ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Π.Μ.Σ.«Πολιτικές, οικονομικές και διεθνείς σχέσεις στη Μεσόγειο» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Π.Μ.Σ.«Πολιτικές, οικονομικές και διεθνείς σχέσεις στη Μεσόγειο» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Το Διεθνές Δικαστήριο Δικαίου της Θάλασσας. Η θέση του στο σύστημα της ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών του θαλάσσιου χώρου. Επιβλέπων καθηγητής: Ι. Σεϊμένης Κολιλέκα Ιωάννα (ΑΜ: 433Μ/ ) ΙΟΥΝΙΟΣ

2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΜΣ «Πολιτικές, οικονομικές και διεθνείς σχέσεις στη Μεσόγειο» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Το Διεθνές Δικαστήριο Δικαίου της Θάλασσας. Η θέση του στο σύστημα της ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών του θαλάσσιου χώρου. Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή Ιωάννης Σεϊμένης, Καθηγητής Χρήστος Σατλάνης, Επίκουρος Καθηγητής Εμμανουήλ Γούναρης, Διδάσκων Κολιλέκα Ιωάννα (ΑΜ: 433Μ/ ) ΙΟΥΝΙΟΣ

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι : Η ΕΙΡΗΝΙΚΗ ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ Ι.1. Η υποχρέωση της ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών... 9 Ι.2. Έννοια και διακρίσεις των διεθνών διαφορών Ι.2.1 Η έννοια της διεθνούς διαφοράς.. 11 Ι.2.2 Οι διακρίσεις των διεθνών διαφορών Ι.3. Συστήματα ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών. 13 Ι.3.1. Το οικουμενικό σύστημα του Χαρτ ΗΕ για την ειρηνική επίλυση των διαφορών. 13 Ι Γενικά χαρακτηριστικά 13 Ι Οι μέθοδοι ειρηνικής επίλυσης των διαφορών.. 13 Ι Η διάκριση των μεθόδων ειρηνικής επίλυσης 14 Ι.3.2. Περιφερειακά συστήματα ειρηνικής επίλυσης διεθνών διαφορών 16 Ι.3.3. Ειδικά συστήματα ειρηνικής επίλυσης διεθνών διαφορών. 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ : ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ ΙΙ.1. Γενικά χαρακτηριστικά του θαλάσσιου χώρου 18 ΙΙ.2 Η θάλασσα από την άποψη του διεθνούς δικαίου 18 II.3 H εξέλιξη των νομικών ρυθμίσεων στο θαλάσσιο χώρο...20 ΙΙ.3.1. Ιστορική αναδρομή 20 ΙΙ.3.2. Η Πρώτη και η Δεύτερη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας..21 ΙΙ.3.3. Η Τρίτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας ( ) 22 3

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ : ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΙΡΗΝΙΚΗΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΙΙΙ. 1 Γενικά χαρακτηριστικά 24 ΙΙΙ.1.1. Μορφολογία του συστήματος 24 ΙΙΙ.1.2. Οι βασικές κατευθύνσεις του συστήματος. 25 ΙΙΙ.2. Γενικές αρχές του συστήματος 26 ΙΙΙ.2.1. Κοινοί κανόνες σχετικά με την ειρηνική επίλυση των διαφορών 26 ΙΙΙ.2.2. Κοινοί κανόνες σχετικά με τη δικαιοδοτική μέθοδο επίλυσης των διαφορών. 27 ΙΙΙ Προδικαστικές ενστάσεις αρμοδιότητας..27 ΙΙΙ Προσωρινά μέτρα 27 ΙΙΙ Εμπειρογνώμονες..28 ΙΙΙ Εφαρμοστέο δίκαιο...28 ΙΙΙ Εξάντληση εσωτερικών ενδίκων μέσων...29 ΙΙΙ Τελεσιδικία και δεσμευτικότητα των αποφάσεων 29 ΙΙΙ.3. Τυπολογία των διαφορών και οι προβλέψεις της Σύμβασης..30 ΙΙΙ.3.1. Διαφορές γενικού χαρακτήρα..30 ΙΙΙ Λειτουργικό πεδίο 30 ΙΙΙ Οι περιορισμοί στην εφαρμογή του κανόνα για υποχρεωτικό δικαιοδοτικό διακανονισμό των διαφορών ΙΙΙ Προαιρετικές εξαιρέσεις από την εφαρμογή του κανόνα για υποχρεωτικό δικαιοδοτικό διακανονισμό 32 ΙΙΙ Όργανα δικαιοδοτικού διακανονισμού 32 ΙΙΙ.3.2. Διαφορές που αφορούν την Περιοχή του Θαλάσσιου Βυθού 33 ΙΙΙ Κύριες κατηγορίες διαφορών. 33 ΙΙΙ Λειτουργικό πεδίο 34 ΙΙΙ Όργανα δικαιοδοτικού διακανονισμού.. 35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV : ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ IV.1.Το Διεθνές Δικαστήριο Δικαίου της Θάλασσας ως όργανο γενικής δικαιοδοσίας στο νέο δίκαιο της θάλασσας 37 ΙV.1.2. Οι κανόνες που διέπουν τη λειτουργία του Δικαστηρίου 37 ΙV.1.3. Η οργάνωση του Δικαστηρίου 37 4

5 ΙV Η εκλογή των δικαστών 37 ΙV Τμήματα 38 ΙV.1.4. Αρμοδιότητα του δικαστηρίου 39 ΙV Αρμοδιότητα ως προς τα αντικείμενα...39 ΙV Αρμοδιότητα ως προς τα πρόσωπα...40 ΙV.1.5. Διαδικασία 40 ΙV Γενικοί κανόνες...40 ΙV Ερημοδικία 41 ΙV Προσωρινά μέτρα 41 ΙV Παρέμβαση. 42 ΙV.2. Το Τμήμα Θαλάσσιου Βυθού του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαίου της Θάλασσας.. 43 ΙV.2.1. Οι κανόνες που διέπουν τη λειτουργία του Τμήματος. 43 ΙV.2.2. Σύνθεση και οργάνωση του Τμήματος. 43 ΙV.2.3. Αρμοδιότητα του Τμήματος Θαλάσσιου Βυθού.. 44 ΙV Αρμοδιότητα ως προς τα αντικείμενα.. 44 ΙV Αρμοδιότητα ως προς τα πρόσωπα. 45 ΙV.2.4. Εφαρμοστέο δίκαιο.46 ΙV.2.5. Συμμετοχή τρίτων στη δίκη.. 47 ΙV.2.6. Αναγκαστική εκτέλεση των αποφάσεων του Τμήματος Θαλάσσιου Βυθού. 47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ V: Η ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ V.1. Οι υποθέσεις που εκδικάσθηκαν.. 48 V. 2. Οι υποθέσεις που εκκρεμούν προς εκδίκαση.50 V.3. Περιεχόμενο και αξιολόγηση των Προσφυγών Αιτήσεων 50 V.3.1. Αντικείμενο των Προσφυγών Αιτήσεων...50 V.3.2. Η εξέταση των Προσφυγών 52 V Αρμοδιότητα...52 V Το παραδεκτό και το νόμω βάσιμο των Προσφυγών 54 V Οι αποφάσεις..55 V.4. Τα πραγματικά περιστατικά μερικών σημαντικών υποθέσεων 57 V.4.1.Υπόθεση M/V Saiga, Νο 1, Άγ. Βικέντιος και Γρεναδίνες κατά Γουινέας, V.4.2. Υπόθεση M/V Saiga, Νο 2, Άγ. Βικέντιος και Γρεναδίνες κατά Γουινέας,

6 V.4.3.Υπόθεση σχετικά με την προστασία και αειφόρο εκμετάλλευση του ξιφία στον Ν.Α. Ειρηνικό Ωκεανό,, Νο 7, Χιλή Ευρωπαϊκή Κοινότητα, V.4.4. Υπόθεση MOX Plant, Νο 10, Ιρλανδία - Ενωμένο Βασίλειο, ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.67 ΠΙΝΑΚΕΣ 70 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..76 6

7 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΟΖ Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη ΔΔ Διεθνές Δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών ΔΔΔΔ Διεθνές Δικαστήριο Διεθνούς Δικαιοσύνης ΔΔΔΘ Διεθνές Δικαστήριο Δικαίου της Θάλασσας ΔΕΚ Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ΕυρΣΔΑ Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΗΕ Ηνωμένα Έθνη Καν Κανονισμός (διαδικασίας) Κατ Καταστατικό (δικαστηρίου) ΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ΣΔΘ Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 ΧαρτΗΕ Χάρτης Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών 7

