2. Οι Βαλκανικοί πόλεµοι

Transcript

1 2. Οι Βαλκανικοί πόλεµοι Στις αρχές της δεκαετίας του 1910 αρχίζει µια προπάθεια υνεννόηης ανάµεα τα βαλκανικά κράτη. Στόχος τους είναι να διεκδικήουν τα εδάφη της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας τη Βαλκανική χερόνηο. Έτι, υπογράφονται υνθήκες υµµαχίας µεταξύ της Σερβίας, του Μαυροβουνίου, της Βουλγαρίας και της Ελλάδας. O Α Βαλκανικός πόλεµος, ανάµεα τους υµµάχους και την Τουρκία, ξεπά τον Οκτώβριο του Οι πολεµικές επιχειρήεις, τόο τη τεριά όο και τη θάλαα, είναι κληρές. Ο ελληνικός τρατός καταλαµβάνει εδάφη της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Απελευθερώνει ηµαντικές πόλεις, όπως η Θεαλονίκη και τα Ιωάννινα. Ο ελληνικός τόλος καταλαµβάνει επίης πολλά νηιά του ανατολικού Αιγαίου. Το 1913, µε τη υµµετοχή των Μεγάλων υνάµεων υπογράφεται το Λονδίνο µια υνθήκη µεταξύ των αντίπαλων πλευρών. Η ρύθµιη των υνόρων όµως, ανάµεα τα βαλκανικά κράτη, δηµιουργεί προβλήµατα µεταξύ τους. Έτι, ξεπά ο Β Βαλκανικός πόλεµος. Αυτή τη φορά, η Βουλγαρία είναι αντιµέτωπη τη υµµαχία Ελλάδας-Σερβίας. Τα ελληνικά τρατεύµατα κερδίζουν ηµαντικές νίκες και η Βουλγαρία αναγκάζεται να υποχωρήει. Η οριτική ρύθµιη των υνόρων των βαλκανικών κρατών γίνεται µε τη Συνθήκη του Βουκουρετίου, µετά το τέλος του πολέµου. Τα βαλκανικά κράτη µε τους δύο πολέµους κερδίζουν ηµαντικά εδάφη και επεκτείνουν τα ύνορά τους. Η Ελλάδα χεδόν διπλαιάζει την έκταή της, µε την προάρτηη της υπόλοιπης Ηπείρου, της Μακεδονίας, της Κρήτης και των νηιών του ανατολικού Αιγαίου. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ 5.11 Σερβία - Μαυροβούνιο: Βαλκανικά κράτη της περιόδου, τα οποία ήµερα αποτελούν ένα οµόπονδο βαλκανικό κράτος Συνθήκη του Βουκουρετίου: υπογράφεται τον Ιούλιο του 1913, για να ρυθµίει τα νέα ύνορα των βαλκανικών κρατών. Συµµετέχουν οι χώρες που πήραν µέρος τους Βαλκανικούς πολέ- µους καθώς και οι Μεγάλες υνάµεις της εποχής Η υµµαχία Ελλάδας, Σερβίας, Βουλγαρίας και Μαυροβουνίου εναντίον της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας Λαϊκή λιθογραφία της εποχής, ΕΛΙΑ Πώς εικονίζει ο λαϊκός ζωγράφος τα βαλκανικά κράτη και την Οθωµανική Αυτοκρατορία κατά τη διάρκεια του Α Βαλκανικού πολέµου; [5.11] έναρξη του Α Βαλκανικού πολέµου Συνθήκη του Λονδίνου Β Βαλκανικός πόλεµος Συνθήκη του Βουκουρετίου 94

2 Ι. Τα νέα ύνορα του ελληνικού κράτους 5.12 Παρατηρώ το χάρτη και αναφέρω την έκταη της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας τη Βαλκανική χερόνηο, πριν από τους Βαλκανικούς πολέµους. [5.12] Χάρτης των Βαλκανικών κρατών πριν την έναρξη των Βαλκανικών πολέµων 5.13 Ποιες είναι οι υνέπειες των Βαλκανικών πολέµων για την Οθωµανική Αυτοκρατορία; [5.13] Ποια εδάφη κερδίζει η Ελλάδα, µε τις ρυθµίεις της Συνθήκης του Βουκουρετίου; [5.13] 5.14 έκταη πληθυµός Ελλάδα (1907) Ελλάδα (1913) Πηγή: Σβολόπουλος Κ., «Η Συνθήκη του Βουκουρετίου», Ιτορία του Ελληνικού Έθνους, Αθήνα 1978, τ.ι,. 354 Χάρτης των Βαλκανικών κρατών, ύµφωνα µε τη Συνθήκη του Βουκουρετίου (1913) Ποια είναι η εδαφική και πληθυµιακή αύξηη της Ελλάδας το 1913; [5.14] 95

3 ΙΙ. Θεαλονίκη ( ) 5.15 Απόπαµα από επιτολή Έλληνα τρατιώτη των Βαλκανικών πολέµων (27 Οκτωβρίου 1912): «Αγαπηµένη µου γυναικούλα Την τιγµήν που ου γράφω η Θεαλονίκη είναι εις χείρας του Ελληνικού τρατού. Από προχθές οι Τούρκοι έ- τειλαν απεταλµένους [ ] να ζητήωι παρά του ιαδόχου ανακωχήν.» 5.16 Σε ποιο γεγονός αναφέρεται η επιτολή; [5.16] 5.18 Η παράδοη της Θεαλονίκης από τον Οθωµανό ιοικητή το διάδοχο Κωνταντίνο, αρχηγό του ελληνικού τρατού Λαϊκή λιθογραφία της εποχής Σε ποιο γεγονός αναφέρεται η εικόνα; [5.15] Πληθυµός της Θεαλονίκης ύµφωνα µε την απογραφή του 1913 Εβραίοι ,9% Μουουλµάνοι ,1% Έλληνες ,3% Άλλοι ,7% Σύνολο % Πηγή: Ρακτιβάν Κ., Έγγραφα και ηµειώεις εκ της πρώτης ελληνικής διοικήεως της Μακεδονίας ( ) Ποια είναι η µεγαλύτερη πληθυµιακή οµάδα τη Θεαλονίκη, το 1913; [5.17] Το Γενί τζαµί Μετά την απελευθέρωη της Θεαλονίκης τεγάζει το Αρχαιολογικό Μουείο και ή- µερα λειτουργεί ως χώρος πολιτιµού Αιτιολογώ την παρουία των οθωµανικών µνηµείων τη η- µερινή Θεαλονίκη. [ ] Το Μπέη χαµάµ (οθωµανικό λουτρό) Σήµερα λειτουργεί ως πολιτιτικός χώρος ύ ν θ ε η Ποια είναι τα αποτελέµατα των Βαλκανικών πολέµων; Ποια είναι τα οφέλη της Ελλάδας από τη υµµετοχή της τους Βαλκανικούς πολέµους; 96

