ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ. Δρ Άλκης Κορρές

Transcript

1 ΙΔΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Τ. Καρατάση 11, Αθήνα, Tηλ.: , Fax: T. Karatasi, Athens, Greece, Tel.: , Fax: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΟΥΝ ΤΙΣ ΤΙΜΕΣ ΤΩΝ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΕΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ Δρ Άλκης Κορρές ΜΑΙΟΣ 2009

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΡΟΛΟΓΓΟΣΣ...3 ΚΕΦΑΛΑΙΙΟ 11:: Ταα δδι ιιεεθθννήή ααποοθθέέμαατταα πεεττρρεελλααί ίίοουυ κκααι ιι οοι ιι πρροοοοπττι ιικκέέςς εεπάάρρκκεει ιιααςς Η εξέλιξη των αποθεμάτων πετρελαίου Η επάρκεια πετρελαίου και οι προοπτικές Υποκατάστατα του πετρελαίου...8 ΚΕΦΑΛΑΙΙΟ 22:: Η δδι ιιααδδρροομήή ττοουυ πεεττρρεελλααί ίίοουυ ααπόό ττηηνν εεξξόόρρυυξξηη σττηηνν ααννττλλί ίίαα Από την εξόρυξη στην κατανάλωση Η εξάρτηση από εισαγωγές ΚΕΦΑΛΑΙΙΟ 33:: Η δδι ιιααμόόρρφωσηη ττωνν ττι ιιμώνν Η συμπεριφορά της διεθνούς αγοράς αργού Οι αγορές προϊόντων πετρελαίου... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3.2 Η διαμόρφωση τιμών προϊόντων πετρελαίου στην εσωτερική αγορά Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. ΚΕΦΑΛΑΙΙΟ 44:: Δοομήή κκααι ιι συυμπεερρι ιιφοορράά ττηηςς Ελλλληηννι ιικκήήςς ααγγοορράάςς πεεττρρεελλααι ιιοοεει ιιδδώνν Επισκόπηση της Ελληνικής αγοράς πετρελαιοειδών Η δομή της αγοράς στη διύλιση (Αγορά Α) Η δομή της αγοράς στη χονδρική εμπορία πετρελαιοειδών (Αγορά Β) Η δομή της αγοράς στη λιανική (Αγορά Γ) Προβλήματα της Ελληνικής αγοράς πετρελαιοειδών ΣΣΥΜΠΕΡΡΑΣΣΜΑΤΑ

3 3

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το ζήτημα της διαμόρφωσης των τιμών στα προϊόντα πετρελαίου, και κυρίως της βενζίνης (αμόλυβδη, ντίζελ) και του πετρελαίου θέρμανσης, επανέρχεται συχνά στην επικαιρότητα, ιδιαίτερα όταν παρατηρούνται αυξήσεις των τιμών στα πρατήρια βενζίνης. Οι αυξήσεις αυτές επηρεάζουν δυσμενώς τους τελικούς καταναλωτές, καθώς σημαντικό μέρος των δαπανών πολλών νοικοκυριών προορίζεται για την αγορά των αναγκαίων ποσοτήτων πετρελαιοειδών. Η ανελαστικότητα (τουλάχιστον βραχυχρονίως) της ζήτησης των συγκεκριμένων προϊόντων ως προς την τιμή τους, απόρροια σε μεγάλο βαθμό της έλλειψης υποκατάστατων που παρατηρείται στην κατανάλωση πετρελαιοειδών στον κλάδο των μεταφορών και του υψηλού κόστους υποκατάστασης των πηγών ενέργειας για θέρμανση, επιδεινώνει το πρόβλημα για τους τελικούς καταναλωτές, οι οποίοι δεν μπορούν να αντισταθμίσουν τον κίνδυνο από τις έντονες μεταβολές των τιμών. Επιπλέον, αλυσιδωτές επιδράσεις από αυξήσεις στις τιμές των πετρελαιοειδών προκύπτουν σε όλο το οικονομικό σύστημα, από την αύξηση του κόστους παραγωγής στη βιομηχανία, στο εμπόριο και στις υπηρεσίες, τουλάχιστον στους κλάδους όπου η ενεργειακή ένταση είναι υψηλή. Οι ανοδικές κινήσεις των τιμών κρίνονται από μέρος του κοινού και των ΜΜΕ αδικαιολόγητες και μη αποδεκτές και θεωρούνται αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, της έλλειψης ανταγωνισμού και της «κερδοσκοπίας» των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε όλο το φάσμα της αλυσίδας παραγωγής και διακίνησης των πετρελαιοειδών. Από την άλλη πλευρά στις περιπτώσεις εκείνες που η ανοδική πορεία των διεθνών τιμών του αργού πετρελαίου ακολουθείται από υποχώρηση, προβάλλεται το επιχείρημα ότι το πλαίσιο λειτουργίας της αγοράς πετρελαιοειδών οδηγεί σε μείωση στις τιμές των πετρελαιοειδών η οποία είτε καθυστερεί, είτε δεν είναι ανάλογη σε μέγεθος της μείωσης στην τιμή του αργού πετρελαίου. Οι προσεγγίσεις αυτές δεν βασίζονται σε τεκμηριωμένη και αναλυτική επεξεργασία των δεδομένων της αγοράς και μπορεί να οδηγούν σε παραπληροφόρηση του καταναλωτικού κοινού, άμεση συνέπεια της οποίας είναι η δημιουργία εντάσεων και λανθασμένων εντυπώσεων για το σύνολο του κλάδου. 4

5 Η κατανόηση του τρόπου διαμόρφωσης των τιμών στη συγκεκριμένη αγορά, μέσω της ανάδειξης των παραγόντων που καθορίζουν το επίπεδο των τιμών σε όλη τη διαδρομή των πετρελαιοειδών από την πηγή στον τελικό καταναλωτή, αλλά και η διαχρονική ανάλυση της εξέλιξης των τιμών στην Ελλάδα, τόσο συγκριτικά με τις μεταβολές σε θεμελιώδεις παράγοντες, όσο και σε σχέση με την εξέλιξη των τιμών σε άλλες αγορές, έχει να προσφέρει στο σχετικό δημόσιο διάλογο, τοποθετώντας τη συζήτηση στο σωστό πλαίσιο. Είναι επομένως χρήσιμη η καταγραφή, τεκμηρίωση και αξιολόγηση, με τρόπο κατανοητό για το ευρύ κοινό, όλων εκείνων των παραγόντων που οδηγούν τη διαμόρφωση των τιμών των προϊόντων πετρελαίου σε κάθε στάδιο της αλυσίδας διακίνησης και η ανάδειξη εκείνων των δομικών χαρακτηριστικών της ελληνικής αγοράς που προσδιορίζουν τις τιμές σε επίπεδο τελικού καταναλωτή. 5

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:: Τα διιεθνή αποθέματα πετρελαίίου καιι οιι προοπτιικές επάρκειιας 1.1 Η εξέλιξη των αποθεμάτων πετρελαίου Τα διεθνή αποθέματα πετρελαίου έχουν διπλασιαστεί από το 1980 (Διάγραμμα 1.1). Αυτή η αύξηση, όμως, οφείλεται κυρίως σε αναθεωρήσεις των διαθέσιμων ποσοτήτων σε υφιστάμενα κοιτάσματα. Τα νέα κοιτάσματα στη μεγάλη τους πλειοψηφία ευρίσκονται πλέον σε περιοχές που παρουσιάζουν αυξημένη δυσκολία στην εκμετάλλευση λόγω του βάθους και των εγγενών δυσκολιών κατά την άντληση του ποσοστού εκείνου του πετρελαίου από την πετρελαιοπηγή το οποίο είναι δυνατόν να αντληθεί. Ως γνωστόν ένα σημαντικό τμήμα του πετρελαίου είναι ασύμφορο να αντληθεί και κατά συνέπεια παραμένει στη γη. Διάγραμμα 1.1: Διαπιστωμένα αποθέματα (proven reserves) αργού πετρελαίου δις. βαρέλια Πηγή: Energy Information Agency, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Το έτος κατά το οποίο οι νέες ανακαλύψεις πετρελαίου άρχισαν να υπολείπονται της ζήτησης για πετρέλαιο ήταν το 1980 και έκτοτε η κατάσταση παραμένει ελλειμματική (Διάγραμμα 1.2). 6

7 Διάγραμμα 1.2: Προσθήκες σε διαπιστωμένα αποθέματα από νέα κοιτάσματα και παραγωγή πετρελαίου, δις. βαρέλια ανά έτος δις. βαρέλια Νέα κοιτάσματα Παραγωγή Συσσωρευμένες ανακαλύψεις Συσσωρευμένη παραγωγή Πηγή: International Energy Agency, World Energy Outlook 2008 Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 1980 δεν έχει ανακαλυφθεί ούτε ένα πραγματικά μεγάλο κοίτασμα πετρελαίου όπως μπορεί κανείς να διαπιστώσει από το Διάγραμμα 1.3. Διάγραμμα 1.3: Νέα κοιτάσματα ανά μέγεθος αποθεμάτων (εκ. βαρέλια) Πηγή: Jean Laherrere, 2003 Με τη συνεχιζόμενη εξερεύνηση για πετρέλαιο ανακαλύπτονται κοιτάσματα μικρού και μεσαίου μεγέθους, αλλά όπως ελέχθη ανωτέρω οι ανακαλύψεις γιγαντιαίων κοιτασμάτων πετρελαίου (μαύρη καμπύλη) φαίνεται ότι αποτελεί παρελθόν. 7

