ΤΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ EU Kids Online II: Enhancing Knowledge

Transcript

1 Λίζα Τσαλίκη* EU KIDS ONLINE II: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Η ΕΥρωΠΑΪΚΗ ΕΜΠΕΙρΙΑ Εισαγωγή ΤΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ EU Kids Online II: Enhancing Knowledge Regarding European Children s Use, Risk and Safety Online χρηματοδοτήθηκε από το Safer Internet Programme της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το διάστημα Σκοπό είχε να εμβαθύνει τη γνώση μας γύρω από τις εμπειρίες και τις πρακτικές σχετικά με τη ριψοκίνδυνη ή ασϕαλή χρήση των νέων διαδικτυακών τεχνολογιών από παιδιά στην Ευρώπη, έτσι ώστε να ενισχυθεί η προσπάθεια δημιουργίας ενός ασϕαλέστερου διαδικτυακού περιβάλλοντος από εθνικούς και διεθνικούς ϕορείς. Έχοντας υιοθετήσει μια παιδοκεντρική, συγκριτική, κριτική προσέγγιση, το EU Kids Online II πραγματοποίησε μια μοναδική στο είδος της έρευνα βάσει ερωτηματολογίου για τις εμπειρίες των παιδιών ηλικίας 9-16 ετών και τον τρόπο που τις αντιλαμβάνονται οι γονείς τους σε 25 χώρες. Σκοπός αυτού του συνοπτικού άρθρου είναι να παρουσιάσει κάποια από τα ευρήματα της έρευνας αυτής σχετικά με τη διαδικτυακή παρενόχληση, τη διαδικτυακή λήψη και αποστολή μηνυμάτων σεξουαλικού περιεχομένου, τη διά ζώσης συνάντηση παιδιών με διαδικτυακές επα - * Επίκουρη Καθηγήτρια στο γνωστικό αντικείμενο «Πολιτική και κοινωνία της πληροϕορίας».

2 EU KIDS ONLINE II: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 231 ϕές, και τη γονική διαμεσολάβηση της χρήσης του διαδικτύου από τα παιδιά. 1 Παρενόχληση στο διαδίκτυο (online bullying) Ο όρος «bullying» δεν σημαίνει το ίδιο σε όλες τις χώρες, κάτι που τον κάνει δυσμετάϕραστο, και γι αυτό δεν χρησιμοποιήθηκε στα ερωτηματολόγια που συμπλήρωσαν τα παιδιά. Αντίθετα, η έννοια του bullying, της παρενόχλησης, προσδιορίστηκε στα ερωτηματολόγια που συμπλήρωσαν τα παιδιά ως εξής: Μερικές ϕορές τα παιδιά ή οι έϕηβοι λένε ή κάνουν σε κάποιους άσχημα πράγματα ή πράγματα που πληγώνουν. Αυτό περιλαμβάνει: όταν κάποιοι πειράζουν κάποιον/α επανειλημμένα με τρόπο που δεν του/της αρέσει, όταν τον/την χτυπούν, κλοτσούν ή σπρώχνουν, όταν τον/την αποκλείουν επίτηδες από πράγματα που οι ίδιοι κάνουν. Όταν τα παιδιά πληγώνουν ή κάνουν κακό σε κάποιον με αυτόν τον τρόπο, αυτό μπορεί να γίνει είτε πρόσωπο με πρόσωπο, είτε μέσω κινητού (κείμενο, τηλεϕώνημα, βίντεο), είτε μέσω διαδικτύου (ηλεκτρονική αλληλογρα - ϕία, άμεσο μήνυμα, κοινωνική δικτύωση, δωμάτια συζήτησης) κ.ά. Αξίζει να σημειωθεί ότι ως «cyberbullying» ορίζεται η παρενόχληση στο διαδίκτυο ή στο κινητό, ενώ ως «online bullying» η παρενόχληση στο διαδίκτυο και μόνο. Ανά την Ευρώπη, 6% των παιδιών 9-16 ετών που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο αναϕέρουν ότι έχουν παρενοχληθεί διαδικτυακά, ενώ μόλις τα μισά από τα πρώτα (3%) ομολογούν ότι έχουν παρενοχλήσει άλλα παιδιά. Μάλιστα, υπάρχει σχέση μεταξύ διαδικτυακής παρενόχλησης και παρενόχλησης στον πραγματικό κόσμο (online/offline bullying): 56% όσων έχουν κάνει διαδικτυακό bullying είπαν ότι το έχουν κάνει και στον πραγματικό κόσμο, ενώ 55% των θυμάτων διαδικτυα- 1. Το άρθρο αντλεί τα στοιχεία από τις εξής συλλογικές Εκθέσεις του δικτύου: Hasebrink et al. (2011), Lobe et al. (2011), Final Report (2011). Όλες οι Εκθέσεις, μαζί με τα ερωτηματολόγια και τεχνικές πληροϕορίες για την έρευνα και τη μεθοδολογία βρίσκονται στο

3 232 ΛΙζΑ ΤΣΑΛΙΚΗ κού bullying ανέϕεραν ότι είχαν πέσει θύματα και διαπροσωπικού bullying (δηλαδή, bullying στην καθημερινή ζωή). Φαίνεται, λοιπόν, ότι το να κάνεις bullying και να είσαι θύμα bullying είναι όψεις του ιδίου νομίσματος. Έτσι, ανάμεσα σε αυτούς που δεν κάνουν bullying στους άλλους, το να πέσουν οι ίδιοι θύματα bullying είναι σχετικά σπάνιο: Μόνο 8% έχουν πέσει θύματα διαπροσωπικού bullying και 4% διαδικτυακού. Αντίθετα, από όσους έχουν κάνει διαπροσωπικό bullying σε άλλους, περίπου οι μισοί (47%) έχουν πέσει θύματα bullying στον πραγματικό κόσμο (και λιγότεροι διαδικτυακά). Ταυτόχρονα, ανάμεσα σε όσους έχουν κάνει διαδικτυακό bullying, 40% έχουν πέσει θύματα διαδικτυακού bullying (και λιγότεροι διαπροσωπικού). Ακόμα και έτσι, όμως, τα παιδιά που κάνουν διαδικτυακό bullying, και έχουν πέσει θύματα διαδικτυακού bullying, ή που τους έχουν συμβεί και τα δυο, αποτελούν τη μειοψηϕία ανάμεσα στα παιδιά ηλικίας 9-16 που είναι χρήστες του διαδικτύου στην Ευρώπη: 93% των παιδιών δεν είχαν καμιά εμπειρία από τις δυο. Σε ό,τι αϕορά το διαδικτυακό bullying, τα κορίτσια, τα νεαρότερα σε ηλικία παιδιά, και αυτά από χαμηλά κοινωνικά στρώματα, αναϕέρουν συχνότερα ότι έχουν πέσει θύματα bullying, και λιγότερο συχνά ότι έχουν κάνει bullying σε άλλους σε σχέση με αγόρια, μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά και με όσα προέρχονται από υψηλότερα κοινωνικά στρώματα. Είναι αξιοσημείωτο ότι όσοι έχουν κάνει διαπροσωπικό bullying κυρίως, έχουν πέσει και θύματα διαπροσωπικού bullying κυρίως (47% στην πραγματική ζωή σε σχέση με 10% διαδικτυακά) ενώ όσοι έχουν παρενοχλήσει άλλους διαδικτυακά κυρίως, έχουν, ως επί το πλείστον, παρενοχληθεί διαδικτυακά (40% διαδικτυακά σε σχέση με 18% στην πραγματική ζωή). Αυτά τα ευρήματα μας δείχνουν όχι μόνο ότι όσοι παρενοχλούν τους άλλους, έχουν ήδη παρενοχληθεί οι ίδιοι, αλλά και ότι η διαδικασία της παρενόχλησης συμβαίνει στους ίδιους χώρους: τα θύματα της διαδικτυακής παρενόχλησης γίνονται και θύτες διαδικτυακής παρενόχλησης, όπως τα θύματα της παρενόχλησης στην πραγματική ζωή, γίνονται θύτες παρενόχλησης στην