4 3. Ο Α Παγκόµιος πόλεµος Στις αρχές του 20 ού αιώνα, αυξάνεται ο οικονοµικός ανταγωνιµός ανάµεα τις Μεγάλες υνάµεις. Η οικονοµική πολιτική της Γερµανίας υγκρούεται µε τα υµφέροντα άλλων χωρών, όπως είναι η Αγγλία και η Γαλλία. Έτι χηµατίζονται δυο υµµαχίες: η Αντάντ και οι Κεντρικές υνάµεις. Ο Α' Παγκόµιος Πόλεµος ξεπά ανάµεά τους το Στην Αντάντ υµµαχούν η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωία. Στις Κεντρικές υνάµεις υµµαχούν η Γερµανία, η Αυτροουγγαρία και αρχικά και η Ιταλία. Ο πόλεµος όµως ονοµάζεται παγκόµιος επειδή τη διάρκειά του υµµαχούν, µε τη µία ή την άλλη πλευρά, πολλά κράτη της Ευρώπης, της Αίας και το τέλος και οι Η.Π.Α. το πλευρό της Αντάντ. Από τα βαλκανικά κράτη, η Τουρκία και η Βουλγαρία προχωρούν τις Κεντρικές υνάµεις. Στην Ελλάδα διαµορφώνονται δύο τάεις. Ο πρωθυπουργός Ε. Βενιζέλος υ- ποτηρίζει τη υµµετοχή της Ελλάδας µε το µέρος της Αντάντ, προβλέποντας ε οφέλη από τη νίκη της τον πόλεµο. Ο βαιλιάς Κωνταντίνος υποτηρίζει µια ουδέτερη τάη, χωρίς υµµετοχή τον πόλεµο, τάη που ευνοεί περιότερο τις Κεντρικές υνάµεις. Αυτή η κατάταη διχάζει τον ελληνικό λαό. Η Ελλάδα τελικά προχωρεί τον πόλεµο το 1917, το πλευρό της Αντάντ. Ο Α Παγκόµιος Πόλεµος λήγει τα τέλη του 1918 µε νίκη των υνάµεων της Α- ντάντ. Στη διάρκειά του χάνονται πολλές ανθρώπινες ζωές και γίνονται ηµαντικές κατατροφές. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ 5.20 Συνέδριο της Ειρήνης: Η υνδιάκεψη που οργανώνεται από τους νικητές του πολέµου το Παρίι, το 1919, για την επίλυη των ζητηµάτων του πολέµου Συνθήκη Νεϊγύ: µε τη Συνθήκη αυτή η Βουλγαρία παραχωρεί τη υτική Θράκη την Ελλάδα Συνθήκη Σεβρών: Υπογράφεται η ειρήνη µεταξύ της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας και των Συµµάχων, τον Αύγουτο του Η Συνθήκη αυτή δεν ίχυε ποτέ Χάρτης των αντίπαλων τρατοπέδων κατά τον Α Παγκόµιο πόλεµο Παρατηρώ το χάρτη και αναφέρω τα αντίπαλα τρατόπεδα του Α Παγκόµιου πολέµου. [5.20] έναρξη Α Παγκόµιου πολέµου είοδος της Ελλάδας τον Α Παγκόµιο πόλεµο λήξη Α Παγκόµιου πολέµου Συνέδριο της Ειρήνης Συνθήκη του Νεϊγύ Συνθήκη των Σεβρών 97

5 Ι. Οι κατατροφές του πολέµου Σκηνή από µέτωπο του Α Παγκόµιου πολέµου Πίνακας του Νέβινον (1919) «Νύχτα µπήκαµε το Μονατήρι, και νύχτα βγήκαµε. Είναι µια µεγάλη πολιτεία έρβικη, που οι κάτοικοί της είναι Έλληνες. Οι δρό- µοι της είναι χωρίς φώια*, τα πίτια δίχως λάµπες. Οι άνθρωποι που την κατοικούν µιλάνε ψιθυριτά, περπατάνε τροµαγµένα αν κλέφτες, κοιτάνε τον ουρανό µε φόβο και κατοικούν τα κατώγια και τις τρύπες που κάψανε κάτω από τα πίτια τους. [ ] Σταµατήαµε ε µια πλατέα. Μας πήραν οι Φραντέζοι** οδηγοί και µας κατατόπιαν. [ ] Μας δείξανε πίτια χτυπηµένα από τις οβίδες αν ατροπελέκια [ ] Άλλη φορά θα ταν παίχαρα*** πίτια και τώρα τα κότωε ο πόλεµος. Οι κάτοικοι εδώ πέρα φοράν οληµερίς και ολονυχτίς κρεµαµένη το τήθος µια µάκα για τα αφυξιογόνα.» Μυριβήλης Στ., Η ζωή εν τάφω. Το βιβλίο του πολέ- µου, Ετία, Αθήνα 1991, * φώτα **Γάλλοι *** πολύ ευτυχιµένα 5.23 Τυφλοί Βρετανοί τρατιώτες εξαιτίας της χρήης χηµικών αερίων (1918) Παρατηρώ τις πηγές και υζητώ για τις υνθήκες το µέτωπο του πολέµου. [5.21 & 5.22] Ποιες είναι οι υνθήκες ζωής του άµαχου πληθυµού κατά τη διάρκεια του Α Παγκόµιου πολέµου; [5.23] Συζητώ για τις υνέπειες των πολε- µικών επιχειρήεων κατά τη διάρκεια του Α Παγκόµιου πολέµου. [ ] 5.24 ανθρώπινες απώλειες Συµµαχικές υνάµεις Κεντρικές υνάµεις Γενικό ύνολο Πηγή: Μεγάλη Ιτορία του 20 ού αιώνα, Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2002, τ.β,

6 ΙΙ. Οι ελληνικές εδαφικές διεκδικήεις το Συνέδριο της Ειρήνης 5.25 Συζητώ για τη ηµαία της υµµετοχής του Έλληνα Πρωθυπουργού το Συνέδριο της Ειρήνης. [5.25] Στο Συνέδριο της Ειρήνης το Παρίι (1919), καθορίζονται τα νέα ύνορα των ευρωπαϊκών κρατών. Στο Συνέδριο υµµετέχει και ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Ε. Βενιζέλος 5.26 Απόπαµα από επιτολή του Ε. Βενιζέλου, κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου της Ειρήνης: «Παρίιοι. 14/27 Φεβρουαρίου 1919 Φίλτατε. Την ευτέραν και την Τετάρτην της εβδοµάδος αυτής εξέθηκα ενώπιον της επιτροπής, ήτις διωρίθη προς εγγυτέραν εξέταιν των ελληνικών διεκδικήεων, τα επιχειρήµατά µας εις ό,τι α- φορά την βόρειον Ήπειρον και την Θράκην. Υπολείπεται δε ακόµη να ο- µιλήω περί της Μικράς Αίας και των νήων.» 5.27 Τη εύτερα και την Τετάρτη αυτής της εβδοµάδας παρουίαα ενώπιον της επιτροπής, η οποία ορίθηκε για την εξέταη των ελληνικών διεκδικήεων, τα επιχειρήµατά µας, ε ό,τι αφορά τη Βόρειο Ήπειρο και τη Θράκη. Αποµένει ακόµη να µιλήω για τη Μικρά Αία και τα νηιά. Τα εδαφικά «κέρδη» της Ελλάδας ύµφωνα µε τη Συνθήκη των Σεβρών(1920) Λαϊκή λιθογραφία της εποχής Εντοπίζω το χάρτη [5.26] τις περιοχές, τις ο- ποίες ο Ε. Βενιζέλος αναφέρει την επιτολή του. [5.27] ύ ν θ ε η Ποια είναι τα αίτια του Α Παγκοµίου πολέµου; Ποια είναι η τάη της Ελλάδας τον Α αγκόµιο πόλεµο; 99

