ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΜΑ

Transcript

1 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΜΑ Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: Πολιτισμός και τεχνολογία Ο τρόπος με τον οποίο ο πολιτισμός και η τεχνολογία συνδέονται είναι ένα συνηθισμένο θέμα όχι μόνο σε εκθέσεις ιδεών στα σχολεία μας αλλά και σε καθημερινές συζητήσεις ειδικών και μη. Ένα ενδιαφέρον ερώτημα είναι αν και σε ποια έκταση ο πολιτισμός και η τεχνολογία αποτελούν ανταγωνιστικές τάσεις και συγκεκριμένα αν η ανάπτυξη της τεχνολογίας απειλεί την επιθυμητή εξέλιξη και ανάπτυξη του πολιτισμού. Διάβασα σε ένα πρόσφατο σχόλιο ότι σπουδαίοι ποιητές, όπως ο Γ. Σεφέρης και ο Τ.S. Elliot, έδιναν καταφατική απάντηση. Ένα μεγάλο μέρος της εξέτασης και του συμπεράσματος εξαρτάται από τους ορισμούς που υιοθετούνται. Ας δεχθούμε ότι ο πολιτισμός ορίζεται ως το σύνολο των ιδεών, ενεργειών και επιτευγμάτων που μια κοινωνία έχει αναπτύξει και επιτύχει με σκοπό την ευημερία των μελών της. Η ανάπτυξη της ιατρικής και των φαρμάκων, η σύνθεση και δημοσίευση ενός ποιήματος, μια έκθεση ζωγραφικής, μια καλή συνταγή μαγειρικής και η παραγωγή ενός νέου κρασιού είναι παραδείγματα στοιχείων του πολιτισμού. Ας δεχθούμε ακόμη ότι η τεχνολογία ορίζεται ως το σύνολο των μεθόδων τις οποίες οι άνθρωποι χρησιμοποιούν για να πετύχουν τους σκοπούς τους και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Το μαχαίρι, με το οποίο κόβουμε το ψωμί, το τηλέφωνο, με το οποίο επικοινωνούμε εξ αποστάσεως, το ηλεκτρικό φως, με το οποίο φωτίζουμε το θέατρο, το πιεστήριο, με το οποίο τυπώνουμε τα βιβλία, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, με τον οποίο κάνουμε αριθμητικές πράξεις και το όπλο, με το οποίο σκοτώνουμε, είναι παραδείγματα των στοιχείων της τεχνολογίας. Αν οι ορισμοί αυτοί είναι σωστοί, είναι φανερό ότι η τεχνολογία είναι μέρος του πολιτισμού μιας κοινωνίας και υπό μιαν έννοια ορίζει και τον βαθμό ανάπτυξής της. Παλαιότερα οι

2 άνθρωποι επικοινωνούσαν με σύννεφα καπνού, με περιστέρια ή με τη λάμψη της ασπίδας. Σήμερα επικοινωνούν με ταχυδρομείο, με fax, με σταθερό και κινητό τηλέφωνο, με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και φυσικά μπορούν να χρησιμοποιήσουν τους παλιούς τρόπους, αν θέλουν. Αυτό θεωρείται και είναι, πιστεύω, ανάπτυξη. Φαίνεται λοιπόν πως είναι αντιφατικό να υποστηρίζει κανείς ότι η τεχνολογία είναι ανταγωνιστική του πολιτισμού ενώ αποτελεί μέρος αυτού. Ωστόσο, υπάρχει κάποια βάση στο επιχείρημα αυτό. Πολλοί φοβούνται ότι η ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει διαστάσεις και μορφές που απειλούν τον πολιτισμό. Το προφανές παράδειγμα είναι αυτό των πυρηνικών όπλων, που μπορούν να καταστρέψουν και την ανθρωπότητα και τον πολιτισμό της. Βέβαια τα τεχνολογικά μέσα ήταν πάντοτε στη διάθεση όσων ήθελαν να τα χρησιμοποιήσουν για το κακό. Με το μαχαίρι μπορείς να κόψεις ψωμί, μπορείς όμως να κόψεις και τον λαιμό κάποιου ανθρώπου. Υπάρχει βέβαια διαφορά, διότι με το μαχαίρι δεν μπορείς να σκοτώσεις πολλούς, ενώ με τη σύγχρονη τεχνολογία μπορείς να καταστρέψεις τα πάντα. Αυτή η τρομακτική δυνατότητα είναι εκείνη που δημιουργεί τα ερωτηματικά για το μέλλον της ανθρωπότητας και του πολιτισμού. Νομίζω ότι είναι λάθος η εύλογη αυτή ανησυχία να διατυπώνεται ως κριτική και επιχείρημα κατά της τεχνολογίας. Είναι λάθος για έναν απλούστατο λόγο: η τεχνολογία δεν έχει βούληση. Η τεχνολογία ανακαλύπτεται και χρησιμοποιείται από τους ανθρώπους αυτοί έχουν βούληση και συνεπώς ευθύνη για το τι παράγουν και πώς το χρησιμοποιούν. Αν κάτι πρέπει να μας φοβίζει, αυτό είναι η φύση και η βούληση των ανθρώπων. Πρέπει ταυτόχρονα να θυμόμαστε ότι τίποτε στον κόσμο δεν εξασφαλίζει την επιβίωση του ανθρωπίνου είδους. Η επιβίωση και η ευημερία μας είναι αποκλειστικά και μόνο δική μας υπόθεση. Ο κ. Θεόδωρος Π. Λιανός είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (πρώην ΑΣΟΕΕ). Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: Α. Να γραφεί η περίληψη του κειμένου σε λέξεις. (25 μονάδες) Β1. «Πολλοί φοβούνται ότι η ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει διαστάσεις και μορφές που απειλούν τον πολιτισμό». Να αναπτύξετε τη θεματική περίοδο με τη μέθοδο της αιτιολόγησης σε μια παράγραφο λέξεων. (10 μονάδες) Β2. Να εντοπίσετε α) τη δομή, β) τον τρόπο ανάπτυξης και γ) τον τρόπο και τα μέσα πειθούς της 3 ης παραγράφου του κειμένου. (6 μονάδες) Β3. Με ποιο τρόπο οργανώνει ο συγγραφέας τις σκέψεις του; Λογικό ή συνειρμικό; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (5 μονάδες) Β4. Ποια είναι η νοηματική σχέση που συνδέει την 5 η με την 4 η παράγραφο; (4 μονάδες) Β5. α) Να δώσετε ένα συνώνυμο για κάθε μια από τις παρακάτω λέξεις: προφανές, εύλογη, βούληση και β) να σχηματίσετε από το δεύτερο συνθετικό των λέξεων δυο, για την κάθε μια, νέες ομόρριζες, απλές ή σύνθετες: έκταση, χρησιμοποιήσουν. (10 μονάδες) Γ. Σε ένα κείμενο που θα έχει τη μορφή αποδεικτικού δοκιμίου να παρουσιάσετε την προσφορά της τεχνολογικής προόδου στη βελτίωση των συνθηκών της ανθρώπινης ζωής, της κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης αλλά και την επιζήμια επίδρασή της στην ανθρωπότητα ( λέξεις) (40 μονάδες)

3 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: Α. Στο κείμενο επιχειρείται η διερεύνηση της σχέσης τεχνολογίας και πολιτισμού. Ορίζονται, έτσι, οι δύο έννοιες, με τον πολιτισμό να αποτελεί το σύνολο των ανθρώπινων επιτευγμάτων και την τεχνολογία τις μεθόδους εκείνες που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για την παραγωγή αγαθών. Με τη χρήση παραδειγμάτων προκύπτει το συμπέρασμα ότι εφόσον η τεχνολογία αποτελεί μέρος του πολιτισμού είναι αδύνατο να τον ανταγωνιστεί. Σαφώς υπάρχουν κάποιες όψεις της τεχνολογικής ανάπτυξης που λειτουργούν επιζήμια, όμως η ευθύνη βαρύνει αποκλειστικά τον άνθρωπο μιας και ο ίδιος είναι αυτός που διαχειρίζεται τα τεχνικά επιτεύγματα. Επομένως, η εξέλιξη και η ευημερία της ανθρωπότητας εξαρτώνται μόνο από αυτόν. Β1. Πολλοί φοβούνται ότι η ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει διαστάσεις και μορφές που απειλούν τον πολιτισμό. Η ανεξέλεγκτη εξάπλωσή της σε διαφορετικούς τομείς της σύγχρονης πραγματικότητας αποβαίνει επιζήμια σε πολλές περιπτώσεις. Από τη μια ο ανταγωνισμός των κρατών στον τομέα των πολεμικών εξοπλισμών απειλεί με αφανισμό την ανθρωπότητα σε ελάχιστο χρόνο. Από την άλλη η στράτευση της τεχνολογίας στις οικονομικές επιταγές της εποχής οδηγεί στη δημιουργία επιτευγμάτων που λειτουργούν επιζήμια για το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Τέλος, η τεχνολογική εφαρμογή των πορισμάτων της Γενετικής απειλεί την ανθρώπινη φύση, αφού εγκυμονεί κινδύνους για την αξιοπρέπεια και την ηθική υπόσταση, δημιουργώντας δυσοίωνες προοπτικές για το μέλλον. Β2. α) Θεματική περίοδος: «Ας δεχθούμε ανάγκες τους», Λεπτομέρειες: «Το μαχαίρι τεχνολογίας» Κατακλείδα: δεν υπάρχει β) Συνδυασμός μεθόδων: Ορισμός «Ας δεχθούμε ακόμη ότι η τεχνολογία ορίζεται ως το σύνολο των μεθόδων τις οποίες οι άνθρωποι χρησιμοποιούν για να πετύχουν τους σκοπούς τους και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους» Οριστέα έννοια: «η τεχνολογία» Γένος: «το σύνολο των μεθόδων» Ειδοποιός διαφορά: «τις οποίες οι άνθρωποι χρησιμοποιούν ανάγκες τους». Παραδείγματα: «Το μαχαίρι, το