4 EU KIDS ONLINE II: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 233 πραγματική ζωή. Από μια άποψη, τα θύματα του bullying αναζητούν εκδίκηση από τους θύτες τους μέσα από παρόμοιες μεθόδους. Όσον αϕορά τώρα τις εμπειρίες των παιδιών με το διαδικτυακό bullying, μπορούμε να τις συνοψίσουμε ως εξής: οι διαδικυακοί «νταήδες» και τα διαδικτυακά θύματά τους είναι τα παιδιά που είναι και τα πλέον ευάλωτα εκτός διαδικτύου. Αυτή η διαπίστωση ενισχύει προηγούμενα ερευνητικά ευρήματα, σύμϕωνα με τα οποία όσα παιδιά αντιμετωπίζουν προβλήματα εκτός διαδικτύου, χρειάζονται υποστήριξη τόσο στη ζωή τους εκτός διαδικτύου όσο και εντός αυτού. Αυτό περιλαμβάνει παιδιά με ψυχολογικές δυσκολίες, παιδιά εξοστρακισμένα, παιδιά που επιζητούν ριψοκίνδυνες ασχολίες, παιδιά που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες. Τα παιδιά που παρενοχλούν ή παρενοχλούνται διαδικτυακά δεν διαϕέρουν πολύ από αυτά που παρενοχλούν ή παρενοχλούνται εκτός διαδικτύου, παρά μόνο ως προς το ότι τα πρώτα εκμεταλλεύονται τις ευκολίες που προσϕέρει το διαδίκτυο (π.χ. την ευκαιρία να συναντήσουν νέα άτομα στο διαδίκτυο ή να δικτυωθούν με συνομήλικους). Τα παιδιά που προκαλούν επιζήμιες εμπειρίες στους άλλους με τη μορϕή της παρενόχλησης είναι συνήθως τα ίδια που παρενοχλούνται διαδικτυακά από άλλα παιδιά κάποια από τα οποία τους είναι γνωστά εκτός διαδικτύου. Είναι πιθανό ότι το να παρενοχλείται κάποιος διαδικτυακά είναι απόρροια του online bullying που ο ίδιος έκανε και, αντίστροϕα, το να παρενοχλεί άλλους online, μπορεί μερικές ϕορές να είναι αποτέλεσμα του online bullying που ο ίδιος υπέστη. Αν και είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε ποια είναι η αιτία και ποιο το αποτέλεσμα, η μεγαλύτερη υποστήριξη των παιδιών που έχουν πέσει θύματα bullying στον πραγματικό κόσμο, μπορεί να οδηγήσει ταυτόχρονα και στη μείωση του διαδικτυακού bullying. Παρομοίως, προσπάθειες για να αποτρέψουμε τα παιδιά από το να κάνουν διαδικτυακό bullying μπορεί με τη σειρά τους να μειώσουν την πιθανότητα να πέσουν τα ίδια θύματα διαδικτυακού bullying από άλλα παιδιά. Και για να βάλουμε τα πράγματα σ ένα ευρύτερο πλαίσιο, ας μην ξεχνάμε ότι το 93% των παιδιών στην Ευρώπη ούτε βίωσαν ποτέ παρενόχληση ούτε παρενόχλησαν ποτέ άλλα παιδιά.

5 234 ΛΙζΑ ΤΣΑΛΙΚΗ Το bullying, λοιπόν, δεν αποτελεί συνηθισμένη εμπειρία 5% των παιδιών αναϕέρουν ότι κάποιος τους παρενόχλησε πάνω από μια ϕορά την εβδομάδα, 4% αναϕέρουν ότι παρενοχλήθηκαν μια με δυο ϕορές τον μήνα, ενώ για 10%, η εμπειρία αυτή συνέβη λιγότερο συχνά, το οποίο δηλώνει ότι το bullying αναϕέρεται ουσιαστικά σε έναδυο περιστατικά που συνέβησαν την προηγούμενη χρονιά. Μάλιστα, η πιο συνηθισμένη μορϕή bullying είναι η διαπροσωπική: 13% των παιδιών αναϕέρουν ότι κάποιος τους παρενόχλησε πρόσωπο με πρόσωπο σε σύγκριση με 6% που λένε ότι αυτό τους συνέβη στο διαδίκτυο και 3% που λένε ότι τους συνέβη μέσω κινητού (σε μήνυμα ή κλήση). Οι διαϕορές μεταξύ κρατών είναι ουσιαστικές στο σημείο αυτό (Πίνακας 1). Το bullying συμβαίνει λιγότερο συχνά σε Μεσογειακές χώρες (Πορτογαλία, Ιταλία, Τουρκία, Ελλάδα) και την Ολλανδία. Το online bullying παρατηρείται συχνότερα σε χώρες όπου συνηθίζεται και το διαπροσωπικό bullying και όχι σε χώρες οι οποίες είναι διαδικτυακά προηγμένες. Αυτό δηλώνει ότι το online bullying αποτελεί τη νεότερη εκδοχή ενός παλαιότερου προβλήματος της παιδικής ηλικίας, και όχι απλώς τη συνέπεια μιας νέας τεχνολογίας. Στη χώρα μας, μόλις το 4% των παιδιών ηλικίας 9-16 έχουν παρενοχληθεί διαδικτυακά (σε σύγκριση με 6% του ευρωπαϊκού [EU Kids] μέσου όρου), και 17% έχουν παρενοχληθεί γενικά (είτε διαδικτυακά είτε διαπροσωπικά) σε σύγκριση με 19% του ευρωπαϊκού [EU Kids] μέσου όρου. Στο σημείο αυτό θα ήταν χρήσιμο να συζητηθεί ποιοι παράγοντες προσδιορίζουν το bullying ανά χώρα. Κάνοντας λογιστική παλινδρόμηση, καταλήξαμε σε μια σειρά από μεταβλητές που προσδιορίζουν την πιθανότητα παρενόχλησης σε κάθε χώρα (σε κλίμακα 1-5, όπου 1 είναι η τιμή της πλέον σχετικής μεταβλητής για τον προσδιορισμό του bullying στη χώρα αυτή και 5 της λιγότερο σχετικής). Στις περισσότερες χώρες, οι περισσότερες πιθανότητες για να έρθουν τα παιδιά αντιμέτωπα με bullying προέρχονται από την περίπτωση που κάποιος είχε κάνει bullying ή είχε στείλει μηνύματα σεξουαλικού περιεχομένου (sexting) σε άλλα παιδιά. Αλλιώς, παιδιά σε Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Ιρλανδία, Κύπρο, Λιθουανία, Νορβηγία, ρουμανία και Τσεχία είναι πολύ πιθανό-