7 4. Μικραία: εκτρατεία και κατατροφή Με το τέλος του Α Παγκόµιου Πολέµου το µέλλον της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας είναι αβέβαιο. Οι δυνάµεις της Αντάντ προανατολίζονται τη δηµιουργία µιας µικρής εδαφικά Τουρκίας. Τα µικραιατικά παράλια τα διεκδικούν η Γαλλία και η Ιταλία αλλά και η Ελλάδα, µε το µεγάλο αριθµό Ελλήνων που ζουν κυρίως την περιοχή της Σµύρνης. Τελικά, η Ελλάδα παίρνει εντολή να τείλει τρατό τη Σµύρνη. Στη Συνθήκη των Σεβρών (1920) κερδίζει τη διοίκηη της περιοχής µέχρις ότου οι κάτοικοί της αποφαίουν αν θα ενωθούν µε την Ελλάδα. Η υµφωνία των Συµµάχων για την κατάληψη και τη διοίκηη της Σµύρνης από τους Έλληνες αποδεικνύεται προωρινή. Οι ύµµαχοι διχάζονται ανάµεα την Ελλάδα και την Τουρκία. Η Γαλλία και η Ιταλία προανατολίζονται ταδιακά την υποτήριξη της Τουρκίας, ενώ η θέη της Ελλάδας αποδυναµώνεται. Η ελληνική πλευρά αποφαίζει, παρά τις παραπάνω εξελίξεις, να προχωρήει τις πολεµικές επιχειρήεις το εωτερικό της Μικράς Αίας. Το καλοκαίρι του 1921 ο ελληνικός τρατός επιτίθεται µε τόχο την κατάληψη της Άγκυρας. Η πορεία του όµως ανακόπτεται το Σαγγάριο ποταµό, χωρίς να πετύχει το τόχο του. Ένα χρόνο µετά, οι τουρκικές δυνάµεις, µε ηγέτη τον Κεµάλ, επιτίθενται και αναγκάζουν τα ελληνικά τρατεύµατα να υποχωρήουν προς τα παράλια. Στις 27 Αυγούτου 1922 ο τουρκικός τρατός µπαίνει τη Σµύρνη. Χιλιάδες Έλληνες υνωτίζονται το λι- µάνι προπαθώντας να µπουν τα πλοία και να φύγουν για την Ελλάδα. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ 5.28 Τουρκία: ονοµάζεται το κράτος που προκύπτει µε τη διάλυη της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας Σµύρνη: πόλη τα παράλια της Μικράς Αίας, µε µεγάλο α- ριθµό ελληνικού πληθυµού Σαγγάριος: ποταµός το εωτερικό της Μικράς Αίας, κοντά την Άγκυρα Κεµάλ Ατατούρκ: ο ηγέτης του απελευθερωτικού αγώνα των Τούρκων και µετέπειτα πρόεδρος της Τουρκικής ηµοκρατίας Χάρτης των κινήεων του ελληνικού τρατού κατά τη διάρκεια της εκτρατείας τη Μικρά Αία Σηµειώνω τη θέη της Σµύρνης και του Σαγγάριου ποτα- µού, το χάρτη των κινήεων του ελληνικού τρατού την Μικραία. [5.28] προέλαη 1919 εντολή αποτολής ελληνικού τρατού την περιοχή της Σµύρνης απόβαη του ελληνικού τρατού τη Σµύρνη α εκτρατευτική δράη του ελληνικού τρατού β εκτρατευτική δράη ελλην. τρατού προέλαη τουρκικών τρατευµάτων ήττα του ελληνικού τρατού 100

8 Ι. Ο ελληνικός τρατός τη Σµύρνη 5.29 Απόπαµα από το ιάγγελµα του Έλληνα πρωθυπουργού προς το λαό της Σµύρνης ( ): «Το πλήρωµα του χρόνου ήλθεν. Η Ελλάς εκλήθη υπό του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβη την Σµύρνην, ίνα α- φαλίη την τάξιν. Οι οµογενείς εννοούιν ότι η απόφαις αυτή ελήφθη, διότι εν τη υνειδήει των διευθυνόντων το Συνέδριον, είναι αποφαιµένη η Ένωις της Σµύρνης µετά της Ελλάδος.» Έλληνες τρατιώτες, µετά την απόβαή τους, παρελαύνουν την προκυµαία της Σµύρνης, τις Ελευθέριος Βενιζέλος 5.31 Έφταε η ώρα. Η Ελλάδα ανέλαβε, µε απόφαη του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβει τη Σµύρνη, για να εξαφαλίει την τάξη. Οι οµογενείς κατανοούν ότι η απόφαη αυτή πάρθηκε, γιατί τη υνείδηη αυτών που διευθύνουν το Συνέδριο ήδη έχει αποφαιτεί η Ένωη της Σµύρνης µε την Ελλάδα. Ο Μητροπολίτης Σµύρνης Χρυότοµος ευλογεί τους Έλληνες τρατιώτες Ποιο γεγονός γιορτάζουν οι Έλληνες; [5.29] & [5.30] Σε ποιους απευθύνεται ο Ε. Βενιζέλος; [5.31] Γιατί τους αποκαλεί ο- µογενείς; [5.31] Ο Αλέξης Αλεξίου, κάτοικος της Σµύρνης, αφηγείται: 5.32 «ύο Μαΐου του 1919 έγινε η ελληνική Κατοχή. [ ] Έζηα τις αξέχατες τιγµές της λευτεριάς. [ ] Αργότερα µάθαµε ότι η φάλαγγα των ευζώνων έµπαινε την πλατεία του διοικητηρίου και την χτύπηαν από το αρχηγείο της χωροφυλακής, από τις φυλακές, από την τουρκική υνοικία. [ ] Τα τάγµατα ευζώνων ταµάτηαν την αντίταη. Κοντά το πίτι µας βρικόταν το γήπεδο του αθλητικού οµίλου "Απόλλων Σµύρνης", εκεί είχε τρατοπεδεύει ελληνικός τρατός. Η µητέρα µου από ενθουιαµό κι αγάπη για τα νέα παλικάρια µού έδινε και τους πήγαινα, µαζί µε άλλα παιδιά, διάφορα εκλεκτά τρόφιµα.» Ο Κεµάλ αναφέρει (1919): «Η Ελληνική κατοχή της Σµύρνης, του µοναδικού λιµανιού και κοµήµατος της [...] Τουρκίας υποχρεώνει το τουρκικό έ- θνος να αναλάβει τις ευθύνες του απέναντι την Ιτορία...» 5.33 Αναφέρω τις αντιδράεις των Ελλήνων µε την αποβίβαη του Ελληνικού τρατού το λιµάνι της Σµύρνης. [5.32] Συγκρίνω τις αντιδράεις αυτές µε τις κέψεις του Κεµάλ. [5.32] & [5.33] 101

