ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΔΡΔΤΝΑ ΚΑΗ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΖ ΓΗΑΡΘΡΩΖ ΣΖ ΑΓΟΡΑ ΚΑΗ Ο ΡΟΛΟ ΣΩΝ ΚΟΗΝΟΠΡΑΞΗΩΝ ΔΡΔΤΝΑ ΜΗΥΑΖΛ ΔΛΔΝΖ

Transcript

1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΔΡΔΤΝΑ ΚΑΗ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΖ ΓΗΑΡΘΡΩΖ ΣΖ ΑΓΟΡΑ ΚΑΗ Ο ΡΟΛΟ ΣΩΝ ΚΟΗΝΟΠΡΑΞΗΩΝ ΔΡΔΤΝΑ ΜΗΥΑΖΛ ΔΛΔΝΖ Δηαηξηβή ππνβιεζείζα πξνο κεξηθή εθπιήξσζε ησλ απαξαηηήησλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηελ απφθηεζε ηνπ Μεηαπηπρηαθνχ Δηπιψκαηνο Γηδίθεπζεο Αζήλα [Ιαλνπάξηνο,2014]

2 Δγκρίνοσμε τη διατριβή της Μιταήλ Δλένης ΚΑΣΟΤΛΑΚΟ ΗΩΑΝΝΖ [ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΩΝ] ΒΔΣΣΑ ΝΗΚΟΛΑΟ [ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΩΝ] ΕΑΥΑΡΗΑ ΔΛΔΤΘΔΡΗΟ [ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΩΝ] [Ηανοσάριος 2014] 2

3 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οριςμόσ καινοτομίασ και Ε&Α Οι διάφοροι φορείσ που αςχολοφνται με τθν καινοτομία Οι παράγοντεσ που επθρεάηουν τθν καινοτομία H καινοτομία και οι διαφορζσ μεταξφ των τομζων και τεχνολογιών Ο διπλόσ ρόλοσ τθσ Ε&Α Δομι τθσ αγοράσ και κίνθτρα για καινοτομία Τποδείγματα tournament (patent race υποδείγματα) Τπόδειγμα tournament υπό ςυνκικεσ βεβαιότθτασ Ενιαία-μοναδικι καινοτομία υπό ςυνκικεσ βεβαιότθτασ Ακολουκία καινοτομιών (sequences of innovations) Καινοτομία ςτο προϊόν (product innovation) Tournament μοντζλο υπό ςυνκικεσ αβεβαιότθτασ Ενιαία-μοναδικι καινοτομία υπό ςυνκικεσ αβεβαιότθτασ ειρά καινοτομιών υπό ςυνκικεσ αβεβαιότθτασ Non-tournament υποδείγματα Αγορά με εμπόδια ειςόδου (barriers to entry) Cournot ανταγωνιςμόσ με ομοιογενι προϊόντα Bertrand ανταγωνιςμόσ με διαφοροποιθμζνα προϊόντα Εναλλαγι Bertrand με Cournot ωσ μζτρο ανταγωνιςτικισ πίεςθσ Εμπειρικά αποτελζςματα για τισ αγορζσ με εμπόδια ειςόδου Αγορά με ελεφκερθ είςοδο (free entry) Cournot ανταγωνιςμόσ με ομοιογενι προϊόντα Bertrand με διαφοροποιθμζνα προϊόντα Εναλλακτικά μζτρα τθσ ανταγωνιςτικισ πίεςθσ Η ανάγκθ τεχνολογικισ προόδου και οι αποτυχίεσ τθσ αγοράσ καινοτομίασ Επιχειρθςιακι ανάλυςθ των αποτυχιών τθσ αγοράσ καινοτομίασ Πικανζσ περιπτώςεισ όπου εμφανίηονται οι αποτυχίεσ τισ αγοράσ καινοτομίασ Ανάπτυξθ περαιτζρω κριτθρίων για τθν αξιολόγθςθ των αποτυχιών τθσ αγοράσ καινοτομίασ Σρόποι αντιμετώπιςθσ των αποτυχιών τθσ αγοράσ καινοτομίασ Ο ρόλοσ των κοινοπραξιών ςτθ ζρευνα Αποτελζςματα που προκφπτουν αν αναιρζςουμε τισ υποκζςεισ

4 4.3.2 Αδυναμίεσ των υποδειγμάτων για τισ κοινοπραξίεσ ςτθν ζρευνασ Τπόδειγμα κοινοπραξιών Οι ςυναρτιςεισ κζρδουσ Βαςικά αποτελζςματα Η απόκτθςθ πλθροφοριών και θ ανταλλαγι τεχνολογίασ (επιλογι του ς) Επζνδυςθ ςε Ε&Α (επιλογι του p) χεδιαςμόσ τθσ ζρευνασ (επιλογι του κ) Κοινοπραξίεσ και επιχορθγιςεισ ςε Ε&Α ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ-ΒΙΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

5 ΠΓΡΙΛΗΦΗ Η παξνχζα δηπισκαηηθή εξγαζία πξαγκαηεχεηαη ηελ Γξεχλα θαη Αλάπηπμε ζηε δηάξζξσζε ηεο αγνξάο θαη ηε ζεκαζία ησλ θνηλνπξαμηψλ ζηε έξεπλα θαη ζηηο απνηπρίεο ηεο αγνξάο θαηλνηνκίαο. Η Γ&Α θαη θαη επέθηαζε ε θαηλνηνκία, απνηειεί ηνλ ηξφπν πνπ πξννδεχεη ν άλζξσπνο θαη νη επηρεηξήζεηο, κέζσ ηεο εμέιημεο ησλ γλψζεσλ θαη ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ηεο απφθηεζεο θαη πινπνίεζεο λέσλ ηδεψλ θαη έξγσλ. ην πξψην θεθάιαην νξίδεηαη ε έλλνηα ηεο Γ&Α. Παξνπζηάδεηαη ν δηαρσξηζκφο ηεο έξεπλαο ζε βαζηθή έξεπλα, εθαξκνζκέλε έξεπλα θαη ηερλνινγηθή αλάπηπμε. Οξίδεηαη ε θαηλνηνκία σο ε επξχηεξε πεξηνρή πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη θαη ζηνρεχεη ε Γ&Α. Η θαηλνηνκία παξάγεη είηε λέα/βειηησκέλα πξντφληα είηε λέεο/βειηησκέλεο δηαδηθαζίεο παξαγσγήο θαη νξγάλσζεο, έηζη ψζηε λα βειηησζνχλ νη απνδφζεηο ησλ επηρεηξήζεσλ αιιά θαη λα σθειεζεί ην θνηλσληθφ ζχλνιν. Η θαηλνηνκία δηαρσξίδεηαη ζε ηερλνινγηθή θαη κεηερλνινγηθή. Παξνπζηάδνληαη νη θχξηνη θνξείο πνπ αζρνινχληαη κε ηελ δηαδηθαζία ηεο θαηλνηνκίαο, νη επηρεηξήζεηο, νη θαηλνηνκηθήο επηρεηξήζεηο, ηα παλεπηζηήκηα θαη εξεπλεηηθά θέληξα θαζψο επίζεο θαη ν δεκφζηνο ηνκέαο. Η θαηλνηνκηθή δηαδηθαζία γηα λα κπνξέζεη λα πινπνηεζεί νκαιά εμαξηάηαη απφ νξηζκέλνπο παξάγνληεο πνπ άιινηε ηελ εμειίζζνπλ θαη άιινηε ηελ παξεκπνδίδνπλ, νη βαζηθφηεξνη απφ απηνχο είλαη ε ρξεκαηνδφηεζε, νη δεμηφηεηεο πνπ απαηηνχληαη, ηα δηθαηψκαηα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο, νη αγνξέο, ν αληαγσληζκφο αιιά θαη ηα ήδε ππάξρνληα πξφηππα. Η θαηλνηνκία δηαθέξεη αλάινγα κε ηνπο ηνκείο αιιά θαη ηηο απαξαίηεηεο ηερλνινγίεο. Η δπλακηθή ηεο θαηλνηνκίαο επεξεάδεηαη απφ είδνο ηεο θαηλνηνκίαο, ην ξπζκφ ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο, ηηο δηαδηθαζίεο ηηο θαηλνηνκίαο πνπ αθνινπζνχληαη, ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπκκεηέρνπλ αιιά θαη ηε ζπλάθεηα ηνπ θαλνληζηηθνχ πεξηβάιινληνο. εκαληηθφ ξφιν γηα ηελ αλάπηπμε ησλ επηρεηξήζεσλ αιιά θαη ηε «γέλλεζε» λέσλ γλψζεσλ θαη πιεξνθνξηψλ παίδεη ν δηπιφο ξφινο ηεο Γ&Α. Οη γλψζεηο θαη νη πιεξνθνξίεο απνθηνχληαη είηε κε ηελ Γ&Α ηεο ίδηαο ηεο επηρείξεζεο αιιά θαη κε απνξξφθεζε θαη εθκεηάιιεπζε γλψζεσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ άιιεο επηρεηξήζεηο θαη νξγαληζκνχο. Βέβαηα νη επηρεηξήζεηο ζα πξέπεη λα έρνπλ αλαπηχμεη αξρηθά ηε δηθή ηνπο Γ&Α ψζηε λα κπνξέζνπλ λα αλαπηχμνπλ ελδνγελψο ηελ απνξξνθεηηθή ηνπο ηθαλφηεηα. ην δεχηεξν θεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα ππνδείγκαηα tournament. ε απηή ηελ πεξίπησζε νη επηρεηξήζεηο ιακβάλνπλ κέξνο ζε κία «θνχξζα» φπνπ ζα ππάξμεη έλαο θαη κφλν «ληθεηήο», ε επηρείξεζε πνπ ζα θαηαθέξεη λα θαηλνηνκήζεη πξψηε. Σν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ απηψλ ησλ ππνδεηγκάησλ είλαη ηα κε-ζπκκεηξηθά απνηειέζκαηα, αθφκα θαη αλ νη επηρεηξήζεηο αξρηθά είλαη ζπκκεηξηθέο. Σα ππνδείγκαηα tournament κπνξνχλ λα δηαρσξηζηνχλ ζε δχν θαηεγνξίεο, ε πξψηε θαηεγνξία πεξηιακβάλεη ηα κνληέια φπνπ νη επηρεηξήζεηο δεζκεχνπλ πφξνπο ζε Γ&Α θαη ε δεχηεξε θαηεγνξία απηά πνπ δελ δεζκεχνπλ πφξνπο. Σν ηξίην θεθάιαην αλαθέξεηαη ζηα non-tournament ππνδείγκαηα. ε απηή ηελ πεξίπησζε θάζε επηρείξεζε πνπ επελδχεη ζε Γ&Α είλαη δπλεηηθά κηα θαηλνηφκα επηρείξεζε. 5

6 Κάλνληαο ην δηαρσξηζκφ ζε αγνξέο κε εκπφδηα εηζφδνπ θαη αγνξέο κε ειεχζεξε είζνδν πξνθχπηνπλ ηα απνηειέζκαηα. ε αγνξέο κε εκπφδηα εηζφδνπ φζν απμάλεηαη ε αληαγσληζηηθή πίεζε ιφγν ηηο αχμεζεο ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηελ αγνξά, κεηψλεηαη ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α αλά επηρείξεζε. Γλψ ε αχμεζε ηεο αληαγσληζηηθήο πίεζεο, ιφγν ηεο αχμεζεο ηεο ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ, δεδνκέλνπ φηη δελ ζπξξηθλψλεηαη ην κέγεζνο ηεο αγνξάο, έρεη σο απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηεο πξνζπάζεηαο ζε Γ&Α αλά επηρείξεζε. ηελ πεξίπησζε πνπ ππάξρεη ειεχζεξε είζνδν ησλ λέσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ αγνξά, κε ηελ αχμεζε ηνπ κεγέζνπο ηεο αγνξάο απμάλεηαη ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α θαη ε πνζφηεηα παξαγσγήο αιιά θαη ν αξηζκφο ησλ λέσλ πνηθηιηψλ πνπ εηζάγνληαη ζηελ αγνξά. Η κεγαιχηεξε δπλαηφηεηα ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ, έρεη σο απνηέιεζκα ηε αχμεζε ηεο πξνζπάζεηαο ζε Γ&Α. Σέινο ζην ηέηαξην θεθάιαην παξνπζηάδνληαη νη απνηπρίεο ζηελ αγνξά θαηλνηνκίαο θαη νη ηξφπνη αληηκεηψπηζήο ηνπο. Καζψο επίζεο θαη ν ξφινο ησλ θνηλνπξαμηψλ ζηελ έξεπλα θαη ηα νθέιε πνπ απνθνκίδνπλ νη επηρεηξήζεηο πνπ ιεηηνπξγνχλ ζε θνηλνπξαμίεο έξεπλαο. 6

7 1. Οξηζκόο θαηλνηνκίαο θαη Γ&Α 1 Σν πεξηβάιινλ ζην νπνίν ιεηηνπξγνχλ νη επηρεηξήζεηο ζηηο κέξεο καο αλαπηχζζεηαη ξαγδαία θαη ζε παγθφζκηα θιίκαθα. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα γηα ηελ αληαγσληζηηθή ιεηηνπξγία ησλ επηρεηξήζεσλ λα απαηηείηαη ε πξαγκαηνπνίεζε ηεο δηαδηθαζίαο Έξεπλαο θαη Αλάπηπμεο (research and development). Θα κπνξνχζακε λα νξίζνπκε ηελ έξεπλα σο κηα δεκηνπξγηθή εξγαζία πνπ αλαιακβάλεηαη ζε ζπζηεκαηηθή βάζε κε ζθνπφ ηελ αλάπηπμε ηνπ απνζέκαηνο γλψζεο,ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηεο γλψζεο ηνπ αλζξψπνπ, ηνπ πνιηηηζκνχ, ηεο θνηλσλίαο θαζψο θαη ηε ρξήζε ηνπ απνζέκαηνο απηήο ηεο γλψζεο γηα ηε δεκηνπξγία λέσλ εθαξκνγψλ. Αλάπηπμε είλαη ε ζπζηεκαηηθή εξγαζία πνπ αληιεί ηα απαξαίηεηα ζηνηρεία απφ ηελ ππάξρνπζα γλψζε κε ζθνπφ ηε δεκηνπξγία λέσλ πξντφλησλ ή εμνπιηζκνχ θαη ηελ εηζαγσγή λέσλ ή ηε βειηίσζε δηαδηθαζηψλ, ζπζηεκάησλ θαη ππεξεζηψλ. Όξνο Γ&Α θαιχπηεη ηξεηο δξαζηεξηφηεηεο: ηε βαζηθή έξεπλα, ηελ εθαξκνζκέλε έξεπλα θαη ηελ πεηξακαηηθή αλάπηπμε. Η βαζηθή έξεπλα είλαη ε πεηξακαηηθή ή ζεσξεηηθή εξγαζία πνπ αλαιακβάλεηαη θπξίσο γηα ηελ απφθηεζε λέσλ γλψζεσλ γηα ηηο αηηίεο θαηλνκέλσλ θαη δηαηεξήζηκσλ γεγνλφησλ. ρεηίδεηαη θπξίσο κε ηελ εθεχξεζε θαη δελ έρεη θάπνηα ζπγθεθξηκέλε εθαξκνγή ή ρξήζε θαη κπνξεί λα αλαθεξζεί σο «επηζηήκε». Η εθαξκνζκέλε έξεπλα είλαη πξσηφηππε εξγαζία πνπ αλαιακβάλεηαη, κε ζθνπφ ηελ απφθηεζε λέσλ γλψζεσλ. ρεηίδεηαη θπξίσο κε ηελ θαηλνηνκία θαη έρεη έλαλ εηδηθφ πξαθηηθφ ζθνπφ θαη εκπνξηθή εθαξκνγή. Η πεηξακαηηθή αλάπηπμε είλαη ζπζηεκαηηθέο εξγαζίεο πνπ βαζίδνληαη ζε πθηζηάκελεο γλψζεηο πνπ απνθηήζεθαλ απφ ηελ έξεπλα ή ηελ πξαθηηθή εκπεηξία. θνπφο ηεο είλαη ε παξαγσγή λέσλ πιηθψλ, πξντφλησλ θαη ε εγθαηάζηαζε λέσλ δηαδηθαζηψλ, ππεξεζηψλ. Η θαηλνηνκία(innovation) είλαη κία επξχηεξε πεξηνρή φπνπ θηλείηαη θαη ζηνρεχεη ε Γ&Α 2. πλδέεηαη κε ηελ έξεπλα θαη ηελ αλάπηπμε, εηδηθά ζην ρψξν ησλ επηρεηξήζεσλ, κε ηα αληίζηνηρα ηκήκαηα (R&D, Research and Development). Η θαηλνηνκία ζηελ ζθέςε θαη ζηε πξάμε απνηειεί δηαρξνληθά ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν πξνρσξά κπξνζηά ν άλζξσπνο, βειηηψλνληαο ηελ πνηφηεηα ηεο δσήο ηνπ. ηνλ ζχγρξνλν επηρεηξεζηαθφ πεξηβάιινλ ησλ ζπλερψλ αιιαγψλ θαη ηνπ απμαλφκελνπ αληαγσληζκνχ ε θαηλνηνκία είλαη έλα απφ ηα θπξηφηεξα κέζα γηα ηελ επηηπρία κίαο επηρείξεζεο, δειαδή ηελ επηβίσζε θαη ηελ θεξδνθνξία ηεο. ηελ Γπξσπατθή Έλσζε, ε θαηλνηνκία είλαη επηηεχμηκνο ζηφρνο κέζσ επξσπατθψλ πξνγξακκάησλ ζπλεξγαζίαο κεηαμχ δηαθξαηηθψλ εηαίξσλ, κεηξάηαη κε ην Innovation Scorecard, πνπ μεθίλεζε ζαλ ζεζκφο ην Η θαηλνηνκία κεηξάηαη κε 1 Frascati Manual, Proposed Standard Practice for Surveys on Research and Experimental Development, OECD (2002) 2 Oslo Manual, Guidelines for collecting and interpreting innovation data, OECD & Eurostat (2005) 7

8 δείθηεο, νη νπνίνη ζπζηεκαηνπνηνχληαη ζε θαηεγνξίεο: πλάθεηα κε εκπεηξία, κάζεζε θαη αλάπηπμε. Η Καηλνηνκία ζα κπνξνχζε λα νξηζζεί σο «ε εθαξκνζκέλε ρξήζε ηεο γλψζεο κε ζθνπφ ηελ παξαγσγή θαη παξνρή λέσλ ή νπζηαζηηθά βειηησκέλσλ πξντφλησλ, δηαδηθαζηψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ βξίζθνπλ άκεζεο παξαγσγηθήο, ρξεζηηθήο θαη εκπνξηθήο εθαξκνγήο». Γλαιιαθηηθά κπνξεί λα νξηζζεί φηη ε θαηλνηνκία ζπλίζηαηαη ζηελ παξαγσγή, ηελ αθνκνίσζε θαη ηελ εθκεηάιιεπζε κε επηηπρία ησλ λέσλ επηηεπγκάησλ ή ηδεψλ ζηνλ νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ ηνκέα. Απηφο ν επξχο νξηζκφο ηεο θαηλνηνκίαο πεξηιακβάλεη έλα επξχ θάζκα πηζαλψλ θαηλνηνκηψλ. Μηα θαηλνηνκία κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί πην ζηελά σο ε πινπνίεζε ελφο ή πεξηζζνηέξσλ ηχπσλ ησλ θαηλνηνκηψλ, γηα παξάδεηγκα, θαηλνηνκία γηα ην πξντφλ ή θαηλνηνκία ηεο δηαδηθαζίαο. Η ειάρηζηε απαίηεζε γηα κηα θαηλνηνκία είλαη φηη ην πξντφλ, ε δηαδηθαζία, ε κέζνδνο κάξθεηηλγθ ή ε νξγαλσηηθή κέζνδνο πξέπεη λα είλαη θαηλνχξγηα ή λα βειηηψλνπλ ζεκαληηθά ηελ επηρείξεζε. Απηφ πεξηιακβάλεη ηα πξντφληα, ηηο δηαδηθαζίεο θαη κεζφδνπο πνπ ε επηρείξεζε έρεη αλαπηχμεη πξψηε αιιά θαη απηά πνπ έρεη πηνζεηήζεη απφ άιιεο εηαηξίεο θαη νξγαληζκνχο. Μηα Καηλνηφκα Δξάζε κπνξεί λα είλαη ξηδνζπαζηηθή, ή ζηαδηαθή (αλάινγα κε ηηο αιιαγέο ζε πθηζηάκελεο ιεηηνπξγίεο κίαο επηρείξεζεο θαη κπνξεί λα αλαθέξεηαη ζε έλα λέν πξντφλ ή κηα λέα ππεξεζία, ζηνπο ηξφπνπο παξαγσγήο ηνπο ή ζηελ ηερλνινγία πνπ ρξεζηκνπνηείηαη, φπσο θαη ζηελ δηνηθεηηθή δνκή ελφο νξγαληζκνχ (εζσηεξηθά ή εμσηεξηθά ζε ζρέζε κε ηνπο πειάηεο ή θαηαλαισηέο). Γίλαη ζεµαληηθφ λα γίλεη δηάθξηζε µεηαμχ ηεο ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο πξντφλησλ θαη δηαδηθαζηψλ θαη ηεο κε ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο (νξγάλσζεο θαη εµπνξίαο). Χο ηερλνινγηθή θαηλνηνκία πξντφλησλ θαη δηαδηθαζηψλ νξίδεηαη : Η εηζαγσγή ζηελ αγνξά ελφο λένπ ή ζεκαληηθά βειηησκέλνπ ζε ζρέζε κε ηα βαζηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά, ηηο ηερληθέο πξνδηαγξαθέο, ην ελζσκαησκέλν ινγηζκηθφ ή άιια κε πιηθά ζπζηαηηθά, πξνζηηζέκελεο ρξήζεηο ή ηε θηιηθφηεηα πξνο ηνλ ρξήζηε, πξντφληνο (πιηθνχ αγαζνχ ή ππεξεζίαο). Καζψο επίζεο θαη ε εηζαγσγή ζηελ επηρείξεζε κίαο λέαο ή ζεκαληηθά βειηησκέλεο δηαδηθαζίαο παξαγσγήο, κεζφδνπ παξνρήο θαη δηαλνκήο ή δηαδηθαζίαο ππνζηήξημεο γηα ηα αγαζά ή ηηο ππεξεζίεο. Σν απνηέιεζκα (ηεο δηαδηθαζίαο) ζα πξέπεη λα είλαη ζεκαληηθφ ζε ζρέζε κε ηνλ φγθν ηεο παξαγσγήο, ηελ πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ ή ην θφζηνο παξαγσγήο θαη δηαλνκήο. Καζαξά νξγαλσηηθέο ή δηνηθεηηθέο κεηαβνιέο δελ πεξηιακβάλνληαη ζηελ ηερλνινγηθή θαηλνηνκία. Γπηπξφζζεηα, ε ηερλνινγηθή θαηλνηνκία πξέπεη λα βαζίδεηαη ζηα απνηειέζκαηα λέσλ ηερλνινγηθψλ εμειίμεσλ, λέσλ ζπλδπαζκψλ ππαξρνπζψλ ηερλνινγηψλ ή ζηε ρξεζηκνπνίεζε άιινπ είδνπο γλψζεσλ πνπ απνθηήζεθαλ απφ ηελ επηρείξεζε. Οη κεηαβνιέο θαζαξά αηζζεηηθήο θχζεσο δελ πεξηιακβάλνληαη. 8

9 Οξηζκέλα ελδεηθηηθά παξαδείγκαηα ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ πνπ ζπλαληνχληαη ζε δηάθνξνπο ηνκείο. ηε βηνκεραλία- παξαγσγή: Νέεο κέζνδνη ζηελ παξαζθεπή ηειηθψλ θαη άιισλ πξντφλησλ / ππεξεζηψλ µε λέεο πξψηεο χιεο Υξήζε λέσλ θηιηθψλ πξνο ην πεξηβάιινλ πιηθψλ Πξντφληα βηνηερλνινγίαο Νέεο ελεξγεηαθέο ηερλνινγίεο ζηνλ πξσηνγελή ηνκέα Φάξκαθα βηνινγηθήο βάζεο Νέεο δηαγλσζηηθέο κέζνδνη ζηελ ηαηξηθή ή ζηελ παξαγσγή Σερλνινγίεο αηζζεηήξσλ Πξντφληα γηα ηελ παξνρή πξνζηαζίαο ηνπ ρξήζηε ή πεξηβάιινληνο πζηήκαηα νιηθήο δηαρείξηζεο απνξξηκκάησλ ή απνβιήησλ Αμηνπνίεζε απνξξηκκάησλ / απνβιήησλ. Μείσζε ελεξγεηαθήο θαηαλάισζεο αλά κνλάδα πξντφληνο / ππεξεζίαο Γλζσκάησζε «πξάζηλσλ» ηερλνινγηψλ ζηελ παξαγσγηθή / παξνρή ππεξεζηψλ Μέζνδνο κέηξεζεο θαη ειέγρνπ δηαδηθαζηψλ ή/θαη πνηφηεηαο ησλ πξντφλησλ µε αηζζεηήξεο πζηήκαηα πνπ κεηξνχλ θαη ειέγρνπλ ηα απνζέµαηα ησλ πξντφλησλ Γηζαγσγή κεζφδσλ πνπ ζηεξίδνληαη ζε ςεθηαθέο ηερλνινγίεο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο παξαγσγήο (π.ρ. απηνκαηνπνηεκέλε γξαµµή παξαγσγήο) Γηζαγσγή πξνγξακκάησλ πξνζνκνίσζεο γηα ηνλ έιεγρν θαη ηε βειηηζηνπνίεζε ησλ ηειηθψλ ή θαη ησλ ελδηάκεζσλ µκεζφδσλ ηεο παξαγσγήο θαη ησλ πξντφλησλ ην εκπφξην: Νέα είδε ππεξεζηψλ πηζηνπνίεζεο Γηζαγσγή επηπξφζζεησλ ππεξεζηψλ: ζπλδπαζκέλεο ππεξεζίεο (π.ρ. ηερληθέο θαη ζπκβνπιεπηηθέο ππεξεζίεο, εμέηαζε θαη πηζηνπνίεζε ππεξεζηψλ) Πψιεζε απεπζείαο ζηνλ πειάηε - Ηιεθηξνληθή αληαιιαγή πξντφλησλ 9

10 Μείσζε ελεξγεηαθνχ «απνηππψκαηνο» παξαγσγηθψλ δηαδηθαζηψλ Μέζνδνη εληνπηζκνχ θαη ειέγρνπ ησλ θνξηίσλ Φεθηαθφο ρεηξηζκφο πξντφλησλ Γηζαγσγή θαλαιηψλ άκεζεο αλαηξνθνδφηεζεw κεηαμχ πειάηε-παξαγσγνχ Ηιεθηξνληθνί θαηάινγνη (π.ρ. ζε νπηηθνχο δίζθνπο) Κέληξα εμππεξέηεζεο πειαηψλ γηα ζπληνληζµφ φισλ ησλ απαηηήζεσλ ησλ πειαηψλ Νέα είδε ππεξεζηψλ πηζηνπνίεζεο Γηζαγσγή επηπξφζζεησλ ππεξεζηψλ: ζπλδπαζκέλεο ππεξεζίεο (π.ρ. ηερληθέο θαη ζπκβνπιεπηηθέο ππεξεζίεο, εμέηαζε θαη πηζηνπνίεζε ππεξεζηψλ) Πψιεζε απεπζείαο ζηνλ πειάηε - Ηιεθηξνληθή αληαιιαγή πξντφλησλ Μείσζε ελεξγεηαθνχ «απνηππψκαηνο» παξαγσγηθψλ δηαδηθαζηψλ Μέζνδνη εληνπηζκνχ θαη ειέγρνπ ησλ θνξηίσλ Φεθηαθφο ρεηξηζκφο πξντφλησλ Γηζαγσγή θαλαιηψλ άκεζεο αλαηξνθνδφηεζεο κεηαμχ πειάηε-παξαγσγνχ Ηιεθηξνληθνί θαηάινγνη (π.ρ. ζε νπηηθνχο δίζθνπο) Κέληξα εμππεξέηεζεο πειαηψλ γηα ζπληνληζµφ φισλ ησλ απαηηήζεσλ ησλ πειαηψλ Άιιεο πεξηπηψζεηο θαηλνηνκίαο: Αλάπηπμε εθαξκνγψλ ινγηζκηθνχ γηα θαηλνηφκεο εθαξκνγέο (π.ρ. αγξνηηθφ ηνκέα) Αλάπηπμε επέιηθηνπ θαη θηιηθνχ πξνο ην ρξήζηε ινγηζµηθνχ Τπεξεζίεο βηνκεραληθνχ ζρεδηαζκνχ πξσηφηππνπ πξντφληνο / δηεξγαζίαο / παξνρήο ππεξεζίαο. Αλάπηπμε θαη παξνρή ππεξεζηψλ εμνκνίσζεο θαη κνληεινπνίεζεο. Γμ απνζηάζεσο ζπληήξεζε ινγηζµηθνχ θαη παξνρή ζπκβνπιψλ Παξνρή λέσλ εθαξκνγψλ θαη πξνγξακκάησλ πνιπµέζσλ 10

11 Γθαξκνγέο εθπαίδεπζεο εμ απνζηάζεσο Γθαξκνγή ζεξµνγξαθηθψλ θαη κεζφδσλ / ηερληθψλ κε θαηαζηξνθηθψλ ειέγρσλ ζηελ απνηίµεζε ηερληθψλ ζπζηεκάησλ. Γθαξκνγέο ηειεκαηηθήο θαη ςεθηαθψλ ζπζηεκάησλ κεηάδνζεο. Γθαξκνγέο ηειε-ηαηξηθήο Χο κε ηερλνινγηθή θαηλνηνκία πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ νξίδεηαη: Η εθαξκνγή λέσλ κεζφδσλ ή κεηαβνιψλ ησλ κεζφδσλ, φζνλ αθνξά ηε δνκή ή ηε δηνίθεζε ηεο επηρείξεζεο, πνπ απνζθνπνχλ ζηε βειηίσζε ηεο ρξήζεο ησλ γλψζεσλ ζηελ επηρείξεζε, ηεο πνηφηεηαο ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ ή ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ ξνψλ εξγαζίαο. Με ηερλνινγηθή θαηλνηνκία εκπνξίαο είλαη ε εθαξκνγή λέσλ ή βειηησκέλσλ ζρεδίσλ ή κεζφδσλ πψιεζεο πνπ απνζθνπνχλ ζηελ αχμεζε ηεο ειθπζηηθφηεηαο ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ ή ζηελ είζνδν ζε λέεο αγνξέο. Οξηζκέλα παξαδείγκαηα ψζηε λα γίλεη δηαθξηηή ε δηαθνξά ηνλ ηερλνινγηθψλ θαη κε ηερλνινγηθψλ θαηλνηνκηψλ: Σα πηζηνπνηεηηθά ISO ή ε εηζαγσγή ζπζηεκάησλ δηαρείξηζεο θαη ειέγρνπ πνηφηεηαο είλαη ηερλνινγηθή θαηλνηνκία µφλν φηαλ ζπλδένληαη άµεζα µε ηελ εηζαγσγή λέσλ ή ζεµαληηθά βειηησκέλσλ δηαδηθαζηψλ. Η δεκηνπξγία κίαο απιήο ηζηνζειίδαο µε πιεξνθνξίεο, ρσξίο on line λέεο θαη πξσηφηππεο ππεξεζίεο δελ απνηειεί θαηλνηνκία. Αλ ππάξρνπλ νη πξσηφηππεο ππεξεζίεο ηφηε απνηειεί παξάδεηγκα κε ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο Οη νξγαλσηηθέο θαηλνηνκίεο ζεσξνχληαη ηερλνινγηθέο µφλν ζηελ πεξίπησζε πνπ βαζίδνληαη ζε λέεο ηερλνινγηθέο εθαξκνγέο θαη επηθέξνπλ κεηξήζηκεο αιιαγέο ζηελ απφδνζε, γηα παξάδεηγκα αχμεζε ζηελ παξαγσγηθφηεηα ή ζηηο πσιήζεηο. Σέινο γλσξίδνληαο φηη φια ηα είδε θαηλνηνκίαο πξέπεη λα πεξηέρνπλ κηα ζεκαληηθή αιιαγή/δηαθνξνπνίεζε ζηα ππάξρνληα πξντφληα (αγαζά θαη ππεξεζίεο),ζηηο δηαδηθαζίεο θαη κεζφδνπο εκπνξίαο,ζηηο νξγαλσηηθέο δνκέο θαη πξαθηηθέο ηεο επηρείξεζεο, δε ζα κπνξνχζαλ λα ζεσξεζνχλ θαηλνηνκηθέο αιιαγέο απηέο πνπ έρνπλ κηθξή ζεκαζία ή εκβέιεηα ή δελ επηθέξνπλ ηθαλφ βαζκφ λεσηεξηζκνχ ζηελ επηρείξεζε. Μεξηθά παξαδείγκαηα κε θαηλνηφκσλ αιιαγψλ είλαη: δηαθνπή ρξήζεο µίαο δηαδηθαζίαο, κεζφδνπ εµπνξίαο ή εµπνξηθήο εθκεηάιιεπζεο ελφο πξντφληνο, 11

12 αιιαγέο πξνεξρφκελεο απνθιεηζηηθά απφ κεηαβνιέο ησλ ηηµψλ ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ, απιή αληηθαηάζηαζε ή αλαβάζκηζε ελφο πξντφληνο ή δηαδηθαζίαο ή ζπζθεπαζίαο παξαγσγή επί παξαγγειία επνρηαθέο θαη άιιεο θπθιηθέο κεηαβνιέο. 1.1 Οη δηάθνξνη θνξείο πνπ αζρνινύληαη κε ηελ θαηλνηνκία 3 Οη επηρεηξήζεηο (firms) Οη επηρεηξήζεηο είλαη ε θχξηα ζέζε ηεο θαηλνηνκίαο ζηηο αγνξέο ηεο νηθνλνκίαο, έηζη είλαη ζεκαληηθφ λα εθηηκεζνχλ νη δηάθνξεο δηαδηθαζίεο πνπ έρνπλ ζεζπηζηεί γηα ηε δεκηνπξγία θαη ηε ζχιιεςε ηδεψλ θαη ηελ κεηαηξνπή ηνπο ζε εκπνξεχζηκα πξντφληα θαη ππεξεζίεο. Απηέο νη θαηλνηφκεο ηδέεο ζπλήζσο πξνέξρνληαη κέζα απφ ηελ έξεπλα θαη αιιειεπηδξνχλ κε ηνπο πξνκεζεπηέο, ηνπο θαηαλαισηέο, ηε κεραληθή, ην ζρεδηαζκφ, ηελ θαηαζθεπή θαη ην κάξθεηηλγθ. Οη επηρεηξήζεηο επελδχνπλ φια θαη πεξηζζφηεξν ζε Γ&Α (OECD, 2010) 4.Η ζπκβνιή ησλ επηρεηξήζεσλ ζηελ θαηλνηνκία είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο θαη έλαο δπλακηθφο επηρεηξεζηαθφο ηνκέαο απνηειεί βαζηθή πεγή θαη ην θαλάιη ηεο ηερλνινγηθήο αιιά θαη κε ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο. Οη επηρεηξεζηαθέο δαπάλεο ζε Γ&Α είλαη ζεκαληηθέο γηα ηελ θαηλνηνκία θαη ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, νη επηρεηξήζεηο έρνπλ ηελ ηάζε λα δαπαλνχλ 1-2% ηνπ θχθινπ εξγαζηψλ ηνπο ζε Γ&Α θαη ζε δηάθνξεο ζρεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, αιιά ην πνζνζηφ απηφ ππεξβαίλεη ην 5% γηα ηηο κεγάιεο επηρεηξήζεηο ζε νξηζκέλεο ρψξεο. Οη δαπάλεο ησλ επηρεηξήζεσλ ζε Γ&Α κεηαβάιινληαη ζεκαληηθά κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ δηφηη νη θαηλνηνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο είλαη αζχκκεηξεο θαη έλα κηθξφ πνζνζηφ ησλ επηρεηξήζεσλ απνηεινχλ ηελ πιεηνςεθία ησλ εηζξνψλ θαη εθξνψλ ησλ θαηλνηνκηθψλ δηαδηθαζηψλ. Οη θαηλνηφκεο επηρεηξήζεηο δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ θνηλσληθννηθνλνκηθψλ πξνθιήζεσλ, θπξίσο ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ηε δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ απαζρφιεζεο θαζψο θαη ηελ αληηκεηψπηζε ησλ θνηλσληθψλ θαη πεξηβαιινληηθψλ πξνθιήζεσλ

13 Καηλνηνκηθέο επηρεηξήζεηο (Innovative entrepreneurs) Οη θαηλνηνκηθέο επηρεηξήζεηο είλαη κία ζπγθεθξηκέλε νκάδα επηρεηξήζεσλ πνπ δελ είλαη ηζνδχλακεο νχηε κε ηηο κηθξνκεζαίεο (SMEs Small and medium enterprises) νχηε κε ηηο λενεηζεξρφκελεο (start-ups) αιιά αληηπξνζσπεχνπλ ην ζεκείν ηνκήο ησλ ηξηψλ πεξηνρψλ: ησλ θαηλνηφκσλ επηρεηξήζεσλ ησλ κηθξψλ θαη κεζαίσλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ επηρεηξήζεσλ πςειήο αλάπηπμεο. Οη θαηλνηνκηθέο επηρεηξήζεηο κπνξεί λα είλαη ζεκαληηθνί νδεγνί γηα ηηο δηαδηθαζίεο ηεο θαηλνηνκίαο σο «παξάγνληεο αιιαγήο», θαζψο ζπρλά έρνπλ κεγαιχηεξε ειεπζεξία λα πεηξακαηηζηνχλ, λα αλαιάβνπλ θηλδχλνπο θαη λα αλαπηχμνπλ πην ξηδνζπαζηηθέο θαηλνηνκίεο. ε αληίζεζε κε ηηο κεγάιεο επηρεηξήζεηο, δελ πεξηνξίδνληαη απφ ηα πθηζηάκελα πξντφληα ηνπο, ηηο ηερλνινγίεο, ηηο δεμηφηεηεο θαη ηελ νξγάλσζε, άξα κπνξνχλ πην εχθνια λα θηλεζνχλ έμσ απφ ηα θπξίαξρα πξφηππα. Παλεπηζηήκηα θαη Δεκφζηα Γξεπλεηηθά Ιλζηηηνχηα (Universities and Public Research Institutes (PRIs)) Σα παλεπηζηήκηα θαη ηα εξεπλεηηθά θέληξα δηεμάγνπλ βαζηθή θαη εθαξκνζκέλε έξεπλα θαζψο θαη πεηξακαηηθή αλάπηπμε. Πεξηιακβάλνπλ έλα επξχ θάζκα πνπ θπκαίλεηαη απφ εξεπλεηηθά παλεπηζηήκηα παγθφζκηαο θιάζεο,κηθξά πεξηθεξεηαθά παλεπηζηήκηα, θνιέγηα ηερλνινγίαο θαη δεκφζηα εξεπλεηηθά εξγαζηήξηα. Σα παλεπηζηήκηα θαη ηα εξεπλεηηθά θέληξα παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν γηα ηα ζπζηήκαηα θαηλνηνκίαο, ηελ εθπαίδεπζε/θαηάξηηζε, ηε δεκηνπξγία θαη δηάδνζε ηεο γλψζεο αιιά θαη ηελ απνζήθεπζε θαη κεηάδνζε ηεο γλψζεο. Οη εξεπλεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ησλ παλεπηζηεκίσλ θαη ησλ εξεπλεηηθψλ θέληξσλ ζπκβάιινπλ ζηελ θαηλνηνκία κε δηάθνξνπο ηξφπνπο. Μία παξαδνζηαθή άπνςε είλαη φηη απηέο νη δξαζηεξηφηεηεο έρνπλ σο απνηέιεζκα ηελ θσδηθνπνηεκέλε γλψζε (δεκνζηεχζεηο) θαη ε γλψζε απηή ελζσκαηψλεηαη ζε ηερλνινγηθέο εθεπξέζεηο θαη θαηλνηνκίεο πνπ αλαιακβάλνπλ ζηε ζπλέρεηα νη θαηλνηφκεο επηρεηξήζεηο. Η άκεζε αιιειεπίδξαζε κε ηηο επηρεηξήζεηο, θπξίσο κέζν ηεο ζπλεξγαζίαο ζε Γ&Α, κπνξνχλ λα ελεξγνπνηήζνπλ ηελ κεηαθνξά θαη πξφζιεςε ηεο γλψζεο. Μεγάιν κέξνο ηεο πνιηηηθήο αλαιακβάλεη απηά ηα θαλάιηα λα είλαη νη βαζηθνί ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο ηα παλεπηζηήκηα θαη ηα εξεπλεηηθά θέληξα ζπκβάιινπλ ζηελ θαηλνηνκία. Γπηπιένλ ηα ηειεπηαία ρξφληα νη πνιηηηθνί θνξείο ελζαξξχλνπλ ψζηε ηα 13

14 παλεπηζηήκηα θαη ηα εξεπλεηηθά θέληξα λα εκπνξεπκαηνπνηήζνπλ κεξηθέο απφ ηηο γλψζεηο πνπ παξάγνπλ, κέζσ ηεο πξνζηαζίαο ησλ δηθαησκάησλ πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο θαη ηελ αδεηνδφηεζε, κε ζθνπφ λα θεξδίδνπλ εηζνδήκαηα απφ απηέο ηηο γλψζεηο. Δεκφζηνο ηνκέαο (Public sector) Ο δεκφζηνο ηνκέαο απνηειείηαη απφ ηνλ ηνκέα ηεο γεληθήο θπβέξλεζεο θαη φισλ ησλ δεκφζησλ επηρεηξήζεσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ησλ θεληξηθψλ ηξαπεδψλ. Ο δεκφζηνο ηνκέαο κπνξεί λα αλαιπζεί πεξαηηέξσ ζηελ θεληξηθή θπβέξλεζε, ηελ πνιηηεηαθή θπβέξλεζε, ηελ ηνπηθή απηνδηνίθεζε, ηα ηακεία ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Ο ξφινο ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα είλαη ε παξνρή πνηνηηθψλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ πνπ αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ πνιηηψλ θαη ησλ επηρεηξήζεσλ παξάιιεια κε ηε αλάπηπμε θαη ηε δηαηήξεζε ηεο εκπηζηνζχλεο ζηελ θπβέξλεζε. Σα θαζήθνληά ηεο πεξηιακβάλνπλ ηε ρνξήγεζε, ηελ εμαζθάιηζε ηεο δεκφζηαο ηάμεο θαη αζθάιεηαο, εθπαίδεπζεο, πγείαο θαη θνηλσληθήο θξνληίδαο θαζψο θαη κία πνηθηιία απφ άιιεο ιεηηνπξγίεο γηα ηνπο πνιίηεο θαη ηηο νξγαλψζεηο. Με βάζε ηνπο νξηζκνχο πνπ εγθξίζεθαλ γηα ηνλ ηνκέα ησλ επηρεηξήζεσλ (OECD/Eurostat 2005) θαη ηε πξνζαξκνγή ηνπο ζηε Δεκφζηα Μέηξεζε Καηλνηνκίαο (Measuring Public Innovation (MEPIN)), ε θαηλνηνκία ζην δεκφζην ηνκέα κπνξεί λα νξηζηεί σο ε εθαξκνγή λέσλ ή ζεκαληηθά βειηησκέλσλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ, θαζψο επίζεο θαη νη ηξφπνη ψζηε λα γίλνπλ βειηηψζεηο κέζα ζηε δνκή ηνπ ίδηνπ ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα ή ζηνλ ηξφπνπ φπνπ παξέρνληαη νη δεκφζηεο ππεξεζίεο. Τπάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο αιιά θαη νκνηφηεηεο κεηαμχ ηεο θαηλνηνκίαο ηνπ δεκφζηνπ θαη ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα. Ο Windrum (2008) 5 πξνηείλεη ηελ αθφινπζε ηππνινγία ησλ θαηλνηνκηψλ ζην δεκφζην ηνκέα: Καηλνηνκίεο ππεξεζηψλ (Service innovations): ε εηζαγσγή ελφο λένπ πξντφληνο/ππεξεζίαο ή ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ελφο ππάξρνληνο πξντφληνο/ππεξεζίαο. Καηλνηνκίεο παξνρήο ππεξεζηψλ (Service delivery innovations): λένη ή ηξνπνπνηεκέλνη ηξφπνη γηα ηελ παξνρή ζε πειάηεο ή γηα αιιειεπίδξαζε κε απηνχο, κε ζθνπφ ηελ παξνρή ζπγθεθξηκέλσλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ. Δηνηθεηηθέο θαη νξγαλσηηθέο θαηλνηνκίεο (Administrative and organizational innovations): αιιαγέο ζηηο νξγαλσηηθέο δνκέο θαη ζπλήζεηεο, κε ηηο νπνίεο ην γξαθείν εμππεξέηεζεο παξέρεη θαη ζηεξίδεη ηηο ππεξεζίεο. 5 P. Windrum & P.Koch (2008), Innovation in Public Sector Services: Entrepreneurship, Creativity & Management, Edward Elgar. 14