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αν και οι περισσότερες διεθνείς διαφορές επιλύονται με πολιτικά μέσα, κυρίως με διμερείς διαπραγματεύσεις και διαβουλεύσεις, τα διεθνή δικαστικά και διαιτητικά όργανα είναι απαραίτητα, ως σημαντικά μέσα της επίλυσης των διαφορών. Το Διεθνές Δικαστήριο Δικαίου της Θάλασσας, η ίδρυση του οποίου προβλέφθηκε από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982,άρχισε να λειτουργεί την 1 η Οκτωβρίου Το νέο αυτό διεθνές δικαστικό σώμα είναι ένας μόνο από τους πολλούς δικαιοδοτικούς μηχανισμούς διευθέτησης διεθνών διαφορών σχετικών με το διεθνές δίκαιο της θάλασσας που η νέα Σύμβαση προβλέπει, προστέθηκε δε σε έναν ήδη μεγάλο αριθμό αντίστοιχων διεθνών fora ειρηνικής επίλυσης διεθνών διαφορών. Από το 1999, που εξέδωσε την πρώτη Απόφασή του, μέχρι σήμερα, το ΔΔΔΘ έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στην κατεύθυνση της εδραίωσης της ιδιαίτερης θέσης του στον τομέα της επίλυσης διαφορών αναφορικά με την ερμηνεία και εφαρμογή της ΣΔΘ. Στην παρούσα εργασία επιχειρείται μία προσέγγιση της συμβολής του ΔΔΔΘ στην ειρηνική επίλυση των διεθνών διαφορών στο θαλάσσιο χώρο. Η έρευνα βασίστηκε κυρίως στις Αποφάσεις του ΔΔΔΘ, στα Δελτία Τύπου της Γραμματείας και στις Δηλώσεις των προέδρων του ΔΔΔΘ, στις εκάστοτε Συνόδους της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, στο Καταστατικό και τους Κανόνες του ΔΔΔΘ, στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, καθώς και στη σχετική παρουσίαση της νομολογίας σε διεθνή περιοδικά. Στην αρχή γίνεται μια σύντομη αναφορά στα συστήματα ειρηνικής επίλυσης διεθνών διαφορών και επιχειρείται μία εννοιολογική προσέγγιση της διεθνούς διαφοράς. Ακολουθεί μια σύντομη αλλά συνολική παρουσίαση του νομικού καθεστώτος του θαλάσσιου χώρου και αναλύεται το σύστημα επίλυσης διαφορών της Σύμβασης για το δίκαιο της Θάλασσας του Στη συνέχεια εξετάζεται η λειτουργία του ΔΔΔΘ και μέσα από μια αξιολόγηση των προσφυγών που έχει εκδικάσει και μια παρουσίαση των πραγματικών περιστατικών σημαντικών υποθέσεων, που έχουν εισαχθεί για εκδίκαση ενώπιόν του, γίνεται προσπάθεια να διαπιστωθούν οι δυνατότητες του νέου αυτού διεθνούς δικαιοδοτικού οργάνου στην ειρηνική επίλυση των διεθνών διαφορών στο θαλάσσιο χώρο. 8

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι : Η ΕΙΡΗΝΙΚΗ ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ Ι.1. Η υποχρέωση της ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών Το διεθνές δίκαιο επιβάλλει στα κράτη να επιλύουν τις διαφορές τους με ειρηνικά μέσα. Η υποχρέωση αυτή έχει διαπιστωθεί ήδη από τον 18 ο αιώνα ως έκφραση του φυσικού δικαίου 1. Η συγκεκριμενοποίησή της, όμως, με κανόνα του θετικού δικαίου πραγματοποιήθηκε στη σύγχρονη εποχή και ειδικότερα στο πλαίσιο της οικουμενικά οργανωμένης διεθνούς κοινωνίας. Ο βασικός κανόνας που θεσπίζει την υποχρέωση για ειρηνικό διακανονισμό των διεθνών διαφορών περιέχεται στο άρθρο 2 παρ. 3 ΧαρτΗΕ 2, σύμφωνα με το οποίο «Όλα τα Μέλη οφείλουν να διακανονίζουν τις διεθνείς τους διαφορές με ειρηνικά μέσα, με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην τίθενται σε κίνδυνο η διεθνής ειρήνη,ασφάλεια και δικαιοσύνη». Η διάταξη αυτή του ΧαρτΗΕ αναφερόταν βέβαια στα «Μέλη» μόνον του ΟΗΕ, αλλά το 1970, με την «Διακήρυξη για τις αρχές του διεθνούς δικαίου που αφορούν τις φιλικές σχέσεις και τη συνεργασία μεταξύ των κρατών σύμφωνα με το Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών», που υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Η.Ε., θεωρήθηκε ότι συνιστά κανόνα του διεθνούς εθιμικού δικαίου δεσμευτικό για όλα τα κράτη. Πραγματικά, η παραπάνω Διακήρυξη προβλέπει ότι «Κάθε κράτος οφείλει να διακανονίζει τις διεθνείς του διαφορές με άλλα κράτη με ειρηνικά μέσα, με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην τίθενται σε κίνδυνο η διεθνής ειρήνη, ασφάλεια και δικαιοσύνη». Τέλος, η ίδια υποχρέωση επαναβεβαιώθηκε με τη Διακήρυξη της Μανίλα (1982) 3, έτσι ώστε σήμερα να μην αμφισβητείται πια από κανένα κράτος. Η υποχρέωση της ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών δεν συνεπάγεται και ταυτόχρονη υποχρέωση των κρατών να διευθετήσουν οπωσδήποτε τη μεταξύ τους διένεξη. Μία διαφορά, έστω κι αν είναι παρατεταμένη και διαρκής, δεν αποτελεί ως τέτοια παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Ωστόσο, τα κράτη έχουν υποχρέωση να μη θέσουν εξαιτίας της διαφοράς τους σε κίνδυνο τη διεθνή ειρήνη, ασφάλεια και δικαιοσύνη, αποτέλεσμα που τεκμαίρεται, αν σημειωθεί προσφυγή σε βία. Έτσι η υποχρέωση του ειρηνικού διακανονισμού των διαφορών αποτελεί λογικό επακόλουθο της απαγόρευσης 1 Κρατερός Ιωάννου, Η Οργάνωση της Διεθνούς Κοινωνίας - Πανεπιστημιακές παραδόσεις (Αθήνα: Αντ. Ν. Σάκκουλας),σ. 65 επ Resolution of the General Assembly 37/10 (1982), Article 5 of the Annex, 9

10 χρήσης βίας, που θεσπίζεται από τον ΧαρτΗΕ 4,κανόνα απόλυτου χαρακτήρα στη διεθνή δικαιοταξία. Στο σύγχρονο διεθνές δίκαιο ο κανόνας που επιβάλλει την ειρηνική επίλυση των διεθνών διαφορών συμπληρώνεται από ένα πλαίσιο άλλων κανόνων, οι οποίοι καθορίζουν τις διαδικασίες για την επίτευξη ενός τέτοιου στόχου. Οι διαδικασίες αυτές στην εποχή μας είναι συνήθως θεσμοποιημένες και οργανικές, εντάσσονται δηλαδή μέσα στο πλαίσιο ενός οργανωμένου διεθνούς συνόλου και κινούνται από συγκεκριμένα όργανα. Τούτο βέβαια δεν αποκλείει την ύπαρξη μη οργανικών διεθνών διαδικασιών ειρηνικού διακανονισμού, ιδίως σε διμερή βάση μεταξύ Κρατών και για ειδικές κατηγορίες διαφορών. Οι θεσμοποιημένες διαδικασίες εφαρμογής του ειρηνικού διακανονισμού των διεθνών διαφορών είναι είτε οικουμενικές, είτε περιφερειακές. Οι οικουμενικές ρυθμίσεις αποτελούν τμήμα της θεσμικής οργάνωσης του ΟΗΕ και των Ειδικευμένων Οργανώσεων που συνδέονται μ αυτόν. Αντίστοιχα, τα περιφερειακά συστήματα ειρηνικής επίλυσης των διαφορών, προβλέπονται από τις ποικίλες περιφερειακές διεθνείς οργανώσεις και διευθετήσεις. Από μια άλλη άποψη, οι παραπάνω διαδικασίες διακρίνονται σε γενικές, που αφορούν δηλαδή όλες τις κατηγορίες των διεθνών διαφορών και σε ειδικές, που αναφέρονται σε διαφορές ορισμένης μορφής, όπως π.χ. οι διεθνείς διαφορές οι σχετικές με το δίκαιο της θάλασσας. Οι ισχύουσες θεσμικές μορφές ειρηνικού διακανονισμού αποτελούν εξέλιξη παλαιότερων προσπαθειών που καταβλήθηκαν από τη διεθνή κοινωνία σε διάφορες φάσεις της οργάνωσής της 5. Ωστόσο, οι κρίσιμες ιστορικές στιγμές των προσπαθειών αυτών είναι συνδεδεμένες με την εξέλιξη της διεθνούς δικαιοσύνης. Πραγματικά, οι μεγάλες θεσμικές ώρες του ειρηνικού διακανονισμού των διαφορών, όπως οι Συνδιασκέψεις της Χάγης του 1899 και 1907, οι Συνθήκες Ειρήνης του 1919 με την ίδρυση της ΚτΕ και η Γενική Πράξη της Γενεύης του 1928 αποτελούν ταυτόχρονα και τους χιλιομετρικούς λίθους της πορείας για τη θεσμοποίηση της διεθνούς δικαιοσύνης. Αρκεί εδώ να σημειωθεί, ότι το πλέγμα της ρυθμίσεως για τον ειρηνικό διακανονισμό των διεθνών διαφορών, που ίσχυσε μέχρι το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, αναδιαρθρώθηκε το έτος 1945 κατά την ίδρυση του ΟΗΕ. Με τον ΧαρτΗΕ συστηματοποιήθηκε μία θεσμική διαδικασία στον τομέα αυτό, σε βαθμό μεγαλύτερο απ ότι συνέβαινε μέχρι τότε και ο νέος παγκόσμιος οργανισμός ανέλαβε σημαντικό παρεμβατικό ρόλο στις διεθνείς διενέξεις. 4 Άρθρο 2 παρ. 4 ΧαρτΗΕ. 5 J.Collier -V. Lowe, The Settlement of Disputes in International Law (New York: Oxford University Press, 1999), σ. 1 επ. 10

