3. Οι σχέσεις της Ελλάδας µε τους άλλους

Transcript

1 3. Οι χέεις της Ελλάδας µε τους άλλους Οι χέεις της Ελλάδας µε τους γύρω της λαούς και τις ευρωπαϊκές υνάµεις καθορίζονται τη διάρκεια του 19 ου και των αρχών του 20 ού αιώνα από τον αλυτρωτιµό. Η προάρτηη των περιοχών που κατοικούνται από ελληνικούς πληθυµούς και η απελευθέρωη των αλύτρωτων Ελλήνων διαµορφώνει την ελληνική εξωτερική πολιτική. Η εξάρτηη όµως του ελληνικού κράτους από τις Μεγάλες υνάµεις, απαιτεί τη υναίνεη και την υποτήριξή τους για τη λύη του αλυτρωτικού ζητήµατος. Αυτό ιχύει όχι µόνον για την Ελλάδα αλλά και για τα υπόλοιπα βαλκανικά έθνη. Οι δυτικές ευρωπαϊκές υνάµεις έχουν εµπορικά και άλλα οικονοµικά υµφέροντα την Οθωµανική Αυτοκρατορία,. Η διατήρηη των υνόρων της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας διαφαλίζει αυτά τα υµφέροντα. Αποτρέπει επίης την επέκταη της Ρωίας προς τη Μεόγειο. Ο ελληνικός αλυτρωτιµός είναι έτι µέρος του υνολικού Ανατολικού Ζητήµατος. Όο ο 19 ος αιώνας πληιάζει προς το τέλος του, οι ελληνικές διεκδικήεις έρχονται αντι- µέτωπες µε διεκδικήεις άλλων βαλκανικών λαών. Οι εθνικοί αυτοί ανταγωνιµοί δυκολεύουν ακόµα περιότερο την ελληνική εξωτερική πολιτική. Κάνουν επίης πιο ύνθετο το διαµελιµό των βαλκανικών οθωµανικών εδαφών, καθώς τα εδάφη αυτά κατοικούν διαφορετικές εθνότητες. Κάθε µια από αυτές τις εθνότητες διεκδικεί για λογαριαµό της τα εδάφη αυτά. Οι χέεις της Ελλάδας µε τους άλλους είναι λοιπόν µια δύκολη υπόθεη που γίνεται ακόµα πιο ύνθετη τις αρχές του 20 ού αιώνα καθώς ένας µεγάλος πόλεµος ετοιµάζεται. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ 4.19 Ανατολικό Ζήτηµα: η επίλυη των θεµάτων που χετίζονται µε τα εδάφη της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας εθνικοί ανταγωνιµοί: ηµειώνονται όταν δυο έθνη διεκδικούν τα ίδια πράγµατα Στο υνέδριο του Βερολίνου (1878) οι εκπρόωποι των Μεγάλων υνάµεων αποφαίζουν το χάρτη των Βαλκανίων. Συµµετέχουν εκπρόωποι της Γερµανίας, της Αυτροουγγαρίας, της Γαλλίας, της Αγγλίας, της Ιταλίας, της Ρωίας και της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. Αναφέρω το θέµα που απαχολεί τους υνέδρους. [4.19] Ποιες χώρες εκπροωπούνται το Συνέδριο; [4.19] : Κριµαϊκός πόλεµος, ο πόλεµος µεταξύ Γαλλίας, Αγγλίας, Αυτρίας και Οθωµανικής Αυτοκρατορίας εναντίον της Ρωίας : Ρωοτουρκικός πόλεµος Βαλκανική κρίη 1878: Συνθήκη του Αγ. Στεφάνου 1881: Συνθήκη του Βερολίνου 74

2 ... µαθητεία την ιτορία I. Οι ρυθµίεις του Ανατολικού Ζητήµατος 4.20 Παρατηρώ το χάρτη και ηµειώνω τα βαλκανικά κράτη που δη- µιουργούνται µε τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. [4.20] Συζητώ τις επιπτώεις των ρυθµίεων της Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου για τον ελληνικό αλυτρωτιµό. [4.20] Ο χάρτης των Βαλκανίων ύµφωνα µε τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου 4.21 Ποιες αλλαγές παρατηρώ το χάρτη των Βαλκανίων ύµφωνα µε τις ρυθµίεις της Συνθήκης του Βερολίνου; [4.20] [4.21] Οι αλλαγές αυτές είναι θετικές ή αρνητικές για τις ελληνικές διεκδικήεις; [4.21] Ο χάρτης των Βαλκανίων ύµφωνα µε τη Συνθήκη του Βερολίνου 75

3 ... µαθητεία την ιτορία II. Το Ανατολικό Ζήτηµα Η Ρωία, η Αγγλία και η Αυτρία αχολούνται µε το Ανατολικό Ζήτηµα Γελοιογραφία (1878) Πώς απεικονίζεται το Ανατολικό Ζήτηµα, ύµφωνα µε το κιτογράφο; [4.22] Ποιες είναι οι υνάµεις που µπλέκονται το κουβάρι; [4.22] Ποιες είναι οι χώρες που γελοιογραφούνται; [4.23] Πώς παρουιάζεται η Ελλάδα; [4.23] Ποιος την απειλεί και ποιος την προτατεύει; [4.23] ύ ν θ ε η Ποιοι παράγοντες καθορίζουν τη χέη της Ελλάδας µε τον υπόλοιπο κόµο; Ποιοι εµπλέκονται τη λύη του Ανατολικού Ζητήµατος; Γελοιογραφία (1882) 76