15 Γλλνηνινγηθέο θαηλνηνκίεο (Conceptual innovations): ε αλάπηπμε λέσλ θνζκνζεσξηψλ πνπ πξνθαινχλ ππνζέζεηο νη νπνίεο ζηεξίδνπλ ην ήδε ππάξρνληα πξντφληα, ππεξεζίεο, δηαδηθαζίεο θαη κνξθέο νξγάλσζεο. Πνιηηηθέο θαηλνηνκίεο (Policy innovations): αιιαγέο ζηε ζθέςε ή ηηο πξνζέζεηο ζπκπεξηθνξάο πνπ ζρεηίδνληαη κε έλα ζχζηεκα πνιηηηθήο πεπνίζεζεο. πζηεκηθή θαηλνηνκία (Systemic innovation): λένη ή βειηησκέλνη ηξφπνη αιιειεπίδξαζεο κε άιινπο νξγαληζκνχο ή βάζεηο γλψζεσλ. 1.2 Οη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ θαηλνηνκία 6 Η θαηλνηνκία εμαξηάηαη απφ κηα ζεηξά πξνυπνζέζεσλ ψζηε λα κπνξέζεη λα εμειηρζεί θαη λα πινπνηεζεί, νξηζκέλεο απφ απηέο είλαη: Υξεκαηνδφηεζε ηεο θαηλνηνκίαο Η πξφζβαζε ζε ρξεκαηνδφηεζε απνηειεί βαζηθή θηλεηήξηα δχλακε γηα ηε δεκηνπξγία, ηελ επηβίσζε θαη ηελ αλάπηπμε ησλ θαηλνηφκσλ επηρεηξήζεσλ. Η έιιεηςε ρξεκαηνδφηεζεο κπνξεί λα απνηξέςεη ηηο επηρεηξήζεηο απφ ην λα επελδχζνπλ ζε δπλεηηθά επηθεξδή έξγα θαηλνηνκίαο. Η ρξεκαηνδφηεζε ηεο θαηλνηνκίαο απαηηεί επαξθήο παξνρή εζσηεξηθψλ πεγψλ ησλ επηρεηξήζεσλ, ε νπνία εμαξηάηαη απφ ηελ θαηαλνκή ησλ πφξσλ ζην εζσηεξηθφ ησλ επηρεηξήζεσλ θαζψο θαη απφ ηνπο φξνπο γηα ηελ αμηνπνίεζε ησλ ηδησηηθψλ πεγψλ ρξεκαηνδφηεζεο. Γπηπιένλ ζεκαληηθφ ξφιν παίδνπλ θαη νη εμσηεξηθέο πεγέο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ησλ ρξεκαηηζηεξηαθψλ αγνξψλ, ησλ επηρεηξεζηαθψλ θεθαιαίσλ, ηηο ηξάπεδεο θαζψο θαη ηε δεκφζηα ζηήξημε. Δηάθνξεο πνιηηηθέο κπνξεί λα βειηηψζνπλ ηελ πξφζβαζε ζηε ρξεκαηνδφηεζε γηα ππνζηήξημε ηεο θαηλνηνκίαο, απηφ κπνξεί λα ζπκβεί κέζσ ηεο ξχζκηζεο ηεο ρξεκαηνπηζησηηθήο αγνξάο, ηεο θνξνινγηθήο κεηαρείξηζεο, ηε ξχζκηζε πηψρεπζεο αιιά θαη κέζσ ηεο εθαξκνγήο απνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ δηπισκάησλ επξεζηηερλίαο. H ρξεκαηνδφηεζε είλαη θξίζηκε γηα ηνλ ηνκέα ηεο ηερλνινγίαο, δεδνκέλνπ φηη επηηξέπεη ζηνπο νξγαληζκνχο λα δηεμάγνπλ έξεπλα θαη λα πηνζεηνχλ ηερλνινγίεο πνπ είλαη αλαγθαίεο γηα ηηο εθεπξέζεηο θαη δηεπθνιχλεη ηελ αλάπηπμε θαη εκπνξεπκαηνπνίεζε ησλ θαηλνηνκηψλ. Η πξφζβαζε ζε εμσηεξηθή ρξεκαηνδφηεζε απνηειεί ζεκαληηθή πξφθιεζε γηα ηηο επηρεηξήζεηο. Όκσο είλαη ζπρλά δχζθνιε ζηα πξψηα ζηάδηα ηεο αλάπηπμεο ησλ επηρεηξήζεσλ φπσο θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ νη επηρεηξήζεηο δελ δηαζέηνπλ ηζηνξηθφ απνδφζεσλ θαηλνηνκίαο

16 Οη αλάγθεο ρξεκαηνδφηεζεο θαη ε δηαζεζηκφηεηα ρξεκαηνδφηεζεο είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλα κε ην ζηάδην αλάπηπμεο ηεο επηρείξεζεο αιιά θαη ηεο θαηλνηνκηθήο δηαδηθαζίαο. ηελ αξρηθή θάζε φηαλ νη εθεπξέζεηο βειηηψλνληαη θαη ε έξεπλα εμειίζζεηαη, ππάξρεη κεγάιε αβεβαηφηεηα ζρεηηθά κε ην ηη θαηλνηνκίεο ζα πξνθχςνπλ, αλ ηειηθά πξνθχςνπλ. Λφγν απηνχ είλαη αξθεηά δχζθνιε ε εμαζθάιηζε ρξεκαηνδφηεζεο. Απηέο νη νηθνλνκηθέο πηέζεηο είλαη έλαο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν ε πνιηηηθή παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε ρξεκαηνδφηεζε, γηα ηα πξψηα ζηάδηα ηεο ηερλνινγηθήο αλάπηπμεο. ε πην πξνρσξεκέλα ζηάδηα, κε ηελ αλάπηπμε θαη ηε εκπνξεπκαηνπνίεζε ησλ εθεπξέζεσλ, εηδηθνί επελδπηέο πνπ είλαη εμεηδηθεπκέλνη ζηελ αμηνιφγεζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ησλ επηρεηξεζηαθψλ θηλδχλσλ, γίλνληαη πην πξφζπκνη λα παξέρνπλ ρξεκαηνδφηεζε. ηα ηειηθά ζηάδηα, ζην επίπεδν ηεο δηάδνζεο θαη ηεο πηνζέηεζεο ηεο ηερλνινγίαο, θαζψο ε αβεβαηφηεηαο ηεο ηερλνινγίαο αιιά θαη ηεο αγνξάο έρνπλ εμαθαληζηεί, νη παξαδνζηαθνί πξνκεζεπηέο κπνξνχλ λα παξέρνπλ ηελ απαηηνχκελε ρξεκαηνδφηεζε ψζηε λα αλαβαζκίζνπλ ηηο δξαζηεξηφηεηεο αιιά θαη λα ρξεκαηνδνηήζνπλ ηνπο πηζαλνχο αγνξαζηέο πνπ ελδηαθέξνληαη λα πηνζεηήζνπλ ηηο λέεο θαηλνηνκίεο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη αθφκε θαη ε δηαδηθαζία ηεο θαηλνηνκίαο πνπ πεξηιακβάλεη ηα παξαπάλσ ζηάδηα, είλαη ε ίδηα θαη γηα ηηο κηθξφηεξεο λενζχζηαηεο επηρεηξήζεηο θαη γηα ηηο κεγάιεο πνιπεζληθέο, νη πεγέο ρξεκαηνδφηεζεο πνπ έρνπλ ζηε δηάζεζε ηνπο δηαθέξνπλ ζεκαληηθά. Οη κεγάιεο επηρεηξήζεηο κπνξνχλ επθνιφηεξα λα ρξεκαηνδνηήζνπλ ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπο ζε Γ&Α, είηε κε ηε ρξήζε εζσηεξηθψλ πφξσλ ( λα πάξνπλ έλα δάλεην απφ κία ηξάπεδα ρξεζηκνπνηψληαο απηά πεξηνπζηαθά ηνπο ζηνηρεία σο αζθάιεηα), είηε κε ηελ έθδνζε νκνιφγσλ ή κε ηελ αχμεζε ηεο ρξεκαηνδφηεζεο κεηνρηθνχ θεθαιαίνπ ζηηο ρξεκαηηζηεξηαθέο αγνξέο. ε αληίζεζε, νη λενζχζηαηεο επηρεηξήζεηο δελ έρνπλ ηφζα πεξηνπζηαθά ζηνηρεία γηα λα ηα ρξεζηκνπνηήζνπλ σο εμαζθάιηζε θαη νη επελδχζεηο ηνπο ζε θαηλνηνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο είλαη ιηγφηεξν δηαθνξνπνηεκέλεο. Χο απνηέιεζκα, νη δπλαηφηεηεο ρξεκαηνδφηεζεο ηνπο είλαη πνιχ πην πεξηνξηζκέλε θαη ζπρλά βαζίδνληαη ζε θίινπο θαη νηθνγέλεηα πξηλ λα είλαη ζε ζέζε λα έρνπλ πξφζβαζε ζε άιιεο πεγέο θεθαιαίσλ. Οη επηρεηξήζεηο, φπσο αλαθέξζεθε, κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ είηε εζσηεξηθέο είηε εμσηεξηθέο πεγέο ρξεκαηνδφηεζεο γηα λα ρξεκαηνδνηήζνπλ ηηο δξαζηεξηφηεηεο θαηλνηνκίαο ηνπο. Η θχξηα πεγή εζσηεξηθήο ρξεκαηνδφηεζεο είλαη ηα αδηαλέκεηα θέξδε, είλαη ηα θέξδε πνπ έρνπλ ζπζζσξεπηεί θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ ηα νπνία δελ έρνπλ επηζηξαθεί ζηνπο κεηφρνπο. Οη επηρεηξήζεηο ζπλήζσο πξνηηκνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ εζσηεξηθή ρξεκαηνδφηεζε θαη φρη εμσηεξηθή, θαζψο ε εμσηεξηθή ρξεκαηνδφηεζε κπνξεί λα είλαη αξθεηά δαπαλεξή. Χο απνηέιεζκα, ππάξρνπλ έξγα πνπ νη επηρεηξήζεηο αλαιακβάλνπλ, αλ έρνπλ ζηε δηάζεζε ηνπο επαξθήο εζσηεξηθνχο πφξνπο, ηα νπνία δελ ζα αλαιάκβαλαλ αλ έπξεπε λα έρνπλ εμσηεξηθή ρξεκαηνδφηεζε γηα ηελ αλάπηπμή ηνπο. Καζψο ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, νη επηρεηξήζεηο δελ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα έρνπλ πξφζβαζε ζε εμσηεξηθή ρξεκαηνδφηεζε. Οη εμσηεξηθέο πεγέο ρξεκαηνδφηεζεο πεξηιακβάλνπλ ηα δάλεηα θαη ηα ίδηα θεθάιαηα, ηα νπνία κπνξεί 16

17 λα παξέρνληαη απφ ηδηψηεο επελδπηέο, ηακεία επηρεηξεζηαθψλ θεθαιαίσλ, ηξάπεδεο θαη θεθαιαηαθέο αγνξέο. Γηα λα θαηαθχγνπλ νη επηρεηξήζεηο ζε εμσηεξηθά θεθάιαηα, πξνηηκάηαη ην ρξένο ζε ζρέζε κε ηα ίδηα θεθάιαηα, δεδνκέλνπ φηη ην δηαζέζηκν ρξένο είλαη πην θζελή πεγή ρξεκαηνδφηεζεο. Δεμηφηεηεο γηα ηελ θαηλνηνκία Σν εηδηθεπκέλν εξγαηηθφ δπλακηθφ παίδεη θαίξην ξφιν ζηελ θαηλνηνκία, κε ηελ δεκηνπξγία λέαο γλψζεο, ηελ πηνζέηεζε θαη ηελ πξνζαξκνγή ησλ ήδε ππαξρνπζψλ ηδεψλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ζηαδηαθήο θαηλνηνκίαο θαη εληνπίδνληαο ηηο ζρεηηθά λέεο επηρεηξεζηαθέο επθαηξίεο. Γηα ηελ θαηλνηνκία απαηηνχληαη δηάθνξεο δεμηφηεηεο: ηερληθέο δεμηφηεηεο, «ήπηεο» δεμηφηεηεο (πρ ηθαλφηεηα επηθνηλσλίαο, αιιειεπίδξαζε ζε νκάδεο θαη εηεξνγελείο νκάδεο), επηρεηξεζηαθέο δεμηφηεηεο (πρ ηθαλφηεηεο ζηελ αμηνιφγεζε ησλ θηλδχλσλ, ζηξαηεγηθή ζθέςε, απηνπεπνίζεζε). Η δήηεζε γηα δεμηφηεηεο επεξεάδεηαη απφ πνιινχο παξάγνληεο φπσο : ηελ ηερλνινγηθή πξφνδν ( ε επέθηαζε ηεο ηερλνινγία θαη ηεο επηζηήκεο απμάλεη ηε δήηεζε γηα ςεθηαθέο δεμηφηεηεο θαη εμεηδηθεπκέλε εθπαίδεπζε), ηηο ζπλζήθεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο (θηλεηηθφηεηα ησλ εμεηδηθεπκέλσλ εξγαδνκέλσλ) θαζψο θαη ηελ νξγάλσζε, ηελ εμεηδίθεπζε θαη ηελ θνπιηνχξα ησλ επηρεηξήζεσλ αιιά θαη ηελ δηαδηθαζία ηεο θαηλνηνκίαο (νξηζκέλεο επηρεηξήζεηο πξνηηκνχλ λα ζπλεξγάδνληαη κε άιινπο νξγαληζκνχο ψζηε λα έρνπλ πξφζβαζε ζε ζπγθεθξηκέλεο δεμηφηεηεο, ελψ άιιεο κπνξεί λα πξνζιακβάλνπλ ή λα εθπαηδεχνπλ άηνκα ψζηε λα αλαπηχζζνπλ εζσηεξηθά απηέο ηηο δεμηφηεηεο). Η πξνζθνξά εμεηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ δηακνξθψλεηαη απφ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ηεο ρψξαο, ηε ζπκκεηνρή ησλ επηρεηξήζεσλ ζε θαηάξηηζε εξγαδνκέλσλ θαη ηε κεηαθίλεζε εηδηθεπκέλνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Οη εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο κπνξεί λα εμππεξεηνχλ ηελ αλάγθε γηα πνηθίιεο θαη ζχλζεηεο δεμηφηεηεο πνπ απαηηνχληαη γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο θαηλνηνκίαο. Οη πνιηηηθνί θνξείο πξνζπαζνχλ λα απνθαηαζηήζνπλ ηελ αλάπηπμε θαη λα αληηκεησπίζνπλ ηελ παγθφζκηα νηθνλνκηθή θαη ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε, έηζη δίλνπλ ηδηαίηεξε πξνζνρή ζηελ αλάπηπμε θαη ηε ρξήζε ησλ δεμηνηήησλ πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ θαηλνηνκηθή δηαδηθαζία. Η έιιεηςε εμεηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ είλαη ζηαζεξά ν δεχηεξνο θξίζηκνο παξάγνληαο πνπ παξεκπνδίδεη ηελ θαηλνηνκία. Χζηφζν, δελ ππάξρεη απιή ζπληαγή γηα ηελ θαηλνηνκία, δηφηη ζε δηάθνξνπο ηνκείο απαηηνχληαη δηαθνξεηηθά ζχλνια δεμηνηήησλ θαη ζηεξίδνληαη ζε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο κάζεζεο, κπνξεί λα θαζνδεγνχληαη απφ ηελ επηζηήκε, ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα, ηελ πξαθηηθή αθφκα θαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο ρξήζηεο. Ο επξχο ζπλδπαζκφο δεμηνηήησλ εμαξηάηαη απφ ην είδνο ηεο θαηλνηνκίαο. Μπνξεί λα εμεηαζηεί απφ δηαθνξεηηθέο νπηηθέο γσλίεο, φηαλ εμεηάδνληαη ζε καθξννηθνλνκηθφ φζν θαη ζε επηκέξνπο επίπεδα. Η ηππηθή εθπαίδεπζε είλαη έλαο πνιχ ζεκαληηθφο κνριφο γηα ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ, αιιά απηέο νη δεμηφηεηεο κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζηελ πξαγκαηηθή θαηλνηνκία κφλν εάλ νη επηρεηξήζεηο θαη άιινη νξγαληζκνί θάλνπλ 17

18 θαηάιιειε ρξήζε απηψλ ησλ δεμηνηήησλ. Γπηπιένλ ε θαηλνηνκία ζεσξείηαη σο «δεκηνπξγηθή θαηαζηξνθή» (Schumpeter,1942) 7 θαη απαηηείηαη απφ ηνπο αλζξψπνπο ε δηα βίνπ κάζεζε θαη ε παξνρή ζπλερήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο. Οη δεμηφηεηεο θαιιηεξγνχληαη θαη ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηελ νηθνλνκία κέζν δηάθνξσλ ηξφπσλ: Οξγάλσζε ηεο εξγαζίαο: Μεξηθνί ηξφπνη νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο είλαη πεξηζζφηεξν ζπλδεδεκέλνη κε ηελ θαηλνηνκία θαη ε εμάπισζή ηνπο ζην εζσηεξηθφ ησλ ρσξψλ δελ έρεη ηφζν λα θάλεη κε ηελ νηθνλνκηθή ηνπο εμεηδίθεπζε. Οξηζκέλα πξνγξάκκαηα πνιηηηθήο ελζαξξχλνπλ ηελ αλάπηπμε ησλ νξγαληζκψλ κάζεζεο πνπ έρνπλ ήδε πινπνηεζεί. Έλαο ηξφπνο γηα ηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ ζε κία ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή ηεο θαηλνηνκίαο, εληφο ή εθηφο ηεο επηρείξεζεο, είλαη ε ζπλεξγαζία κε εμσηεξηθά ελδηαθεξφκελα κέιε, φπσο εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα αιιά θαη κε ηνπο θαηαλαισηέο θαη ρξήζηεο. Οη πνιηηηθέο δηαρείξηζεο ησλ αλζξψπηλσλ πφξσλ: Μία ζεηξά απφ πνιηηηθέο δηαρείξηζεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζπλδένληαη κε πεξηζζφηεξε θαηλνηνκία θαη πεξηζζφηεξε ζπκβνιή ηνπ πξνζσπηθνχ ζηε δηαδηθαζία ηεο θαηλνηνκίαο. Η παξνρή ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο είλαη ηαπηφρξνλα πεγή αιιά θαη ζπλέπεηα ηεο θαηλνηνκίαο, αιιά θαη άιιεο νξγαλσηηθέο πξαθηηθέο κπνξνχλ λα πξνσζήζνπλ ηελ αλεπίζεκε εθπαίδεπζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο (on-the-job training). Μία άιιε ζεκαληηθή πεγή θαηλνηνκίαο είλαη ε εγρψξηα θαη δηεζλή θηλεηηθφηεηα ηνπ πξνζσπηθνχ. Πνιηηηθή δηα βίνπ κάζεζεο : Οη άλζξσπνη πνπ είλαη άλεξγνη ή άεξγνη πξέπεη επίζεο λα έρνπλ πξφζβαζε ζε νξηζκέλεο κνξθέο θαηάξηηζεο, είηε γηα λα είλαη ζε ζέζε λα έρνπλ πξφζβαζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο ή γηα λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηηο αλαπηπζζφκελεο θαηλνηνκίεο. Γπνκέλσο, νη πνιηηηθέο δηα βίνπ κάζεζεο πξέπεη λα ιακβάλνπλ ππφςε φινπο εθείλνπο πνπ δελ κπνξνχλ λα επσθειεζνχλ απφ ηελ θαηάξηηζε ησλ επηρεηξήζεσλ. Σα δηθαηψκαηα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο (IPR) 8 Σν ζχζηεκα ηεο πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο παίδεη θξίζηκν ξφιν ζηελ θαηλνηνκία. Σα δηθαηψκαηα ηεο πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο, φπσο ηα δηπιψκαηα επξεζηηερλίαο, ηα εκπνξηθά ζήκαηα θαη ηα ζρέδηα, παξέρνπλ ζηνπο εξεπλεηέο ηελ ηδηνθηεζία ησλ δεκηνπξγεκέλσλ γλψζεψλ ηνπο θαη δηεπθνιχλνπλ ηε κεηαθνξά γλψζεσλ θαη ηερλνινγηψλ. Μπνξνχλ επίζεο λα έρνπλ πνιιέο άιιεο ιεηηνπξγίεο, φπσο ηε 7 Joseph A. Schumpeter, CAPITALISM, SOCIALISM AND DEMOCRACY, Harper, New York. 8 Guellec, D. and B. van Pottelsberghe (2007), The Economics of the European Patent System: IP Policy for Innovation and Competition, Oxford University Press, New York. 18

19 ζεκαηνδφηεζε ηεο ηξέρνπζαο θαη κειινληηθήο αμίαο γηα ηνπο επελδπηέο, ηελ πξφζβαζε ζηε γλψζε ηεο αγνξάο αιιά θαη ηε γλσζηνπνίεζε ησλ πιεξνθνξηψλ ζρεηηθά κε ηηο εθεπξέζεηο. Οη δξαζηεξηφηεηεο ηεο αγνξάο ησλ πλεπκαηηθψλ δηθαησκάησλ κπνξεί λα απνηειέζνπλ θίλεηξν γηα επελδχζεηο γηα ηε δεκηνπξγία λέσλ γλψζεσλ, φκσο κπνξεί λα νδεγήζνπλ θαη ζε επθαηξηαθέο θεξδνζθνπηθέο ζπκπεξηθνξέο. Σα ηειεπηαία ρξφληα, νξηζκέλνη παξαηεξεηέο έρνπλ εθθξάζεη αλεζπρίεο ζρεηηθά κε ηελ ππνβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο ησλ δηπισκάησλ επξεζηηερλίαο, ιφγσ θπξίσο ησλ ρακειφηεξσλ λνκηθψλ πξνηχπσλ ηεο θαηλνηνκίαο. Σα δηθαηψκαηα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο είλαη απνθιεηζηηθά δηθαηψκαηα γηα πλεπκαηηθέο δεκηνπξγίεο ζε ηνκείο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ηερλνινγία (παηέληεο), ηηο επηρεηξήζεηο (εκπνξηθά ζήκαηα) θαη ηηο ηέρλεο (copyright) θαη έρνπλ δηαθνξεηηθέο λνκηθέο απαηηήζεηο. Σα δηθαηψκαηα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο κπνξεί λα έρνπλ ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζηελ θνηλσληθφνηθνλνκηθή αλάπηπμε, ηδηαίηεξα ζην βαζκφ πνπ επεξεάδνπλ ηελ εζληθή απφδνζε ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηελ πξφζβαζε ζε γλψζε θαη ζε ηερλνινγίεο. Γπηπιένλ επεξεάδνπλ ηα θίλεηξα ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ ηδησηψλ ψζηε λα επελδχζνπλ ζηελ θαηλνηνκία, ζηε δεκηνπξγηθφηεηα θαη λα εθκεηαιιεπηνχλ νηθνλνκηθά ηηο δεκηνπξγίεο ηνπο αιιά θαη γηα ηα παλεπηζηήκηα είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθά ψζηε λα κπνξέζνπλ λα κεηαθέξνπλ ηηο γλψζεηο πνπ έρνπλ απνθηήζεη. Σα δηθαηψκαηα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο θαζνξίδνπλ ηελ ηθαλφηεηα ησλ δηάθνξσλ θνξέσλ λα έρνπλ πξφζβαζε θαη λα εθαξκφδνπλ ηηο ππάξρνπζεο γλψζεηο κε απνδνηηθνχο φξνπο. Αγνξέο, αληαγσληζκφο θαη πξφηππα Οη αγνξέο γηα ηα ελδηάκεζα θαη ηειηθά αγαζά θαη ηηο ζρεηηθέο ππεξεζίεο είλαη εμίζνπ δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ θαηλνηνκία. Ο αληαγσληζκφο εληζρχεη ηελ θαηλνηνκία, δίλνληαο ζηηο επηρεηξήζεηο θίλεηξα γηα θαηλνηνκία, πξνθεηκέλνπ λα είλαη πην απνηειεζκαηηθέο θαη λα επηβηψλνπλ. Χζηφζν, αλ ν αληαγσληζκφο δελ επηηξέπεη ζηνπο θαηλνηφκνπο λα αλαθηνχλ ην θφζηνο ησλ επελδχζεψλ ηνπο ζε Γ&Α, ην πνζνζηφ απηψλ ησλ δαπαλψλ ζα κεησζεί. Σα πξφηππα κπνξνχλ επίζεο λα επεξεάζνπλ ζεκαληηθά ηελ θαηλνηνκία κε ηελ δηεπθφιπλζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο πνπ απαηηείηαη γηα ηνλ αληαγσληζκφ θαη ηνλ θαζνξηζκφ θνηλψλ θαλφλσλ, νξνινγηψλ θαη ηερληθψλ κέηξεζεο πνπ δηεπθνιχλνπλ ηε δηάρπζε ηεο θαηλνηνκίαο. Αγνξέο (markets): Η πξφζβαζε ζηηο αγνξέο θαζνξίδεη ηφζν ηνπο πφξνπο πνπ έρνπλ πξφζβαζε νη θαηλνηφκεο επηρεηξήζεηο, φζν θαη ηηο επθαηξίεο ηεο αγνξάο πνπ δηακνξθψλνπλ ηνπο φξνπο γηα ηελ επηηπρία ή ηελ απνηπρία. Αγνξέο γηα ηα ελδηάκεζα θαη ηειηθά αγαζά θαη νη ζρεηηθέο ππεξεζίεο είλαη εμίζνπ δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ θαηλνηνκία. Γηδηθφηεξα γηα ηηο θαηλνηφκεο επηρεηξήζεηο, νη αγνξέο γα ηελ ηερλνινγία κπνξεί λα είλαη ζεκαληηθέο ψζηε λα κπνξνχλ λα πσινχλ θαη λα αγνξάδνπλ ηηο ζρεηηθέο ηερλνινγίεο θαη έηζη λα ηνλψλνπλ ηηο επηδφζεηο ηεο 19

20 θαηλνηνκίαο. Οη αγνξέο γηα ηε ρξεκαηνδφηεζε θαη γηα ηελ εξγαζία είλαη ζεκαληηθέο γηαηί κπνξνχλ λα παξέρνπλ ηα απαξαίηεηα θεθάιαηα θαη ηηο δεμηφηεηεο γηα ηελ θαηλνηνκηθή δηαδηθαζία. Η πξφζβαζε ζε δηεζλήο αγνξέο κπνξεί λα επεξεάδεηαη απφ δηάθνξνπο θξαγκνχο φπσο νη δαζκνί αιιά θαη νη δηνηθεηηθέο δηαδηθαζίεο εηζφδνπ ζηελ αγνξά θαη άιιεο λνκηθέο ζπλζήθεο, έηζη κπνξεί λα πεξηνξίδεηαη ή λα ελζαξξχλεηαη ε είζνδνο μέλσλ επηρεηξήζεσλ. Αληαγσληζκφο (competition): Ο αληαγσληζκφο κπνξεί λα παξέρεη θίλεηξα ζηηο επηρεηξήζεηο γηα λα θαηλνηνκήζνπλ πξνθεηκέλνπ νη επηρεηξήζεηο λα είλαη πην απνηειεζκαηηθέο θαη έηζη λα επηβηψζνπλ. Σα ζρεηηθά επέιηθηα πξντφληα θαη νη ζπλζήθεο ηεο αγνξά εξγαζίαο κπνξεί λα εληζρχζνπλ ηηο επθαηξίεο ησλ επηρεηξήζεσλ γηα λα θαηλνηνκήζνπλ, θαζψο επίζεο ε ειάθξπλζε ηνπ δηνηθεηηθνχλνκηθνχ θνξηίνπ κπνξεί λα δηεπθνιχλεη ηελ δεκηνπξγία λέσλ επηρεηξήζεσλ. Όκσο ν αληαγσληζκφο δελ ζα σθειήζεη πάληα ηελ θαηλνηνκία, αλ δελ επηηξέπεη ζηνπο θαηλνηφκνπο λα αλαθηνχλ ην θφζηνο ησλ επελδχζεψλ ηνπο. Πξφηππα(standards) : Σα πξφηππα δηεπθνιχλνπλ ηελ παξαθνινχζεζε ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηε δηάδνζή ηεο, ζέηνληαο κηα θνηλή νξνινγία, θαλφλεο, κεζφδνπο αλάπηπμεο θαη ηερληθέο κέηξεζεο. Η ηππνπνίεζε κπνξεί επίζεο λα βνεζήζεη ζηε δεκηνπξγία θξίζηκεο κάδαο ζηα ζηάδηα δηακφξθσζεο κηαο ζπγθεθξηκέλεο αγνξάο. Χζηφζν ε ζέζπηζε πξνηχπσλ κπνξεί επίζεο λα δεκηνπξγήζεη θηλδχλνπο, κπνξεί λα νδεγήζεη ζε αλεπηζχκεηεο ππφ-βέιηηζηεο ηερλνινγίεο πνπ επηηξέπνπλ ζηνπο θαηεζηεκέλνπο θνξείο λα δεκηνπξγήζνπλ εκπφδηα γηα ηελ είζνδν ζηελ αγνξά, πνπ έρνπλ αξλεηηθέο ζπλέπεηεο γηα ηελ θαηλνηνκία. Πιαίζην πνιηηηθήο ( Δεκφζηα Πνιηηηθή θαη Δηαθπβέξλεζε) Η δεκφζηα πνιηηηθή θαη δηαθπβέξλεζε απνηεινχλ ζεκαληηθνχο παξάγνληεο πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ απφδνζε ηεο θαηλνηνκίαο. Μία πιήξεο πνιηηηθή γηα ηελ θαηλνηνκία αλακέλεηαη λα θαιχςεη έλα κεγάιν εχξνο ησλ παξαδνζηαθψλ ηνκέσλ πνιηηηθήο, πέξα απφ ηελ εζηίαζε ζηελ έξεπλα, πεξηιακβάλεη ηελ εθπαίδεπζε, ηε θνξνινγία, ηε βηνκεραλία, ηελ ηδησηηθή ρξεκαηνδφηεζε, ηνλ αληαγσληζκφ, ην πεξηβάιινλ θαη άιια. Οη πνιηηηθέο παξεκβάζεηο κπνξεί λα αληηζηαζκίζνπλ ηα δηάθνξα είδε «απνηπρηψλ» ηεο αγνξάο θαηλνηνκίαο. Οη αδπλακίεο ηεο αγνξάο, φπσο είλαη νη αζπκκεηξίεο πιεξνθφξεζεο θαη ηα πξνβιήκαηα θπξηφηεηαο, είλαη επξέσο απνδεθηέο αηηίεο γηα πνιηηηθή παξέκβαζε. Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο έρνπλ πξνθχςεη θαη άιιεο αηηίεο φπσο νη αζηνρίεο ηνπ ζπζηήκαηνο θαη νη αζηνρίεο ηθαλφηεηαο θαη πφξσλ. 20

21 1.3 H θαηλνηνκία θαη νη δηαθνξέο κεηαμύ ηωλ ηνκέωλ θαη ηερλνινγηώλ Οξηζκέλεο ηερλνινγίεο έρνπλ επηπηψζεηο ζηε δπλακηθή ηεο θαηλνηνκίαο ζε έλα επξχ θάζκα ηνκέσλ θαη θνξέσλ. Απηέο νη «ηερλνινγίεο γεληθήο ρξήζεο» πεξηιακβάλνπλ ηηο πιεξνθνξίεο θαη επηθνηλσλίεο ηεο ηερλνινγίαο, ηε βηνηερλνινγία θαη ηε λαλνηερλνινγία. Η θαηλνηνκία έρεη πνιχ δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ζε φινπο ηνπο νηθνλνκηθνχο ηνκείο, πνπ ζα πξέπεη λα εμεηάδνληαη απφ ηνπο πνιηηηθνχο θνξείο, δηφηη απηά ηα επηκέξνπο ραξαθηεξηζηηθά ζα επεξεάζνπλ ηελ πνιηηηθή πνπ ζα αθνινπζεζεί γηα ηελ θαηλνηνκία. Οη δηαθνξέο πξνθχπηνπλ απφ ηνπο παξαθάησ ηξφπνπο: Γίδνο ηεο θαηλνηνκίαο: ε νξηζκέλνπο ηνκείο θπξηαξρεί ε θαηλνηνκία ζην πξντφλ ελψ ζε άιινπο θπξηαξρεί ε θαηλνηνκία ζηε δηαδηθαζία, ζηελ νξγάλσζε θαη ζην κάξθεηηλγθ. Σν είδνο ηεο θαηλνηνκίαο πνπ επηθξαηεί εμαξηάηαη ελ κέξεη απφ ηε θχζε ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ ζηε βηνκεραλία θαη απφ ηνλ θχθιν δσήο ηεο βηνκεραλίαο, ηα πξψηα ζηάδηα ηεο βηνκεραλίαο ζρεηίδνληαη κε ηζρπξή θαηλνηνκία ζην πξντφλ θαη ζηα πην ψξηκα ζηάδηα ηεο βηνκεραλίαο επηδηψθεηαη αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο κέζν ησλ θαηλνηφκσλ δηαδηθαζηψλ.(tether et al 2005). 9 Ρπζκφο ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο θαη ν βαζκφο λεσηεξηζκνχ: Οξηζκέλνη ηνκείο ραξαθηεξίδνληαη απφ ξαγδαίεο αιιαγέο θαη ξηδηθέο θαηλνηνκίεο, ελψ άιινη απφ κηθξφηεξεο θαη ζηαδηαθέο αιιαγέο. ε νξηζκέλνπο ηνκείο, φπσο ηα θαξκαθεπηηθά πξντφληα, απαηηνχληαη ζεκαληηθέο αξρηθέο επελδχζεηο ζε Γ&Α θαη έλαο κεγάινο θχθινο εμέιημεο ησλ πξντφλησλ νδεγεί ζε κία κεγάιε δηαδηθαζία θαηλνηνκίαο ηνπ πξντφληνο. ηνπο ηνκείο πςειήο ηερλνινγίαο, ε Γ&Α έρεη θεληξηθφ ξφιν ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο θαηλνηνκίαο, ελψ άιινη ηνκείο ζηεξίδνληαη ζε κεγάιν βαζκφ ζε άιινπο ηχπνπο επελδχζεσλ θαηλνηνκίαο. Δηαδηθαζίεο θαηλνηνκίαο: Οξηζκέλεο θαηαζθεπαζηηθέο επηρεηξήζεηο έρνπλ ηελ ηάζε λα αλαιακβάλνπλ πεξηζζφηεξε θαηλνηνκία εζσηεξηθά, απφ φηη νη επηρεηξήζεηο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζε ηνκείο ππεξεζηψλ. Αλ θαη ππάξρνπλ δηαθνξέο ζηηο βηνκεραλίεο αλάινγα κε ηηο ρψξεο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη. Οη επηρεηξεζηαθέο ππεξεζίεο έληαζεο γλψζεο, νη νπνίεο πεξηιακβάλνπλ ππεξεζίεο ηειεπηθνηλσληψλ, ρξεκαηνδφηεζεο, ππνινγηζηψλ θαη ππεξεζίεο Γ&Α έρνπλ εζσηεξηθά ηελ Γ&Α θαη ηα πνζνζηά θαηλνηνκίαο ηνπο είλαη παξφκνηα κε εθείλα ζηνπο ηνκείο θαηαζθεπήο πςειήο ηερλνινγίαο. Γπηπιένλ, ν βαζκφο πνπ δηαθέξνπλ νη ηνκείο εμαξηάηαη απφ ηελ πξνζαξκνγή ησλ ηερλνινγηψλ πνπ αλαπηχζζνπλ άιιεο επηρεηξήζεηο ή νξγαληζκνί. 9 Tether, B., A. Mina, D. Consoli and D. Gagliardi (2005), A literature review on skills and innovation: How does successful innovation impact on the demand for skills and how do skills drive innovation., Centre for Research on Innovation and Competition (CRIC) report for the Department of Trade and Industry, September, Manchester. 21

22 Οη παξάγνληεο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο θαηλνηνκίαο: Ο αξηζκφο, ε πνηθηιία θαη ην είδνο ησλ θνξέσλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο θαηλνηνκίαο ζε φινπο ηνπο ηνκείο δηαθέξνπλ: νη θαηλνηνκίεο ζε νξηζκέλνπο ηνκείο κπνξεί λα θπξηαξρνχλ απφ κεγάιεο επηρεηξήζεηο πνπ είλαη ήδε θαηεζηεκέλεο (πρ θαξκαθεπηηθέο βηνκεραλίεο) ελψ άιιεο νδεγνχληαη απφ ηελ είζνδν κηθξφηεξσλ εμεηδηθεπκέλσλ επηρεηξήζεσλ. Γπηπιένλ αξθεηά ζεκαληηθφο είλαη ν ξφινο ησλ παλεπηζηεκίσλ θαη νξγαληζκψλ. Η δηαδηθαζία ηεο θαηλνηνκίαο ζηηο δεκηνπξγηθέο βηνκεραλίεο εμαξηάηαη απφ πνιινχο δηαθνξεηηθνχο νηθνλνκηθνχο παξάγνληεο, γηα παξάδεηγκα ε παξαγσγή ελφο videogame κπνξεί λα πεξηιακβάλεη πνιινχο δηαθνξεηηθνχο ζπκκεηέρνληεο, ηνπο πξνγξακκαηηζηέο, κεραληθνχο, ζελαξηνγξάθνπο θαη ζρεδηαζηέο παηρληδηψλ. Γπηπιένλ, ε δηαδηθαζία ηεο θαηλνηνκίαο ζε νξηζκέλεο δεκηνπξγηθέο βηνκεραλίεο ραξαθηεξίδεηαη θαη απφ ηνπο ηειηθνχο θαηαλαισηέο θαη ρξήζηεο πνπ είλαη ζπρλά πεγή λέσλ ηδεψλ. πλάθεηα ηνπ θαλνληζηηθνχ πεξηβάιινληνο: Οξηζκέλνη ηχπνη ηνπ θαλνληζκνχ είλαη πνιχ ζεκαληηθνί γηα νξηζκέλνπο ηνκείο, φπσο ε πγεία, ζε ζρέζε κε άιιεο δξαζηεξηφηεηεο. Καζψο επίζεο θαη ηα ζπζηήκαηα γηα ηα πλεπκαηηθά δηθαηψκαηα ηδηνθηεζίαο επεξεάδνπλ ηελ δηαδηθαζία θαη ηηο επελδχζεηο ζε θαηλνηνκία. 1.4 Ο δηπιόο ξόινο ηεο Γ&Α 10 Η έξεπλα θαη αλάπηπμε γηα κία επηρείξεζε έρεη δηπιφ ξφιν,είλαη ην θχξην κέζν ψζηε λα κπνξνχλ νη επηρεηξήζεηο λα «γελλνχλ» λέεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ εμέιημε ησλ πξντφλησλ ηνπο αιιά επηπιένλ βνεζάεη ψζηε νη επηρεηξήζεηο λα κπνξέζνπλ λα αμηνπνηήζνπλ ηηο πιεξνθνξίεο απφ ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ. Απηφο ν δεχηεξνο ξφινο ηεο Γ&Α δείρλεη φηη ε επθνιία θαη ν ραξαθηήξαο ηεο κάζεζεο ζα επεξεάζνπλ ηηο δαπάλεο ηεο ζε Γ & Α.Μηα πξνζπάζεηα Γ&Α ζε εζσηεξηθφ επίπεδν κπνξεί λα είλαη ε ηερληθή ηθαλφηεηα ψζηε λα κπνξεί κηα επηρείξεζε λα αθνκνηψλεη ηε γλψζε απφ ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ γηα ηηο εμειίμεηο ζηα δηάθνξα ζηάδηα ηεο παξαγσγήο (Tilton : κηα πξνζπάζεηα Γ&Α πξνβιέπεη ηελ «εζσηεξηθή» ηερληθή ηθαλφηεηα πνπ ζα κπνξνχζε λα παξαθνινπζεί ηηο ηειεπηαίεο εμειίμεηο θαη λα δηεπθνιχλνπλ ηελ αθνκνίσζε ηεο λέαο ηερλνινγίαο πνπ αλαπηχζζεηαη αιινχ.) Καζψο ε Γ&Α δεκηνπξγεί θαηλνηνκίεο θαη βειηηψλεη ηελ ηθαλφηεηα ηεο επηρείξεζεο λα αλαγλσξίδεη, λα αθνκνηψλεη θαη ηέινο λα εθκεηαιιεχεηαη ηε γλψζε απφ ην «εμσηεξηθφ» πεξηβάιινλ, ε βηνκεραληθή θαηλνηνκία εμαξηάηαη απφ ηε γλψζε εθηφο ησλ ηεηρψλ έηζη ε απνξξνθεηηθή ηθαλφηεηα αληηπξνζσπεχεη έλα ζεκαληηθφ κέξνο ηεο ηθαλφηεηαο κηαο επηρείξεζεο 10 Wesley M. Cohen & Daniel A. Levinthal, Innovation and Learning: The Two Faces of R & D, The Economic Journal, Vol. 99, No (Sep., 1989), pp Tilton, J. H. (1971), International Diffusion of Technology: The Case of Semiconductors, Washington, D.C.: Brookings Institution 22

23 λα δεκηνπξγεί λέα γλψζε. ε απηφ ην πιαίζην, ε άζθεζε ηεο ηθαλφηεηαο απνξξφθεζεο απνηειεί έλα είδνο κάζεζεο πνπ δηαθέξεη απφ ηε κάζεζε κέζα απφ ηελ πξάμε (learning by doing). Η κάζεζε κέζα απφ ηελ πξάμε αλαθέξεηαη ζπλήζσο ζηελ απηφκαηε δηαδηθαζία κε ηελ νπνία ε επηρείξεζε γίλεηαη πην πξαθηηθή θαη σο εθ ηνχηνπ πην απνηειεζκαηηθή ζε απηά πνπ ήδε θάλεη. ε αληίζεζε κε ηελ ηθαλφηεηα απνξξφθεζεο, φπνπ κηα επηρείξεζε κπνξεί λα απνθηήζεη γλψζεηο πνπ ζα ηεο επηηξέςνπλ λα θάλεη θάηη δηαθνξεηηθφ. ην παξειζφλ νη νηθνλνκνιφγνη ζεσξνχζαλ φηη ε ηερληθή-ηερλνινγηθή γλψζε είλαη έλα δεκφζην αγαζφ ην νπνίν κπνξεί λα απνθηεζεί-ρξεζηκνπνηεζεί απφ φιεο ηηο επηρεηξήζεηο ηνπ θιάδνπ (Arrow1962,Nelson1959) 12.Όηαλ νη νηθνλνκνιφγνη αλαθέξνληαη ζην θφζηνο κεηαθνξάο ηεο γλψζεο, ην πξνζδηνξίδνπλ ηππηθά ζαλ άκεζε επεμεξγαζία πιεξνθνξηψλ ή θφζηνο κίκεζεο. Έηζη παξφιν πνπ παξνκνηάδνπλ ηε γλψζε ζαλ έλα δεκφζην αγαζφ δελ αξλνχληαη ηελ χπαξμε θφζηνπο, αλ θαη ζεσξείηαη αξθεηά κηθξφ ζε ζρέζε κε ην θφζηνο ηεο δεκηνπξγίαο λέαο γλψζεο. Όκσο απηφ ην θφζηνο είλαη πηζαλφλ λα είλαη κηθξφ γηαηί νη επηρεηξήζεηο έρνπλ ήδε επελδχζεη ζε Γ&Α γηα ηελ αθνκνίσζε ηεο γλψζεο απηήο ζε ζπγθεθξηκέλα πεδία. Απηφ ππνδειψλεη φηη ην καθξνρξφλην θφζηνο ηεο κάζεζεο κπνξεί λα είλαη ζεκαληηθφ, επίζεο ην κεγαιχηεξν ηκήκα απηνχ ηνπ θφζηνπο επηβαξχλεηαη κέζσ ηεο αλάπηπμεο ελφο απνζέκαηνο ηεο πξνεγνχκελεο γλψζεο πνπ απνηειεί ηελ απνξξνθεηηθή ηθαλφηεηα ηεο επηρείξεζεο πνπ είλαη έλα αθφκα φθεινο ηεο Γ&Α θαη ε ζπκβνιή ηεο ζε απηή ηε βάζε γλψζεσλ. Απνηέιεζκα απηψλ είλαη ην θίλεηξν γηα κάζεζε φπνπ επεξεάδεη ηηο δαπάλεο ζε Γ&Α. Σα θίλεηξα απηά δηακνξθψλνληαη απφ ηελ πνζφηεηα ησλ γλψζεσλ πνπ πξέπεη λα αθνκνησζεί αιιά θαη απφ ηελ επθνιία κε ηελ νπνία ε κάζεζε κπνξεί λα παξαρζεί. Η επθνιία ηεο κάζεζεο κε ηε ζεηξά ηεο εμαξηάηαη απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ππνθείκελεο ηερλνινγηθήο θαη επηζηεκνληθήο γλψζεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ θαηλνηνκία ζε κηα δεδνκέλε βηνκεραλία. Οη βαζηθέο ηερλνινγηθέο γλψζεηο κίαο επηρείξεζεο πξνέξρνληαη απφ ηηο γλψζεηο ηεο ίδηαο ηεο επηρείξεζεο αιιά θαη απφ ηνπο αληαγσληζηέο ηεο,κέζν ηεο δηάρπζεο (spillovers) θαζψο θαη απφ γλψζε πνπ πξνέξρεηαη έμσ απφ ηνλ θιάδν. Η επηζηεκνληθέο θαη ηερλνινγηθέο γλψζεηο κηαο επηρείξεζεο απμάλνπλ ηα θέξδε θαη ηελ αλάπηπμε ηεο επηρείξεζεο, ε επέλδπζε ζε Γ&Α εμαξηάηαη απφ ηελ απνξξνθεηηθή ηθαλφηεηα ηεο επηρείξεζεο,ην βαζκφ ηεο δηάρπζεο κέζα ζηνλ θιάδν(ελδνβηνκεραληθή δηάρπζε),ην επίπεδν ηεο έμσ-βηνκεραληθήο γλψζεο θαη ην βαζκφ πνπ ε εξεπλεηηθή πξνζπάζεηά ηεο δηαρέεηαη ζηελ δεμακελή ηεο γλψζεο. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα λα είλαη δπλεηηθά δηαζέζηκε γηα ηηο άιιεο επηρεηξήζεηο ηνπ θιάδνπ, αιιά θαη απφ εμσγελείο παξάγνληεο φπσο ηα δηπιψκαηα επξεζηηερλίαο (patent policy). Η ηθαλφηεηα κίαο επηρείξεζεο λα απνξξνθήζεη εμσηεξηθή γλψζε εμαξηάηαη απφ ηελ πξνζπάζεηα πνπ θάλεη ε ίδηα ζε Γ&Α.Αλ θαη 12 Arrow, K. J. (1962), Economic welfare and the allocation of resources for invention,' in (R. R. Nelson, ed.) The Rate and Direction of Inventive Activity, Princeton: Princeton University Press. 23