11 Ι.2. Έννοια και διακρίσεις των διεθνών διαφορών Ι.2.1 Η έννοια της διεθνούς διαφοράς Μία διεθνής διαφορά υφίσταται όταν ένα κράτος αξιώνει όπως ένα άλλο κράτος να συμπεριφερθεί κατά ορισμένο τρόπο και το τελευταίο αποκρούει την αξίωση του πρώτου. 6 Εξάλλου, το ΔΔΔΔ στην απόφαση Μαυρομμάτη (1924) έκρινε ότι ως διεθνής διαφορά νοείται η διαφωνία για ένα νομικό ή πραγματικό ζήτημα, η αντίθεση, η διάσταση νομικών θέσεων ή συμφερόντων μεταξύ δύο κρατών. Ωστόσο, κάθε διάσταση απόψεων μεταξύ δύο Κρατών δεν συνεπάγεται απαραίτητα τη γένεση μιας διαφοράς. Ούτε η διατύπωση μιας αξιώσεως έχει αναγκαστικά το αποτέλεσμα αυτό, έστω κι αν υπάρχει άρνηση της άλλης πλευράς να την ικανοποιήσει.. Για την ύπαρξη διαφοράς απαιτείται επιπρόσθετα και ένα άλλο υποκειμενικό στοιχείο. Πρέπει δηλαδή, από ένα τουλάχιστο μέρος, να θεωρείται η διάσταση ή η διαφωνία ως τέτοιας σημασίας, που να δημιουργεί κατάσταση διενέξεως μεταξύ των ενδιαφερομένων Κρατών. 7 Πραγματικά, με δεδομένη τη δυναμική της σύγχρονης διεθνούς κοινωνίας, μία τυπολογία της διεθνούς διαφοράς που θα αγνοούσε το υποκειμενικό στοιχείο θα έτεινε να περιλάβει στην έννοια αυτή το μεγαλύτερο μέρος των διεθνών σχέσεων. Καθημερινά, σε ποικίλα διεθνή βήματα, ζεύγη Πολιτειών και ομάδων Πολιτειών είτε διαφωνούν για νομικές θέσεις ή συμφέροντα είτε αξιώνουν από τα άλλα κράτη συμπεριφορά που ποτέ δεν ακολουθείται. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι διεθνείς σχέσεις είναι ένα άθροισμα διαφορών. Από το σύνολο αυτών των διχογνωμιών ένα μικρό μόνο μέρος μπορεί να υπαχθεί στην κατηγορία των διαφορών, στο μέτρο που η αντιμετώπισή τους από τα ενδιαφερόμενα Κράτη διαφοροποιείται από τις υπόλοιπες σε ένταση, σημασία και αξιολόγηση. Εκτός από τα παραπάνω στοιχεία, προκειμένου η διεθνής διαφορά να επιδέχεται δικαιοδοτικό διακανονισμό, πρέπει να συντρέχουν και οι εξής προϋποθέσεις : α) Η διένεξη μεταξύ των ενδιαφερομένων Κρατών να εκτείνεται πέρα από την αμφισβήτηση για το αν υπάρχει ή όχι διαφορά δεκτική δικαιοδοτικού διακανονισμού και β) Η διένεξη πρέπει να υφίσταται κατά το χρόνο που το δικαιοδοτικό όργανο κρίνει την υπόθεση. Ι.2.2 Οι διακρίσεις των διεθνών διαφορών 6 Μ.Evans, International Law (New York: Oxford University Press, 2006), σ.553 επ. 7 Κ. Ιωάννου Στ. Περράκης, Εισαγωγή στη Διεθνή Δικαιοσύνη. Γενική θεωρία και θεσμικές εφαρμογές (Αθήνα Κομοτηνή: Αντ. Ν. Σάκκουλας, 2009), σ. 49 επ. 11

12 Οι διεθνείς διαφορές δεν είναι λογικά αδιαίρετες. Η θεωρία του διεθνούς δικαίου, με την ανάπτυξη της διαιτησίας στις αρχές του 20 ου αιώνα, έθεσε το ερώτημα κατά πόσο ο δικαιοδοτικός διακανονισμός προσήκει σε κάθε είδους διεθνή διαφορά ή μήπως, αντίθετα, υπάρχουν διαφορές που από τη φύση τους επιδέχονται μόνον πολιτικές λύσεις. Ο προβληματισμός αυτός εκφράσθηκε με τη διάκριση των διεθνών διαφορών σε νομικές από τη μία μεριά και σε πολιτικές από την άλλη, η οποία αρχικά ενσωματώθηκε στο άρθρο 13 του Συμφώνου της ΚτΕ. Σήμερα η παραπάνω διάκριση αποτελεί μέρος του θετικού δικαίου και έχει προβλεφθεί σε μία σειρά από διεθνή κείμενα, όπως : α) το άρθρο 36 παρ. 2 ΧαρτΗΕ, σύμφωνα με το οποίο το Συμβούλιο Ασφαλείας πρέπει να λαμβάνει υπόψη του ότι οι νομικές διαφορές πρέπει κατά κανόνα να παραπέμπονται για επίλυση στο ΔΔ, β) το άρθρο 36 παρ. 2 ΚατΔΔ, που ορίζει ότι τα Κράτη μπορούν να αναγνωρίσουν τη δικαιοδοσία του ΔΔ «επί πασών των νομικών διαφορών», γ) το άρθρο 65 παρ. 1 ΚατΔΔ, σύμφωνα με το οποίο το ΔΔ μπορεί να γνωμοδοτεί «επί παντός νομικού ζητήματος» και τέλος δ) το άρθρο 1 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως περί ειρηνικού διακανονισμού των διαφορών, που προβλέπει ότι τα συμβαλλόμενα μέρη υποχρεούνται να υποβάλλουν τις διεθνείς νομικές τους διαφορές στο ΔΔ. Δύο από τα παραπάνω βασικά κείμενα του θετικού δικαίου, το άρθρο 36 παρ. 2 ΚατΔΔ και το άρθρο 1 της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως ειρηνικού διακανονισμού των διαφορών παρέχουν μία αρκετά ικανοποιητική εικόνα της μεγαλύτερης κατηγορίας των νομικών διαφορών. Σύμφωνα με τις διατάξεις αυτές, οι διαφορές που επιδέχονται δικαιοδοτική επίλυση( δηλαδή, είναι νομικές) είναι εκείνες που αφορούν : α) την ερμηνεία μίας διεθνούς συνθήκης, β) οποιοδήποτε ζήτημα του διεθνούς δικαίου, γ) την ύπαρξη οποιουδήποτε γεγονότος, το οποίο, αν βεβαιωθεί, θα αποτελεί παραβίαση διεθνούς υποχρεώσεως και δ) τη φύση ή έκταση της αποζημιώσεως για την παραβίαση μιας διεθνούς υποχρεώσεως. Οι άμεσες δικονομικές συνέπειες της διακρίσεως των διεθνών διαφορών σε νομικές και πολιτικές είναι : α) Κατά κανόνα, μόνον νομικές διαφορές υπάγονται σε δικαιοδοτική διαδικασία επιλύσεως 8 και β) Στις περιπτώσεις που από μία διεθνή πράξη προβλέπεται η δικαιοδοτική μεταχείριση μόνο για τις νομικές διαφορές 9, τότε ο νομικός χαρακτήρας της 8 Ωστόσο, είναι ενδεχόμενο μία νομική διαφορά να επιλυθεί με διπλωματικές μεθόδους, όπως και μία πολιτική διαφορά να υπαχθεί σε δικαιοδοτικό όργανο, π.χ. τόσο η Γενική Πράξη της Γενεύης όσο και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση περί ειρηνικού διακανονισμού των διαφορών προβλέπουν υπαγωγή των πολιτικών διαφορών πρώτα σε συνδιαλλαγή ( διπλωματική μέθοδος) και στη συνέχεια, αν αποτύχει η η διπλωματική μέθοδος, σε διαιτησία ( δικαιοδοτική μέθοδος). 9 Όπως π.χ. στο ΚατΔΔ 12

13 διαφοράς αποτελεί προϋπόθεση του παραδεκτού της προσφυγής που θα ασκηθεί ενώπιον του σχετικού οργάνου. Ι.3. Συστήματα ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών Ι.3.1. Το οικουμενικό σύστημα του Χαρτ ΗΕ για την ειρηνική επίλυση των διαφορών Ι Γενικά χαρακτηριστικά Ο ΟΗΕ διαθέτει μια ευρύτατη αρμοδιότητα για τη διαχείριση διεθνών κρίσεων τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και σ επίπεδο διακανονισμού. Προς τούτο αναπτύσσει, ιδίως μετά το 1990, προληπτική διπλωματία για την αντιμετώπιση συγκρούσεων, διεθνούς ή εσωτερικού χαρακτήρα. Από την άλλη μεριά κινητοποιεί μηχανισμούς διακανονισμού των διαφορών. Ο ΧαρτΗΕ αναθέτει τον ειρηνικό διακανονισμό των διεθνών διαφορών σε όργανα του ΟΗΕ και συγκεκριμένα στο Συμβούλιο Ασφαλείας, στη Γενική Συνέλευση, στο Γενικό Γραμματέα καθώς και στο ΔΔ, ως το κύριο δικαστικό όργανο του ΟΗΕ. Προκειμένου να κατανείμει την αρμοδιότητα των παραπάνω οργάνων σχετικά με τον ειρηνικό διακανονισμό, ο ΧαρτΗΕ προβαίνει σε ορισμένες διακρίσεις των διαφορών. Κατ αρχάς διακρίνει τις διαφορές που μπορούν να εκδηλωθούν μεταξύ κρατών : α) σε διεθνείς διαφορές, για τις οποίες είναι αρμόδιος ο ΟΗΕ και υφίσταται υποχρέωση επίλυσής τους με ειρηνικά μέσα 10 και β) σε διαφορές που αναφέρονται σε ζητήματα, τα οποία ανήκουν ουσιαστικά στην εσωτερική αρμοδιότητα ενός κράτους. Για τέτοιες διαφορές δεν υπάρχει υποχρέωση να αχθούν προς διακανονισμό στα όργανα του ΟΗΕ, τα οποία άλλωστε καθίστανται αναρμόδια. 11 Ακολούθως, διακρίνει τις διεθνείς διαφορές σε εκείνες που η συνέχισή τους είναι δυνατό να θέσει σε κίνδυνο τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια 12 και στις υπόλοιπεςδηλαδή σε εκείνες που δεν είναι ενδεχόμενο να προκαλέσουν τέτοιες συνέπειες. Το σύστημα των ΗΕ αναφέρεται μόνον στην πρώτη από τις παραπάνω δύο κατηγορίες, ενώ για τη δεύτερη δεν υπάρχει οποιαδήποτε πρόβλεψη. Ι Οι μέθοδοι ειρηνικής επίλυσης των διαφορών 10 Άρθρο 2 παρ. 3 ΧαρτΗΕ 11 Άρθρο 2 παρ. 7 ΧαρτΗΕ 12 Άρθρο 34 ΧαρτΗΕ 13