8 Ταυτόχρονα, η ζήτηση πετρελαίου, όπως εκτιμά η International Energy Agency αναμένεται ότι θα αυξάνεται με ρυθμό 1% ετησίως. 1 H εξυπηρέτηση της αυξανόμενης παγκόσμιας ζήτησης ενέργειας συνδυάζεται με την εκμετάλλευση μικρότερων κοιτασμάτων ή ακόμα και μη συμβατικών πηγών πετρελαίου, όπου το κόστος εξόρυξης είναι αισθητά υψηλότερο. Αυτή η εξέλιξη αναμένεται να επιδράσει αυξητικά στις διεθνείς τιμές του αργού πετρελαίου μακροπρόθεσμα. 1.2 Η επάρκεια πετρελαίου και οι προοπτικές Η φάση της Κορύφωσης του Πετρελαίου ( Peak Oil) επέρχεται όταν επιτευχθεί η μεγίστη εξόρυξη παγκοσμίως, πέραν της οποίας ο ρυθμός εξόρυξης εισέρχεται σε φάση μόνιμης καθόδου. Η έκφραση προέρχεται από την καμπύλη παραγωγής ενός κοιτάσματος πετρελαίου, που ακολουθεί τυπικά μια πορεία εκθετικής αύξησης αμέσως μετά τα πρώτα στάδια άντλησης, η οποία όμως κορυφώνεται και μετά σημειώνει σταδιακή μείωση. Η ταχύτητα μείωσης της παραγωγής είναι μικρότερη στα μεγαλύτερα κοιτάσματα, όπου ο λόγος της κορύφωσης προς τα συνολικά αποθέματα είναι μικρότερος. Επίσης, ο ρυθμός μείωσης αυξάνεται με το βάθος στα παράκτια κοιτάσματα. Ο σταθμισμένος μέσος όρος του ρυθμού μείωσης σε 580 μεγάλα κοιτάσματα τα οποία έχουν περάσει τη φάση κορύφωσης ανέρχεται σε 5,1% ανά έτος (3,4% για υπεργιγάντια, 6,5% για γιγάντια και 10,4% για μεγάλα κοιτάσματα). 2 Σύμφωνα με αισιόδοξες προβλέψεις διεθνών οίκων η κορύφωση εξόρυξης πετρελαίου διεθνώς πρέπει να φτάσει στο ανώτατο σημείο της περί το έτος 2020, ή λίγο αργότερα, γεγονός το οποίο θα σημάνει μεγάλης έκτασης αλλαγές στον τρόπο με τον οποίον λειτουργεί ενεργειακά ολόκληρος ο κόσμος σήμερα. Αντίθετα, σύμφωνα με απαισιόδοξες προβλέψεις, η κορύφωση είτε έχει ήδη επέλθει, είτε βρισκόμαστε αυτή την εποχή στο ανώτατο σημείο της καμπύλης με ορατή πλέον την προοπτική μειώσεων στην παραγωγή κατά τα επόμενα χρόνια. Οι μακροχρόνιες εξελίξεις οι οποίες θα ακολουθήσουν μια περίοδο ανεπάρκειας πετρελαίου ξεφεύγουν από το πλαίσιο αυτής της μελέτης μεν, αλλά αντιλαμβάνεται κανείς ότι δεν πρόκειται να είναι αμελητέες. Ένας επιπλέον παράγοντας που επιφέρει τη σταδιακή απεξάρτηση από το πετρέλαιο προέρχεται από την προσπάθεια 1 International Energy Agency, World Energy Outlook International Energy Agency, World Energy Outlook

9 καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής. Τα μέτρα για μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στις μεταφορές έχουν ακόμα περιορισμένη έκταση. Ανεξαρτήτως εάν οι μεταφορές ενταχθούν στα συστήματα εμπορίας δικαιωμάτων αερίων ή επιλεχθεί η λύση επιβολής περιβαλλοντικού φόρου, η επέκταση των μέτρων καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής αναμένεται να επιδεινώσει την ανταγωνιστική θέση των προϊόντων πετρελαίου. Το ενδεχόμενο μαζικής παραγωγής ηλεκτροκίνητων οχημάτων τα οποία φορτίζονται από το ηλεκτρικό δίκτυο καθιστά όλες τις πηγές ενέργειας υποκατάστατα του πετρελαίου μακροπρόθεσμα. 1.3 Υποκατάστατα του πετρελαίου Σύμφωνα με τα παραπάνω ήδη έχουν αρχίσει να διαφαίνονται οι πρώτες ενδείξεις ότι η εξόρυξη του πετρελαίου δεν θα μπορέσει να ακολουθήσει τους ρυθμούς αύξησης της ζήτησης για πρωτογενή ενέργεια κατά τις επόμενες δεκαετίες. Τίθεται ευθέως το ερώτημα με ποιον τρόπο πρόκειται να εξυπηρετηθούν οι παγκόσμιες ανάγκες για ενέργεια. Το Διάγραμμα 1.4 απεικονίζει την αναμενόμενη εξέλιξη της ζήτησης για πρωτογενή ενέργεια ανά πηγή σε περίπτωση που δεν ληφθούν επιπρόσθετα μέτρα πολιτικής. Διάγραμμα 1.4: Αναμενόμενη εξέλιξη της ζήτησης για πρωτογενή ενέργεια, Σενάριο αναφοράς δις. τ.ι.π Άλλες ανανεώσιμες Βιομάζα και απορρίμματα Υδροηλεκτρική Πυρηνική ενέργεια Φυσικό αέριο Πετρέλαιο Λιγνίτης και λιθάνθρακας Πηγή: ΙΕΑ, World Energy Outlook 2008, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ 9

10 Σε παγκόσμιο επίπεδο και σε περίπτωση που ληφθούν επιπρόσθετα μέτρα πολιτικής το μερίδιο του πετρελαίου αναμένεται να πέσει στο 30% της ακαθάριστης κατανάλωσης. Μικρό μέρος της υποκατάστασης αναμένεται να καλυφθεί από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) (+1,4%). Ουσιαστικότερη είναι η αύξηση του μεριδίου των στερεών καυσίμων (+2,8%). Διάγραμμα 1.6: Η μελλοντική σύνθεση των πηγών ενέργειας στην παγκόσμια ακαθάριστη κατανάλωση, Σενάριο αναφοράς 100% 90% 80% 70% Πυρηνική ενέργεια ΑΠΕ Φυσικό αέριο 60% 50% 40% Λιγνίτης και λιθάνθρακας 30% 20% 10% 0% Πετρέλαιο Πηγή: ΙΕΑ, World Energy Outlook 2008, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Στην Ελλάδα το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τα στερεά καύσιμα κάλυψαν περίπου 94% της ακαθάριστης ζήτησης για ενέργεια το 2007 (Διάγραμμα 1.5). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός της εξαιρετικά μικρής συμμετοχής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη συνολική ακαθάριστη κατανάλωση. 10

11 Διάγραμμα 1.5: Η σύνθεση των πηγών ενέργειας στην ακαθάριστη κατανάλωση στην Ελλάδα, 2007 Λιγνίτης και λιθάνθρακας 27% Φυσικό αέριο 10% Καθαρές εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας 1% Βιομάζα και απορρίμματα 3% Πετρέλαιο 58% ΑΠΕ 5% Υδροηλεκτρική 0,7% Ηλιακή 0,48% Αιολική 0,47% Γεωθερμία 0,04% Πηγή: ΥΠΑΝ, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Στο σημείο αυτό αξίζει να υπενθυμίσουμε τη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ενέργεια και το Περιβάλλον. Η στρατηγική αυτή, εκτός από την κατ ελάχιστο 20% μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου σε σχέση με τα επίπεδα του 1990 και τη βελτίωση κατά 20% της ενεργειακής απόδοσης (μη δεσμευτικός στόχος), περιλαμβάνει την αύξηση της συμμετοχής των ΑΠΕ στο ενεργειακό ισοζύγιο της ΕΕ- 27 σε 20% της τελικής χρήσης (από το 8,5% περίπου που είναι σήμερα), με συμμετοχή των βιοκαυσίμων κατά 10% τουλάχιστον στις μεταφορές. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους πάντως έχουν διατυπωθεί σημαντικές ενστάσεις ως προς κάποιες παρενέργειες που συνεπάγεται η αλλαγή καλλιέργειας της γης για την παραγωγή βιοκαυσιμων. 11

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2:: Η διιαδρομή του πετρελαίίου από την εξόρυξη στην αντλίία 2.1 Από την εξόρυξη στην κατανάλωση Το πετρέλαιο που κατά τον Ηρόδοτο χρησιμοποιήθηκε στα τείχη και τους πύργους της Βαβυλώνας πριν από τέσσερις χιλιετηρίδες και στην Κίνα για τη θέρμανση της άλμης στην παραγωγή αλατιού, ευρίσκεται σε υγρή μορφή σε πολυάριθμα μέρη του κόσμου και είναι το ευρύτερα χρησιμοποιούμενο σήμερα ορυκτό για την παραγωγή ενέργειας. Μορφές κηροζίνης για την καύση σε λάμπες ήταν σε παραγωγή ήδη από τον 9ο μ.χ. αιώνα, ενώ η γνωστή μας άσφαλτος χρησιμοποιήθηκε ευρέως για την επικάλυψη των οδών της αρχαίας Βαγδάτης. Η διαδρομή του πετρελαίου παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 2.1. Μέρος των τελικών προϊόντων πετρελαίου που καταναλώνονται στην Ελληνική αγορά εισάγεται κατευθείαν από τις διεθνείς αγορές πετρελαιοειδών χωρίς να περάσει από τις Ελληνικές εταιρείες διύλισης. Ταυτόχρονα, μέρος των πετρελαιοειδών που παράγεται στην Ελλάδα παρακάμπτει τις εταιρείες εμπορίας. Διάγραμμα 2.1: Η αλυσίδα αξίας του πετρελαίου (από την σκοπιά της Ελληνικής αγοράς) ΕΞΟΡΥΞΗ ΔΙΥΛΙΣΗ ΕΜΠΟΡΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΙΥΛΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΕΣ ΠΡΑΤΗΡΙΩΝ ΑΡΓΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ (ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ) ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΤΕΛΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΔΙΥΛΙΣΤΗΡΙΑ ΑΛΛΟΔΑΠΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ- ΕΙΔΩΝ ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΠΩΛΗΣΕΙΣ - Αεροπλοΐα - Ναυτιλία ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ - Πρατήρια - Μεταπωλητές - Βιομηχανία Πηγή: ΙΟΒΕ 12