4 4. Οικονοµία και εκυγχρονιτικά έργα Με τον Αγώνα της Ανεξαρτηίας η οικονοµία του ελληνικού χώρου κατατρέφεται ε µεγάλο βαθµό. Το νεούτατο ελληνικό κράτος έχει να αντιµετωπίει ηµαντικά ζητήµατα για την οργάνωη της οικονοµίας. Αρχικά, οι προπάθειές του τρέφονται κυρίως τη ρύθµιη παλαιότερων δανείων, την επέκταη των καλλιεργειών, την αύξηη του εξαγωγικού εµπορίου. Μετά τα µέα του 19 ου αιώνα λαµβάνονται µέτρα για τη βιοµηχανική παραγωγή. Η οικονοµία του ελληνικού κράτους τηρίζεται κυρίως τον αγροτικό τοµέα. Η αγροτική µεταρρύθµιη και οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων βοηθούν την ανοδική πορεία της οικονοµίας, κυρίως µετά τα µέα του 19 ου αιώνα. Η ταφίδα είναι το βαικό αγροτικό προϊόν που εξάγεται ε χώρες της Ευρώπης. Η υφαντουργία, η µεταξουργία, η βυροδεψία, η ναυπηγική είναι παραγωγικοί κλάδοι που αναπτύονται κατά τις πρώτες δεκαετίες του 19 ου αιώνα. Η Ερµούπολη, ο Πειραιάς και η Πάτρα αναδεικνύονται ε ηµαντικά ατικά, εµπορικά και οικονοµικά κέντρα. Οι κυβερνήεις του Χαρίλαου Τρικούπη εφαρµόζουν ένα φιλόδοξο πρόγραµµα µε κοπό την κατακευή των απαραίτητων έργων για την ανάπτυξη της χώρας. Το ιδηροδροµικό και οδικό δίκτυο, η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου και η αποξήρανη της λίµνης Κωπαΐδας αποτελούν ηµαντικά εκυγχρονιτικά έργα, που οδηγούν ε νέες και ύγχρονες υνθήκες ζωής. Για να γίνουν όµως αυτά τα έργα, το ελληνικό κράτος δανείζεται µεγάλα ποά. Ο δανειµός αυτός υντελεί ε µεγάλο βαθµό την πτώχευή του, τα τέλη του 19 ου αιώνα. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ αγροτική µεταρρύθµιη: η διανοµή των εθνικών κτηµάτων τους αγρότες εκυγχρονιτικά έργα: έργα απαραίτητα για την προαρµογή ε νέες και ύγχρονες υνθήκες ζωής πτώχευη: εδώ, η εκδήλωη της α- δυναµίας του κράτους να καλύψει τις οικονοµικές του υποχρεώεις 4.24 Χαρίλαος Τρικούπης ( ) Ο Χαρίλαος Τρικούπης θεωρείται ο ηµαντικότερος πολιτικός του 19 ου αιώνα. Είναι πρωθυπουργός της χώρας για µεγάλα χρονικά διατήµατα την περίοδο από το 1875 έως το Ποια είναι η υµβολή του Χ. Τρικούπη τον εκυγχρονιµό του ελληνικού κράτους; [4.24] 1841: ίδρυη Εθνικής Τράπεζας 1871: αγροτική µεταρρύθµιη 1878: ρύθµιη παλαιότερων δανείων 1893: πτώχευη ελληνικού κράτους : κατακευή ιδηροδροµικού δικτύου : κατακευή 1300 χλµ. οδικού δικτύου 1880: έναρξη αποξήρανης της Κωπαΐδας 1893: εγκαίνια της διώρυγας Κορίνθου 77

5 ... µαθητεία την ιτορία I. Η διώρυγα της Κορίνθου «Τότε, το 1882, άρχιε να διανοίγεται και η διώρυγα της Κορίνθου, που όταν εγκαινιάθηκε το 1893 περιόριε το µιό την α- πόταη από τον Πειραιά ως τις ιταλικές ακτές.» 4.26 Ιτορία του Ελληνικού Έ- θνους, Αθήνα 1977, τ. Ι, Συγκριτικός πίνακας της διαδροµής από την παλαιά και από τη νέα οδό (ε ναυτικά µίλια) από τον Κάβο Ματαπά από τη διώρυγα της Κορίνθου διαφορά Μπρίντεζι Πειραιάς Κέρκυρα Πειραιάς Πάτρα Πειραιάς Πηγή: Νέα Εταιρεία της ιώρυγος Κορίνθου, 1909 Χάρτης της παλαιάς και νέας θαλάιας οδού Εντοπίζω τα λιµάνια που αναφέρονται τον πίνακα [4.26] και το χάρτη [4.27]. Τα τοιχεία της πηγής [4.25] υµφωνούν µε τις πηγές [4.26], [4.27]; «κύριος τόχος της διόρυξης υ- πήρξε η διευκόλυνη της θαλάιας επικοινωνίας µε τη δηµιουργία ενός ηµαντικού υγκοινωνιακού κόµβου που αποκοπούε αρχικά την τοπική και τη υνέχεια την εθνική οικονοµική ανάπτυξη. [ ] Η διάνοιξη [ ] υποχόταν οικονοµία χρόνου 48 τουλάχιτον ωρών ε χέη µε την ως τότε διαδροµή. Άλλα πλεονεκτήµατα της νέας πλωτής οδού θα ήταν ότι, αντί για τον επικίνδυνο γύρο της Πελοποννήου, τα πλοία θα διέχιζαν τον Κορινθιακό, κόλπο κατεξοχήν ήρεµο, εξοικονοµώντας υγχρόνως χρόνο και καύιµα και θα µειώνονταν τα αφάλιτρα λόγω της µεγαλύτερης αφάλειας του πλου.» Παπαγιαννοπούλου Ε., Η διώρυγα της Κορίνθου, Αθήνα 1989, Τα εγκαίνια της διώρυγας της Κορίνθου (1893) Πίνακας του Κ. Βολανάκη Ποιο θέµα εµπνέει το ζωγράφο; [4.29] 4.29 Ποια είναι τα πλεονεκτήµατα της διάνοιξης της διώρυγας της Κορίνθου, ύµφωνα µε την πηγή; [4.28] 78

6 II. Η οικονοµία... µαθητεία την ιτορία Ειαγωγές και εξαγωγές των ηµαντικότερων ε αξία προϊόντων κατά το έτος 1858 Εξαγωγές Ειαγωγές προϊόντα εκατ. δρχ. προϊόντα εκατ. δρχ. ταφίδα 11,8 δηµητριακά 3,7 ύκα 1,3 πατά 1,1 λάδι - ελιές 0,8 ζάχαρη 2,9 κουκούλια 1,8 καφές 1 µετάξι 0,5 ρύζι 1 βελανίδι 1 υφάµατα βαµβακερά 5 κραί 0,8 υφάµατα λινά 2,2 µέλι 0,1 υφάµατα µάλλινα 3 δέρµατα 1,6 νήµατα 1,2 δέρµατα ακατέργατα 4,2 ζώα 1,4 ίδηρος κατεργ. & ακατεργ. 1,4 γαιάνθρακες 0,1 ξυλεία οικοδοµήιµη 1,2 Σύνολο εξαγωγών 25 Σύνολο ειαγωγών 40 Πηγή: Χατζηιωάννου Μ.-Χ., «Το ελληνικό εµπόριο», το Ιτορία του Νέου Ελληνιµού, τ. 4, Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 2003, Ποια είναι τα κύρια προϊόντα ειαγωγής και εξαγωγής του ελληνικού κράτους κατά το 1858; [4.30] Παρατηρώ το ύνολο της αξίας των ειαγωγών και των εξαγωγών. Ποια είναι τα υ- µπεράµατά µου; [4.30] Προϋπολογιµοί του ελληνικού κράτους (ε εκ. δρχ.) Έτη έοδα δαπάνες έλλειµµα , , , ,1 Ιτορία του Ελληνικού Έθνους, Αθήνα 1977, τ.ι, Επαληθεύω το έλλειµµα. [4.32] Σε ποια χρονική περίοδο παρατηρείται µεγαλύτερη αύξηη του ελλείµµατος; Αιτιολογώ. [4.32] Ο Χ. Τρικούπης εξιορροπεί το ιοζύγιο εφ. Άτυ, Ποιος ζυγίζει και τι τη γελοιογραφία; [4.31] Τι προπαθεί να πετύχει; [4.31] Ποιο είναι το «όγδοον θαύµα»; [4.31] ύ ν θ ε η Ποιες ενέργειες του ελληνικού κράτους βοηθούν την οικονοµική υγκρότηη της χώρας; Ποια είναι η ηµαία των εκυγχρονιτικών έργων; 79

