focus groups) με εποπτευόμενους φορείς του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής αλλαγής, αλλά και με πλήθος υπηρεσιών και φορέων που διαχειρίζονταν γεωχωρικά δεδομένα και υπηρεσίες στα υπόλοιπα υπουργεία. Για τον καλύτερο συντονισμό, αλλά και την εξασφάλιση της απαραίτητης συμμετοχής, ώστε να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα, εστάλησαν σχετικές επιστολές σε όλα τα υπουργεία και τις γενικές γραμματείες της κυβέρνησης, ενημερώνοντας για τη δράση και ζητώντας τη συμμετοχή των αρμοδίων και κατάλληλα εξειδικευμένων στελεχών από τον κάθε φορέα. Για την αποφυγή καθυστερήσεων, η λήψη και παραλαβή των ερωτηματολογίων ήταν δυνατή και από διαδίκτυο, επιπλέον της έντυπης διαδικασίας. Στόχοι της πρώτης αυτής καταγραφής ήταν: 1. η κατά το δυνατόν πληρέστερη και αντιπροσωπευτικότερη αποτύπωση της υφισταμένης καταστάσεως και των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι φορείς σε θέματα σχετικά με τη δημόσια γεωπληροφορία, 27. Βλ. ιδίως tent&view=article&id=30&itemid=43 Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το 1997

11 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΓΕΩΧΩΡΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠερΔικ 3/2014 (ΕΤΟΣ 18ο) η ενημέρωση των συμμετεχόντων για τη νέα υπό εξέλιξη προσπάθεια σύστασης της ΕΥΓΕΠ καθώς και για την οδηγία INSPIRE και τις προβλέψεις της, 3. η πρώτη εθνική καταγραφή των γεωχωρικών δεδομένων της δημόσιας διοίκησης (εξαιρουμένων των αντίστοιχων δεδομένων σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης 28 ), 4. η συγκέντρωση της απαραίτητης πληροφορίας για την έγκαιρη υποβολή (Μάιος 2010) της τριετούς αναφοράς προόδου στο πλαίσιο της σχετικής απόφασης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας [European Commission 2009] για την παρακολούθηση και την αναφορά προόδου ενσωμάτωσης και εφαρμογής της οδηγίας INSPIRE. Συνολικά διεξήχθησαν έξι συναντήσεις εργασίας και διαβούλευσης, στις οποίες συμμετείχαν πάνω από 300 εκπρόσωποι από όλες τις διευθύνσεις των Υπουργείων και των εποπτευόμενών τους φορέων. Κατά τη διάρκεια των συναντήσεων τηρήθηκαν πρακτικά, τα οποία υπεβλήθησαν σε κωδικοποίηση και ανάλυση με βάση τη μέθοδο «content analysis» [Denscombe 2008; Sarantakos 1993], σχετικά με τα ακόλουθα θέματα: α) προβλήματα στη διαχείριση της γεωπληροφορίας στην Ελλάδα β) ιδιαιτερότητες και γ) προτάσεις για την εφαρμογή της Οδηγίας στο εθνικό δίκαιο. Εκτός από τις συναντήσεις εργασίας, σε όλους τους συμμετέχοντες στάλθηκαν αναλυτικά ερωτηματολόγια, προκειμένου να διατυπώσουν τις προτάσεις τους, αλλά και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Στα ερωτηματολόγια ζητήθηκε και η καταγραφή των δεδομένων που οι δημόσιες αρχές κατέχουν και διαχειρίζονται, ή απλώς χρησιμοποιούν, καθώς και η αναλυτική περιγραφή τους