9 ΙΙ. Ο ελληνιµός της Μικράς Αίας Χορός Ποντίων την Τραπεζούντα Κάρτα των αρχών του 20 ού αιώνα 5.36 Το ελληνικό χολείο (Φροντιτήριο) Τραπεζούντας Κάρτα των αρχών του 20 ού αιώνα ρόµος µε ελληνικό καφενείο την Πρίγκιπο Κάρτα των αρχών του 20 ού αιώνα Μαρτυρία της Έλλης Βαλαµάκη: «ιαβάζαµε ταχτικά ελληνικές εφη- µερίδες το πίτι µας. Είχαµε δυο φορές τη βδοµάδα ταχυδροµείο. Τετάρτη και Παρακευή. Πήγαινε το αµάξι µας το Αδραµύττι και έπαιρνε το ταχυδροµείο. Μας έτελναν απ τη Σµύρνη την Αµάλθεια και απ την Πόλη τον Ταχυδρόµο και το Νεολόγο. Είχαµε µεγάλη επαφή µε την Πόλη. Κάναµε λαδεµπόριο. Είχαµε αντιπροώπους την Πόλη, [ ] Πήγαινε ταχτικά ο πατέρας µου εκεί, καµιά φορά µ' έπαιρνε κι εµένα µαζί του.» Παρατηρώ τις πηγές και η- µειώνω όες πληροφορίες χετίζονται µε την ελληνική παρουία τη Μικρά Αία. [ ] Το ελληνικό χολείο (Ευαγγελική Σχολή) και ο ναός του Αγίου Γεωργίου τη Σµύρνη Κάρτα των αρχών του 20 ού αιώνα ύ ν θ ε η Ποια τύχη επιφυλάουν οι Σύµµαχοι την Οθω- µανική Αυτοκρατορία; Με ποιες προδοκίες η Ελλάδα εκτρατεύει τη Μικρά Αία και ποια είναι η έκβαη της εκτρατείας; 102

10 5. Οι τελικές ρυθµίεις: τα ύνορα και η ανταλλαγή πληθυµών Με την ήττα των ελληνικών τρατιωτικών δυνάµεων τη Μικρά Αία, το 1922, και τη Μικραιατική Κατατροφή, επανέρχονται ε υζήτηη τα ύνορα Ελλάδας και Τουρκίας. Επίης τίθεται ε υζήτηη το θέµα των µουουλµανικών πληθυµών που ζουν την Ελλάδα καθώς και των ορθόδοξων πληθυµών που ζουν την Τουρκία. Τα ζητήµατα αυτά ρυθµίζονται τελικά µε τη Συνθήκη της Λωζάννης, η οποία υπογράφεται το Με τη Συνθήκη της Λωζάννης αποφαίζεται η ανταλλαγή πληθυµών ανάµεα την Ελλάδα και την Τουρκία. Έτι, µετακινούνται την Ελλάδα περίπου Έλληνες ορθόδοξοι που κατοικούν τη Μικρά Αία και, αντίτοιχα, µουουλµάνοι που κατοικούν την Ελλάδα µετακινούνται την Τουρκία. Εξαιρούνται από την ανταλλαγή µόνο οι χριτιανοί που ζουν την Κωνταντινούπολη, την Ίµβρο, την Τένεδο καθώς και οι µουουλµάνοι της δυτικής Θράκης. Με την ανταλλαγή των πληθυµών πολλοί άνθρωποι φεύγουν οριτικά από τις πατρίδες τους. Μεγάλος αριθµός προφύγων κινείται προς τον Πειραιά, τη Θεαλονίκη, το Βόλο, την Αθήνα. Η εγκατάταή τους την Ελλάδα παρουιάζει µεγάλες δυκολίες. Η τέγαη και η περίθαλψή τους αποτελούν τα πρώτα προβλήµατα τα οποία ζητούν λύη. Μένουν προωρινά ε καταυλιµούς και αργότερα δηµιουργούνται οικιµοί για τη τέγαη των προφύγων. Η παρουία των προφύγων το ελληνικό κράτος ενιχύει τόο τον πληθυµό των πόλεων όο και τον αγροτικό πληθυµό της χώρας. Με τον πολιτιµό τους, το µορφωτικό επίπεδό τους και την εργατικότητά τους βοηθούν ηµαντικά την ανάπτυξη του κράτους. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ µικραιατική κατατροφή: ονοµάζεται η ελληνική ήττα τη Μικραία ανταλλαγή πληθυµών: η παράλληλη µετακίνηη πληθυµών από τον τόπο κατοικίας τους, µετά από διεθνή υµφωνία πρόφυγες: άνθρωποι που υποχρεώνονται να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους καταυλιµοί: πρόχειρες και προωρινές εγκατατάεις για τη τέγαη προφύγων, ειµοπαθών κλπ. οικιµοί: µόνιµες εγκατατάεις κατοίκων έξοδος: η φυγή των Ελλήνων από τη Μικρά Αία Μετά την είοδο των τουρκικών τρατευµάτων τη Σµύρνη, οι Έλληνες της περιοχής προπαθούν µε κάθε τρόπο να φύγουν (Αύγουτος 1922) Περιγράφω την κατάταη που επικρατεί το λιµάνι της Σµύρνης µετά τη Μικραιατική Κατατροφή. [5.39] κατατροφή της Σµύρνης έξοδος των Ελλήνων από τη Μικρά Αία Συνθήκη της Λωζάννης ανταλλαγή πληθυµών µεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας 103