24 είλαη δχζθνιν λα πξνζδηνξίζνπκε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο απνξξνθεηηθήο ηθαλφηεηαο ηεο επηρείξεζε ζηελ εμσηεξηθή γλψζε εθ ηνλ πξνηέξσλ, ζεσξνχκε φηη εμαξηάηαη απφ ηελ πνιππινθφηεηά ηεο αιιά θαη ην βαζκφ πνπ εμεηδηθεχεηαη ζηηο αλάγθεο ηεο επηρείξεζεο. Όηαλ ε εμσηεξηθή γλψζε δελ εμεηδηθεχεηαη ζε ζπγθεθξηκέλεο αλάγθεο ηεο επηρείξεζεο, ηφηε ε επέλδπζε ζε Γ&Α ηεο ίδηαο ηεο επηρείξεζεο είλαη αξθεηά πην θξίζηκε-ζεκαληηθή ψζηε λα απνξξνθήζεη θαη λα εθκεηαιιεπηεί ηε ρξήζηκε γηα απηή γλψζε. Οη πεγέο γηα κε εμεηδηθεπκέλε γλψζε κπνξεί λα είλαη ηα παλεπηζηεκηαθά εξγαζηήξηα, ηα εξεπλεηηθά εξγαζηήξηα αιιά θαη νη πξνκεζεπηέο ησλ εηζξνψλ. Γπηπιένλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ εμέιημε ηεο απνξξνθεηηθήο ηθαλφηεηαο είλαη ν βαζκφο ζηνλ νπνίν έλα πεδίν είλαη ζπζζσξεπηηθφ αιιά θαη ν ξπζκφο αλάπηπμήο ηνπ. Γθφζνλ ηα επξήκαηα ελφο ζπγθεθξηκέλνπ πεδίνπ βαζίδνληαη-θηίδνληαη ζε πξνγελέζηεξα, ε θαηαλφεζε ηεο πξνεγνχκελεο έξεπλαο είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ απνξξφθεζε ησλ ζπζζσξεπκέλσλ επξεκάησλ θαη ν ξπζκφο εμέιημεο ηνπ πεδίνπ επεξεάδεη ην ξφιν ηεο Γ&Α, δηφηη φζν πην γξήγνξνο είλαη ν ξπζκφο παξαγσγήο γλψζεο ηφζν κεγαιχηεξε πξνζπάζεηα ρξεηάδεηαη γηα ηελ ελεκέξσζε ησλ εμειίμεσλ. Σν επίπεδν ηεο απνξξνθεηηθήο ηθαλφηεηαο ηεο επηρείξεζεο εμαξηάηαη απφ ηελ δηθή ηεο Γ&Α, δελ κπνξεί λα αθνκνηψζεη παζεηηθά εμσηεξηθέο γλψζεηο αιιά ζα πξέπεη λα επελδχζεη ε ίδηα ψζηε λα κπνξέζεη λα απνξξνθήζεη νπνηνδήπνηε ηκήκα ηεο Γ&Α ησλ αληαγσληζηψλ. Άιινο έλαο πξνζδηνξηζκφο ηεο Γ&Α είλαη ε ηερλνινγηθή δπλαηφηεηα, δειαδή πφζν δαπαλεξφ είλαη γηα ηελ επηρείξεζε λα επηηχρεη ηερλνινγηθή πξφνδν ζε έλα ζπγθεθξηκέλν θιάδν. Η αμηνπνίεζε ηεο ηερλνινγίαο εζηηάδεη ζε κεξηθά ραξαθηεξίζηεθα ίδηα κε ηε γλψζε, φπσο ε ζπζζσξεπηηθφηεηα θαη ε πνιππινθφηεηα. Ο βαζκφο ζηνλ νπνίν ε λέα ηερλνινγηθή γλψζε βειηηψλεη ηελ απφδνζε ησλ δηαδηθαζηψλ παξαγσγήο ησλ πξντφλησλ θαζνξίδεηαη απφ ηελ πνζφηεηα ηεο έμσ-βηνκεραληθήο ηερλνινγηθήο γλψζεο αιιά θαη ηελ αθνκνίσζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο Γ&Α ησλ αληαγσληζηψλ. Όζν ε ηερλνινγηθή γλψζε ζπκβάιεη ζηελ ηερλνινγηθή απφδνζε ηφζν απμάλεηαη ην θέξδνο ηεο επηρείξεζεο. Οη εμσηεξηθέο πεγέο γλψζεο ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ πξνέξρνληαη απφ ηνπο πξνκεζεπηέο πξψησλ πιψλ θαη εμνπιηζκνχ, ηνπο κεηαγελέζηεξνπο ρξήζηεο ησλ πξντφλησλ ηνπ θιάδνπ, ηεο θπβεξλεηηθέο ππεξεζίεο, ηα εξεπλεηηθά θέληξα θαη ηα παλεπηζηήκηα. Η γλψζε έμσ απφ ηνλ θιάδν κπνξεί λα είλαη ρξήζηκε κφλν αλ ε επηρείξεζε έρεη αλαπηχμεη ηε δηθή ηεο Γ&Α ψζηε λα έρεη αλαπηπρζεί ελδνγελψο ε απνξξνθεηηθή ηεο ηθαλφηεηα. Η αλαγλψξηζε ηνπ δηπινχ ξφινπ ηεο Γ & Α δείρλεη φηη νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ην ραξαθηήξα θαη ηελ επθνιία ηεο κάζεζεο ζα επεξεάζνπλ ηα θίλεηξα ησλ επηρεηξήζεσλ γηα ηε δηεμαγσγή Γ & Α. Οη παξάγνληεο πεξηιακβάλνπλ ην βαζκφ ζηνλ νπνίν ε γλψζε απεπζχλεηαη ζηηο αλάγθεο κηαο επηρείξεζεο, θαη, γεληθφηεξα,ην ραξαθηήξαο ηεο γλψζεο κέζα ζε θάζε έλα απφ ηα επηζηεκνληθά θαη ηερλνινγηθά πεδία απφ ηα νπνία εμαξηάηαη ε θαηλνηνκία. Γθηφο απφ ηε δήηεζε ηεο αγνξάο, νη νηθνλνκνιφγνη έρνπλ επηζεκάλεη ηελ 24

25 ηερλνινγηθή επθαηξία σο ην θχξην κέζν γηα ηελ εμέιημε ηεο βηνκεραλίαο θαη ηεο εθεπξεηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηεο επηρείξεζεο ( Cohen and Levin, 1989 ) 13. Δεδνκέλνπ φηη ε επίδξαζε ησλ δχν απηψλ θαηεγνξηψλ ησλ κεηαβιεηψλ εμαξηάηαη θπξίσο απφ ηελ αθνκνίσζε ησλ εμσηεξηθψλ γλψζεσλ, ε επηξξνή ηνπο εμαξηάηαη απφ ηελ ηθαλφηεηα ηεο επηρείξεζεο λα αλαγλσξίδεη, λα αθνκνηψλεη θαη λα εθκεηαιιεχεηαη ηηο πιεξνθνξίεο. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο γλψζεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ επθνιία ηεο κάζεζεο ηεο επηρείξεζεο κπνξεί λα αληηπξνζσπεχνπλ κηα ζεκαληηθή θαηεγνξία ησλ θαζνξηζηηθψλ παξαγφλησλ ησλ επελδχζεσλ ζε Γ & Α. Γλσξίδνληαο φηη ε Γ & Α δεκηνπξγεί ηελ ηθαλφηεηα ε επηρείξεζε λα αθνκνηψλεη θαη λα αμηνπνηεί λέεο γλψζεηο ηφηε κπνξνχκε λα εμεγήζνπκε γηαηί νξηζκέλεο επηρεηξήζεηο κπνξνχλ λα επελδχζνπλ ζηνλ ηνκέα ηεο βαζηθήο έξεπλαο, αθφκε θαη φηαλ ηα επξήκαηα ηνπο δηαρπζνχλ ζην δεκφζην ηνκέα. πγθεθξηκέλα, νη επηρεηξήζεηο κπνξνχλ λα δηεμάγνπλ βαζηθή έξεπλα ιηγφηεξν γηα ζπγθεθξηκέλα απνηειέζκαηα ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα εληνπίζνπλ θαη λα αμηνπνηήζνπλ δπλεηηθά ρξήζηκεο επηζηεκνληθέο θαη ηερλνινγηθέο γλψζεηο πνπ παξάγνληαη απφ ηα παλεπηζηήκηα ή θξαηηθά εξγαζηήξηα, θαη έηζη λα απνθηήζνπλ ην πιενλέθηεκα ηνπ πξσηνπφξνπ ζηελ αμηνπνίεζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ. Οκνίσο, ε βαζηθή έξεπλα κπνξεί λα επηηξέπεη ζηηο επηρεηξήζεηο λα ιεηηνπξγήζνπλ γξήγνξα ζηελ αμηνπνίεζε ηεο θαηλνηνκίαο ελφο αληαγσληζηή. Η πξννπηηθή απηή ζπλεπάγεηαη φηη νη κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηα θίλεηξα ηεο επηρείξεζεο γηα λα κάζεη επεξεάδνπλ θαη ηα θίλεηξα γηα ηε δηεμαγσγή βαζηθήο έξεπλαο. Γπηπιένλ, ε ηερλνινγηθή πξφνδνο κηαο επηρείξεζεο εμαξηάηαη απφ έλαλ απμαλφκελν αξηζκφ ησλ πεδίσλ ησλ βαζηθψλ επηζηεκψλ, κηα εηαηξεία ζα απμήζεη ηελ βαζηθή έξεπλα, δεδνκέλνπ φηη ηνπνζεηεί ηηο πξνζπάζεηεο ζε θάζε ηνκέα. Έηζη, αθφκε θαη αλ κηα επηρείξεζε δελ είλαη επξέσο δηαθνξνπνηεκέλε, αιιά νη εηζξνέο ζε γλψζεηο ζρεηηθέο κε ηελ ηερληθή-ηερλνινγηθή πξφνδν είλαη αξθεηά πςειέο, κπνξνχκε λα αλακέλνπκε κηα αχμεζε ζηε βαζηθή έξεπλα. ε αληίζεζε, ν Nelson (1959) 14 ππνζέηεη φηη νη επηρεηξήζεηο πνπ είλαη πην δηαθνξνπνηεκέλεο ζε πξντφληα ζα επελδχζνπλ πεξηζζφηεξν ζηνλ ηνκέα ηεο βαζηθήο έξεπλαο, δηφηη αλ ππνζέζνπκε αηειείο πιεξνθνξίεο γηα ηηο αγνξέο, ηφηε ζα είλαη ζε θαιχηεξε ζέζε λα εθκεηαιιεπηνχλ ηα δπλεηηθά επξεία επξήκαηα. Η αλαγλψξηζε ηνπ δηπινχ ξφινπ ηεο Γ & Α πξνζθέξεη επίζεο ζεκαληηθέο επηπηψζεηο γηα ηελ αλάιπζε ηεο πηνζέηεζεο θαη ηεο δηάδνζεο ησλ θαηλνηνκηψλ. 1.5 Δνκή ηεο αγνξάο θαη θίλεηξα γηα θαηλνηνκία Cohen, W. M. and Levin, R. C. (1989), Empirical studies of innovation and market structure, Handbook of Industrial Organization Vo1. II. Amsterdam: Elsevier Science Publishers, B.V 14 Nelson, R. R. (1959), The simple economics of basic research, Journal of Political Economy, vol. 67, pp P. Belleflamme and M. Peitz, Industrial Organization :Markets and Strategies, Cambridge University Press (2010) 25

26 Οη εηαηξίεο επελδχνπλ ζε Γ&Α ψζηε λα επηλνήζνπλ λέα πξντφληα θαη παξαγσγηθέο δηαδηθαζίεο αιιά θαη λα εθκεηαιιεπηνχλ ηηο δηαζέζηκεο ηερλνινγηθέο πιεξνθνξίεο απφ ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ. Θα κπνξνχζακε λα θάλνπκε έλα δηαρσξηζκφ κεηαμχ ησλ θαηλνηφκσλ πξντφλησλ θαη ησλ θαηλνηφκσλ δηαδηθαζηψλ. Καηλνηφκα δηαδηθαζία είλαη ε παξαγσγή, εηζαγσγή θαη δηαλνκή κηαο λέαο δηαδηθαζίαο παξαγσγήο φπνπ ηα πξντφληα κέλνπλ ακεηάβιεηα. Γλψ κε ηα θαηλνηφκα πξντφληα αλαθεξφκαζηε ζηελ παξαγσγή, εηζαγσγή θαη δηάδνζε ελφο λένπ πξντφληνο κε ηηο δηαδηθαζίεο παξαγσγήο ακεηάβιεηεο.γηα ηελ αλάιπζε καο,σο θαηλνηφκα δηαδηθαζία κπνξεί λα ζεσξεζεί απηή φπνπ κεηψλεη ην νξηαθφ θφζηνο παξαγσγήο γηα έλα δεδνκέλν πξντφλ. Με απηή ηελ έλλνηα έλα θαηλνηφκν πξντφλ κπνξεί λα ηαπηηζηεί κε ηελ θαηλνηνκηθή δηαδηθαζία ζηελ πεξίπησζε φπνπ ην λέν πξντφλ ππάξρεη αιιά είλαη απαγνξεπηηθά δαπαλεξφ ψζηε λα παξαρζεί κε απνηέιεζκα λα ρξεηάδεηαη κηα λέα δηαδηθαζία παξαγσγήο ηνπ ψζηε λα θπθινθνξήζεη ζηελ αγνξά. Οη θαηλνηφκεο δηαδηθαζίεο δηαρσξίδνληαη αλάινγα κε ηελ επίδξαζή ηνπο ζηε δνκή ηεο αγνξάο ζε δξαζηηθέο (drastic) θαη κε δξαζηηθέο (non-drastic).δξαζηηθέο ζεσξνχληαη απηέο φπνπ κεηψλνπλ ην θφζηνο ζε ηέηνην βαζκφ πνπ επηηξέπεη ζηελ πξσηνπφξα επηρείξεζε λα ζπκπεξηθέξεηαη σο κνλνπψιην, ρσξίο λα πεξηνξίδεηαη απφ ηνλ αληαγσληζκφ ησλ ηηκψλ ζην θιάδν. ηελ πεξίπησζε ηεο κε δξαζηηθήο θαηλνηνκίαο ε θαηλνηφκα επηρείξεζε κπνξεί λα έρεη θάπνηα κείσζε θφζηνπο ζε ζρέζε κε ηνπο αληαγσληζηέο αιιά ν αληαγσληζκφο ηελ πεξηνξίδεη. Δξαζηηθή Με δξαζηηθή P P P m (c nd) c o c o P m (c d) c nd c d D MR Q MR Q Αλ ππνζέζνπκε κία αγνξά κε νκνηνγελή πξντφληα (homogeneous product) θαη ζηαζεξφ νξηαθφ θφζηνο (marginal cost) MC=c o θαη νη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη ζηηο ηηκέο. Η επηρείξεζε φπνπ ζα θάλεη ηελ δξαζηηθή θαηλνηνκία ζα κεηψζεη ην θφζηνο ηεο απφ c o ζε c d. ( c o > c d ),ε κείσζε απηή είλαη ηφζν κεγάιε ψζηε ε 26

27 επηρείξεζε λα κπνξέζεη λα ζέζεη ηηκή αλεμάξηεηα απφ ηνπο αληαγσληζηέο ηεο. Γλψ ζηελ πεξίπησζε ηεο κε δξαζηηθήο θαηλνηνκίαο ην νξηαθφ θφζηνο κεηψλεηαη απφ ην c o ζε c d φκσο εθφζνλ P m (c nd) > c o ε επηρείξεζε δελ κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη σο κνλνπψιην,νη ηηκέο ηεο εμαξηψληαη απφ ηνπο αληαγσληζηέο. Οη θχξηνη ιφγνη πνπ νη επηρεηξήζεηο επελδχνπλ ζε έξεπλα θαη αλάπηπμε είλαη ηα θίλεηξά ηνπο γηα θέξδνο κε δεδνκέλε ηε ζέζε ησλ αληηπάισλ αιιά θαη ην ζηξαηεγηθφ πιενλέθηεκα. «Η θαηλνηνκία είλαη ην κνλαδηθφ γεγνλφο ζηελ νηθνλνκηθή ηζηνξία ηεο θαπηηαιηζηηθήο θνηλσλίαο ή ζε φ, ηη είλαη θαζαξά νηθνλνκηθφ ζε απηή ηελ ηζηνξία, θαη επίζεο είλαη ζε κεγάιν βαζκφ ππεχζπλε γηα φ, ηη θαίλεηαη εθ πξψηεο φςεσο λα απνδίδεη ζε άιινπο παξάγνληεο.»(schumpeter 1943).Σα ιφγηα ηνπ είλαη ηφζν ζεκαληηθά γηα ηηο επηρεηξήζεηο ηψξα φπσο θαη ηφηε.ο Schumpeter ήηαλ ν πξψηνο ζηνραζηήο πνπ ηφληζε ην ξφιν ηεο θαηλνηνκίαο σο θεληξηθφ ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ. Ο ίδηνο δηαηχπσζε ηελ έλλνηα ηεο δεκηνπξγηθήο θαηαζηξνθήο(creative destruction). Οξίδεηαη σο κηα δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία νη παιηέο ηδέεο θαη βηνκεραληθέο δνκέο ( πξντφληα, δηαδηθαζίεο θαη νξγαλψζεηο ) ζπλερψο αληηθαζηζηνχληαη απφ λέα βηνκεραληθή δξαζηεξηφηεηα, απηή ζεσξείηαη φηη είλαη ε πεγή ηεο ζπλερνχο πξνφδνπ θαη βειηίσζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ. ην θιαζζηθφ ηνπ έξγν, Capitalism, Socialism, and Democracy (1943), ν Schumpeter ηφληζε ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο δνκήο ηεο αγνξάο θαη ηεο Γ&Α. Πξψηνο ηζρπξηζκφο ηνπ ήηαλ φηη ην κνλνπψιην ελζαξξχλεη ηε δηαδηθαζία ηεο θαηλνηνκίαο. Σν επηρείξεκα απηφ ζπλάδεη κε ηελ νηθνλνκηθή ινγηθή γηα ηελ λνκηθή πξνζηαζία ηεο πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο. Η δεχηεξε εηθαζία ηνπ Schumpeter ήηαλ φηη νη κεγάιεο επηρεηξήζεηο είλαη θαιχηεξα εμνπιηζκέλεο, ζε ζρέζε κε ηηο κηθξφηεξεο, ψζηε λα αλαιάβνπλ δξαζηεξηφηεηεο Γ&Α. Απηφ πηζαλφλ λα ηζρχεη ιφγν ησλ αδπλακηψλ ηεο αγνξάο θαηλνηνκίαο ζε ζρέζε κε ηηο εμσηεξηθφηεηεο, ηηο αδηαηξεηφηεηεο θαη ηελ αβεβαηφηεηα γηα ηα απνηειέζκαηα ηεο Γ&Α. Όζνλ αθνξά ηηο εμσηεξηθφηεηεο, νη κεγάιεο επηρεηξήζεηο είλαη πηζαλφ λα έρνπλ ιηγφηεξνπο αληαγσληζηέο νη νπνίνη είλαη ζε ζέζε λα κηκεζνχλ ηελ θαηλνηνκία ηνπο. Γλψ γηα ηηο αδηαηξεηφηεηεο, νη κεγάιεο επηρεηξήζεηο, ιφγν πηζαλήο εμεηδίθεπζεο, κπνξνχλ λα εθκεηαιιεπηνχλ ηηα απμαλφκελεο απνδφζεηο ζηνλ ηνκέα ηεο Γ&Α. Σέινο φζνλ αθνξά ηελ αβεβαηφηεηα, νη κεγάιεο επηρεηξήζεηο είλαη πεξηζζφηεξν δηαθνξνπνηεκέλεο θαη έηζη κπνξνχλ λα αλαιάβνπλ θηλδχλνπο. Χζηφζν δελ είλαη ζαθέο αλ νη κεγάιεο επηρεηξήζεηο, ιφγν ηεο κνλνπσιηαθήο ηζρχο ηνπο, έρνπλ επίζεο κεγαιχηεξα θίλεηξα γηα λα αλαιάβνπλ δξαζηεξηφηεηεο Γ&Α. Γμεηάδνληαο ηα θίλεηξα ησλ επηρεηξήζεσλ λα επελδχζνπλ ζε Γ&Α ζε ζρέζε κε ην θέξδνο ηνπο ζε πεξηπηψζεηο κε κνλνπψιην,ηέιεην αληαγσληζκφ θαη νιηγνπψιην. Γηα λα εμεηάζνπκε ηα θίλεηξα θέξδνπο ησλ επηρεηξήζεσλ ζην κνλνπψιην(monopoly) ζε ζρέζε κε ηνλ ηέιεην αληαγσληζκφ (perfect competition),(arrow 1962), ππνζέηνπκε κία κε δξαζηηθή θαηλνηνκία (non-drastic innovation) ηφηε απηή ε θαηλνηφκα δηαδηθαζία κεηψλεη ην ζηαζεξφ νξηαθφ θφζηνο 27

28 απφ c o ζε c 1 <c o.ηελ πεξίπησζε ηνπ ηέιεηνπ αληαγσληζκνχ, πξηλ ηελ θαηλνηνκία c ε επηρείξεζε πνπιάεη πνζφηεηα q o ζε ηηκή c o = p o, έηζη ψζηε ην θέξδνο ηεο λα είλαη κεδεληθφ. Η επηρείξεζε, πνπ θαηλνηνκεί, κε ηελ λέα ηερλνινγία παξάγεη ζε θφζηνο c 1 θαη ζέηεη ηηκή p= c o ε (κε ε απζαίξεηα κηθξφ). Έηζη ε θαηλνηφκα επηρείξεζε έρεη θέξδνο π c =q c o (c o c 1 ) άξα ην εκβαδφλ ηνπ νξζνγσλίνπ c o DFc 1. Απφ ηελ άιιε ζην κνλνπψιην ππνζέηνληαο φηη δελ έρνπκε απεηιή εηζφδνπ, άξα ε επηρείξεζε είλαη ε κφλε πνπ κπνξεί λα επσθειεζεί απφ ηελ θαηλνηνκία.πξηλ ηελ m θαηλνηνκία, ε επηρείξεζε παξάγεη κε θφζηνο c o θαη πνζφηεηα q o ζε βέιηηζηε ηηκή p m o,άξα έρεη θέξδνο π m m m ν = q o (p o - c o ) δειαδή ην εκβαδφλ ην νξζνγσλίνπ p m o CBc o. Μεηά ηελ θαηλνηνκία φπνπ κεηψλεηαη ην θφζηνο ζε c 1,ην βέιηηζην είλαη λα m πνπιάεη πνζφηεηα q 1 ζε ηηκή p m 1,άξα έρεη θέξδνο π m 1 = q m 1 (p m 1 c 1 ).Άξα ην θίλεηξν θέξδνπο πνπ έρεη απφ ηελ θαηλνηνκία είλαη π m m 1 -π ν,πνπ είλαη ε πεξηνρή c 1 c o BE. price A p o m C P 1 m B D C O c 1 E F G demand quantity Έηζη παξαηεξνχκε φηη κία επηρείξεζε πνπ βξίζθεηαη ζε αληαγσληζκφ έρεη κεγαιχηεξν θίλεηξν γηα θαηλνηνκία ζε ζρέζε κε κία κνλνπσιηαθή επηρείξεζε. 28

29 Η δηαίζζεζε πίζσ απφ απηφ ην απνηέιεζκα είλαη αξθεηά απιή θαη έξρεηαη απφ ηε ζχγθξηζε ησλ θαηαζηάζεσλ πξν θαηλνηνκίαο θαη κεηά ηελ θαηλνηνκία. Πξηλ απφ ηελ θαηλνηνκία, ην κνλνπψιην θεξδίδεη ήδε έλα ζεηηθφ θέξδνο, ελψ ε αληαγσληζηηθή επηρείξεζε αλαπιεξψλεη κφλν ην θφζηνο ηεο. Απηφ είλαη γλσζηφ σο ην θαηλφκελν αληηθαηάζηαζεο(replacement effect) : γηα ηελ αληαγσληζηηθή επηρείξεζε, ε θαηλνηνκία δεκηνπξγεί έλα νινθαίλνπξγην θέξδνο επθαηξία, αιιά γηα ην κνλνπψιην, ε θαηλνηνκία απιά «αληηθαζηζηά» έλα ππάξρνλ θέξδνο κε έλα κεγαιχηεξν.tν ίδην επηρείξεκα ηζρχεη αθφκα πην μεθάζαξα γηα ηελ πεξίπησζε ηεο ξηδηθήο θαηλνηνκίαο. Η επίδξαζε αληηθαηάζηαζεο κπνξεί επίζεο λα εμεγήζεη γηαηί κηα εηαηξεία πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ζε πνιιέο αγνξέο ηείλεη λα θαηεπζχλεη ηηο επελδχζεηο ηεο Γ&Α πξνο ηηο αγνξέο, ζηηο νπνίεο αληηκεησπίδεη πεξηζζφηεξν αληαγσληζκφ. Σα θίλεηξα θέξδνπο γηα θαηλνηνκία ζην νιηγνπψιην εμαξηψληαη απφ δηάθνξνπο παξάγνληεο. Όπσο θαη ε έληαζε ηνπ αληαγσληζκνχ πνπ κεηξάηαη κε δηάθνξνπο ηξφπνπο θαη εμαξηάηαη είηε απφ ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ ζηελ αγνξά, είηε απφ ην βαζκφ ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ αιιά θαη απφ ηε θχζε ηνπ αληαγσληζκνχ(bertrand,cournot). Παίξλνληαο ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ σο κέηξν έληαζεο ηνπ αληαγσληζκνχ θαη ζεσξψληαο φηη νη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη a la Cournot,ην θίλεηξν θέξδνπο γηα θαηλνηνκία αθνινπζεί έλα αληεζηξακκέλν u ( inverse U-shape) ζε ζρέζε κε ηνλ αξηζκφ ησλ επηρεηξήζεσλ. Θεσξψληαο φηη νη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη a la Cournot θαη ηα πξντφληα είλαη νκνηνγελή, κία αχμεζε ζην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ απμάλεη ην θίλεηξν θέξδνπο γηα θαηλνηνκία αλ ην ζρεηηθφ κέγεζνο ηεο θαηλνηνκίαο είλαη αξθεηά κεγάιν.γπηπιένλ κία αχμεζε ζην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ ζηελ αγνξά επεξεάδεη κε δχν ηξφπνπο ην θίλεηξν ησλ επηρεηξήζεσλ,απφ ηε κία φζν απμάλεη ν αξηζκφο ησλ επηρεηξήζεσλ έρνπκε αχμεζε ζηελ έληαζε ηνπ αληαγσληζκνχ κε απνηέιεζκα λα κεηψλνληαη ηα θέξδε ησλ θαηλνηφκσλ αιιά θαη ησλ κε θαηλνηφκσλ επηρεηξήζεσλ. Απφ ηελ άιιε έρνπκε ην αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα φπνπ φζν κεγαιχηεξνο είλαη ν αξηζκφο ησλ επηρεηξήζεσλ ηφζν κεγαιχηεξνο ν αξηζκφο ησλ αληαγσληζηψλ πνπ παξάγνπλ κε κε απνηειεζκαηηθφ ηξφπν. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα λα ππάξρεη έλα βέιηηζην πιήζνο επηρεηξήζεσλ ψζηε ζηα δηάθνξα επίπεδα θαηλνηνκίαο λα έρνπλ κεγαιχηεξν θίλεηξν θέξδνπο. 29

30 2.Τπνδείγκαηα tournament (patent race ππνδείγκαηα) 16 ηα ππνδείγκαηα tournament νη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη γηα κηα ζπγθεθξηκέλε αλαθάιπςε-εθεχξεζε, φπνηα επηρείξεζε θαηαθέξεη λα αλαθαιχςεη πξψηε ηελ θαηλνηνκία ηφηε ζα είλαη θαη ν κφλνο «ληθεηήο» ηνπ «αγψλα». ε απηή ηελ πεξίπησζε ε αλαθάιπςε θαηνρπξψλεηαη απφ κία ηέιεηα παηέληα επνκέλσο δελ ππάξρεη δπλαηφηεηα απνκίκεζεο απφ ηηο αληαγσλίζηξηεο επηρεηξήζεηο. Σα nontournament ππνδείγκαηα είλαη πην θαηάιιεια γηα λα απαληήζνπλ ζε εξσηήκαηα ζε ζρέζε κε ηε ζπκβνιή ηεο Γ&Α,ε νπνία δεκηνπξγείηαη απφ ην κεραληζκφ ηεο αγνξάο θαη κε ην θνηλσληθά βέιηηζην αιιά είλαη ιηγφηεξν θαηάιιεια γηα λα αληαπνθξηζνχλ ζε ζέκαηα ηεο ηππνπνηεκέλεο πξαγκαηηθφηεηαο ηνπ ηερλνινγηθνχ αληαγσληζκνχ φπνπ ε επηηπρία κίαο επηρείξεζεο νδεγεί ζε ζπλέρεηα ηεο επηηπρίαο (success breeds success: Dasgupta 1986) 17.ηεξίδεηαη ζηελ ηδέα φηη ζε δεδνκέλε πεξίνδν κπνξεί λα ππάξμεη έλαο πεξηνξηζκέλνο αξηζκφο (πηζαλφλ θαη κφλν κία) θαηλνηφκσλ επηρεηξήζεσλ θαη ην δήηεκα είλαη αλ θαη γηαηί έλαο επηηπρεκέλνο θαηλνηφκνο είλαη πην πηζαλφλ λα επηηπγράλεη θαη κεηαγελέζηεξα. Έλαο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν κπνξεί λα ππάξμεη πηζαλφλ έλαο «ληθεηήο» είλαη φηη ππάξρεη έλαο πεξηνξηζκέλνο αξηζκφο εξεπλεηηθψλ κεζφδσλ πνπ νδεγνχλ ζηελ επηδησθφκελε εθεχξεζε. Έηζη ν πξψηνο πνπ ζα απνθηήζεη ηελ απνηειεζκαηηθή παηέληα ζα είλαη ν κνλαδηθφο πνπ ζα κπνξεί λα ηε ρξεζηκνπνηήζεη, αθφκα θαη αλ νη αληαγσλίζηξηεο επηρεηξήζεηο ηα θαηαθέξνπλ ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα, ζε ζρέζε κε ηελ πξσηνπφξα επηρείξεζε, δελ ζα κπνξνχλ λα θάλνπλ ρξήζε απηήο ηεο παηέληαο. Σα βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ ππνδεηγκάησλ απηψλ είλαη ηα κε ζπκκεηξηθά απνηειέζκαηα, δειαδή, αθφκα θαη ζηηο πεξηπηψζεηο φπνπ νη επηρεηξήζεηο είλαη αξρηθά ζπκκεηξηθέο κεηά ην πέξαο ηνπ «αγψλα» απηή πνπ ζα είλαη ληθήηξηα ζα ελδπλακψζεη ηε ζέζε ηεο ζηελ αγνξά θαη πηζαλφλ αθφκα θαη λα θπξηαξρήζεη. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ε αξρηθή ζέζε ηεο επηρείξεζεο λα επεξεάδεη ηα θίλεηξά ηεο γηα επέλδπζε ζε Γ&Α ή γηα ηελ απφθηεζε κία παηέληαο. Σν βαζηθφ εξψηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη, αλ θαηά ηελ δπλακηθή δηαδηθαζία ηνπ αληαγσληζκνχ, ε θπξίαξρε επηρείξεζε ζηελ αγνξά έρεη ηζρπξφηεξα θίλεηξα γηα επέλδπζε ζε Γ&Α ψζηε λα δηαηεξήζεη ή λα επεθηείλεη ηελ θπξίαξρε ζέζε ηεο, έηζη νδεγνχκαζηε ζε κία θαηάζηαζε δηαξθήο θπξηαξρίαο (persistent dominance) ή ηα θίλεηξα ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ αξρηθά βξίζθνληαη ζε κεηνλεθηηθή ζέζε είλαη ηζρπξφηεξα απφ ηελ εγέηηδα επηρείξεζε έηζη ψζηε λα ηελ μεπεξλά,πνπ νδεγνχκαζηε ζε κία θαηάζηαζε δξάζεο-αληίδξαζεο (action-reaction). Σν εξψηεκα απηφ είλαη ζεκαληηθφ γηα ηε ηερλνινγηθή πνιηηηθή πνπ ζα αθνινπζήζεη κία ρψξα ζρεηηθά κε ηελ επηρνξήγεζε ησλ δαπαλψλ ζε Γ&Α ησλ επηρεηξήζεψλ ηεο, ηδηαίηεξα αλ απηέο είλαη πςειήο ηερλνινγίαο (high tech). Η 16 Καηζνπιάθνο.Ι, Θεσξία Βηνκεραληθήο Οξγάλσζεο (1998). 17 Dasgupta P.(1986), The theory of technological competition, Economic Organizations as Games, Oxford, Basil Blackwell. 30

31 θαηαλφεζε ηεο δπλακηθήο δηαδηθαζίαο ηνπ αληαγσληζκνχ είλαη ζεκαληηθή ψζηε λα εμεηαζζνχλ νη πηζαλέο επηινγέο πνιηηηθήο. Γπηπιένλ πξνθχπηεη φηη ε εμέιημε ηεο βηνκεραληθήο δνκήο πξνζδηνξίδεηαη ελδνγελψο απφ ηα απνηειέζκαηα ηνπ δπλακηθνχ αληαγσληζκνχ. Αλ ν δπλακηθφο αληαγσληζκφο παξάγεη δηαξθήο θπξηαξρία ή δξάζε αληίδξαζε έρεη άκεζε ζρέζε κε ην πφζν αληαγσληζηηθέο είλαη νη επηρεηξήζεηο. Γλψ ζα ήηαλ αλακελφκελν ηα απνηειέζκαηα ηνπ δπλακηθνχ αληαγσληζκνχ λα επεξεάδνληαλ απφ ηελ ππάξρνπζα δνκή ηεο αγνξάο. Θα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί φηη νη ήδε θπξίαξρεο επηρεηξήζεηο είλαη πεξηζζφηεξν πηζαλφ λα πξνπνξεχνληαη ζε ζρέζε κε ηηο αληαγσλίζηξηέο ηνπο. Δηφηη νη θπξίαξρεο επηρεηξήζεηο έρνπλ πιενλεθηήκαηα φπσο ην learning-by-doing ζηελ Γ&Α, έηζη κπνξνχλ λα πεηχρνπλ κεγαιχηεξε πξφνδν, ιφγν ησλ γλψζεσλ θαη ησλ δηαδηθαζηψλ πνπ ήδε δηαζέηνπλ ζε ζρέζε κε ηηο ιηγφηεξν επηηπρεκέλεο επηρεηξήζεηο. Γπηπιένλ γηα ηηο θπξίαξρεο επηρεηξήζεηο είλαη πην εχθνιν λα κπνξέζνπλ λα βξνπλ νηθνλνκηθνχο πφξνπο γηα Γ&Α, αθνχ κπνξνχλ λα ρξεκαηνδνηεζνχλ απφ ηελ αγνξά κε θαιχηεξνπο φξνπο ιφγν ηεο ζέζεο ηνπο. Απηνί νη ιφγνη επεξεάδνπλ ηελ ηθαλφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ γηα θαηλνηνκία αιιά φρη απαξαίηεηα θαη ηα θίλεηξα ηνπο. Σα ζρεηηθά θαη απφιπηα θίλεηξα ησλ επηρεηξήζεσλ γηα θαηλνηνκία εμαξηψληαη απφ ηελ ηξέρνπζα αιιά θαη ηελ αλακελφκελε δνκή ηεο αγνξάο αιιά θαη απφ ηε θχζε ηνπ αληαγσληζκνχ. Γίλαη ζεκαληηθφ λα εθηηκήζνπκε ηελ ηθαλφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ γηα θαηλνηνκία αθνχ επεξεάδεη θαη ηα θίλεηξα ηνπο. Καζψο ην learning-by-doing πνπ δηαζέηνπλ νη θπξίαξρεο επηρεηξήζεηο ελδπλακψλεη ηελ ηθαλφηεηά ηνπο γηα θαηλνηνκία ηνπο δίλεη θαη επηπιένλ θίλεηξα ψζηε λα δηαηεξήζνπλ ηε ζέζε ηνπο θαη ηα νθέιε πνπ ηνπο παξέρεη. Γλψ ηαπηφρξνλα δίλεη θίλεηξν ζηνπο αθφινπζνπο αληαγσληζηέο ψζηε λα πξνζπαζήζνπλ λα εκπνδίζνπλ ηελ θπξίαξρε επηρείξεζε λα πξνπνξεπηεί πνιχ θαη λα πεξηνξίζνπλ ηα πιενλεθηήκαηά ηεο. Γπνκέλσο απηνί νη παξάγνληεο δε ζα πξέπεη λα ζεσξεζνχλ θαζνξηζηηθνί γηα ηελ ζηξαηεγηθή θαηλνηνκία εθφζνλ δελ νδεγνχλ απηφκαηα ζηε δηαξθή θπξηαξρία. Δεδνκέλεο απηήο ηεο πνηθηιίαο ησλ παξαγφλησλ πνπ θαζνξίδνπλ ην απνηέιεζκα,ε ππάξρνπζα βηβιηνγξαθία δίλεη δηαθνξεηηθά απνηειέζκαηα ιφγν ησλ δηαθνξεηηθψλ ππνζέζεσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη. Γδψ ζα εμεηάζνπκε έλα γεληθφηεξν κνληέιν πνπ πεξηιακβάλεη θαη ηα πην ζπγθεθξηκέλα κνληέια. Σα ππνδείγκαηα tournament κπνξνχλ λα δηαρσξηζηνχλ ζε δχν θαηεγνξίεο, ε πξψηε θαηεγνξία πεξηιακβάλεη ηα κνληέια φπνπ νη επηρεηξήζεηο δελ δεζκεχνπλ πφξνπο ζε Γ&Α θαη ζηε δεχηεξε νη επηρεηξήζεηο δεζκεχνπλ πφξνπο ζε Γ&Α. Θα εμεηάζνπκε κηα επξέσο ρξεζηκνπνηνχκελε θαηεγνξία ησλ κνληέισλ ηεο θαηλνηνκίαο ππφ ζπλζήθεο βεβαηφηεηαο θαη ππφ ζπλζήθεο αβεβαηφηεηαο, φπνπ ε αβεβαηφηεηα ζρεηίδεηαη κε ην ρξνλνδηάγξακκα ηεο θαηλνηνκίαο. 31

32 2.1 Τπόδεηγκα tournament ππό ζπλζήθεο βεβαηόηεηαο 18. ηα ππνδείγκαηα tournament ππφ ζπλζήθεο βεβαηφηεηαο νη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη ζε κία-εληαία δεκνπξαζία (single auction) ή ζε κηα ζεηξά δεκνπξαζηψλ (sequence of patent auctions).σν βαζηθφ κεηνλέθηεκα απηψλ ησλ ππνδεηγκάησλ είλαη φηη νη επηρεηξήζεηο δελ ρξεηάδεηαη λα δεζκεχζνπλ πφξνπο ζε Γ&Α. Αξρηθά ζα εμεηάζνπκε ηελ απιή πεξίπησζε φπνπ ππάξρεη κία εληαία θαηλνηνκία (single innovation) γηα λα νξίζνπκε κεξηθέο απιέο έλλνηεο. Όκσο ην κνληέιν ηεο κνλαδηθήο-εληαίαο θαηλνηνκίαο κπνξεί λα δψζεη παξαπιαλεηηθά απνηειέζκαηα, έηζη ζα εμεηάζνπκε θαη ηελ πεξίπησζε φπνπ ππάξρεη κία αθνινπζία θαηλνηνκηψλ (sequences of innovation) Γληαία-κνλαδηθή θαηλνηνκία ππό ζπλζήθεο βεβαηόηεηαο ε απηή ηελ πεξίπησζε ππνζέηνπκε δχν επηρεηξήζεηο κε νκνηνγελή πξντφληα ππφ ζηαζεξέο απνδφζεηο θιίκαθαο ηεο ηερλνινγίαο. Σα θφζηε ησλ επηρεηξήζεσλ αλά κνλάδα πξντφληνο είλαη δηαθνξεηηθά εμαηηίαο ηεο πξνεγνχκελεο θαηλνηνκίαο, έηζη πξνθχπηεη C 1> C 2. Η λέα ηερλνινγηθή αλαθάιπςε κεηψλεη ηα θφζηε ζε C 3< C 2. Σν θαηλνηφκν πξντφλ έρεη άπεηξε δηάξθεηα δσήο θαη ην απνηειεζκαηηθφ δίπισκα επξεζηηερλίαο είλαη αληηθείκελν δεκνπξαζίαο. Σα δηπιψκαηα επξεζηηερλίαο παξαρσξνχληαη ζηελ επηρείξεζε πνπ ηα εθηηκά πςειφηεξα. Δειαδή, ε ελ ιφγν επηρείξεζε ζα πξέπεη λα πξνζθέξεη έλα πνζφ αληίζηνηρν κε ηελ αμία πνπ έρεη απνδψζεη ζηελ παηέληα ε θαηλνηφκα επηρείξεζε. Η επηρείξεζε πνπ έρεη ράζεη ηελ «θνχξζα» δελ ζα έρεη θαλέλα θφζηνο παξφιν πνπ έρεη ιάβεη κέξνο ζηνλ αγψλα. Αλ ε επηρείξεζε κε ην ρακειφηεξν θφζηνο αλά κνλάδα πξντφληνο (low-cost firm) θαηλνηνκήζεη πξψηε ηφηε ζα πξνθχςεη ε θαηάζηαζε ηεο δηαξθνχο θπξηαξρίαο (persistent dominance) ελψ αλ θεξδίζεη ε επηρείξεζε κε ην πςειφηεξν θφζηνο αλά κνλάδα πξντφληνο (high-cost firm) ηφηε ζα πξνθχςεη δξάζε-αληίδξαζε (actionreaction).γηα λα πξνζδηνξηζηεί πηα θαηάζηαζε ζα πξνθχςεη, ζα πξέπεη λα πξνζδηνξίζνπκε ηε θχζε ηνπ αληαγσληζκνχ ζηελ αγνξά παξαγσγήο ησλ πξντφλησλ. Τπνζέηνπκε Cournot αληαγσληζκφ θαη νξίδνπκε π(α,β) ηελ παξνχζα αμία ησλ θεξδψλ κίαο επηρείξεζεο ζε Cournot ηζνξξνπία (Cournot equilibrium), φπνπ α είλαη ην θφζηνο αλά κνλάδα πξντφληνο ηεο επηρείξεζεο θαη β είλαη ην θφζηνο αλά κνλάδα πξντφληνο ηεο αληαγσλίζηξηαο επηρείξεζεο. Η αμία ηεο παηέληαο, πνπ 18 Handbook of the Economics of Innovation and Technological Change, edited by Paul Stoleman (1995), Chapter 5. Game-Theoretic Approaches to the Modelling of Technological Change: John Beath, Yannis Katsoulacos and David Ulph 32