14 Το άρθρο 33 παρ.1 ΧαρτΗΕ καταγράφει και απαριθμεί τις μεθόδους με τις οποίες τα Κράτη είναι ενδεχόμενο να κληθούν από το Συμβούλιο Ασφαλείας να λύσουν τις διαφορές τους ή στις οποίες μπορούν να προστρέξουν αυτοτελώς. Οι μέθοδοι αυτές, όπως αποτυπώνονται στην παραπάνω διάταξη, είναι : α) Διαπραγμάτευση, β) Έρευνα, γ) Μεσολάβηση, δ) Συνδιαλλαγή, ε) Διαιτησία, στ) Δικαστικός Διακανονισμός, ζ) Προσφυγή σε περιφερειακές οργανώσεις και η) Άλλα ειρηνικά μέσα της επιλογής των ενδιαφερομένων μερών. Η απαρίθμηση αυτή δεν είναι εξαντλητική, αφού σύμφωνα με την ίδια διάταξη τα κράτη μπορούν να προσφύγουν σε οποιοδήποτε άλλο ειρηνικό μέσο της εκλογής τους, όπως οι καλές υπηρεσίες 13 Οι παραπάνω μέθοδοι ειρηνικής επίλυσης είναι ισότιμης σημασίας, στο μέτρο που ενδέχεται να οδηγήσουν σε επίλυση της διαφοράς. Με άλλα λόγια αποτελούν απλώς εναλλακτικούς τρόπους επίλυσης μιας διεθνούς διένεξης, μέσα σε μια σειρά από άλλα ενδεχόμενα μέσα. Τα ενδιαφερόμενα κράτη μπορούν να χρησιμοποιήσουν μία ή περισσότερες μεθόδους ή συνδυασμό ορισμένων από αυτές. Η ισοτιμία των μεθόδων ειρηνικής επίλυσης σημαίνει, εκτός των άλλων, ότι δεν υπάρχει υποχρέωση πρόταξης της μιας μεθόδου έναντι μιας άλλης. Τέτοια χρονική προτεραιότητα μπορεί να θεσπισθεί μόνο με ειδική συμφωνία 14. Ι Η διάκριση των μεθόδων ειρηνικής επίλυσης Ο ΧαρτΗΕ δεν ταξινομεί τις διάφορες μεθόδους ειρηνικού διακανονισμού, καθιερώνοντας την ισοτιμία τους. Ωστόσο, οι μέθοδοι αυτοί παρουσιάζουν ορισμένες λειτουργικές και οργανικές διαφορές μεταξύ τους, που καθιστούν κάποια ταξινόμηση επιβεβλημένη. Έτσι, τόσο η επιστήμη όσο και η διεθνής πρακτική αναγνωρίζουν ότι οι μέθοδοι ειρηνικού διακανονισμού των διαφορών ταξινομούνται σε δύο βασικές κατηγορίες: 13 Διαπραγμάτευση είναι η απευθείας συζήτηση μιας διένεξης, μεταξύ των μερών. Η έρευνα εξυπηρετεί να διευκρινίσει τα περιστατικά μιας διαφοράς και σε μερικές περιπτώσεις και το εφαρμοστέο δίκαιο. Πρόκειται έτσι για μέσο που θέτει τις προϋποθέσεις για διακανονισμό της διαφοράς και δεν οδηγεί άμεσα στην επίλυσή της. Μεσολάβηση είναι η φιλική παρέμβαση ενός τρίτου μέρους σε μια διαφορά. Διακρίνεται από τις καλές υπηρεσίες στο μέτρο που ο μεσολαβητής μετέχει στις συζητήσεις για την επίλυση της διαφοράς, ενώ εκείνος που προσφέρει τις καλές υπηρεσίες απλώς θέτει σε επαφή τα δύο διαφωνούντα μέρη. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι καλές υπηρεσίες αποτελούν προϊόν της διεθνούς πρακτικής. Ήδη, όμως, αναφέρονταο ρητά ως μέθοδος ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών στο Κεφάλαιο Ι, άρθρο 5 της Διακήρυξης της Μανίλα. Τέλος, συνδιαλλαγή είναι η προσπάθεια εκ μέρους ενός διεθνούς οργάνου να επιτύχει φιλικό διακανονισμό της διαφοράς, χωρίς να επιβάλλει συγκεκριμένη λύση. Βλ. G. Scharzenberger -E.D.Brown, A manual of International Law,6 th ed. (England: Milton,,1976), σ. 194 επ.. 14 Όπως όταν δύο Κράτη συμφωνούν ότι θα προηγηθεί μία διαδικασία συνδιαλλαγής πριν γίνει προσφυγή σε διαιτησία για δεδομένες διαφορές τους. 14

15 α) Σε πολιτικές ή διπλωματικές μεθόδους, όπου ανήκουν η διαπραγμάτευση, η έρευνα, η μεσολάβηση, οι καλές υπηρεσίες και η συνδιαλλαγή και β) Σε νομικές μεθόδους, όπου ανήκουν η διαιτησία και ο δικαστικός διακανονισμός. Η παραπάνω διάκριση μεταξύ των δύο ομάδων μεθόδων ειρηνικής επίλυσης των διαφορών οφείλεται στο γεγονός ότι η διαιτησία και ο δικαστικός διακανονισμός παρουσιάζουν μια ιδιαιτερότητα σε σχέση με τις υπόλοιπες μεθόδους. Εκφράζουν και υλοποιούν μία θεμελιακή λειτουργία της διεθνούς έννομης τάξης, τη δικαιοδοτική λειτουργία, που είναι σύμφυτη σε κάθε έννομη τάξη. Για το λόγο αυτό συγκεντρώνουν ορισμένα χαρακτηριστικά, τα οποία αποτελούν ταυτόχρονα και τα λειτουργικά κριτήρια για την ένταξη μιας μεθόδου διακανονισμού στην μία ή στην άλλη κατηγορία. Τα κοινά λειτουργικά χαρακτηριστικά των νομικών μεθόδων είναι : α) Επίλυση της διαφοράς μέσα σ ένα καθορισμένο διαδικαστικό πλαίσιο, που θεσπίζεται είτε από συνυποσχετικό είτε από το ίδιο το δικαστήριο έπειτα από σχετική εξουσιοδότηση του συνυποσχετικού είτε από το καταστατικό του συγκεκριμένου διεθνούς δικαστηρίου, β) Επίλυση της διαφοράς κατά κανόνα με βάση ένα σύστημα δικαίου ή συνδυασμό τέτοιων συστημάτων.το συγκεκριμένο δίκαιο που θα εφαρμοσθεί ορίζεται και πάλι με έναν από τους τρόπους που αναφέρθηκαν αμέσως παραπάνω, γ) Κατάληξη οπωσδήποτε σε κάποια κρίση. Αποκλείεται, δηλαδή η αρνησιδικία ή το αδιέξοδο, δ) Δεσμευτικότητα πάντοτε της απόφασης και δημιουργία δεδικασμένου. Έτσι, ενώ από μία διπλωματική διαδικασία μπορεί να προκύψουν εκθέσεις, προτάσεις ή σχέδια, μία δικαιοδοτική διαδικασία καταλήγει πάντοτε σε απόφαση που είναι δεσμευτική για τους διαδίκους, ε) Δικαϊκός χαρακτήρας του συλλογισμού επίλυσης και στ) Ανεξαρτησία των δικαστών που εγγυάται αμερόληπτη απόφαση. Η ανεξαρτησία δεν σημαίνει αποκλεισμό δικαστών της ιθαγένειας των διαδίκων αλλά νοείται κατ αρχάς ως λειτουργική αποσύνδεση από το Κράτος της εθνικότητας του δικαστή. Πέρα από την παραπάνω λειτουργική διαφορά, οι δύο ομάδες μεθόδων ειρηνικής επίλυσης διαφορών διακρίνονται και από οργανική άποψη. Έτσι όργανα της διαιτησίας είναι τα διεθνή διαιτητικά δικαστήρια, ενώ όργανο του δικαστικού διακανονισμού σε οικουμενικό επίπεδο είναι το ΔΔ, το οποίο αποτελεί το κύριο δικαστικό όργανο των ΗΕ, και σε περιφερειακό επίπεδο ορισμένα περιφερειακά δικαστήρια. Αντίστοιχα, όργανα των διπλωματικών μεθόδων ειρηνικής επίλυσης είναι τα κύρια πολιτικά όργανα του ΟΗΕ, ορισμένα επικουρικά όργανα ειρηνικού διακανονισμού καθώς και άτυπα όργανα συνδιαλλαγής. 15