μέσω κατάλληλων πεδίων (για την εισαγωγή μεταδεδομένων). Συγκεκριμένα, για κάθε σύνολο δεδομένων καταγράφηκαν τα εξής: το όνομά του και μία συνοπτική περιγραφή των περιεχομένων του, τα παραρτήματα της INSPIRE, στα οποία εντάσσεται θεματικά, το μέγεθος της έκτασης που καλύπτει, η ύπαρξη μεταδεδομένων και ο βαθμός συμβατότητάς τους με τις προδιαγραφές για τα μεταδεδομένα που ορίζει η INSPIRE, η τυχόν σύνδεση του συνόλου δεδομένων με υπηρεσίες ανακάλυψης, επισκόπησης και μεταφόρτωσης, δηλαδή λογισμικό το οποίο επιτρέπει μέσω δικτύου την πρόσβαση στο σύνολο, την απεικόνισή του σε διαδραστικό χάρτη και τη μεταφόρτωσή του στον υπολογιστή του χρήστη για περαιτέρω αξιοποίηση, η μορφή του συνόλου δεδομένων, δηλαδή αν είναι αναλογικό (π.χ. εκτυπωμένος χάρτης ή σχέδιο), ψηφιακό δια- 28. Την περίοδο εκείνη βρισκόταν παράλληλα σε εξέλιξη η μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης βάσει του σχεδίου «Καλλικράτης», καθιστώντας ιδιαίτερα προβληματική την όποια προσπάθεια απογραφής των γεωχωρικών δεδομένων των δήμων μέχρι και την ολοκλήρωση των σχετικών διαδικασιών. νυσματικό αρχείο (vector), ψηφιακό ψηφιδωτό αρχείο (raster) ή άλλης μορφής αρχείο, ο ρόλος του φορέα στον κύκλο ζωής του συγκεκριμένου συνόλου (δημιουργός, χρήστης, κ.λπ.) Οι ερωτήσεις ανοικτού τύπου περιελάμβαναν τα ακόλουθα θέματα: την περιγραφή των υφισταμένων πολιτικών και πρακτικών διάθεσης και διαμοιρασμού των δεδομένων προς άλλες δημόσιες αρχές, το κοινό και θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την περιγραφή τυχόν περιορισμών που αφορούσαν τη διάθεση των συνόλων γεωχωρικών δεδομένων, αλλά και την άποψη των φορέων για τους περιορισμούς αυτούς, τα υφιστάμενα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι δημόσιες υπηρεσίες σε σχέση με την ποιότητα, επικαιροποίηση, κάλυψη και διαθεσιμότητα γεωχωρικών δεδομένων και υπηρεσιών, την εκτίμηση των ετήσιων δαπανών που πραγματοποιούνται για αγορά και παραγωγή γεωχωρικών δεδομένων και υπηρεσιών, την ανάπτυξη προτάσεων για την επίλυση των ανωτέρω προβλημάτων καθώς και για τη βέλτιστη ενσωμάτωση και εφαρμογή της INSPIRE. 3.2 Αποτελέσματα της 1ης καταγραφής δεδομένων και υπηρεσιών της Κεντρικής Διοίκησης Η διαδικασία συμπλήρωσης των απαντήσεων των ερωτηματολογίων διήρκησε δύο μήνες και είχε εξαιρετικά μεγάλη ανταπόκριση, καταδεικνύοντας το έντονο ενδιαφέρον των δημοσίων αρχών για το θέμα, απόρροια των έντονων προβλημάτων και ελλείψεων που αντιμετώπιζαν. Αν και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί καθολική, η εν λόγω καταγραφή των γεωχωρικών δεδομένων και υπηρεσιών της χώρας ήταν η μεγαλύτερη που είχε διεξαχθεί έως τότε. Περισσότεροι από 60 φορείς υπέβαλαν εγγράφως τις απόψεις τους στα ερωτήματα ανοικτού τύπου, ενώ σχεδόν οι διπλάσιοι υπέβαλαν λίστες με τα χαρακτηριστικά των γεωχωρικών