33 πξνζδηνξίδεηαη απφ ηελ θπξίαξρε-θαηεζηεκέλε επηρείξεζε (incumbent), ηζνδπλακεί κε ην κέγηζην πνζφ πνπ δηαηίζεηαη λα πξνζθέξεη(maximum bid) είλαη Β η κε B i = π (C 3, C 1 ) π (C 2,C 3 ) (2.1) αληίζηνηρα ε κέγηζηε πξνζθνξά πνπ δηαηίζεηαη λα θάλεη ε αθφινπζε επηρείξεζε (non-incumbent) είλαη B f κε Β f = π(c 3, C 2 ) (C 1, C 3 ) (2.2) Όπσο θαίλεηαη νη παξαπάλσ ηχπνη απεηθνλίδνπλ ην πνζφ πνπ ζα κεησζεί απφ ηα κειινληηθά θέξδε θάζε επηρείξεζεο ζηελ πεξίπησζε πνπ ν αληαγσληζηήο ηεο θαηλνηνκήζεη πην γξήγνξα απφ απηή. Απηφ θαζνξίδεη θαη έλα βαζηθφ θίλεηξν ηεο επηρείξεζεο γηα θαηλνηνκία, ην θίλεηξν ηεο αληαγσληζηηθήο απεηιήο (competitive threat). Θέηνληαο ζ(α,β) σο ηα θέξδε ηεο βηνκεραλίαο-θιάδνπ φπνπ α ην θφζηνο ηεο επηρείξεζεο κε ην ρακειφηεξν θφζηνο θαη β είλαη ην θφζηνο ηεο επηρείξεζεο κε ην πςειφηεξν θφζηνο. Αλ εμαηξέζνπκε ηελ νξηαθή πεξίπησζε φπνπ B i = Β f, πξνθχπηεη απφ ηηο (2.1) θαη (2.2) φηη ζα έρνπκε ηελ δηαξθή θπξηαξρία αλ θαη κφλν αλ : ζ(c 3, C 1 ) > ζ(c 3, C 2 ) (2.3) Γηα λα εμεηάζνπκε πφηε ηθαλνπνηείηαη ε (2.3) ζα πξέπεη λα γλσξίδνπκε πφζν κεηαβάιινληαη ηα θέξδε ηνπ θιάδνπ ζχκθσλα κε ηα θφζηε ηεο επηρείξεζεο, ε νπνία έρεη ηα κεγαιχηεξα θφζηε. Οη κεηαβιεηέο πνπ θαζνξίδνπλ απηή ηε ζπλάξηεζε είλαη νη πνζφηεηεο παξαγσγήο θάζε επηρείξεζεο αιιά θαη ε ηηκή. Ιζρχεη φηη φζν ρακειφηεξα είλαη ηα θφζηε ηεο επηρείξεζεο πνπ έρεη ην κεγαιχηεξν θφζηνο παξαγσγήο (high-cost) ηφζν κεγαιχηεξε ε πνζφηεηα άξα θαη πεξηζζφηεξα ηα θέξδε ηεο βηνκεραλίαο. Όκσο ε πνζφηεηα θαη ε ηηκή δελ κέλνπλ ζηαζεξά φζν κεηαβάιιεηαη ην θφζηνο ηεο επηρείξεζεο κε ηα πςειφηεξα θφζηε, δηφηη ζηελ Cournot ηζνξξνπία ε ηηκή εμαξηάηαη απφ ηε κέζε ηηκή ησλ θνζηψλ ησλ επηρεηξήζεσλ. Έηζη φζν απμάλεηαη ην θφζηνο ηεο επηρείξεζεο κε ην πςειφηεξν θφζηνο ζα απμάλεηαη θαη ε ηηκή. Απηφ έρεη σο ζπλέπεηα λα απμάλνληαη ηα θέξδε ηεο επηρείξεζεο κε ην ρακειφηεξν θφζηνο (low cost), κε απνηέιεζκα ε δηαθνξνπνίεζε ζηα θφζηε λα είλαη ηφζν κεγάιε ψζηε ε επηρείξεζε κε ην ρακειφηεξν θφζηνο λα θάλεη κνλνπσιηαθά θέξδε, ηα νπνία θπξηαξρνχλ ησλ θεξδψλ ηεο βηνκεραλίαο ζε θάζε Cournot ηζνξξνπία. Τπνζέηνληαο φηη ε αληίζηξνθε ειαζηηθφηεηα δήηεζεο (ε) παίξλεη ηηκέο ζην δηάζηεκα (0,1), 0< ε <1 θαη g είλαη ε πνζνζηηαία δηαθνξά ζηα θφζηε C 3 θαη C h κε g = Ch C3 1 (2.4) 33

34 φπνπ C 3 είλαη ην θφζηνο ηεο θαηλνηφκαο επηρείξεζεο θαη C h είλαη ην θφζηνο αλά κνλάδα, ηεο επηρείξεζεο κε ην πςειφηεξν θφζηνο. Έηζη πξνθχπηεη ε γξαθηθή παξάζηαζε ηεο ζπλάξηεζεο ζ ηνπ g πνπ απεηθνλίδεηαη παξαθάησ δηάγξακκα g g Δηάγξακκα 2.1 Όπνπ g = ε/1-ε είλαη ην θξίζηκν ζεκείν φπνπ ε επηρείξεζε κε ην ρακειφηεξν θφζηνο παξαγσγήο αλά κνλάδα πξντφληνο (C 3 ) κπνξεί λα θάλεη κνλνπσιηαθά θέξδε, Π m.οη ηηκέο ησλ Π m θαη g εμαξηψληαη απφ ηελ ειαζηηθφηεηα δήηεζεο, ε. Η ηηκή g είλαη ε ηηκή φπνπ ηα βηνκεραληθά θέξδε αξρίδνπλ λα απμάλνληαη. Θα εμεηάζνπκε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο φπνπ θαηαιήγνπλ ζε δηαξθή θπξηαξρία ή δξάζε-αληίδξαζε, κε θξηηήξην ηελ πνζνζηηαία δηαθνξά ζηα θφζηε αλά κνλάδα ησλ επηρεηξήζεσλ. Τπνζέηνπκε φηη g i είλαη ην ζεκείν πνπ αληηζηνηρεί ζηα θφζηε C i αθνχ εμνξηζκνχ g 1 > g 2 (δηφηη C 1 > C 2 ) έρνπκε ηηο παξαθάησ πεξηπηψζεηο : g 2 > g (δξαζηηθή θαηλνηνκία) Γδψ ε θαηλνηνκία είλαη ηφζν κεγάιε-έληνλε κε απνηέιεζκα φπνηα επηρείξεζε θεξδίζεη ζα κπνξεί λα θέξεηαη σο κνλνπψιην. ε απηή ηελ πεξίπησζε ηα θέξδε ηεο βηνκεραλίαο είλαη ηα ίδηα θαη γηα ηηο δχν επηρεηξήζεηο θαη ε δεκνπξαζία είλαη αζαθήο. 34

35 g 2 > g g 1 Απηή ε πεξίπησζε πξνθχπηεη αλ ε αξρηθή δηαθνξά ησλ θεξδψλ ησλ δχν επηρεηξήζεσλ είλαη αξθεηά κεγάιε ψζηε ε θπξίαξρε επηρείξεζε κπνξεί λα δξα σο κνλνπψιην. Η αθφινπζε επηρείξεζε ζα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί σο λενεηζεξρφκελε ζηνλ θιάδν. Έηζη ηθαλνπνηείηαη ε ζρέζε : ζ(c 3, C 1 ) > ζ(c 3, C 2 ) άξα ην απνηέιεζκα είλαη δηαξθή θπξηαξρία. Η νπζηαζηηθή πξνυπφζεζε γηα λα ηζρχεη απηφ, είλαη ν πεξηνξηζκφο ηεο αξρηθήο ζέζεο ησλ επηρεηξήζεσλ αθφκα θαη αλ έρνπκε κε δξαζηηθή θαηλνηνκία. g 1 g Γδψ ε θαηλνηνκία είλαη ηθαλνπνηεηηθά κεγάιε ψζηε ε θπξίαξρε επηρείξεζε ζα κπνξέζεη λα έρεη κεγαιχηεξν κεξίδην ηεο αγνξάο ζε ζρέζε κε ηελ αθφινπζε επηρείξεζε. Οπνηαδήπνηε θαη αλ είλαη ε αξρηθή δηαθνξά ζηα θφζηε ησλ επηρεηξήζεσλ. Άξα θαη ζε απηή ηελ πεξίπησζε πξνθχπηεη δηαξθήο θπξηαξρία. g 1 g Απηφ ην απνηέιεζκα πξνθχπηεη φηαλ ε αξρηθή δηαθνξά ζηα θφζηε ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ην κέγεζνο ηεο θαηλνηνκίαο είλαη κηθξά. Έηζη αιιάδεη ε θνξά ηεο αλίζσζεο (2.3) θαη γίλεηαη ζ(c 3, C 1 ) < ζ(c 3, C 2 ) ψζηε πξνθχπηεη ε πεξίπησζε ηεο δξάζεο-αληίδξαζεο. Αλ θαη κε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο δελ έρνπλ εμαληιεζεί φια ηα πηζαλά απνηειέζκαηα πνπ κπνξεί λα πξνθχςνπλ, αιιά απηέο νη πεξηπηψζεηο δίλνπλ απνηειέζκαηα πνπ εμαξηψληαη απφ ηηο ηηκέο g 1, g 2,δειαδή ηελ πνζνζηηαία δηαθνξά ζηα θφζηε ηεο επηρείξεζεο κε ην πςειφηεξν θαη ην ρακειφηεξν θφζηνο. ηελ πεξίπησζε πνπ νη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη ζε Bertrand αληαγσληζκφ ηφηε ηα θέξδε ηεο βηνκεραλίαο απμάλνληαη γλεζίσο γηα θάζε g < g έηζη πξνθχπηεη δηαξθήο θπξηαξρία ζε θάζε πεξίπησζε. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα, ζηελ πεξίπησζε ηνπ πην έληνλνπ αληαγσληζκνχ (Bertrand) λα πξνθχπηνπλ ιηγφηεξν αληαγσληζηηθά απνηειέζκαηα.(vickers 1986) 19. Σν ππφδεηγκα απηφ είλαη εμαηξεηηθά ηππνπνηεκέλν έηζη ε ραξαθηεξηζηηθή δεκνπξαζία έρεη νξηζκέλνπο πεξηνξηζκνχο. Αξρηθά δεδνκέλνπ φηη ε εκεξνκελία ηεο δηεμαγσγήο ηεο δεκνπξαζίαο είλαη πξνθαζνξηζκέλε, ην απνηέιεζκα εμαξηάηαη απφ ηε ζχγθξηζε ησλ θεξδψλ ηνπ «ληθεηή» θαη ηνπ «ρακέλνπ», κεηά ηελ «θνχξζα» έηζη ην θίλεηξν ησλ επηρεηξήζεσλ είλαη θπξίσο ε αληαγσληζηηθή απεηιή. Αλ νη δαπάλεο ησλ επηρεηξήζεσλ κπνξνχζαλ λα επεξεάζνπλ ηελ εκεξνκελία δηεμαγσγήο ηεο δεκνπξαζίαο ηφηε ζα ππεξίζρπε ην θίλεηξν θέξδνπο γηα ηηο 19 Vickers J. (1986), The evolution of industry structure when there is a sequence of innovations, Journal of Industrial Economics 35,

36 επηρεηξήζεηο, άξα ζα γηλφηαλ ζχγθξηζε ησλ κειινληηθψλ θεξδψλ ηεο ληθήηξηαο επηρείξεζεο κε ηα θέξδε ηελ ηξέρνπζα ζηηγκή (θέξδε πξηλ ηελ θαηλνηνκία). Έλαο αθφκα πεξηνξηζκφο είλαη φηη ε επηρείξεζε πνπ δελ έρεη θάλεη ηελ πεηπρεκέλε πξνζθνξά, δειαδή ν «ρακέλνο» ηεο «θνχξζαο» δελ δεζκεχεη πφξνπο ζε Γ&Α. Οη Katz & Shapiro( 1987) 20 έδεημαλ έλα ππφδεηγκα ζην νπνίν ε εκεξνκελία ηεο δεκνπξαζίαο δελ ήηαλ πξνθαζνξηζκέλε, αιιά φπσο ζε φια ηα ππνδείγκαηα ππφ ζπλζήθεο βεβαηφηεηαο νη επηρεηξήζεηο πνπ δελ είλαη ληθεηέο δελ δεζκεχνπλ πφξνπο ζε Γ&Α. Απηφο ν πεξηνξηζκφο δελ αληηκεησπίδεηαη ζηα ππνδείγκαηα κε ζπλζήθεο αβεβαηφηεηαο, εδψ νη επηρεηξήζεηο δεζκεχνπλ πφξνπο ζε Γ&Α ζε θάζε πεξίπησζε Αθνινπζία θαηλνηνκηώλ (sequences of innovations) Σα ππνδείγκαηα ηεο εληαίαο θαηλνηνκίαο έρνπλ αξθεηνχο πεξηνξηζκνχο θαη καο δίλνπλ ζρεηηθά κεξνιεπηηθά απνηειέζκαηα. Έηζη ζα πξέπεη λα εμεηάζνπκε ηελ πεξίπησζε φπνπ έρνπκε κία ζεηξά θαηλνηνκηψλ. ε απηή ηελ πεξίπησζε ε θπξίαξρε επηρείξεζε κπνξεί λα αληηκεησπίζεη ηελ απεηιή ηεο θαηλνηνκίαο απφ έλα πιήζνο λέσλ ηερλνινγηψλ. Έηζη πξνθχπηνπλ πνιιαπιέο ηερλνινγηθέο θαηλνηνκίεο θαη ε πηζαλφηεηα επηηπρίαο ηεο θπξίαξρεο επηρείξεζεο, δειαδή ε πηζαλφηεηα ηεο δηαξθήο θπξηαξρίαο κεηψλεηαη αθφκα θαη αλ, αξρηθά, ε θπξίαξρε επηρείξεζε έρεη κνλνπσιηαθή δχλακε ζηελ αγνξά, (Dasgupta 1986). Άξα γηα λα ζεσξεζεί φηη ε θπξίαξρε επηρείξεζε ζα κπνξέζεη λα θεξδίζεη ζε φιεο ηηο θαηλνηνκίεο,ζα πξέπεη λα ζεσξεζνχλ θάπνηεο ζρεηηθά δπλαηέο ππνζέζεηο ζε ζρέζε κε ηηο απμαλφκελεο απνδψζεηο ησλ ιεηηνπξγηψλ ησλ πνιιαπιψλ θαηλνηνκηψλ. Σν θιεηδί πξνζδηνξηζκνχ ηεο επηηπρίαο ηεο θαηλνηνκίαο γηα θάζε επηρείξεζε είλαη ε ηξέρνπζα ζέζε ηεο ζηελ αγνξά. Σα ππνδείγκαηα ηε εληαίαο θαηλνηνκίαο έρνπλ θάπνηεο αδπλακίεο. Πξψηνλ ε επηρείξεζε πνπ ζα θεξδίζεη ηελ «θνχξζα» ζα είλαη γηα πάληα ν «εγέηεο» (leader). Δελ δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζηηο επηρεηξήζεηο πνπ έρνπλ «ράζεη» θάπνηα δεδνκέλε ρξνληθή ζηηγκή λα επαλαθηήζνπλ ή λα επαλαπξνζδηνξίζνπλ ηε ζέζε ηνπο ζην κέιινλ. Αλ ππήξρε απηή ε δπλαηφηεηα ηφηε ζα ήηαλ ιηγφηεξν πηζαλφ ε θπξίαξρε επηρείξεζε λα δηαηεξήζεη ηελ θπξηαξρία ηεο θαη ε πεξίπησζε ηεο δξάζεο-αληίδξαζεο ζα ήηαλ πην πηζαλή, δηφηη ην κειινληηθφ απνηέιεζκα ηνπ λένπ αγψλα ζα κπνξνχζε λα είλαη δηαθνξεηηθφ. Αθφκα έλα κεηνλέθηεκα είλαη φηη ζηελ εληαία-κνλαδηθή θαηλνηνκία ην πξνβάδηζκα πνπ έρεη απνθηεζεί απφ ηνλ «ληθεηή» είλαη ζηαζεξφ θαη νη επηρεηξήζεηο δελ κπνξνχλ λα ζπλππνινγίζνπλ ηελ πηζαλφηεηα φπνπ ε επηηπρία κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κία αθφκα επηηπρία ζην κέιινλ. Αλ ζπλππνινγηδφηαλ απηή ε πηζαλφηεηα ηφηε ε θπξίαξρε επηρείξεζε ζα 20 M.L.Katz & C.Shapiro, R&D Rivalry with Licensing or Imitation, American Economic Review, vol77, No3 (Jun.1987) 36

37 είρε αθφκα κεγαιχηεξν θίλεηξν λα θεξδίζεη ψζηε λα δηαηεξήζεη ηε ζέζε ηεο ζηελ αγνξά θαη ηζνδχλακα ζα ελδπλάκσλε ηελ επηζπκία ηεο αθφινπζεο επηρείξεζεο λα εκπνδίζεη ηελ δηεχξπλζε ηεο δηαθνξάο πνπ έρεη απνθηεζεί απφ ηε «λίθε» ηεο θπξίαξρεο. Σέινο ζηα πιαίζηα ηεο ζεηξάο θαηλνηνκηψλ νη επηρεηξήζεηο δελ ππνινγίδνπλ κφλν ηα κειινληηθά θέξδε πνπ πξνθχπηνπλ θεξδίδνληαο κηα ζηξαηεγηθή ζέζε αιιά θαη ην θφζηνο πνπ έρνπλ ψζηε λα δηαηεξήζνπλ απηή ηε ζέζε. Οη αληαγσληζηέο ηεο θπξίαξρεο επηρείξεζεο ε νπνία έρεη θεξδίζεη ηνλ «άκεζν» αγψλα πξνζπαζνχλ αθφκα πην έληνλα λα ηελ πεξηνξίζνπλ απφ ηηο κειινληηθέο λίθεο, ελψ απφ ηε κεξηά ηεο θπξίαξρεο ε λίθε είλαη αξθεηά πην δαπαλεξή απφ ηελ ήηηα. Παξφια απηά ε λίθε ηνπ άκεζνπ αγψλα απνζαξξχλεη ηνπο αληαγσληζηέο πνπ πηζαλφλ λα κεηψλνπλ ηελ πξνζπάζεηά ηνπο ζην κέιινλ, έηζη ε λίθε ζπλεπάγεηαη φηη νη κειινληηθέο δαπάλεο ζε Γ&Α ζα είλαη ρακειφηεξεο αλ ληθήζεη ε θπξίαξρε. Έηζη νη πεξηπηψζεηο δηαξθήο θπξηαξρίαο θαη δξάζεηο αληίδξαζεο πξνζδηνξίδνληαη θαιχηεξα κε ππνδείγκαηα κε ζεηξά θαηλνηνκηψλ απφ φηη κε εληαία θαηλνηνκία. Η γελίθεπζε ηνπ ππνδείγκαηνο ηεο εληαίαο θαηλνηνκίαο ζε κία αθνινπζία θαηλνηνκηψλ απφ ηνλ Vickers Έζησ κία αθνινπζία απφ Σ δεκνπξαζίεο πνπ δηεμάγνληαη ηηο ρξνληθέο ζηηγκέο η = 1,,Σ, θάζε κία απφ απηέο εηζάγεη κία λέα ηερλνινγία πνπ κεηψλεη απνηειεζκαηηθά ην θφζηνο. Απνηέιεζκα 1 : Αλ γηα θάζε η =1,,Σ θαη γηα θάζε θ =1,,η ηζρχεη ζ( C η+2,c η+1 ) > ζ( C η+2, C θ ) (2.5) ηφηε ην απνηέιεζκα ζε θάζε δεκνπξαζία ζα είλαη δξάζε-αληίδξαζε. H ζρέζε (2.5) κπνξεί λα επαλαδηαηππσζεί θαζψο παξαηεξείηαη φηη ηα βηνκεραληθά θέξδε κεηψλνληαη κε ηηο δαπάλεο ηεο επηρείξεζεο κε ην πςειφηεξν θφζηνο, θαζψο ην εχξνο ηνπ θφζηνπο θαιχπηεηαη απφ ηηο Σ δεκνπξαζίεο. ηελ πεξίπησζε ηεο εληαίαο θαηλνηνκίαο απηή ε ζπλζήθε δίλεη ην απνηέιεζκα δξάζεο-αληίδξαζεο άξα θαη ζηελ πεξίπησζε φπνπ έρνπκε κία ζεηξά απφ Σ θαηλνηνκίεο, αλ θαη είλαη αξθεηά πην απζηεξή θαη πεξηνξηζηηθή ζπλζήθε απφ απηή πνπ αληηζηνηρεί ζηε κία πεξίνδν, δηφηη απαηηεί ε αληζφηεηα ζηα βηνκεραληθά θέξδε λα δηαηεξείηαη φζν δηεπξχλεηαη ε δηαθνξά αλάκεζα ζηηο επηρεηξήζεηο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζεηξάο ησλ θαηλνηνκηψλ. Όηαλ νη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη ζε Cournot αληαγσληζκφ απηφ απαηηεί πην αξγνχο ξπζκνχο ηερλνινγηθήο αιιαγήο απφ φηη ζηελ εληαία θαηλνηνκία. Απνηέιεζκα 2:Αλ ην θέξδνο ηεο επηρείξεζεο κε ην πςειφηεξν θφζηνο είλαη πάληνηε κεδέλ θαη ηα βηνκεραληθά θέξδε απμάλνληαη γλεζίσο κε ηα θφζηε ηεο 21 Vickers J. (1986), The Evolution of Industry Structure when there is a sequence of Innovations, Journal of Industrial Economics,35,

38 επηρείξεζεο κε ην πςειφηεξν θφζηνο,ηφηε ην απνηέιεζκα είλαη πάληα δηαξθήο θπξηαξρία. Απηέο είλαη νη ζπλζήθεο πνπ ππεξηζρχνπλ ζηνλ Bertrand αληαγσληζκφ άξα θαη απηφ ην απνηέιεζκα είλαη κία επέθηαζε ηεο εληαίαο θαηλνηνκίαο. Δεδνκέλνπ φηη νη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη a la Bertrand ε θπξίαξρε επηρείξεζε ζα θεξδίδεη πάληα ηελ ηειεπηαία δεκνπξαζία, δεδνκέλνπ απηνχ ηα θέξδε ηνπ ρακέλνπ ζα είλαη πάληα κεδεληθά. Η πξνζθνξά πνπ θεξδίδεη ηελ παηέληα θάζε ρξνληθή ζηηγκή είλαη Π( C η+2,c η+1 ), πνπ είλαη αλεμάξηεηε κε ην πηα επηρείξεζε θεξδίδεη ηελ πξνηειεπηαία δεκνπξαζία. Αιιά εθφζνλ ην κφλν γεγνλφο πνπ επεξεάδεη ηελ δεχηεξε απφ ην ηέινο δεκνπξαζία είλαη ηα ηξέρνληα θέξδε ηεο θπξίαξρεο θαη ηεο αθφινπζεο επηρείξεζεο, κε πςειφηεξα ηα θέξδε ηεο θπξίαξρεο ηφηε απηή ζα θεξδίζεη ηε δεκνπξαζία. Γπηπιένλ ε επηρείξεζε κε ην πςειφηεξν θφζηνο ζηελ πεξίνδν Σ-1 έρεη κεδεληθά θέξδε φπσο θαη ζηελ ηειεπηαία πεξίνδν έηζη δελ δαπαλά πφξνπο γηα ηελ πξνζθνξά ηεο δεκνπξαζίαο,έηζη ε πξνζθνξά πνπ ζα πξέπεη λα θάλεη ε θπξίαξρε επηρείξεζε ψζηε λα θεξδίζεη ηελ παηέληα, ηελ Σ-1 πεξίνδν είλαη V(C η+1, C η ) πνπ είλαη αλεμάξηεηε απφ ην απνηέιεζκα ηεο ηξίηεο απφ ην ηέινο δεκνπξαζίαο. Η ζπλζήθε ηνπ κεδεληθνχ θέξδνπο είλαη αξθεηά ζεκαληηθή γηαηί εγγπάηαη φηη νη αλακελφκελεο πξνζθνξέο δελ εμαξηψληαη απφ ην απνηέιεζκα ηεο πξνεγνχκελεο δεκνπξαζίαο. Απηφ πνπ δείρλνπλ θαη ηα δχν απνηειέζκαηα είλαη φηη κφλν νξηζκέλεο απφ ηηο ηζρπξφηεξεο ζπλζήθεο πνπ ηζρχνπλ ζηε εληαία θαηλνηνκία, ψζηε λα έρνπκε ηα απνηειέζκαηα ηεο δηαξθήο θπξηαξρίαο ή δξάζεο-αληίδξαζεο, δηαηεξνχληαη θαη ζηε ζεηξά θαηλνηνκηψλ, έηζη ππάξρνπλ πεξηπηψζεηο φπνπ παξαηεξνχληαη ηα αληίζεηα απνηειέζκαηα ζηελ εληαία θαηλνηνκία θαη ζε νξηζκέλεο δεκνπξαζίεο απφ ηελ αθνινπζία θαηλνηνκηψλ. ηελ βηβιηνγξαθία ηεο θαηλνηνκίαο ζπρλά δελ δηαρσξίδεηαη ε δηαδηθαζία ηεο θαηλνηνκίαο κε ην πξντφλ θαηλνηνκίαο, ζεσξνχληαη θαη νη δχν ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο νη επηρεηξήζεηο απμάλνπλ ηα θέξδε ηνπο. Αιιά ζηα πιαίζηα ηεο ζηξαηεγηθήο θαηλνηνκίαο απηφο ν δηαρσξηζκφο είλαη πνιχ ζεκαληηθφο. ηε κέρξη ηψξα αλάιπζε επηθεληξσζήθακε ζηε δηαδηθαζία ηεο θαηλνηνκίαο θαη φρη ζην πξντφλ. Θα εμεηάζνπκε ηελ πεξίπησζε φπνπ έρνπκε θαηλνηνκία ζην πξντφλ Καηλνηνκία ζην πξνϊόλ (product innovation) ην ππφδεηγκα ηεο αθνινπζίαο θαηλνηνκηψλ νη επηρεηξήζεηο θαζψο πεξλνχλ απφ ηε κία δεκνπξαζία ζηε επφκελε απαηηείηαη λα θξαηνχλ έλα ραξηνθπιάθην απφ παηέληεο πνπ έρνπλ άπεηξε δηάξθεηα δσήο κε πνηθίιεο ηερλνινγηθέο θαηλνηνκίεο. Αιιά θάζε ρξνληθή ζηηγκή ζα ρξεζηκνπνηνχλ ηελ ηερλνινγία κε ην ειάρηζην θφζηνο, γηα ηελ νπνία έρνπλ ζηελ θαηνρή ηνπο ηελ παηέληα. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί 38

39 ε θαηάζηαζε ηνπ παηγλίνπ κπνξεί λα πεξηγξαθεί απιά πξνζδηνξίδνληαο ηα δχν επίπεδα θφζηνπο ζε θάζε ρξνληθή πεξίνδν. ηελ πεξίπησζε φπνπ έρνπκε θαηλνηνκία ζην πξντφλ θαη φρη ζηε δηαδηθαζία παξαγσγήο, ζην ππφδεηγκα ηεο θαηλνηνκίαο ηα πξντφληα είλαη θάζεηα δηαθνξνπνηεκέλα. Έηζη ζηελ αθνινπζία ησλ θαηλνηνκηψλ πεξλψληαο απφ ηελ κία πεξίνδν ζηελ επφκελε παξάγνληαη πξντφληα πςειφηεξεο πνηφηεηαο. Όπσο θαη ζηελ πεξηζζφηεξε βηβιηνγξαθία γηα ηα δηαθνξνπνηεκέλα πξντφληα ζεσξνχκε φηη νη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη a la Bertrand (Beath, Katsoulacos & Ulph, Shaked & Sutton). Έηζη ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ νη επηρεηξήζεηο ζα θαηέρνπλ έλα ραξηνθπιάθην απφ παηέληεο. Οη επηρεηξήζεηο πξνηηκνχλ λα παξάγνπλ πεξηζζφηεξα απφ έλα αγαζά, γηα ηα νπνία θαηέρνπλ ηηο παηέληεο, έηζη ψζηε λα απεπζχλνληαη ζε έλα εχξνο θαηαλαισηψλ κε δηαθνξεηηθέο πξνηηκήζεηο. Όκσο έλα ππφδεηγκα φπνπ νη επηρεηξήζεηο έρνπλ έλα ραξηνθπιάθην κε φιεο ηηο παηέληεο θαη παξάγνπλ δηαθνξεηηθά πξντφληα δπζθνιεχεη αξθεηά ηελ αλάιπζε. Γηα λα απνθεπρζεί απηή ε δπζθνιία νη Beath, Katsoulacos & Ulph απινπνίεζαλ ην πξφβιεκα ππνζέηνληαο φηη ππάξρνπλ αξλεηηθέο νηθνλνκίεο θάζκαηνο (diseconomies of scope) πνπ πεξηνξίδνπλ θάζε επηρείξεζε ψζηε λα παξάγεη έλα κνλαδηθφ πξντφλ. Γπηπιένλ θάζε επηρείξεζε κπνξεί λα επηιέμεη ηελ πνηφηεηα ηνπ πξντφληνο έηζη ψζηε λα κελ μεπεξλά ηελ πνηφηεηα ηνπ αγαζνχ γηα ηελ νπνία δηαζέηεη κία παηέληα (Vickers 1986). Σα απνηειέζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ είλαη αθξηβψο αληίζηξνθα. Η δηαδηθαζία ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο κε αξγνχο ξπζκνχο ζρεηίδεηαη κε δηαξθήο θπξηαξρία ελψ ε ξαγδαία ηερλνινγηθή αιιαγή πξνθαιεί δξάζε-αληίδξαζε. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη δηαηεξψληαο ηελ πςειή πνηφηεηα πξντφλησλ (high-quality products) ηα θέξδε ηεο βηνκεραλίαο δηαθνξνπνηνχληαη κε ηελ πνηνηηθή δηαθνξά κεηαμχ ησλ πξντφλησλ ησλ επηρεηξήζεσλ. 39

40 g 0 Δηάγξακκα 2.2 g Απφ ην δηάγξακκα παξαηεξνχκε φηη φηαλ ε δηαθνξά είλαη κεδέλ, νη επηρεηξήζεηο παξάγνπλ ηα ηδαληθά πξντφληα θαη ν αληαγσληζκφο Bertrand ειαρηζηνπνηεί ηα θέξδε. Γθφζνλ ππάξρεη κία δηαθνξά απηφ επηηξέπεη λα δεκηνπξγεζνχλ θέξδε, έηζη ηα θέξδε ηεο βηνκεραλίαο απμάλνληαη, αξρηθά, φζν απμάλεηαη θαη ε δηαθνξά. εκεηψλνληαο φηη ζε απηφ ην ππφδεηγκα νη θαηαλαισηέο κε ην ρακειφηεξν εηζφδεκα έρνπλ ηελ επηινγή λα κελ αγνξάζνπλ θαλέλα απφ ηα αγαζά, έηζη κε δεδνκέλε ηελ ηηκή, θαζψο ε δηαθνξά κεηαμχ ησλ δχν αγαζψλ δηεπξχλεηαη ε επηρείξεζε πνπ παξάγεη ην πξντφλ ηεο ρακειφηεξεο πνηφηεηαο (high-quality product) ζα πξέπεη λα κεηψζεη ηελ ηηκή νπζηαζηηθά ψζηε λα επηβηψζεη, αιιά θαη ε επηρείξεζε κε ην πξντφλ ηεο πςειφηεξεο πνηφηεηαο ζα πξέπεη λα θάλεη ην ίδην ψζηε λα παξακείλεη αληαγσληζηηθή. Έηζη φπσο θαίλεηαη θαη απφ ην ζρήκα ηα θέξδε αξρίδνπλ λα κεηψλνληαη θαζψο δηεπξχλεηαη ε δηαθνξά. Έηζη αθνχ ηα θέξδε απμάλνληαη ή κεηψλνληαη ζε ζρέζε κε ηε δηαθνξά ησλ δχν επηρεηξήζεσλ εμεγεί γηαηί ηα ζρήκαηα (1) θαη (2) είλαη αληεζηξακκέλα, θαη ηα απνηειέζκαηα είλαη αληίζηξνθα. ε έλα ελαιιαθηηθφ ππφδεηγκα νη παηέληεο έρνπλ πεπεξαζκέλε δηάξθεηα δσήο θαη δεδνκέλνπ φηη ζηελ «θνχξζα» ηεο Γ&Α εκπιέθνληαη κφλν δχν επηρεηξήζεηο ππάξρνπλ πνιιέο επηρεηξήζεηο ηθαλέο λα παξάγνπλ πξντφληα γηα ηα νπνία νη παηέληεο έρνπλ «ιήμεη» έηζη ψζηε ε ηηκή ηνπο λα ηείλεη ζην κεδέλ (νξηαθφ θφζηνο). 40

41 Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα λα είλαη πεξηζζφηεξν πηζαλφ νη θαηαλαισηέο λα πξνηηκήζνπλ ηα πξντφληα πςειήο πνηφηεηαο πνπ δελ πξνζηαηεχνληαη απφ παηέληα. Απηή ε ππφζεζε δηαηεξεί ην πιήζνο ησλ παξαγφκελσλ πξντφλησλ ζηαζεξφ θαζψο εμειίζζεηαη ε ζεηξά ησλ θαηλνηνκηψλ. Τπάξρεη φκσο κία πην ζεκαληηθή επίπησζε πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ ππφζεζε ηεο πεπεξαζκέλε δηάξθεηαο δσήο ησλ παηεληψλ. Αλ ην απνηέιεζκα ηεο θαηλνηνκηθήο δηαδηθαζίαο είλαη ε δηαξθήο θπξηαξρία ηφηε κία επηρείξεζε πνπ έρεη ζηελ θαηνρή ηεο ηηο ππάξρνπζεο παηέληεο ζα κπνξεί λα θέξεηαη σο κνλνπψιην, κε ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο παξνπζίαο ησλ πξντφλησλ πςειήο πνηφηεηαο πνπ δελ πξνζηαηεχνληαη απφ θάπνηα παηέληα ηα νπνία δηαηίζεληαη ζε κεδεληθή ηηκή. Αλ φκσο ην απνηέιεζκα ηεο «θνχξζαο» είλαη δξάζε-αληίδξαζε, νη επηρεηξήζεηο ζα θαηαιήμνπλ λα έρνπλ πνιιέο παηέληεο γηα πεξηζζφηεξα απφ έλα πξντφληα αιιά θαζέλα απφ απηά ζα δηαρσξίδεηαη απφ ηα πξντφληα ησλ αληαγσληζηψλ ηνπο. Σν απνηέιεζκα ηνπ αληαγσληζκνχ Bertrand κεηαμχ ησλ δχν επηρεηξήζεσλ ζα είλαη ίδην φπσο φηαλ ηα αγαζά αλήθαλ ζε δηαθνξεηηθέο επηρεηξήζεηο,έηζη επηθξαηεί πην έληνλνο αληαγσληζκφο. Με απηφ ηνλ ηξφπν ε θχζε ηνπ αληαγσληζκνχ κεηαμχ ησλ πξντφλησλ είλαη εμνινθιήξνπ ελδνγελέο ζην κνληέιν θαη εμαξηάηαη απφ ην απνηέιεζκα ηνπ θαηλνηνκηθνχ αγψλα πνπ κε ηε ζεηξά ηνπ θαζνξίδεηαη απφ ηηο αλακελφκελεο ζπλέπεηεο ηεο δνκήο ηεο αγνξάο πνπ ζα εμαξηεζνχλ απφ ηε λίθε. Αλ νη παηέληεο δηαξθνχλ κφλν γηα δχν πεξηφδνπο ηφηε ην απνηέιεζκα ζα είλαη δηαξθήο θπξηαξρία. Ο ιφγνο πνπ ηζρχεη απηφ είλαη ίδηνο κε ην απνηέιεζκα 2 (Vickers). ε δχν πεξηφδνπο ε θχζε ηεο κειινληηθήο «θνχξζαο» είλαη αλεμάξηεηε απφ ην απνηέιεζκα ηνπ ηξέρνλ αγψλα. Έηζη απηφ πνπ έρεη ζεκαζία είλαη ηα επίπεδα ησλ βηνκεραληθψλ θεξδψλ. Όκσο εθφζνλ ε θπξίαξρε επηρείξεζε θάλεη ηα κνλνπσιηαθά θέξδε αλ θεξδίζεη, έηζη ψζηε λα ππεξβαίλεη ηα θέξδε ηνπ δπνπσιίνπ ζα πξνθχςεη δηαξθήο θπξηαξρία. ηελ πεξίπησζε ησλ ηξηψλ πεξηφδσλ ην απνηέιεζκα ηεο θνχξζαο κπνξεί λα είλαη δξάζε-αληίδξαζε. Γλψ ε θπξίαξρε έρεη κεγαιχηεξα θέξδε αλ θεξδίζεη, ε αθφινπζε ζα ζειήζεη λα δαπαλήζεη αξθεηά ψζηε λα ηελ απνηξέςεη απφ ηε λίθε. Έηζη ηα θαζαξά θέξδε ηεο θπξίαξρεο (δειαδή απηά πνπ ζα κείλνπλ αλ αθαηξέζνπκε ηε δαπάλε πνπ θάλεη γηα ηελ πξνζθνξά) είλαη πηζαλφλ λα είλαη ρακειφηεξα απφ ηα θέξδε ηεο αθφινπζεο επηρείξεζεο.(beath, Katsoulacos & Ulph 1992) 22. Απηφ είλαη έλα αθφκα παξάδεηγκα φπνπ νη θαηαζηάζεηο ηεο αγνξάο πνπ ζεσξνχληαη πην αληαγσληζηηθέο ζηα πιαίζηα ηεο ζηαηηθήο ζεσξίαο κπνξνχλ λα δψζνπλ ιηγφηεξν αληαγσληζηηθά απνηειέζκαηα ζηα πιαίζηα ηνπ δπλακηθνχ αληαγσληζκνχ. Σν απνηέιεζκα ζηα ππνδείγκαηα κε κία ζεηξά θαηλνηνκηψλ εμαξηάηαη απφ ηηο δαπάλεο πνπ ζα θάλεη θάζε επηρείξεζε ψζηε λα θεξδίζεη ηελ θνχξζα. Όκσο ην βαζηθφηεξν κεηνλέθηεκα είλαη φηη ν ληθεηήο ηεο δεκνπξαζίαο δεζκεχεη πφξνπο 22 Beath J, Y. Katsoulacos & D.Ulph (1992), The trade-off between static and dynamic efficiency in a non-tournament model of innovation, University of Bristol Discussion Paper No. 90/286 41

42 ελψ ν ρακέλνο δελ δεζκεχεη. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα λα δεκηνπξγνχληαη κεξνιεπηηθά απνηειέζκαηα σο πξνο ηε δξάζε-αληίδξαζε. Έλα ζεκαληηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο Γ&Α είλαη φηη νη πφξνη πνπ δαπαλεί θάζε επηρείξεζε ζα ραζνχλ αλ θαηαθέξεη λα θαηλνηνκήζεη πξψηνο ν αληαγσληζηήο. ην παξαθάησ κνληέιν νη επηρεηξήζεηο δεζκεχνπλ πφξνπο ζε θάζε πεξίπησζε είηε ράζνπλ είηε θεξδίζνπλ. 2.2 Tournament κνληέιν ππό ζπλζήθεο αβεβαηόηεηαο ηα ππνδείγκαηα ππφ ζπλζήθεο βεβαηφηεηαο θάζε επηρείξεζε γλσξίδεη φηη δαπαλψληαο πεξηζζφηεξα απφ ηνπο αληαγσληζηέο ηεο ηφηε ζα πεηχρεη θαη ηελ θαηλνηνκία θαη ν κφλνο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ηελ απφθαζή ηεο είλαη ε δηαθνξά ζηα κειινληηθά θέξδε πνπ ζα έρεη ζε ζρέζε κε ην αλ ζα θαηλνηνκήζεη ε αληαγσλίζηξηα επηρείξεζε. Απηφ απνηππψλεη ηελ αληαγσληζηηθή απεηιή. Απηφ πνπ ιείπεη απφ ηελ πξνεγνχκελε αλάιπζε είλαη ν ππνινγηζκφο ηεο θαζνξηζκέλεο επέλδπζεο, φπνπ κία αχμεζε ζηηο δαπάλεο γηα Γ&Α βξίζθεηαη ζε ηζνξξνπία κε ηελ αχμεζε ησλ θεξδψλ ζε ζρέζε κε ηα ηξέρνληα θέξδε. Αλ ζεσξήζνπκε φηη ε επέλδπζε ζε Γ&Α έρεη πεξηνξηζκέλε πηζαλφηεηα επηηπρίαο ζε έλα ρξνληθφ δηάζηεκα θαη αλ απηή ε πηζαλφηεηα επηηπρίαο επεξεάδεηαη απφ ην πνζφ πνπ επελδχεη ε επηρείξεζε ζε Γ&Α, ηφηε νη επηρεηξήζεηο έρνπλ λα αληηκεησπίζνπλ κία πην ζπκβαηηθή απφθαζε επέλδπζεο. Οη επηρεηξήζεηο πξνζπαζνχλ λα ηζνξξνπήζνπλ ηα θέξδε πνπ ζα έρνπλ αλ επηζπεχζνπλ ηελ εκεξνκελία ηεο λέαο ηερλνινγηθήο αλαθάιπςεο κε ην θφζηνο πνπ επηθέξεη απηή ε επίζπεπζε. Απηφ απνηππψλεη ην θίλεηξν ησλ επηρεηξήζεσλ γηα θέξδνο. Απηφ ην θίλεηξν είλαη ν ιφγνο φπνπ νη επηρεηξήζεηο επελδχνπλ ζε Γ&Α κεκνλσκέλα, αλεμάξηεηα κε ην αλ παίξλνπλ κέξνο ζε θάπνηα «θνχξζα» κε ηηο αληαγσλίζηξηεο επηρεηξήζεηο. Αλ θαη ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη νη θίλδπλνη ζηνλ ηνκέα ηεο Γ&Α ζπζρεηίδνληαη αηειψο κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ, θάζε επηρείξεζε εμαθνινπζεί λα αληηκεησπίδεη ην ελδερφκελν νη αληαγσληζηέο ηεο λα θαηλνηνκήζνπλ πξηλ απφ απηή έηζη θαη πάιη αληηκεησπίδεη ηελ αληαγσληζηηθή απεηιή. H ζηξαηεγηθή πνπ ζα αθνινπζήζεη θάζε επηρείξεζε γηα Γ&Α εμαξηάηαη απφ δχν δπλάκεηο, ηελ αληαγσληζηηθή απεηιή αιιά θαη ην θίλεηξν θέξδνπο. ηελ επφκελε παξάγξαθν ζα εμεηάζνπκε έλα απιφ θαη γεληθεπκέλν ππφδεηγκα ησλ Beath,Katsoulacos & Ulph 23 ηεο ζηξαηεγηθήο «θνχξζαο» Γ&Α κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ γηα κία λέα ηερλνινγία ή έλα θαηλνχξγην πξντφλ. 23 Beath J, Y. Katsoulacos & D.Ulph (1989), Strategic R&D & Policy:, The Economic Journal 99,

43 2.2.1 Γληαία-κνλαδηθή θαηλνηνκία ππό ζπλζήθεο αβεβαηόηεηαο ε απηφ ην ππφδεηγκα νη δχν επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη ζε κία «θνχξζα» κίαο πεξηφδνπ γηα ην πηα ζα εηζάγεη έλα λέν πξντφλ ή ηερλνινγία. Τπνζέηνπκε φηη κία επηρείξεζε έρεη ην αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα ζε ζρέζε κε ηνλ αληαγσληζηή. Απηφ είλαη πηζαλφ λα ζπκβεί δηφηη νη επηρεηξήζεηο δηαζέηνπλ απφ πξνεγνχκελε «θνχξζα» θάπνην θαηλνηφκν πξντφλ ή ηερλνινγία έηζη ψζηε λα έρνπλ κεγαιχηεξα θέξδε. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα νη επηρεηξήζεηο λα έρνπλ δηαθνξεηηθά θέξδε είηε θεξδίζνπλ είηε ράζνπλ ζηελ «θνχξζα». Τπνζέηνπκε φηη ηα ηξέρνληα θέξδε θαη ην επίπεδν θεξδψλ πνπ έρνπλ νη επηρεηξήζεηο ζε θάζε ελδερφκελν, λίθεο ή ήηηαο ζεσξείηαη γλσζηφ. Έηζη ελψ νη επηρεηξήζεηο γλσξίδνπλ ηα κειινληηθά θέξδε πνπ ζα έρνπλ κε ηελ αλαθάιπςε ηνπ λένπ πξντφληνο/ηερλνινγίαο δελ γλσξίδνπλ ηνλ ηξφπν παξαγσγήο ηνπο έηζη επελδχνπλ ζε Γ&Α. Η Γ&Α είλαη κία δηαδηθαζία κε εθ θχζεσο αβέβαηα απνηειέζκαηα, έηζη νη επηρεηξήζεηο επελδχνληαο ζε Γ&Α έρνπλ κφλν ηελ πηζαλφηεηα κίαο λέαο αλαθάιπςεο θαη φρη ηε βεβαηφηεηα. Αλ θαη νη δχν επηρεηξήζεηο απνηχρνπλ ηφηε ζα ζπλερίζνπλ λα επελδχνπλ ζε Γ&Α κέρξη ε κία λα επηηχρεη ηελ αλαθάιπςε κίαο λέαο ηερλνινγίαο/πξντφληνο. Απηφ ην ππφδεηγκα είλαη κία παξαιιαγή ηνπ ππνδείγκαηνο ησλ Lee & Wilde (1980) θαζψο νη δαπάλεο ζε Γ&Α είλαη κία ξνή εμφδσλ πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη κέρξη λα ιήμεη ε «θνχξζα» θαη φρη έλα ζηαζεξφ θφζηνο πνπ νξίδεηαη εμαξρήο. Κάζε επηρείξεζε ζα πξέπεη λα επηιέγεη ην πνζφ πνπ ζα επελδχεη ζε θάζε δεδνκέλε ζηηγκή. Όπσο θαη ζην παξαπάλσ ππφδεηγκα ηζρχεη ε ππφζεζε φηη ε πηζαλφηεηα λα θαηλνηνκήζεη κία επηρείξεζε ζε έλα ζπγθεθξηκέλν δηάζηεκα δελ εμαξηάηαη απφ ηηο ζπζζσξεπηηθέο δαπάλεο ζε Γ&Α δειαδή δελ ηζρχεη ην learning-by-doing. Ιζρχεη φηη ε πηζαλφηεηα κία επηρείξεζε λα θαηλνηνκήζεη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρξνληθνχ δηαζηήκαηνο (t,t+dt),κε δεδνκέλν φηη ε αληαγσλίζηξηά ηεο δελ έρεη πεηχρεη λα θαηλνηνκήζεη κέρξη ην t, είλαη κία ζπλάξηεζε ηεο ηξέρνπζαο ξνήο δαπαλψλ ζε Γ&Α ηεο επηρείξεζεο. Γπηπιένλ ε ζρέζε κεηαμχ Γ&Α θαη ηεο πηζαλφηεηαο θαηλνηνκίαο είλαη αλεμάξηεηε ηνπ ρξφλνπ θαη εθζεηηθή. Οη ππνζέζεηο απηέο είλαη αξθεηά γελλαίεο θαη πηζαλφλ λα δεκηνπξγνχλ νξηζκέλα δεηήκαηα αιιά ζην ππφδεηγκα ηεο ζεηξάο θαηλνηνκηψλ ζα ππνζέζνπκε φηη ηζρχεη ην learning-by-doing θαη ε ππφζεζε ηεο εθζεηηθήο ζπλάξηεζεο βνεζάεη ζηε επίιπζε ηνπ ππνδείγκαηνο. Τπνζέηνπκε φηη νη επηρεηξήζεηο δελ επηιέγνπλ ηηο δαπάλεο ζε Γ&Α αιιά ηελ πηζαλφηεηα λα θαηλνηνκήζνπλ κε δεδνκέλν φηη ε άιιε δελ έρεη θαηλνηνκήζεη κέρξη ηφηε. Απηή ε πηζαλφηεηα νλνκάδεηαη hazard rate θαη ζπκβνιίδεηαη κε h. Σν πιενλέθηεκα ησλ ππνζέζεσλ απηνχ ηνπ ππνδείγκαηνο είλαη φηη αλ κία επηρείξεζε επηιέμεη ζηαζεξφ hazard rate ηφηε θαη ε θαιχηεξε απφθξηζε ηεο άιιεο επηρείξεζεο ζα είλαη ε ζηαζεξή hazard rate, εθφζνλ ηίπνηα δελ αιιάδεη απφ ηε βαζηθή δνκή ηνπ παηγλίνπ κε ην ρξφλν. Θεσξείηαη φηη νη επηρεηξήζεηο αληηκεησπίδνπλ ηελ ίδηα θαηλνηφκα ηερλνινγία, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην θφζηνο γηα ηελ επίηεπμε ηνπ hazard rate, z, πνπ πξέπεη λα δαπαλεζεί ζε Γ&Α ζπκβνιίδεηαη κε γ(z). Γπηπιένλ 43