7 5. Κοινωνία και κράτος Η υγκρότηη και η οργάνωη του ελληνικού κράτους ανατρέπει ταδιακά την παραδοιακή οργάνωη της κοινωνίας. Αποδιοργανώνει τα παλιά τοπικά κέντρα εξουίας και τις κοινωνικές οµάδες που υνδέονται µε αυτά. Νέες κοινωνικές οµάδες, όπως είναι οι δηµόιοι υπάλληλοι, οι επιτήµονες, οι εργαζόµενοι τις υπηρείες, οι εργάτες και οι εργάτριες κάνουν την εµφάνιή τους τις πόλεις. Την ελληνική κοινωνία του 19 ου αιώνα χαρακτηρίζει η υνύπαρξη του παλιού µε το νέο, του παραδοιακού µε το ύγχρονο. Η υνύπαρξη αυτή δηµιουργεί εντάεις και αντιθέεις, που εκδηλώνονται την κοινωνική ζωή της χώρας. Αφορούν ηµαντικά θέµατα της εκπαίδευης, της χέης εκκληίας και κράτους, του πολιτιµού, της γλώας. Α- φορούν ακόµα υνήθειες και δρατηριότητες που χετίζονται µε τον τρόπο ζωής, την ενδυµαία, τη διακέδαη. Εντάεις δηµιουργεί επίης ο περιοριµός των ανθρώπινων δικαιωµάτων. Μεγάλες κοινωνικές κατηγορίες, όπως είναι οι γυναίκες, αποκλείονται από τα ία δικαιώµατα την εκπαίδευη και την εργαία. Οι εργάτες διεκδικούν καλύτερες υνθήκες εργαίας και οι αγρότες την πολυπόθητη ανακατανοµή της γης. Οι κοινωνικές οµάδες που αδικούνται αρχίζουν να οργανώνονται και να διεκδικούν τα δικαιώµατά τους. Γίνονται οι πρώτες εργατικές απεργίες την Ερµούπολη, την Αθήνα, το Λαύριο, τον Πειραιά. Στην ύπαιθρο, κυρίως την Πελοπόννηο και αργότερα τη Θεαλία, εκδηλώνονται αγροτικές εξεγέρεις. Η πιο γνωτή εξέγερη γίνεται το 1910 το Κιλελέρ µε αίτηµα την ανακατανοµή της γης. Στην ύπαιθρο, ηµειώνεται επίης µεγάλο µετανατευτικό ρεύµα προς τις Η.Π.Α. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ανακατανοµή της γης: το µοίραµα της γης ε ακτήµονες και µικροκαλλιεργητές Ελεύθερα επαγγέλµατα Ναυτικό Στρατός ηµόιες υπηρείες ιάφορα επαγγέλµατα Οικιακή υπηρεία Εµπόριο Γεωργία Τοµείς απαχόληης του ελληνικού πληθυµού, το 1879 Μελετώ τον πίνακα και ανακοινώνω τα τοιχεία του. [4.33] 1873: ίδρυη ιδακαλικού Συλλόγου 1888: εκδίδεται η «Εφηµερίς των Κυριών» 1879: Σύρος, πρώτη εργατική απεργία 1894: πρώτος εορταµός της Εργατικής Πρωτοµαγιάς 1896: απεργία τα µεταλλεία Λαυρίου 80

8 ... µαθητεία την ιτορία Ι. Η παιδική εργαία 4.34 Λούτροι κρατώντας τις άδειες εργαίας τους (περ. 1900) Ποια είναι η ηλικία και το φύλο των εικονιζόµενων.; [4.34] Ποια είναι η εργαία τους; [4.34] Εργάζονται παράνοµα ή νόµιµα; [4.34] Επιτρέπεται ήµερα η παιδική εργαία; Απόπαµα από ηµερολόγιο του. Παπούλια: 4.35 «1896 τον Απρίλιο, ήρθε εις τα χωριά µας ένας από τη Μεγαλόπολη Αθανάιος Κοντός και εµάζεψε δώδεκα παιδιά δια την Αθήνα για λούτρους. ια ένα χρόνο, µε ογδόντα δραχµές το χρόνο. Μαζί µε αυτά ήµουν και εγώ. Μας έβανε εις ένα κάρο και µας επήγε τ' Ανάπλι [Ναύπλιο]. Από τ' Ανάπλι µας βάνει ε ένα παπόρι και επήγαµε εις τον Πειραιά και από κει περπατώντας την Α- θήνα. Τέλος αφού εδουλέψαµε ως λουτράκια ένα χρόνο µας έτειλε πάλι το αφεντικό εις το χωριό, ύµφωνα µε τη υµφωνία που είχε κάνει µε τους γονείς µας.» Με ποιο τρόπο, ύµφωνα µε την πηγή, οδηγούνται τα παιδιά την εργαία; [4.35] Για ποια εργαία προορίζονται και ε ποια πόλη; [4.35] Ποια είναι η αµοιβή τους; [4.35] «Οι υνθήκες εργαίας των µικρών κοριτιών αλλά και των αγοριών που εργάζονταν τα πίτια ήταν κάθε άλλο παρά ιδανικές. Σύµφωνα µε τους επιθεωρητές εργαίας, τα παιδιά εργάζονταν περιότερες από δέκα ώρες την ηµέρα, ενώ υχνά γίνονταν αντικείµενα υπερβολικής εκµετάλλευης και απάνθρωπης µεταχείριης» Ρηγίνος Μ., Μορφές παιδικής εργαίας τη βιο- µηχανία και τη βιοτεχνία , Αθήνα 1995, Ποιες είναι οι υνθήκες εργαίας αγοριών και κοριτιών; [4.36] «Οι παίδες δεν επλάθηαν απλώς προς το παίζειν, αλλ' ενωρίς πρέπει να κερδίωιν τον επιούιον αυτών άρτον» Ανώνυµος, "Εργατικοί παίδες", Οικονοµική Επιθεώρηις, φ.17, 1874, Τα παιδιά δεν γεννήθηκαν µόνο για να παίζουν, αλλά πρέπει από νωρίς να κερδίζουν το ψωµί τους. Σε ποιες αντιλήψεις της εποχής τηρίζεται η εκµετάλλευη των παιδιών; [4.37] Υπάρχουν ήµερα αυτές οι αντιλήψεις; 81