δεδομένων και υπηρεσιών που διαχειρίζονται ή χρησιμοποιούν. Οι εγγραφές που συγκεντρώθηκαν αναλύθηκαν στατιστικά και εξετάστηκαν θέματα όπως οι ανάγκες, οι ελλείψεις και οι επικαλύψεις συνόλων γεωχωρικών δεδομένων, ο βαθμός συμβατότητας με τις επιταγές της INSPIRE αλλά και οι απαντήσεις των φορέων στις ερωτήσεις ανοικτού τύπου. Τα τελικά συμπεράσματα από την καταγραφή προέκυψαν με την από κοινού ανάλυση των εγγραφών που συγκεντρώθηκαν, αλλά και από την καταγραφή και ποιοτική-ποσοτική στατιστική εξέταση των πρακτικών των συναντήσεων που είχαν προηγηθεί. Η κωδικοποίηση των αποτελεσμάτων και η εξαγωγή συμπερασμάτων και σχετικών αναφορών ολοκληρώθηκε ένα μήνα μετά την παραλαβή των ερωτηματολογίων (Απρίλιος 2010). Παρακάτω συνοψίζονται τα πορίσματα αυτής της έρευνας, επικεντρώνοντας κυρίως στα αποτελέσματα, τα οποία συνέβαλαν στη διαμόρφωση του Ν 3882/2010. Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το

12 422 ΠερΔικ 3/2014 (ΕΤΟΣ 18ο) Κ. ΝΕΔΑΣ - Κ. ΠΕΔΙΑΔΙΤΗ - Ε. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ - Π. ΤΣΙΑΒΟΣ Γεωχωρικά Δεδομένα της Κεντρικής Δημόσιας Διοίκησης Συνολικά καταγράφηκαν περίπου σύνολα γεωχωρικών δεδομένων (σε ψηφιακή και αναλογική μορφή), εκ των οποίων περίπου 500 προέρχονταν από τις υπηρεσίες και τους εποπτευομένους φορείς του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Λόγω του μεγάλου όγκου δεδομένων του συγκεκριμένου υπουργείου, αλλά και του κομβικού του ρόλου στη διαχείριση περιβαλλοντικής γεωχωρικής πληροφορίας, τα αποτελέσματα που προήλθαν από αυτό εξετάστηκαν ξεχωριστά (Εικόνα 1). Σε ό,τι αφορά τα υπόλοιπα υπουργεία, εκτός του ΥΠΕΚΑ, το 95% των δηλωμένων γεωχωρικών δεδομένων βρισκόταν σε ψηφιακή μορφή, με το 80% να αφορά σε διανυσματικά δεδομένα (vector) και μόλις 4% σε ψηφιδωτά δεδομένα (raster). Ένα σημαντικό ποσοστό της τάξεως του 11% καταχωρήθηκε ως ψηφιακά γεωχωρικά δεδομένα άλλης μορφής. Στην κατηγορία αυτή τυπικά εντάσσονται σχεσιακές βάσεις δεδομένων και λογιστικά φύλλα, τα οποία εμπεριέχουν πληροφορία με έμμεση γεωχωρική αναφορά (π.χ. λίστες διευθύνσεων, στατιστικά στοιχεία ανά μονάδα επιφάνειας κ.λπ.). Τα αντίστοιχα ποσοστά για το ΥΠΕΚΑ ήταν 81% για τα ψηφιακής μορφής δεδομένα (70% vector, 8% raster και 3% λοιπών ψηφιακών μορφότυπων). Σε ό,τι αφορά στα δηλωμένα αναλογικά δεδομένα (δηλ. εκτυπωμένους χάρτες, διαγράμματα σε διαφάνειες κ.λπ.), αυτά ανέρχονταν σε 5% για τα λοιπά υπουργεία και 19% για το ΥΠΕΚΑ. Αν και ήδη υψηλό, ιδίως για το ΥΠΕΚΑ, το ποσοστό των αναλογικών δεδομένων είναι στην πράξη συντριπτικά μεγαλύτερο από αυτό που αποτυπώθηκε στην έρευνα. Η απόκλιση από τα πραγματικά μεγέθη οφείλεται στο ότι πολλοί φορείς επέλεξαν να δώσουν προτεραιότητα στην καταγραφή των ψηφιακών δεδομένων τους για λόγους που σχετίζονται με την ευκολία πρόσβασης και κτήσης στοιχείων