44 ηζρχνπλ νη ζρέζεηο : γ(0) =0, γ (z) >0 θαη γ (z) >0 ε ηειεπηαία αληζφηεηα δείρλεη φηη ππάξρεη θζίλνπζα απφδνζε ηεο επέλδπζεο ζε Γ&Α. Έζησ g ηα θέξδε ηεο θπξίαξρεο (incumbent) επηρείξεζεο πξηλ ηελ θαηλνηνκία θαη f είλαη ηα θέξδε ηεο αθφινπζεο (follower). Αλ ε θπξίαξρε επηρείξεζε θαηλνηνκήζεη πξψηε ηφηε ε παξνχζα αμία,ηε ζηηγκή ηεο θαηλνηνκίαο, ησλ θεξδψλ πνπ πξαγκαηνπνηεί νξίδεηαη Α θαη ε παξνχζα αμία ηεο αθφινπζεο νξίδεηαη Γ. Γλψ αλ ε αθφινπζε επηρείξεζε θαηλνηνκήζεη πξψηε ηφηε ε παξνχζα αμία ησλ θεξδψλ πνπ πξαγκαηνπνηεί ε θπξίαξρε νξίδεηαη Β θαη ε παξνχζα αμία ηεο αθφινπζεο D. Έζησ r, ην θνηλφ πξνεμνθιεηηθφ επηηφθην. Ιζρχνπλ νη αληζψζεηο : Α > Β, Αr > g, D > E θαη Dr > f, φπνπ Αr θαη Dr είλαη ν ξπζκφο ξνήο ησλ θεξδψλ κε παξνχζεο αμίεο A θαη D αληίζηνηρα. Έηζη θαη γηα ηηο δχν επηρεηξήζεηο ηα θέξδε είλαη κεγαιχηεξα απφ ηα ηξέρνληα θέξδε ηνπο αιιά θαη απφ ησλ αληαγσληζηψλ, αλ θεξδίζνπλ. Έζησ ρ ε hazard rate πνπ επηιέγεη ε θπξίαξρε επηρείξεζε θαη y ε hazard rate πνπ επηιέγεη ε αθφινπζε. Οη παξαθάησ ζπλαξηήζεηο νξίδνπλ ηηο ζπλαξηήζεηο αληίδξαζεο ζε φξνπο δαπαλψλ ζε Γ&Α θαη επνκέλσο θαζνξίδνπλ θαη ηελ ηζνξξνπία θαηά Nash ζε hazard rates άξα θαη ζε δαπάλεο ζε Γ&Α. V(x, y) = Ax +By +g γ(x) x+y+r (2.6) W(x, y) = Dx +Ey +f γ(y) x+y+r (2.7) φπνπ V είλαη ε αλακελφκελε παξνχζα αμία ησλ θεξδψλ ηεο θπξίαξρεο θαη W ηεο αθφινπζεο. Η ζέζε θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπλαξηήζεσλ αληίδξαζεο νξίδνληαη απφ ηέζζεξηο ηηκέο ησλ hazard rates. Οη ( ρ ν,y o ) κπνξνχλ λα εξκελεπζνχλ σο θίλεηξν θέξδνπο θαη νη (ρ,y ) σο θίλεηξν γηα ζηξαηεγηθφ πιενλέθηεκα δειαδή αληαγσληζηηθή απεηιή. Σν θίλεηξν θέξδνπο θαζνξίδεη ηελ πξνζπάζεηα ζε Γ&Α πνπ ζα θαηαβάιεη κία επηρείξεζε πνπ δελ αληηκεησπίδεη αληαγσληζκφ. Γηα λα θαζνξίζνπκε ηηο ηηκέο ησλ ( ρ ν,y o ) θαη (ρ,y ) ιχλνπκε ηηο ζπλζήθεο πξψηεο ηάμεο V = 0 θαη W = 0 γηα λα x y κεγηζηνπνηεζνχλ νη ηηκέο ησλ V θαη W σο πξνο ρ θαη y αληίζηνηρα. Αλ ζηελ εμίζσζε V x (x,y) = 0 αληηθαηαζηήζνπκε y = 0 θαη αληίζηνηρα ζηελ W y (x,y) = 0 αληηθαηαζηήζνπκε x =0 έρνπκε φηη ρ ν είλαη ε hazard rate πνπ επέιεμε ε θπξίαξρε επηρείξεζε δεδνκέλνπ φηη ν αληαγσλίζηξηα επηρείξεζε δελ έρεη επελδχζεη ζε Γ&Α επνκέλσο ην θίλεηξφ ηεο γηα Γ&Α είλαη ε αχμεζε ηνπ ξπζκνχ ξνήο ησλ θεξδψλ θαηά (Αr-g) θαη ε αθφινπζε επηρείξεζε θαηά (Γr-f). Έηζη νη επηρεηξήζεηο επηιέγνπλ hazard rate πξνζπαζψληαο λα εμηζνξξνπήζνπλ ην θέξδνο πνπ ζα έρνπλ αλ επηζπεχζνπλ ηελ εκεξνκελία ηεο θαηλνηνκίαο θαη κε ην επηπιένλ θφζηνο πνπ ζα επηθέξεη απηφ. Σν θίλεηξν θέξδνπο θαζνξίδεη πξνζπάζεηα ζε Γ&Α αλάινγε κε ηε 44

45 δηαθνξά ησλ θεξδψλ αλ ε επηρείξεζε θαηλνηνκήζεη θαη ησλ ησξηλψλ ηεο θεξδψλ. Γπίζεο απφ ηελ εμίζσζε V x (x,y) = 0 κε y ε αζπκπησηηθή hazard rate ηεο θπξίαξρεο επηρείξεζεο είλαη x=ρ πνπ θαζνξίδεηαη απφ ηελ γ (ρ)=α-β ελψ απφ ηε W y (x,y) = 0 κε ρ ε αζπκπησηηθή hazard rate ηεο αθφινπζεο y=y θαζνξίδεηαη απφ ηελ γ (y)=γ-d. Έηζη αλ ππνζέζνπκε φηη γ(z)=z 2 /2 ηφηε γ (ρ)=α-β θαη γ (y)=e-d θαη πξνθχπηεη φηη ε αληαγσληζηηθή απεηιή θαζνξίδεηαη απφ ηε δηαθνξά αλ θαηλνηνκήζεη πξψηε ε επηρείξεζε κε ην αλ θαηλνηνκήζεη ε αληαγσλίζηξηα πξψηε. Σν θίλεηξν θέξδνπο θαη ε αληαγσληζηηθή απεηιή εμαξηψληαη απφ ηελ ηξέρνπζα ζέζε ηεο επηρείξεζεο ζηελ αγνξά, άξα θαη απφ ηα αξρηθά θέξδε ηεο θάζε επηρείξεζεο αιιά θαη απφ ην κέγεζνο ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηηο ζπλζήθεο αληαγσληζκνχ (Bertrand,Cournot) θαη θαζνξίδνπλ ην θέξδνο πνπ ζα έρεη θάζε επηρείξεζε αλ θαηλνηνκήζεη πξψηε ή φρη. Όζν κεγαιχηεξν ην θίλεηξν θέξδνπο θαη ε αληαγσληζηηθή απεηιή ηφζν κεγαιχηεξν θίλεηξν γηα λα θαηλνηνκήζεη πξψηε θαη επνκέλσο κεγαιχηεξε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α.(ceteris paribus). Γίλαη πηζαλφ φκσο κία επηρείξεζε λα έρεη κεγαιχηεξν θίλεηξν θέξδνπο θαη ιηγφηεξε αληαγσληζηηθή απεηιή θαη αληίζηξνθα. Δηαθξίλνπκε δχν πεξηπηψζεηο γηα ηελ θπξίαξρε επηρείξεζε ρ ν < ρ ε απηή ηελ πεξίπησζε ην θίλεηξν λα εκπνδίζεη ηελ αληαγσλίζηξηα επηρείξεζε λα θαηλνηνκήζεη πξψηε μεπεξλά ην θίλεηξν γηα αχμεζε ησλ θεξδψλ. Οη ζπλαξηήζεηο αληίδξαζεο έρνπλ ζεηηθή θιίζε. Έηζη αλ ε αθφινπζε επηρείξεζε απμήζεη ηελ πξνζπάζεηά ηεο ζε Γ&Α ε θάιιηζηε αληίδξαζε ηεο θπξίαξρεο ζα είλαη ε αχμεζε θαη ηεο δηθήο ηεο πξνζπάζεηαο ζε Γ&Α. Οη κεηαθηλήζεηο θαηά κήθνο ησλ ζπλαξηήζεσλ αληίδξαζεο πνπ απμάλνπλ ηα ρ,y κεηψλνπλ ηα θέξδε ηεο θπξίαξρεο. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη ε ηηκή ηνπ hazard rate απνκαθξχλεηαη απφ ηελ άξηζηε ηηκή (ρ ν ). Απηφ απεηθνλίδεηαη ζην δηάγξακκα (2.3). 45

46 Δηάγξακκα 2.3 ρ ν > ρ ηελ πεξίπησζε απηή ην θίλεηξν απφ ηελ αληαγσληζηηθή απεηιή είλαη κεγαιχηεξν απφ ην θίλεηξν θέξδνπο. Απηφ ζπκβαίλεη φηαλ ε απνκίκεζε είλαη ζρεηηθά εχθνιε νπφηε ην θέξδνο ηεο επηρείξεζεο πνπ ζα θαηλνηνκήζεη πξψηε έρεη κηθξή δηαθνξά κε ην θέξδνο ηεο αληαγσλίζηξηαο. Γπνκέλσο αληί ην παίγλην λα είλαη κία «θνχξζα» γηα θάζε επηρείξεζε ψζηε λα θαηλνηνκήζεη πξψηε είλαη έλα παίγλην αλακνλήο (waiting game) φπνπ θάζε επηρείξεζε πεξηκέλεη λα θαηλνηνκήζεη ε αληίπαιε ψζηε λα απνθχγεη ηε δαπάλε ζε Γ&Α. Αλ ε αθφινπζε απμήζεη ηελ πξνζπάζεηα ζε Γ&Α ε θάιιηζηε απφθξηζε ηεο θπξίαξρεο είλαη λα κεηψζεη ηελ πξνζπάζεηα εθφζνλ ζα έρνπλ πεξίπνπ ηα ίδηα θέξδε αλεμάξηεηα κε ην πνηα ζα θαηλνηνκήζεη πξψηε. Οη ζπλαξηήζεηο αληίδξαζεο έρνπλ αξλεηηθή θιίζε. Καζψο απμάλνπλ νη ηηκέο ηνπ y κεηψλνληαη νη ηηκέο ηνπ ρ, αιιά ηα θέξδε ηεο θπξίαξρεο απμάλνπλ,δηφηη αλ θαη θαίλεηαη λα απνκαθξχλεηαη απφ ην hazard rate πνπ κεγηζηνπνηεί ηα θέξδε, αληηθαζηζηά ηελ Γ&Α ηεο αληαγσλίζηξηαο επηρείξεζεο κε ηε δηθή ηεο, κε ηελ εκεξνκελία δηεμαγσγήο ηεο θαηλνηνκίαο ζηαζεξή αιιά 46

47 γιηηψλνληαο ηηο δαπάλεο ζε Γ&Α. Απηφ ην θαηλφκελν νλνκάδεηαη free-rider θαη απεηθνλίδεηαη ζην δηάγξακκα (2.4). Δηάγξακκα (2.4) Παξά ην γεγνλφο φηη ε αληαγσληζηηθή απεηιή γηα ηελ θπξίαξρε επηρείξεζε είλαη πην έληνλε απφ φηη ην θίλεηξν θέξδνπο δε γλσξίδνπκε ηίπνηα γηα απηά ηα ζρεηηθά κεγέζε ηεο αθφινπζεο επηρείξεζεο. Αλ ζεσξήζνπκε θάπνηεο απζηεξέο ππνζέζεηο γηα ηηο ζπλαξηήζεηο θφζηνπο ηφηε νη ζπλαξηήζεηο αληίδξαζεο ζα ηθαλνπνηνχλ ηηο ηδηφηεηεο ηεο θπξηφηεηαο ζηα ζρήκαηα (2.3) θαη (2.4) θαη άξα γηα θάζε ηχπν ππνδείγκαηνο ε ηζνξξνπία Nash είλαη κνλαδηθή. Σν ππφδεηγκα νδεγεί ζηηο παξαθάησ πξνβιέςεηο: Μία αχμεζε ηεο αληαγσληζηηθήο απεηιήο ή ηνπ θηλήηξνπ θέξδνπο απμάλεη ηελ ηηκή ηνπ,hazard rate, ρ γηα θάζε ζεηηθή ηηκή ηνπ y,έηζη απμάλεηαη ε ηηκή ηζνξξνπίαο ηνπ ρ. Η ηηκή ηζνξξνπίαο ηνπ y εμαξηάηαη απφ ηα ζρεηηθά κεγέζε ηεο αληαγσληζηηθήο απεηιήο θαη ηνπ θέξδνπο πνπ ζα έρεη ε αληίπαιε επηρείξεζε. Αλ ρ * θαη y * είλαη ε ηηκέο ησλ hazard rate ζηελ ηζνξξνπία ηφηε αλ (Α-Β) (D-E) θαη (Ar-g) (Dr-f) ηφηε ρ * y * θαη αλ κία απφ ηηο δχν αληζψζεηο είλαη γλήζηα ηφηε ρ * > y *. 47

48 Αλ δειαδή ε θπξίαξρε επηρείξεζε έρεη κεγαιχηεξε ή ίζε αληαγσληζηηθή απεηιή θαη κεγαιχηεξν ή ίζν θίλεηξν θέξδνπο απφ ηελ αθφινπζε ηφηε ζα θάλεη κεγαιχηεξε ή ίζε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α ζηελ ηζνξξνπία. Σν παξαπάλσ ππφδεηγκα ησλ Beath, Katsoulacos & Ulph(1989a) 24 αλαθέξεηαη ζε δχν επηρεηξήζεηο πνπ είλαη ήδε ζηελ αγνξά θαη αληαγσλίδνληαη ζε κία θνχξζα. Σα ππνδείγκαηα ησλ Loury(1979) 25, Dasgupta & Stiglitz(1980) θαη Lee & Wilde (1980) αζρνινχληαη κε ηελ πεξίπησζε φπνπ νη επηρεηξήζεηο πξνζπαζνχλ λα εηζέιζνπλ ζηελ αγνξά κε κία θαηλνηνκία. Ιζρχνπλ νη αληζνηηθέο ζρέζεηο : A=D>0, B=E=0 θαη g=f, νπφηε έρνπλ ην ίδην θίλεηξν θέξδνπο θαη αληαγσληζηηθή απεηιή έηζη ην απνηέιεζκα ηεο «θνχξζαο» δελ κπνξεί λα θαζνξηζηεί. Σν ππφδεηγκα ηεο Reinganum(1985) 26 επηθεληξψλεηαη ζηε δξαζηηθή θαηλνηνκία, φπνπ κία επηρείξεζε πξνζπαζεί λα εηζέιζεη ζηελ αγνξά θαη κία είλαη ήδε θαηεζηεκέλε. ε απηή ηελ πεξίπησζε ηζρχνπλ νη ζρέζεηο : A=D>0, B=E=0, g>0 θαη t=0. Γδψ παξαηεξνχκε φηη ελψ θάζε επηρείξεζε αληηκεησπίδεη ηελ ίδηα αληαγσληζηηθή απεηιή, ην θίλεηξν θέξδνπο ηεο πηζαλήο λενεηζεξρφκελεο επηρείξεζεο είλαη κεγαιχηεξν απφ ην θίλεηξν ηεο ήδε ππάξρνπζαο δηφηη ε λέα επηρείξεζε έρεη κεδεληθά ηξέρνληα θέξδε. Σν απνηέιεζκα είλαη ρ * < y * έηζη ε λενεηζεξρφκελε επηρείξεζε είλαη πην πηζαλφ λα θεξδίζεη. Αλ φκσο ε θαηλνηνκία ήηαλ κε-δξαζηηθή θαη νη επηρεηξήζεηο αληαγσληδφληνπζαλ a la Bertrand νη ζρέζεηο : B=E=0, g>0 θαη t=0 ζα ίζρπαλ αιιά αλ ε θαηλνηνκία κεηψλεη ην θφζηνο, ηφηε Α>D άξα ε θαηεζηεκέλε επηρείξεζε έρεη κεγαιχηεξν θίλεηξν αληαγσληζηηθήο απεηιήο θαζψο επίζεο είλαη πηζαλφ λα ηζρχεη : Αr-g>Dr (ε δηαθνξά απφ ην ξπζκφ ξνήο ησλ θεξδψλ κε ηα θέξδε πξηλ ηελ θαηλνηνκία ηεο θαηεζηεκέλεο επηρείξεζεο λα είλαη κεγαιχηεξα απφ ηε ξνή ησλ θεξδψλ ηεο πηζαλφλ λενεηζεξρφκελεο ) άξα ε ήδε ππάξρνπζα επηρείξεζε έρεη θαη κεγαιχηεξν θίλεηξν θέξδνπο νπφηε ε ππάξρνπζα επηρείξεζε ζα είλαη θαη ε πηζαλή ληθήηξηα. Γεληθά δεδνκέλνπ φηη ην απνηέιεζκα εμαξηάηαη απφ ηα ζρεηηθά κεγέζε θαη ησλ δχν επηρεηξήζεσλ ζα θαζνξίδεηαη απφ ηηο αξρηθέο ζπλζήθεο,ην κέγεζνο ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηε θχζε ηνπ αληαγσληζκνχ(bertrand,cournot). ηελ επφκελε παξάγξαθν ζα εμεηάζνπκε ηελ επέθηαζε απηνχ ηνπ ππνδείγκαηνο ζε κία ζεηξά θαηλνηνκηψλ(sequence of innovations) εηξά θαηλνηνκηώλ ππό ζπλζήθεο αβεβαηόηεηαο Οη επηρεηξήζεηο έρνπλ αξρηθά δηαθνξεηηθά θφζηε παξαγσγήο αλά κνλάδα πξντφληνο C 1, C 2, θαη έζησ αθνινπζία απφ Σ ηερλνινγηθέο θαηλνηνκίεο πνπ 24 J. Beath, Y. Katsoulacos & D. Ulph (1989), Strategic R&D Policy, The Economic Journal, 99, G. Loury(1979), Market structure and innovation, Quarterly Journal of Economics 93, J. Reinganum (1985), Innovation and industry evolution, Quarterly Journal of Economics 100,

49 κεηψλνπλ ην θφζηνο αλά κνλάδα : C 3 > > C T+2. Ο πξψηνο αγψλαο πνπ αληαγσλίδνληαη νη επηρεηξήζεηο είλαη γηα ηελ λέα ηερλνινγία πνπ κεηψλεη ην θφζηνο ζε C 3 κφιηο επηηεπρζεί απηφ ε ληθήηξηα επηρείξεζε έρεη ζηελ θαηνρή ηεο κία παηέληα άπεηξεο δηάξθεηαο δσήο θαη νη επηρεηξήζεηο ζπλερίδνπλ γηα ηε λέα ηερλνινγηθή θαηλνηνκία πνπ ζα επηθέξεη θφζηνο C 4 κε C 4 < C 3. Ο ηξφπνο πνπ θαζνξίδεηαη ην απνηέιεζκα ηνπ αγψλα δίλεηαη απφ ηηο ζπλαξηήζεηο : V(C T+2,C k ) = Π(CT+2,Ck) r (2.8) V(C k, C T+2 )= Π(Ck,CT+2) r (2.9) κε θ=1,,σ+1 ηνλ ηειεπηαίν αγψλα ε κία επηρείξεζε έρεη ζηελ θαηνρή ηεο ηελ ηειεπηαία παηέληα, κέρξη ηφηε, έρνληαο θφζηνο C T+1 θαη ε άιιε κε ηελ ηερλνινγία κε ην ρακειφηεξν θφζηνο C k,κε θ=1,,σ. Θέηνπκε ηηο παξνχζεο αμίεο θέξδνπο ησλ ηειεπηαίσλ θαηλνηνκηψλ σο: Α=V(C T+2, C k ), Β=V(C T+1,C T+2 ), D=V(C T+2, C T+1 ), E= V(C k, C T+2 ), θαη θέξδε s=π(c T+1, C k ),g=π(c k, C T+1 ). Υξεζηκνπνηψληαο ηηο ζπλαξηήζεηο (2.6), (2.7) ηνπ ππνδείγκαηνο ηεο εληαίαο θαηλνηνκίαο γηα ηηο ηηκέο ηεο ηζνξξνπίαο ρ*,y* θαη αληηθαζηζηψληαο ηηο ηηκέο απηέο κε ηηο (2.8) θαη (2.9) πξνθχπηεη: V (C T+1, C k )=V θαη V(C k, C T+1 )=W. Γπαλαιακβάλνληαο αλαδξνκηθά ηε δηαδηθαζία βξίζθνληαη ηα ζεκεία ηζνξξνπίαο Nash ζε θάζε ρξνληθή πεξίνδν. Έηζη βξίζθεηαη ν πηζαλφο ληθεηήο γηα ηελ πξψηε θαηλνηνκία θαη φια ηα απνηειέζκαηα ηεο ζεηξάο ησλ θαηλνηνκηψλ. Με απηή ηε δηαδηθαζία παξαηεξνχληαη νξηζκέλεο αζάθεηεο, αξρηθά δελ είλαη εθηθηφ λα γλσξίδνπκε αλ ε ηζνξξνπία Nash είλαη κνλαδηθή ζε θάζε ζηάδην. Γπηπιένλ νη ηηκέο ηζνξξνπίαο Nash ησλ δαπαλψλ ζε Γ&Α ζε έλαλ αγψλα εηζάγνπλ ηηο παξνχζεο αμίεο A,B,D,θαη E πνπ εκθαλίδνληαη ζηνλ πξνεγνχκελν αγψλα Γ&Α θαη ρξεηάδεηαη λα ππάξρεη κία ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηα επίπεδα ησλ δαπαλψλ ζε Γ&Α θαη ησλ παξακέηξσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ αγψλα ψζηε λα βξεζνχλ ηα απνηειέζκαηα γηα θάζε θνχξζα. ην ππφδεηγκα ππφ ζπλζήθεο αβεβαηφηεηαο ε ζχλδεζε αλάκεζα ζηα επίπεδα ηζνξξνπίαο ησλ δαπαλψλ ζε Γ&Α θαη ζηηο παξακέηξνπο ηνπ κνληέινπ,δελ κπνξνχλ λα εθθξαζηνχλ εχθνια αθφκα θαη αλ γίλεη ε ππφζεζε ηεο ηεηξαγσληθήο κνξθήο ηεο ζπλάξηεζεο θφζηνπο. Έηζη ν ππνινγηζκφο ησλ απνηειεζκάησλ βξίζθεηαη κε πξνζνκνηψζεηο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν γίλεηαη ν έιεγρνο πνπ πξνθχπηεη φηη ηα ζεκεία ηζνξξνπίαο είλαη κνλαδηθά θαη δελ πξνθχπηνπλ ακθηιεγφκελα απνηειέζκαηα ηεο κεξηθήο 49

50 ηζνξξνπίαο. Η απψιεηα ηεο γεληθφηεηαο απφ ηνλ ξεηφ ππνινγηζκφ αληηζηαζκίδεηαη απφ έλα αξθεηά πινχζην ζχλνιν απνηειεζκάησλ πνπ δίλνπλ κία θαιή αίζζεζε γηα ην πψο θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ππνδείγκαηνο επεξεάδνπλ ην απνηέιεζκα. Έλα αθφκα δήηεκα είλαη νη ππνζέζεηο γηα ηε θχζε ηεο θαηλνηνκηθήο δηαδηθαζίαο. ηα ππνδείγκαηα ζεσξείηαη φηη νη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη γηα ηελ ίδηα θαηλνηνκία. Απηφ ζπλεπάγεηαη φηη, ελψ ε επηρείξεζε έρεη ζηελ θαηνρή ηεο ηελ ηερλνινγηθή παηέληα πνπ εκπνδίδεη ηηο ππφινηπεο επηρεηξήζεηο λα ηε ρξεζηκνπνηήζνπλ, νη ζρεηηθέο ηερλνινγηθέο πιεξνθνξίεο είλαη δεκφζηα γλψζε. Άξα είλαη εθηθηφ γηα ηηο επηρεηξήζεηο πνπ δελ έρνπλ πεηχρεη, λα ρξεζηκνπνηήζνπλ απηή ηε γλψζε γηα ηελ επφκελε «θνχξζα» φπσο θαη ε ληθήηξηα. Απηή ε ππφζεζε απνθιείεη ην learning-by-doing (δειαδή ηε γλψζε πνπ έρεη θαηαθέξεη λα απνθηήζεη ε επηρείξεζε πνπ έθαλε ηε λέα ηερλνινγηθή αλαθάιπςε πξψηε) κεηαμχ θάζε «θνχξζαο» έηζη ε ληθήηξηα επηρείξεζε φζν θαη αλ πξνπνξεχεηαη πάληα ππάξρεη ν θίλδπλνο λα μεπεξαζηεί απφ ηελ αθφινπζε επηρείξεζε. Μία ελαιιαθηηθή ππφζεζε ζα ήηαλ αλ νη ηερλνινγηθέο πιεξνθνξίεο δελ γίλνληαλ δεκφζηα γλψζε θαζψο επίζεο νη επηρεηξήζεηο είραλ ην πιενλέθηεκα ηνπ learning-by-doing. ε απηήλ ηελ πεξίπησζε νη επηρεηξήζεηο ζα αληαγσλίδνληαλ γηα δηαθνξεηηθέο θαηλνηνκίεο. Αλ ε θπξίαξρε επηρείξεζε πεηχρεη πξψηε ηφηε ζα πξνπνξεπηεί, ελψ αλ ε αθφινπζε επηρείξεζε πεηχρεη ηφηε ζα κεηαθηλεζεί έλα ζηάδην πην θνληά. Με απηέο ηηο ππνζέζεηο θάζε επηρείξεζε κπνξεί λα πξνθζάζεη θαη φρη λα πξνζπεξάζεη ηελ αληαγσλίζηξηα επηρείξεζε. ηελ πεξίπησζε πνπ νη επηρεηξήζεηο κπνξνχλ λα κεηαθηλεζνχλ θαηά έλα ζηάδην αληαγσλίδνληαη γηα κία εληαία «θνχξζα» ζε πνιιά ζηάδηα (Harris & Vickers 1985,1987) 27 παξά ζε κία ζεηξά θαηλνηνκηψλ. Σα απνηειέζκαηα πνπ ζα πξνθχςνπλ ζε θάζε ππφδεηγκα δηαθέξνπλ αλάινγα κε ηε δνκή ησλ θηλήζεσλ, δειαδή αλάινγα κε ην αλ θάζε λέα ηερλνινγηθή αλαθάιπςε δίλεη ηελ επθαηξία ζηελ ληθήηξηα επηρείξεζε λα πξνπνξεπηεί κε αικαηψδεηο βήκαηα, ψζηε λα πξνζπεξάζεη ηελ θπξίαξρε (leap-frog) ή αλ απιά κεηαθηλεζεί θαηά έλα ζηάδην, ψζηε λα πξνθζάζεη ηελ θπξίαξρε (catch-up),κε δεδνκέλν φηη νη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη ζε κία ζεηξά θαηλνηνκηψλ. ηελ πεξίπησζε ηνπ ππνδείγκαηνο κε catch-up δνκή αλ ε θπξίαξρε κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη κία αξθεηά κεγάιε δηαθνξά-ράζκα ηφηε αθφκα θαη αλ ε αληαγσλίζηξηα επηρείξεζε επελδχζεη πεξηζζφηεξα ζε Γ&Α θαη θαηλνηνκήζεη πην γξήγνξα, ζα είλαη καθξηά απφ ην ζηφρν θαη ζα πξέπεη λα ζπλερίζεη λα επελδχεη αξθεηά ζε Γ&Α ψζηε λα κεηψζεη ηε δηαθνξά απηή. Με απηφ ηνλ ηξφπν ηα θέξδε ηεο δε ζα είλαη κεγαιχηεξα απ φηη αλ θέξδηδε ηελ «θνχξζα», έηζη ε αληαγσληζηηθή απεηιή δελ είλαη αξθεηά ηζρπξφ θίλεηξν. Παξνκνίσο ε θπξίαξρε επηρείξεζε δελ αληηκεησπίδεη έληνλε αληαγσληζηηθή απεηιή δηφηη αλ ράζεη, ηα θέξδε ηεο δε ζα 27 C. Harris & J. Vickers (1985), Perfect equilibrium in a model of a patent race, Review of Economics Studies 52,

51 είλαη αξθεηά ρακειφηεξα απφ φηη αλ θεξδίζεη. Απηφ ζπλεπάγεηαη φηη ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α κεηψλεηαη θαζψο ε δηαθνξά δηεπξχλεηαη. Παξφια απηά, ζηηο αξρηθέο θαηλνηνκίεο φπνπ ε δηαθνξά είλαη πηζαλφλ λα είλαη κηθξή, ε θπξίαξρε αληηκεησπίδεη ιηγφηεξεο δαπάλεο ζε Γ&Α, κειινληηθά, ζηελ πεξίπησζε πνπ θεξδίζεη ηελ ηξέρνπζα «θνχξζα»,έηζη ε θπξηαξρία είλαη πην πηζαλή αλ θαη φρη ζίγνπξε. Αλακέλεηαη φηη αλ νη επηρεηξήζεηο μεθηλνχλ ηαπηφρξνλα θαη ν ξπζκφο ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο δελ είλαη κεγάινο,ψζηε ε θπξίαξρε επηρείξεζε λα κελ εμειηρζεί ξαγδαία, θαη ε αθφινπζε επηρείξεζε θαηαθέξεη λα ηελ πξνθηάζεη ηφηε ην πην πηζαλφ απνηέιεζκα ζα είλαη δξάζε-αληίδξαζε. Γλψ ζηελ πεξίπησζε πνπ ε δνκή ηνπ ππνδείγκαηνο είλαη leap-frog, θάζε λίθε ζπλεπάγεηαη αικαηψδεο εμέιημε ηεο επηρείξεζεο, φζν θαη αλ δηεπξχλεηαη ε δηαθνξά αλάκεζα ζηηο δχν επηρεηξήζεηο, αληηκεησπίδνπλ κεγαιχηεξε αληαγσληζηηθή απεηιή θαη απμάλνληαη νη δαπάλεο ζε Γ&Α, άξα ην απνηέιεζκα πνπ είλαη πην πηζαλφ είλαη ε δξάζε-αληίδξαζε. Σα απνηειέζκαηα απφ ηε πξνζνκνίσζε ηνπ ππνδείγκαηνο δηαθέξνπλ αλάινγα κε ηε δνκή ησλ θηλήζεσλ ζηε ζεηξά ησλ θαηλνηνκηψλ αιιά θαη απφ ηε θχζε ηνπ αληαγσληζκνχ. ην ππφδεηγκα ζεσξείηαη φηη νη δχν επηρεηξήζεηο παξάγνπλ ηδαληθά πξντφληα. Η δήηεζε δίλεηαη απφ ηελ θακπχιε ηεο ζηαζεξήο ειαζηηθφηεηαο δήηεζεο: P=S ε Q -ε (2.10) φπνπ P είλαη ε ηηκή,q είλαη ε ζπλνιηθή πνζφηεηα, ε κε 0<ε<1 είλαη ε αληίζηξνθε ειαζηηθφηεηα δήηεζεο θαη S είλαη ε παξάκεηξνο πνπ απεηθνλίδεη ην κέγεζνο ηεο αγνξάο. Τπάξρνπλ Σ θαηλνηνκίεο πνπ κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο κεηψλνπλ ην θφζηνο. Ο ξπζκφο ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ g : g=(c k / C k+1 ) -1 (2.11) κε θ=1,,σ+1 θαη ε ζπλάξηεζε θφζηνπο Γ&Α είλαη ηεηξαγσληθή γ(ρ)=ρ 2 θαη πξνεμνθιεηηθφ επηηφθην r. Θεσξψληαο ζηαζεξέο ηηο παξακέηξνπο S=10000, T=15, ε=0.5 θαη νη παξάκεηξνη g θαη r παίξλνπλ ηηκέο (0.005,0.005) θαη (0.001,0.001). ηε πεξίπησζε ηνπ Bertrand αληαγσληζκνχ κε catch-up δνκή ηφηε ην απνηέιεζκα είλαη ε δηαξθήο θπξηαξρία. Γπηπιένλ αλ νη πηζαλφηεηεο θαηλνηνκίαο κε δεδνκέλν φηη ε αληαγσλίζηξηα επηρείξεζε δελ έρεη θαηλνηνκήζεη (hazard rate) πνπ επηιέγνπλ αξρηθά νη επηρεηξήζεηο είλαη κεγάιεο, κεηά ηε έθηε «θνχξζα» ε αθφινπζε επηρείξεζε ζα εγθαηαιείςεη ηνλ αγψλα.(φπσο ήηαλ αλακελφκελν ζχκθσλα κε ηνπο Harris & Vickers). Γλψ ζηελ πεξίπησζε πνπ ε αθνινπζία ηεο θίλεζεο είλαη leap-frog, νη «θνχξζεο» πξνο ην ηέινο ηεο ζεηξάο ησλ θαηλνηνκηψλ ραξαθηεξίδνληαη απφ δηαξθή θπξηαξρία ζηα πξψηα ζηάδηα είλαη δξάζεαληίδξαζε κεηέπεηηα. Οη ηηκέο ησλ παξακέηξσλ ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ θαη ηνπ πξνεμνθιεηηθνχ επηηνθίνπ αλ είλαη πςειέο (5%) ζρεηίδνληαη κε ηελ θπξηαξρία ζε νξηζκέλα ζηάδηα ηεο θαηλνηνκηθήο δηαδηθαζίαο. Σν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη φζν δηεπξχλεηαη ην ράζκα κεηαμχ ησλ δχν επηρεηξήζεσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο 51

52 δηαξθήο θπξηαξρίαο, ηα επίπεδα ησλ δαπαλψλ ζε Γ&Α απμάλνληαη, θαζψο αληαλαθινχλ ηελ απμεκέλε αληαγσληζηηθή απεηιή πνπ αληηκεησπίδεη ε θπξίαξρε επηρείξεζε κε ηελ πηζαλή αικαηψδε πξφνδν ηεο αθφινπζεο ζε πεξίπησζε πνπ θεξδίζεη. ηελ πεξίπησζε ηνπ Cournot αληαγσληζκνχ κε leap-frog ηφηε ην απνηέιεζκα είλαη δξάζε-αληίδξαζε ζε θάζε «θνχξζα» γηα νπνηεζδήπνηε ηηκέο παίξλνπλ νη παξάκεηξνη ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ θαη ην πξνεμνθιεηηθφ επηηφθην. Γλψ ζηελ πεξίπησζε πνπ ε δνκή ηεο θίλεζεο είλαη catch-up θαη ν ξπζκφο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ θαη ην επηηφθην είλαη 5%, ε θπξίαξρε επηρείξεζε θεξδίδεη ζηα πξψηα ελληά ζηάδηα αλνίγνληαο ηε δηαθνξά κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ. Η αθφινπζε επηρείξεζε πηζαλφλ λα κπνξέζεη λα κεηψζεη ηε δηαθνξά θαη έπεηηα φπνηα επηρείξεζε θαη αλ θαηαθέξλεη λα θαηλνηνκήζεη, ε αληαγσλίζηξηα ζα επελδχεη πεξηζζφηεξα ζε Γ&Α θαη ζα κεηψλεη ηε δηαθνξά. Αλ νη ηηκέο ησλ παξακέηξσλ ηνπ ξπζκνχ ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ θαη ηνπ επηηνθίνπ είλαη 1% ηφηε ε αθφινπζε ζα θαιχπηεη θάζε δηαθνξά πνπ ζα δεκηνπξγείηαη έηζη ην απνηέιεζκα ζα είλαη δξάζεαληίδξαζε. Ο Bertrand αληαγσληζκφο θέξεη απνηειέζκαηα θπξηαξρίαο ζε ζρέζε κε ηνλ Cournot αληαγσληζκφ. ε αληίζεζε κε ηα απνηειέζκαηα ηνπ ππνδείγκαηνο ππφ ζπλζήθεο βεβαηφηεηαο, φπνπ ε δνκή ηεο αικαηψδεο εμέιημεο ζηνλ Bertrand αληαγσληζκφ είλαη πάληα ε δηαξθήο θπξηαξρία, ππφ ζπλζήθεο αβεβαηφηεηαο απηφ δελ ηζρχεη ζε θάζε πεξίπησζε, κπνξεί λα ππάξμεη δξάζε-αληίδξαζε ηνπιάρηζηνλ ζε κεξηθά ζηαδία ηεο ζεηξά ησλ θαηλνηνκηψλ. Απφ ηα απνηειέζκαηα απφ ηηο πην εθηελείο πξνζνκνηψζεηο νδεγνχλ ζηα ζπκπεξάζκαηα φπνπ ν ζπλδπαζκφο ηνπ αληαγσληζκνχ ζηηο ηηκέο κε δνκή catchup ζρεδφλ πάληα είλαη δηαξθήο θπξηαξρία ελψ ν ζπλδπαζκφο ηνπ αληαγσληζκνχ ζε πνζφηεηεο θαη ε δνκή leap-frog νδεγνχλ ζε δξάζε-αληίδξαζε. 52

53 3.Non-tournament ππνδείγκαηα 28 ηα non-tournament ππνδείγκαηα νη επηρεηξήζεηο πνπ επελδχνπλ ζε Γ&Α κπνξνχλ λα θάλνπλ κία εθεχξεζε θαη άξα ππάξρνπλ δπλεηηθά πνιιέο επηρεηξήζεηο πνπ κπνξνχλ λα βειηηψζνπλ ηζνδχλακα ηελ παξαγσγηθή ηνπο δηαδηθαζία. Κάζε εθεχξεζε θαηνρπξψλεηαη απφ κία παηέληα (δίπισκα επξεζηηερλίαο) επνκέλσο δελ ππάξρεη πεξίπησζε απνκίκεζεο. Απηφ έρεη σο επαθφινπζν λα ππάξρνπλ δπλεηηθά ηφζα δηπιψκαηα επξεζηηερλίαο φζεο θαη νη επηρεηξήζεηο πνπ επελδχνπλ ζε Γ&Α. Τπάξρνπλ πνιιά δηαθνξεηηθά κνλνπάηηα έξεπλαο πνπ κπνξεί λα αθνινπζήζεη θάζε επηρείξεζε, ηα νπνία νδεγνχλ ζην ίδην απνηέιεζκα, έηζη θάζε επηρείξεζε κπνξεί λα απνθηήζεη κία παηέληα πνπ είλαη πιήξσο απνηειεζκαηηθή ψζηε λα πξνζηαηέςεη ην απνηέιεζκα ηεο επηηπρεκέλεο Γ&Α, αιιά δε κπνξεί λα εκπνδίζεη ηηο ππφινηπεο επηρεηξήζεηο λα θάλνπλ ηζνδχλακεο βειηηψζεηο δαπαλψληαο ηζνδχλακν πνζφ ζε Γ&Α. Γπηπιένλ, θάζε λέα δηαδηθαζία είλαη θαηνρπξσκέλε απφ ηε θχζε ηεο κε δίπισκα επξεζηηερλίαο θαη ε εμαγνξά ηνπ ζπλεπάγεηαη ηε κείσζε ηνπ θφζηνπο, πνπ είλαη θαη ν θπξίσο ιφγνο ησλ επελδχζεσλ. Ο αληαγσληζκφο έρεη ακθηιεγφκελε επίδξαζε ζηα θίλεηξα γηα θαηλνηνκία. ηα non-tournament ππνδείγκαηα ησλ Dasgupta & Stiglitz (1980) 29 θαη Spence (1984) 30 ζεσξνχληαη νκνηνγελή πξντφληα θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο είλαη ηέιεηα ππνθαηάζηαηα. ηα ππνδείγκαηα απηά ζεσξνχληαη ζπλαξηήζεηο ζηαζεξήο ειαζηηθφηεηαο θαη πξνθχπηεη ην απνηέιεζκα φηη γηα θάζε αχμεζε ηνπ πιήζνπο ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ βξίζθνληαη ζηελ αγνξά κεηψλεηαη ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α. Έηζη φπνηα δηαδηθαζία έξεπλαο θαη αλ αθνινπζήζεη ε επηρείξεζε επελδχνληαο ηζνδχλακν πνζφ ζε Γ&Α ζα πξνθαιέζεη κία ηζνδχλακε κείσζε ζην θφζηνο παξαγσγήο. Με απηφ ηνλ ηξφπν γίλνληαη δαπάλεο ζε Γ&Α πνπ είλαη άζθνπεο θαη ε κία επηθαιχπηεη ηελ άιιε. Αλ ππνζέζνπκε φηη ππάξρνπλ ζηαζεξέο απνδφζεηο θιίκαθαο θάζε επηρείξεζε ζα ζειήζεη λα είλαη ε κφλε πνπ αλαιακβάλεη Γ&Α, ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη ε ηηκή ζα δηακνξθσζεί απφ ην νξηαθφ θφζηνο. Μία άιιε επηινγή ζα ήηαλ ε αλέμνδε δηάρπζε ηεο λέαο ηερλνινγηθήο γλψζεο ζε έλα εχξνο επηρεηξήζεσλ πνπ ζα ρξεζηκνπνηνχζαλ ηνλ αληαγσληζκφ ψζηε λα εληζρχζνπλ ηελ ηηκνιφγεζε ηνπ νξηαθνχ θφζηνπο ή απνθνπή απφ ην θφξν ηνπ πνζνχ πνπ έρεη επελδπζεί ζε Γ&Α. Αλ ραιαξψζνπκε ηελ ππφζεζε φηη ππάξρνπλ άπεηξα κνλνπάηηα πηζαλφλ λα κπνξεί λα επηηξαπεί ε εκθάληζε κηκεηψλ θαη ζπλεπψο ε δνκή ηεο αγνξάο λα θαζνξηζηεί ελδνγελψο. Απφ ηελ άιιε αλ έρνπκε δηαθνξνπνίεζε πξντφλησλ θαη αλ ππάξρνπλ δηαθνξεηηθά κνλνπάηηα έξεπλαο γηα θάζε ζπγθεθξηκέλν πξντφλ ηφηε ν ηζρπξηζκφο ησλ δηπιψλ 28 Καηζνπιάθνο.Ι, Θεσξία Βηνκεραληθήο Οξγάλσζεο (1998) 29 Dasgupta, P. and J. Stiglitz (1980), Industrial Structure and the Nature of Innovative Activity, The Economic Journal, 90, Spence, M. (1984), Cost Reduction, Competition, and Industry Performance, Econometrica, 52,