τηλέφωνο το ηλεκτρικό φως, το πιεστήριο ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, το όπλο, είναι παραδείγματα των στοιχείων της τεχνολογίας» γ) Τρόπος πειθούς: Επίκληση στη λογική Μέσα πειθούς: Τεκμήρια, και συγκεκριμένα παραδείγματα Β3. Το κείμενο είναι λογικά οργανωμένο. Διακρίνεται η τριμερής δομή: Πρόλογος ο συγγραφέας παραθέτει το θέμα- ερώτημα Κυρίως θέμα ο συγγραφέας αναπτύσσει τη θέση του με επιχειρηματολογία (προηγείται ο ορισμός των εννοιών και ακολουθεί το συμπέρασμα σχετικά με τη μεταξύ τους σχέση) Επίλογος Κλείνει συμπερασματικά, δίνοντας την απάντηση στο ζητούμενο του προλόγου. Β4. Υπάρχει σχέση αντίθεσης. Διατυπώνεται και η άλλη πλευρά σχετικά με τις επιπτώσεις της τεχνολογίας στον πολιτισμό:

4 4 η παράγραφος: η τεχνολογία δεν ανταγωνίζεται τον πολιτισμό 5 η παράγραφος: υπάρχουν όμως και οι αρνητικές μορφές της που απειλούν τον πολιτισμό. Χαρακτηριστική είναι η χρήση της διαρθρωτικής λέξης «ωστόσο». Β5. α) προφανές = πρόδηλο εύλογη= δικαιολογημένη βούληση= θέληση β) τάση < τείνω: πρόταση, τονισμός ποιώ < ποιέω-ῶ: ποίημα, ηθοποιός Γ. Παραγωγή λόγου Η τεχνολογία αποτελεί το δυναμικότερο φαινόμενο του σύγχρονου πολιτισμού και προσφέρει εκπληκτικές δυνατότητες στην ανθρωπότητα, βελτιώνοντας τις συνθήκες ζωής σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας. Πιο συγκεκριμένα, οι ωφέλειες που προκύπτουν από την τεχνολογική πρόοδο είναι: 1. Επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης και βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Αύξηση της παραγωγικότητας με την αυτοματοποίηση και τον καταμερισμό εργασίας και εξασφάλιση των τεχνικών μέσων, απαραίτητων για την οργάνωση της οικονομίας και την ταχύτερη ανάπτυξη όλων των τομέων της (γεωργία, βιομηχανία, εμπόριο) Βελτίωση των συνθηκών εργασίας, μέσω της τυποποίησης και της απλοποίησης των επίμοχθων δραστηριοτήτων. 2. Άνοδος του βιοτικού επιπέδου και διαφύλαξη της υγείας. Διευκόλυνση κάλυψης βιοτικών αναγκών προσιτή η απόκτηση αγαθών που παρέχουν άνεση και ευκολία στην καθημερινότητα του ανθρώπου. Η πρόοδος της ιατρικής επιστήμης συντελεί στην πρόληψη αλλά και την αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών, αυξάνοντας το μέσο όρο ζωής του ανθρώπου. 3. Προστασία από τη φύση και αποτελεσματικότερη αξιοποίηση του πλούτου της. Προστασία του ανθρώπου από τους φυσικούς κινδύνους και παροχή μέσων για την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της. κυριαρχία του ανθρώπου στη φύση: αξιοποίηση των δυνάμεων της φύσης προς όφελος του ανθρώπου 4. Πολιτισμική και πνευματική ανάπτυξη. Με την ευρεία και άμεση διάδοση της πληροφορίας και γενικότερα των πνευματικών αγαθών ευνοείται η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου, με αποτέλεσμα την προώθηση των τεχνών, των γραμμάτων και των επιστημών. Σημαντικός ο ρόλος της τεχνολογίας στην εκπαιδευτική διαδικασία καθώς μέσα από μια εμπλουτισμένη διδακτική κεντρίζεται το ενδιαφέρον και διευρύνεται το γνωστικό φάσμα των μαθητών. 5. Εδραίωση της δημοκρατίας και ενίσχυση των κοινωνικών θεσμών. Με την παροχή απεριόριστων δυνατοτήτων πληροφόρησης και διακίνησης ιδεών πραγματώνεται η συμμετοχή των πολιτών στα κοινά και ενισχύονται, έτσι, οι δημοκρατικοί θεσμοί. Εκσυγχρονισμός της οργάνωσης και της λειτουργίας της κοινωνίας με θεσμούς που ευνοούν την αποτελεσματικότερη ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών. 6. Ενοποίηση του κόσμου και προσέγγιση των λαών. Δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ ανθρώπων διαφορετικών καταβολών και πολιτισμικών ταυτοτήτων, με αποτέλεσμα την ενοποίηση του κόσμου και τη διαμόρφωση μιας ενιαίας οικουμενικής συνείδησης.