13 Παρά τη διαπίστωση ύπαρξης κοιτασμάτων πετρελαίου σε διάφορα σημεία της Ελλάδας και τη μικρή μονάδα άντλησης πετρελαίου στον Πρίνο, η Ελλάδα δεν θεωρείται πετρελαιοπαραγωγός χώρα. Αντίθετα, η Ελλάδα εισάγει το σύνολο του πετρελαίου που χρησιμοποιεί, μόνο που σήμερα ένα μεγάλο ποσοστό του εισαγόμενου πετρελαίου είναι σε μορφή αργού, ενώ πριν από πενήντα χρόνια το σύνολο των εισαγωγών ήταν υπό μορφή προϊόντων πετρελαίου. Ο κύκλος εκμετάλλευσης μιας πετρελαιοπηγής διακρίνεται σε πέντε στάδια: Προγραμματισμός Γεώτρηση Ολοκλήρωση εργασιών (εργασίες που επιτρέπουν την άντληση) Παραγωγή Εγκατάλειψη Όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφαλαίο η εγκατάλειψη γίνεται κατά κανόνα ενώ εξακολουθεί να υπάρχει πετρέλαιο στην πετρελαιοπηγή της οποίας όμως η άντληση έχει καταστεί ασύμφορη. Αυτό σημαίνει ότι το σύνολο των εξόδων που συνεπάγεται η διαδικασία από την εξεύρεση του πετρελαίου μέχρι και την εγκατάλειψη πρέπει να καλυφθεί από την ποσότητα η οποία τελικά καθίσταται δυνατόν να αντληθεί. Η έναρξη παραγωγής συνεπάγεται την ανάγκη μεταφοράς του αργού πετρελαίου, της αποθήκευσης, της διύλισης, της αποθήκευσης των προϊόντων πετρελαίου, περαιτέρω μεταφοράς των προϊόντων για την κατά τόπους κατανάλωση, την αποθήκευση στις τοπικές εγκαταστάσεις πετρελαιοειδών και την τελική μεταφορά στον χώρο κατανάλωσης. Η ολοκλήρωση αυτής διαδικασίας συνεπάγεται κόστος σε κάθε ένα από τα στάδιά της ενώ κατά περίπτωση τα στάδια αυτά μπορεί να είναι περισσότερα. Πέρα από το κόστος το οποίο προκύπτει κατά την διέλευση του πετρελαίου από κάθε στάδιο, υπάρχουν πολλά σημεία στα οποία η ιδιοκτησία του αλλάζει χέρια, οπότε τίθεται ζήτημα αύξησης στο κόστος λόγω εμπορικού κέρδους. Πάντως, μια καθετοποιημένη πολυεθνική εταιρεία πετρελαίου που έχει τις δικές της πετρελαιοπηγές, δικά της πλοία, δικά της διυλιστήρια, δικές της τοπικές εγκαταστάσεις, δικά της βυτιοφόρα αυτοκίνητα και εν τέλει δικά της πρατήρια βενζίνης, ενώ παραμένει συνεχώς ιδιοκτήτρια, στην πράξη δεν διαφέρει πολύ από την 13

14 περίπτωση εμπορίας κατά την οποία το ιδιοκτησιακό καθεστώς αλλάζει συνεχώς διότι η διέλευση του πετρελαίου πραγματοποιείται από ανεξάρτητα profit centers μέσα στην ίδια την εταιρεία. Η διάκριση συνεπώς μεταξύ των δύο τύπων δεν έχει ιδιαίτερη σημασία μεν, αλλά καθίσταται προφανές ότι ο δρόμος του πετρελαίου παρουσιάζει πολλές ευκαιρίες για την πραγματοποίηση εμπορικού κέρδους. Και τα τελευταία χρόνια εκτός από το κόστος παραγωγής και το εμπορικό κόστος έχει προστεθεί μια νέα κατηγορία προσαύξησης της τιμής αυτού του προϊόντος η οποία είναι τα παράγωγα συμβόλαια (derivatives). Όπως έχει συμβεί και σε άλλα διεθνή αγαθά (commodities) το πετρέλαιο και τα προϊόντα του έχουν καταστεί αντικείμενο κερδοσκοπίας μέσω των παραγώγων σε τεράστια έκταση, σε σημείο μάλιστα που τα παράγωγα να θεωρούνται υπεύθυνα για τις πρόσθετες υπερβολικές ανατιμήσεις στο κόστος του πετρελαίου οι οποίες έπληξαν τις οικονομίες όλου του κόσμου, αμέσως πριν ενσκήψει η χρηματοπιστωτική κρίση. Κατά συνέπεια η εμπλοκή της Ελλάδος στη διαμόρφωση των τιμών των προϊόντων πετρελαίου που χρησιμοποιεί είναι περιορισμένη. Ολόκληρο το κοστολογικό κομμάτι που αρχίζει από την εξερεύνηση πετρελαίου και τελειώνει με πώληση ενός φορτίου αργού με τελικό προορισμό την Ελλάδα παραμένει εκτός χειρισμού. Αντίθετα, το «Ελληνικό» κομμάτι του κόστους αρχίζει με την αγορά της ποσότητας πετρελαίου, συνεχίζεται με τη ναύλωση του πλοίου που θα φέρει το πετρέλαιο στην Ελλάδα και ολοκληρώνεται με την πώληση προϊόντων πετρελαίου κάθε είδους στον τελικό καταναλωτή. Η διαμόρφωση του κόστους, και κατ' επέκταση των τιμών, του πετρελαίου παρακολουθείται στη χώρα μας, αλλά και στις λοιπές χώρες μέλη της ΕΕ σε τρία στάδια: στο στάδιο πώλησης από το διυλιστήριο προς τις εταιρείες εμπορίας πετρελαιοειδών, οι αποκαλούμενες τιμές ex refinery, στο στάδιο πώλησης από τις εταιρείες εμπορίας προς τα πρατήρια λιανικής και το στάδιο πώλησης στους τελικούς καταναλωτές 14

15 2.2 Η εξάρτηση από εισαγωγές Η Ελλάδα, αλλά και η Ε.Ε. στο σύνολό της, είναι καθαρά εισαγωγικές περιοχές όσον αφορά το αργό πετρέλαιο. Αυτό αποτελεί άμεση απόρροια του γεγονότος ότι οι ποσότητες του παραγόμενου αργού πετρελαίου είναι τελείως ανεπαρκείς για να ικανοποιηθεί η εγχώρια ζήτηση (Διάγραμμα 2.2). Διάγραμμα 2.2: Ισοζύγιο αργού πετρελαίου, 2007 Ελλάδα EE-27-60% -40% -20% 0% 20% 40% 60% Αλλαγές αποθεμάτων Παραγωγή Εισαγωγές Εξαγωγές Ακαθάριστη κατανάλωση Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Η κατάσταση της εξάρτησης από εισαγόμενο αργό πετρέλαιο όχι μόνο δεν βελτιώνεται, αλλά χρόνο με το χρόνο καθίσταται πιο έντονη (Διάγραμμα 2.3). Οι κυριότερες χώρες προέλευσης του εισαγόμενου αργού πετρελαίου στην Ελλάδα είναι το Ιράν και η Ρωσία, ενώ μικρότερα μερίδια έχουν η Σαουδική Αραβία, η Λιβύη, το Καζακστάν και άλλες πετρελαιοπαραγωγές χώρες. 15

16 Διάγραμμα 2.3: Καθαρές εισαγωγές προς ακαθάριστη κατανάλωση αργού πετρελαίου* 110% 105% 100% 95% 90% 85% 80% 75% 70% 65% 60% ΕΕ-27 Ελλάδα * Αναλογία άνω το 100% υποδηλώνει αναπλήρωση των εγχώριων αποθεμάτων Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Από την άλλη πλευρά η κατάσταση στον χώρο των προϊόντων πετρελαίου τόσο στην Ελλάδα όσο και στην ΕΕ-27 είναι αρκετά πιο ισορροπημένη, συνέπεια της ιδιαίτερα ανεπτυγμένης βιομηχανίας διυλίσεως πετρελαίου (Διάγραμμα 2.5). Διάγραμμα 2.4: Εισαγωγές αργού πετρελαίου στην Ελλάδα ανά χώρα προέλευσης, 2007 Λιβύη 11% Καζακστάν 6% Ιράκ 1% Νιγηρία 1% Αζερμπαϊτζάν 0% Ιράν 32% Σουδική Αραβία 17% Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Ρωσία 32% 16

17 Διάγραμμα 2.5: Καθαρές εισαγωγές προς εγχώρια κατανάλωση (inland market consumption) προϊόντων πετρελαίου* 25% 20% 15% 10% 5% 0% % -10% ΕΕ-27 Ελλάδα * Αρνητική αναλογία υποδηλώνει ότι το συγκεκριμένο έτος οι εξαγωγές υπερβαίνουν τις εισαγωγές (σε τόνους ισοδύναμου πετρελαίου) Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Διάγραμμα 2.6: Ακαθάριστες εισαγωγές προς εγχώρια κατανάλωση (inland market consumption) προϊόντων πετρελαίου 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ΕΕ-27 Ελλάδα Πηγή: Eurostat, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ Η απάντηση στο εδώ τιθέμενο ερώτημα κατά πόσον αυτή η πολύ μεγάλη εξάρτηση από το εισαγόμενο πετρέλαιο πρόκειται να αλλάξει στο ορατό μέλλον είναι σαφώς αρνητική ενόψει του πολύ χαμηλού ποσοστού που αντιπροσωπεύουν οι ανανεώσιμες 17