9 ΙΙ. Η εκπαίδευη... µαθητεία την ιτορία 1. Η κατωτέρα του λαού τιβάς*, η δεοµένη ήττονος εκπαιδεύεως, ετίν η των γεωργών, ποιµένων, χειρωνακτών κτλ. ια την αναγκαίαν αυτής µόρφωιν αρκεί το δηµοτικόν χολείον[ ] 2. ια την δευτέραν, [ ] τάξιν των πολιτών, την των βιοµηχάνων, εµπόρων, κτηµατιών [ ], ειί τα Ελληνικά χολεία [ ] Τα ελληνικά χολεία έονται υγχρόνως η δευτέρα βαθµίς, δι ής οι εφιέµενοι θέλουιν ανέρχεθαι και εις την ανωτέραν εκπαίδευιν [ ] Ραγκαβής Α., «Περί δηµοίας εκπαιδεύεως», εφ. Εβδοµάς, τ. η (1891), φ Η κατώτερη τάξη του λαού, που χρειάζεται τη λιγότερη εκπαίδευη, είναι αυτή των γεωργών, των ποιµένων, των χειρωνακτών κ.τ.λ. Για την απαραίτητη µόρφωή της αρκεί το δηµοτικό χολείο [ ] 2. Για τη δεύτερη, [ ] τάξη των πολιτών, αυτή των βιοµηχάνων, των εµπόρων, κτηµατιών [ ] είναι τα Ελληνικά χολεία [...]. Τα ελληνικά χολεία είναι υγχρόνως η δεύτερη βαθµίδα [...].µέα από την οποία φθάνει κανείς την α- νώτερη εκπαίδευη [...] Ποιες είναι, ύµφωνα µε την πηγή, οι κοινωνικές τάξεις και ποια είναι η εκπαίδευη που δικαιούνται; [4.38] Ποια αντίληψη για την εκπαίδευη προβάλλεται την πηγή; [4.38] Έχει αλλάξει η αντίληψη αυτή τις µέρες µας ή όχι; Παρθεναγωγείο την Αθήνα, αρχές 20 ού αιώνα Σχολείο τη Λευκάδα, (1892) Παρατηρώ τις φωτογραφίες και εντοπίζω οµοιότητες και διαφορές. [4.39], [4.40] Ποοτά αναλφαβητιµού του ελληνικού πληθυµού ,95% 99,00% 92,96% Παρατηρώ το ραβδόγραµµα και ηµειώνω τη διαφορά του αναλφαβητιµού τα δυο φύλα. [4.41] 69,20% Άνδρες Γυνα ί κες 4.41 ύ ν θ ε η Ποιες είναι οι κοινωνικές αντιλήψεις για τα παιδιά την Ελλάδα κατά το 19 ο αιώνα; Ποια είναι η ευθύνη του κράτους για την παιδική εργαία και τον αναλφαβητιµό; 82

10 6. Η καθηµερινή ζωή Κατά τη διάρκεια του 19 ου αιώνα, η καθηµερινότητα των κατοίκων του ελληνικού κράτους διατηρεί πολλά τοιχεία του παραδοιακού τρόπου ζωής. Παράλληλα, επηρεάζεται από τις κοινωνικές εξελίξεις και τα νέα ατικά πρότυπα ζωής και υµπεριφοράς που έρχονται από την Ευρώπη. Το µεγαλύτερο µέρος του πληθυµού εξακολουθεί να ζει ε αγροτικές περιοχές και διατηρεί τις παραδόεις και τις υνήθειές του. Οι αγροτικές αχολίες καθορίζουν την καθηµερινή ζωή και απαχολούν όλα τα µέλη της οικογένειας. Οι αγροτικοί πληθυµοί προπαθούν να καλύψουν τις καθηµερινές τους ανάγκες µε αγαθά που οι ίδιοι παράγουν και δηµιουργούν. Κοινωνικές εκδηλώεις όπως οι γιορτές αγίων, οι γάµοι και τα πανηγύρια αποτελούν τρόπους επικοινωνίας και ψυχαγωγίας των κατοίκων της υπαίθρου. Ένα άλλο µέρος του πληθυµού υγκεντρώνεται τις πόλεις, κυρίως την πρωτεύουα, την Αθήνα. Εκεί, ειάγονται νέες ατικές υνήθειες. Οι κάτοικοι των πόλεων πηγαίνουν ε καφενεία και ετιατόρια, υχνάζουν τις πλατείες, βλέπουν θέατρο και Καραγκιόζη, ακούνε ευρωπαϊκή µουική ε χορούς και δεξιώεις. Ενηµερώνονται για τη µόδα και τα πρώτα ε- µπορικά κατατήµατα κάνουν την εµφάνιή τους. Σηµαντικά προβλήµατα που έχουν χέη µε την έλλειψη νερού, τη δηµόια υγιεινή, τις επιδηµίες, απαχολούν κυρίως τους κατοίκους των πόλεων. Η τεχνολογία, προς το τέλος του 19 ου αιώνα, ειβάλλει ταδιακά την καθηµερινή ζωή. Το 1888 η Αθήνα φωτίζεται µε ηλεκτρικό ρεύµα. Νέα µέα υγκοινωνίας διευκολύνουν τις µετακινήεις των πληθυµών και βελτιώνουν τις υνθήκες ζωής τους. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ 4.42 νέα ατικά πρότυπα: τρόποι ζωής, ενδυµαίας, κατοικίας, διατροφής, υγιεινής, διακέδαης και κοινωνικών εκδηλώεων που κυριαρχούν τις πόλεις ατικές υνήθειες: υνήθειες που ειάγονται µε τη δηµιουργία και την ανάπτυξη των πόλεων Οδός Ερµού, Αθήνα, τέλη 19 ου αιώνα Συνδέω τις οπτικές πηγές µε την πόλη ή την ύπαιθρο. [4.42] & [4.43] 4.43 ` Αγροτική κηνή κατά το 19 ο αιώνα Μέα υγκοινωνίας κατά το 19 ο αιώνα και τις αρχές του 20 ού αιώνα 83

11 ... µαθητεία την ιτορία Ι. Τα αθηναϊκά καφενεία κατά το 19 ο αιώνα «Η Ωραία Ελλάς [ ] υγκέντρωνε πλήθος κόµου όλων των τάξεων και κυρίως αγωνιτές του 21, πολιτευτές και λόγιους. Σύχναζαν επίης εκεί και ξένοι, κυρίως διπλωµάτες, πρεβευτές, περιηγητές [ ] Έτι αποτέλεε κέντρο πληροφόρηης, πολιτικών διεργαιών και υζητήεων κι επίης το χώρο που υνδέεται µε επανατατικές τάεις και κινήµατα. [ ] Μπορούε κανείς να ενηµερωθεί για την τρέχουα πολιτική κατάταη όχι µόνο την ελληνική αλλά και την ευρωπαϊκή, αφού δεν υπήρχαν ειδηεογραφικά πρακτορεία ούτε πρακτορεία εφηµερίδων. Στην Ωραία Ελλάδα, κατά προτεραιότητα, χολιάζονταν οι υζητήεις της Βουλής» Παπακώτας Γ., Φιλολογικά αλόνια και καφενεία της Αθήνας, Αθήνα 1991, «Καφενείον ευ φρονούντων νύχτα µέρα υζητούντων» Σουρής Γ., εφ. Ρωµηός Τι ειρωνεύεται ο Γ. Σουρής; [4.45] Μελετώ την πηγή [4.44] και περιγράφω το περιβάλλον του καφενείου. «Το δεύτερο από τα ονοµατά καφενεία ήταν των Αγωνιτών την πλατεία του Συντριβανιού, κάτω από το πίτι του Τζαβέλλα. Η ατµόφαιρα αυτό ήταν διαφορετική από την Ω- ραία Ελλάδα. Η πελατεία του είχε καθαρά ελληνικό χρώµα. Η φουτανέλλα και η νηιώτικη βράκα κυριαρχούαν. [ ] Στο καφενείο των Αγωνιτών οι υζητήεις δεν ήαν τόο πολυθόρυβες, όο την Ωραία Ελλάδα και τα άλλα αθηναϊκά καφενεία. [ ] Αν τα άλλα αθηναϊκά καφενεία εκαλλιεργείτο κατ εξοχήν η πολιτική, το καφενείο των Αγωνιτών υπήρξε το πουδαιότερο θερ- µοκήπιο της Μεγάλης Ιδέας.» Σταινόπουλος Ε., Η Αθήνα του περαµένου αιώνα ( ), Αθήνα 1963, Καφενείο η «Ωραία Ελλάς» Πίνακας του Κελλενµπέργκερ (1835) Τα τοιχεία της οπτικής πηγής [4.46] υµφωνούν µε όα αναφέρονται τη γραπτή πηγή [4.44]; Εντοπίζω τις οµοιότητες και τις διαφορές του καφενείου των Αγωνιτών ε χέη µε το καφενείο η «Ωραία Ελλάς». [4.44], [4.46], [4.47]