16 Ι.3.2. Περιφερειακά συστήματα ειρηνικής επίλυσης διεθνών διαφορών Εκτός από το οικουμενικό σύστημα του ΧαρτΗΕ, υπάρχουν και περιφερειακά συστήματα ειρηνικής επίλυσης διεθνών διαφορών. Τα συστήματα αυτά είτε εντάσσονται μέσα στο πλαίσιο περιφερειακών συμφώνων 15 είτε σε κοινές πολυμερείς συμβάσεις. Εξάλλου, ο σχετικός μηχανισμός ειρηνικής επίλυσης σε περιφερειακή βάση άλλοτε στηρίζεται σε κάποια θεσμική υποδομή και άλλοτε λειτουργεί ανεξάρτητα από θεσμική στήριξη. Γενικά, μπορεί να λεχθεί ότι οι περισσότερες ιδρυτικές συνθήκες διεθνών οργανισμών περιέχουν διατάξεις που αναφέρονται στην επίλυση των διαφορών, με ποικίλο βαθμό θεσμοποίησης και οργάνωσης των σχετικών διαδικασιών. 16 Ειδικά στην Ευρώπη, ισχύει η Ευρωπαϊκή Σύμβαση περί ειρηνικού διακανονισμού των διαφορών του 1957, η οποία υπογράφηκε στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης και τέθηκε σε ισχύ στις 30 Απριλίου Η σύμβαση προβλέπει υποχρέωση των συμβαλλομένων κρατών να υποβάλλουν ορισμένες κατηγορίες διαφορών στο ΔΔ, άλλες σε συνδιαλλαγή και άλλες σε διαιτησία. Στο ίδιο πάντα πλαίσιο, ισχύει η Ευρωπαϊκή Σύμβαση περί προστασίας δικαιωμάτων του ανθρώπου και θεμελιωδών ελευθεριών του Η σύμβαση αυτή θεσπίζει δικό της δικαστικό μηχανισμό για την επίλυση, εκτός των άλλων, διαφορών μεταξύ των συμβαλλομένων Κρατών σε σχέση με την εφαρμογή της. Τέλος, ειδική θεσμική διαδικασία επίλυσης των διαφορών διαθέτει η Ευρωπαϊκή Κοινότητα / Ένωση. Οι ιδρυτικές συνθήκες πρόβλεψαν την ίδρυση δικαστικού οργάνου, του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, το οποίο έχει μεταξύ άλλων την αρμοδιότητα να δικάζει διαφορές μεταξύ των Κρατών μελών της Ένωσης, σχετικά με την εφαρμογή και ερμηνεία του κοινοτικού δικαίου. Στις άλλες ηπείρους συναντάμε μηχανισμούς ειρηνικής επίλυσης των διαφορών στο πλαίσιο του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών (1948), της Αμερικανικής Συμβάσεως δικαιωμάτων του ανθρώπου(1969),του Οργανισμού Αφρικανικής Ενότητας(1963) και νυν Αφρικανικής Ένωσης, του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, της NAFTA(1992), του MERCOSUR. Όπως συμβαίνει και με το οικουμενικό σύστημα των ΗΕ, έτσι και στα περιφερειακά συστήματα είναι καθιερωμένη η διάκριση μεταξύ πολιτικών και νομικών μεθόδων ειρηνικού 15 Άρθρο 33 παρ. 1 και άρθρο 52 παρ.2 ΧαρτΗΕ 16 Όπως π.χ. τα άρθρα 26 και 37 του Καταστατικού της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας και το άρθρο 14 παρ. 2 του Καταστατικού της ΟΥΝΕΣΚΟ. 16

17 διακανονισμού. Η θέση που κατέχει κάθε μία από τις δύο αυτές ομάδες μέσα στο συγκεκριμένο περιφερειακό σύστημα εξαρτάται από τις καταστατικές προβλέψεις. Άλλοτε, οι πολιτικές (διπλωματικές) μέθοδοι είναι οι μοναδικές που προβλέπονται, άλλοτε πάλι ο δικαιοδοτικός διακανονισμός κατέχει προέχουσα θέση. Ι.3.3. Ειδικά συστήματα ειρηνικής επίλυσης διεθνών διαφορών Ειδικά συστήματα ειρηνικού διακανονισμού των διεθνών διαφορών προβλέπονται από ορισμένες από τις πολυμερείς κωδικοποιητικές συνθήκες. Η Σύμβαση της Βιέννης περί διπλωματικών σχέσεων (1961) και η Σύμβαση της Βιέννης περί προξενικών σχέσεων (1963) συνοδεύονται από Πρωτόκολλα για την ειρηνική επίλυση των διαφορών. Τα Πρωτόκολλα θεσπίζουν την υποχρεωτική αρμοδιότητα του ΔΔ, αλλά προβλέπουν ταυτόχρονα και διαδικασίες συνδιαλλαγής και διαιτησίας. 17 Επίσης, η Σύμβαση της Βιέννης περί του δικαίου των Συνθηκών περιέχει διάταξη 18 περί δικαστικού διακανονισμού, διαιτησίας και συνδιαλλαγής. Η διάταξη προβλέπει την υποχρεωτική αρμοδιότητα του ΔΔ για ορισμένα ζητήματα καθώς και τη δυνατότητα υποβολής της διαφοράς σε διαιτησία και συνδιαλλαγή. Εξάλλου σε Παράρτημα καθορίζεται με λεπτομέρεια η διαδικασία της συνδιαλλαγής. 19 Εξάλλου, λεπτομερείς διατάξεις περί ειρηνικού διακανονισμού των διαφορών με τη δημιουργία ειδικών δικαστικών οργάνων, προβλέπει η Σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας 20, που καταρτίσθηκε από την Τρίτη Συνδιάσκεψη των Η.Ε. για το δίκαιο αυτό ( ). Μολονότι, σε πολλές από τις ουσιαστικές της διατάξεις η Σύμβαση αυτή αποκρυσταλλώνει εθιμικούς κανόνες, οι περισσότερες από τις διατάξεις για την επίλυση των διαφορών είναι νέες και σχετικά ιδιόμορφες. Τέλος, ειδικός μηχανισμός επίλυσης διαφορών εγκαθιδρύθηκε στην GATT ( panels) και μετά την μετεξέλιξή της σε Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου με το Όργανο Επίλυσης Διαφορών ( ORD). 17 Η Ελλάδα, μολονότι έχει επικυρώσει τις συμβάσεις αυτές με το Ν.Δ. 503/70 και το Ν. 90/1975, αντίστοιχα, δεν έχει αποδεχθεί τα σχετικά Πρωτόκολλα. 18 Άρθρο 66 της Σύμβασης 19 Η σύμβαση αυτή έχει επικυρωθεί από την Ελλάδα με το Ν.Δ. 402/ M. Evans, International Law, (New York: Oxford University Press, 2006), σ. 84 επ. 17

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ : ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ ΙΙ.1. Γενικά χαρακτηριστικά του θαλάσσιου χώρου Η θάλασσα καλύπτει σχεδόν τα τρία τέταρτα της επιφάνειας της γης. Συνιστά τα εννέα δέκατα των υδάτινων πόρων μας και είναι η κατοικία για πάνω από το 97% της ζωής του πλανήτη μας. Είναι σημαντικό κομμάτι της βιόσφαιράς μας: ενισχύει το κλίμα μας και επηρεάζει την υγεία και την ευημερία μας. Δίχως τη θάλασσα, δεν θα υπήρχε ζωή στον πλανήτη μας. Επιπλέον, η θάλασσα είναι ένας ζωτικός οικονομικός πόρος που παρέχει τα προς το ζην σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Ο όγκος όλου του διεθνούς εμπορίου περίπου το 90% - μεταφέρεται δια θαλάσσης. Πάνω από το 29% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου προέρχεται από τη θάλασσα. Ο παραθαλάσσιος τουρισμός και οι βιομηχανίες κρουαζιέρων είναι κύριες πηγές εσόδων για πολλές χώρες, ιδίως για τις μικρές αναπτυσσόμενες νησιωτικές χώρες. Κάθε χρόνο, σχεδόν 90 εκατομμύρια τόνοι ψαριού, αξίας περίπου 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αλιεύονται παγκοσμίως, παρέχοντας εργασία σε 36 εκατομμύρια ανθρώπους μόνο στις αλιευτικές και υδατοκαλλιεργητικές βιομηχανίες. Και τέλος, όλο και περισσότεροι επιστήμονες επικεντρώνονται στο θαλάσσιο βυθό για μελλοντικές επιστημονικές ανακαλύψεις και πόρους. Η θάλασσα είναι λοιπόν οδός και θησαυρός, όριο άμυνας της εδαφικής ακεραιότητας των παρακτίων κρατών αλλά και οικονομικής χρησιμοποιήσεως από όλα σχεδόν τα Κράτη. Υπάρχουν σήμερα περίπου 159 Κράτη με θαλάσσιες ακτές που υπερβαίνουν σε μήκος τα ναυτικά μίλια. Άλλα 40 Κράτη, στερούμενα ακτών (περίκλειστα) δικαιούνται προσβάσεως στη θάλασσα, χρησιμοποιήσεώς της και εκμεταλλεύσεως του πλούτου της. 21 ΙΙ.2 Η θάλασσα από την άποψη του διεθνούς δικαίου Θάλασσα από την άποψη του διεθνούς δικαίου είναι το σύνολο των χώρων που αποτελούνται από αλμυρό νερό και βρίσκονται καταρχήν σε φυσική και ελεύθερη επικοινωνία μεταξύ τους. Ο πιο πάνω ορισμός εξαιρεί τις λεγόμενες εσωτερικές θάλασσες και τα γλυκά νερά, την Κασπία, την Αζοφική θάλασσα, τις λίμνες και τους ποταμούς, που 21 Εμ. Ρούκουνα, Διεθνές Δίκαιο, Το κράτος και το έδαφος Το δίκαιο της θάλασσας (Αθήνα Κομοτηνή: Αντ.Ν.Σάκκουλας,2006),σ.81 επ. 18