11 Ι. Οι υνθήκες της εξόδου των Ελλήνων Μαρτυρία της έποινας Συµεωνίδου από τα Κενάταλα της Καππαδοκίας: Έλληνες πρόφυγες εγκαταλείπουν την ανατολική Θράκη 5.40 «Στο ταξίδι έκανε φουρτούνα και οι γυναίκες λιγοθυµούαν από το φόβο τους. Άκουγες φωνές. Κλάµατα. Εγώ είχα µαζί µου τον άντρα µου, τη µάνα µου και τα τρία παιδιά µου. [ ] Ευτυχώς δεν έπαθα τίποτε άφηα τα παιδιά ε µια γωνιά του βαποριού κοντά τη µάνα µου και κουβαλούα νερό τις λιπόθυµες γυναίκες. Μερικοί άνθρωποι δε βάταζαν από τα βάανα που τράβηξαν και πέθαναν το βαπόρι [ ] Επιτέλους φτάαµε τον Πειραιά. Άλλοι κατέβηκαν εκεί εµείς υνεχίαµε το ταξίδι για την Καβάλα. Μας πήγαν το Τινάρ Ντερέ, κοντά τη ηµερινή Νέα Καρβάλη. υο χρόνια µείναµε εκεί κάτω από τα ταντίρια. Ο κόµος αρρώταινε και πέθαινε κάθε µέρα.» 5.42 Μελετώ τις πηγές και αναφέρω τις υνθήκες εξόδου των Ελλήνων προφύγων. [ ] Μαρτυρία του Α. Μυκονιάτη από τον Ατζανό, κοντά την Πέργαµο: Πορεία προφύγων προς την Ελλάδα Τόπος προέλευης των προφύγων Μικρά Αία Θράκη Πόντος Κωνταντινούπολη Βουλγαρία Ρωία ιάφοροι τόποι Σύνολο Πηγή: Πετάλης Α., Η δηµοιονοµική αντιµετώπιις του προφυγικού προβλήµατος, Αθήνα 1930, Σηµειώνω το υνολικό αριθµό των Ελλήνων προφύγων και τους τόπους προέλευής τους. [5.43] 5.41 «Εµείς οι άλλοι περιµέναµε τρεις µέρες, ώπου µπήκαµε ε καΐκια και µπαρκάραµε για τη Μυτιλήνη. Ώπου να πατήει το ποδάρι του ο τούρκικος τρατός το χωριό, άραζαν καΐκια και µας παίρναν. [ ] Βαανιτήκαµε, κακοκοιµηθήκαµε, κακοφάγαµε, µεγάλη υµφορά πάθαµε. Και ποιος δεν έκλαψε νεκρούς; Και ποιος δεν κακοπάθηε και ποιος δεν κλαίει ακόµα; Μονάχα τα παιδιά που γεννήθηκαν εδώ, τ' ακούνε αν ψεύτικα παραµύθια.» 5.44 Μελετώ τις πηγές και υζητώ για τις δυκολίες, τις οποίες αντιµετωπίζουν οι Έλληνες πρόφυγες. [ ] & [5.44] 104

12 ΙΙ. Η εγκατάταη των προφύγων Προωρινή εγκατάταη προφύγων την Ελλάδα Ο Βαίλης Καλαϊτζόγλου αφηγείται: «Ο Άγιος Βαίλειος (υνοικία του Πειραιά) τότε ήταν µια έρηµη περιοχή όλο βράχια και πέτρες και το µόνο κτίµα που υπήρχε ήταν η εκκληία. Μέα ε λίγο καιρό όλη η περιοχή γέµιε από µικρές προφυγικές παράγκες που τις έφτιαχναν ι άνθρωποι µόνοι τους. ούλεψαν κληρά ο παππούς ου και η γιαγιά ου, για να ιοπεδώουν τη γη και να τήουν την παράγκα τους. Ήταν χωρίς πάτωµα, µε χώµα κάτω, κεπαµένες άλλες µε πιόχαρτα και άλλες µε τίγκους και λαµαρίνες. εν ενδιαφέρθηκε κανείς να γίνει ένα χολείο για τα παιδιά των προφύγων και αυτός είναι ο λόγος που έµεινα και εγώ αγράµµατος... Οι παράγκες άρχιαν µία-µία να φεύγουν και ο καθένας έχτιζε το δικό του πιτικό.» 5.47 Περιγράφω τις υνθήκες ε- γκατάταης των προφύγων την Ελλάδα. [ ] Μαρτυρία της Ελένης Μαναήλογλου και της Γεωργίας Μπατζόγλου από το Ικόνιο: Προφυγικός καταυλιµός τη Θεαλονίκη Συζητώ για τις χέεις των προφύγων µε τον ντόπιο πληθυµό. [5.48] «Μας έφεραν την Κέρκυρα, µας έβαλαν το φρούριο, τις εκεί παράγκες. [ ] Στην αρχή δεν ταιριάζαµε µε τους Κερκυραίους. Άλλες υνήθειες αυτοί, άλλες υνήθειες εµείς. Γλώα δεν ξέραµε, δεν µπορούα- µε να υνεννοηθούµε µαζί τους. Μετά όµως τα φτιάξαµε. Πολλά υνοικέια έγιναν, Κερκυραίοι πήραν προφυγοπούλες.» 5.48 Αγγελία της εποχής Εφηµερίς των Βαλκανίων ( ) 5.49 ύ ν θ ε η Ποιες είναι οι ρυθµίεις µετά το τέλος του ελληνοτουρκικού πολέµου; Ποιες είναι οι υνέπειες των ρυθµίεων για τους πληθυµούς των δυο χωρών; Ποιο είναι το θέµα της αγγελίας; [5.49] 105