12 ... µαθητεία την ιτορία ΙΙ. Ο οίκος «Ο οίκος, λέγουι πάντες, είναι το βαίλειον της γυναικός και ουδείς ποτε διενοήθη να τη διαφιλονεικήη τούτο. [ ] Αλλ ο οίκος είναι λέξις περιεκτική εν η περιλαµβάνονται ύζυγοι, τέκνα, υπηρέται, έπιπλα κινητά και ακίνητα. Ερωτώµεν δε: η γυνή βαιλεύει επί του υζύγου εν τω οίκω; Όχι, αφού ο ανήρ είναι απόλυτος αρχηγός αυτού.» 4.50 "Οι νόµοι µας και τα βαίλεια της γυναικός", εφ. Εφη- µερίς των Κυριών, Το πίτι λένε όλοι είναι το βαίλειο της γυναίκας και κανείς δε κέφτηκε να φέρει αντίρρηη αυτό. Αλλά το πίτι είναι λέξη που περιλαµβάνει πολλά: υζύγους, παιδιά, υπηρέτες, έπιπλα, κινητά και ακίνητα. Ρωτάµε λοιπόν: η γυναίκα κυριαρχεί και επί του υζύγου το πίτι; Όχι, αφού ο άντρας είναι ο απόλυτος αρχηγός του. Ποια είναι η άποψη που, ύµφωνα µε την πηγή, κυριαρχεί για τις γυναίκες; Ποιο είναι το βαίλειό τους; [4.48] Πώς ανατρέπεται η άποψη αυτή; [4.48] Ατικό πίτι του «Γιατί οι γυναίκες τότε δεν ήταν εκείνο που είναι ήµερα. Ελευθερία δράεως, θελήεως, ακόµα και κέψεως δεν είχαν. Οι γυναίκες τότε ήταν υποταγµένες τον ά- ντρα. Θέληη δική τους δεν είχαν, ούτε γνώµη, ούτε κέψη ανόµοια µε τη κέψη του αντρός. Και µια φορά παντρεµένη, έπαυε να υπάρχει ως άτοµο. Κινούνταν, δρούε, µιλούε, φέρουνταν τον κόµο όπως ήθελε ο αφέντης της. [ ] Επικέψεις επιτρέπουνταν. Μα αυτές τις ανταλλαγές επικέψεων, µόνο γυναίκες τις έκαµναν. Άντρες δεν έβλεπε η γυναίκα παρά ε γεύµατα (πάνια τον καιρό εκείνον), ε χορούς (πανιότερους ακόµα), τον περίπατο ή τους δρόµους.» έλτα Π.Σ., Πρώτες Ενθυµήεις [ , γραµµένες τη δεκαετία του 1930], Αθήνα 1989, Αγροτικό πίτι τις αρχές του 20 ού αιώνα Περιγράφω τις αχολίες των γυναικών. Επιηµαίνω οµοιότητες και διαφορές. [4.50] & [4.51] Ποιο είναι το «ήµερα» και ποιο το «τότε» της Π. έλτα; [4.49] Ποια είναι, κατά την Π. έλτα, η θέη των γυναικών το τέλος του 19 ου αιώνα; [4.49] Ποιες είναι, από το 1890 έως το 1930, οι αλλαγές που εννοούνται το κείµενο της Π. έλτα; [4.49] ύ ν θ ε η Ποιοι είναι οι κύριοι παράγοντες που προδιορίζουν την καθηµερινή ζωή των Ελλήνων κατά το 19 ο αιώνα; Από ποιο χώρο αποκλείονται οι γυναίκες κατά το 19 ο αιώνα; 85

13 7. Καλλιτεχνική και πνευµατική ζωή Στο ελληνικό κράτος του 19 ου και των αρχών του 20 ου αιώνα υπάρχει έντονη καλλιτεχνική και πνευµατική κίνηη. Οι απόψεις διακινούνται µέα από εφηµερίδες και περιοδικά, φιλολογικά αλόνια, λογοτεχνικούς διαγωνιµούς και εκθέεις έργων τέχνης. Οι πνευµατικές αναζητήεις της ελληνικής κοινωνίας έχουν χέη µε το εθνικό ζήτηµα και τη διαµόρφωη της ελληνικής ταυτότητας. Προβάλλονται τη διαµάχη για τη γλώα, την εκπαίδευη, τη λογοτεχνία. Το γλωικό ζήτηµα δηµιουργεί µεγάλες εντάεις την πνευµατική ζωή της χώρας, κυρίως το τέλος του 19 ου αιώνα. Οι δηµοτικιτές υποτηρίζουν τη χρήη µιας κοινής και κατανοητής από όλους γλώας, ενώ οι αντίπαλοί τους µάχονται για µια γλώα που υγγενεύει µε την αρχαία ελληνική. Οι λογοτέχνες επηρεάζονται ηµαντικά από την ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Μετά το 1880 ηµαντική είναι η τροφή της λογοτεχνίας ε θέµατα που αντλούνται από την καθηµερινή ζωή και το λαϊκό πολιτιµό και τη χρήη της δηµοτικής γλώας. Ανάµεα τους λογοτέχνες του 19 ου αιώνα ξεχωρίζει ο ιονύιος Σολωµός, ο Κωτής Παλαµάς, ο Γεώργιος Βιζυηνός, ο Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης, η Ελιάβετ Μαρτινέγκου, η Καλλιρρόη Παρρέν. Οι τέχνες δέχονται επίης ηµαντικές ευρωπαϊκές επιδράεις. Η ζωγραφική αντλεί τα θέµατά της κυρίως από την Ελληνική Επανάταη, ενώ µετά το 1870 επικρατούν θέµατα από την καθηµερινή ζωή. Σηµαντικοί ζωγράφοι του 19 ου αιώνα είναι ο Θεόδωρος Βρυζάκης, ο Νικηφόρος Λύτρας, ο Νικόλαος Γύζης. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ 4.52 ελληνική ταυτότητα: το ύνολο των τοιχείων που αποτελούν τη φυιογνωµία του Έλληνα και της Ελληνίδας γλωικό ζήτηµα: η διαµάχη για το είδος της ελληνικής γλώας που έπρεπε να είναι η επίηµη γλώα του ελληνικού κράτους και της εκπαίδευης Η Ακαδηµία, το Πανεπιτήµιο και η Εθνική Βιβλιοθήκη, αρχιτεκτονικά έργα των αδελφών Χάνεν Ποια κτίρια εικονίζονται και πού βρίκονται; [4.52] 1836: έναρξη λειτουργίας Πανεπιτηµίου Αθηνών 1836: ίδρυη Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών 1896: αναβίωη των Ολυµπιακών Αγώνων 1850: εκδίδεται το περιοδικό «Πανδώρα» 1853: εκδίδεται η «Ιτορία του Ελληνικού Έθνους» του Κ. Παπαρρηγόπουλου 1883: εκδίδεται η εφηµερίδα «Ακρόπολις» 1865: καθιερώνεται ο «Ύµνος εις την ελευθερίαν» του. Σολωµού ως Εθνικός Ύµνος 86