19 δεν υπάγονται στο καθεστώς της θάλασσας και υπογραμμίζει τη σημασία των επικοινωνιών στις νομικές ρυθμίσεις για τη θάλασσα. Το δίκαιο που αφορά στις θαλάσσιες περιοχές υπάγεται σε δύο μεγάλες εννοιολογικές κατηγορίες: α) το δίκαιο της θάλασσας και β) το ναυτικό δίκαιο. Το δίκαιο της θάλασσας είναι κατεξοχήν διεθνές δίκαιο και αναφέρεται στις εξουσίες του κράτους στο θαλάσσιο χώρο, δηλαδή στις υδάτινες ζώνες, στους βυθούς των θαλασσών και μερικώς στον αέρα πάνω από τη θάλασσα, ενώ το ναυτικό δίκαιο διέπει από την αρχαιότητα ιδιαίτερα τις ιδιωτικές σχέσεις στη θάλασσα, με αναφορά στο πλοίο, τις ιδιότητες και τις σχέσεις μεταξύ πλοιοκτητών, εφοπλιστών, πλοιάρχου, πληρώματος, επιβατών, ασφαλιστών και ασφαλιζομένων, αγοραστών και πωλητών προϊόντων που μεταφέρονται δια θαλάσσης κ.λ.π.) Εξάλλου, πολλοί διεθνείς οργανισμοί ασχολούνται με τη θάλασσα και τις νομικές ρυθμίσεις που την αφορούν. Βασικός είναι ο ρόλος του ΟΗΕ για την κωδικοποίηση και την αναθεώρηση του δικαίου της θάλασσας. Από τους ειδικευμένους οργανισμούς πρωταρχικής σημασίας είναι ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (ΙΜΟ), που ιδρύθηκε το 1948 με έδρα το Λονδίνο. Έχει ως αποστολή να διευκολύνει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών σε όλους τους τομείς που σχετίζονται με τη ναυσιπλοϊα (όροι κατασκευής και διαχειρίσεως πλοίων, ασφάλεια στη θάλασσα, διακίνηση προσώπων και εμπορευμάτων, προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος). Σήμερα, ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός, πλην εξειδικευμένων περιπτώσεων παρεμβάσεως είναι ο εγγύτερος φορέας των αρμοδιοτήτων στις οποίες εκάστοτε αναφέρεται η Σύμβαση των ΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας του Αρμοδιότητες στο πλαίσιο του δικαίου της θάλασσας έχουν επίσης ο Οργανισμός Διεθνούς Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO), η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO), Το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον(UNEP), η Διεθνής Επιτροπή Ωκεανογραφίας (IOC), η Διεθνής Οργάνωση Τροφών και Γεωργίας (FAO), η Διεθνής Οργάνωση Μετεωρολογίας (WMO), η Διεθνής Υδρογραφική Επιτροπή (IHC), η Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD), η Διεθνής Οργάνωση Υγείας (WHO) και οι πολλές περιφερειακές Επιτροπές Αλιείας. Κατά περίπτωση δε, όλοι οι περιφερειακοί οργανισμοί (περιλαμβανομένης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης) ασχολούνται αμέσως ή εμμέσως με τη θάλασσα. Ωστόσο, εξακολουθεί να μην υπάρχει μέχρι σήμερα ένας παγκόσμιος οργανισμός αρμόδιος για το σύνολο των προβλημάτων της θάλασσας Ibid, σ. 89 επ. 19

20 II.3 H εξέλιξη των νομικών ρυθμίσεων στο θαλάσσιο χώρο ΙΙ.3.1. Ιστορική αναδρομή Ως τον 17 ο αιώνα οι ρυθμίσεις για τη θάλασσα στηρίζονταν στην πρακτική των ανθρώπων της θάλασσας(πλοιοκτητών, ναυκλήρων, εμπόρων) και απηχούσαν τα συμφέροντά τους. Ο Ρόδιος νόμος τον 3 ο π.χ αιώνα, τα Βασιλικά τον 7 ο μ.χ. αιώνα, οι lois d; Oleron τον 12 ο, το Consolato del mare τον 14 ο αιώνα και πλήθος άλλων νομοθεσιών, αντιμετώπιζαν την ανθρώπινη περιπέτεια στη θάλασσα κατά τρόπο ενιαίο με κύριο αποδέκτη και χρήστη των ουσιαστικών κανόνων τους τον υπό ευρεία έννοια ναυτικό. Τα πράγματα άλλαξαν από την εποχή που οι πολιτείες ενδιαφέρθηκαν να κυβερνήσουν και στον θαλάσσιο χώρο. Τότε, άνοιξε μια νέα εποχή για τις σχέσεις κράτους θάλασσας, αφού το αντικείμενο της νομικής ρυθμίσεως ήταν πια η καθιέρωση της κρατικής κυριαρχίας. Οι νέες ρυθμίσεις που συνέπεσαν τον 17 ο αιώνα με την εμφάνιση του διεθνούς δικαίου είχαν δύο στόχους: α) την επέκταση της κρατικής κυριαρχίας και στη θάλασσα με τη διαμόρφωση περιεχομένου και ορίων χάρη στη δημιουργία της αιγιαλίτιδας ζώνης και β) την εξασφάλιση του δικαιώματος ναυσιπλοϊας σε περιοχές εκτός της δικαιοδοσίας των παρακτίων κρατών με την εξαγγελία μίας άλλης ζώνης, της ανοικτής θάλασσας. Αυτό το πλέγμα άγραφων κανόνων εξυπηρετούσε τις ανάγκες της ναυσιπλοϊας και συγχρόνως εξασφάλιζε την άμυνα και την αλιεία για τα παράκτια κράτη. Το καθεστώς αυτό ίσχυσε γα τετρακόσια χρόνια και είχε φιλελεύθερο χαρακτήρα ως προς τη ναυσιπλοϊα και την αλιεία στην ανοικτή θάλασσα, με την εξήγηση όμως πως διαμορφώθηκε προς όφελος κυρίως των κρατών που διαθέτουν μεγάλους στόλους( στενή αιγιαλίτιδα ζώνη και ελεύθερη ανοικτή θάλασσα). Η έλλειψη κωδικοποιήσεως αποτελούσε επί μακρόν το κεντρικό πρόβλημα του διεθνούς δικαίου. Το δίκαιο της θάλασσας διαμορφώθηκε σταδιακά, πάντοτε εθιμικά, με την πρακτική των κρατών και συγχρόνως αποσυνδέθηκε από τους ιδιωτικούς χρήστες της θάλασσας, για τους οποίους από την Αναγέννηση και εντεύθεν ίσχυσαν οι κανόνες του ναυτικού δικαίου των μεγάλων ναυτικών κρατών, που επηρέασαν τη γενική πρακτική των κρατών, και συμπληρώθηκε με μονομερείς ή πολυμερείς διακηρύξεις διαφόρων κρατών. Μια πρώτη προσπάθεια κωδικοποιήσεως του δικαίου της θάλασσας έγινε από την Κοινωνία των Εθνών το Η Συνδιάσκεψη της Χάγης του 1930 είχε σκοπό να διατυπώσει κανόνες για την έκταση και τα δικαιώματα των κρατών στην αιγιαλίτιδα ζώνη και τα στενά,αλλά δεν απέληξε σε αποτέλεσμα. 20

21 Μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου, στις 28 Σεπτεμβρίου 1945 ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Hurry Truman εξέδωσε δύο Διακηρύξεις που αναφέρονταν στα δικαιώματα αλιείας στη θάλασσα και στα δικαιώματα έρευνας,ελέγχου και εκμεταλλεύσεως του βυθού πέρα από την αιγιαλίτιδια ζώνη (δηλαδή στην υφαλοκρηπίδα). Αυτές οι Διακηρύξεις αποτέλεσαν τον πυρήνα για την μετέπειτα ραγδαία εξέλιξη του δικαίου της θάλασσας. ΙΙ.3.2. Η Πρώτη και η Δεύτερη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας Το ζήτημα της κωδικοποιήσεως και της προοδευτικής αναπτύξεως του δικαίου της θάλασσας αντιμετωπίστηκε ουσιαστικά μετά το 1950 από την Επιτροπή του Διεθνούς Δικαίου των Ηνωμένων Εθνών, που διατύπωσε σειρά προτάσεων προς τη Γενική Συνέλευση του διεθνούς οργανισμού. Οι προτάσεις αυτές συζητήθηκαν κατά την Πρώτη διακυβερνητική Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας που συνήλθε στη Γενεύη τον Φεβρουάριο Μάρτιο Εκεί τα 86 συμμετέχοντα κράτη υιοθέτησαν τέσσερις σημαντικές διεθνείς Συμβάσεις που αναφέρονται αντίστοιχα : α) στην αιγιαλίτιδα και στην συνορεύουσα ζώνη, β) στην ανοικτή θάλασσα, γ) στην υφαλοκρηπίδα και δ) στην αλιεία και στην προστασία των βιολογικών πόρων της θάλασσας. Οι τέσσερις Συμβάσεις της Γενεύης του 1958 δεν έτυχαν ευρείας επικυρώσεως από τα κράτη. Η Δεύτερη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών συνήλθε στη Γενεύη τον Μάρτιο Απρίλιο 1960, προκειμένου να ρυθμιστεί το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης. Οι εκπρόσωποι των 87 συμμετεχόντων κρατών δεν κατάφεραν να συμφωνήσουν σε μία ενιαία ρύθμιση ως προς το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης ( 3, 6 ή 12 ναυτικά μίλια) και η Συνδιάσκεψη έληξε χωρίς αποτέλεσμα. Οι αμφισβητήσεις που προκλήθηκαν από μερικές διατάξεις της τρίτης Σύμβασης της Γενεύης, ιδίως ως προς τα εξωτερικά όρια της υφαλοκρηπίδας, καθώς και το γεγονός ότι παρέμεινε προς επίλυση το πρόβλημα του πλάτους της αιγιαλίτιδας ζώνης και των απαιτήσεων που ήγειραν τα νέα τότε κράτη της Αφρικής και της Ασίας, που δεν είχαν συμμετάσχει στις Συνδιασκέψεις του 1958 και του 1960, οδήγησαν σε πρωτοβουλίες που απέβλεπαν το 1973, μερικά μόλις χρόνια μετά την πρώτη κωδικοποίηση, σε νέα κωδικοποίηση του δικαίου της θάλασσας. ΙΙ.3.3. Η Τρίτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας ( ) 21