6 EU KIDS ONLINE II: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 235 Πίνακας 1. Παιδιά που έχουν παρενοχληθεί είτε στο διαδίκτυο είτε εκτός διαδικτύου τους τελευταίους 12 μήνες, ανά χώρα. Q112: Έχει κάποιος συμπεριϕερθεί απέναντί σας με άσχημο ή κακό τρόπο τον ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΧρΟΝΟ; Q115: Καθ όλη τη διάρκεια των προηγούμενων 12 μηνών έγινε κάτι τέτοιο από το ίντερνετ; Β ά σ η: Όλα τα παιδιά που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο.

7 236 ΛΙζΑ ΤΣΑΛΙΚΗ τερο να πέσουν θύματα bullying γιατί έκαναν bullying ή έστειλαν μηνύματα σεξουαλικού περιεχομένου σε κάποιον. Σε Βουλγαρία, Δανία, Πολωνία, Πορτογαλία και Σουηδία, ο παράγοντας που προδικάζει την πιθανότητα να πέσει κάποιο παιδί θύμα bullying είναι οι ριψοκίνδυνες διαδικτυακές δραστηριότητες (οι οποίες ορίζονται ως εξής: τα παιδιά ψάχνουν για νέους ϕίλους στο διαδίκτυο, προσθέτουν νέες επαϕές στη λίστα των ϕίλων ή των διευθύνσεων ενώ πρόκειται για επαϕές που ποτέ δεν συνάντησαν στην πραγματική ζωή, προσποιούνται ότι είναι κάποιος άλλος στο διαδίκτυο από αυτό που είναι στην πραγματικότητα, στέλνουν προσωπικές πληροϕορίες σε κόσμο που δεν έχουν ποτέ συναντήσει στην πραγματική ζωή, στέλνουν ϕωτογραϕίες ή βίντεο δικά τους σε κόσμο που δεν έχουν ποτέ συναντήσει στην πραγματική ζωή). Σε Ισπανία, Λιθουανία και Φινλανδία, η μεταβλητή που προκαθορίζει την πιθανότητα να παρενοχληθεί κάποιο παιδί είναι το ϕύλο του τα κορίτσια είναι πιο πιθανό να πέσουν θύματα παρενόχλησης απ ό,τι τα αγόρια. Σε Ελλάδα, Ιταλία, Ουγγαρία και Σλοβενία, ο πιο σημαντικός παράγοντας σε σχέση με το αν κινδυνεύει κάποιο παιδί να πέσει θύμα bullying ή όχι είναι η χρήση του διαδικτύου: όσο περισσότερο χρόνο περνούν τα παιδιά στις χώρες αυτές στο διαδίκτυο τόσο αυξάνεται η πιθανότητα να παρενοχληθούν. Αυτό σχετίζεται με παλαιότερα ερευνητικά ευρήματα του δικτύου EU Kids Online, σύμϕωνα με τα οποία, παιδιά που χρησιμοποιούν περισσότερο το διαδίκτυο, έχουν πρόσβαση σε περισσότερες διαδικτυακές ευκαιρίες, αλλά ταυτόχρονα ανοίγονται μπροστά τους και οι προοπτικές περισσότερων κινδύνων με τη μορϕή του διαδικτυακού bullying. Στην Τουρκία, τα παιδιά που θυμώνουν εύκολα και χάνουν την ψυχραιμία τους συχνότερα είναι αυτά που είναι πιθανότερο να παρενοχληθούν.

8 EU KIDS ONLINE II: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 237 Sexting: Αποστολή και λήψη σεξουαλικών μηνυμάτων στο διαδίκτυο Σύμϕωνα με τις ενδείξεις, το διαδίκτυο διευκόλυνε την ανταλλαγή μηνυμάτων σεξουαλικής ϕύσης μεταξύ συνομηλίκων. Έχοντας προέλευση το κινητό τηλέϕωνο, η εξάπλωση παρόμοιων διαδικτυακών πρακτικών έχει προκαλέσει ανησυχία στη δημόσια ατζέντα και πολιτική κάτι που σχετίζεται με το πόσο ταμπού θεωρείται σήμερα η οποιαδήποτε σχέση παιδιών και εϕήβων με ζητήματα σεξ καθώς μπορεί είτε να γίνει άμεση ανταλλαγή τέτοιων μηνυμάτων μεταξύ συνομηλίκων είτε αυτά να σταλούν διαδικτυακά (π.χ. σε κάποια ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης) όπου και θα τα δουν πολλοί περισσότεροι. Η ανταλλαγή μηνυμάτων με σεξουαλικό περιεχόμενο (είτε ως κείμενο είτε ως εικόνες) δεν είναι κάτι καινούργιο, αλλά αντίθετα αντιπροσωπεύει κομμάτι της συμπεριϕοράς των παιδιών μέσα από το οποίο εξερευνούν τη σεξουαλικότητά τους, ϕλερτάρουν και παίζουν. Από την άλλη πλευρά, με το που κυκλοϕορεί αυτό το περιεχόμενο στο διαδίκτυο, μπορεί να επιϕέρει αναπάντεχες συνέπειες (σε σχέση με το ποιος λαμβάνει αυτό το υλικό, με το πώς μπορεί κάποιος να το χειραγωγήσει ή με το πώς και αν «σβήνεται» το αποτύπωμά του). Όπως και με το bullying, οι ερωτήσεις αναϕέρονταν και στην αποστολή (το παιδί ως θύτης) και στη λήψη (το παιδί ως θύμα) σεξουαλικών μηνυμάτων, ενώ δεν έγιναν στα μικρότερα παιδιά των 9-10 ετών. Το sexting, για τους σκοπούς της έρευνας αυτής, προσδιορίστηκε ως εξής: Οι άνθρωποι κάνουν πολλά και διαϕορετικά πράγματα στο ίντερνετ. Μερικές ϕορές μπορεί να στέλνουν μηνύματα με σεξουαλικό περιεχόμενο ή εικόνες (δεν αναϕερόμαστε για μηνύματα στο κινητό τηλέ - ϕωνο). Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει συνομιλίες για σεξουαλική συνεύρεση ή εικόνες ή ϕωτογραϕίες γυμνών ανθρώπων ή ανθρώπων που κάνουν σεξ. Για μια ακόμα ϕορά, παρατηρούμε σημαντικές διαϕορές στην πρακτική του sexting (είτε το δούμε ως αποστολή είτε ως λήψη μηνυμάτων σεξουαλικού περιεχομένου) ανάμεσα στις χώρες (Πίνακας 2).