14 ... µαθητεία την ιτορία Ι. Η Αρχαιολογία 4.53 Ποιες αρχαιότητες ενδιαφέρουν περιότερο τους αρχαιολόγους κατά το 19ο αιώνα; [4.53] & [4.54] Συζητώ και για άλλα µνηµεία µε τα οποία αχολείται η Αρχαιολογία. Ο «θηαυρός του Αγαµέµνονα» από τις ανακαφές του Ε. Σλήµαν τις Μυκήνες, το «Το νεούτατο ελληνικό κράτος θα δώει την πρέπουα βαρύτητα την προταία και µελέτη της αρχαίας καλλιτεχνικής κληρονοµιάς και θα ενθαρρύνει την αρχαιολογική έρευνα. Κατά την οθωνική περίοδο ιδρύθηκαν [ ] η Αρχαιολογική Υ- πηρεία (1833), η Αρχαιολογική Εταιρία (1837), η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή (1846), η πρώτη ξένη αρχαιολογική χολή την Ελλάδα. Παράλληλα, το νεούτατο Πανεπιτήµιο διδάκεται η αρχαιολογία (1837), ενώ οι διάπαρτες αρχαιότητες υγκεντρώνονται, καταγράφονται και µελετώνται τα πρώτα αυτοχέδια ελληνικά µουεία.» Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η εποχή του, Αθήνα 1996, Ποιοι αχολούνται µε τη µελέτη και την προταία των αρχαιοτήτων; [4.55] Άποψη των ανακαφών το θέατρο του ιονύου τα τέλη του 19 ου αιώνα Ποια εργαία περιγράφεται την πηγή [4.56]; Εντοπίζω το αρχαιολογικό εύρηµα και το περιγράφω. [4.56] «Εκείνη την ώρα η αξίνα έκουζε κουφά α να φώναζε: «βρήκα!». Φως φανερά πως χτύπηε το µάρµαρο. Οι καφτιάδες έγιναν για µιας κίτρινοι [ ] Άφηκαν τη δουλειά τους και τριγύριαν ό- λοι το λάκκο µε την ψυχή τα µάτια. [ ] Παιδεύτηκαν κάµποη ώρα [ ] πέταξαν χώµατα ένα ωρό. Οι άλλοι απόξω [ ] τα ζουλούαν, τα λίχνιζαν και για κάθε χαλίκι άνοιγαν υζήτηη. Τέλος κατάφεραν να ξεθάψουν ένα µαρµαρένιο άγαλµα. Φαινόταν αλήθεια θαυµατό καλλιτέχνηµα. Ήταν µια γυναίκα µεγαλόκορµη, κατουφιαµένη και φοβερή. [ ] Τα µαλλιά της φουντωτά κι ελεύθερα [ ] Το ζερβί χέρι της έλειπε. Μα τα αναήκωµα του νώµου έδειχνε πως κάτι κρατούε και ε κάποιον το πρόφερνε µε κίνηµα προταγής. Το δεξί τηριζότανε απάνου ε παθί που έλειπε η λεπίδα του». Καρκαβίτας Α., Ο αρχαιολόγος, Αθήνα χ.χ.,

15 ΙΙ. Το Θέατρο... µαθητεία την ιτορία «ύο είδη θεάτρου υπάρχουν την Αθήνα: το κοµικό και το λαϊκό. [ ] Στο Θέατρον του Λαού παίζεται η πατριωτική παντοµίµα. Τέερις δεκάρες η είοδος για να δεις την τροµερή ανατίναξη της µονής του Αρκαδίου, τις δακρύβρεχτες περιπέτειες της Παπαρούνας, ευνοούµενης του Αλή- Παά, ή Τα πουδαία ανδραγαθήµατα του Μάρκου Μπόταρη. Αυτό το τελευταίο έργο προκαλεί και τα περιότερα χειροκροτήµατα. Οι θεατές κάθονται το ύπαιθρο, ε ένα χώρο περιφραγµένο µε παλιές ανίδες. Οι ηθοποιοί παίζουν µέα ε ένα µικρό πιτάκι που µοιάζει µε όρθιο κουτί. Μια ορχήτρα εκτοξεύει εθνικές µελωδίες. [ ] Στον αντίποδα των λαϊκών θεαµάτων, το κοµικό θέατρο παχίζει υνεχώς να είναι «εξόχως παριζιάνικο». Deschamps G., Η Ελλάδα ήµερα - Οδοιπορικό 1890, Αθήνα χ.χ., , Ποια έργα παίζονται το «Θέατρο του Λαού»; [4.57] Περιγράφω το «Θέατρο του Λαού». [4.57] «Από την εποχή του Όθωνα ακόµη, τα πιο εξελιγµένα από κοινωνική άποψη τρώµατα του πληθυµού προτιµούαν το µουικό θέατρο και αυτό αφιέρωναν µε ενθουιαµό τις βραδιές τους, κάθε φορά που έφτανε την πρωτεύουα κάποιος ευρωπαϊκός θίαος όπερας ή οπερέτας.» Χατζηπανταζής Θ., «Η γένεη της Αθηναϊκής Επιθεώρηης», Η Καθη- µερινή, Αθηναϊκή Επιθεώρηη, Επτά Ηµέρες, , Ποια είδη θεάτρου αναφέρονται τις πηγές; [4.57] & [4.59] Συζητώ για το κοινό που παρακολουθεί θεατρικές παρατάεις κατά το 19 ο αιώνα. [4.57] & [4.59] Πρόγραµµα θεατρικής παράταης (1901) 4.58 Ποιες πληροφορίες αντλώ από το πρόγραµ- µα της θεατρικής παράταης; [4.58] ύ ν θ ε η Ποια είναι τα κύρια ζητήµατα που απαχολούν την πνευµατική και καλλιτεχνική ζωή κατά το 19 ο αιώνα; Ποια είναι η πνευµατική και η καλλιτεχνική ζωή κατά το 19 ο αιώνα; 88