13 6. Κοινωνία και κράτος το Μεοπόλεµο Μετά το τέλος του Α Παγκόµιου Πολέµου, ο κόµος προπαθεί να ξαναβρεί τους φυιολογικούς ρυθµούς ζωής. Οι οικονοµίες των βιοµηχανικών χωρών ταδιακά βελτιώνονται. Τα εργοτάια προχωρούν ε µαζική παραγωγή προϊόντων. Οι τεράτιες όµως ποότητες βιοµηχανικών προϊόντων δεν µπορούν να απορροφηθούν τις αγορές. Όταν το 1929 ξεπά µεγάλη οικονοµική κρίη τις Η.Π.Α., η κατάταη επηρεάζει και τις υπόλοιπες χώρες του κόµου. Η διεθνής οικονοµική κρίη επηρεάζει και την κοινωνία. Μεγάλος αριθµός εργατών και υπαλλήλων µένει άνεργος και οι περιότεροι πολίτες αντιδρούν µε πορείες, διαδηλώεις και απεργίες. Πολλά δηµοκρατικά πολιτεύµατα, κάτω απ αυτήν την πίεη, ταδιακά καταρρέουν. Τα διαδέχονται δικτατορίες. Στην Ιταλία, το φαιτικό κόµµα και τη Γερµανία, το ναζιτικό κόµµα καταλαµβάνουν την εξουία. Η Ελλάδα κατά το Μεοπόλεµο, την περίοδο δηλ. µεταξύ του πρώτου και του δεύτερου Παγκόµιου πολέµου, αντιµετωπίζει διάφορα εωτερικά ζητήµατα αλλά επηρεάζεται και από τις διεθνείς εξελίξεις. Η χώρα διανύει µια περίοδο µεγάλης βιοµηχανικής ανάπτυξης, κυρίως µε ξένες επενδύεις. Με εξωτερικούς δανειµούς και βαριά φορολογία γίνεται προπάθεια να αντιµετωπιτούν τα οικονοµικά προβλήµατα. Οι υνθήκες διαβίωης για το µεγαλύτερο µέρος του πληθυµού είναι δύκολες. Η ανεργία, τα χαµηλά ηµεροµίθια, οι ανυπόφορες υνθήκες εργαίας και η έλλειψη αφάλιης έχουν ως αποτέλεµα µεγάλες απεργιακές κινητοποιήεις από τους εργαζόµενους. Μέα αυτό το κλίµα ξεπούν κυβερνητικές κρίεις και εκδηλώνονται τρατιωτικά πραξικοπήµατα. Το 1936, ο Ιωάννης Μεταξάς καταλύει το Σύνταγµα και επιβάλλει δικτατορία. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ µαζική παραγωγή: η βιοµηχανική παραγωγή προϊόντων, που γίνεται ε εργοτάια και βιοτεχνίες ικτατορία: πολιτικό ύτηµα διακυβέρνηης, που ανατρέπει το δηµοκρατικό πολίτευµα και επιβάλλει µε τρατιωτικά µέα την εξουία του φαιτικό κόµµα: το κόµµα που ιδρύει ο Μ. Μουολίνι την Ιταλία, το Όταν αναλαµβάνει την εξουία το 1922 καταλύει τους δηµοκρατικούς θεµούς και περιορίζει τα ατοµικά δικαιώµατα ναζιτικό κόµµα: το κόµµα, που ιδρύει, το 1919, ο Α. Χίτλερ και κατέχει την εξουία τη Γερµανία από το 1933 ως το Σταδιακά καταργεί τις δηµοκρατικές ελευθερίες, διαλύει τα κόµµατα, δολοφονεί τους πολιτικούς του αντιπάλους και εξολοθρεύει τους Εβραίους Χάρτης της Ευρώπης το Μεοπόλεµο Παρατηρώ το χάρτη και αναφέρω τα κράτη µε φαιτικό, ναζιτικό ή δικτατορικό καθετώς. [5.50] άνοδος του Μπενίτο Μουολίνι την εξουία παγκόµια οικονοµική κρίη άνοδος του Αδόλφου Χίτλερ την εξουία επιβολή ικτατορίας την Ελλάδα, από τον Ι. Μεταξά 106

14 Ι. Η διεκδίκηη της γυναικείας ψήφου «Όταν ζητούµε ιότητα, δε ζητούµε καµιά χάρη, κανένα προνόµιο. Έχοµε την αξίωη πως είµατε µέλη της κοινωνίας ιότιµα µε τους άντρες, ότι µε την εργαία µας, είτε την επαγγελµατική, είτε την οικοκυρική, υµβάλλοµε όο και ο άντρας την οικονοµική οργάνωη του κοινωνικού υνόλου και πρώτ' απ' όλα είµατε άνθρωποι και ύτερα γυναίκες, εποµένως πρέπει να µας αναγνωριτεί το δικαίωµα να ρυθ- µίζοµε, όπως εµείς νοµίζοµε καλό, τη ζωή µας και γι αυτό να έχοµε και γνώµη τη ρύθ- µιη του κρατικού οργανιµού*» Ο Αγώνας της Γυναίκας Ε/80 (1928),. 1-2 Ενηµερωτικό φυλλάδιο του «Συνδέµου για τα δικαιώµατα της γυναίκας» * του κράτους 5.51 Για ποιους λόγους οι γυναίκες διεκδικούν το δικαίωµα της ψήφου; [5.51] Ποιες µορφές δράης αναπτύουν οι γυναίκες της εποχής για να προωθήουν τα αιτήµατά τους; [5.52] & [5.53] 5.54 Εξώφυλλο του περιοδικού Ελληνίς, Μάρτιος 1921 Θεοδωροπούλου Αύρα ( ) Γεννιέται την Αδριανούπολη. Είναι µουικός και εργάζεται ως καθηγήτρια πιάνου. Αναπτύει µεγάλη κοινωνική δράη και προφέρει τις υπηρείες της τους Βαλκανικούς πολέµους. Συµβάλλει αποφαιτικά µε τους αγώνες της την διάδοη των ιδεών του γυναικείου κινήµατος. Το 1920 ιδρύει το «Σύνδεµο για τα δικαιώµατα της γυναίκας» και είναι πρόεδρός του έως το Εκδίδει το δελτίο (περιοδικό) του Συνδέµου µε τίτλο «Ο Αγώνας της Γυναίκας» ( ). Πεθαίνει την Αθήνα το Θεοδωροπούλου Αύρα ( ) Γνωρίζω τη ζωή και τη δράη µιας προωπικότητας του ελληνικού γυναικείου κινήµατος. [5.54] 107

15 ΙΙ. Το εργατικό κίνηµα Εργατικές κινητοποιήεις το Μεοπόλεµο : απεργία ιδηροδροµικών 1923: απεργίες ε όλη τη χώρα, πανελλαδική γενική απεργία τον Αύγουτο 1924: αιµατηρά επειόδια ε βάρος απεργών 1925: απεργία ιδηροδροµικών, εργατών ηλεκτριµού - αεριόφωτος και ναυτεργατών 1928: αιµατηρή κατατολή (βίαιος τερ- µατιµός) της απεργίας των καπνεργατών την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη 1929: απεργία εργατών φωταερίου 1934: απεργία ιδηροδροµικών 1936: αιµατηρά επειόδια ε βάρος απεργών τη Θεαλονίκη, το Βόλο και την Καλαµάτα, πανελλαδική γενική απεργία το Μάιο 5.55 Με ποιο τρόπο διεκδικούν οι εργαζόµενοι τα αιτήµατά τους κατά το Μεοπόλεµο; [5.55] Συγκέντρωη εργατικών ωµατείων για τον εορταµό της εργατικής Πρωτοµαγιάς τον Πειραιά (1930) Γιορτάζεται ήµερα η εργατική Πρωτοµαγιά; Με ποιον τρόπο; [5.56] ΞΑΝΘΗ. Μάρτιος. (του ανταποκριτού µας). Φρικτές είναι οι υνθήκες κάτω από τις οποίες εργάζονται οι εργάται το εργοτάιο (τιγάρων) Αρδίτη και αληθινά άθλιες είναι των εργατριών και µικρών παιδιών. Κοριτάκια χρονών εργάζονται για 8-12 δραχ. την ηµέρα. Η κατάταη αυτή καθώς και η υτηµατική άρνηη του εργοταιάρχη να δεχτεί οποιοδήποτε αίτηµα των εργατών του εργοταίου του, ανάγκαε τους τελευταίους να απεργήουν. Εφ. Ριζοπάτης ( ) 5.57 Ποιες είναι οι υνθήκες εργαίας το εργοτάιο Αρδίτη και µε ποιον τρόπο αντιδρούν οι εργαζόµενοι και οι εργαζόµενες αυτές; [5.57] ιαδήλωη απεργών τη Θεαλονίκη, Μάιος 1936 Ποια κηνή από τη διαδήλωη απεργών τη Θεαλονίκη, το 1936, αποτυπώνεται τη φωτογραφία; [5.58] ύ ν θ ε η Ποια είναι τα χαρακτηριτικά γνωρίµατα του Μεοπολέµου; Με ποιους τρόπους αγωνίζονται οι άνθρωποι για τα δικαιώµατα τους;