18 πηγές ενέργειας στην Ελλάδα, στην Ε.Ε. αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Ο μεγάλος φόβος των κυβερνήσεων όλου του κόσμου είναι το ενδεχόμενο του συνδυασμού μειούμενης προσφοράς πετρελαίου και αυξανόμενης ζήτησης διεθνώς να οδηγήσει στο εγγύς μέλλον σε πολύ υψηλότερες τιμές από αυτές που έχουμε συνηθίσει οι οποίες όμως θα προκύπτουν καθαρά από τις δυνάμεις της αγοράς και όχι από την κερδοσκοπία. 18

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3:: Η διιαμόρφωση των τιιμών 3.1 Εισαγωγη Οι έντονες διακυμάνσεις των τιμών στις παγκόσμιες αγορές αργού πετρελαίου κατά τη διάρκεια της περασμένης χρονιάς προσέλκυσαν το έντονο ενδιαφέρον κυβερνήσεων, επιχειρήσεων και κοινής γνώμης. Η κατά καιρούς επικέντρωση της προσοχής στις εξελίξεις στις αγορές πετρελαίου δεν είναι τυχαία: η σημασία των τιμών του αργού πετρελαίου και των παράγωγων προϊόντων του, για την οικονομία και την επιβάρυνση των οικογενειακών προϋπολογισμών, είναι τεράστια. Η αύξηση των τιμών του πετρελαίου εντείνει τις πληθωριστικές πιέσεις λόγω των αλυσιδωτών επιδράσεων στο κόστος που προκαλεί στο οικονομικό σύστημα, επιβαρύνοντας τη θέση επιχειρήσεων και καταναλωτών. Η αβεβαιότητα που προκαλούν οι έντονες διακυμάνσεις, διαταράσσει τον προγραμματισμό επενδυτικών δραστηριοτήτων και μπορεί να οδηγήσει τις οικονομίες σε αστάθεια, ακόμα και σε ύφεση. Επιπλέον, σημαντικές πολιτικές, όπως η βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας και η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής επηρεάζονται έμμεσα από τις συνθήκες στις διεθνείς αγορές πετρελαίου. Μετά την κατακόρυφη άνοδο των τιμών, η πτώση που ακολούθησε ήταν το ίδιο έντονη, σε συντονισμό με τις εξελίξεις που έλαβαν χώρα σε μια σειρά άλλων αγορών εμπορευμάτων (αγροτικά προϊόντα, μέταλλα) και υπηρεσιών (π.χ. ναυλαγορά) και υπό την πίεση της οικονομικής κρίσης που μόλις είχε εκδηλώσει τα πρώτα σημάδια ως προς την ένταση που θα είχε. Έκτοτε οι τιμές βρίσκονται σε ένα επίπεδο που δικαιολογείται περισσότερο από τα θεμελιώδη δεδομένα της αγοράς. Το ενδιαφέρον ερώτημα που σχετίζεται με το αντικείμενο της παρούσας μελέτης αφορά στους παράγοντες που προσδιορίζουν το επίπεδο και τις διακυμάνσεις των τιμών στις διεθνείς αγορές αργού πετρελαίου και των προϊόντων αυτού. Όσον αφορά 19

20 στο αργό πετρέλαιο, μπορούμε να διαχωρίσουμε αυτούς τους παράγοντες με κριτήριο το χρονικό ορίζοντα της ανάλυσης, σε τρία επίπεδα [1] : Στο βραχυχρόνιο επίπεδο, οι τιμές αργού πετρελαίου μετρητοίς ( spot) διαμορφώνονται σε επίπεδο στο οποίο η ανισορροπία προσφοράς και ζήτησης, όπως αυτή εκφράζεται από την πραγματική δυνατότητα των αποθεμάτων να καλύψουν τις ζητούμενες ποσότητες, τείνει να εξαλειφθεί. Οι προθεσμιακές τιμές (futures prices), με το θεμελιώδη ρόλο που διαδραματίζουν στη διαδικασία «ανακάλυψης» των τιμών ( price discovery) επηρεάζονται έντονα από τις προσδοκίες σχετικά με τις μελλοντικές συνθήκες προσφοράς και ζήτησης του προϊόντος, το μέγεθος των αποθεμάτων, την παραγωγική δυναμικότητα του OPEC, και τις γεωπολιτικές εξελίξεις και την πολιτική αστάθεια που αυτές προκαλούν. Οι τιμές μετρητοίς και οι προθεσμιακές τιμές βρίσκονται σε στενή αλληλεξάρτηση, αφού οι δυνατότητες διενέργειας arbitrage τις ευθυγραμμίζουν ταχύτατα όταν διαταράσσεται η σχέση ισορροπίας που τις συνδέει. Δεν θα πρέπει επίσης να μας διαφεύγει το γεγονός ότι το πετρέλαιο ως εμπόρευμα η τιμή του οποίου διαμορφώνεται σε οργανωμένες αγορές εμπορευμάτων, έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον της επενδυτικής κοινότητας ως μια εναλλακτική μορφή επένδυσης και ανταγωνίζεται ευθέως με τις μετοχικές αξίες και τα χρεόγραφα σταθερού εισοδήματος. Όλοι αυτοί οι παράγοντες συνεισφέρουν στην αύξηση της αστάθειας και των διακυμάνσεων που παρατηρούνται στις τιμές βραχυχρονίως δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα στους προϋπολογισμούς κρατών. Σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα τα θεμελιώδη μεγέθη της αγοράς διαδραματίζουν έναν περισσότερο σημαντικό ρόλο. Η παγκόσμια ζήτηση αργού πετρελαίου και πετρελαιοειδών, το μέγεθος της δυναμικότητας παραγωγής που δεν χρησιμοποιείται, το μέγεθος των αποθεμάτων και της παραγωγής των εκτός OPEC κρατών, καθώς και οι προθέσεις του OPEC και οι στόχοι των τιμών που θέτει, αποτελούν καποιους από τους παράγοντες που επηρεάζουν μεσοπρόθεσμα τις τιμές. Αποτελεί πάντως αξιολογήσιμο στοιχείο η εμπειρική παρατήρηση ότι οι τιμές τείνουν μεσοπρόθεσμα να εμφανίζουν συμπεριφορά επιστροφής στο μέσο (mean reversion), ο οποίος αποτελεί το επίπεδο της τιμής που δικαιολογείται από τη συνεκτίμηση όλων των θεμελιωδών μεγεθών της αγοράς. [1] Drollas P.L., The outlook for oil, 13 th IENE Conference, Athens, November

21 Στη μακροχρόνια περίοδο, τον κυριότερο προσδιοριστικό παράγοντα του επιπέδου των τιμών αποτελούσαν μέχρι πρόσφατα οι συνθήκες προσφοράς και ειδικότερα το μακροχρόνιο οριακό κόστος παραγωγής, όμως πρόσφατες διαπιστώσεις εν μέσω οικονομικής κρίσης επιβεβαιώνουν τον επίσης κυρίαρχο ρόλο της ζήτησης, μείωσης στο επίπεδο της οποίας οδήγησαν πρόσφατα σε διαδοχικές πτώσεις στις τιμές και συνακόλουθες μειώσεις στην παραγωγή των κρατών-μελών του OPEC. Οι συνθήκες προσφοράς επηρεάζονται με τη σειρά τους από τις ανακαλύψεις νέων κοιτασμάτων, τις προσθήκες στα αποθέματα και το ρυθμό εξάντλησης των αποθεμάτων, την πρόσβαση στα αποθέματα, την τεχνολογική πρόοδο, τις επενδύσεις εκσυγχρονισμού και επέκτασης της παραγωγικής δυναμικότητας, την πολιτική του OPEC, τις τάσεις της ζήτησης και την προσφορά των πετρελαιοπαραγωγών κρατών που δεν είναι μέλη του OPEC. Η ζήτηση αργού πετρελαίου, η οποία, όπως διαπιστώσαμε, μαζί με την προσφορά προσδιορίζουν το επίπεδο των τιμών, στην ουσία αποτελεί την έκφραση των επιθυμητών ποσοτήτων προϊόντων πετρελαίου που ζητούνται στις αγορές για την κάλυψη των ενεργειακών κυρίως αναγκών. Οι τιμές των προϊόντων πετρελαίου αντανακλούν τις διακυμάνσεις στις διεθνείς τιμές του αργού πετρελαίου. Ωστόσο επιπρόσθετοι παράγοντες όπως οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις, οι προδιαγραφές των προϊόντων και η ικανότητα διύλισης σε συνδυασμό με τη σύνθεση της ζήτησης, υπεισέρχονται στον προσδιορισμό των τιμών των πετρελαιοειδών. 3.2 Η διεθνής αγορά αργού Ιστορικά, οι τιμές του αργού πετρελαίου χαρακτηρίζονται από μια μακροχρόνια σταθερότητα η οποία όμως φαίνεται να έχει διαταραχθεί κατά τα τελευταία χρόνια. Το συγκεκριμένο προϊόν είχε αποδειχθεί σε πολλές περιπτώσεις στο παρελθόν ευαίσθητο σε παγκόσμιες κρίσεις, πολιτικές μεταβολές, πολέμους και ούτω καθεξής λόγω της μεγάλης ανελαστικότητας της ζήτησης ως προς την τιμή, γεγονός που οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην έλλειψη υποκατάστατων. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση των τιμών αργού πετρελαίου διεθνώς έχει παίξει ο OPEC (Οrganization of Oil Producing Countries) ο οποίος κυρίως συντονίζει τα επίπεδα παραγωγής πετρελαίου των κρατών μελών του και, εμμέσως, ασκεί επίδραση πάνω στις διαμορφούμενες τιμές. Η μακρόχρονη εξέλιξη των τιμών αυτού του σημαντικού αγαθού αναλύεται στο ακόλουθο το σχεδιάγραμμα που όμως 21