22 Με την απόφαση 3029 Α της 18 ης Δεκεμβρίου 1972, της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, συγκλήθηκε η Τρίτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας, προκειμένου να διαμορφώσει ένα νέο διεθνές καθεστώς των θαλασσών. Η Συνδιάσκεψη στην οποία μετείχαν όλα σχεδόν τα Κράτη των Ηνωμένων Εθνών, συνήλθε σε ένδεκα συνόδους και διάρκεσε δέκα χρόνια. Έπειτα από πολλές και έντονες διαπραγματεύσεις, που ως μορφή και περιεχόμενο δεν έχουν προηγούμενο στις διεθνείς σχέσεις, η Συνδιάσκεψη κατέληξε στις 30 Απριλίου 1982 στην υιοθέτηση κατά πλειοψηφία 23 ενός κειμένου Σύμβασης. Η Σύμβαση υπογράφηκε στις 10 Δεκεμβρίου 1982, στο Montego Bay της Τζαμάικα, από 119 Κράτη και η Τελική Πράξη της Τρίτης Συνδιάσκεψης την ίδια μέρα από 156 Κράτη. Τέθηκε σε ισχύ στις 16 Νοεμβρίου Έχει επικυρωθεί σήμερα από 160 κράτη. Προκειμένου να ξεπερασθούν τα προβλήματα εφαρμογής των ρυθμίσεων του μέρους ΧΙ της Σύμβασης, που αφορά την Περιοχή ( διεθνής βυθός), που έθεσαν κυρίως οι ΗΠΑ, ύστερα από δύσκολες διαβουλεύσεις υιοθετήθηκε στις 15 Ιουλίου 1994 η Συμφωνία της Νέας Υόρκης, σχετικά με την εφαρμογή του μέρους ΧΙ της Σύμβασης, η οποία τροποποιεί σημαντικά τη Σύμβαση του Montego Bay στο καθεστώς της Αρχής (Authority),μ ότι αυτό συνεπάγεται στο νομικό πεδίο των δεσμεύσεων των κρατών. Η Συμφωνία της Νέας Υόρκης τέθηκε σε ισχύ στις 28 Ιουλίου 1996 και δεσμεύει 115 κράτη. 24 Ως ένα από τα σημαντικότερα νομικά όργανα του 20ου αιώνα, η Σύμβαση επέφερε καινοτομίες στο διεθνές δίκαιο των συνθηκών. Έχοντας συλληφθεί ως «πακέτο συμφωνίας» 25 που αναγνώριζε ότι όλα τα προβλήματα που αφορούν τον ωκεάνιο χώρο συσχετίζονται στενά και πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ως σύνολο, θέσπισε ότι ο πυθμένας της θάλασσας και ο πυθμένας των ωκεανών πέρα από τα όρια των εθνικών δικαιοδοσιών είναι η «κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας» της οποίας η χρήση και προστασία είναι δικαίωμα και ευθύνη όλων. Επιπλέον, έκανε λόγο για την υποχρεωτική διευθέτηση των διαφορών, έθεσε το γενικό νομικό πλαίσιο για όλες τις δραστηριότητες εντός ή επί των ωκεανών και πελάγων, και παρείχε λεπτομερείς κανόνες που διέπουν όλες τις χρήσεις των ωκεανών και καθόρισε τα δικαιώματα και τις ευθύνες των κρατών. Η Σύμβαση καλύπτει τα εξής κύρια θέματα : α) Όρια θαλάσσιων ζωνών (χωρικά ύδατα, παρακείμενη ζώνη, αποκλειστική οικονομική ζώνη, υφαλοκρηπίδα), β) Δικαιώματα υπέρ, 4 κατά ( Βενεζουέλα, ΗΠΑ, Ισραήλ και Τουρκία) και 17 αποχές. 24 Οι ΗΠΑ δέχονται προσωρινά μόνο τη Συμφωνία της Νέας Υόρκης 25 Το δέχεσαι ή δεν το δέχεσαι στο σύνολο. 22

23 ναυσιπλοΐας, συμπεριλαμβανομένων των στενών που χρησιμοποιούνται για διεθνή ναυσιπλοΐα, γ) Ειρήνη και ασφάλεια στους ωκεανούς και στα πελάγη, δ) Διατήρηση και διαχείριση ζώντων θαλάσσιων πόρων, ε) Προστασία και συντήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, στ) Επιστημονική έρευνα, ζ) Δραστηριότητες στο θαλάσσιο πυθμένα πέρα από τα όρια των εθνικών δικαιοδοσιών και τέλος ι) Διαδικασίες για διευθέτηση διαφωνιών ανάμεσα στα κράτη. 23

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ : ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΙΡΗΝΙΚΗΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΙΙΙ. 1 Γενικά χαρακτηριστικά ΙΙΙ.1.1. Μορφολογία του συστήματος Κεντρικό σημείο του όλου συστήματος της Σύμβασης αποτελεί ο ενσωματωμένος σ αυτήν σύνθετος μηχανισμός διευθέτησης διεθνών διαφορών ως προς την ερμηνεία και την εφαρμογή της 26. Εξάλλου, η συμπερίληψη ενός υποχρεωτικού συστήματος δικαιοδοτικής επίλυσης διαφορών αποτέλεσε κι έναν από τους βασικούς λόγους για τη σύναψή της. 27 Η προσέγγιση των σχετικών με τη διευθέτηση διεθνών διαφορών ρυθμίσεων της Σύμβασης αποκαλύπτει το αποτέλεσμα των συμβιβασμών της διαπραγμάτευσης. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για ένα ενιαίο σύστημα, αλλά για ένα σύνολο μηχανισμών, που προάγουν μεν την υποχρεωτική δικαιοδοτική επίλυση διαφορών, χωρίς όμως ενότητα, συνεκτικότητα, αλλά με σωρεία αλληλοπαραπομπών. Ετσι, ενώ η Σύμβαση περιλαμβάνει ένα ειδικό Μέρος (XV) για την επίλυση των διαφορών, ενσωματώνει κι άλλες ρυθμίσεις ειρηνικού διακανονισμού των διαφορών, με στόχο, ουσιαστικά, κάθε έννομη σχέση και διαφορά να μπορεί να προσιδιάζει σε συγκεκριμένη διαδικασία. Ειδικότερα, το Μέρος XV (Τμήμα 1) της Σύμβασης ορίζει πως τα συμβαλλόμενα μέρη μπορούν να διευθετήσουν με ειρηνικά μέσα, σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 3 του ΧαρτΗΕ, οποιαδήποτε διαφορά προκύψει μεταξύ τους σχετικά με την εφαρμογή ή την ερμηνεία της Σύμβασης. Σε περίπτωση, όμως, που τα συμβαλλόμενα μέρη δεν αχθούν σε επίλυση διαφοράς με τα μέσα επιλογής τους, οφείλουν να προσφύγουν στη διαδικασία υποχρεωτικού διακανονισμού με δεσμευτικές αποφάσεις, με την επιφύλαξη των περιορισμών και εξαιρέσεων που εισάγει η Σύμβαση (Μέρος XV, Τμήμα 2). 28 Το σύστημα επίλυσης διαφορών που εγκαθίδρυσε η Σύμβαση βασίζεται σε τέσσερις διαφορετικές θεσμικές διαδικασίες δικαιοδοτικού χαρακτήρα, ήτοι ενώπιον : 1) του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαίου της Θάλασσας, που θεσπίστηκε σύμφωνα με το Παράρτημα VI της 26 N. Klein, Dispute Settlement in the UN Convention on the Law of the Sea (Cambridge:Cambridge University Press,2005), σ. 29 επ. 27 Σύμφωνα με τον Πρέσβη της Σιγκαπούρης Τ. Koh, Πρόεδρο της 3 ης Συνδιάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας. 28 Υιοθετεί την αρχή της επικουρικότητας, με την έννοια ότι το σύστημα που περιέχει θα λειτουργεί εφόσον τα διάδικα μέρη δεν προσφεύγουν σε άλλες μεθόδους ή μέσα επιλύσεως των διαφορών ή εάν τα μέσα αυτά δεν οδηγούν σε επίλυση. 24