16 Η Ελλάδα ανεξάρτητο κράτος Με τις υµφωνίες που υπογράφτηκαν το Λονδίνο ( ) ρυθµίζεται το ελληνικό ζήτηµα και ολοκληρώνεται ο Αγώνας των Ελλήνων για την ελευθερία τους. Οι ρυθµίεις δεν ικανοποιούν όµως τις προδοκίες των Ελλήνων. Το ελληνικό κράτος είναι ανεξάρτητο από την Οθωµανική Αυτοκρατορία, δεν είναι όµως και από την Αγγλία, τη Γαλλία και τη Ρωία, που εγγυήθηκαν την ανεξαρτηία του. Οι Μεγάλες υνάµεις παρεµβαίνουν µε καθοριτικό τρόπο τη διακυβέρνηη της χώρας. Στηρίζονται τις διεθνείς υµβάεις αλλά και τις ελληνικές πολιτικές δυνά- µεις. Τα ύνορά του είναι περιοριµένα και δεν περιλαµβάνουν µεγάλο µέρος των ελληνικών πληθυµών. Η ρύθµιη αυτή αφήνει εκτός εθνικών υνόρων ηµαντικές πόλεις όπου ανθεί το ελληνικό εµπόριο και η οικονοµία. Το πολίτευµά του δεν είναι δηµοκρατικό. Η βαιλική εξουία είναι την αρχή ανεξέλεγκτη. Ακόµα και µετά τη ψήφιη Συντάγµατος, ο βαιλιάς παρεµβαίνει και εµποδίζει τη λειτουργία του κοινοβουλευτικού πολιτεύµατος. Στα ζητήµατα αυτά, πρέπει να προθέουµε και όα χετίζονται µε τη υγκρότηη και την οργάνωη ενός Η Βουλή τα τέλη του 19 ου αιώνα Πίνακας του Ν. Ορλώφ (1930) Πληθυµιακή & εδαφική εξέλιξη του ελληνικού κράτους απαντώ για τη ηµαία των ιτορικών όρων: Πληθυµός Έκταη (τ.χλµ.) Αυτό είναι ε γενικές γραµµές το περιβάλλον µέα το οποίο η Ελλάδα του 19 ου αιώνα και των αρχών του 20 ού καλείται να λύει τα ζητήµατά της. Προς το τέλος του 19 ου αιώνα και τις αρχές του 20 ού η διεθνής υγκυρία αλλά και ηµαντικά βήµατα την οικονοµία, την κοινωνία, την πολιτική, επιτρέπουν την Ελλάδα να επιχειρήει την επίτευξη των τόχων που είχαν τεθεί από την εποχή της Επανάταης του Η Ελλάδα του 19 ου αιώνα αντιµετωπίζει ζητήµατα: εκδη- µοκρατιµού του πολιτεύµατος, εθνικής ολοκλήρωης, ανεξαρτηίας, οργάνωης του κράτους, οικονοµικής αναυγκρότηης, εκυγχρονιµού, κοινωνικής δικαιούνης και υπεράπιης των δικαιωµάτων του πολίτη νέου κράτους. Ενός κράτους που έχει δάνεια από την εποχή της Επανάταης, οικονοµία µε προβλήµατα, µεγάλη κοινωνική ανοµοιογένεια, κοινωνικές διακρίεις. Η επίλυη των προβληµάτων που απαχολούν την ελληνική κοινωνία και το κράτος είναι ύνθετη υπόθεη. Ο εκδηµοκρατιµός του πολιτεύµατος εξαρτάται άµεα από τις πολιτικές πεποιθήεις των Ελλήνων που έχουν µεταξύ τους διαφορετικές απόψεις αλλά και από τις Μεγάλες υνάµεις που δεπόζουν την πολιτική ζωή της χώρας. Ο αλυτρωτιµός είναι ζήτη- µα που υνδέεται µε την κατάταη τα Βαλκάνια, µε την οικονοµία του ελληνικού κράτους, µε την πολιτική των Μεγάλων υνάµεων. Ο εκυγχρονιµός του κράτους χετίζεται µε την ιδεολογία, την πολιτική, την οικονοµία. µοναρχία κοινοβουλευτιµός εθνική ολοκλήρωη εθνικό κράτος αλυτρωτιµός εξάρτηη ανατολικό ζήτηµα αγροτική µεταρρύθµιη πτώχευη νέα ατικά πρότυπα νεοκλαικιµός γλωικό ζήτηµα το 19 ο αιώνα 89

17 Η Ελλάδα τον 20ό αιώνα 5 Κατά τη διάρκεια του 20 ού αιώνα, το ελληνικό κράτος διευρύνεται, εξελίεται και εντάεται την ευρωπαϊκή οικογένεια. Στην ενότητα αυτή γνωρίζουµε τις ηµαντικές εξελίξεις, οι οποίες αφορούν την Ελλάδα του 20 ού αιώνα. Τα κεφάλαια της ενότητας: 1. Ο εκυγχρονιµός του κράτους 2. Οι Βαλκανικοί πόλεµοι 3. Ο Α' Παγκόµιος πόλεµος 4. Μικραία: εκτρατεία και κατατροφή 5. Οι τελικές ρυθµίεις: τα ύνορα και η ανταλλαγή των πληθυµών 6. Κοινωνία και κράτος το Μεοπόλεµο 7. Ο Β' Παγκόµιος πόλεµος 8. Κατοχή, Αντίταη και Εµφύλιος πόλεµος 9. Τα µεταπολεµικά χρόνια 10. Η τρατιωτική δικτατορία 11. Το κυπριακό ζήτηµα 12. Η Ευρωπαϊκή Ένωη 13. Η καθηµερινή ζωή 14. Ο αθλητιµός 15. Ο πολιτιµός 5.1 Ε Ν Ο Τ Η Τ Α Χάρτης εδαφικής ολοκλήρωης της Ελλάδας Αναφέρω την επέκταη των υνόρων του ελληνικού κράτους κατά τον 20 ό αιώνα. [5.1] Το ερώτηµα της ενότητας: Ποιες είναι οι ηµαντικές αλλαγές την Ελλάδα και την Ευρώπη τη διάρκεια του 20 ού αιώνα; Η Ελλάδα ανεξάρτητο κράτος Βαλκανικοί πόλεµοι 1913 Συνθήκη του Βουκουρετίου Α Παγκόµιος πόλεµος 1923 Συνθήκη της Λωζάννης Μικραιατική εκτρατεία Β Παγκόµιος πόλεµος 1948 Ένωη των ωδεκανήων µε την Ελλάδα τρατιωτική δικτατορία 1981 ένταξη της Ελλάδας την Ε.Ο.Κ. 90

18 1. Ο εκυγχρονιµός του κράτους Μετά το κίνηµα το Γουδί, το 1909, η Ελλάδα ακολουθεί µια νέα πορεία. Τα κύρια ζητήµατα είναι ο εκυγχρονιµός του κράτους και η οικονοµική ανάπτυξή του. Επίης επιδιώκει υµµαχίες µε µεγάλες ευρωπαϊκές δυνάµεις, µε τόχο την απελευθέρωη των εδαφών που παραµένουν αλύτρωτα. Αυτή η πορεία υνδυάζεται µε την παρουία του Ελευθέριου Βενιζέλου την πολιτική ζωή της Ελλάδας. Η κυβέρνηη Βενιζέλου χηµατίζεται µετά τη µεγάλη νίκη του κόµµατός του, των Φιλελευθέρων, τις εκλογές του Ο Ε. Βενιζέλος ξεκινά ένα πολύπλευρο έργο µε τόχο να εκυγχρονίει την Ελλάδα. Προπαθεί να τη φέρει κοντά τα πρότυπα των α- ναπτυγµένων ευρωπαϊκών κρατών. Αναδιοργανώνει το τρατό και τον εκπαιδεύει µε τους πιο ύγχρονους τρόπους. Αναθεωρεί το Σύνταγµα. Με το νέο Σύνταγµα, του 1911, η κυβέρνηη Βενιζέλου επιχειρεί αλλαγές και µεταρρυθµίεις, οι οποίες βάζουν τις βάεις για ένα κράτος πιο δίκαιο απέναντι τον πολίτη. Ψηφίζονται νόµοι, οι οποίοι ενιχύουν τη δικαιούνη, κατοχυρώνουν τις ατοµικές ε- λευθερίες, βελτιώνουν τα οικονοµικά του κράτους και επιδιώκουν τον εκυγχρονιµό της διοίκηης. Το ενδιαφέρον για την παιδεία οδηγεί την εκπαιδευτική µεταρρύθµιη του Για πρώτη φορά δηµιουργείται εργατική νοµοθεία. Ρυθµίζονται ζητήµατα, όπως η ίδρυη ωµατείων και υνεταιριµών, η καθιέρωη αργιών, το ωράριο εργαίας. Την ίδια εποχή υπάρχουν οβαρά αγροτικά προβλήµατα όπως η εκµετάλλευη των κολίγων τη Θεαλία - και παίρνονται αποφάεις για να λυθούν. Πολλές όµως από τις αποφάεις αυτές µένουν ανεφάρµοτες. ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ εκυγχρονιµός: οι µεταρρυθµίεις για να γίνει το κράτος ύγχρονο ατοµικές ελευθερίες: τα δικαιώµατα του ανθρώπου εκπαιδευτική µεταρρύθ- µιη: το ύνολο των νόµων και των ενεργειών για τον εκυγχρονιµό της εκπαίδευης ωµατεία: ύλλογοι επαγγελµατιών και εργαζοµένων για την αντιµετώπιη εργαιακών προβληµάτων και την υποτήριξη των µελών τους υνεταιριµοί: αγροτικοί ύλλογοι για τη διαχείριη της γεωργικής παραγωγής και την υποτήριξη των µελών τους Ελευθέριος Βενιζέλος ( ) Πίνακας του Γ. Γουναρόπουλου Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ-Τοίτα, Μέτοβο 5.2 Ποιος είναι ο ρόλος του E. Βενιζέλου την προπάθεια εκυγχρονιµού του ελληνικού κράτους; [5.2] 1910 νίκη των Φιλελευθέρων τις εκλογές ο Ε. Βενιζέλος Πρωθυπουργός της Ελλάδας 1911 ψήφιη νέου Συντάγµατος 1912 νέα νίκη των Φιλελευθέρων τις εκλογές 91