22 αντικατοπτρίζει την παραγωγή και τις τιμές των πετρελαιοπαραγωγών χωρών εκτός OPEC: Διάγραμμα 3.1: Παραγωγή και Τιμές Αργού Πετρελαίου Έξαρση τιμών παρατηρείται κατά την περίοδο της οικονομικής ύφεσης του και εν συνεχεία παρατηρούνται κατακόρυφες αυξήσεις από το 2003 και μετά και μέχρι τις μέρες μας που όπως είδαμε νωρίτερα είχαν άμεση σχέση με τη διεθνή κερδοσκοπία επί των τιμών του πετρελαίου, γνωστό φαινόμενο και στα άλλα διεθνή αγαθά. Επιστρέφοντας στον παράγοντα κόστος του πετρελαίου θα πρέπει να αναφερθεί ότι το κόστος παραγωγής αργού πετρελαίου δεν είναι το ίδιο, αλλά διαφέρει από πετρελαιοπηγή σε πετρελαιοπηγή, και από χώρα σε χώρα όπως αναδεικνύεται στα επόμενα δύο διαγράμματα. Πίνακας 3.2 (θα αλλάξει) Oil Break-Even Prices Nation US$/Barrel Bahrain 40 Kuwait 17 Saudi Arabia 30 U.A.E

23 Oman 40 Qatar 30 Canada's oil sands 33 Based on the formula, profitability of these countries' oil operations are in order: Profitability at $100/barrel oil Nation Break-Even Price Profitability Kuwait % U.A.E % Saudi Arabia % Qatar % Canada's oil sands % Bahrain % Oman % Αν και δεν είναι μέσα στις προθέσεις αυτής της εργασίας να εξετάσει την κερδοφορία των πετρελαιοπαραγωγών χωρών, είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς τις σημαντικές διαφορές ως προς την κερδοφορία. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι σε καθεστώς χαμηλών διεθνών αργού πετρελαίου κάποιες πετρελαιοπαραγωγές χώρες όπως π.χ. το Κουβέιτ και τα Εμιράτα συνεχίζουν να πραγματοποιούν κέρδη, ενώ άλλες πετρελαιοπαραγωγές χώρες μπορεί να βρίσκονται σε οριακό σημείο. Αυτές οι διαφορές οι οποίες μπορεί να οφείλονται από τη μια μεριά σε ποιοτικές και ποσοτικές διάφορες των κοιτασμάτων, αλλά και στο χρονικό διάστημα εκμετάλλευσης το οποίο σχετίζεται άμεσα με τις αποσβέσεις στα κόστη εξερεύνησης και ολοκλήρωσης του κοιτάσματος. Ένας ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τις τιμές αργού πετρελαίου διεθνώς είναι η πολιτική αναπλήρωσης αποθεμάτων των χωρών που αγοράζουν πετρέλαιο και οι ιδιαιτέρως η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο OPEC παρατηρεί εκ του σύνεγγυς τα αποθέματα των χωρών μελών του ΟΟΣΑ σε αργό πετρέλαιο και αυξομειώνει τα επίπεδα παραγωγής των μελών του αντίστοιχα. Τυπικό παράδειγμα αυτής της τακτικής αποτελεί ο περιορισμός της παραγωγής του το Νοέμβριο του 2006 και ξανά το Φεβρουάριο του 2007 υπό το φόβο δυσκολιών στη διάθεσή του πετρελαίου και τις άμεσες επιπτώσεις που αυτό θα είχε πάνω στην τιμή του προϊόντος. 23

24 Αποτελεί κοινό μυστικό ότι μέσα στον OPEC η Σαουδική Αραβία η οποία διαθέτει πολλά περιθώρια αύξησης της παραγωγής της για να καλύψει τυχόν απώλειες εσόδων από χαμηλότερες τιμές είναι σε θέση να υπαγορεύει σε πολλές περιπτώσεις την τιμολογιακή πολιτική του οργανισμού επισείοντας προς άλλα μέλη τη δυνατότητα της να ρίξει τις τιμές με άμεση αύξηση της παραγωγής της. Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν άμεσα την τιμή του αργού πετρελαίου στις διεθνείς αγορές είναι η ισοτιμία του δολαρίου με τα άλλα νομίσματα, το αδύνατο δολάριο ασκεί πίεση στις τιμές προς τα άνω, η δίψα των χωρών της Άπω Ανατολής για ενέργεια ως προϋπόθεση για την οικονομική τους ανάπτυξη, ακραία καιρικά φαινόμενα όπως αυτά το 2005 στον κόλπο του Μεξικού που έθεσαν εκτός λειτουργίας πολλές εγκαταστάσεις, και πάνω απ' όλα κερδοσκοπικά φαινόμενα. Τα κράτη είναι πλέον ανίσχυρα να χαλιναγωγήσουν την κερδοσκοπία μέσω παραγωγών, όπως είναι ανίσχυρα να παρέμβουν σε φαινόμενα διακίνησης κεφαλαίων σε τεράστια έκταση στο διεθνή χώρο, σε βαθμό που αυτές οι πρακτικές να δημιουργούν ερωτηματικά κατά πόσον ο θεσμός του κράτους όπως σήμερα το γνωρίζουμε είναι δυνατόν να διατηρηθεί αν δε ληφθούν άμεσα μέτρα περιορισμού των αρνητικών συνεπειών. Διάγραμμα

25 Τιμές πετρελαίου τύπου Brent σε ευρώ και δολάρια ανά βαρέλι /2/2004 3/2/2004 5/2/2004 7/2/2004 9/2/ /2/2004 1/2/2005 3/2/2005 5/2/2005 7/2/2005 9/2/ /2/2005 1/2/2006 3/2/2006 5/2/2006 7/2/2006 9/2/ /2/2006 1/2/2007 3/2/2007 5/2/2007 7/2/2007 9/2/ /2/2007 1/2/2008 Νομισματική Μονάδα 3/2/2008 5/2/2008 7/2/2008 9/2/ /2/2008 $/Βαρέλι /Βαρέλι Η εξέλιξη της τιμής συμβολαίων ανά βαρέλι πετρελαίου Brent που απεικονίζεται στον ανωτέρω πίνακα η οποία κατέπεσε από τα 140 ευρω ανά βαρέλι τον Ιούλιο 2008 στα 40 μόλις ευρω σε πέντε μόλις μήνες δεν απεικονίζει βέβαια θεαματικές μειώσεις στο κόστος παραγωγής και διάθεσης, αλλά η θεαματική μεταστροφή στις θέσεις παραγωγών, δηλαδή συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης, από τη στιγμή που άρχισε να γίνεται σαφές ότι η κρίση θα είχε πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις από ό,τι αρχικά είχε υπολογιστεί. Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι η διαμόρφωση των τιμών στο διεθνές επίπεδο είναι εξαιρετικά δύσκολο να προβλεφθεί δεδομένου ότι μεσολαβούν πολλαπλοί παράγοντες οι οποίοι δρώντας χωριστά θετικά, αρνητικά η καθόλου, διαμορφώνουν τις τιμές επί καθημερινής βάσης. Πάντως, παρά τις όποιες αιχμές και καταβυθίσεις στην τιμή του αργού πετρελαίου, η διεθνής τιμή του δείχνει σαφείς ανοδικές τάσεις από την αρχή της παρούσας δεκαετίας γεγονός συμβατό με τις εξελίξεις που έχουν αναλυθεί στο 1 ο κεφάλαιο. Σε όλες αυτές τις διαδικασίες ο ρόλος των Ελλήνων εισαγωγέων αργού πετρελαίου, δηλαδή των διυλιστηρίων, είναι ένας ρόλος θεατή. Τα ελληνικά διυλιστήρια, όπως και 25

26 τα διυλιστήρια ανά τον κόσμο, είναι υποχρεωμένα να αγοράζουν πετρέλαιο στις εκάστοτε διαμορφούμενες διεθνείς τιμές επιβαρημένο με το θαλάσσιο κόστος μεταφοράς όπως και εκείνο διαμορφώνεται τις διεθνείς ναυλαγορές. Οι αγορές γίνονται είτε στην αγορά spot, είτε με βάση μακροχρόνιες συμβάσεις, στις οποίες όμως υπάρχει πάντοτε ρήτρα που συνδέει κατά κάποιο τρόπο την τιμή που θα ισχύσει με την διεθνή τιμή, ακόμα και όταν έχει συμπεριληφθεί κάποιο ποσοστό έκπτωσης. Το κόστος του εισαγόμενου αργού πετρελαίου αποτελεί καθοριστικό κοστολογικό στοιχείο των προϊόντων τα οποία το διυλιστήριο παράγει και συνεπώς ιδιαίτερα σημαντική συνιστώσα των λεγόμενων ex refinery prices. Η όποια προστιθέμενη αξία από τα ελληνικά διυλιστήρια αρχίζει από αυτό το σημείο και καταλήγει με την αποθήκευση του προϊόντος στις δεξαμενές εν αναμονή πωλήσεων σε πελάτες χονδρικής εντός και εκτός Ελλάδος. 3.3 Τιμές Διυλιστηρίου στην Ελλαδα Οι τιμές διυλιστηρίου στην Ελλάδα υπολογίζονται και μεταβάλλονται καθημερινά ακολουθώντας τις μεταβολές των διεθνών τιμών πετρελαιοειδών προϊόντων, οι οποίες είναι εκφρασμένες σε δολάρια ανά τόνο, στην περιοχή της Μεσογείου (πρακτικά στην Ιταλία) και της τρέχουσας ισοτιμίας ευρώ / δολαρίου. Όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενο κεφάλαιο οι τιμές του αργού πετρελαίου παρουσιάζουν έντονες διακυμάνσεις οι οποίες επηρεάζουν και τις διεθνείς τιμές των προϊόντων πετρελαίου. Μια εικόνα της εξέλιξης και των διακυμάνσεων των διεθνών τιμών αργού πετρελαίου, αμόλυβδης βενζίνης και πετρελαίου κίνησης παρουσιάζεται στα Διαγράμματα 3.3 και 3.4. Διάγραμμα 3.3: Τιμές αργού πετρελαίου τύπου Brent, FOB και CIF Αμόλυβδης (Med) 3 εκφρασμένες σε $ ανά τόνο, Ιαν Δεκ Για την περίοδο 01/01/2004 έως 31/12/2004 αναφέρεται στην τιμή αμόλυβδης Premium Unleaded, ενώ για τις περιόδους 04/01/2005 έως 15/12/2008 και 16/12/2008 έως 31/12/2008 στις τιμές Premium Unleaded 50 parts per million (ppm) και Premium Unleaded 10 ppm. 26