για αυτά. Επιπλέον, λόγω του σύντομου χρονικού διαστήματος, στο οποίο ολοκληρώθηκε η απογραφή, τα δεδομένα που δηλώθηκαν ήταν μόνο αυτά που χρησιμοποιούνταν σε καθημερινή βάση για την τέλεση των δημόσιων καθηκόντων των συμμετεχόντων φορέων, δηλ. τα ενεργά δεδομένα και όχι τα δεδομένα αρχείου. Κατέστη επομένως αντιληπτό, ότι ένα σημαντικό ποσοστό γεωχωρικών δεδομένων, που εχρησιμοποιείτο τακτικά από τους δημόσιους φορείς στην καθημερινή τους λειτουργία, παρέμενε σε αναλογική μορφή (τουλάχιστον 1 στα 5 σύνολα γεωχωρικών δεδομένων για το ΥΠΕΚΑ). Λαμβάνοντας δε υπ όψη ότι πολλά εξ αυτών ήταν βαρύνουσας σημασίας (π.χ. υπόβαθρα αναφοράς), προέκυψε ότι η ενσωμάτωση της Οδηγίας INSPIRE στο εθνικό δίκαιο θα έπρεπε πρώτα να επιλύσει βασικά προβλήματα υποδομής, εκτός του άμεσου πεδίου εφαρμογής της οδηγίας, που αφορά αποκλειστικά τα ψηφιακά γεωχωρικά δεδομένα περιβάλλοντος. Για να εξετασθεί το εύρος εφαρμογής της INSPIRE στα γεωχωρικά δεδομένα της δημόσιας Διοίκησης ζητήθηκε από τις υπηρεσίες των υπουργείων να καταγράψουν σε ποια θεματική ενότητα ή ενότητες της οδηγίας INSPIRE αυτά εμπίπτουν ή εάν δεν εμπίπτουν καθόλου. Από τα αποτελέσματα προκύπτει το ευρύ πεδίο εφαρμογής της οδηγίας, αφού το 90% των δεδομένων του ΥΠΕΚΑ και το 99% των λοιπών υπουργείων εντάσσονται τουλάχιστον σε μία από τις 34 θεματικές κατηγορίες των τριών παραρτημάτων της INSPIRE (Εικόνα 2). Αναλύοντας την κατανομή των δεδομένων στα τρία Παραρτήματα της οδηγίας παρατηρείται ότι στο ΥΠΕΚΑ συγκεντρώνεται σημαντικό πλήθος γεωχωρικών δεδομένων με χαρακτήρα υποβάθρων αναφοράς (Παραρτήματα Ι και ΙΙ INSPIRE). Σε ό,τι αφορά τα δεδομένα των άλλων υπουργείων παρατηρείται το αντίστροφο, κάτι το οποίο εξηγείται λογικά, καθώς τα λοιπά υπουργεία διαχειρίζονται και παράγουν ως επί το πλείστον πιο εξειδικευμένη γεωχωρική πληροφορία (Παράρτημα ΙΙΙ INSPIRE). Εικόνα 1 - Αποτελέσματα καταγραφής: Ποσοστά ψηφιακών και αναλογικών συνόλων γεωχωρικών δεδομένων για το ΥΠΕΚΑ και για το σύνολο των υπόλοιπων Υπουργείων Εικόνα 2 - Αποτελέσματα καταγραφής: Κατανομή των συνόλων γεωχωρικών δεδομένων για το ΥΠΕΚΑ και το σύνολο των υπόλοιπων Υπουργείων στα Παραρτήματα της INSPIRE Παρά το μεγάλο πλήθος των γεωχωρικών δεδομένων, οι δημόσιες αρχές, τόσο στις απαντήσεις ανοικτού τύπου των ερωτηματολογίων, όσο και στις συναντήσεις εργασίας, επανέλαβαν επίμονα την ανάγκη τους για πρόσβαση σε περισσότερα και ποιοτικότερα δεδομένα, ιδίως δε για αυτά που χρησιμοποιούνται ως υπόβαθρα αναφοράς. Η απαίτηση για περισσότερα δεδομένα οφείλεται κατά κύριο λόγο στην έλλειψη διαμοιρασμού των δεδομένων μεταξύ των δημοσίων αρχών. Η ανάγκη για ποιοτικότερα δεδομένα προκύπτει από το έλλειμμα εξειδικευμένων και τυποποιημένων προδιαγραφών για τους διαφορετικούς τύπους γεωχωρικών δεδομένων με αποτέλεσμα να έχουν γίνει στο παρελθόν πολλές προμήθειες δεδομένων είτε κακής ποιότητας, είτε μη διαλειτουργικών με άλλα δεδομένα που είχαν στην κατοχή τους οι διάφοροι φορείς. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το 1997