19 Ι. Εργατική νοµοθεία... µαθητεία την ιτορία Εργατικοί νόµοι 5.3 Νόµος για την καθιέρωη της αργίας της Κυριακής 1909 Νόµος για την υγιεινή, την αφάλεια των εργατών και τις ώρες 1911 εργαίας Νόµος για την εργαία των γυναικών και των ανηλίκων 1912 Νόµος για τη λειτουργία εργατικών ωµατείων 1914 Πηγή: Λιάκος Α., Εργαία και πολιτική την Ελλάδα του µεοπολέµου, Αθήνα 1993 Ποια θέµατα ρυθµίζουν οι εργατικοί νόµοι της περιόδου; [5.3] «Η πρώτη εργατική νοµοθεία µετά το κίνηµα του 1909 καθιέρωνε την αργία της Κυριακής [ ] και οριµένων εορτών. Η νοµοθεία αυτή [ ] αφορούε µόνον οριµένες βιοµηχανίες. [ ] Η εβδο- µαδιαία αργία έγινε υποχρεωτική τις πόλεις της Αθήνας, του Πειραιά, του Βόλου, της Σύρας και της Πάτρας, που ήταν και τα ηµαντικότερα βιο- µηχανικά κέντρα, και υποχρεωτική επίης για τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω των 16 ετών.» Λεονταρίτης Γ., «Το ελληνικό εργατικό κίνηµα και το ατικό κράτος », Μελετήµατα γύρω από τον Βενιζέλο και την εποχή του, Φιλιππότης, Αθήνα 1980, Σε ποιον από τους εργατικούς νόµους α- ναφέρεται η πηγή; [5.3] & [5.4] Παρατηρώ την πηγή και υζητώ για το εργατικό προωπικό. [5.5] 5.5 Υφαντουργικό εργατήρι, τις αρχές του 20ού αιώνα Απόπαµα από την Έκθεη Επιθεωρητή Εργαίας προς τον υπουργό Εθνικής Οικονοµίας ( ): Ποιοι εργατικοί νόµοι δεν εφαρµόζονται, ύµφωνα µε την πηγή; [5.6] & [5.3] & [5.4] «Εις αµφοτέρας* τας πόλεις (Πάτρα, Κέρκυρα) οι εργατικοί νό- µοι είναι χεδόν άγνωτοι και η εφαρµογή αυτών εις πολλά εργοτάια, µήτε ήρχιεν, µήτε δύναται** να υπάρξει ελπίς ότι θα αρχίη [ ] η δεκάωρος εργαία δια τας γυναίκας και τους ανηλίκους εις ελάχιτα εργοτάια είχεν εφαρµοθή [ ] Κυριακή αργία δεν τηρείται εις πολλά των εργοταίων [ ] Αι προφυλάξεις δια την υγείαν των εργαζοµένων ουδόλως*** λαµβάνονται υπ όψει.» * και τις δύο ** µπορεί *** καθόλου

20 ΙΙ. Το αγροτικό ζήτηµα... µαθητεία την ιτορία Κολίγοι ε τιφλίκι της Θεαλίας, τις αρχές του 20 ού αιώνα Μαρτυρία του A. Οικονόµου, γεννηµένου το 1900, από το χωριό Ρίζωµα Τρικάλων: «Στο χωριό µας το Ρίζωµα ήταν αφέντης ο Μουούρος. Αυτός, όπως όλοι οι τιφλικάδες δηλαδή, µας έδινε τα χωράφια να τα δουλεύουµε και του δίναµε το ένα τρίτο από τον καρπό. ικά µας χωράφια δεν είχαµε. Το πίτι άπου µέναµε ήταν δικό του. Τι πίτι δηλαδή, χάλια. Κοιµόµαταν δέκα νοµάτοι* ε µια κάµαρα. Χάµω τρώναµε ψάθες. [ ] Τρώγαµε ταυροπόδι την τάβλα**. Για φωτιµό ανάβαµε δαδιά, κοντά είχαµε και γκαζοκάντηλα. Το αφεντικό δεν έµενε εδώ. Είχε τους χαβαλέδες*** να κάνουν κουµάντο.» * άτοµα ** χαµηλό τραπέζι *** επιτάτες 5.9 Περιγράφω τη ζωή των κολίγων, τις αρχές του 20 ού αιώνα, τη Θεαλία. [ ] Θεαλός τιφλικάς µε την οικογένειά του και τους έµπιτους επιτάτες του, µπροτά από το πίτι του και τις καλύβες των κολίγων. Στο γαϊδουράκι ένας κολίγος. (1903) Ποια είναι τα προβλήµατα των κολίγων; [ ] Απόπαµα από υνέντευξη κολίγου την εφηµερίδα Ακρόπολις ( ): «Το πίτι είναι του αφεντικού. Ηµείς κουβαλούµε τα υλικά, ηµείς τρέφαµε τους µατόρους, αλλά το πίτι είναι του αφεντικού. ικός µας είναι µόνον ο ουρανός. Από τη γη δεν έχουµε τίποτα. Εκεί µέα είµεθα τοιβαγµένοι, ανάκατα ηµείς, τα ζώα µας, τα άχυρά µας. Σπίτι, ταύλος, αχυρώνας είναι το αυτό.» 5.10 ύ ν θ ε η Ποια µέτρα λαµβάνονται για τον εκυγχρονιµό του κράτους; Ποιες είναι οι υνθήκες ζωής των αγροτών και των εργατών τις αρχές του 20 ού αιώνα; 93