27 $ ανά τόνο Φεβ-04 Απρ-04 Ιουν-04 Αυγ-04 Οκτ-04 Δεκ-04 Φεβ-05 Απρ-05 Ιουν-05 Αυγ-05 Οκτ-05 Δεκ-05 Φεβ-06 Απρ-06 Ιουν-06 Αυγ-06 Οκτ-06 Δεκ-06 Φεβ-07 Απρ-07 Ιουν-07 Αυγ-07 Οκτ-07 Δεκ-07 Φεβ-08 Απρ-08 Ιουν-08 Αυγ-08 Οκτ-08 Δεκ-08 Πετρέλαιο τύπου Brent F O B Med Α μόλυβδη C IF Med Α μόλυβδη Πηγή: Platt s Διάγραμμα 3.4: Εξέλιξη τιμών αργού πετρελαίου τύπου Brent, FOB και CIF Μεσογείου (Med) Ντίζελ κίνησης 4 εκφρασμένες σε $ ανά τόνο, Ιαν Δεκ $ ανα τόνο Φεβ-04 Απρ-04 Ιουν-04 Αυγ-04 Οκτ-04 Δεκ-04 Φεβ-05 Απρ-05 Ιουν-05 Αυγ-05 Οκτ-05 Δεκ-05 Φεβ-06 Απρ-06 Ιουν-06 Αυγ-06 Οκτ-06 Δεκ-06 Φεβ-07 Απρ-07 Ιουν-07 Αυγ-07 Οκτ-07 Δεκ-07 Φεβ-08 Απρ-08 Ιουν-08 Αυγ-08 Οκτ-08 Δεκ-08 Πετρέλαιο τύπου Brent F O B Med Ντίζελ Κίν ησης C IF Med Ντίζελ Κίν ησης Πηγή: Platt s Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι οι διεθνείς τιμές της αμόλυβδης βενζίνης και του πετρελαίου κίνησης ακολουθούν στενά την εξέλιξη και τις διακυμάνσεις της τιμής του αργού πετρελαίου. Ωστόσο, οι μεταβολές στις τιμές των προϊόντων πετρελαίου μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο έντονες έναντι του αργού πετρελαίου 4 Για την περίοδο 01/01/2004 έως 31/12/2004 αναφέρεται στην τιμή ντίζελ κίνησης EN590, ενώ για τις περιόδους 04/01/2005 έως 15/12/2008 και 16/12/2008 έως 31/12/2008 στις ULSD 50 parts per million (ppm) και ULSD 10 ppm. 27

28 ανάλογα με την επίδραση των ειδικών παραγόντων προσφοράς και ζήτησης που σχετίζονται με κάθε προϊόν. Για τον υπολογισμό της τιμής πώλησης των προϊόντων πετρελαίου από τις εγχώριες εταιρίες διύλισης (τιμές διυλιστηρίου) λαμβάνεται υπόψη συγκεκριμένος μαθηματικός τύπος ο οποίος αποτελείται από το άθροισμα τριών παραμέτρων: (α) της τιμής FOB (Free on Board) Med Ιταλίας, (β) μιας προσαύξησης ανάλογα με τον τύπο του προϊόντος και (γ) της συναλλαγματικής ισοτιμίας ευρώ έναντι δολαρίου. Οι τιμές διυλιστηρίου δηλαδή δεν διαμορφώνονται με βάση την αρχή «κόστος + περιθώριο κέρδους» αλλά αντανακλούν τις συνθήκες και τις τιμές που επικρατούν στη διεθνή αγορά. Η τιμή FOB Ιταλίας σύμφωνα με την οποία γίνεται ο καθορισμός της τιμής διυλιστηρίου, λαμβάνεται από το δελτίο Platt s. Στο συγκεκριμένο δελτίο το οποίο εκδίδεται κατά τις εργάσιμες μόνο ημέρες, αναγράφονται εκφρασμένες σε δολάρια ΗΠΑ ανά μετρικό τόνο ($/ΜΤ) η ανώτατη, μέση και κατώτατη τιμή των προϊόντων αμόλυβδης βενζίνης 95 (Premium Unleaded), νάφθας (Naphtha), καυσίμου αεριωθουμένων (κηροζίνης Jetav), πετρελαίου κίνησης (ΕΝ590), πετρελαίου θέρμανσης (Gasoil 0,2), μαζούτ χαμηλού (HFO 1%) και υψηλού θείου (HFO 3,5%), προπανίου (Propane) και βουτανίου (Butane), όπως διαμορφώθηκαν από την προσφορά και τη ζήτηση σχετικά μεγάλων φορτίων (cargo sales) FOB στην Ιταλία κατά την προηγούμενη ημέρα. Για τον υπολογισμό της ημερήσιας τιμής από τις εγχώριες εταιρείες διύλισης λαμβάνεται από το δελτίο Platt s ο μέσος όρος της ανώτατης τιμής κάθε προϊόντος σε $/ΜΤ της συγκεκριμένης ημέρας και των τριών προηγούμενων ημερών. Η προσέγγιση αυτή εξομαλύνει σε κάποιο βαθμό τις ημερήσιες διακυμάνσεις που παρατηρούνται στις διεθνείς τιμές. Δεδομένου ότι οι τιμές Platt s αφορούν μεγάλα συνήθως φορτία, δικαιολογείται η επιλογή λήψης της ανώτατης τιμής για τον υπολογισμό της τιμής διυλιστηρίου στην εγχώρια αγορά. Αξίζει να σημειωθεί ότι βάσει Υπουργικής Απόφασης (ΦΕΚ 554/ ) από την 1/7/2007 τα διυλιστήρια είναι υποχρεωμένα να ανακοινώνουν προς τις εταιρείες εμπορίας τις τιμές συναλλαγών μέχρι την 10 η πρωϊνή εκάστης ημέρας συναλλαγής. Έτσι για τον υπολογισμό του μέσου όρου λαμβάνονται πλέον οι τιμές των τεσσάρων προηγούμενων της ημέρας συναλλαγής ημερών. 28

29 Σε αυτό το μέσο όρο προστίθεται ένα σταθερό ποσό σε $/ΜΤ (premium) 5 που διαφέρει για κάθε προϊόν και αντιπροσωπεύει τα κόστη μεταφοράς, τήρησης αποθεμάτων ασφαλείας, διακίνησης και αποθήκευσης. Από το άθροισμα των δύο ανωτέρω παραμέτρων προκύπτει η τιμή διύλισης σε $/ΜΤ, για τη μετατροπή της οποίας σε $/m 3 απαιτείται ο πολλαπλασιασμός της τιμής αυτής με το αντίστοιχο ειδικό βάρος κάθε προϊόντος. Τέλος, για να εκφραστεί η τιμή σε ευρώ / m 3 χρησιμοποιείται ο μέσος όρος της συναλλαγματικής ισοτιμίας (για συναλλαγές μεγαλύτερες από $15.000) του $ ΗΠΑ προς το ευρώ των τεσσάρων προηγουμένων ημερών. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι διακυμάνσεις της συναλλαγματικής ισοτιμίας είναι εξίσου καθοριστικός παράγοντας προσδιορισμού των τιμών διυλιστηρίου (Διάγραμμα 3.5). Δοθέντος ότι τα περισσότερα μεγέθη στη διεθνή αγορά πετρελαίου εκφράζονται σε δολάρια, τυχόν ανατιμητικές τάσεις του ευρώ έναντι του δολαρίου εξομαλύνουν τις διακυμάνσεις των εκφρασμένων σε δολάρια τιμών και αντιστρόφως. Διάγραμμα 3.5: Συναλλαγματική Ισοτιμία ευρώ έναντι δολαρίου ΗΠΑ, Ιαν Δεκ ,9 0,8 0,7 0,6 Φεβ-04 Απρ-04 Ιουν-04 Αυγ-04 Οκτ-04 Δεκ-04 Φεβ-05 Απρ-05 Ιουν-05 Αυγ-05 Οκτ-05 Δεκ-05 Φεβ-06 Απρ-06 Ιουν-06 Αυγ-06 Οκτ-06 Δεκ-06 Φεβ-07 Απρ-07 Ιουν-07 Αυγ-07 Οκτ-07 Δεκ-07 Φεβ-08 Απρ-08 Ιουν-08 Αυγ-08 Οκτ-08 Δεκ-08 Πηγή: ΕΛΠΕ Α.Ε. Κατ αυτόν τον τρόπο οι τιμές διύλισης που διαμορφώνονται στη χώρα οφείλουν να είναι παραπλήσιες με τις τιμές που επικρατούν στην Ιταλία, ώστε (α) να είναι 5 Το ποσό προσαύξησης για κάθε προϊόν διαφέρει ελάχιστα μεταξύ των εγχώριων διυλιστηρίων. 29