13 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΓΕΩΧΩΡΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠερΔικ 3/2014 (ΕΤΟΣ 18ο) 423 σχεδόν κανένα σύνολο δεδομένων δεν ήταν σύμμορφο με τον Κκανονισμό 1089/2010 της ΕΚ [European Commission 2010] για τις προδιαγραφές διαλειτουργικότητας συνόλων γεωχωρικών δεδομένων και υπηρεσιών Διαδικτυακές Γεωχωρικές Υπηρεσίες της Κεντρικής Δημόσιας Διοίκησης Σε αντίθεση με το πλήθος των συνόλων των γεωχωρικών δεδομένων καταγράφηκαν μόλις 129 διαδικτυακές γεωχωρικές υπηρεσίες, από απλά μητρώα, έως σύνθετες πληροφοριακές υλοποιήσεις υψηλής τεχνολογικής πολυπλοκότητας. Ωστόσο, οι περισσότερες ήταν υπηρεσίες επιπέδου 1 και 2 [Information Society SA 2008], δηλ. παρείχαν μόνο τη δυνατότητα θέασης, ενημέρωσης και σπανιότερα απλής διάδρασης, ενώ πολύ μεγάλο ποσοστό χαρακτηρίζονταν ως «κλειστές», δηλ. διαθέσιμες μόνο για εσωτερική χρήση του φορέα που τις παρήγαγε. Η εικόνα που περιέγραψαν οι εμπλεκόμενοι για τις γεωχωρικές υπηρεσίες ήταν ιδιαίτερα αποθαρρυντική. Οι περισσότερες εξ αυτών είχαν αναπτυχθεί αποσπασματικά από τις εκάστοτε διευθύνσεις ή φορείς χωρίς καμία μέριμνα διαλειτουργικότητας ή έστω ένα ξεκάθαρο πλαίσιο κοινοχρησίας. Το λογισμικό ήταν κατά κύριο λόγο «κλειστό» 29 (proprietary), ενώ τέθηκαν θέματα ελλείψεων πόρων για την ανανέωση των αδειών χρήσης όπως και την συντήρηση και λειτουργία των σχετικών συστημάτων, κόστος που όπως αναδείχτηκε μέσα από την έρευνα είναι ιδιαίτερα υψηλό. Πολλές από τις υπηρεσίες χαρακτηρίσθηκαν επίσης ως δύσχρηστες και αργές, έχοντας αποτύχει στο να εξυπηρετήσουν τους σκοπούς για τους οποίους δημιουργήθηκαν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το οποίο αναφέρθηκε από πολλές διευθύνσεις του ΥΠΕΚΑ, αποτελεί το σύστημα e-per ( το όποιο ενώ σχεδιάστηκε με στόχο να λειτουργήσει ως κόμβος παροχής και διαχείρισης της περιβαλλοντικής πληροφορίας από όλες τις υπηρεσίες του υπουργείου και στοίχησε πάνω από 1 εκατ. ευρώ, δεν υιοθετήθηκε ποτέ στην πράξη από τις υπηρεσίες και δεν λειτούργησε ποτέ βάσει του αρχικού σχεδιασμού Μεταδεδομένα Κατά την έναρξη της καταγραφής είχε ήδη εκδοθεί ο εκτελεστικός Κανονισμός 1205/2008 της INSPIRE [European 29. Ως «κλειστό» ή «με την επιφύλαξη παντός δικαιώματος» (All Rights Reserved) χαρακτηρίζεται το λογισμικό, το οποίο παρέχεται στον τελικό χρήστη μόνο για χρήση, χωρίς τη δυνατότητα να το αναπαράγει ή να επέμβει στον πηγαίο του κώδικα. Το «κλειστό» λογισμικό παρέχεται συνήθως στον τελικό χρήστη μέσα από μία Άδεια Τελικού Χρήστη (End User Licence Agreement (EULA) και είναι το αντίθετο του Ελεύθερου