16 7. Ο Β' Παγκόµιος πόλεµος Κατά τη διάρκεια του Μεοπολέµου, η ναζιτική κυβέρνηη της Γερµανίας και η φαιτική κυβέρνηη της Ιταλίας δηµιουργούν απειλητική κατάταη την Ευρώπη. Καταλύουν το δηµοκρατικό πολίτευµα και προχωρούν ε βίαιες προαρτήεις ξένων εδαφών. O Α. Χίτλερ, το 1938, αναγκάζει την Αυτρία να ενωθεί µε τη Γερµανία, ενώ το 1939 η Γερµανία ειβάλλει την Τεχολοβακία. Η Ιταλία, µε ηγέτη τον Μ. Μουολίνι, καταλαµβάνει την Αλβανία, το Οι δυο υνάµεις υµµαχούν και χηµατίζουν τον Άξονα. Η Γαλλία και η Αγγλία αντιδρούν και χηµατίζουν τη δική τους υµµαχία για να α- ντιµετωπίουν τις υνάµεις του Άξονα. Με την ειβολή των Γερµανών την Πολωνία, το 1939, ξεκινά ο Β Παγκόµιος πόλε- µος την Ευρώπη. Με τον Άξονα υµµαχεί και η Ιαπωνία, ενώ µε τις Συµµαχικές αγγλογαλλικές υνάµεις υντάονται, κατά την εξέλιξη του πολέµου, η Ρωία και οι Η.Π.Α.. Ο πόλεµος γίνεται γρήγορα παγκόµιος. Η Ελλάδα µπαίνει τον πόλεµο τις 28 Οκτωβρίου 1940, όταν απαντά αρνητικά το τελείγραφο του Μουολίνι. Οι Έλληνες, το , αποµακρύνουν τα ιταλικά τρατεύµατα από τα ελληνοαλβανικά ύνορα ηµειώνοντας ηµαντικές νίκες. Ο Β Παγκόµιος πόλεµος τελειώνει το 1945, µε νίκη των Συµµαχικών υνάµεων. Στα τρατόπεδα υγκέντρωης και τα πεδία των µαχών χάνουν τη ζωή τους εκατοµ- µύρια άνθρωποι. Μεγάλες κατατροφές προκαλούνται. Η ρίψη της ατοµικής βόµβας τη Χιροίµα και το Ναγκαάκι και το Ολοκαύτωµα των Εβραίων αποτελούν από τις τραγικότερες τιγµές αυτού του πολέµου. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ 5.59 τελείγραφο: έγγραφο µε το οποίο οι Ιταλοί ζητούν να τους παραδοθεί η Ελλάδα χωρίς πόλεµο τρατόπεδα υγκέντρωης: χώροι αναγκατικής εργαίας και εκτέλεης ανθρώπων κατά τη διάρκεια του ναζιτικού καθετώτος Χιροίµα, Ναγκαάκι: πόλεις της Ιαπωνίας Ολοκαύτωµα: ο αφανιµός µεγάλου αριθ- µού ανθρώπων. Εδώ, η εξόντωη του Εβραίων από το ναζιτικό καθετώς Χάρτης των αντίπαλων τρατοπέδων του Β Παγκόµιου πολέµου Αναφέρω τα αντίπαλα τρατόπεδα κατά το Β Παγκόµιο πόλεµο. [5.59] έναρξη του Β Παγκόµιου πολέµου Ελληνοϊταλικός πόλεµος Απελευθέρωη της Ελλάδας ρίψη της πρώτης ατοµικής βόµβας τη Χιροίµα τέλος του Β Παγκόµιου πολέµου 109

17 Ι. Η Ελλάδα τον πόλεµο του Από το πρωτοέλιδο της εφηµερίδας Αύρµατος ( ) Πώς αναγγέλλεται τον Τύπο της εποχής η έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέµου; [5.60] Συζητώ για τις δυκολίες, τις οποίες αντιµετωπίζουν οι Έλληνες τρατιώτες, το µέτωπο του πολέµου. [5.61] 5.62 Απόπαµα από «Το Άξιον Ετί» του Ο. Ελύτη: «Νύχτα πάνω τη νύχτα βαδίζαµε αταµάτητα, ένας πίω απ' τον άλλο, ίδια τυφλοί. Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάπη, όπου, φορές, εκατοβούλιαζε ίαµε το γόνατο. Επειδή το πιο υχνά ψιχάλιζε τους δρόµους έξω, καθώς µες την ψυχή µας. Και τις λίγες φορές όπου κάναµε τάη να ξεκουρατούµε, µήτε που αλλάζαµε κουβέντα, µονάχα οβαροί κι αµίλητοι, φέγγοντας µ' ένα µικρό δαδί, µία-µία εµοιραζόµαταν τη ταφίδα. Ή φορές πάλι, αν ήταν βολετό, λύναµε βιατικά τα ρούχα και ξυνόµαταν µε λύα ώρες πολλές, όο να τρέξουν τα αίµατα. Τι µας είχε ανέβει η ψείρα ως το λαιµό, κι ήταν αυτό πιο κι απ' την κούραη ανυπόφερτο. Τέλος, κάποτε, ακουγότανε τα κοτεινά η φυρίχτρα, ηµάδι ότι κινούαµε, και πάλι αν τα ζα τραβούαµε µπροτά να κερδίουµε δρόµο, πριχού ξηµερώει και µας βάλουνε τόχο τ' αεροπλάνα.» Ελύτης Ο., Το άξιον ετί, Ίκαρος, Αθήνα Αφία του Κ. Γραµµατόπουλου ( ) Σχολιάζω τον τίτλο της αφίας. [5.62] 110 Γελοιογραφία του Ίλιγκγουορθ ε αγγλική ε- φηµερίδα (1940) Πώς απεικονίζει ο γελοιογράφος την εξέλιξη των τρατιωτικών επιχειρήεων το αλβανικό µέτωπο; [5.63]