9 238 ΛΙζΑ ΤΣΑΛΙΚΗ Π ί ν α κ α ς 2. Παιδιά που έχουν δει/λάβει ή ανεβάσει/στείλει σεξουαλικά μηνύματα στο διαδίκτυο τους τελευταίους 12 μήνες, ανά χώρα (11+). Q167: Τον ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΧρΟΝΟ έχεις δει ή λάβει κάποιο μήνυμα σεξουαλικού περιεχομένου κάθε είδους (π.χ. λέξεις, εικόνες ή βίντεο) στο ίντερνετ; Q179: Τους ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥΣ 12 ΜΗΝΕΣ έχεις στείλει ή αναρτήσει κάποιο μήνυμα σεξουαλικού περιεχομένου κάθε είδους (π.χ. λέξεις, εικόνες ή βίντεο) στο ίντερνετ; Β ά σ η: Όλα τα παιδιά ετών που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο.

10 Σε γενικές γραμμές, το να δει/λάβει κανείς σεξουαλικά μηνύματα είναι πιο συνηθισμένο από το να στείλει/ανεβάσει παρόμοια μηνύματα (αν και ουσιαστικά αποτελεί περιορισμένη πρακτική καθώς μόλις ένα 15% των παιδιών ετών αναϕέρουν ότι τους έχει συμβεί). Παράλληλα, μόλις 3% των παιδιών ετών αναϕέρουν ότι έχουν στείλει/ανεβάσει κάποιο σεξουαλικό μήνυμα τον τελευταίο χρόνο. Οι διαϕορές μεταξύ των κρατών είναι μηδαμινές σχεδόν 2/3 όλων των χωρών βρίσκονται στο 14-20%. Το να δει/λάβει κανείς σεξουαλικά μηνύματα είναι πιο σύνηθες σε ρουμανία, Τσεχία, Νορβηγία και πολύ λιγότερο σύνηθες σε Ιταλία, Ουγγαρία EU KIDS ONLINE II: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 239 και Ισπανία. Σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες, τα υψηλότερα ποσοστά παιδιών που έχουν κάνει sexting, βρίσκονται σε Σουηδία (12%) και Τσεχία (10%) όπου και πάλι είναι χαμηλά. Στις υπόλοιπες χώρες, τα ποσοστά είναι ακόμα χαμηλότερα, καθώς κινούνται μεταξύ 1% και 4%. Στη χώρα μας, ένα 2% λέει ότι έχει κάνει sexting, και ένα 11% ότι το έχει υποστεί. Εξετάζοντας τους παράγοντες που καθορίζουν την πιθανότητα να έχει κάποιος δει/λάβει μηνύματα σεξουαλικού περιεχομένου, προκύπτει ότι οι πλέον σημαντικοί από αυτούς για τις περισσότερες χώρες είναι οι ριψοκίνδυνες δραστηριότητες εκτός διαδικτύου (οι οποίες έχουν καθοριστεί ως εξής: τα παιδιά έχουν καταναλώσει τόσο αλκοόλ που μέθυσαν, έκαναν σκασιαρχείο χωρίς την άδεια των γονιών τους, έκαναν σεξ, είχαν τραβήγματα με την αστυνομία, είχαν τραβήγματα στο σχολείο εξαιτίας της κακής τους συμπεριϕοράς), ακολουθούμενη από τις ριψοκίνδυνες διαδικτυακές δραστηριότητες (δες παραπάνω, στο bullying). 2 Η σημασία των ριψοκίνδυνων δραστηριοτήτων εκτός διαδικτύου στο αν κάποιο παιδί έχει νιώσει την εμπειρία του sexting ή όχι εξηγείται από το γεγονός ότι παιδιά που έρχονται αντιμέτωπα 2. Οι υπόλοιπες προσδιοριστικές μεταβλητές είναι ο αριθμός των διαδικτυακών δραστηριοτήτων, ο δείκτης αναζήτησης δυνατών συγκινήσεων και ο χρόνος που περνά κανείς στο διαδίκτυο.

11 240 ΛΙζΑ ΤΣΑΛΙΚΗ με «ριψοκίνδυνες» δραστηριότητες διατρέχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να λάβουν σεξουαλικά μηνύματα σε σύγκριση με αυτά που ζουν πιο «συντηρητικά». Στην Ελλάδα, όπως και σε Βέλγιο, Βουλγαρία, ρουμανία, Σλοβενία, Ισπανία και Βρετανία, ο πιο σημαντικός παράγοντας που καθορίζει την πιθανότητα να υποστεί κάποιο παιδί sexting είναι οι ριψοκίνδυνες διαδικτυακές δραστηριότητες. Για τη χώρα μας, ο τρίτος πιο σημαντικός παράγοντας είναι η αναζήτηση συναρπαστικών εμπειριών. Συναντήσεις με αγνώστους Μεγάλο μέρος της ανησυχίας που υπάρχει για την ασϕάλεια των παιδιών στο διαδίκτυο, τόσο από την πλευρά της κοινής γνώμης όσο και της χάραξης πολιτικής, περιστρέϕεται γύρω από την πιθανότητα να γνωρίσουν τα παιδιά κάποιον εντός διαδικτύου, ο οποίος και θα τους κακοποιήσει όταν τον συναντήσουν στην πραγματική ζωή. Όμως, προηγούμενες έρευνες έχουν δείξει ότι ο κίνδυνος (για να πάθει κάτι κακό) που διατρέχει ένα παιδί άμα συναντηθεί στον έξω κόσμο με κάποιον που αρχικά γνώρισε στο διαδίκτυο είναι χαμηλός τα παιδιά χρησιμοποιούν το διαδίκτυο ολοένα και περισσότερο για να διευρύνουν τον κύκλο των ϕίλων τους, ενώ είναι ελάχιστα αυτά που καταϕεύγουν στη διαδικτυακή επικοινωνία προκειμένου να συναντηθούν με ενήλικες (είτε κατά λάθος είτε σκοπίμως) (Wolak et al., 2008). Και ενώ είναι πιθανό ότι η επαϕή στην πραγματική ζωή με αγνώστους από το διαδίκτυο μπορεί να αποβεί βλαβερή, η δημόσια ανησυχία δεν ξεκαθαρίζει σε τι έγκειται αυτή η βλάβη πρόκειται για διαδικτυακή εκμετάλλευση των παιδιών, για εξαπάτηση ή για κακοποίηση εκτός διαδικτύου; Το EU Kids Online διερεύνησε την πρακτική με την οποία τα παιδιά ηλικίας 9-16 κάνουν νέες ϕιλίες στο διαδίκτυο, οι οποίες οδηγούν σε πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις αργότερα, και κατά πόσον αυτό αποτελεί στατιστικά σημαντικό κίνδυνο να τους βλάψει αυτή η εμπειρία. Προκειμένου να αξιολογήσουμε την πιθανή «βλάβη», ρωτήσαμε τα ίδια τα παιδιά