25 Σύμβασης, συμπεριλαμβανομένου του Τμήματος Διαφορών Θαλασσίου Βυθού, 2) του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, 3) ενός Διαιτητικού Δικαστηρίου,δημιουργημένου δυνάμει του Παραρτήματος VII της Σύμβασης και 4) Ειδικού Διαιτητικού Δικαστηρίου, σύμφωνα με το Παράρτημα VIII της Σύμβασης. Τα συμβαλλόμενα στη Σύμβαση μέρη οφείλουν να δηλώσουν ποιο από τα προαναφερθέντα τέσσερα μέσα επιλύσεως διαφορών επιλέγουν. Σε διαφορετική περίπτωση θεωρείται ότι έχουν επιλέξει την Ειδική Διαιτησία του Παραρτήματος VII, εκτός εν ορίσουν άλλως. Τέλος, το Παράρτημα V της Σύμβασης προβλέπει διαδικασίες συνδιαλλαγής, όπου άλλοτε η επιλογή της μεθόδου αυτής είναι προαιρετική και άλλοτε υποχρεωτική. ΙΙΙ.1.2. Οι βασικές κατευθύνσεις του συστήματος Η αντίληψη που διαμορφώθηκε,σχετικά με το θέμα της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών, μέσα στην Τρίτη Συνδιάσκεψη για το δίκαιο της θάλασσας, εκφράζεται στη Σύμβαση με μία σειρά από βασικές αρχές. Άλλες από αυτές καθιερώνονται ρητά και με νομοτεχνική σαφήνεια, ενώ άλλες συνάγονται από το συνδυασμό διαφόρων διατάξεων. Κύριο χαρακτηριστικό του συστήματος που καθιδρύεται, είναι ότι η διαδικασία επίλυσης των διαφορών καθορίζεται αντικειμενικά, από τον τύπο της έννομης σχέσης που δημιουργούν οι διατάξεις της Σύμβασης. Η Σύμβαση θεσπίζει μεγάλη ποικιλία εννόμων σχέσεων. Κρίσιμος ωστόσο για την περιγραφή του συστήματος επίλυσης των διαφορών είναι ο βασικός διαχωρισμός μεταξύ : α)διαφορών γενικού χαρακτήρα, δηλαδή διαφορών που αφορούν γενικά την εφαρμογή και την ερμηνεία της Σύμβασης σχετικά με όλες τις θαλάσσιες περιοχές πλην της περιοχής του θαλάσσιου βυθού και β) Διαφορών σε σχέση με την περιοχή του βυθού, δηλαδή διαφορών που ανάγονται στη λειτουργία του διεθνούς καθεστώτος του θαλάσσιου βυθού. Η διάκριση αυτή είναι θεμελιακή για το σύστημα επίλυσης των διαφορών του δικαίου της θάλασσας και οφείλεται στο γεγονός ότι η περιοχή του θαλάσσιου βυθού διέπεται από καθεστώς με θεσμική οργάνωση. 29 Δημιουργούνται έτσι διαφορετικά 29 Με τη Σύμβαση καθιερώνεται διαφορετικό νομικό καθεστώς για κάθε θαλάσσια και υποθαλάσσια περιοχή. Ειδικά για την περιοχή του θαλάσσιου βυθού που βρίσκεται έξω από την εθνική δικαιοδοσία και μόνον ως προς τον ορυκτό πλούτο ιδρύεται ένας διεθνής οργανισμός που ονομάζεται Διεθνής Αρχή Θαλάσσιου Βυθού, με σκοπό την εκμετάλλευση του βυθού για λογαριασμό της ανθρωπότητας. Στον οργανισμό αυτό, μ έδρα τη Τζαμάικα, μετέχουν ισότιμα όλα τα Κράτη που είναι συμβαλλόμενα στη Σύμβαση του 1982 αλλά και προσωρινά, Κράτη που αποδέχθηκαν την απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για την αναθεωρητική Συμφωνία της Νέας Υόρκης το Όργανα της Αρχής είναι η Συνέλευση, το Συμβούλιο και η Γραμματεία. Τέλος, η Αρχή περιλαμβάνει ένα φορέα που λειτουργεί με τους κανόνες της ιδιωτικής οικονομίας, ονομάζεται Επιχείρηση και έχει ως σκοπό την εφαρμογή της εκμετάλλευσης του βυθού. 25

26 προβλήματα δικαστικής προστασίας, που διαφέρουν από τα προβλήματα επίλυσης διεθνών διαφορών στο μη θεσμοποιημένο καθεστώς των υπόλοιπων θαλάσσιων περιοχών. Η Σύμβαση Δικαίου της Θάλασσας του 1982, ωστόσο, προβλέπει και ορισμένους κοινούς κανόνες, οι οποίοι αποτελούν τις γενικές αρχές του συστήματος επίλυσης των διαφορών,και αφορούν τις ρυθμίσεις που διέπουν όλους τους τύπους διαφορών που αναφέρονται σ αυτήν, δηλαδή είναι εφαρμοστέοι και στις διαφορές που αφορούν την Περιοχή του θαλάσσιου βυθού. ΙΙΙ.2. Γενικές αρχές του συστήματος ΙΙΙ.2.1. Κοινοί κανόνες σχετικά με την ειρηνική επίλυση των διαφορών Η ΣΔΘ 30 επιβεβαιώνει το θεμελιώδη κανόνα του διεθνούς δικαίου που επιβάλλει την επίλυση των διεθνών διαφορών με ειρηνικά μέσα. Ταυτόχρονα επαναλαμβάνει την αρχή της ελεύθερης επιλογής της μεθόδου διακανονισμού, σε περίπτωση συμφωνίας των κρατών που εμπλέκονται στη διαφορά. Ωστόσο, σε περίπτωση διαφωνίας των μερών ως προς τη μέθοδο, τότε ισχύουν οι ειδικές ρυθμίσεις της Σύμβασης. Εξάλλου, θεσπίζει την αρχή της προτεραιότητας των παράλληλων ρυθμίσεων υποχρεωτικού δικαιοδοτικού διακανονισμού. Έτσι, προβλέπει ότι αν δύο Κράτη έχουν συμφωνήσει στο πλαίσιο άλλων διεθνών συνθηκών τον υποχρεωτικό δικαιοδοτικό διακανονισμό των μεταξύ τους διαφορών, τότε ισχύει η συμφωνία αυτή και δεν εφαρμόζονται οι διαδικασίες ειρηνικής επίλυσης της ίδιας της Σύμβασης. 31 Η ρύθμιση αυτή, που αφορά μόνον την περίπτωση υποχρεωτικού δικαιοδοτικού διακανονισμού, προφανώς αποσκοπεί στο να διατηρήσει σε ισχύ το βαθμό θεσμοποίησης του ειρηνικού διακανονισμού των διαφορών, στον οποίο έχουν φθάσει αμοιβαία τα Κράτη ανεξάρτητα από τη Σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας. Περαιτέρω, οι γενικοί κανόνες της Σύμβασης στο ίδιο θέμα περιλαμβάνουν την υποχρέωση ανταλλαγής απόψεων, η οποία λειτουργεί ως προηγούμενο στάδιο των διαπραγματεύσεων Σύμβαση των ΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας ( 1982), άρθρα Π.χ. αν δύο κράτη έχουν αποδεχθεί την προαιρετική ρήτρα για την αρμοδιότητα του Διεθνούς Δικαστηρίου ΟΗΕ ή αν έχουν συμφωνήσει υποχρεωτική Διαιτησία στο πλαίσιο μιας συνθήκης διακανονισμού των διαφορών, τότε η διαφορά, ακόμα κι αν αφορά θαλάσσια περιοχή, θα υπάγεται για επίλυση στη μέθοδο αυτή, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι διαδικασίες που θεσπίζει η Σύμβαση εκτός βέβαια αν συμφωνήσουν διαφορετικά οι διάδικοι. 32 Οι διαπραγματεύσεις αποτελούν μέθοδο ειρηνικής επίλυσης και η υιοθέτησή τους από τα μέρη είναι δυνατόν να προκαλέσει ορισμένα προβλήματα στην εξέλιξη του δικαιοδοτικού διακανονισμού. Αντίθετα, η ανταλλαγή 26

27 Τέλος, η Σύμβαση περιλαμβάνει μια γενική διάταξη περί συνδιαλλαγής, η οποία δεν φαίνεται να προσθέτει τίποτα στα όσα ισχύουν σχετικά στο διεθνές δίκαιο. ΙΙ.2.2. Κοινοί κανόνες σχετικά με τη δικαιοδοτική μέθοδο επίλυσης των διαφορών ΙΙΙ Προδικαστικές ενστάσεις αρμοδιότητας Η Σύμβαση επαναλαμβάνει τον γενικό κανόνα της διεθνούς δικαιοσύνης ότι ένα δικαιοδοτικό όργανο έχει την αρμοδιότητα της αρμοδιότητας. Η αρμοδιότητα αυτή θα κρίνεται με απόφαση του σχετικού οργάνου. Περαιτέρω, προβλέπει προδικασία για τις διαφορές που αναφέρονται στη ρύθμιση σχετικά με τους περιορισμούς του υποχρεωτικού διακανονισμού.. Επειδή η ρύθμιση αυτή αναφέρεται σε μία μάλλον δυσχερή και περίπλοκη καταγραφή από ποικίλες κατηγορίες διενέξεων, η Σύμβαση θεσπίζει δύο ειδικούς λόγους προδικαστικής κρίσης : α) ότι η προσφυγή δεν αποτελεί κατάχρηση της δικαιοδοτικής διαδικασίας και β) ότι η προσφυγή δεν είναι prima facie αθεμελίωτη. Στην παραπάνω προδικαστική κρίση μπορεί να προχωρήσει το δικαιοδοτικό όργανο είτε αυτεπάγγελτα είτε έπειτα από ένσταση διαδίκου. Εάν διαπιστωθεί ότι η προσφυγή εμπίπτει σε μια από τις δυο κατηγορίες που αναφέρθηκαν, τότε η δίκη καταργείται. Η ρύθμιση αυτή αποτελεί μία πρόσθετη εξασφάλιση έναντι του υποχρεωτικού δικαιοδοτικού διακανονισμού, η οποία διευρύνει τις προδικαστικές ενστάσεις αρμοδιότητας που μπορεί να υποβάλει ένας διάδικος. ΙΙΙ Προσωρινά μέτρα Τα δικαιοδοτικά όργανα της Σύμβασης έχουν την εξουσία να διατάξουν τη λήψη προσωρινών μέτρων κατά τη διάρκεια της εκκρεμοδικίας μιας διαφοράς. Για να διαταχθούν τα προσωρινά μέτρα πρέπει το δικαιοδοτικό όργανο ενώπιον του οποίου εκκρεμεί η προσφυγή να κρίνει ότι έχει αρμοδιότητα για να επιληφθεί της κύριας διαφοράς. Πέρα από την προϋπόθεση αυτή για τη λήψη προσωρινών μέτρων πρέπει να συντρέχει η διαπίστωση ότι τα μέτρα αυτά είναι απαραίτητα για τη διατήρηση των αντιστοίχων δικαιωμάτων των διαδίκων ή για την αποτροπή σοβαρής βλάβης του θαλάσσιου περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια της εκκρεμοδικίας. απόψεων δεν φαίνεται να είναι τίποτα περισσότερο από μία πρώτη αμοιβαία ψηλάφιση των δυνατοτήτων επίλυσης της διαφοράς. 27