Λογισμικού/Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα (ΕΛ/ ΛΑΚ), το οποίο επιτρέπει στον χρήστη μία σειρά από ελευθερίες ή δικαιώματα και διατίθεται με ειδικές άδειες, οι οποίες επιτρέπουν στους χρήστες να το μελετήσουν, να το τροποποιήσουν και να το βελτιώσουν. Βλ. Lessig L Introduction to «Free Software, Free Society: Selected Essays of Richard M. Stallman», in: GAY, J. (ed.) Free Software, Free Society: Selected Essays of Richard M. Stallman. GNU Press. Commission 2008], που καθόριζε τις προδιαγραφές για τα μεταδεδομένα και επρόκειτο να τεθεί σε ισχύ τον Δεκέμβριο του Για αυτό τον λόγο, οι συγγραφείς έκριναν σημαντικό να εντάξουν στην έρευνα και να χρησιμοποιήσουν ως δείκτη συμμόρφωσης με την Οδηγία 2007/2/ΕΚ την αξιολόγηση της συμβατότητας των μεταδεδομένων των καταγεγραμμένων γεωχωρικών συνόλων δεδομένων και με τις προδιαγραφές του Κανονισμού 1205/2008. Τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά, αφού διαπιστώθηκε, σύμφωνα με όσα δήλωσαν οι συμμετέχοντες στην έρευνα, ότι μόνο το 14% και 1% των μεταδεδομένων των δεδομένων του ΥΠΕΚΑ και λοιπών υπουργείων, αντίστοιχα, ήταν σύμμορφα με τις εκτελεστικές διατάξεις του Κανονισμού 30 (Εικόνα 3). Εικόνα 3 - Αποτελέσματα καταγραφής: Συμβατότητα των μεταδεδομένων των συνόλων γεωχωρικών δεδομένων για το ΥΠΕΚΑ και το σύνολο των υπόλοιπων Υπουργείων 30. Στην πραγματικότητα τα ποσοστά αυτά ήταν σημαντικά χαμηλότερα, καθώς για την αξιολόγηση της συμβατότητας των μεταδεδομένων με τις προδιαγραφές του εκτελεστικού Κανονισμού 1205/2008, εφαρμόστηκαν ελαστικά κριτήρια. Συγκεκριμένα, δε ελήφθη υπ όψη το στοιχείο μεταδεδομένων URI (Uniform Resource Identifier ή Μοναδικό Αναγνωριστικό Πόρου), το οποίο προϋπέθετε την ύπαρξη ενός χώρου ονομάτων, στον οποίο τα σύνολα γεωχωρικών δεδομένων προσδιορίζονται μονοσήμαντα υπό μορφή σειράς χαρακτήρων. Δεδομένου του ότι σχεδόν κανένας φορέας δεν είχε ορίσει ένα τέτοιο χώρο ονομάτων, αλλά και του ότι αυτός απουσίαζε και σε εθνικό επίπεδο καθώς δεν υπήρχε Εθνική Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών, εάν το στοιχείο αυτό λαμβανόταν υπ όψη, τα ποσοστά συμβατότητας θα ήταν μηδενικά. Ωστόσο, επειδή μεταγενέστερα της δημιουργίας ενός χώρου ονομάτων είναι εύκολο να αποδοθούν τέτοιοι κωδικοί στα διάφορα σύνολα και υπηρεσίες, το στοιχείο αυτό μεταδεδομένων δεν υπολογίστηκε στα αποτέλεσματα. Πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι όπως διαπιστώθηκε εκ των υστέρων, πολλοί φορείς, λόγω ελλιπούς κατανόησης των προδιαγραφών του Κανονισμού 1205/2008, περιέγραψαν τα μεταδεδομένα τους ως σύμμορφα με αυτόν, ενώ στην πραγματικότητα δεν ήταν. Η προσωπική εκτίμηση των συγγραφέων είναι ότι το ποσοστό σύμμορφων μεταδεδομένων για τα δεδομένα του ΥΠΕΚΑ δεν ξεπερνούσε στην πράξη το 5%. Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το