54 δαπαλψλ ζε Γ&Α ράλεη ηελ ηζρχ ηνπ. Αλ θάζε επηρείξεζε ζειήζεη λα εηζάγεη πεξηζζφηεξα δηαθνξνπνηεκέλα πξντφληα ηφηε ζα ηθαλνπνηήζεη πεξηζζφηεξνπο θαηαλαισηέο ιφγν πνηθηιίαο. Έηζη δεδνκέλνπ φηη ηα θέξδε απφ ηελ Γ&Α ζε έλα ππφδεηγκα non-tournament είλαη αλαινγηθά κε ηελ παξαγφκελε πνζφηεηα, απηφ ζα κεηψζεη ην θίλεηξν γηα πξνζπάζεηα ζε Γ&Α, έηζη ε ππφζεζε ηεο πνηθηιίαο δελ είλαη ν βέιηηζηνο ηξφπνο γηα λα ρξεζηκνπνηεζνχλ νη πφξνη ζε Γ&Α. Η ηδαληθή θαηαλνκή ησλ πφξσλ πεξηιακβάλεη κία αληαιιαγή ησλ νθειψλ απφ ηε πνηθηιία κε ηα νθέιε ηεο κείσζεο αλά κνλάδα θφζηνπο ηεο παξαγσγήο απηψλ ησλ πνηθηιηψλ. Γηα ηα δηαθνξνπνηεκέλα πξντφληα γίλεηαη κία άιιε δηάθξηζε κεηαμχ ηνπ θφζηνπο ηεο έξεπλαο θαη ηνπ θφζηνπο αλάπηπμεο, δειαδή ε έξεπλα δελ είλαη πξνζαλαηνιηζκέλε ψζηε λα παξάγεη ζπγθεθξηκέλα λέα πξντφληα αιιά θάζε πξντφλ πνπ εηζάγεηαη ζηε αγνξά απαηηεί έλα θφζηνο αλάπηπμεο. ε απηή ηελ πεξίπησζε θάζε επηρείξεζε ζα κπνξνχζε λα παξάγεη κία πνηθηιία πξντφλησλ ελψ ζα ιεηηνπξγνχζε κφλν έλα εξγαζηήξην έξεπλαο. Οη Bester θαη Petrakis (1993) θαη Qiu (1997) ζπγθξίλνπλ θίλεηξα γηα θαηλνηνκία ζε Cournot θαη Bertrand αγνξέο κε γξακκηθή-ηεηξαγσληθή κνξθή. Οκνίσο,ηα κνληέια ηεο X - αλαπνηειεζκαηηθφηεηαο ζηελ νπνία ππάξρεη έλα πξφβιεκα αληηπξνζψπεπζεο κεηαμχ ηδηνθηεηψλ θαη δηαρεηξηζηψλ βαζίδνληαη ζε πνιχ απιέο θαη παξακεηξνπνηεκέλεο πξνδηαγξαθέο ηνπ αληαγσληζκνχ ζηελ αγνξά. Απηή είλαη ε πεξίπησζε, γηα παξάδεηγκα, ζην γξακκηθφ κνληέιν Martin (1993), ηα παξαδείγκαηα ηνπ Schmidt (1997), θαη ζην γξακκηθφ - ηεηξαγσληθφ κνληέιν ηεο Raith (2003). Σα πεξηζζφηεξα απφ ηα κνληέια εκθαλίδνπλ έλα trade-off κεηαμχ ηνπ ζηαζεξνχ θαη κεηαβιεηνχ θφζηνπο. Καζψο θαη ζηα agency-models. ε απηά, ην θίλεηξν γηα θαηλνηνκία ησλ ηδηνθηεηψλ ζπλήζσο κεηαθξάδεηαη κνλφηνλα, κέζσ ηνπ πξνγξάκκαηνο θηλήηξσλ ηνπ δηαρεηξηζηή (manager), ζε θίλεηξα ησλ δηαρεηξηζηψλ. Ο ηδηνθηήηεο πξέπεη λα θαηαβάιεη ζηνλ κάλαηδεξ ηε ρξεζηκφηεηα ηεο δηακνλήο ηνπ, ην θφζηνο ηεο πξνζπάζεηαο, θαη έλα ελνίθην πιεξνθνξηψλ (ιφγσ ηεο αζχκκεηξεο πιεξνθφξεζεο), πξνθεηκέλνπ λα κεηψζεη ην θφζηνο. Με ηνλ ηξφπν απηφ, γηα παξάδεηγκα, ε αχμεζε ηνπ αληαγσληζκνχ κπνξεί λα πξνθαιέζεη κηα κεγαιχηεξε πξνζπάζεηα κείσζεο ηνπ θφζηνπο κέζσ ελφο ζπζηήκαηνο παξνρήο θηλήηξσλ πνπ είλαη πην επαίζζεηα ζηελ απφδνζε. ηε ζπλέρεηα ζεσξείηαη σο ζεκείν αλαθνξάο έλα non-tournament ππφδεηγκα 31 κε ζπκκεηξηθή κεησκέλε κνξθή, ρσξίο δηαρχζεηο, πνπ εκθαλίδεη ην trade-off κεηαμχ ζηαζεξνχ θαη κεηαβιεηνχ θφζηνπο, φπνπ νη επελδχζεηο ζε Γ&Α δελ έρνπλ θακία αμία ζηξαηεγηθήο δέζκεπζεο. ην θεληξηθφ ζελάξην ζεσξείηαη φηη ην θίλεηξν θάζε επηρείξεζεο γηα κείσζε ηνπ θφζηνπο εμαξηάηαη απφ ηελ πνζφηεηα παξαγσγήο ηεο. Η πνζφηεηα παξαγσγήο εμαξηάηαη απφ ηηο επηδξάζεηο ηεο δήηεζεο θαη ηεο ηηκήο. Γηα έλα δνζκέλν ζπλνιηθφ κέγεζνο ηεο αγνξάο ν αληαγσληζκφο επεξεάδεη ηελ απνηειεζκαηηθή αγνξά κίαο επηρείξεζεο, ηελ ππνιεηκκαηηθή ηεο δήηεζε 31 INNOVATION AND COMPETITIVE PRESSURE, Xavier Vives, Discussion Paper No April 2004 Centre for Economic Policy Research 54

55 (επίδξαζε είηε ζην επίπεδν είηε ζην κέγεζνο) αιιά θαη ηελ ειαζηηθφηεηα ηεο ππνιεηκκαηηθήο δήηεζεο πνπ αληηκεησπίδεη ε επηρείξεζε (επίδξαζε ειαζηηθφηεηαο). Οπζηαζηηθά κία αχμεζε ηνπ αληαγσληζκνχ γηα δεδνκέλν κέγεζνο ηεο αγνξάο ζα κεηψζεη ηελ ππνιεηκκαηηθή δήηεζε ηεο επηρείξεζεο θαη ζα απμήζεη ηελ ειαζηηθφηεηα δήηεζεο. Με ηε ζεηξά ηεο ε κείσζε ηεο ππνιεηκκαηηθήο δήηεζεο ζα πξνθαιέζεη κείσζε ζηελ πξνζπάζεηα ζε Γ&Α δηφηη ε κείσζε αλά κνλάδα θφζηνπο ζα σθειήζεη κία κεησκέλε παξαγσγή, ελψ ε αχμεζε ηεο ειαζηηθφηεηαο δήηεζεο ζα ηείλεη λα απμήζεη ηελ πξνζπάζεηα ζε Γ&Α δηφηη ε κείσζε ηνπ θφζηνπο αλά κνλάδα ζα επηηξέςεη ζηελ επηρείξεζε λα κεηψζεη ηελ ηηκή κε ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγήο. Οη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη a la Cournot κε νκνηνγελή πξντφληα (homogenous product) ή a la Bertrand κε δηαθνξνπνηεκέλα πξντφληα(differentiated products) θαη ε θαηλνηνκία είλαη κία επέλδπζε κε θχξην ζηφρν ηε κείσζε ηνπ θφζηνπο. Γίλεηαη έλαο δηαρσξηζκφο ζε ηέζζεξηο πεξηπηψζεηο πηζαλψλ κέηξσλ πνπ εληζρχνπλ ηνλ αληαγσληζκφ: κε εκπφδηα εηζφδνπ ζηελ αγνξά (barriers to entry) ζαλ αχμεζε: ηνπ πιήζνπο ησλ αληαγσληζηψλ ηνπ βαζκνχ ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ κε ειεχζεξε είζνδν ζηε αγνξά (free entry) ζαλ αχμεζε ηνπ ζπλνιηθνχ κεγέζνπο ηεο αγνξάο ηνπ βαζκνχ ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ Αξρηθά παξαζέηνπκε ηηο επηδξάζεηο ηεο δήηεζεο θαη ηηο πηέζεηο ησλ ηηκψλ, ζηελ πεξίπησζε πνπ ππάξρνπλ εκπφδηα εηζφδνπ, γηα κεηαβνιή ζην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ ζε Cournot θαη Bertrand αγνξέο θαη κία κεηαβνιή ζην βαζκφ ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ ζε Bertrand αληαγσληζκφ. Έπεηηα ηελ πεξίπησζε φπνπ ππάξρεη ειεχζεξε είζνδνο ζηε αγνξά, γίλεηαη κία ζπγθξηηηθή ζηαηηζηηθή αλάιπζε κε ην κέγεζνο ηεο αγνξάο, ην κέγεζνο ηνπ θφζηνπο εηζφδνπ θαη ην βαζκφ ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ. Αξρηθά ζε αγνξέο κε Cournot αληαγσληζκφ κε νκνηνγελή πξντφληα θαη χζηεξα ζε αγνξά Bertrand κε δηαθνξνπνηεκέλα πξντφληα. 3.1 Αγνξά κε εκπόδηα εηζόδνπ (barriers to entry) ε κία αγνξά κε εκπφδηα εηζφδνπ απμάλνληαο ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ ηείλεη λα κεησζεί ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α, είηε νη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη ζε Cournot είηε ζε Bertrand, δηφηη νη επηδξάζεηο ηεο ππνιεηκκαηηθήο δήηεζεο θπξηαξρνχλ ησλ επηδξάζεσλ ηεο πίεζεο ηεο ηηκήο (ειαζηηθφηεηα). Γμαηξέζεηο είλαη δχζθνιν λα βξεζνχλ. ε Cournot αληαγσληζκφ ην απνηέιεζκα ηζρχεη γηα ηε ζπλήζε πεξίπησζε φπνπ ηα εμαγφκελα είλαη ζηξαηεγηθά ππνθαηάζηαηα γηα ηνλ Bertrand αληαγσληζκφ ην απνηέιεζκα ηζρχεη γηα φιεο ηηο πεξηπηψζεηο (γξακκηθή, ζηαζεξή ειαζηηθφηεηα, ζηαζεξέο δαπάλεο θαη logit ζπζηήκαηα δήηεζεο). ε Bertrand 55

56 αληαγσληζκφ θαη δηαθνξνπνηεκέλα πξντφληα απμάλνληαο ην βαζκφ ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ απμάλεηαη ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη ε ζπλνιηθή αγνξά ησλ πνηθηιηψλ δελ ζπξξηθλψλεηαη. Ο ιφγνο είλαη φηη νη επηδξάζεηο ηεο δήηεζεο θαη ηεο πίεζεο ησλ ηηκψλ θαηεπζχλνληαη πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε. Απηφ ηζρχεη ζηηο πεξηπηψζεηο κε γξακκηθφηεηα ( Shapley - Shubik ),κε ζηαζεξφ ζχζηεκα δήηεζεο ησλ δαπαλψλ, κε logit θαη δελ ππάξρνπλ επηδξάζεηο νχηε ζηελ δήηεζε νχηε ζηελ πίεζε ησλ ηηκψλ Cournot αληαγωληζκόο κε νκνηνγελή πξνϊόληα Έζησ n ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ αληαγσλίδνληαη a la Cournot κε νκνηνγελή πξντφληα θαη αληίζηξνθε ζπλάξηεζε δήηεζεο P( ) κε P < 0. Η επηρείξεζε i, φπνπ i = 1,,n κπνξεί λα επελδχζεη πνζφ z i ψζηε λα κεηψζεη ην ζηαζεξφ νξηαθφ θφζηνο παξαγσγήο C i.σν θφζηνο είλαη ζπλάξηεζε ηεο επέλδπζεο C i = C(z i ) κε C(z) > 0, C (z) < 0 θαη C (z) > 0 γηα θάζε z > 0. Σα θέξδε ηεο επηρείξεζεο i δίλνληαη απφ ηε ζπλάξηεζε : Π i = P(X) x i C(z i ) x i - z i (3.1) Με x i ηελ πνζφηεηα παξαγσγήο ηεο i επηρείξεζεο θαη X ηελ ζπλνιηθή πνζφηεηα n παξαγσγήο, X= i=1 xi. Θεσξνχκε έλα παίγλην ηαπηνρξφλσλ θηλήζεσλ φπνπ θάζε επηρείξεζε i επηιέγεη ην δεχγνο (z i, x i ). Απηφ εξκελεχεηαη επίζεο σο έλα παίγλην αλνηρηνχ βξφρνπ δχν ζηαδίσλ, επέλδπζεο πνζφηεηαο. Έζησ κία εζσηεξηθή ζπκκεηξηθή ηζνξξνπία (x,z) ηνπ παηγλίνπ, απφ ηηο ζπλζήθεο πξψηεο ηάμεο (FOC) Πη/ x=0 ζπλεπάγεηαη P(xn) + x P (xn) C(z) =0 Πi/ z=0 ζπλεπάγεηαη -x C (z) -1 = 0. Θέησ Φ(z,n)= -x (z,n) C (z,n ) -1 (3.2) Αλ (n+1)p + np x <0 ζπλεπάγεηαη ηνπηθή κνλαδηθή θαη ζηαζεξή ηζνξξνπία Cournot. Απηφ πξνθχπηεη απφ (Vives 1999) 32 φπνπ ζηε εζσηεξηθή ηζνξξνπία Cournot κηαο νκαιήο αγνξάο κε ζπλαξηήζεηο θφζηνπο θνίιεο κνξθήο ππάξρεη κνλαδηθή ηζνξξνπία Cournot αλ θαη κφλν αλ ε Ιαθσβηαλή νξίδνπζα J κείνλ ηα 1 = J ζεηηθή: νξηαθά θέξδε είλαη P +qip Ci P Γπαξθείο ζπλζήθεο ψζηε ε νξίδνπζα λα είλαη ζεηηθή είλαη: n ι=1 (Ci P ). 32 Xavier Vives, Oligopoly Pricing Old Ideas and New Tools, MIT Press,

57 P +qip Ci P <1 n (3.3) θαη C - P > 0 (3.4) Πξνθχπηεη φηη x C Φ θαη = -x C - C x z n+1 P +xnp z z < 0 αλ θαη κφλν αλ D=( (n+1) P + np x )C x + (C ) 2 <0 παξαηεξείηαη φηη ππάξρεη κνλαδηθή ηζνξξνπία αλ D<0 δηφηη ζα ηζρχεη θαη (n+1)p + np x <0. Γλσξίδνληαο φηη dz = ( C x z,n n dn ) Φ z θαη Φ z < 0 πξνθχπηεη φηη sign dz x z,n =sign. Απηφ είλαη ε επίδξαζε ηεο παξαγφκελεο πνζφηεηαο. dn n Τπάξρνπλ κεγαιχηεξα θίλεηξα γηα λα επελδχζνπλ ζε κείσζε θφζηνπο νη επηρεηξήζεηο (κε C <0) φηαλ ε παξαγφκελε πνζφηεηα είλαη κεγάιε. Γπηπιένλ x = x(p +xp ) x z,n άξα sign =sign P + xp έηζη ε πξνζπάζεηα z n+1 P +nxp n γηα θαηλνηνκία z απμάλεηαη ή κεηψλεηαη κε ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ ζχκθσλα κε ηελ επίδξαζε ηεο παξαγφκελεο πνζφηεηαο. Η παξαγφκελε πνζφηεηα εμαξηάηαη απφ ην αλ νη θάιιηζηεο απνθξίζεηο είλαη αλνδηθέο ή θαζνδηθέο δειαδή αλ P + xp είλαη ζεηηθφ ή αξλεηηθφ ζηελ ηζνξξνπία. εκεηψλνπκε φηη sign dx dz =sign x n απηφ ηζρχεη απφ ηε δηάζπαζε dx = x dn z dz + x dn z θαη x z >0. Πξφηαζε1 Έζησ P <0, C <0 θαη C >0 θαη ζεσξνχκε εζσηεξηθή ζπκκεηξηθή ηζνξξνπία (x*,z*). Αλ D=( (n+1) P + np x )C x + (C ) 2 <0 ζηελ πηζαλή ηζνξξνπία ηφηε ε ζπκκεηξηθή ηζνξξνπία είλαη κνλαδηθή θαη ηζρχεη: sign dz dn =sign dx dn =sign P x n + x P (x n). Η ζπλήζεο πεξίπησζε είλαη νη θάιιηζηεο απνθξίζεηο (best responses) λα είλαη θζίλνπζεο. Οη πξνυπνζέζεηο γηα αλνδηθή θιίζε ησλ ζπλαξηήζεσλ ησλ θάιιηζησλ απνθξίζεσλ ζε Cournot νιηγνπψιην είλαη αξθεηά απζηεξέο. Έζησ ε ειαζηηθφηεηα ηεο αληίζηξνθεο δήηεζεο E = xp (x) P ηφηε νη ζπλαξηήζεηο θάιιηζησλ απνθξίζεσλ κε ζηαζεξφ νξηαθφ θφζηνο ζα είλαη αλνδηθέο αλ ηζρχεη ε αληζνηηθή ζρέζε n+1 > E > n. Η πξψηε αλίζσζε απνδίδεη κνλαδηθφηεηα θαη 57

58 ζηαζεξφηεηα ηεο Cournot ηζνξξνπίαο,απφ ηε ζρέζε (n+1)p + np x <0 ηζνδχλακα πξνθχπηεη φηη n+1> E. Η δεχηεξε απνδίδεη αλνδηθή θιίζε ησλ θάιιηζησλ απνθξίζεσλ Γ+C / P <1+n (Vives 1999) 33. ηελ πξάμε απηφ ζεκαίλεη φηη ε αλνδηθή θιίζε ησλ ζπλαξηήζεσλ ησλ θάιιηζησλ απνθξίζεσλ ζα θξαηήζεη γηα κία κφλν αιιαγή ζην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ. Απηφ ηζρχεη φηαλ ε Γ είλαη ζηαζεξή. Οη ζπλαξηήζεηο δήηεζεο είλαη ηεο κνξθήο P(x) = a b x 1-E, αλ Γ 1 ή P(x)=a-blogx, αλ Γ=1 κε a 0, b>0 αλ Γ 1 θαη b<0 αλ Γ>1 θαη πεξηιακβάλνπλ γξακκηθή θαη ζηαζεξή ειαζηηθφηεηα. Γπνκέλσο αλ Γ ζηαζεξή θαη απαηηνχκε n+1>γ γηα θάζε n 1 ηφηε 2>Γ θαη κφλν 2 > Γ > 1 είλαη δπλαηφ. Μία επαξθήο ζπλζήθε γηα λα έρνπκε αλνδηθή θιίζε ησλ θάιιηζησλ απνθξίζεσλ είλαη ε ζπλάξηεζε ηεο δήηεζεο P λα είλαη ινγαξηζκηθή θπξηή (log-convex) θαη λα ππάξρνπλ κεδεληθά θφζηε. Πξάγκαηη ρξεηάδεηαη P + x i P >0 κφλν θαηά κήθνο ησλ θάιιηζησλ απνθξίζεσλ θαη ε ινγαξηζκηθή ζπλάξηεζε P κπνξεί λα ην εμαζθαιίζεη. Όκσο γηα C>0, ε P(x)-C δελ κπνξεί λα είλαη θπξηή ινγαξηζκηθή θαη ην ζεηηθφ θφζηνο κεξνιεπηεί ησλ θάιιηζησλ απνθξίζεσλ γηα αλνδηθή θιίζε. Γπαξθήο πξνυπνζέζεηο γηα D<0 φηαλ C >0 είλαη νη P + xp <0 θαη (2P xp )C x+(c ) 2 <0. Απηέο νη πξνυπνζέζεηο ππνδειψλνπλ φηη ε ζπλάξηεζε ηνπ θέξδνπο Π i = P(X) x i C(z i ) x i - z i είλαη απζηεξά θνίιε ζην (x i, z i ). Αλ P + xp > 0 ηφηε ε επαξθήο πξνυπφζεζε γηα (2P xp )C x+(c ) 2 <0 είλαη φηη C( ) είλαη θπξηή άξα C x/c > C /P >0. Απζηεξή θνηιφηεηα θαη ήπηα νξηαθή ζπλζήθε ζπλεπάγνληαη ηελ χπαξμε εζσηεξηθήο ηζνξξνπίαο. Τπφ ηηο ππνζέζεηο ηεο πξφηαζεο 1 ηα θέξδε ζηελ ηζνξξνπία Π* n κεηψλνληαη κε ην n (αχμεζε ηνπ πιήζνπο ησλ επηρεηξήζεσλ ζηελ αγνξά). Έηζη κε D<0 έρνπκε sign dπ n dn = sign (2P xp )C x + (C )^2 θαη κε ηε ζπλζήθε δεχηεξεο ηάμεο (2P xp )C x+(c ) 2 0 ηα θέξδε κεηψλνληαη γλεζίσο κε ην n, αλ Π i = P(X) x i C(z i ) x i - z i είλαη απζηεξά θνίιε ζην (x i, z i ). Παξαδείγκαηα θαη εηδηθέο πεξηπηψζεηο ηεο πξφηαζεο 1. ηαζεξή ειαζηηθφηεηα (Dasgupta and Stiglitz (1980)) 34 Έζησ P(x)= bx -ε ε αληίζηξνθε ζπλάξηεζε δήηεζεο, κε a=0 θαη E-1=ε >0 θαη ζπλάξηεζε θαηλνηνκίαο c(z) = az -γ. Η παξάκεηξνο a κπνξεί λα εξκελεπηεί σο ε βαζηθή επηζηεκνληθή βάζε ζηε βηνκεραλία ελψ ε ειαζηηθφηεηα γ ηεο c( ) δείρλεη ηηο επθαηξίεο θαηλνηνκίαο ζηνλ θιάδν, δειαδή κε κεγαιχηεξν γ απμάλνληαη νη επθαηξίεο γηα θαηλνηνκία. Η ζπλζήθε n+1 > E > n ζε απηή ηελ πεξίπησζε γίλεηαη n>ε >n-1. Τπνζέηνληαο φηη ε(1+γ) n > ε (δειαδή D<0) ηφηε έρνπκε κνλαδηθή 33 Xavier Vives, Oligopoly Pricing Old Ideas and New Tools, MIT Press, Dasgupta, P. and J. Stiglitz (1980), Industrial Structure and the Nature of Innovative Activity, The Economic Journal, 90,

59 ζπκκεηξηθή ηζνξξνπία κε z*= (b (γ/n) ε a ε-1 (1-ε/n)) (1+γ)/ε-γ(1-ε) θαη ρ*=(1/γa)(b(γ/n) ε a ε-1 (1-ε/n) (1+γ)/ε-γ(1-ε). Αλ απαηηείηαη φηη n>ε γηα θάζε n 1 ηφηε z* θαη x* απμάλνληαη κε ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ (n) κφλν εάλ απφ κνλνπψιην πάκε ζε δπνπψιην. Η ζπλνιηθή παξαγφκελε πνζφηεηα nx* θαη νη βηνκεραληθέο δαπάλεο ζε Γ&Α, nz* απμάλνληαη κε ην n. Η έληαζε ηεο Γ&Α z*/p*x*=γ(1- ε/n)(a/b) ε-1 απμάλεη θαη κε ην n αιιά θαη κε ην γ. Γίλαη άκεζν ζπκπέξαζκα φηη νη επελδχζεηο ζε θαηλνηνκία ζηελ ηζνξξνπία (z*,x*) θαη ηα θέξδε Π* απμάλνληαη κε ην a αλ ε>1 θαη κεηψλνληαη αλ ε<1. Γξακκηθή δήηεζε (Tandon (1984)) 35 Θεσξψληαο κία αγνξά κε γξακκηθή δήηεζε P=a-bX θαη ζπλάξηεζε θφζηνπο C(z)=a-bz δ πξέπεη ην δ<1/2 ψζηε ε ζπλάξηεζε ησλ θεξδψλ θάζε επηρείξεζεο λα έρεη απζηεξά θνίιε κνξθή φζνλ αθνξά ηα x i θαη z i. Σφηε έρνπκε z*=(δβ 2 /b(n+1)) θαη x*=(β/(n+1)b)(δβ 2 /b(n+1)) δ/1-2δ παξαηεξνχκε φηη θαη ηα δχν κεηψλνληαη κε ην n γηα δ<1/2. Γλψ ε έληαζε ζε Γ&Α z*/p*x* πηζαλφλ λα απμάλεηαη ή λα κεηψλεηαη ζηελ πεξίπησζε φπνπ δ є (1/5,1/2) κεηψλεηαη. Πξφηαζε2 Αλ P <0 θαη C <0 θαη ηζρχνπλ νη νξηαθέο ζπλζήθεο: ππάξρνπλ C > C > 0 θαη X >0 ηέηνηα ψζηε C >C(z)>C >0,C (0+)=- θαη C (z) 0 θαζψο z θαη P(xn) C αλ xn Υ θαη lim ρ 0 P xn + xp (xn) C. Θεσξψληαο κία ζπκκεηξηθή extremal εζσηεξηθή ηζνξξνπία (x*,z*),ηφηε x* θαη z* κεηψλνληαη ή απμάλεηαη απζηεξά κε ην n αλ νη θάιιηζηεο απνθξίζεηο απμάλνληαη ή κεηψλνληαη γλεζίσο. Η θαζνδηθή θιίζε ηεο δήηεζεο εμαζθαιίδεη φηη γηα δνζκέλε επέλδπζε z ππάξρεη extremal ηζνξξνπία Cournot x(z,n) θαη x(z,n) πνπ απμάλνληαη κε ην z. Τπφ ηηο νξηαθέο ζπλζήθεο απνδεηθλχεηαη φηη απαηηνχκελε πξνυπφζεζε θαλνληθφηεηαο πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ ηζνξξνπία (δειαδή Φ(z,n) κεηψλεηαη κε ην z) είλαη πιήξεο ζε ζπκκεηξηθή εζσηεξηθή ηζνξξνπία. ηε ζπλέρεηα φπσο θαη πξηλ ην z απμάλεηαη (ή κεηψλεηαη) γλεζίσο κε ην n αλ θαη κφλν αλ ην x(z,n) απμάλεηαη (ή κεηψλεηαη) κε ην n ην νπνίν εμαξηάηαη απφ ηελ θιίζε ησλ θάιιηζησλ απνθξίζεσλ Cournot. Γπηδξάζεηο ζηξαηεγηθήο δέζκεπζεο Έλα εχινγν εξψηεκα είλαη αλ ηα παξαπάλσ ζπκπεξάζκαηα είλαη αμηφπηζηα ζηελ πεξίπησζε πνπ νη επηρεηξήζεηο θάλνπλ ζηξαηεγηθέο δεζκεχζεηο ζε επελδχζεηο ζε Γ&Α. Έηζη ζα παξαζέζνπκε ηηο επηδξάζεηο ηεο ζηξαηεγηθήο δέζκεπζεο. Έζησ έλα ππνπαίγλην ηέιεηαο ηζνξξνπίαο (sub game perfect equilibrium) γηα έλα παίγλην δχν ζηαδίσλ φπνπ νη επηρεηξήζεηο αξρηθά επελδχνπλ ζε κείσζε ηνπ θφζηνπο θαη κεηά 35 Tandon, P. (1984), Innovation, Market Structure, and Welfare, American Economic Review, 74,

60 αληαγσλίδνληαη ζηηο πνζφηεηεο παξαγσγήο. Έζησ x*(z i, z -i ),κε i=1,,n θαη z -i ε επέλδπζε ησλ ππφινηπσλ επηρεηξήζεσλ ζε Γ&Α, είλαη ην δεχηεξν ζηάδην ηεο Cournot ηζνξξνπίαο γηα δεδνκέλε επέλδπζε z i θαη ην θέξδνο θάζε επηρείξεζεο θαζνξίδεηαη απφ ηε ζπλάξηεζε: V(z i,z -i ) = P(x*(z))x* i (z) C(z i )x* i (z) z i (3.5) Η παξαθάησ πξφηαζε εληζρχεη ηηο απαηηήζεηο ζρεηηθά κε ηε δήηεζε γηα λα εμαζθαιίζεη φηη νη επελδχζεηο θαηά ην πξψην ζηάδην είλαη ζηξαηεγηθά ππνθαηάζηαηα ^2V zi zj <0 γηα i j θαη φηη απμάλνληαο ην n (πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ ζηελ αγνξά) κεηψλεηαη ηφζν ε πνζφηεηα παξαγσγήο αιιά ειαηηψλεηαη θαη ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α. Όηαλ νη επελδχζεηο είλαη ζηξαηεγηθά ππνθαηάζηαηα απμάλνληαο ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ ζα ηείλεη λα κεησζεί ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α θάζε επηρείξεζεο δηφηη ε αζξνηζηηθή επέλδπζε ησλ αληαγσληζηψλ ηεο απμάλεηαη. Πξφηαζε3 Έζησ κία ζπκκεηξηθή εζσηεξηθή ηζνξξνπία ελφο παηγλίνπ δχν ζηαδίσλ (z*,x*(z i,z -i )), i=1,,n. Αλ ππνζέζνπκε φηη P 0 θαη φηη ε P είλαη θνίιε ινγαξηζκηθή (logconcave), ηφηε νη επελδχζεηο είλαη ζηξαηεγηθά ππνθαηάζηαηα ζην πξψην ζηάδην ηνπ παηγλίνπ θαη ηζρχεη dz dx < 0 θαη < 0.Τπνζέηνληαο φηη ε ειαζηηθφηεηα Γ dn dn είλαη ζηαζεξή κε Γ<1+n,n>1 θαη ε ζπλάξηεζε ηνπ θφζηνπο C είλαη θνίιε (-C x/ C > C / ((1+ min n E, 0 )P ) > 0. Σφηε sign dz = sign E 2(n E)^2. Έηζη πξνθχπηεη φηη dz < 0 γηα Γ 0 (ή P 0 απφ ηελ πξφηαζε 2 δηφηη P είλαη dn ινγαξηζκηθή θνίιε αλ Γ ζηαζεξή θαη Γ 0) θαη dz > 0 γηα 1+n>E>n (ζηξαηεγηθά ζπκπιεξσκαηηθά). Γπηπιένλ dz dn dn dn > 0 γηα Γ θνληά ζην n θαη 0 < Γ < n ζηξαηεγηθά ππνθαηάζηαηα ζε Cournot ηζνξξνπία θαη νη επελδχζεηο είλαη ζηξαηεγηθά ππνθαηάζηαηα. Απηή είλαη ε πεξίπησζε ηνπ ππνδείγκαηνο κε ζηαζεξή ειαζηηθφηεηα δήηεζεο (Spence 1984). Γπνκέλσο έζησ Γ=1-ε θαη κε κηα εθζεηηθή ζπλάξηεζε θαηλνηνκίαο ην z* απμάλεηαη θαζψο απφ κνλνπψιην πάκε ζε δπνπψιην γηα ε=1/2 αιιηψο ην z* κεηψλεηαη θαζψο απμάλεηαη ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ. Παξαηεξνχκε φηη γηα ε<1 θαη 1 n<2 έρνπκε E-2(n-E) 2 >0 ελψ γηα n 3 είλαη αξλεηηθφ. 60

61 An agency model κε γξακκηθή δήηεζε (Μartin 1993) 36 ε απηφ ην ππφδεηγκα θάζε επηρείξεζε έρεη έλαλ ηδηνθηήηε θαη έλαλ ππεχζπλν γηα ηελ δηεχζπλζή ηεο. Ο δηαρεηξηζηήο πξνζπαζεί λα κεηψζεη ην θφζηνο παξαγσγήο, φκσο ε πξνζπάζεηα ηνπ είλαη κε παξαηεξήζηκε. Σν ζηαζεξφ νξηαθφ θφζηνο δίλεηαη απφ ηε ζπλάξηεζε : C(ζ i ) = m + ζ i e l i (3.6) Γηα m>0 ην ζ i είλαη ηπραία κεηαβιεηή γξακκηθή θαη αλεμάξηεηε γηα θάζε επηρείξεζε πνπ αλήθεη ζην ζπκπαγέο δηάζηεκα θ, θ,φπνπ l i είλαη ε εξγαζηαθή πξνζπάζεηα ηνπ δηαρεηξηζηή ηεο επηρείξεζεο i. Ο δηαρεηξηζηήο παξαηεξεί ην ζ i θαη γλσξίδεη ηε πξνζπάζεηα πνπ ζα θαηαβάιεη επνκέλσο γλσξίδεη θαη ην l i, απφ ηελ άιιε ν ηδηνθηήηεο ηεο επηρείξεζεο δελ γλσξίδεη. Απηφ θαζνξίδεη έλα ζχζηεκα θηλήηξσλ κε ζηφρν θφζηνπο C(ζ i ) θαη ρξνλνδηάγξακκα πιεξσκψλ Φ(ζ i ). Η εξκελεία απηνχ είλαη φηη,δεδνκέλεο κίαο αλαθεξφκελεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ζ i, ν δηαρεηξηζηήο ζα πξέπεη λα πεηχρεη ην ζηφρν θφζηνπο C(ζ i ) πξνθεηκέλνπ λα ιάβεη ηελ απνδεκίσζε Φ(ζ i ). Η ρξεζηκφηεηα ηνπ δηαρεηξηζηή ηζνχηαη κε ηελ απνδεκίσζε κείνλ ηε κε ρξεζηκφηεηα ηεο πξνζπάζεηαο ιli, κε ι > 0. Σν ζρέδην αληηζηάζκηζεο ηνπ εθηθηνχ θηλήηξνπ ψζηε ν δηαρεηξηζηήο λα θαηαβάιεη απνηειεζκαηηθή πξνζπάζεηα πξέπεη λα ηθαλνπνηεί ηελ παξαθάησ ζπλάξηεζε: Φ(ζ η ) = ιlog ζ C θi m (3.7) Οη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη a la Cournot κε γξακκηθή δήηεζε θαη θαηά ην πξψην ζηάδην νη ηδηνθηήηεο αληαγσλίδνληαη ζέηνληαο ζηφρνπο γηα ην θφζηνο. Άκεζα πξνθχπηεη φηη ν βέιηηζηνο ζηφρνο ηνπ θφζηνπο θαη ε απνδεκίσζε ηνπ δηαρεηξηζηή είλαη ζηαζεξέο. Γπνκέλσο ην πιαίζην ηνπ ππνδείγκαηνο είλαη κε κία ζπλάξηεζε θαηλνηνκίαο ή κία ζπλάξηεζε θφζηνπο κεησκέλεο κνξθήο : C(z) = m + ζ exp z λ (3.8) Με ι >0 θαη C <0 θαη C >0. Δεδνκέλνπ φηη ε δήηεζε είλαη γξακκηθή (Γ=0),πξνθχπηεη φηη dz <0 άξα απμάλνληαο ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ κεηψλεηαη dn ε πξνζπάζεηα κείσζεο ηνπ θφζηνπο θαη απμάλεηαη ην θφζηνο Bertrand αληαγωληζκόο κε δηαθνξνπνηεκέλα πξνϊόληα Γδψ ζεσξνχκε κία δηαθνξνπνηεκέλε αγνξά πξντφλησλ κε n επηρεηξήζεηο, φπνπ θάζε επηρείξεζε παξάγεη κία δηαθνξεηηθή πνηθηιία. Σν ζχζηεκα ζπλαξηήζεσλ γηα 36 Martin, S. (1993), Endogenous Firm Efficiency in a Cournot Principal-Agent Model, Journal of Economic Theory, 59,

62 ηε δήηεζε είλαη ζπκκεηξηθφ θαη δίλεηαη απφ ηηο νκαιέο θαη αληαιιάμηκεο ζπλαξηήζεηο X i = D i (p), φπνπ p=(p 1,,p n ) κε i=1, n, απηφ ζεκαίλεη φηη αιιάδνληαο ηηο ηηκέο ησλ αληαγσληζηηθψλ αγαζψλ δελ επεξεάδεηαη ε δήηεζε γηα θάζε πξντφλ ( σο ζπλάξηεζε ηεο ηηκήο ηνπ) επνκέλσο θάζε δχν πξντφληα πνπ πσινχληαη ζηελ ίδηα ηηκή έρνπλ θαη ηελ ίδηα δήηεζε. Άξα ην ζχζηεκα ζπλαξηήζεσλ ηεο δήηεζεο κπνξεί λα πεξηγξαθεί απφ κία κνλαδηθή ζπλάξηεζε δήηεζεο γηα θάζε πξντφλ, αλάινγα κε ηε δηθή ηνπ πξνζθνξά θαη ηηο ηηκέο ησλ αληαγσληζηψλ, D i (p i,p -i ) = D(p i,p -i ) γηα θάζε i. Η θιίζε ηεο δήηεζεο είλαη θαζνδηθή Di <0 ηα πξντφληα είλαη ππνθαηάζηαηα Di pj >0 γηα i j θαη ε Ιαθσβηαλή νξίδνπζα ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο δήηεζεο νξίδεηαη αξλεηηθή. Η ζπλάξηεζε θφζηνπο γηα ηελ επηρείξεζε i είλαη C(x i,z i ) = c(z i )x i κε C <0 θαη C >0. Σα θέξδε γηα θάζε επηρείξεζε νξίδνληαη απφ ηε ζπλάξηεζε: pi Π i =(p i -c(z i ))D i (p)-z i (3.9) Θεσξνχκε έλα παίγλην ηαπηνρξφλσλ θηλήζεσλ φπνπ θάζε επηρείξεζε επηιέγεη ην δεχγνο επέλδπζε(δαπάλε ζε Γ&Α)-ηηκή. Έζησ H(p,a)=D i (p,,p,a) είλαη ε δήηεζε γηα κία πνηθηιία φηαλ νη επηρεηξήζεηο ζέηνπλ ηελ ίδηα ηηκή (Chamberlininan DD ζπλάξηεζε) θαη α είλαη ε παξάκεηξνο πνπ επεξεάδεη ηε δήηεζε. Θεσξνχκε ηηο πεξηπηψζεηο α=n(πιήζνο επηρεηξήζεσλ) θαη α=ζ έλα κέηξν γηα ηελ ππνθαηάζηαζε ησλ πξντφλησλ (νπζηαζηηθά ε ειαζηηθφηεηα ηεο ππνθαηάζηαζεο κεηαμχ δχν πξντφλησλ). Απφ ηηο ππνζέζεηο αθνινπζεί φηη H p (p, a)= Di pi (p,, p, a) + Di i j pj (p,,p,a) <0 (Vives 1999) απηφ ζεκαίλεη φηη νη επηπηψζεηο ηεο ίδηα ηεο ηηκήο θπξηαξρνχλ ησλ επηδξάζεσλ ησλ αιιαγψλ ησλ ηηκψλ ησλ αληαγσληζηηθψλ δηαθνξεηηθψλ πξντφλησλ (cross-price) φηαλ νη επηρεηξήζεηο ζέηνπλ ηελ ίδηα ηηκή. Έζησ h(p,a ) = Di (p,, p, a) θαη ζεκεηψλνπκε φηη h(p,a)<0. Έζησ φηη νη επελδχζεηο pi είλαη ζπκκεηξηθέο θαη ηεο κνξθήο z=z i θαη ζεσξνχκε κηα ζπκκεηξηθή εζσηεξηθή ηζνξξνπία Bertrand p(z,a) φπνπ ηθαλνπνηνχληαη νη παξαθάησ ζρέζεηο: L= p C p = 1 n (3.8) Όπνπ L είλαη ν δείθηεο Lerner, ν δείθηεο απηφο κεηξάεη ηελ κνλνπσιηαθή δχλακε ηεο επηρείξεζεο θαη κεηαβάιιεηαη απφ ην 0, φπνπ ε επηρείξεζε είλαη πιήξσο αληαγσληζηηθή, κέρξη ην 1 φπνπ ε επηρείξεζε είλαη κνλνπψιην. Καζψο επίζεο θαη ηελ ζπλάξηεζε ηεο ειαζηηθφηεηαο δήηεζεο θάζε αλεμάξηεηεο επηρείξεζεο : Η = p h(p) (3.9) H(p) Απφ ηηο ζπλζήθεο πξψηεο ηάμεο γηα εζσηεξηθή ζπκκεηξηθή ηζνξξνπία πξνθχπηεη ε ζρέζε Πi pi = (p-c) Di pi + D i = 0 (3.10) 62

63 ή αιιηψο νξίδνπκε Γπνκέλσο ε ζπκκεηξηθή ηζνξξνπία ζα είλαη κνλαδηθή αλ: Φ(p,a) =(p-c) h(p,a) + H(p,a)=0 (3.11) Άξα άκεζα πξνθχπηεη φηη : sign p(z,a) a = sign p C h + H a a Φ p = (p-c) h p + h + H p < 0 (3.12) = sign η a. Έηζη ζηελ πεξίπησζε πνπ a=n ηφηε πξνθχπηεη φηη η a > 0 άξα απμάλνληαο ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ απμάλεηαη ε ειαζηηθφηεηα ηεο δήηεζεο πνπ έρεη σο απνηέιεζκα ηε κείσζε ησλ ηηκψλ ζε αγνξά κε αληαγσληζκφ Bertrand. Γλψ ζηελ πεξίπησζε φπνπ a = ζ ηφηε η > 0 άξα απμάλνληαο ηελ ππνθαηάζηαζε ησλ ς πξντφλησλ έρεη σο απνηέιεζκα λα κεησζνχλ νη ηηκέο. Αο ππνζέζνπκε φηη ε δήηεζε πξνέξρεηαη απφ έλαλ αληηπξνζσπεπηηθφ θαηαλαισηή κε απζηεξά νηνλεί θνίιε ζπλάξηεζε ρξεζηκφηεηαο, U(x o,x), φπνπ ρ είλαη ην δηάλπζκα ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πξντφλησλ θαη x o είλαη ε γελίθεπζε κίαο νηνλεί γξακκηθήο πεξίπησζεο φπνπ ηζρχεη W(x o,x) = x o + U(x). Γηα κία ζπκκεηξηθή θαηαλνκή, ζπκβνιίδεηαη κε ζ (Allen-Hicks) ε ειαζηηθφηεηα ππνθαηάζηαζεο κεηαμχ θάζε δεπγαξηνχ δηαθνξνπνηεκέλσλ πξντφλησλ, κε ζ ν ηελ ειαζηηθφηεηα ππνθαηάζηαζεο κεηαμχ ηεο x o θαη ελφο δηαθνξνπνηεκέλνπ πξντφληνο θαη κε ε Ι ηελ εηζνδεκαηηθή ειαζηηθφηεηα γηα δηαθνξνπνηεκέλν αγαζφ, ππνζέηνληαο φηη είλαη νξηνζεηεκέλε ζηελ ζπκκεηξηθή ηζνξξνπία Bertrand, έρνπκε ηελ ζρέζε: ε = κ ζ ν +(1-κ)ζ(n-1)n -1 +(1-κ)n I n -1 (3.13) φπνπ κ είλαη ην κεξίδην ησλ δαπαλψλ ηνπ x o αγαζνχ. Παξαηεξείηαη φηη ην ε απμάλεηαη κε ην ζ. Απμάλνληαο ην n(πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ) έρεη κία πην ζχλζεηε επίδξαζε ζηνλ ηχπν αιιά ηππηθά αλάκεζα ζηηο άιιεο επηδξάζεηο ζα απμάλεη ην ε κε κία κηθξή αχμεζε ηνπ ζ (Benassy 1989) 37. Μία ζπκκεηξηθή εζσηεξηθή ηζνξξνπία ηνπ παηγλίνπ επελδχζεσλ-ηηκήο κε ζπλάξηεζε θέξδνπο θάζε επηρείξεζεο Π i =(p i -C(z i ))D i (p)-z i είλαη απζηεξά θνίιε ζηα ζεκεία (p i,z i ) ηφηε κεξηθέο ήπηεο νξηαθέο ζπλζήθεο εμαζθαιίδνπλ ηελ χπαξμε εζσηεξηθψλ ζεκείσλ. Γπηπιένλ ζα ηθαλνπνηνχλ ηε ζπλζήθε πξψηεο ηάμεο γηα ηελ επέλδπζε: 37 Benassy, J. P. (1989), Market size and substitutability in imperfect competition: A Bertrand- Edgeworth -Chamberlin model, Review of Economic Studies 56,

64 ή νξίδνπκε αιιηψο ηε ζρέζε: Αλ Ψ z Πi zi = - x C (z) 1 (3.14) Φ(z,a)= -H(p(z,a),a) C (z)-1 (3.15) < 0 κία επαξθήο ζπλζήθε ψζηε ε ζπκκεηξηθή ηζνξξνπία λα είλαη κνλαδηθή είλαη ε Β=((p-c) h p + h + H p H p ) C H + (C )2 h H p h < 0 ( αλ Β<0 ηφηε (p-c) p + h + <0). Η επίδξαζε ηεο παξακέηξνπ a ε νπνία επεξεάδεη ηε δήηεζε ζηελ ηζνξξνπία είλαη ηεο κνξθήο dz Ψ da = - a sign C x (z,a) a Φ z άξα έρνπκε φηη sign dz da = sign Ψ a, φπνπ x(z,a)=h(p(z,a),a) είλαη ε πνζφηεηα παξαγσγήο αλά επηρείξεζε ζηελ ηζνξξνπία Bertrand γηα δεδνκέλν z. Γπνκέλσο ε επέλδπζε απμάλεηαη αλ θαη κφλν αλ ε πνζφηεηα παξαγσγήο αλά επηρείξεζε απμάλεηαη. Απφ ηε δηάζπαζε x = H P + H H P παξαηεξνχκε φηη ν φξνο a p a a p a είλαη ε επίδξαζε ηεο πίεζεο ηεο ηηκήο έηζη απμάλνληαο ην a, κεηψλεηαη ε ηηκή (P) (είηε a=ζ είηε a=n) πνπ κε ηε ζεηξά ηνπ απμάλεη ηε δήηεζε. Ο φξνο H είλαη ε επίδξαζε ζηε δήηεζε ή ε άκεζε επίδξαζε ηνπ a ζηε δήηεζε. Αλ a=n ε πίεζε ηεο ηηκήο θαη ε επίδξαζε ηεο δήηεζεο έρνπλ δηαθνξεηηθά πξφζεκα, κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ππάξρεη πεξηνξηζκέλε αγνξά γηα ηηο δηάθνξεο πνηθηιίεο ( H <0). Αλ a=ζ ηφηε ε επίδξαζε ζηε πίεζε ηεο ηηκήο θαη ηεο δήηεζεο αζζελψο ιεηηνπξγεί ππέξ ηεο πξνζπάζεηαο ζε Γ&Α. Δελ ππάξρεη ππφζεζε φηη ε αχμεζε ηεο ειαζηηθφηεηαο ππνθαηάζηαζεο ζα κεηψζεη ηε ζπκκεηξηθή δήηεζε γηα ηηο πνηθηιίεο. πλνςίδνληαο ηα παξαπάλσ ζηελ πξφηαζε 4. Πξφηαζε 4 Έζησ φηη ην ζχζηεκα ηεο δήηεζεο ηθαλνπνηεί ηηο αληζφηεηεο D Pi <0 θαη >0 γηα pi pj i j κε αξλεηηθή Ιαθσβηαλή νξίδνπζα θαη C <0 θαη C >0. Θεσξψληαο κηα ζπκκεηξηθή ηζνξξνπία (p*,z*) ηφηε: i. Αλ Β=((p*-c) h p + h + H p ) C H + (C )2 h H < 0 (ην πξφζεκν ηεο αιγεβξηθήο p παξάζηαζεο αμηνινγείηαη ζηελ ππνςήθηα ηζνξξνπία) ηφηε ε ηζνξξνπία είλαη κνλαδηθή ζπκκεηξηθή θαη ηζρχεη sign dz x(z,a) = sign = sign H da a p (p(z,a)x(z,a)) είλαη ε ζπκκεηξηθή ηζνξξνπία Bertrand γηα δνζκέλα a θαη z. a n P + H a a ii. Όηαλ αιιάδεη ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ n γηα γξακκηθή, ζηαζεξή ειαζηηθφηεηα, logit θαη κε ζχζηεκα δήηεζεο ζηαζεξψλ δαπαλψλ πξνθχπηεη φηη = κε 64