12 EU KIDS ONLINE II: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 241 (όχι αν τους έβλαψε, αλλά) αν τους ενόχλησε ή τους αναστάτωσε η συγκεκριμένη εμπειρία (άρα να μας πουν από μόνα τους άμα συνέβη κάτι), πόσο διήρκεσε αυτή η ενόχληση (για να αξιολογήσουμε τη διάρκεια της ενόχλησης από τη συγκεκριμένη διαδικτυακή πρακτική) και πόσο έντονη ήταν (σε τετραβάθμια κλίμακα από «καθόλου» έως «πολύ»). Μια πρώτη ματιά δείχνει ότι 3 στα 10 παιδιά (30%) γνώρισαν κάποιον στο διαδίκτυο τον οποίο δεν γνώριζαν πρωτύτερα εκτός (Livingstone et al., 2011). Επιπλέον, προηγούμενες έρευνες, βασισμένες στην εθνική εμπειρία, έδειξαν ότι περίπου ένας στους δέκα εϕήβους συναντήθηκε με κάποια διαδικτυακή γνωριμία στον πραγματικό κόσμο (Hasebrink et al., 2009). Άμα, δε, λάβουμε υπόψη ότι οι περισσότερες από αυτές τις συναντήσεις αντιπροσωπεύουν συναντήσεις με άλλα παιδιά της ίδιας ηλικίας (μόνο λίγες αϕορούσαν συναντήσεις με αγνώστους ενήλικες), προκύπτει ότι το διαδίκτυο δεν ευθύνεται για κάποια σημαντική αύξηση της πιθανότητας διά ζώσης συνάντησης των παιδιών με διαδικτυακούς ενήλικες αγνώστους. Κάτω από αυτό το πρίσμα, λοιπόν, δεν είναι απαραίτητο ότι οι διαδικτυακές επαϕές με αγνώστους είναι αναγκαστικά και επιζήμιες ή επικίνδυνες για τα παιδιά, καθώς ενέχουν το, θετικό, ενδεχόμενο να κάνουν τα παιδιά νέους ϕίλους. Ο Πίνακας 3, παρακάτω, δείχνει ότι είναι πιθανότερο να έχουν συναντήσει διά ζώσης κάποιον που αρχικά γνώρισαν στο διαδίκτυο παιδιά σε δυο Βαλτικές χώρες, την Εσθονία (25%) και τη Λιθουανία (23%). Αντίθετα, είναι πολύ πιο σπάνιο αυτό να συμβεί με παιδιά από την Τουρκία (3%) και την Ιταλία και Ιρλανδία (4%). Σε γενικές γραμμές, στις χώρες που τα παιδιά έχουν πιο συχνά επαϕές με νέο κόσμο στο διαδίκτυο, υπάρχει και μεγαλύτερη πιθανότητα να έχουν συναντήσει αυτά τα άτομα διά ζώσης όπως συμβαίνει σε Εσθονία, Λιθουανία και Σουηδία (χωρίς να σημαίνει ότι αυτός είναι και ο κανόνας, όπως ϕαίνεται και στην περίπτωση της Φινλανδίας, της Δανίας και της Ολλανδίας). Στη χώρα μας, ένα 20% των παιδιών 9-16 ετών γνώρισαν κάποιον στο διαδίκτυο που δεν ήξεραν πριν, και μόλις ένα 6% από αυτά προχώρησαν σε διά ζώσης συνάντηση με το άτομο αυτό.

13 242 ΛΙζΑ ΤΣΑΛΙΚΗ Πίν ακ ας 3. Παιδιά που έχουν επικοινωνήσει διαδικτυακά ή έχουν συναντήσει διά ζώσης κάποιον άγνωστο, ανά χώρα. Q147: Είχατε ποτέ επαϕή με κάποιον μέσω διαδικτύου χωρίς να τον είχατε δει ποτέ προσωπικά; Q148: Γνωρίσατε προσωπικά κάποιον που είχατε πρώτα γνωρίσει μόνο μέσω διαδικτύου; Β ά σ η: Όλα τα παιδιά που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο.

14 EU KIDS ONLINE II: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 243 Το ζήτημα όμως με τις διά ζώσης επαϕές με διαδικτυακούς αγνώστους έγκειται στο κατά πόσον κινδυνεύουν τα παιδιά να ενοχληθούν από αυτή την πρακτική. Γενικά, όσο περισσότερα παιδιά συναντούν από κοντά άτομα που αρχικά τα γνώρισαν στο διαδίκτυο τόσο περισσότερα ανα - ϕέρουν ότι ενοχλήθηκαν από αυτές τις συναντήσεις. Η Τουρκία παρουσιάζει και το χαμηλότερο ποσοστό παιδιών που πήγαν σε αυτές τις συναντήσεις και το υψηλότερο ποσοστό παιδιών που ανέϕεραν ότι ενοχλήθηκαν ή αναστατώθηκαν από αυτές. Σε Πολωνία, Ιρλανδία, Ισπανία και Πορτογαλία παρατηρείται επίσης χαμηλό ποσοστό παιδιών που προχωρούν σε διά ζώσης συναντήσεις με διαδικτυακούς αγνώστους πολλά από αυτά τα παιδιά αναϕέρουν ότι ενοχλήθηκαν ή αναστατώθηκαν από την εμπειρία. Αντίθετα, αν και παιδιά σε Σουηδία, Νορβηγία και Αυστρία είναι πιθανό να συναντήσουν από κοντά κάποιους που γνώρισαν στο διαδίκτυο, δεν πρόκειται να πουν μετά ότι ενοχλήθηκαν από την εμπειρία αυτή. Όσον αϕορά, τώρα, τους παράγοντες που καθορίζουν την πιθανότητα να πάει κάποιο παιδί να συναντήσει διά ζώσης έναν διαδικτυακό ϕίλο, η έρευνά μας έδειξε ότι υπάρχει πολύ μεγάλη διαϕοροποίηση ανάμεσα στις χώρες. Σε Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Σουηδία ο πλέον σημαντικός παράγοντας είναι οι ριψοκίνδυνες διαδικτυακές δραστηριότητες (όπως ορίστηκαν παραπάνω). Στη Βουλγαρία και την Τσεχία τον πιο σημαντικό ρόλο στο αν κάποιο παιδί θα συναντήσει εκτός διαδικτύου κάποιον που γνώρισε στο διαδίκτυο διαδραματίζει το αν το παιδί αυτό υποδύεται ότι είναι κάποιος άλλος στο διαδίκτυο. Αντίθετα, όσα παιδιά δεν υιοθετούν ψεύτικα προϕίλ στο διαδίκτυο, έχουν λιγότερες πιθανότητες να προχωρήσουν σε τέτοιες συναντήσεις. Στη χώρα μας, την Ολλανδία, την Πορτογαλία και τη ρουμανία, ο πιο σημαντικός παράγοντας είναι η αυτο-αποτελεσματικότητα. Εδώ η υπόθεση εργασίας «τα παιδιά πλούσια σε εμπειρίες γίνονται πλουσιότερα» ερμηνεύει αυτήν την τάση τα εξω-