18 ... µαθητεία την ιτορία ΙΙ. Οι κατατροφές του Β Παγκόµιου πολέµου 5.64 Σε ποιο γεγονός αναφέρεται η φωτογραφία; [5.64] 5.65 Πολωνοί Εβραίοι της Βαροβίας οδηγούνται από Γερµανούς τρατιώτες ε τρατόπεδο υγκέντρωης (1943) 5.66 Ανθρώπινες απώλειες το Β' Παγκόµιο πόλεµο χώρες απώλειες απώλειες τρατιωτών αµάχων Σύµµαχοί Σοβιετική Έ νωη Πολωνία Γιουγκολαβία Γαλλία Ελλάδα Τεχολοβακία Ολλανδία Βρετανία Βέλγιο Άξονας Γερµανία Ουγγαρία Ρουµανία Ιταλία Βουλγαρία Φινλανδία Πηγή: Davies N., Europe. A History, Pimlico, Λονδίνο 1997, Βοµβαρδιµός του Βερολίνου από τις Συµµαχικές υνάµεις (Απρίλιος 1945) 5.67 Αναφέρω τις ανθρώπινες απώλειες για κάθε χώρα, κατά τη διάρκεια του Β Παγκόµιου πολέµου. [5.65] Συζητώ για τις υνέπειες των βοµβαρδιµών τη ζωή των κατοίκων του Βερολίνου και της Χιροίµα; [5.66] & [5.67] Η κατετραµµένη πόλη της Χιροίµα, µετά τη ρίψη της πρώτης ατοµικής βόµβας ( ) ύ ν θ ε η Ποιες είναι οι αιτίες του Β Παγκόµιου πολέµου; Ποιες είναι οι υνέπειες του Β Παγκόµιου πολέµου; Ποιες κατατροφές εικονίζονται; [5.66] & [5.67] 111

19 8. Κατοχή, Αντίταη και Εµφύλιος πόλεµος Τον Απρίλιο του 1941, µετά την αποτυχία των Ιταλών, γερµανικά τρατεύµατα ειβάλλουν την Ελλάδα. Παρά την αντίταη των Ελλήνων, η οποία κορυφώνεται τη µάχη της Κρήτης, τα γερµανικά τρατεύµατα, αρχικά, αλλά και τα βουλγαρικά και ιταλικά, τη υνέχεια, καταλαµβάνουν τη χώρα και διορίζουν Κυβέρνηη Κατοχής. Απέναντι αυτή την τριπλή κατοχή οργανώνεται η αντίταη των Ελλήνων µε τη δη- µιουργία του Ε.Α.Μ., αλλά και µικρότερων αντιταιακών οργανώεων όπως του Ε..Ε.Σ. και της Ε.Κ.Κ.Α. Οι κατακτητές οργανώνουν αντίποινα τις αντιταιακές δράεις. Η πείνα, η τροµοκρατία, το κάψιµο ολόκληρων χωριών και οι µαζικές εκτελέεις κυριαρχούν κατά τη διάρκεια της Κατοχής την Ελλάδα. Στις αρχές του 1944, ενώ η απελευθέρωη της Ελλάδας πληιάζει, οι αντιθέεις ανάµεα τις πολιτικές δυνάµεις µεγαλώνουν. Οι αντιθέεις αυτές εκφράζονται µε υγκρούεις ανάµεα τις αντιταιακές οργανώεις. Η απελευθέρωη βρίκει, έτι, την Ελλάδα χωριµένη τα δύο. Από τη µια µεριά είναι το Ε.Α.Μ., το οποίο από το Μάρτιο του 1944 έχει χηµατίει την «Κυβέρνηη του Βουνού». Από την άλλη βρίκεται η εξόριτη ελληνική Κυβέρνηη του βαιλιά, ο Ε..Ε.Σ. και η Ε.Κ.Κ.Α. Η Κυβέρνηη Εθνικής Ενότητας, η οποία χηµατίζεται από τις δύο παραπάνω κυβερνήεις, δεν καταφέρνει να αποτρέψει τον Εµφύλιο πόλεµο, που ξεπά το 1946, ανάµεα το δηµοκρατικό τρατό και την κυβέρνηη. Τον Οκτώβριο του 1949 ο Εµφύλιος πόλεµος ολοκληρώνεται µε την ήττα του δηµοκρατικού τρατού, πολλές χιλιάδες θύµατα και µεγάλες κατατροφές. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ µάχη της Κρήτης: µάχη µεταξύ των υπεραπιτών της Κρήτης και των Γερµανών ειβολέων (Μάιος 1941) Ε.Α.Μ.: Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Ιδρύεται το Σεπτέµβριο του 1941 Ε..Ε.Σ.: Εθνικός ηµοκρατικός Ελληνικός Σύνδεµος. Ιδρύεται τον Οκτώβριο του 1941 Ε.Κ.Κ.Α.: Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωη. Ιδρύεται τον Απρίλιο του 1943 αντίποινα: οι κατατροφές οικιµών και οι εκτελέεις ανθρώπων από τους Γερµανούς, µετά από αντιταιακές ενέργειες των Ελλήνων δηµοκρατικός τρατός: έτι ονοµάζεται ο τρατός που υγκροτείται τη διάρκεια του Εµφύλιου πολέµου από µέλη του Ε.Α.Μ Το χειµώνα του , η πείνα προκαλεί χιλιάδες θύ- µατα τις πόλεις της Ελλάδας και ιδιαίτερα την Αθήνα Ξυλογραφία της Λ. Μαγγιώρου (1943) Παρατηρώ την πηγή και υζητώ για τις επιπτώεις της Κατοχής τη ζωή των κατοίκων της Αθήνας. [5.68] Μάρτιος 1944 Απρίλιος 1944 Οκτώβριος Κατοχή Αντίταη υγκρότηη της «Κυβέρνηης του Βουνού» ο Γεώργιος Παπανδρέου πρωθυπουργός της εξόριτης Κυβέρνηης υγκρότηη Κυβέρνηης Εθνικής Ενότητας Εµφύλιος πόλεµος 112

20 Ι. Η Εθνική Αντίταη 5.69 Πώς υµβολίζεται ο κατακτητής, τον οποίο προπαθούν να αποµακρύνουν οι Έλληνες; [5.69] Έλληνες φοιτητές και Ελληνίδες φοιτήτριες αντιτέκονται τους Γερµανούς κατακτητές Παράνοµο έντυπο της Κατοχής 5.70 «Τα βράδια όµως, αν θα πεφταν να κοιµηθούν, θ άρχιζαν να θυµούνται ένα ωρό, θα κουβέντιαζαν για κείνα τα χρόνια και θα τανε αν να µη γέρααν ποτέ. Θυµάαι τούτο, θυµάαι κείνο, θα λεγαν θυµάαι τον Γιάννη τον ψηλό, τον Πέτρο; Θυµάαι που παραλίγο να πέουµε ε µπλόκο* και πηδήξαµε τον τοίχο, λίγο πιο πάνω από το Γαλλικό Ιντιτούτο; Θυµάαι που έχαα το πέδιλό µου τη διαδήλωη και µε πειράζανε τα παιδιά, ότι οι Γερµανοί ζητούν τη ταχτοπούτα;» Ζέη Α., Αρβυλάκια και γόβες, Κέδρος, Αθήνα 1975, ιαδήλωη τους δρόµους της Αθήνας µε αφορµή τον εορταµό της 25 ης Μαρτίου (1942) 5.72 Ποιες είναι οι µορφές α- ντίταης των Ελλήνων εναντίον των κατακτητών; [ ] Ποιες οµάδες πληθυµού υµµετέχουν την Εθνική Αντίταη; [ ] Ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταµου µε τη υµµετοχή των αντιταιακών οργανώεων Ε.Α.Μ. και Ε..Ε.Σ. (1942) 113