30 ανταγωνιστικές ως προς τις αντίστοιχες τιμές εισαγωγής και (β) να προσεγγίζουν το κόστος ευκαιρίας που προκύπτει από τη δυνατότητα εξαγωγής των εγχωρίως παραγόμενων προϊόντων πετρελαίου. Επισημαίνεται ότι στην περίπτωση όπου κάποια προϊόντα των εγχώριων διυλιστηρίων δεν περιλαμβάνονται στο δελτίο Platt s, ο προσδιορισμός της τιμής τους πραγματοποιείται ως μίγμα προϊόντων που η τιμή τους είναι διαθέσιμη στο δελτίο. Στο Διάγραμμα 3.6 παρουσιάζεται η εξέλιξη των τιμών διυλιστηρίου για την αμόλυβδη βενζίνη και το πετρέλαιο κίνησης την περίοδο Ιανουαρίου 2004 Δεκεμβρίου Διάγραμμα 3.6: Τιμή διυλιστηρίου αμόλυβδης και ντίζελ κίνησης σε ευρώ ανά χιλιόλιτρο, Ιαν Δεκ Φεβ-04 Απρ-04 Ιουν-04 Αυγ-04 Οκτ-04 Δεκ-04 Φεβ-05 Απρ-05 Ιουν-05 Αυγ-05 Οκτ-05 Δεκ-05 Φεβ-06 Απρ-06 Ιουν-06 Αυγ-06 Οκτ-06 Δεκ-06 Φεβ-07 Απρ-07 Ιουν-07 Αυγ-07 Οκτ-07 Δεκ-07 Φεβ-08 Απρ-08 Ιουν-08 Αυγ-08 Οκτ-08 Δεκ-08 Ευρώ ανά 1000lt Αμόλυβδη Ντίζελ Κίνησης Πηγή: ΕΛΠΕ Α.Ε. Εξετάζουμε στη συνέχεια ορισμένα ζητήματα που σχετίζονται με τη διαμόρφωση και τις διακυμάνσεις των τιμών διυλιστηρίου. Ειδικότερα προχωρούμε με βάση τα ιστορικά στοιχεία σε μια εκτίμηση: (α) της μεταβλητότητας των τιμών διυλιστηρίου για την αμόλυβδη βενζίνη και το πετρέλαιο κίνησης και τη σύγκριση αυτής με τη μεταβλητότητα που εμφανίζουν οι τιμές του αργού πετρελαίου, (β) του μεγέθους του premium που προσθέτουν τα διυλιστήρια και της διαχρονικής του συμπεριφοράς, (γ) του μεγέθους και της συμπεριφοράς του κόστους μεταφοράς και ασφάλισης (δ) της διαφοροποίησης των τιμών Μεσογείου σε σχέση με την αγορά της Βόρειας Ευρώπης, η οποία αποτελεί έναν επιπλέον παράγοντα που επιδρά στις αποκλίσεις τιμών στις 30

31 αγορές λιανικής σε κάθε χώρα, ανάλογα με τη διεθνή αγορά που χρησιμοποιείται για τον καθορισμό των τιμών διυλιστηρίου Η μεταβλητότητα των τιμών διυλιστηρίου Οι τιμές διυλιστηρίου και όπως θα δούμε σε επόμενο τμήμα του κεφαλαίου οι τιμές χονδρικής και λιανικής λόγω του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνονται δεν εμφανίζουν την ίδια σε μέγεθος μεταβλητότητα με τις διεθνείς τιμές του αργού πετρελαίου. Όπως χαρακτηριστικά παρουσιάζεται στα Διαγράμματα 3.7 και 3.8, η μεταβλητότητα των τιμών διυλιστηρίου αμόλυβδης βενζίνης και πετρελαίου κίνησης ακολουθεί μεν την πορεία αλλά όχι και το μέγεθος της μεταβλητότητας των τιμών του αργού πετρελαίου. Αυτό γενικότερα σημαίνει ότι πρέπει να αναμένουμε μικρότερες ποσοστιαίες μεταβολές στις τιμές διυλιστηρίου σε σχέση με τις μεταβολές στις τιμές αργού πετρελαίου. Διάγραμμα 3.7: (Κυλιόμενη) Μεταβλητότητα της αμόλυβδης τιμής διυλιστηρίου και της τιμής αργού πετρελαίου τύπου Brent, % 80% 70% Ετήσια Μεταβλητότητα 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Φεβ-04 Απρ-04 Ιουν-04 Αυγ-04 Οκτ-04 Δεκ-04 Φεβ-05 Απρ-05 Ιουν-05 Αυγ-05 Οκτ-05 Δεκ-05 Φεβ-06 Απρ-06 Ιουν-06 Αυγ-06 Οκτ-06 Δεκ-06 Φεβ-07 Απρ-07 Ιουν-07 Αυγ-07 Οκτ-07 Δεκ-07 Φεβ-08 Απρ-08 Ιουν-08 Αυγ-08 Οκτ-08 Δεκ-08 Τιμή πετρελαίου τύπου Brent Τιμή Διϋλιστηρίου Πηγή: ΙΟΒΕ 31

32 Διάγραμμα 3.8: (Κυλιόμενη) Μεταβλητότητα της τιμής ντίζελ κίνησης διυλιστηρίου και της τιμής αργού πετρελαίου τύπου Brent. 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Φεβ-04 Απρ-04 Ιουν-04 Αυγ-04 Οκτ-04 Δεκ-04 Φεβ-05 Απρ-05 Ιουν-05 Αυγ-05 Οκτ-05 Δεκ-05 Φεβ-06 Απρ-06 Ιουν-06 Αυγ-06 Οκτ-06 Δεκ-06 Φεβ-07 Απρ-07 Ιουν-07 Αυγ-07 Οκτ-07 Δεκ-07 Ετήσια Μεταβλητότητα Φεβ-08 Απρ-08 Ιουν-08 Αυγ-08 Οκτ-08 Δεκ-08 Τιμή πετρελαίου τύπου Brent Τιμή διϋληστηρίου Πηγή: ΙΟΒΕ Πράγματι, από μια απλή οικονομετρική ανάλυση των διαθέσιμων στοιχείων στην οποία προχωρήσαμε εξετάζοντας τη σχέση μεταξύ τιμής διυλιστηρίου ανά προϊόν, τιμής πετρελαίου Brent και συναλλαγματικής ισοτιμίας ( /$) προέκυψε ότι μια μεταβολή της τάξης του 10% στην τιμή του αργού πετρελαίου επιφέρει κατά μέσο όρο μεταβολή κατά 8,7% στην τιμή διυλιστηρίου αμόλυβδης βενζίνης και 8,8% στην τιμή διυλιστηρίου του πετρελαίου κίνησης, λαμβανομένης υπόψη ως σταθερής της επίδρασης που ασκεί η συναλλαγματική ισοτιμία (υπόθεση ceteris paribus). Από την άλλη πλευρά, μια 10% υποτίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου αναμένεται κατά μέσο όρο να οδηγεί σε αύξηση κατά 11,8% στην τιμή διυλιστηρίου για την αμόλυβδη βενζίνη και 6% για το πετρέλαιο κίνησης, δεδομένης και σταθερής της τιμής του αργού πετρελαίου. Οπωσδήποτε μια πιο ενδελεχής οικονομετρική ανάλυση στην οποία θα λαμβάνονται υπόψη και οι ποιοτικές διαφοροποιήσεις στα προϊόντα που προκαλούν μεταβολές στις τιμές, μπορεί να δώσει πιο ακριβή αποτελέσματα Το premium των διυλιστηρίων και η διαχρονική του συμπεριφορά 32

33 Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, το περιθώριο (premium) που προσθέτουν τα διυλιστήρια στην τιμή που διαμορφώνεται από το μέσο όρο 4-ημερών των τιμών FOD Μεσογείου ανά προϊόν, περιλαμβάνει το κόστος μεταφοράς και αποθήκευσης, το κόστος τήρησης αποθεμάτων ασφαλείας, διάφορα χρηματοοικονομικά έξοδα κ.λπ. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του Διαγράμματος 3.9, η τιμολογιακή πολιτική ως προς το premium είναι διαχρονικά σταθερή. Ανεξάρτητα δηλαδή από τις διακυμάνσεις των διεθνών τιμών, του κόστους μεταφοράς και του κόστους των υπόλοιπων παραγόντων που υπεισέρχονται στον υπολογισμό του, το premium σε όρους δολαρίου δεν έχει μεταβληθεί την περίοδο που εξετάζουμε. Διάγραμμα 3.9: Εκτίμηση premium στην τιμή αμόλυβδης διυλιστηρίου, Ιαν Δεκ Φεβ-04 Απρ-04 Ιουν-04 Αυγ-04 Οκτ-04 Δεκ-04 Φεβ-05 Απρ-05 Ιουν-05 Αυγ-05 Οκτ-05 Δεκ-05 Φεβ-06 Απρ-06 Ιουν-06 Αυγ-06 Οκτ-06 Δεκ-06 Φεβ-07 Απρ-07 Ιουν-07 Αυγ-07 Οκτ-07 Δεκ-07 Φεβ-08 Απρ-08 Ιουν-08 Αυγ-08 Οκτ-08 Δεκ-08 $ ανά τόνο Πηγή: ΙΟΒΕ Για την εκτίμηση της επιβάρυνσης που θέτει το premium στην τελική τιμή της αμόλυβδης βενζίνης θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και τους φόρους που επιβάλλονται πάνω σε αυτό, δηλαδή όσους δασμούς εκφράζονται σε ποσοστιαίους όρους καθώς και το ΦΠΑ. Είναι ευνόητο ότι σε όρους ποσοστού η επιβάρυνση είναι συνάρτηση του ύψους της τιμής λιανικής, καθώς το premium είναι όπως είδαμε ένα σταθερό ποσό. Από τους σχετικούς υπολογισμούς προκύπτει ότι την περίοδο η επιβάρυνση του premium στις τελικές τιμές αμόλυβδης υποχώρησε από 2% σε 1,3% ως αποτέλεσμα της αύξησης που εμφάνισαν οι τελικές τιμές (Διάγραμμα 3.10). 33