15 244 ΛΙζΑ ΤΣΑΛΙΚΗ στρεϕή παιδιά επωϕελούνται από το διαδίκτυο καθώς επεκτείνουν τα δίκτυα επαϕών τους. Στη Βουλγαρία και τη Γαλλία, ο πιο σημαντικός παράγοντας είναι η αποστολή ϕωτογραϕίας ή βίντεο. Κρίσιμο ρόλο παίζει επίσης και η διάρκεια παραμονής στο διαδίκτυο σε Γαλλία και Νορβηγία. Αλλού, η πιθανότητα για το αν κάποιο παιδί θα συναντήσει κάποιον που γνώρισε στο διαδίκτυο εξαρτάται κυρίως από την ηλικία του. Στη Γερμανία, όσο πιο μικρά είναι τα παιδιά τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να πάνε σε μια τέτοια συνάντηση. Στην Ουγγαρία και τη Λιθουανία, οι πιθανότητες αυξάνουν όσο μεγαλώνουν τα παιδιά. Στη Φινλανδία, τα παιδιά που είναι πολύ έμπειρα στο διαδίκτυο («γνωρίζω πολλά πράγματα για το πώς να χρησιμοποιώ το διαδίκτυο») είναι αυτά που έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να συναντήσουν πρόσωπο με πρόσωπο διαδικτυακές επαϕές, ενώ στην Ισπανία και Ιρλανδία τον πιο σημαντικό ρόλο παίζει η αναζήτηση συγκινήσεων. Αυτό αντιστοιχεί μέχρις ενός σημείου με την υπόθεση εργασίας της «ψυχαγωγίας», σύμϕωνα με την οποία παιδιά και έϕηβοι που αναζητούν έντονες συγκινήσεις, και που εκτιμούν την ανωνυμία του διαδικτύου, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να ασχοληθούν ενεργά με τις συναντήσεις διαδικτυακών επαϕών. Κοινωνική διαμεσολάβηση της χρήσης νέων τεχνολογιών από τα παιδιά Γονική διαμεσολάβηση (parental mediation) Η διαδικασία με την οποία οι γονείς προσπαθούν να επέμβουν και να ρυθμίσουν τη σχέση των παιδιών τους με τις νέες τεχνολογίες ονομάζεται «γονική διαμεσολάβηση». Το να εξετάσει κανείς τον ρόλο της γονικής διαμεσολάβησης είναι ιδιαίτερα σημαντικό, αν λάβουμε υπόψη ότι αυτή τη στιγμή υπάρχει πίεση να ενσωματωθεί η γονική διαμεσολάβηση στη χάραξη πολιτικής, μεταθέτοντας με αυτόν τον τρόπο την ευθύνη για τη ρύθ-

16 EU KIDS ONLINE II: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 245 μιση της διαδικτυακής χρήσης και πρόσβασης των παιδιών στους γονείς τους (Livingstone & Bober, 2006). Παρά τη σημασία της, η γονική διαμεσολάβηση της χρήσης του διαδικτύου από τα παιδιά μόλις πρόσϕατα προσέλκυσε το ενδιαϕέρον πανεπιστημιακών και ερευνητών, ενώ έχει τις ρίζες της στη δεκαετία του 1980, όπου γινόταν πλέον συστηματική προσπάθεια γονικού ελέγχου του τρόπου με τον οποίο τα παιδιά παρακολουθούσαν τηλεόραση. Οι γονείς εϕάρμοζαν τρεις τεχνικές διαμεσολάβησης της τηλοψίας των παιδιών τους τότε, οι οποίες μπορούν να μεταϕερθούν και στο διαδίκτυο: απαγορευτική διαμεσολάβηση (επιβολή κανόνων και περιορισμών στην παρακολούθηση), άμεση διαμεσολάβηση (το να μιλούν με τα παιδιά τους για το μέσο και το περιεχόμενό του) και συν-παρακολούθηση μαζί με τα παιδιά τους (Valkenburg, 2004: 54-55). Στην επιστημονική βιβλιογραϕία, εκτός από τον προηγούμενο, υπάρχουν αρκετοί τρόποι συστηματοποίησής της (Livingstone, 2007 Livingstone & Helsper, 2008 Kirwil et al., 2009 Kirwil, 2009 Kalmus & Roosalu, 2011, μεταξύ άλλων). Στο δίκτυο EU Kids Online ΙΙ, διαχωρίζουμε μεταξύ πέντε τρόπων γονικής διαμεσολάβησης: 3 1. Ενεργή διαμεσολάβηση της χρήσης του διαδικτύου από τα παιδιά, η οποία περιλαμβάνει: ii) συζήτηση με τα παιδιά σχετικά με διαδικτυακές δραστηριότητές τους ii) το να μοιράζονται οι γονείς αυτές τις δραστηριότητες με τα παιδιά τους. 2. Ενεργή διαμεσολάβηση της διαδικτυακής ασϕάλειας των παιδιών, η οποία περιλαμβάνει: ii) καθοδήγηση των παιδιών στη διαδικτυακή ασϕάλεια είτε βοηθώντας τα σε περίπτωση που συναντήσουν δυσκολίες, είτε λέγοντάς τους τι να κάνουν σε καταστάσεις που τους αναστατώνουν ή τα ενοχλούν. 3. Ενώ, ταυτόχρονα, έχει γίνει και έρευνα για τους αντίστοιχους τρόπους διαμεσολάβησης από πλευράς δασκάλων (teacher mediation) και συνομηλίκων (peer mediation).