5 Παρά την πληθώρα των δυνατοτήτων που προσφέρει η τεχνολογία, η αλόγιστη χρήση της είναι πιθανό να αποβεί ιδιαίτερα επιζήμια για την ανθρωπότητα: 1. Κίνδυνοι για την ειρήνη. Η χρήση της τεχνολογίας για την εξασφάλιση της υπεροπλίας στο πλαίσιο του διεθνούς ανταγωνισμού διασαλεύει την αρμονική συνύπαρξη των λαών και την επιβίωση της ανθρωπότητας. Η άνιση κατανομή της τεχνολογίας μεταξύ των χωρών εντείνει τις αντιθέσεις (προηγμένες υπανάπτυκτες) και δημιουργεί αντιπαραθέσεις που υπονομεύουν την ασφάλεια των κοινωνιών. 2. Καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος. Η αλόγιστη τεχνολογική και βιομηχανική ανάπτυξη ώθησε στην άμετρη επέμβαση στο περιβάλλον και στην εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου με αποτέλεσμα τη διατάραξη της φυσικής ισορροπίας και την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής. 3. Διόγκωση της ανεργίας και αύξηση των αντικοινωνικών συμπεριφορών. Η μηχανή και η αυτοματοποίηση ακυρώνουν την ανθρώπινη συμβολή στο παραγόμενο έργο, το άτομο αντικαθίσταται από τα τεχνολογικά μέσα, τα οικονομικά αδιέξοδα εντείνονται και η αντικοινωνική συμπεριφορά αποτελεί εκδήλωση αυτού του τέλματος. 4. Αλλοτρίωση από την εργασία. Η τυποποίηση στην εργασία, εξαιτίας της ραγδαίας τεχνολογικής ανάπτυξης, αδρανοποιεί το πνεύμα καθώς τυποποιεί-μηχανοποιεί τη σκέψη. Αποδυναμώνεται η δημιουργικότητα και η φαντασία και ο άνθρωπος φθείρεται ψυχικά. 5. Αλλοτρίωση του ανθρώπου από τον εαυτό του και αποξένωση από το συνάνθρωπο. Ο άνθρωπος αποπροσανατολίζεται, παύει να επικεντρώνεται στα πνευματικά αγαθά και υποδουλώνεται στην αξία της ύλης που προωθεί η τεχνολογία μέσω της προβολής καταναλωτικών προτύπων ζωής. ανελευθερία. Το υλιστικό πνεύμα που επικρατεί προάγει τον ατομικισμό, την ιδιοτέλεια και τον ανταγωνισμό, με συνέπεια τη διατάραξη της κοινωνικής συνοχής. Η αστικοποίηση εντείνει την αποξένωση και την αποπροσωποποίηση των σχέσεων. 6. Αλλοίωση της ιδιαιτερότητας και τυποποίηση της ζωής. Εδραίωση της ομοιομορφίας και του μαζικού πολιτισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Αλλοιώνεται η ατομική και πολιτισμική ταυτότητα του ανθρώπου και των λαών αντίστοιχα. 7. Χειραγώγηση των πολιτών και υπονόμευση της δημοκρατίας. Η τελειοποίηση των μέσων εγκυμονεί τον κίνδυνο της ανεξέλεγκτης χρήσης τους με σκοπό τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης (προπαγάνδα, παραπληροφόρηση) Γίνεται, επομένως, αντιληπτό ότι αποτελεί επιτακτική ανάγκη ο προσανατολισμός της τεχνολογικής προόδου να κατευθυνθεί σε ανθρωπιστικούς σκοπούς, ώστε η εξελικτική αυτή πορεία να λειτουργήσει ως δύναμη απελευθέρωσης, και όχι υποδούλωσης, του σύγχρονου ανθρώπου.