65 H η < 0 θαη >0, ε επίδξαζε ηεο δήηεζεο θπξηαξρεί ηεο επίδξαζεο ηεο πίεζεο ηεο n n ηηκήο θαη x(z,n) n <0. Απηφ ηζρχεη δηφηη φηαλ Β<0 θαη ηζρχεη sign dz dn H = sign P p C h H h (p C) n n p θαη sign dp = sign (p c) h dn p + h + H H ) C H + (C )2h. Μία επαξθήο p p ζπλζήθε γηα z h h >0 είλαη >0 θαη n n P <0. iii. Όηαλ κεηαβάιιεηαη ν βαζκφο ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ, ζ, ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο ζεσξείηαη ζπζηήκαηα δήηεζεο ζηαζεξψλ δαπαλψλ ηζρχεη Η ηζρχεη Η ζ η ζ >0. Γηα γξακκηθή ((Shapley - Shubik), logit θαη ζ =0, γηα ζηαζεξή ειαζηηθφηεηα >0. Σν ζχζηεκα logit (φπσο θαη ηα ζπλήζε ππνδείγκαηα ηνπνζεζίαο) είλαη κία νξηνζεηεκέλε πεξίπησζε ρσξίο επηπηψζεηο ζηε δήηεζε ή ζηελ πίεζε ηεο ηηκήο άξα x(z,ς) =0. Γηα ηηο ππφινηπεο πεξηπηψζεηο-ππνζέζεηο νη επηδξάζεηο ζηελ ζ πηέζε ησλ ηηκψλ θαη δήηεζεο θαηεπζχλνληαη πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε x(z,ς) >0 ελψ ζηελ πεξίπησζε πνπ ηζρχεη ε ππφζεζε ηεο γξακκηθήο δήηεζεο ηνπ Bowley Η x(z,ς) <0 θαη <0. ζ ζ ζ Τπφ ηηο ππνζέζεηο ηεο πξφηαζεο 4 πξνθχπηεη φηη sign dx θαη a=n δηφηη dx da = x(z,a) dz + x(z,a) z da a θαη sign da x(z,a) a = sign x(z,a) a γηα a=ζ = sign C h >0. Άξα ε πξνζπάζεηα γηα θαηλνηνκία θαη ε πνζφηεηα παξαγσγήο θηλνχληαη πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε. Γπηπιένλ εληζρχνληαο ηε ζπλζήθε Β=((p*-c) h p + h + H p ) C H + (C )2 h H p < 0 ζε Β*=((p*-c) h p + h + H p ) C H + (C )2 h H p ππνζέηνληαο H n κεηψλνληαη απζηεξά κε ην n. Απηφ ηζρχεη δηφηη Π Π n <0 αλ θαη κφλν αλ - H n 0 (ζεκεηψλνληαο φηη Η p h ) θαη <0 θαη η n >0 ηζρχεη φηη ηα θέξδε ζηε ζπκκεηξηθή ηζνξξνπία, Π* n, Β*+ ( H p, C Η>0) θαη sign p C h + H n n ζπλζήθε γηα dπ dp <0 είλαη ε h - h) ((p*-c) n η = sign n n H =(p*-c)( n + p n ( H p + H n h)) θαη H ) C H<0,( αθνχ - p h >0. Γλαιιαθηηθά κε Β<0, κία επαξθήο dn dn <0. Η παξάκεηξνο a κπνξεί επίζεο λα εξκελεπηεί σο «ξπζκηζηηθή πίεζε», ηφηε είλαη η H σο έλα κέηξν ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ κε >0 θαη =0. Έηζη ς a 65

66 απμάλνληαο ην a ζα αζθεζεί πίεζε ζηηο ηηκέο,αχμεζε ηεο παξαγσγήο θαη ηεο πξνζπάζεηαο ζε Γ&Α. ηνλ παξαθάησ πίλαθα παξνπζηάδνληαη θάπνηεο ηδηφηεηεο απφ νξηζκέλα παξαδείγκαηα ζπζηεκάησλ δήηεζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζπρλά φπσο : γξακκηθή (Shapley - Shubik (1969) 38 θαη Bowley (1924) 39 ), ζέζεο-ηνπνζεζίαο (Salop (1979)), ζηαζεξή ειαζηηθφηεηα, ζπζηήκαηα δήηεζεο ζηαζεξψλ δαπαλψλ κε εθζεηηθή θαη ζηαζεξή ειαζηηθφηεηα θαη ηεο κνξθήο logit. Ο φξνο S παξακεηξνπνηεί ην κέγεζνο ηεο αγνξάο θαη ε ζπλάξηεζε ηεο θαηλνηνκίαο είλαη ηεο κνξθήο C(z)=az -γ κε a>0 θαη γ>0 γηα ζπζηήκαηα δήηεζεο ζηαζεξήο ειαζηηθφηεηαο κε ζηαζεξέο δαπάλεο θαη logit. Γπηπιένλ γηα απηέο ηηο πεξηπηψζεηο πξνθχπηεη φηη ε έληαζε Γ&Α z απμάλεηαη κε ην ζ θαη ην n. p x 38 Shapley, L. and M. Shubik (1969), Price Strategy Oligopoly with Product Differentiation, Kyklos, 22, Bowley, A. L. (1924), The Mathematical Groundwork of Economics. Oxford: Oxford University Press. 66

67 Πίλαθαο 67

68 Γπηδξάζεηο ζηξαηεγηθήο δέζκεπζεο Όπσο θαη ζηνλ Cournot αληαγσληζκφ έηζη θαη ζην Bertrand είλαη εχινγν ην εξψηεκα αλ ηα απνηειέζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ είλαη αμηφπηζηα ζηελ πεξίπησζε πνπ νη επηρεηξήζεηο δεζκεχνπλ ζηξαηεγηθά δαπάλεο ζε Γ&Α. Έηζη γίλεηαη αλάιπζε ελφο ππνπαηγλίνπ ηέιεηαο ηζνξξνπίαο ( SPE) ελφο παηγλίνπ δχν ζηαδίσλ φπνπ νη επηρεηξήζεηο πξψηα επελδχνπλ ζηε κείσζε ηνπ θφζηνπο δειαδή επηιέγνπλ ηηο δαπάλεο ζε Γ&Α θαη κεηά αληαγσλίδνληαη ζηηο ηηκέο. πκβνιίδνληαο κε p*(z i,z -i ) κε i=1,,n ην δεχηεξν ζηάδην ηεο ηζνξξνπίαο Bertrand γηα δεδνκέλε επέλδπζε ζε Γ&Α z, θαη έζησ (p*(z i,z -i ) C(z i ))SD i (p* (z i,z -i )) - z i είλαη ην αληίζηνηρν θέξδνο ηεο επηρείξεζεο i ζηε κεησκέλε-κνξθή ηνπ παηγλίνπ ζην πξψην ζηάδην. Παξαηεξείηαη φηη ζηελ ζπκκεηξηθή εζσηεξηθή ηζνξξνπία ηνπ ππνπαηγλίνπ ηνπ παηγλίνπ ησλ δχν ζηαδίσλ (p,z) ηζρχεη φηη H(p)+(p-C(z))h(p)=0 θαη C (z)sh-1-(p-c(z))s(n-1) Di Ο φξνο -(p-c(z))s(n-1) Di pj P j zi pj P j zi =0. είλαη ε επίδξαζε ηεο ζηξαηεγηθήο δέζκεπζεο θαη δελ εκθαλίδεηαη ζηελ ηζνξξνπία ηνπ παηγλίνπ ησλ ηαπηνρξφλσλ θηλήζεσλ. Με ηε ζηξαηεγηθή ηεο ζπκπιεξσκαηηθφηεηαο ησλ ηηκψλ θαη ηελ πξνυπφζεζε γηα ηελ κνλαδηθή εζσηεξηθή ηζνξξνπία Bertrand ζην δεχηεξν ζηάδην ((p-c) h p + h + H p <0) πξνθχπηεη φηη P j 0 θαη άξα -(p-c(z))s(n-1) Di P j 0. Απμάλνληαο ηελ zi pj zi πξνζπάζεηα ζε Γ&Α ηεο επηρείξεζεο i κεηψλεηαη ε ηζνξξνπία ησλ ηηκψλ ησλ αληαγσληζηψλ δηφηη ε επηρείξεζε i είλαη πεξηζζφηεξν «επηζεηηθή» θαη νη ζπλαξηήζεηο ησλ θάιιηζησλ απνθξίζεσλ έρνπλ αλνδηθή θιίζε. Γηα ηελ εθηέιεζε ηεο ζπγθξηηηθήο ζηαηηθήο ζε ζρέζε κε ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ,n, ζεκεηψλεηαη φηη ε ηζνξξνπία ηνπ ππνπαηγλίνπ z ζα ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε ζρέζε: F(z,n)= - C (z)sx(z,n) -1-(p*(z,n)-C)S(n-1) Di ηελ πξνυπφζεζε df sign C z SH 1 n dz pj P j dz <0, πξνθχπηεη φηη sign = sign C S x (z,n) n zi =0 φπνπ x(z,n) H n(p*(z,n)) θαη ππφ dn = sign = sign x(z,n) απνηέιεζκα ηνπ παηγλίνπ ηαπηνρξφλσλ θηλήζεσλ κε dz n dn df dn. Γλσξίδνληαο φηη,απηφ επηβεβαηψλεη ην x(z,n) <0 φηαλ n <0. Η παξάγσγνο ηεο ζηξαηεγηθήο δέζκεπζεο έρεη δηθνξνχκελν πξφζεκν. Ο ιφγνο πνπ ζπκβαίλεη απηφ είλαη φηη απμάλνληαο ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ,n, κπνξεί λα πξνθαιέζεη θαηά ην πξψην ζηάδην ηνπ παηγλίνπ ζηξέβισζε ηεο επέλδπζεο, απμάλνληάο ηε, δηφηη νη επηρεηξήζεηο ζα αληαγσλίδνληαη θαη ζην δεχηεξν ζηάδην ή λα ζηξεβιψζεη ηελ επέλδπζε κεηψλνληάο ηε, δηφηη κε πεξηζζφηεξεο επηρεηξήζεηο ε δπλαηφηεηα ηνπ ρεηξηζκνχ ηεο ηηκήο ηεο ηζνξξνπίαο ηνπ δεχηεξνπ ζηαδίνπ κεηψλεηαη. Χζηφζν κε ηηο ηδηφηεηεο ηεο άιγεβξαο δείρλεηαη φηη ζηελ πεξίπησζε πνπ ππάξρνπλ ζπζηήκαηα δήηεζεο ζηαζεξψλ δαπαλψλ(κε ζηαζεξή ειαζηηθφηεηα δήηεζεο θαη θφζηνο θαηλνηνκίαο κε ζηαζεξή ειαζηηθφηεηα (Shapley- Shadik γξακκηθφ ζχζηεκα δήηεζεο ) θαη ζηελ πεξίπησζε logit, ηα απνηειέζκαηα ηνπ 68

69 παηγλίνπ ηαπηνρξφλσλ θηλήζεσλ ηζρχνπλ θαη dz dn <0. ε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο νη επελδχζεηο ζην πξψην ζηάδην είλαη ππνθαηάζηαηα. Γπηπιένλ ζε απηά ηα παξαδείγκαηα ηζρχνπλ ηα ίδηα απνηειέζκαηα ζε ζρέζε κε ην ζ φπνπ ηζρχεη dz dς >0 γηα ηελ πξψηε θαη γηα ηε δεχηεξε πεξίπησζε θαη dz =0 γηα ηελ πεξίπησζε logit. Υξεζηκνπνηψληαο ην γξακκηθφ ζχζηεκα δήηεζεο ηνπ Bowley, ν Qiu (1997) αλαθαιχπηεη φηη sign dz dx =sign <0 ζην παίγλην δχν ζηαδίσλ φπσο ηζρχεη θαη dς ζην παίγλην ηαπηνρξφλσλ θηλήζεσλ, ζχκθσλα κε ηελ πξφηαζε 4. dς dς Γλαιιαγή Bertrand κε Cournot ωο κέηξν αληαγωληζηηθήο πίεζεο Έλα άιινο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν αιιάδεη ε αληαγσληζηηθή πίεζε ηεο αγνξάο είλαη ε ελαιιαγή απφ Cournot θαη Bertrand αληαγσληζκφ. Γίλαη γλσζηφ φηη νη Bertrand ηζνξξνπίεο ηείλνπλ λα είλαη πην αληαγσληζηηθέο απφ ηηο Cournot ηζνξξνπίεο. Έηζη ζηε ζπκκεηξηθή ηζνξξνπία θαη γηα ην ίδην επίπεδν θφζηνπο, ε παξαγφκελε πνζφηεηα ζε Bertrand ηζνξξνπία είλαη κεγαιχηεξε απφ φηη ζε Cournot ηζνξξνπία άξα ζε Bertrand αληαγσληζκφ ην θίλεηξν γηα ηε κείσζε ηνπ θφζηνπο είλαη κεγαιχηεξν. Χζηφζν ην ζπκπέξαζκα απηφ δελ ηζρχεη απαξαίηεηα γηα ηηο επηδξάζεηο ηεο ζηξαηεγηθήο δέζκεπζεο. Πξάγκαηη ζε Cournot αληαγσληζκφ (αληαγσληζκφο κεηαμχ ζηξαηεγηθψλ ππνθαηάζηαησλ) κία επηρείξεζε επελδχεη αξθεηά κεγάια πνζά ζε Γ&Α ψζηε λα απνθηήζεη ην ζηξαηεγηθφ πιενλέθηεκα (Singh θαη Vives (1984)). Απηφ ζεκαίλεη φηη ζε Cournot αληαγσληζκφ κπνξεί λα ππάξμεη κεγαιχηεξε πξνζπάζεηα κείσζεο ηνπ θφζηνπο εμαηηίαο απηνχ ηνπ ζηξαηεγηθνχ απνηειέζκαηνο, αθφκα θαη αλ ε πνζφηεηα παξαγσγήο ζε Bertrand αληαγσληζκφ πηζαλφλ λα είλαη πςειφηεξε (φπσο ηα γξακκηθά-ηεηξαγσληθά κνληέια Bester & Petrakis (1993), Qiu (1997), θαη Symeonidis (2003)). Χζηφζν ζε γεληθέο γξακκέο αλ ζέινπκε λα γλσξίδνπκε πσο ε αχμεζε ηεο αληαγσληζηηθήο πίεζεο, ζε έλα ζπγθεθξηκέλν θιάδν, επεξεάδεη ηελ πξνζπάζεηα ζε θαηλνηνκία ηφηε κία ζχγθξηζε κεηαμχ Bertrand θαη Cournot ηζνξξνπίαο δελ είλαη θαηάιιειε. Απηφ ηζρχεη γηαηί ζπλήζσο, ηα ζεζκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο αγνξάο θαζνξίδνπλ ηε ιεηηνπξγία ηνπ αληαγσληζκνχ Γκπεηξηθά απνηειέζκαηα γηα ηηο αγνξέο κε εκπόδηα εηζόδνπ Σν ζπκπέξαζκα φηη, ζηηο αγνξέο κε εκπφδηα εηζφδνπ ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α κεηψλεηαη κε ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ ζα πξέπεη λα ζπγθξηζεί κε ηα απνηειέζκαηα ηεο εκπεηξηθήο βηβιηνγξαθίαο φπνπ πξνθχπηεη κία ζρέζε αληεζηξακκέλνπ ζρήκαηνο-u κεηαμχ ηεο ζπγθέληξσζεο ηεο αγνξάο θαη ηεο πξνζπάζεηαο ζε Γ&Α ή ηεο παξαγφκελεο πνζφηεηαο. Γηα ηηο αγνξέο κε πςειή 69

70 ζπγθέληξσζε, κία κείσζε ηεο ζπγθέληξσζεο θαίλεηαη λα σθειεί ηελ θαηλνηνκία ελψ ζηηο αγνξέο κε ρακειφηεξε ζπγθέληξσζε απηφ αληηζηξέθεηαη. Ο Aghion 40 ζπζρέηηζε έλα κέηξν γηα ηα θαηλνηνκηθά απνηειέζκαηα( ηνλ αξηζκφ ησλ επηηπρεκέλσλ αηηήζεσλ γηα δηπιψκαηα επξεζηηερλίαο) κε έλα κέηξν γηα ηνλ αληαγσληζκφ ( ηνλ δείθηε Lerner, φπνπ γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ ρξεζηκνπνηείηαη ην κέζν θφζηνο αληί ηνπ νξηαθνχ θαη έηζη ην κέηξν ηνπ αληαγσληζκνχ είλαη: L*= p C z x p = L - z px ) θαη σο πξνζέγγηζε ηεο αληαγσληζηηθήο πίεζεο,ην ζ, ζε κία αγνξά κε ζηαζεξφ πιήζνο επηρεηξήζεσλ. ην κνληέιν ηεο θαηλνηνκίαο ππάξρνπλ δχν δπλάκεηο: ν αληαγσληζκφο κπνξεί λα απμήζεη ην ζηνηρεηψδεο πεξηζψξην θέξδνπο απφ ηελ θαηλνηνκία (δειαδή νη επηρεηξήζεηο λα απνθχγνπλ ηνλ έληνλν αληαγσληζκφ) αιιά επίζεο κπνξεί λα κεηψζεη ηα θίλεηξα γηα θαηλνηνκία, γηα ηηο επηρεηξήζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη ζε πην αξγνχο ξπζκνχο, φηαλ είλαη αξθεηά έληνλνο (κε ηελ κείσζε ησλ δαπαλψλ ζε Γ&Α). Όηαλ ν αληαγσληζκφο είλαη ζε ρακειά επίπεδα ε πξψηε δχλακε θπξηαξρεί, ελψ φηαλ ν αληαγσληζκφο είλαη έληνλνο ε δεχηεξε θπξηαξρεί εμαηηίαο ηεο ζηαζεξήο θαηάζηαζεο ηεο θαηαλνκήο ησλ ηερλνινγηθψλ θελψλ. Απηά ηα εκπεηξηθά απνηειέζκαηα κπνξνχλ λα ζπκθσλήζνπλ κε ηελ πξνεγνχκελε αλάιπζε ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη ν αληαγσληζκφο πεξηιακβάλεη θαη ηελ επίδξαζε ηεο εθθαζάξηζεο πνπ πξνθαιεί ε πξνζπάζεηα γηα κείσζε ηνπ θφζηνπο (ζα κπνξνχζακε, επίζεο, λα εμεγήζνπκε ηε ζρέζε ηνπ αλεζηξακκέλνπ ζρήκαηνο U κεηαμχ ελφο κέζνπ δείθηε Lerner θαη ηεο πξνζπάζεηαο γηα θαηλνηνκία ή ηε κέζε παξαγσγή, ζε κηα βηνκεραλία κε αζχκκεηξεο επηρεηξήζεηο). Με ηε κείσζε ησλ θεξδψλ ν αληαγσληζκφο κπνξεί λα ζέζεη ζε θίλδπλν ηελ επηβίσζε ηεο επηρείξεζεο ή ηελ δηαρείξηζε ηεο θαη έηζη λα πξνθαιέζεη κεγαιχηεξε πξνζπάζεηα φηαλ ππάξρνπλ θαη έμνδα εθθαζάξηζεο. Απηφ ζεκαίλεη,γηα παξάδεηγκα, φηη απμάλνληαο ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ απμάλεηαη ε πηζαλφηεηα ηεο εθθαζάξηζεο θαη έηζη ηείλεη λα απμεζεί ε πξνζπάζεηα ζε θαηλνηνκία, ηφηε απηφ ην απνηέιεζκα θπξηαξρεί απφ ηηο επηδξάζεηο ηεο κείσζεο ησλ θεξδψλ (ή ηεο δήηεζεο) φηαλ ν αξηζκφο ησλ επηρεηξήζεσλ ζηελ αγνξά κεγαιψλεη. 3.2 Αγνξά κε ειεύζεξε είζνδν (free entry) ηελ αγνξά κε ειεχζεξε είζνδν ησλ επηρεηξήζεσλ γίλεηαη κία αλάιπζε γηα ην κέγεζνο ηεο αγνξάο, ην κέγεζνο ηνπ θφζηνπο εηζφδνπ θαη ην βαζκφ ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ. Όπσο θαη ζηε αγνξά κε εκπφδηα εηζφδνπ ζεσξνχκε Cournot αληαγσληζκφ κε νκνηνγελή πξντφληα θαη Bertrand αληαγσληζκφ κε δηαθνξνπνηεκέλα πξντφληα. ε Cournot αληαγσληζκφ κε νκνηνγελή πξντφληα απμάλνληαο ην ζπλνιηθφ κέγεζνο ηεο αγνξάο απμάλεηαη ε 40 Aghion, P., N. Bloom, R. Blundell., R. Griffith, and P. Howitt (2002), Competition and Innovation: An Inverted U Relationship, WP. 70

71 πξνζπάζεηα ζε Γ&Α θαη ε παξαγφκελε πνζφηεηα αλά επηρείξεζε. Η αχμεζε ζην κέγεζνο ηεο αγνξάο έρεη άκεζε ζεηηθή επίδξαζε ζε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α θαη ζηελ πνζφηεηα παξαγσγήο αλά επηρείξεζε αιιά ζπγρξφλσο είλαη πηζαλφ λα απμεζεί ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ αθνχ ππάξρεη ειεχζεξε είζνδνο ζηελ αγνξά. Αλ θαη ε αχμεζε ηνπ πιήζνπο ησλ επηρεηξήζεσλ απμάλεη ιηγφηεξν αλαινγηθά, ιφγν ηεο κείσζεο ησλ πεξηζσξίσλ θέξδνπο θαη ε άκεζε επίδξαζε ηεο αχμεζεο ηνπ κεγέζνπο ηεο αγνξάο επηθξαηεί. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ζηελ πεξίπησζε πνπ έρνπκε ειεχζεξε είζνδν ζηελ αγνξά ην πιήζνο ησλ λέσλ επηρεηξήζεσλ πνπ εηζέξρνληαη ζηελ αγνξά κπνξεί αθφκα θαη λα κεηψλεηαη κε ην κέγεζνο ηεο αγνξάο. Γηα παξάδεηγκα, κε ζηαζεξή ειαζηηθφηεηα θαη ρσξίο θφζηνο εηζφδνπ (entry cost) ν αξηζκφο ησλ λενεηζεξρφκελσλ επηρεηξήζεσλ είλαη αλεμάξηεηνο κε ην κέγεζνο ηεο αγνξάο. Απφ ηελ άιιε ζε Bertrand αληαγσληζκφ κε δηαθνξνπνηεκέλα πξντφληα απμάλνληαο ην ζπλνιηθφ κέγεζνο ηεο αγνξάο απμάλεηαη ε παξαγφκελε πνζφηεηα, ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α θαη αζζελέζηεξα ην πιήζνο ησλ λέσλ πνηθηιηψλ. Η δηαδηθαζία θαηλνηνκίαο θαη ην θαηλνηφκν πξντφλ εληζρχνληαη ζε κεγαιχηεξεο αγνξέο. Γλψ απμάλνληαο ην βαζκφ ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ απμάλεηαη θαη ε παξαγφκελε πνζφηεηα αλά επηρείξεζε, ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη ην κέγεζνο ηεο αγνξάο δελ ζπξξηθλψλεηαη, αλ θαη ην πιήζνο ησλ πνηθηιηψλ πνπ παξάγνληαη κπνξεί λα κεησζεί. Σα απνηειέζκαηα κε ειεχζεξε είζνδν ππνδεηθλχνπλ φηη ε νινθιήξσζε ηεο αγνξάο θαη ην άλνηγκα ησλ αγνξψλ κπνξεί λα δψζεη ζαθή πιενλεθηήκαηα φζνλ αθνξά ηελ πξνζπάζεηα θαηλνηνκίαο. Μία αχμεζε ηνπ κεγέζνπο ηεο αγνξάο κπνξεί λα πξνθχςεη απφ ηε δηεζλή νινθιήξσζε ηεο αγνξάο ή ηελ θαηάξγεζε ησλ θξαγκψλ ζην εκπφξην. Θα ππάξμεη έηζη, κία ζχλδεζε ηεο παγθνζκηνπνίεζεο (σο γεληθή κείσζε ηνπ θφζηνπο κεηαθνξψλ θαη εκπφδηα αληαιιαγήο) θαη ηεο πξνζπάζεηαο ζε θαηλνηνκία. Σα απνηειέζκαηα απηά ζπλάδνπλ κε ηα επξήκαηα ησλ Baily & Gersbach (1995) φηη ν αληαγσληζκφο ζηελ παγθφζκηα αγνξά είλαη απηφο πνπ δίλεη ζηηο επηρεηξήζεηο έλα πιενλέθηεκα παξαγσγηθφηεηαο Cournot αληαγωληζκόο κε νκνηνγελή πξνϊόληα Έζησ φηη παξακεηξνπνηείηαη ην κέγεζνο ηεο αγνξάο θαη ζπκβνιίδεηαη κε S>0 θαη ε αληίζηξνθε ζπλάξηεζε δήηεζεο είλαη ηεο κνξθήο p=p(x/s) θαη ζηε ηζνξξνπία κε ειεχζεξε είζνδν νη λενεηζεξρφκελεο επηρεηξήζεηο έρνπλ ζηαζεξφ θφζηνο F 0.Οη επηρεηξήζεηο επηιέγνπλ ζην πξψην ζηάδην αλ ζα εηζέιζνπλ ή φρη ζηελ αγνξά θαη έπεηηα επηιέγνπλ ηαπηφρξνλα ηελ επέλδπζε ζε Γ&Α θαη ηελ παξαγφκελε πνζφηεηα. Τπνζέηνπκε φηη γηα θάζε n ππάξρεη κνλαδηθή ζπκκεηξηθή ηζνξξνπία κε θέξδε αλά επηρείξεζε, Π n. ηελ ειεχζεξε είζνδφ κε n επηρεηξήζεηο ζηελ αγνξά, ζηελ ηζνξξνπία θάζε επηρείξεζε έρεη κε αξλεηηθφ θέξδνο, Π n F, θαη επηπιένλ ε είζνδνο έρεη σο απνηέιεζκα ηα αξλεηηθά θέξδε δειαδή Π n+1 < F. Αλ ην Π n κεηψλεηαη γλήζηα κε ην n ηφηε κπνξεί λα ππάξμεη ην πνιχ κία ηζνξξνπία ζηελ ειεχζεξε είζνδν θαη απηή αλ ην Π n ηείλεη ζην κεδέλ θαζψο ην n κεγαιψλεη. Η 71

72 κνξθή ηνπ παηγλίνπ ζα είλαη πην απιή αλ ππνζέζνπκε ηελ ζπλζήθε κεδεληθνχ θέξδνπο ηεο ειεχζεξεο εηζφδνπ. Αλ n e είλαη ηέηνην ψζηε Π n = F, ηφηε ν αξηζκφο ησλ λενεηζεξρφκελσλ επηρεηξήζεσλ είλαη [n e ] 24. Πξάγκαηη, αλ ηζρχεη ην απνηέιεζκα φηη dn e ds >0 ηφηε ζπλεπάγεηαη φηη d[n e ] ds 0. Γλαιιαθηηθέο κνξθέο παηγλίνπ, πεξηιακβάλνπλ επηρεηξήζεηο πνπ επηιέγνπλ ηαπηφρξνλα αλ ζα εηζέιζνπλ ζηελ αγνξά, ηελ επέλδπζή ηνπο γηα κείσζε ηνπ θφζηνπο θαη ηα επίπεδα ηεο παξαγφκελεο πνζφηεηαο ( Dasgupta & Stiglitz 1980) ή επηιέγνπλ ηελ είζνδν ή φρη ζηελ αγνξά, ζην πξψην ζηάδην θαη αθνινπζεί ν αληαγσληζκφο ηεο αγνξάο (Boone 2000), κία άιιε πεξίπησζε είλαη ε δηαδνρηθφηεηα ησλ ηξηψλ ζηαδίσλ είζνδνο-επέλδπζε-αληαγσληζκφο ζηελ αγνξά (Sutton 1991, Suzumura 1995). Πξφηαζε 5 Τπνζέηνπκε φηη νη ππνζέζεηο ηεο πξφηαζεο 1 ηζρχνπλ (δειαδή P <0, C <0 θαη C >0) θαη έζησ (x e,z e,n e ) είλαη ε ζπκκεηξηθή εζσηεξηθή ηζνξξνπία ηεο ειεχζεξεο εηζφδνπ ζηελ αγνξά. Έζησ ε ζπλάξηεζε ησλ θεξδψλ ηεο επηρείξεζεο i είλαη απζηεξά θνίιε ζε ζρέζε κε ην x i θαη z i θαη έζησ D=xC ( n+1 P + nx S S^2 P ) +(C )2 <0. Σφηε ε ηζνξξνπία είλαη κνλαδηθή θαη πξνθχπηεη φηη sign dze dx = sign e >0. dz e dx e Γπηπιένλ sign = sign =sign (P + x dne P ) θαη <0. Με απηέο ηηο df df S df ππνζέζεηο γλσξίδνπκε φηη ηα θέξδε ζηελ ηζνξξνπία Π* n γηα δνζκέλν n, κεηψλνληαη απζηεξά κε ην n. Έηζη πξνθχπηνπλ κνλαδηθά (x,z,n) πνπ ηθαλνπνηνχλ ηηο ζπλζήθεο πξψηεο ηάμεο γηα ηελ παξαγφκελε πνζφηεηα, ηελ πξνζπάζεηα ζε θαηλνηνκία θαζψο θαη ηε ζπλζήθε κεδεληθνχ θέξδνπο: (P(xn/S) C(z))x-z-F=0 (3.16) -xc (z)-1=0 (3.17) (P(xn/S) C(z))x-z-F=0 (3.18) Δηαθνξνπνηψληαο πιήξσο ηε ζπλζήθε ηζνξξνπίαο θαη αμηνινγψληαο ην ζεκείν ηζνξξνπίαο δηαπηζηψλεηαη φηη: θαη Άξα ηζρχεη φηη sign dz e ds dz e dx e x = xc S 2 P (3.19) ds 2P + x S P C x S +(C )^2 x S 2 P (3.20) 2P + x S P C x S +(C )^2 ds = - C = sign dx e ds ds >0 δηφηη ν παξνλνκαζηήο είλαη αξλεηηθφο. Απζηεξή θνηιφηεηα ησλ θεξδψλ ηεο επηρείξεζεο i ζε ζρέζε κε ηα x i θαη z i ζπλεπάγεηαη ηε ζρέζε: xc ((n+1)p /S)+((xn/S)(P /S)+(C ) 2 <0 γηα θάζε n. Γπηπιένλ ds 72

73 dn e ds = n+1 P + P + x S x S Αθφκα ηζρχνπλ : x np C S 2 + n S (C )^2 2P + x S P C x S +(C )^2 P <0 θαη C x/sc >nc /P >0.,επαξθήο πξνυπφζεζε γηα dn e ds >0 είλαη φηη dx e x = C (P + S P ) df xc xp xp (( )(2P + + C S S 2 ) dn e xc nxp = ( n+1 P + + C 2 S S df x 2 xc xp P ( 2P + + C S S S πξνθχπηεη δηφηη D= xc ( n+1 S θαη <0 θαη έρνπκε φηη (xc 2 S P + nx S^2 P ) +(C )2 <0. dz e x = C (P + S P df xc xp xp (( )(2P + + C S S 2 ) )(2P + xp S θαη + C 2 <0 πνπ Δηαηζζεηηθά γηα ην κέγεζνο ηεο αγνξάο ηα ζπγθξηηηθά ζηαηηθά απνηειέζκαηα ηεο πξφηαζεο κπνξεί λα πξνθχςνπλ σο εμήο : απμάλνληαο ην S ζα ππάξμεη κία ζεηηθή άκεζε επίδξαζε ζηα x θαη z θαη κία έκκεζε επίδξαζε εμαηηίαο ηεο αιιαγήο ηνπ n. Παξφια απηά ε έκκεζε επίδξαζε θπξηαξρείηαη δηφηη απμάλεηαη αλαινγηθά ιηγφηεξν(αλ φρη θαζφινπ) απφ ην S. O ιφγνο είλαη φηη, κε ζηαζεξά νξηαθά θφζηε, απμάλνληαο ην κέγεζνο ηεο αγνξάο απμάλεηαη επίζεο θαη ε έληαζε ηνπ αληαγσληζκνχ, ν νπνίνο αζθεί πίεζε ζηα πεξηζψξηα θέξδνπο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ, n, κπνξεί λα κεησζεί αθφκα θαη σο απνηέιεζκα ηεο έληαζεο ηεο Γ&Α ηνπ αληαγσληζκνχ. Πξνυπφζεζε ψζηε λα κελ ηζρχεη απηφ είλαη ε πεξίπησζε φπνπ ηα παξαγφκελα είλαη ζηξαηεγηθά ππνθαηάζηαηα, γηα παξάδεηγκα P +(x/s)p <0 θαη C( ) επαξθψο θπξηή (-C x/ SC > n C /P >0) ηφηε dn e ds >0. Σα ζπκπεξάζκαηα γηα ην F(θφζηνο εηζφδνπ) είλαη δηαηζζεηηθά. Απμάλνληαο ην θφζηνο εηζφδνπ κεηψλεηαη ην πιήζνο ησλ λενεηζεξρφκελσλ επηρεηξήζεσλ θαη απμάλεη ε παξαγφκελε πνζφηεηα θαη ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α αλ ηα παξαγφκελα πξντφληα είλαη ζηξαηεγηθά ππνθαηάζηαηα θαη κεηψλνληαη αλ ηα πξντφληα είλαη ζπκπιεξσκαηηθά. Γίλαη εχθνιν λα δεηρζεί φηη ζηελ ηζνξξνπία L= P C P = 1+ F z 1+ 1 γ z +E z = ε(nx ) n φπνπ γ(z)=-zc (z)/c(z) θαη ε(x)=-υp (Υ)/P(X) (ηζρχεη φηη signε =sign 1 ε Ε ).Γίλαη άκεζν φηη L=(z+F)/PX. Αλ F=0 ηφηε L=z/px (έληαζε ηεο Γ&Α) θαη n e =ε(n e x e ) 1+γ(z e ).Aλ γ απμάλεηαη κε ην z, γ(z e ) ηφηε απμάλνληαο ην S απμάλεηαη ην z θαη ε έληαζε ζε Γ&Α. Γηα κία δεδνκέλε αληίζηξνθε ειαζηηθφηεηα ε, απμάλνληαο ηηο ηερλνινγηθέο επθαηξίεο,γ, ζα ηείλεη λα απμεζεί ε ζπγθέληξσζε. Σν απνηέιεζκα απηφ είλαη ζπλεπέο κε ηα εκπεηξηθά 73

74 επξήκαηα πνπ παξνπζηάδνπλ φηη νη βηνκεραλίεο κε πεξηζζφηεξεο ηερλνινγηθέο επθαηξίεο είλαη πεξηζζφηεξν ζπγθεληξσκέλεο (Scherer & Ross (1990)). Απφ ηελ άιιε κε ζηαζεξή ειαζηηθφηεηα θαηλνηνκίαο θαη ζπλαξηήζεηο δήηεζεο θαη F>0, έρνπκε φηη ην L κεηψλεηαη γλήζηα κε ην z,άξα απμάλνληαο ην S απμάλεηαη ην z, κεηψλεηαη ην L θαη απμάλεηαη ην n. Αλ φκσο ην F=0 ηφηε L=γ/(1+γ) θαη n e =ε(1+γ)/γ είλαη αλεμάξηεηα κε ην S. Παξαδείγκαηα κε ζηαζεξή ειαζηηθφηεηα (constant elasticity) Έζησ αληίζηξνθε ζπλάξηεζε δήηεζεο,p=(x/s) -ε κε Γ-1=ε>0 θαη ζπλάξηεζε θαηλνηνκίαο c(z)=az -γ θαη F=0 (θφζηνο εηζφδνπ). Σφηε νη ζπλαξηήζεηο z e =((S ε γ 2ε a ε-1 ε ε (1+γ) -(1+ε) ) 1/(ε-γ)(1-ε) θαη x e = 1 (S 2 γ 2ε a ε-1ε-ε (1+γ) -(1+ε) ) (1+γ)/(ε-γ(1-ε)) απμάλνληαη κε ην S θαη ην πιήζνο ησλ λενεηζεξρφκελσλ επηρεηξήζεσλ είλαη (ε(1+γ)/γ)) (Dasgupta & Stiglitz (1980)). Tandon(1984) 41 O Tandon ζεψξεζε γξακκηθή δήηεζε P=a-bx, κε ζπλάξηεζε θαηλνηνκίαο c(z)=a-βz δ θαη θφζηνο εηζφδνπ F=0. Γηα λα ππάξμεη απζηεξά θνίιε ζπλάξηεζε ησλ θεξδψλ ηεο επηρείξεζεο i ζε ζρέζε κε ηα x i θαη z i απαηηείηαη δ<1/2. Έηζη n e =(1-δ)/δ, x e =(δβ/b)(δ 2 β 2 /b) δ/(1-2δ) θαη ε έληαζε ζε Γ&Α z e /(p e x e ) απμάλεηαη κε ην S θαη κεηψλεηαη κε ην b,αλ δ<1/2 θαη n e z e απμάλεηαη κε ην δ. Sutton(1991) 42 Ο Sutton ζεψξεζε παίγλην ηξηψλ ζηαδίσλ φπνπ νη επηρεηξήζεηο απνθαζίδνπλ αλ ζα εηζέιζνπλ ή φρη ζηε αγνξά, ηελ επέλδπζε γηα κείσζε ηνπ θφζηνπο θαη ηνλ αληαγσληζκφ ζε πνζφηεηα. Η δήηεζε δίλεηαη απφ ηε ζπλάξηεζε P(x/S)=(x/S) -1 θαη ε θακπχιε ηεο θαηλνηνκίαο δίλεηαη απφ ηε ζπλάξηεζε c(z)=(zγa -1 +1) -1/γ φπνπ γ>max 1, 2a 3F γa θαη F είλαη ην κε αλαθηήζηκν θφζηνο εηζφδνπ (sunk cost). Σφηε γηα κηθξφ S πξνθχπηεη φηη z e =0,γηα κεγάιν S, ην z e απμάλεηαη κε ην S θαζψο ην n e κεηψλεηαη κε ην S αλ F<a/γ θαη απμάλεηαη κε ην S αλ F>a/γ. Απηφ ην ππφδεηγκα κπνξεί λα δψζεη κία επέλδπζε ζηελ πνηφηεηα δηφηη ε δέζκεπζε ηεο επέλδπζεο είλαη ζηξαηεγηθφ απνηέιεζκα Bertrand κε δηαθνξνπνηεκέλα πξνϊόληα Αξρηθά ζα παξνπζηάζνπκε ηα απνηειέζκαηα ζε ζρέζε κε ην κέγεζνο ηεο αγνξάο θαη ην θφζηνο εηζφδνπ. Θεσξνχκε αγνξά κε αληαγσληζκφ Bertrand θαη S δειψλεη 41 Tandon, P. (1984), Innovation, Market Structure, and Welfare, American Economic Review, 74, Sutton, J. (1991), Sunk Costs and Market Structure: Price Competition, Advertising, and the Evolution on Concentration, Cambridge : MIT Press 74

75 ην κέγεζνο ηεο αγνξάο (πιήζνο θαηαλαισηψλ). Έζησ ε πνζφηεηα παξαγσγήο ηεο επηρείξεζεο i x i =SD i (p) θαη ην θέξδνο ηεο επηρείξεζεο i Π i =(p i -c(z i ))SD i (p)-z i -F φπνπ S είλαη ην ζπλνιηθφ κέγεζνο ηεο αγνξάο θαη F 0 είλαη νη κε αλαθηήζηκεο δαπάλεο εηζφδνπ. Πξφηαζε 6 Θεσξνχκε ζπκκεηξηθή εζσηεξηθή ηζνξξνπία ειεχζεξεο εηζφδνπ (p e,z e,n e ) ππφ ηηο ππνζέζεηο ηεο πξφηαζεο 4 ( D <0 θαη Pi >0 γηα i j κε αξλεηηθή Ιαθσβηαλή pi pj νξίδνπζα θαη C <0 θαη C >0) αλ ζηελ ηζνξξνπία ηζρχεη Β 0 ηφηε ε ηζνξξνπία είλαη κνλαδηθή. Τπνζέηνληαο φηη Η η dze dx <0 θαη >0 ηφηε sign = e sign = sign n n ds ds dpe ds sign dze df >0 θαη sign dne ds = sign dz n dn 0 ( με dne ds =0 αλ Β=0). Γπηπιένλ sign dn e df θαη sign dpe df =sign dp n dn <0 θαη φπνπ (p n,z n ) είλαη ε ηζνξξνπία κε εμσγελή n εθηηκεκέλν κε n=n e. Τπφ ηηο ππνζέζεηο απηέο ηα θέξδε ζηε ηζνξξνπία Π* n γηα δεδνκέλν n,κεηψλεηαη γλεζίσο κε ην n. Σφηε ζα ππάξρνπλ κνλαδηθά (p e,z e,n e ) πνπ ηθαλνπνηνχλ ηηο ζπλζήθεο πξψηεο ηάμεο γηα ηελ ηηκή θαη ηελ πξνζπάζεηα ζε θαηλνηνκία θαζψο επίζεο θαη ηε ζπλζήθε κεδεληθνχ θέξδνπο: (p-c(z))h(p,n)+h(p,n)=0 (3.21) -sh(p,n)c (z)-1=0 (3.22) (p-c(z))sh(p,n)-z-f=0 (3.23) Απμάλνληαο ην κέγεζνο ηεο αγνξάο απμάλεηαη ε πνηθηιία (θαηλνηνκία ζηα πξντφληα) θαη κεηψλεηαη ην θφζηνο (θαηλνηνκία ζηε δηαδηθαζία) θαη επνκέλσο ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α n e z e απμάλεηαη κε ην S. Όπσο θαη ζηελ πεξίπησζε ηνπ Cournot αληαγσληζκνχ, ε αχμεζε ηνπ κεγέζνπο ηεο αγνξάο,s, απμάλεη ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ ιηγφηεξν (αλ φρη θαζφινπ) αλαινγηθά θαη έηζη απμάλεηαη ε παξαγφκελε πνζφηεηα θαη ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α. Η πηζαλή θαζνδηθή πίεζε πνπ αζθείηαη ζηελ πξνζπάζεηα θαηλνηνκίαο απφ ηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ επηρεηξήζεσλ έρεη άκεζε ζρέζε κε ηε δηεχξπλζε ηεο αγνξάο. Μία νδνπνηφο δηαθνξά κε ηελ πεξίπησζε ηνπ Cournot αληαγσληζκνχ είλαη φηη ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ δελ κπνξεί λε κεηψλεηαη θαζψο ην κέγεζνο ηεο αγνξάο δηεπξχλεηαη. Απμάλνληαο ην θφζηνο εηζφδνπ κεηψλεηαη ην πιήζνο ησλ λέσλ πξντφλησλ θαη ησλ λενεηζεξρφκελσλ επηρεηξήζεσλ, ππφ ηελ ππφζεζε φηη ην θέξδνο κεηψλεηαη κε ηελ αχμεζε ηνπ n. Η ηηκή θαη ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α εμαξηψληαη απφ ηε επίδξαζε ηνπ κεησκέλνπ πιήζνπο ησλ επηρεηξήζεσλ. Έηζη κεηψλνληαο ην n απμάλεηαη ε δαπάλε ζε θαηλνηνκία (z) θαη ε ηηκή (p), ελψ απμάλνληαο ην F ζα κεησζεί ην n θαη ζα απμεζεί ε ηηκή (p) θαη ε δαπάλε ζε θαηλνηνκία (z). Μία αχμεζε ηνπ θφζηνπο εηζφδνπ επηδξά ζε αχμεζε ηεο πξνζπάζεηαο ζε θαηλνηνκίαο. Αλ θαη απηφ κνηάδεη παξάδνμν, ζπκβαίλεη δηφηη κεηψλεηαη ην πιήζνο ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ 75