17 246 ΛΙζΑ ΤΣΑΛΙΚΗ 3. Απαγορευτική διαμεσολάβηση, η οποία συνίσταται στην επιβολή κανόνων γύρω από το τι επιτρέπεται να κάνουν τα παιδιά και τι όχι. 4. Έλεγχος (monitoring), ο οποίος περιλαμβάνει: ii) έλεγχο του υπολογιστή προκειμένου να δουν οι γονείς με τι ασχολούνται τα παιδιά τους ii) έλεγχο των προϕίλ των παιδιών στα διάϕορα κοινωνικά μέσα, όπως και των μηνυμάτων στο mail τους ή στον λογαριασμό instant messaging. 5. Τεχνική διαμεσολάβηση της διαδικτυακής χρήσης των παιδιών, όπου: ii) γίνεται χρήση λογισμικού ϕιλτραρίσματος ii) απαγορεύονται συγκεκριμένες ανεπιθύμητες χρήσεις Η έρευνα μας έδειξε ότι οι γονείς που είναι χρήστες του διαδικτύου οι ίδιοι, υιοθετούν ενεργά (με οποιοδήποτε τρόπο) τη διαμεσολάβηση σε σύγκριση με αυτούς που δεν το χρησιμοποιούν. Βέβαια, η γονική διαμεσολάβηση μειώνεται καθώς μεγαλώνουν τα παιδιά, κάτι που ϕαίνεται ιδιαίτερα στην περίπτωση των γονέων που υιοθετούν απαγορευτικές στρατηγικές διαμεσολάβησης: 95% των παιδιών 9-10 ετών αναϕέρουν παρόμοιες εμπειρίες, σε αντίθεση με 71% των παιδιών ετών. Διαϕορές στη διαμεσολάβηση παρατηρούνται και σε σχέση με το ϕύλο των παιδιών: Τα κορίτσια αναϕέρουν σε σχετικά υψηλότερο ποσοστό (87%) από τα αγόρια (83%) πως οι γονείς τους περιορίζουν τη χρήση του διαδικτύου. Επίσης παρατηρούνται διαϕορές και σε σχέση με την κοινωνική προέλευσή τους. Έτσι, παιδιά από υψηλότερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα αναϕέρουν πιο συχνά από αυτά από χαμηλότερα στρώματα ότι οι γονείς τους τα συμβουλεύουν ενεργά σχετικά με το πώς να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο και πώς να παραμένουν ασϕαλή. Αυτό ουσιαστικά είναι απόρροια του γεγονότος ότι γονείς από

18 EU KIDS ONLINE II: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 247 υψηλότερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα είναι πιο πιθανό να είναι και χρήστες του διαδικτύου και συνεπώς πιο πιθανό να είναι και τεχνολογικά ικανότεροι. Άλλοι ϕορείς διαμεσολάβησης Η γονική διαμεσολάβηση όμως δεν είναι ο μόνος τρόπος ρύθμισης των διαδικτυακών πρακτικών των παιδιών. Η έρευνα μας δείχνει ότι τα παιδιά στρέϕονται και σε κάποιον ϕίλο τους όταν κάτι τα ενοχλεί ή τα ανησυχεί και όχι μόνο σε ενηλίκους: 36% των παιδιών αναϕέρουν ότι τους βοήθησαν οι γονείς τους όταν κάτι τους αναστάτωσε στο διαδίκτυο, 24% ότι τους βοήθησε ο δάσκαλός τους, και 28% ότι τους βοήθησαν οι ϕίλοι τους. Οι ϕίλοι αποδεικνύονται πιο χρήσιμοι για τα παιδιά σε πρακτικά ζητήματα, όπως για παράδειγμα βοηθώντας τα να κάνουν ή να βρουν κάτι στο διαδίκτυο όταν αυτά δυσκολεύονται (64%). Το ότι τα παιδιά αναϕέρουν σε πολύ μικρότερο ποσοστό (28%) πως τα βοηθούν οι ϕίλοι τους όταν κάτι τους έχει αναστατώσει στο διαδίκτυο μπορεί να είναι απόρροια του γεγονότος ότι είναι λίγα τα παιδιά που έχουν αναστατωθεί από κάτι στο διαδίκτυο. Επίσης, αν και οι γονείς είναι οι βασικοί ϕορείς διαμεσολάβησης γύρω από την ασϕάλεια στο διαδίκτυο, ο ρόλος των δασκάλων δεν είναι καθόλου αμελητέος: Τα παιδιά δηλώνουν ότι συμβουλές για το πώς να είναι ασϕαλή στο διαδίκτυο τους έδωσαν οι γονείς τους σε ποσοστό 63%, και ο δάσκαλός τους σε ποσοστό 58%. Μάλιστα, τα στατιστικά ευρήματα δείχνουν ότι, σε αυτό το σημείο, οι δάσκαλοι υπερτερούν των γονέων σε ό,τι αϕορά μεγαλύτερους σε ηλικία εϕήβους και παιδιά από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. Αυτό αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό ερευνητικό εύρημα, το οποίο και θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί από τις δημόσιες πολιτικές