34 Διάγραμμα 3.10: Εκτίμηση συμμετοχής του premium (συμπεριλαμβανομένων των φόρων που του αναλογούν) στην τελική τιμή αμόλυβδης βενζίνης 2,5% 2,0% 2,0% 1,8% 1,6% 1,5% 1,3% 1,0% 0,5% 0,0% Πηγή: ΙΟΒΕ Το κόστος μεταφοράς και ασφάλισης φορτίων Το κόστος μεταφοράς, ως ένας παράγοντας που προσδιορίζει τις τιμές διυλιστηρίου και ειδικότερα το premium, δεν παραμένει σταθερό αλλά εξαρτάται από τις συνθήκες που επικρατούν στις διεθνείς ναυλαγορές. Μια εκτίμηση του κόστους μεταφοράς αμόλυβδης βενζίνης και πετρελαίου κίνησης που επιβαρύνει τις εισαγωγές των συγκεκριμένων προϊόντων στη χώρα, προκύπτει από τη διαφορά (spread) της τιμής FOB από την τιμή CIF, η οποία περιλαμβάνει τα ναύλα και το κόστος ασφάλισης του φορτίου που μεταφέρεται (Διάγραμμα 3.11). Από τα στοιχεία διαπιστώνουμε ότι και για τα δύο προϊόντα οι παράγοντες που καθορίζουν το κόστος μεταφοράς είναι κοινοί. Επιπλέον, η μεταφορά πετρελαίου κίνησης εμφανίζει ελαφρά μεγαλύτερο κόστος συγκριτικά με την αμόλυβδη βενζίνη. Διάγραμμα 3.11: Spread αμόλυβδης βενζίνης και ντίζελ κίνησης μεταξύ τιμών CIF και FOB Μεσογείου, Ιαν Δεκ

35 Φεβ-04 Απρ-04 Ιουν-04 Αυγ-04 Οκτ-04 Δεκ-04 Φεβ-05 Απρ-05 Ιουν-05 Αυγ-05 Οκτ-05 Δεκ-05 Φεβ-06 Απρ-06 Ιουν-06 Αυγ-06 Οκτ-06 Δεκ-06 Φεβ-07 Απρ-07 Ιουν-07 Αυγ-07 Οκτ-07 Δεκ-07 $ ανά τόνο Φεβ-08 Απρ-08 Ιουν-08 Αυγ-08 Οκτ-08 Δεκ-08 Α μόλυβδη Ντίζελ κίν ησης Πηγή: IOBE Διαφορές τιμών Μεσογείου και Βορειοδυτικής Ευρώπης Σε αγορές ομοιογενών προϊόντων που λειτουργούν υπό συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού, οι διαφορές μεταξύ των τιμών οφείλουν να αντανακλούν μόνο το διαφορετικό κόστος μεταφοράς του προϊόντος στα κέντρα ζήτησης. Κάθε απόκλιση των τιμών από αυτό το επίπεδο ισορροπίας δημιουργεί προϋποθέσεις διενέργειας εξισορροπητικής αγοραπωλησίας (arbritrage) η οποία με τη σειρά της δημιουργεί τις προϋποθέσεις μείωσης της απόκλισης στο διαφορικό κόστος μεταφοράς, ώστε να αποκαθίσταται η ισορροπία. Οι τιμές χωρίς το κόστος μεταφοράς (FOB) αντανακλούν περισσότερο τις συνθήκες ζήτησης και προσφοράς στις υπό εξέταση αγορές. Θεωρώντας ότι ισχύουν τα ανωτέρω, εξετάζουμε την εξέλιξη της διαφοράς των τιμών αμόλυβδης βενζίνης και πετρελαίου κίνησης στις δύο αγορές (Μεσογείου, Βορειοδυτικής Ευρώπης) στις οποίες διαμορφώνονται οι τιμές αυτών των προϊόντων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι συγκρίσεις αυτές είναι χρήσιμες διότι διαφωτίζουν έναν παράγοντα που συχνά παραμελείται στις συζητήσεις περί επιπέδου τιμών σε διαφορετικές χώρες: τη διαφοροποίηση, έστω και μικρή, των τιμών αναφοράς των πετρελαιοειδών. Στα Διαγράμματα 3.12 και 3.13 απεικονίζεται το spread των τιμών FOB της αμόλυβδης βενζίνης και πετρελαίου κίνησης αντίστοιχα, στην αγορά της Μεσογείου 35

36 συγκριτικά με την αγοράς της Βορειοδυτικής Ευρώπης. Θετικό (αρνητικό) spread υποδεικνύει υψηλότερη (χαμηλότερη) τιμή στη Μεσόγειο. Διάγραμμα 3.12: Spread αμόλυβδης μεταξύ τιμών FOB Μεσογείου και Δυτικής Ευρώπης, Ιαν Δεκ $ ανά τόνο Φεβ-04 Απρ-04 Ιουν-04 Αυγ-04 Οκτ-04 Δεκ-04 Φεβ-05 Απρ-05 Ιουν-05 Αυγ-05 Οκτ-05 Δεκ-05 Φεβ-06 Απρ-06 Ιουν-06 Αυγ-06 Οκτ-06 Δεκ-06 Φεβ-07 Απρ-07 Ιουν-07 Αυγ-07 Οκτ-07 Δεκ-07 Πηγή: IOBE Διάγραμμα 3.13: Spread ντίζελ κίνησης μεταξύ τιμών FOB Μεσογείου και Δυτικής Ευρώπης, Ιαν Δεκ $ ανά τόνο Φεβ-04 Απρ-04 Ιουν-04 Αυγ-04 Οκτ-04 Δεκ-04 Φεβ-05 Απρ-05 Ιουν-05 Αυγ-05 Οκτ-05 Δεκ-05 Φεβ-06 Απρ-06 Ιουν-06 Αυγ-06 Οκτ-06 Δεκ-06 Φεβ-07 Απρ-07 Ιουν-07 Αυγ-07 Οκτ-07 Δεκ-07 Φεβ-08 Απρ-08 Ιουν-08 Αυγ-08 Οκτ-08 Δεκ-08 Πηγή: IOBE Όσον αφορά στην αμόλυβδη βενζίνη παρατηρούμε ότι από τις αρχές του 2006 και μέχρι το τέλος του 2007, οι τιμές Μεσογείου είναι ελαφρά ανώτερες της τιμής που διαμορφώνεται στη Βόρεια Ευρώπη, σε αντίθεση με την προηγούμενη περίοδο κατά την οποία οι τιμές στη Μεσόγειο ήταν σαφώς κατώτερες. Το spread στο πετρέλαιο 36

37 κίνησης είναι κατά μέσο όρο θετικό. Έτσι, με λίγες εξαιρέσεις, διαπιστώνουμε ότι οι τιμές στη Μεσόγειο είναι συστηματικά ανώτερες αυτών στη Βορειοδυτική Ευρώπη Φόροι και Δασμοί Η φορολογία των καυσίμων στην Ελληνική επικράτεια, όπως και σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποτελεί σημαντικό μέρος στη διαμόρφωση των τελικών τιμών. Οι φόροι και δασμοί που επιβαρύνουν τις τιμές των πετρελαιοειδών περιλαμβάνουν: Τον ειδικό φόρο κατανάλωσης (Ε.Φ.Κ.), ο οποίο είναι σταθερός ανά φυσική ποσότητα του προϊόντος Τα ειδικά τέλη και τις εισφορές Το φόρο προστιθεμένης αξίας (ΦΠΑ), ο οποίος διαμορφώνεται ανάλογα με την τιμή πώλησης του προϊόντος. Σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία οι δασμοί και φόροι που επιβάλλονται στις τιμές λιανικής πετρελαιοειδών προϊόντων εφαρμόζονται με την ακόλουθη σειρά. Αρχικά, προστίθεται στις τιμές διύλισης ο Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης (Ε.Φ.Κ.) σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου 3483 «Τροποποίηση και συμπλήρωση διατάξεων για τη χρηματοδοτική μίσθωση, διατάξεις περί δημοσίων εσόδων και άλλες ρυθμίσεις» (ΦΕΚ Α 169/ ) και ο οποίος εκφράζεται σε ευρώ ανά μετρικό τόνο. Στη συνέχεια εφαρμόζεται το Ειδικό τέλος ΔΕΤΕ, το οποίο ανέρχεται στο 0,5% της αξίας του αθροίσματος της τιμής εκ διυλιστηρίου και του Ε.Φ.Κ. Στο σύνολο της τιμής που προκύπτει προστίθεται το ανταποδοτικό τέλος Ρ.Α.Ε., το οποίο προβλέπεται στις διατάξεις της εκάστοτε απόφασης για τα ανταποδοτικά τέλη (για το 2006 ισχύουν τα τέλη της απόφασης 315/ άρθρα 1 και 3), καθώς και η εισφορά «Ειδικού Λογαριασμού Πετρελαιοειδών» που ανέρχεται σε 1,2% επί της τιμής διύλισης. Ο Φ.Π.Α. υπολογίζεται ως ποσοστό 19% του συνόλου της τιμής διύλισης και των παραπάνω φορολογικών επιβαρύνσεων. Παρουσιάζεται δηλαδή το φαινόμενο της φορολόγησης (με ΦΠΑ) του ΕΦΚ! 37