76 εηζέξρνληαη ζηε αγνξά άξα θάζε λέα επηρείξεζε έρεη κεγαιχηεξν θίλεηξν λα παξάγεη πεξηζζφηεξν ιφγν ηεο κείσζεο ηνπ θφζηνπο. ε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο φια ηα ζπζηήκαηα δήηεζεο ζεσξνχληαη γξακκηθά, ζηαζεξήο ειαζηηθφηεηαο, ζηαζεξψλ δαπαλψλ ή logit ζπζηήκαηα δήηεζεο πνπ ηθαλνπνηνχλ ηηο: Η η <0 θαη n n >0. Γδψ ζα παξνπζηάζνπκε ηα απνηειέζκαηα ζε ζρέζε κε ην βαζκφ ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ. Γίλεηαη κία παξακεηξνπνίεζε ηεο ζπλάξηεζεο δήηεζεο ζε ζρέζε κε ην βαζκφ ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ, ζ, θάλνληαο ηελ παξαδνρή φηη H(p)=D i (p,,p,ζ) θαη ππνζέηνπκε φηη Η η 0 θαη ς ς >0. Πξφηαζε 7 Θεσξνχκε εζσηεξηθή ζπκκεηξηθή ηζνξξνπία ειεχζεξεο εηζφδνπ (p e,z e,n e ). Αλ Β 0 η Η η <0, >0, 0 θαη n ς ς >0 ηφηε ζηε ηζνξξνπία ηζρχεη: sign dz e = sign dς κε Η n n dx e dς αιιά dne = sign dpe dς dς Η <0 αλ ς >0 θαη ην πξφζεκν ηνπ δηαθνξηθνχ dne dς είλαη δηθνξνχκελν =0. Απμάλνληαο ην βαζκφ ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ απμάλεηαη ε παξαγφκελε πνζφηεηα αλά επηρείξεζε θαη ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη ην ζπλνιηθφ κέγεζνο ηεο αγνξάο δελ ζπξξηθλψλεηαη. Όηαλ νη κεηαβνιέο ζην ζ δίλεη νπδέηεξε κεηαβνιή ζηε δήηεζε ηφηε απμάλνληαο ην ζ κεηψλνληαη ηα θέξδε αλά επηρείξεζε θαη έηζη επαλέξρεηαη ε ζπλζήθε κεδεληθνχ θφζηνπο θαη κεηψλεηαη ην πιήζνο ησλ λενεηζεξρφκελσλ επηρεηξήζεσλ. Η παξάκεηξνο ζ κπνξεί λα εξκελεπηεί σο «ξπζκηζηηθή πίεζε» κε η Η >0 θαη ς ς =0. Μία αχμεζε ζηελ ξπζκηζηηθή πίεζε ζα πξνθαιέζεη κία κείσζε ζηελ ηηκή, θαζψο απμάλεηαη ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α θαη ε ζπγθέληξσζε ζηελ αγνξά. ηελ ηζνξξνπία ειεχζεξεο εηζφδνπ ηζρχεη L= p c P = 1+F z 1+ 1 γ (z) +F z = 1 η (p,n,a) φπνπ γ(z)=zc (z)/c(z) θαη a αληηπξνζσπεχεη ην κέγεζνο ηεο αγνξάο S ή ην βαζκφ ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ, ζ. Γπίζεο L=(z+F)/px (εδψ είλαη ε έληαζε ζε Γ&Α ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηεο δαπάλεο F,εηζφδνπ ηνπ πξντφληνο ζηελ αγνξά). Η ζρέζε κεηαμχ ηεο δχλακεο ηεο αγνξάο θαη ηεο πξνζπάζεηαο ζε Γ&Α είλαη δηθνξνχκελε. sign L z = sign F z 2 γ 1 + (1 + F z ) γ γ 2. Αλ γ 0 θαη F 0 ηφηε L= Αλ F=0 ηφηε sign L z 1+F z 1+ 1 γ (z) +F z κεηψλεηαη γλεζίσο κε ην z. = sign γ,αλ γ >0 ηφηε ην L απμάλεηαη γλήζηα κε ην z. 76

77 Αλ ζ ή S απμάλνληαη θαη άξα απμάλεηαη θαη ην z ηφηε ην L κεηψλεηαη αλ γ 0 θαη F>0 θαη αλ γ <0 θαη F=0. Αλ ην γ απμάλεη κε ην n θαη F=0 ηφηε απμάλνληαο ην S απμάλεηαη ην z,ην L θαη ε έληαζε ζε Γ&Α. Αλ F=0 θαη γ ζηαζεξφ ηφηε ην n e απμάλεηαη κε ην S, αλ ην ε απμάλεηαη κε ηελ ηηκή (p). Απηφ ηζρχεη δηφηη ην ε είλαη αλεμάξηεην απφ ην S θαη απμάλεηαη γλεζίσο κε ην n θαη απμάλνληαο ην S κεηψλεηαη ην p. ε απηή ηελ πεξίπησζε ν βαζκφο ηεο κνλνπσιηαθήο δχλακεο ζηελ αγνξά,l, θαζνξίδεηαη απφ ηηο ηερλνινγηθέο εθηηκήζεηο (ηελ ειαζηηθφηεηα ηεο ζπλάξηεζεο ηεο θαηλνηνκίαο). Απμάλνληαο ην βαζκφ ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ,ζ, δελ ζπλεπάγεηαη κείσζε ηνπ δείθηε Lerner. πγθεθξηκέλα ζα κπνξνχζε κία αχμεζε ηνπ ζ λα απμήζεη ηε δχλακε ζηελ αγνξά (L) θαη ηελ πξνζπάζεηαο ζε θαηλνηνκία (z). Ο δείθηεο Lerner θαη ην επίπεδν ζπγθέληξσζεο κπνξεί λα θηλνχληαη πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε. Αλ F>0 θαη γ ζηαζεξφ ηφηε ην L κεηψλεηαη απζηεξά κε ην ζ. Απμάλνληαο ην ζ, απμάλεηαη ε δαπάλε ζε Γ&Α θαη ην L θαζψο επίζεο θαη ε έληαζε ζε Γ&Α θαη κεηψλεηαη n e αλ Η ς >0. Παξάδεηγκα Σν ππφδεηγκα θηλήηξσλ, ηνπ Raith (2009) 43, παξέρεη κία απεηθφληζε ησλ απνηειεζκάησλ απηψλ. Ο Raith ζεψξεζε έλα κνληέιν ηνπ Salop (1979) κε κία κεηαβιεηή s,κάδα θαηαλαισηψλ, νκνηφκνξθα θαηαλεκεκέλε κέζα ζε έλα θχθιν πεξηθέξεηαο 1 κε ηεηξαγσληθή κνξθή ηεο κεηαθνξάο ηνπ θφζηνπο κε παξάκεηξν t. Καζεκία απφ ηηο n επηρεηξήζεηο έρεη ζπλάξηεζε θφζηνπο ηεο κνξθήο c i =c e i -u i φπνπ e i είλαη ε κε παξαηεξνχκελε πξνζπάζεηα ηνπ δηαρεηξηζηή ηεο επηρείξεζεο, u i είλαη ε νκνηφκνξθα θαηαλεκεκέλε κεηαβιεηή κε κέζν 0 θαη δηαζπνξά u. Ο ηδηνθηήηεο i παίξλεη απφθαζε θαη πξνζθέξεη κία γξακκηθή ζχκβαζε ζην δηαρεηξηζηή κε ακνηβή w i =s i +b i (c-c i ) ψζηε λα κεηψζεη ην θφζηνο παξαγσγήο. Έηζη ν δηαρεηξηζηήο επηιέγεη ην επίπεδν πξνζπάζεηαο πνπ ζα θαηαβάιεη θαη ηηο δαπάλεο πνπ γίλνληαη ζε θαηλνηνκία θαη έπεηηα νη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη ζε ηηκέο θαη θαηαιήγνπλ ζε Bertrand (Bayesian) ηζνξξνπία. Ο δηαρεηξηζηήο έρεη ζηαζεξή απφιπηε απνζηξνθή πξνο ηνλ θίλδπλν ξ, θαη ηεηξαγσληθή κνξθή θφζηνπο ηεο κ πξνζπάζεηαο (ρ 2 i) 2 θαη αλακελφκελε ρξεζηκφηεηα 0. Δεδνκέλνπ φηη ν δηαρεηξηζηήο i ζα επηιέμεη επίπεδν πξνζπάζεηαο ηεο κνξθήο e i =bi/θ ε επηρείξεζε i 1 ζα ζέζεη s i = - (1-kξu)/(b i)^2 ψζηε ν δηαρεηξηζηήο λα έρεη αλακελφκελε 2k ρξεζηκφηεηα 0. Η αλακελφκελε απνδεκίσζε ηνπ δηαρεηξηζηή ζα είλαη ηεο κνξθήο w i =s i +b i e i = 1+kρu 2k Άξα c(z)=c- b i 2 ηα αλακελφκελα θφζηε c i = c-b i /k=c- 2z k(1+kρu) 2w i k(1+kρu).. χκθσλα κε νξηζκέλνπο πεξηνξηζκνχο παξακέηξσλ θαη γηα ζηαζεξφ πιήζνο επηρεηξήζεσλ n,ν Raith δείρλεη φηη ππάξρεη ζπκκεηξηθή 43 Raith, M. (2003), Competition, Risk, and Managerial Incentives, American Economic Review, 93, 4,

78 ηζνξξνπία γηα ην ζπλνιηθφ παίγλην θαη ε πξνζπάζεηα κείσζεο ηνπ θφζηνπο είλαη αλεμάξηεηε απφ ην δ=1/t. Γπηπιένλ ζηε ειεχζεξε είζνδν αλ θαη νη επηρεηξήζεηο έρνπλ θφζηνο εηζφδνπ F, ε πξνζπάζεηα γηα κείσζε ηνπ θφζηνπο (πξνζπάζεηαο ζε θαηλνηνκία) απμάλεηαη κε ηα ζ,s θαη F. Ο πίλαθαο 2 παξνπζηάδεη ηελ ελδνγελή δνκή ηεο αγνξάο κε ππνινγηζκέλα παξαδείγκαηα φηαλ ε ζπλάξηεζε θαηλνηνκίαο είλαη ηεο κνξθήο c(z)=az -γ κε a>0 θαη γ>0. Παξαηεξνχκε φηη ν δείθηεο Lerner(L) απμάλεηαη κε ην F θαη κεηψλεηαη κε ην ζ ζηελ πεξίπησζε ζηαζεξψλ δαπαλψλ. ζηαζεξήο ειαζηηθφηεηαο θαη logit. Με ζηαζεξή ειαζηηθφηεηα (CES) δαπαλψλ πξνθχπηεη φηη ην n e κεηψλεηαη απζηεξά κε ην ζ φηαλ F =0 αθφκα θαη αλ Η >0. Σα απνηειέζκαηα απηά κπνξνχλ λα επεθηαζνχλ θαη ς ζηνλ Cournot αληαγσληζκφ. Πξάγκαηη ν Spence(1984) έδεημε φηη κία νξηζκέλε 78

79 θαηεγνξία ησλ ππνδεηγκάησλ Cournot κε νκνηνγελή πξντφληα, κείσζεο ηνπ θφζηνπο κπνξεί λα αλαπαξαζηαζεί ζε έλα πιαίζην κε δηαθνξνπνηεκέλα πξντφληα. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ πεξίπησζε ηεο ζηαζεξήο ειαζηηθφηεηαο κπνξεί λα δεηρζεί φηη ζην πιαίζην ηνπ αληαγσληζκνχ ζηελ πνζφηεηα ηζρχνπλ ηα ίδηα, γηα δεδνκέλν S, κε ηελ πεξίπησζε ηνπ αληαγσληζκνχ ζηηο ηηκέο. Όπνπ dne dne >0 γηα F>0 θαη ds ds =0 γηα F= Γλαιιαθηηθά κέηξα ηεο αληαγωληζηηθήο πίεζεο Η αληαγσληζηηθή πίεζε κπνξεί επίζεο λα κεηξεζεί κε ην βαζκφ πνπ νη επηρεηξήζεηο εζσηεξηθεχνπλ ηα θέξδε ησλ αληαγσληζηψλ ηνπο. Απηφ ζα κπνξνχζε λα ζπκβεί ζηελ πεξίπησζε πνπ νη επηρεηξήζεηο ζπκκεηέρνπλ καδί ζε Γ&Α. Αλ ππνζέζνπκε φηη ε επηρείξεζε i κεγηζηνπνηεί ην θέξδνο ηεο : Π i + ι i j Π j φπνπ ι=0 εάλ ε επηρείξεζε δελ εζσηεξηθεχεη θέξδε ησλ άιισλ επηρεηξήζεσλ, φπσο ζηελ κέρξη ηψξα αλάιπζε ή ι=1 φηαλ ππάξρεη πιήξεο εζσηεξίθεπζε κέζσ θάπνηαο κνξθήο ζπκπαηγλίαο θαη ζεσξνχκε παίγλην ηαπηνρξφλσλ θηλήζεσλ. Μία αχμεζε ζην ι ζα ζεκαίλεη κία κείσζε ζηελ αληαγσληζηηθή πίεζε. Γπηπιένλ ζε Bertrand αιιά θαη ζε Cournot αληαγσληζκφ κία αχμεζε ζηελ αληαγσληζηηθή πίεζε 1/ι ζα πξνθαιέζεη: αχμεζε ηεο παξαγφκελεο πνζφηεηαο θαη ηεο πξνζπάζεηαο ζε Γ&Α αλ ππάξρνπλ εκπφδηα εηζφδνπ ζηελ αγνξά θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ ππάξρεη ειεχζεξε είζνδν ζηελ αγνξά ζα απμήζεη ηελ πξνζπάζεηα ζε θαηλνηνκία θαη ζα κεηψζεη ην πιήζνο ησλ λενεηζεξρφκελσλ επηρεηξήζεσλ. Άκεζα πξνθχπηεη φηη κε εκπφδηα εηζφδνπ αλ νη επηρεηξήζεηο είλαη πην επηζεηηθέο, θαζψο κεηψλεηαη ην ι, ηφηε ε παξαγφκελε πνζφηεηα θαη ην θίλεηξν γηα πξνζπάζεηα ζε θαηλνηνκία ζα απμεζνχλ. Γλψ κε ειεχζεξε είζνδν ζηελ αγνξά κία επηρείξεζε επηιέγεη αλ ζα δξαζηεξηνπνηεζεί ή φρη ζηελ αγνξά ππνινγίδνληαο κφλν ηα δηθά ηεο θέξδε, αιιά γλσξίδεη φηη ν αληαγσληζκφο ζα είλαη πην ήπηνο φζν κεγαιχηεξν είλαη ην ι. Πην έληνλνο αληαγσληζκφο ζεκαίλεη φηη ιηγφηεξεο επηρεηξήζεηο ζα εηζέιζνπλ ζηελ αγνξά κε απνηέιεζκα ε παξαγφκελε πνζφηεηα αλά επηρείξεζε λα είλαη κεγαιχηεξε θαη άξα απμάλεηαη θαη ην θίλεηξν γη πξνζπάζεηα ζε Γ&Α. Σα απνηειέζκαηα κε ηελ χπαξμε ηνπ ι (δειαδή ηελ πηζαλή εζσηεξίθεπζε ησλ θεξδψλ ησλ άιισλ επηρεηξήζεσλ) είλαη παξφκνηα κε απηά ηνπ αληαγσληζκνχ Bertrand κε βαζκφ ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ,ζ. Μία κεηαβνιή ζην ζ ζα πξνθαιέζεη νπδέηεξε αιιαγή ζην ζχζηεκα δήηεζεο Η ς =0. Έλα άιιν κέηξν αληαγσληζηηθήο πίεζεο είλαη ε επέλδπζε ζηελ πνηφηεηα, Σν ππφδεηγκα ηεο κείσζεο ηνπ θφζηνπο κπνξεί λα εξκελεπηεί θαη σο αχμεζε ζηελ πνηφηεηα ηνπ πξντφληνο (product innovation) ζηα πιαίζηα ησλ ππνδεηγκάησλ Cournot. Σα απνηειέζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ ζε απηή ηελ πεξίπησζε είλαη ζπλεπή κε ηα απνηειέζκαηα ζηελ πεξίπησζε πνπ ππάξρεη ειεχζεξε είζνδν ζηελ αγνξά. 79

80 Απμάλνληαο ην κέγεζνο ηεο αγνξάο δελ είλαη απαξαίηεην φηη απμάλεηαη ν αξηζκφο ησλ λενεηζεξρφκελσλ επηρεηξήζεσλ, ππφ αληαγσληζκφ Cournot, ιφγν ηεο πίεζεο ζηα πεξηζψξηα θέξδνπο. Δηφηη ε αχμεζε ζηελ έληαζε ηνπ αληαγσληζκνχ θαζψο ε αγνξά κεγεζχλεηαη απαηηεί πςειφηεξε πνηφηεηα κε ζηαζεξφ θφζηνο επέλδπζεο άξα απηφ κπνξεί λα απνηξέςεη ηελ είζνδν λέσλ επηρεηξήζεσλ (Sutior 1991). Αιιά απηφ δελ ηζρχεη ζηελ πεξίπησζε ηνπ αληαγσληζκνχ ζηελ ηηκή, δηφηη κία κεγάιε αγνξά είλαη ιηγφηεξν ζπγθεληξσκέλε. Ο Symeonidis(2000) ζεψξεζε έλα ζηξαηεγηθφ παίγλην ηξηψλ ζηαδίσλ πνπ νη επηρεηξήζεηο αξρηθά απνθαζίδνπλ αλ ζα εηζέιζνπλ ή φρη ζηε αγνξά, έπεηηα απνθαζίδνπλ ηελ επέλδπζε ζηελ πνηφηεηα ησλ πξντφλησλ θαη ηέινο αληαγσληζκφο ζηελ πνζφηεηα. ε απηφ ην ππφδεηγκα ζπλππάξρνπλ ε νξηδφληηα θαη ε θάζεηε δηαθνξνπνίεζε ησλ πξντφλησλ. Οη ζπλαξηήζεηο δήηεζεο είλαη γξακκηθέο θαη νη ζπλαξηήζεηο ηεο θαηλνηνκίαο έρνπλ πνηθίιεο κνξθέο. Σα απνηειέζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ είλαη φηη απμάλνληαο ην βαζκφ ηεο νξηδφληηαο ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ απμάλεηαη ε ζπγθέληξσζε ζηελ αγνξά θαη ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α θαη απμάλνληαο ην κέγεζνο ηεο αγνξάο απμάλεηαη επίζεο ε πξνζπάζεηα ζε Γ&Α. 80

81 4.Η αλάγθε ηερλνινγηθήο πξνόδνπ θαη νη απνηπρίεο ηεο αγνξάο θαηλνηνκίαο. 4.1Γπηρεηξεζηαθή αλάιπζε ηωλ απνηπρηώλ ηεο αγνξάο θαηλνηνκίαο 44 Αξρηθά ζα πξέπεη λα νξίζνπκε ηελ θαηλνηνκία αιιά θαη ηηο απνηπρίεο ηεο αγνξάο. Η πνιππινθφηεηα ηεο δηαδηθαζίαο ηεο θαηλνηνκίαο θαη νη δηάθνξεο κνξθέο φπνπ κπνξεί λα ζπκβεί απνηεινχλ δπζθνιίεο ψζηε λα δνζεί έλαο μεθάζαξνο θαη θαζνιηθά απνδεθηφο νξηζκφο, νη νξηζκνί πνπ έρνπλ πξνηαζεί ρξεζηκνπνηνχληαη αλάινγα κε ην πιαίζην, δειαδή αλάινγα κε ην αλ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ζηαηηζηηθνχο ζθνπνχο, φπσο ζηε πεξίπησζε ηεο έξεπλαο ή αλ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα πνιηηηθέο απνθάζεηο. Καλέλαο νξηζκφο ηεο θαηλνηνκίαο δελ είλαη ηέιεηνο σζηφζν γηα ηε ζπγθεθξηκέλε αλάιπζε ν νξηζκφο πνπ πξνηείλεη ε Κνηλνηηθή Έξεπλα Καηλνηνκίαο (Community Innovation Survey (CIS)) κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί. χκθσλα κε ηε CIS: «Η θαηλνηνκία είλαη έλα λέν ή ζεκαληηθά βειηησκέλν πξντφλ (αγαζφ ή ππεξεζία) πνπ έρεη εηζαρζεί ζηελ αγνξά ή ε εηζαγσγή ζηε επηρείξεζε κίαο λέαο ε ζεκαληηθά βειηησκέλεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο. Οη θαηλνηνκίεο βαζίδνληαη ζηα απνηειέζκαηα λέσλ ηερλνινγηθψλ εμειίμεσλ, λέσλ ζπλδπαζκψλ ησλ ήδε ππαξρνπζψλ ηερλνινγηψλ ή ζηε ρξεζηκνπνίεζε άιινπ είδνπο γλψζεσλ πνπ απνθηήζεθαλ απφ ηελ επηρείξεζε. Οη θαηλνηνκίεο ζα πξέπεη λα είλαη λέεο γηα ηηο επηρεηξήζεηο. Η θαηλνηνκία ζην πξντφλ (product innovation) δελ ρξεηάδεηαη λα είλαη λέα ζηελ αγνξά θαζψο θαη γηα ηελ θαηλνηνκία ζηε δηαδηθαζία (process innovation) δελ είλαη απαξαίηεην ε επηρείξεζε λα είλαη ε πξψηε πνπ ηελ εηζάγεη ζηελ αγνξά.»( European Commission (2005e) ).Σν θχξην πιενλέθηεκα ηνπ νξηζκνχ απηνχ είλαη φηη θαιχπηεη κία πνηθηιία απφ ζεκαληηθέο δηαζηάζεηο ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο θαηλνηνκίαο ρσξίο λα πεξηνξίδεη ηελ εθαξκνγή ηνπ. Ο νξηζκφο πεξηιακβάλεη δηάθνξνπο ηχπνπο θαηλνηνκίαο (θαηλνηφκα πξντφληα θαη δηαδηθαζίεο) θαη αλαγλσξίδεη φηη ε θαηλνηνκία ιακβάλεη ρψξα θαη ζηελ θαηαζθεπή αιιά θαη ζηε παξνρή ππεξεζηψλ- πξντφλησλ ησλ βηνκεραληψλ. Ο νξηζκφο απηφο ηνλίδεη ηελ «επηηπρία» ηεο δηαδηθαζίαο ηεο θαηλνηνκίαο απφ ηελ άπνςε φηη ην λέν πξντφλ-δηαδηθαζία πξάγκαηη θηάλεη ζηνλ ηειηθφ ρξήζηε (θαηαλαισηή - επηρείξεζε). Γπηπιένλ δελ απαηηείηαη θαη αλάγθε φηη ην ππφ εμέηαζε πξντφλ είλαη επηηπρέο ζηελ αγνξά ή φηη κία λέα δηαδηθαζία είλαη ζπλερήο. ε ζρέζε κε ην ηη είλαη «λέν» ν νξηζκφο πεξηιακβάλεη ηελ νξηαθή φζν θαη ηε ξηδνζπαζηηθή θαηλνηνκία ( ζην βαζκφ πνπ ππάξρεη ζρέζε αλάκεζα ζε απηφ θαη ην γεσγξαθηθφ πεδίν εθαξκνγήο ηεο θαηλνηνκίαο, δειαδή αλ είλαη λέν γηα ηελ επηρείξεζε έλαληη ηνπ λέν γηα ηελ παγθφζκηα θαηλνηνκία) θαη επηπιένλ αλαγλσξίδεη φηη νη δηαρεηξηζηέο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηηο θαηλνηνκίεο ησλ άιισλ. Γπηπιένλ ν νξηζκφο είλαη αλεμάξηεηνο απφ ηα ραξαθηεξίζηεθα ηεο 44 Innovation market failures and state aid: developing criteria, Report prepared for DG for Enterprise and Industry European Commission, November

82 θαηλνηφκαο επηρείξεζεο (φπσο ην κέγεζνο ηεο επηρείξεζεο ή ην ζηάδην ηνπ θχθινπ δσήο ηεο), απφ ηνλ ηνκέα πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ε επηρείξεζε θαζψο επίζεο θαη απφ ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλαιακβάλεη ε επηρείξεζε ψζηε λα θαηλνηνκήζεη επηηπρεκέλα. Έηζη ν νξηζκφο απηφο είλαη αξθεηά επξχο θαη έρεη επεξεαζηεί απφ ηηο πξφζθαηεο κε-γξακκηθέο ζεσξίεο ηεο θαηλνηνκίαο φπνπ ηνλίδνπλ φηη ε θαηλνηνκία ιακβάλεη ρψξα ζε δηαθνξεηηθέο θαηαζηάζεηο θαη δηαθνξεηηθά επίπεδα. Η θαηλνηνκία κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί ζε πνιιά ζηάδηα, εκθαλίδεηαη φπνπ παξάγεηαη ε γλψζε,( άξα ζε πνιιέο δηαθνξεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο), ζηεξίδεηαη ζηε αιιειεπίδξαζε ησλ παξαγφλησλ (νη επηρεηξήζεηο δελ θαηλνηνκνχλ απαξαίηεηα κφλεο ηνπο) θαη πεξηιακβάλεη κε γξακκηθέο δηαδηθαζίεο θαη αλαηξνθνδφηεζε θαζψο επίζεο ζπρλά ζηεξίδεηαη ζε πνιινχο αιιεινεμαξηψκελνπο παξάγνληεο (φπσο ε βάζε ηεο επηζηήκεο,ην θνξνινγηθφ ζχζηεκα θαη ηηο δεμηφηεηεο). Θεσξείηαη ρξήζηκε ε πηνζέηεζε ελφο επξχ νξηζκνχ ηεο θαηλνηνκίαο ψζηε λα κπνξέζνπκε λα εμεηάζνπκε θαηά πφζν ππάξρεη φληνο θαηλνηνκία. Απηφ παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ψζηε λα κπνξέζνπκε λα εμεηάζνπκε αλ νη θξαηηθέο εληζρχζεηο κπνξνχλ λα δηθαηνινγεζνχλ. Λακβάλνληαο κία νηθνλνκηθή πξνζέγγηζε εμεηάδνπκε αλ νη θξαηηθέο εληζρχζεηο γηα ηελ θαηλνηνκία κπνξνχλ λα δηθαηνινγεζνχλ κε βάζε ηελ χπαξμε ησλ απνηπρηψλ ηεο αγνξάο. Έηζη παξά ηα πιενλεθηήκαηα ηεο ππάξρνπλ δχν βαζηθά πξνβιήκαηα κε ηνλ νξηζκφ ηεο CIS γηα ηνλ νξηζκφ ηεο θαηλνηνκίαο. Σν πξψην είλαη φηη απηφο ν νξηζκφο επηδέρεηαη πην εχθνια ηελ εθ ησλ πζηέξσλ (ex post) κέηξεζε ηεο θαηλνηνκίαο. Δηφηη αξθεηέο απφ ηηο έλλνηεο ηεο θαηλνηνκίαο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζε απηφ είλαη πνιχ δχζθνιν λα κεηξεζνχλ εθ ησλ πξνηέξσλ( ex ante). Γηα παξάδεηγκα δελ είλαη δπλαηφ λα εμεηαζηεί αλ κία εθεχξεζε ζα είλαη επηηπρήο κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο ηεο θαηλνηνκίαο, φζνλ αθνξά ηελ επίηεπμε ηεο αγνξάο. Σν δεχηεξν πξφβιεκα είλαη φηη επεηδή ν νξηζκφο είλαη ηφζν επξχο,ζπιιακβάλεη πηπρέο ηεο θαηλνηνκίαο πνπ είλαη απίζαλν λα πεξηνξηζηνχλ απφ ηηο απνηπρίεο ηηο αγνξάο. Όπσο γηα παξάδεηγκα ε εηζαγσγή ελφο πξντφληνο ζηελ αγνξά είλαη έλα κεηαγελέζηεξν ζηάδην ηεο δηαδηθαζίαο ηεο θαηλνηνκίαο θαη έηζη είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα ζηνηρεηνζεηήζεη ηηο απνηπρίεο ηεο αγνξάο απφ ηα πξνεγνχκελα ζηάδηα. Τπάξρνπλ δχν πηζαλνί νξηζκνί γηα ηνλ φξν «απνηπρίεο ζηε αγνξά ηεο θαηλνηνκίαο» Ο νηθνλνκηθφο νξηζκφο : Οη «απνηπρίεο ηεο αγνξάο» κπνξεί λα ζεκαίλεη φηη ην επίπεδν ηεο θαηλνηνκίαο ζηελ νηθνλνκία είλαη «ππνβέιηηζην» (suboptimal) θαη ζπλεπψο φηη απηά ηα νθέιε ηεο θαηλνηνκίαο δελ πινπνηνχληαη γηα ηελ νηθνλνκία. Ο νξηζκφο πνπ βαζίδεηαη ζηνπο ζηφρνπο: κία άιιε εξκελεία είλαη φηη «νη απνηπρίεο ηεο αγνξάο» εκθαλίδνληαη φηαλ ην επίπεδν ηεο θαηλνηνκίαο ζηελ νηθνλνκία δελ είλαη ην επίπεδν πνπ ε ελ ιφγν θπβέξλεζε ζα ήζειε. Οη έλλνηεο απηέο δελ είλαη απαξαίηεηα ηζνδχλακεο θαη εδψ ζα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηνλ πξψην νξηζκφ. Γπεηδή ε έλλνηα ηεο θαηλνηνκίαο είλαη κε γξακκηθή θαη 82

83 ζχλζεηε, κε ηελ ίδηα ινγηθή, ν πξνζδηνξηζκφο ησλ απνηπρηψλ ηεο αγνξάο είλαη δχζθνινο. Πξάγκαηη ππάξρεη κία ακθηζβήηεζε γηα ην αλ ηα πξνβιήκαηα δεκηνπξγνχληαη απφ ηηο κεκνλσκέλεο αδπλακίεο ηεο αγνξάο ή απφ απνηπρίεο ηνπ ζπζηήκαηνο. Αλ θαη γηα λα εμεηάζνπκε ηηο απνηπρίεο ηνπ ζπζηήκαηνο ζα πξέπεη λα εληνπίζνπκε θαη λα αληηκεησπίζνπκε ηα ζεκειηψδε πξνβιήκαηα ηνπ ζπζηήκαηνο. Άξα ζα εμεηάζνπκε ηηο βαζηθέο απνηπρίεο ηεο αγνξάο, πνπ είλαη: Οη ηερλνινγηθέο θαη γλσζηηθέο δηαρχζεηο (technological or knowledge spillovers). Η δηαδηθαζίαο ηε αλαθάιπςεο ηεο ηερλνινγίαο ή ην ηειηθφ απνηέιεζκα ηεο θαηλνηνκίαο (πρ πξντφλ) ζπρλά δεκηνπξγεί ζεηηθέο εμσηεξηθφηεηεο ( positive externalities). Όκσο πέξα απφ ηελ αγνξά ππάξρνπλ έξγα πνπ απφ ηελ νπηηθή ηνπ ηδηψηε είλαη αζχκθνξα αιιά ζα δεκηνπξγνχζαλ κεγάια θνηλσληθά νθέιε, ην νπνία ηειηθά δελ πξαγκαηνπνηνχληαη. Σα δεκφζηα αγαζά θαη appropriability (public goods & appropriability). Η γλψζε θαη νη ηδέεο είλαη ζπρλά κε εμαηξέζηκεο, είλαη δχζθνιν λα απνθιείζεηο ηνπο ππφινηπνπο απφ ην λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηελ θαηλνηνκία θαη λα ηνπο ππνβάιεηο ζηελ δηαδηθαζία ηεο πιεξσκήο γηα ην φθεινο πνπ έρνπλ φηαλ ηελ ρξεζηκνπνηνχλ. ε απηή ηελ πεξίπησζε νξηζκέλεο επηρεηξήζεηο κπνξεί λα κελ αλαιάβνπλ θάπνηα έξγα γηα θαηλνηνκία. Απνηπρίεο ζπληνληζκνχ ή δηθηχσλ (coordination or network failures). Οη επηρεηξήζεηο θαηλνηνκνχλ ζπάληα κφλεο ηνπο. Έηζη κπνξνχλ λα δεκηνπξγεζνχλ πξνβιήκαηα πνπ πεξηνξίδνπλ ηελ δπλαηφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ λα ζπληνληζηνχλ ή ηνπιάρηζηνλ λα αιιειεπηδξνχλ θαη έηζη εγθαηαιείπνπλ ηελ πξνζπάζεηα γηα θαηλνηνκία. Έλα επξχ θάζκα πξνβιεκάησλ πνπ κπνξεί λα πξνθχςεη αθνξά ηνλ ζπληνληζκφ ζε Γ&Α θαη ηελ αλεπαξθή πξφζβαζε ησλ κηθξφηεξσλ επηρεηξήζεσλ ζην ζχζηεκα θαηλνηνκίαο. Αηειήο θαη αζχκκεηξε πιεξνθφξεζε (imperfect & asymmetric information). Απηφ επεξεάδεη θπξίσο ηεο ρξεκαηνπηζησηηθέο αγνξέο. Γμαηηίαο ησλ πξνβιεκάησλ πιεξνθφξεζεο νη κηθξέο θαη κεζαίεο επηρεηξήζεηο (small and medium enterprises (SME)) πνπ αζρνινχληαη κε πςειήο ηερλνινγίαο θαηλνηφκα έξγα κε θαιέο πξννπηηθέο δελ βξίζθνπλ εχθνια ρξεκαηνδφηεζε Πηζαλέο πεξηπηώζεηο όπνπ εκθαλίδνληαη νη απνηπρίεο ηηο αγνξάο θαηλνηνκίαο Όπσο αλαθέξζεθε ππάξρνπλ ηέζζεξηο ηχπνη απνηπρηψλ ηεο αγνξάο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ θαηλνηνκία. Θα αλαθέξνπκε ηηο πεξηπηψζεηο φπνπ είλαη πην πηζαλφ λα ζπκβνχλ. Η δηάρπζε (spillovers) είλαη πην πηζαλφ λα ζπκβεί: φζν πην γεληθή είλαη ε γλψζε πνπ δεκηνπξγείηαη απφ κία επηρείξεζε- νξγαληζκφ θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο θαηλνηνκίαο ηφζν ιηγφηεξν εμεηδηθεπκέλα είλαη ηα πξντφληα, νη δηαδηθαζίεο αιιά θαη νη ζρεηηθέο 83

84 αγνξέο πνπ απεπζχλεηαη, έηζη είλαη ζρεηηθά απίζαλν λα κπνξέζεη ε επηρείξεζε λα εθκεηαιιεπηεί ην ζχλνιν ησλ απνηειεζκάησλ απηήο ηεο θαηλνηνκίαο θαη άξα είλαη πην εχθνιε ε πξφζβαζε αιιά θαη ε κεηαθνξά ηεο γλψζεο απηήο κεηαμχ ησλ παξαγφλησλ (δειαδή κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ, κεηαμχ ησλ παλεπηζηεκίσλ θαη ησλ επηρεηξήζεσλ θαη κεηαμχ αηφκσλ). Γηα κία επηρείξεζε είλαη πην δχζθνιν λα αμηνπνηήζεη ηελ θαηλνηνκία ψζηε λα κπνξέζεη λα έρεη νηθνλνκηθφ φθεινο απφ απηή (appropriability), φζν πην πξνβιεκαηηθφ είλαη λα θσδηθνπνηήζεη ηε γλψζε πνπ παξάγεη. Σν πην εχθνιν είλαη λα κεηαθεξζνχλ απηέο νη γλψζεηο (πρ κε ηα δηθαηψκαηα πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο (intellectual property rights (IPR)) αιιά δελ είλαη ζίγνπξν φηη απηή ε γλψζε ζα κπνξέζεη λα ρξεζηκνπνηεζεί θαηάιιεια ψζηε λα απνθέξεη θέξδνο (ή ηνπιάρηζηνλ λα απνθέξεη ηα πιήξε νηθνλνκηθά νθέιε πνπ ζα κπνξνχζε) δηφηη ππάξρνπλ δηαξξνέο ζηε γλψζε. Η αλεπάξθεηα ηνπ ζπληνληζκνχ (coordination failure) πνπ επεξεάδεη ηα ζπλεξγαηηθά έξγα-ζρέδηα ζε Γ&Α είλαη πην πηζαλφ λα ζπκβεί, φζν κεγαιχηεξε είλαη ε αλάγθε ησλ επηρεηξήζεσλ λα αιιειεπηδξνχλ ψζηε λα επηηχρνπλ ην έξγν, απηφ ζα κπνξνχζε λα ζπκβεί φηαλ απαηηείηαη γηα ηελ επίηεπμε ηνπ έξγνπ κία επξχηεξε πνηθηιία αξκνδηνηήησλ. Γπηπιένλ φζν κεγαιχηεξα είλαη ηα κε αλαθηήζηκα θφζηε πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ έξγνπ. Αθφκα φζν πην πςεινχ θηλδχλνπ είλαη ην έξγν, ηφζν πην δχζθνιν είλαη γηα ηνπο επελδπηέο λα ππνινγίζνπλ απηφ ην κε αλαθηήζηκν θφζηνο θαη έηζη δεκηνπξγνχληαη πξνβιήκαηα ζπληνληζκνχ θαη ζπλεξγαζίαο. Απφ ηελ άιιε νη απνηπρίεο δηθηχνπ(network failures) είλαη πην πηζαλφ λα εκθαληζηνχλ φζν πην απαξαίηεηε είλαη ε πξφζβαζε ζην δίθηπν γηα ηελ επηηπρία ηεο θαηλνηνκίαο. Ο ηχπνο ηνπ δηθηχνπ πνπ απαηηείηαη εμαξηάηαη απφ ηελ θαηάζηαζε ηεο θαηλνηνκίαο ζε θάζε ζπγθεθξηκέλν ηνκέα. Σέινο ε ρξεκαηνπηζησηηθή απνηπρία ηεο αγνξάο (financial market failure) είλαη πην πηζαλφ λα ζπκβεί φζν πςειφηεξνπ θηλδχλνπ είλαη ην έξγν-δξαζηεξηφηεηα απφ ηερληθή θαη νηθνλνκηθή άπνςε (δειαδή φζν πςειφηεξε είλαη ε ζπλνιηθή αβεβαηφηεηα ζε ζρέζε κε ηελ επηηπρία ηνπ έξγνπ). Όζν κεγαιχηεξεο είλαη νη αζπκκεηξίεο πιεξνθφξεζεο (πρ φζν κεγαιχηεξε είλαη ε δηαθνξά κεηαμχ ηεο πηζαλφηεηαο επηηπρίαο πνπ πξνβιέπεη ε πηζαλά θαηλνηφκα επηρείξεζε θαη ν επελδπηήο). Αθφκα φζν πην πνιχπινθν είλαη ην έξγν ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο πξψηεο ζέζεηο ηνπ θχθινπ δσήο ηεο επηρείξεζεο. Όζν ρακειφηεξεο είλαη νη εμαζθαιίζεηο (collateral) ηεο επηρείξεζεο (πρ πςειά άπια πεξηνπζηαθά ζηνηρεία) θαζψο επίζεο φζν ρακειφηεξε είλαη ε πξφζβαζε ηεο επηρείξεζεο ζηα αδηαλέκεηα θέξδε γηα ηε ρξεκαηνδφηεζε ηεο θαηλνηνκίαο. Αιιά είλαη ιηγφηεξν πηζαλφ λα ζπλαληεζνχλ απνηπρίεο ηεο ρξεκαηνπηζησηηθήο αγνξάο φηαλ ε επηρείξεζε έρεη ήδε παξειζφλ ζηελ θαηλνηνκία θαη έρεη παξνπζηάζεη ζηαζεξέο απνδφζεηο. Όια ηα παξαπάλσ παξέρνπλ ζεκαληηθέο ππνδείμεηο γηα ηνλ νξηζκφ ησλ ζρεηηθψλ δηαζηάζεσλ ηεο θαηλνηνκίαο, δειαδή εθείλσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο απνηπρίεο ζηελ αγνξά θαηλνηνκίαο. ην παξαθάησ ζρήκα απεηθνλίδνληαη νη απνηπρίεο ηηο αγνξάο πνπ κπνξνχλ λα ηαμηλνκεζνχλ ζε απηέο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ 84

85 επηηπρεκέλε θαηλνηνκία θαη απηέο πνπ κπνξνχλ λα εκπνδίζνπλ ηελ δηεπθφιπλζε ηεο θαηλνηνκίαο. Οη απνηπρίεο ηεο αγνξάο θαη ε ζπζρέηηζή ηνπο κε ηελ θαηλνηνκία. Οη αδπλακίεο ηεο αγνξάο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ επηηπρή / αλεπηηπρή θαηλνηνκία Οη αδπλακίεο ηεο αγνξάο πνπ εκπνδίδνπλ ηελ δηεπθφιπλζε ηεο θαηλνηνκίαο Δηαρχζεηο (spillovers) Έιιεηςε θπξηφηεηαο (Lack of appropriability) πλεξγαζία ή δίθηπα Coordination network or Σα κέηξα ησλ αλεπαξθεηψλ ηεο αγνξάο ζρεηίδνληαη κε ηα κέηξα ηεο θαηλνηνκίαο. Ο εθ ηνλ πξνηέξσλ πξνζδηνξηζκφο ησλ κέηξσλ θαη δεηθηψλ ησλ ηεζζάξσλ βαζηθψλ απνηπρηψλ ηεο αγνξάο θαηλνηνκίαο ζπλδέεηαη κε ηα κέηξα θαη ηηο ζρεηηθέο δηαζηάζεηο ηεο θαηλνηνκίαο. Γηα ην ιφγν απηφ ζα παξνπζηάζνπκε ηηο ζρεηηθέο δηαζηάζεηο ηεο θαηλνηνκίαο. Σα ζέκαηα ησλ ζεσξεηηθψλ θαη εκπεηξηθψλ ζπδεηήζεσλ γηα ηελ θαηλνηνκία κπνξνχλ λα ηαμηλνκεζνχλ ζε ηέζζεξηο θαηεγνξίεο: Αξρηθά ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηλνηνκίαο, πνπ ζπκπεξηιακβάλνπλ ηε ζρέζε κεηαμχ εθεχξεζεο θαη θαηλνηνκίαο, ηε κνξθή-ηχπν ηεο θαηλνηνκίαο (θαηλνηφκα πξντφληα-δηαδηθαζίεο) αιιά θαη ηε ζεκαζία-έθηαζε ηεο θαηλνηνκίαο (δειαδή ην βαζκφ θαη θάζκα ηεο θαηλνηνκίαο, ηε ξηδνζπαζηηθφηεηα ηεο αιιά θαη ηελ νξηαθή ηεο θχζε). Μία αθφκα δηάζηαζε πνπ πξνζδηνξίδεη ηελ θαηλνηνκία είλαη νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ απαηηνχληαη γηα κία επηηπρεκέλε θαηλνηνκία. Απηέο ελδερνκέλσο λα πεξηιακβάλνπλ επελδχζεηο ζε Γ&Α, λέα κεραλήκαηα, ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηε κεραληθή, ηηο ππεξεζίεο θαη ηελ ηερλνινγία απφ ηξίηνπο (φπσο επηρεηξήζεηο /νξγαληζκνχο θαη ε θαηάξηηζε ησλ εξγαδνκέλσλ). Γπηπιένλ ηα εηαηξηθά ραξαθηεξηζηηθά ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ κεγέζνπο ηεο επηρείξεζεο αιιά θαη ην ζηάδην ηνπ θχθινπ δσήο ηεο επηρείξεζεο. Σέινο ν ηνκέαο πνπ 85

86 δξαζηεξηνπνηείηαη ε επηρείξεζε. Σν παξαθάησ ζρήκα απεηθνλίδεη ηα θξηηήξηα γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ ζρεδίσλ θαηλνηνκίαο Αλάπηπμε πεξαηηέξω θξηηεξίωλ γηα ηελ αμηνιόγεζε ηωλ απνηπρηώλ ηεο αγνξάο θαηλνηνκίαο. Δηαρχζεηο ζε Γ&Α (R&D spillovers) Αλ νη δηαρχζεηο είλαη ζεηηθέο (positive spillovers) δελ παξάγνληαη απφ ηελ θαηλνηνκία θαη νη θξαηηθέο εληζρχζεηο γηα ηελ θαηλνηνκία δελ κπνξεί λα είλαη a- priori δηθαηνινγεκέλεο. Η Γ&Α δελ είλαη ε κφλε δξαζηεξηφηεηα πνπ «γελλά» δηαρχζεηο αιιά είλαη έλα κεηξήζηκν θαη ζεκαληηθφ κέξνο ηεο δηαδηθαζίαο ηεο θαηλνηνκίαο θαη αξθεηά απφ ηα εκπεηξηθά ζηνηρεία ησλ δηαρχζεσλ εμεηάδνπλ ηηο επηδξάζεηο ηεο Γ&Α. Σα εκπεηξηθά ζηνηρεία δείρλνπλ φηη ππάξρνπλ πςειέο δεκφζηεο απνδφζεηο (άλσ ησλ ηδησηηθψλ απνδφζεσλ) απφ ηελ Γ&Α έηζη νπνηαδήπνηε θπβέξλεζε ζηεξίδεη ηελ Γ&Α. Η Γ&Α παξάγεη δχν εηδψλ δηαρχζεηο, ηε δηάρπζε ηεο γλψζεο/ηερλνινγίαο (knowledge/technological spillovers), ζε απηή ηελ πεξίπησζε ε γλψζε πνπ παξάγεηαη ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηηο άιιεο επηρεηξήζεηο γηα ηελ αλάπηπμε λέσλ πξντφλησλ, ηερλνινγηψλ θαη δηαδηθαζηψλ αιιά θαη ηηο δηαρχζεηο ηεο αγνξάο (market spillovers) φπνπ είλαη ηα νθέιε πνπ πξνθχπηνπλ γηα ηνπο θαηαλαισηέο θαη νη θαηλνηφκεο επηρεηξήζεηο δελ κπνξνχλ λα επσθειεζνχλ 86