19 248 ΛΙζΑ ΤΣΑΛΙΚΗ για το διαδίκτυο έτσι ώστε να οδηγήσει σε επιμορϕωτικές καμπάνιες προσανατολισμένες σε δασκάλους (ιδιαίτερα σε χώρες όπου οι δάσκαλοι δεν συμμετέχουν αρκετά στη διαδικτυακή κουλτούρα). Σε γενικές γραμμές, δηλαδή, ζητήματα ασϕάλειας καλύπτονται κυρίως από ενήλικες που είναι παρόντες στην καθημερινή ζωή των παιδιών. Σε ό,τι αϕορά υποστήριξη από άλλα παιδιά (peer mediation), ϕαίνεται ότι τα παιδιά στηρίζονται γενικά στους συνομήλικούς τους, ιδιαίτερα μάλιστα τα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά. Οι συνομήλικοι είναι πολύ πιο πιθανό να διαμεσολαβήσουν τις διαδικτυακές πρακτικές των παιδιών με πρακτικό τρόπο αλληλοβοηθούμενοι σε περίπτωση δυσκολιών. Ίσως ο πιο σημαντικός ρόλος που παίζουν οι ϕίλοι είναι όταν τα παιδιά αναζητούν κοινωνική υποστήριξη να μιλήσουν σε κάποιον δηλαδή για κάτι που τους ενόχλησε στο διαδίκτυο: Τα παιδιά στρέϕονται κατ αρχάς στους ϕίλους τους για να μοιραστούν ό,τι τους αναστάτωσε διαδικτυακά, ανεξάρτητα από τη μορϕή της εμπειρίας, και κατά δεύτερον στους γονείς τους. Έτσι, αν κάποιο παιδί αναστατώθηκε από διαδικτυακό bullying, στρέϕεται σε κάποιον ϕίλο σε ποσοστό 50% (σε γονέα, 40%), αν έπεσε θύμα sexting, στρέϕεται στους ϕίλους του σε ποσοστό 37% (29% στους γονείς) και στην περίπτωση που συνάντησε στον πραγματικό κόσμο κάποιον που γνώρισε στο διαδίκτυο, στρέ - ϕεται σε ϕίλους σε ποσοστό 35% (28% σε γονείς). Σε σχέση με τους ϕορείς διαμεσολάβησης, έκπληξη προκαλεί, επομένως, ο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζουν οι γονείς, όχι μόνο όταν δίνουν συμβουλές ή όταν επιβάλλουν κανόνες, αλλά και όταν αποτελούν το σημείο αναϕοράς των παιδιών σε στιγμές που αυτά έρχονται αντιμέτωπα με κάτι που τους ενοχλεί στο διαδίκτυο. Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ένα μοτίβο συμπεριϕοράς σύμϕωνα με το οποίο οι γονείς είναι «εκεί», παρόντες, αποδεκτοί ως ικανοί συμβουλάτορες στους οποίους και στρέϕονται τα παιδιά στις δύσκολες στιγμές. Ένα άλλο σημαντικό σημείο σχετικά με τη διαμεσολάβηση της χρήσης του διαδικτύου από τα παιδιά αναϕέρεται στις διαδικτυακές δεξιότητες των τελευταίων: Τα παιδιά των οποίων η χρήση του διαδικτύου ρυθμίζεται με κάποιον τρόπο, έχουν περισσότερες δεξιότητες από αυτά των οποίων

20 EU KIDS ONLINE II: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ 249 η χρήση δεν διαμεσολαβείται με τη εξαίρεση των παιδιών στα οποία εϕαρμόζεται απαγορευτική διαμεσολάβηση. Αυτό σημαίνει ότι, σε γενικές γραμμές, η απαγορευτική διαμεσολάβηση έχει αρνητικό αντίκτυπο στον μέσο όρο διαδικτυακών δραστηριοτήτων και δεξιοτήτων των παιδιών (σε οποιαδήποτε ηλικία και αν είναι αυτά), ενώ, αντίθετα, άλλοι τρόποι διαμεσολάβησης επηρεάζουν θετικά τις διαδικτυακές δραστηριότητες και δεξιότητές τους. Με άλλα λόγια, αν και η διαμεσολάβηση μπορεί να ελαττώνει τους κινδύνους με τους οποίους μπορεί να έρθει αντιμέτωπο ένα παιδί (ακόμα περισσότερο άμα πρόκειται για επιβολή απαγορευτικών κανόνων), δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι μειώνει και τη ζημιά, τη βλάβη που μπορεί να επέλθει ως αποτέλεσμα της έκθεσης σε αυτούς τους κινδύνους (για όσα παιδιά τους συναντούν). Επιπλέον, η επιβολή απαγορεύσεων ενδέχεται και να περιορίσει τα θετικά αποτελέσματα της διαδικτυακής χρήσης. Αυτό, λοιπόν, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι χρειάζεται προσοχή στο πώς αξιολογούμε την «αποτελεσματικότητα» της διαμεσολάβησης που υιοθετούμε μια στρατηγική διαμεσολάβησης μπορεί να είναι «αποτελεσματική» στο να καταϕέρει να μειώσει τους πιθανούς κινδύνους που μπορεί να υπάρχουν, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να έχει και αρνητικές περενέργειες. Αυτό σημαίνει πως η «αποτελεσματικότητα» πρέπει να αξιολογείται με την ευρεία έννοια. Βιβλιογραϕία Final Report (2011). EU Kids Online II Deliverable 8.3 for the EC Safer Internet Programme. Hasebrink, U., Görzig, A., Haddon, L., Kalmus, V., & Livingstone, S. (2011). Patterns of risk and safety online. In-depth analyses from the EU Kids Online survey of 9-16 year olds and their parents in 25 countries. LSE, London: EU Kids Online. Hasebrink, U., Livingstone, S., Haddon, L., & Olafsson, K. (2009). Comparing children s online opportunities and risks across Europe: Cross-national comparisons for EU Kids Online (2nd edn, LSE, London: EU Kids Online ( Kalmus, V., Keller, M. & Pruulmann-Vengerfeldt, P. (2009). «Chil-

21 250 ΛΙζΑ ΤΣΑΛΙΚΗ dren and Young People in the Consumer and Information Society», in M. Lauristin (ed.), Estonian Human Development Report Tallinn: Estonian Cooperation Assembly, pp ( kogu.ee/public/eia2008_eng.pdf ). Kirwil, L. (2009). «Parental Mediation of Children s Internet Use in Different European Countries», Journal of Children and Media, 3 (4), pp Kirwil, L., Garmendia, M., Garitaonandia, C., & Fern ndez, G. M. (2009). «Parental Mediation», in S. Livingstone & L. Haddon (eds.), Kids Online: Opportunities and Risks for Children, Bristol: Po - licy Press, pp Livingstone, S. (2007). «Strategies of parental regulation in the mediarich home». Computers in Human Behavior, vol. 23, pp Livingstone, S. & Bober, M. (2006). «Regulating the Internet at Home: Contrasting the Perspectives of Children and Parents», in D. Buckingham & R. Willett (eds.), Digital Generations: Children, Young People and New Media, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, pp Livingstone, S. & Helsper, E. J. (2008). «Parental mediation of children s internet use», Journal of Broadcasting and Electronic Media, 52 (4), Winter Livingstone, S., Haddon, L., Görzig, A., &νlafsson, K. (2011). Risks and safety on the internet: The perspective of European children. Full findings. LSE, London: EU Kids Online. Lobe, B., Livingstone, S., νlafsson, K., & Vodeb, H. (2011). Crossnational comparison of risks and safety on the internet: Initial analysis from the EU Kids Online survey of European children, London: EU Kids Online, LSE. Lobe, B., Segers, K., & Tsaliki, L. (2009). «The Role of Parental Mediation in Explaining Cross-National Experiences of Risk», in S. Li - vingstone & L. Haddon (eds.), Kids Online: Opportunities and Risks for Children, Bristol: Policy Press, pp Valkenburg, P. (2004). Children s Responses to the Screen: A Media Psychological Approach. Lawrence Erlbaum Associates: London. Wolak, J., Finkelhor, D., Mitchell, K., & Ybarra, M. (2008). «Online predators and their victims», American Psychologist, 63 (2),