Σύστημα Περιβαλλοντικής Αξιολόγησης LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) στη Διαχείριση Κατασκευαστικών Έργων

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ Σύστημα Περιβαλλοντικής Αξιολόγησης LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) στη Διαχείριση Κατασκευαστικών Έργων Kούτλα Ειρήνη (Διπλωμ. Αρχιτέκτονας Μηχανικός) Στέφανος Κατσαβούνης Αναπληρωτής Καθηγητής, Δ.Π.Θ. Γλυκερία Καλφακάκου Καθηγήτρια, Α.Π.Θ. Γεώργιος Αρετούλης Επίκουρος Καθηγητής, Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη Νοέμβριος 2015

2

3 Πίνακας περιεχομένων Πίνακας περιεχομένων... i Ευρετήριο Εικόνων... v Ευρετήριο Πινάκων... vi Ευρετήριο Διαγραμμάτων... vi Ευχαριστίες... vii Περίληψη... viii Abstract... x Πρόλογος ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΚΟΠΟΙ-ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΟΡΙΣΜΟΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Γενικά στοιχεία Ιστορική αναδρομή Βασικές Αρχές Βιώσιμης Ανάπτυξης Η ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΚΑΙ ΕΡΓΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Αρχές μέτρησης της βιωσιμότητας Εφαρμογή στρατηγικών βιώσιμης ανάπτυξης ΠΡΑΣΙΝΑ ΚΤΙΡΙΑ Ορισμός και πλεονεκτήματα πράσινων κατασκευών Κόστος και αποδοτικότητα πράσινων κτιρίων ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Αντικείμενο βιοκλιματικού σχεδιασμού Αρχές Βιοκλιματικού Σχεδιασμού Βασικά στοιχεία βιοκλιματικού σχεδιασμού Οφέλη βιοκλιματικού σχεδιασμού ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ ΒΑΣΙΚΟ ΤΡΙΓΩΝΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΡΓΟΥ i

4 3.5 ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ ΕΡΓΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ-ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΕΡΓΑ ΤΥΠΟΙ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΚΑΤΑ ΧΡΗΣΕΙΣ Εμπορικές Κατασκευές Έργα Δομικά, Υποδομών & Διαμόρφωσης ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΤΙΡΙΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Σύνοδοι Κορυφής σε περιβαλλοντικά ζητήματα Πρώτα συστήματα Εξέλιξη πορείας συστημάτων αξιολόγησης ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ-ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΤΟΥΣ ΣΤΟΧΟΙ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΒΑΣΙΚΟΤΕΡΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ LEED Η ΜΕΘΟΔΟΣ LEED ΚΑΙ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΤΗΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΤΟ LEED ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΕΞΕΛΙΞΗΣ LEED ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ LEED ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ Ομάδα Έργου-Παραδοσιακή Σχεδιαστική Αρχιτεκτονική Διαδικασία Ομάδα Έργου Ολοκληρωμένη Διαδικασία Σχεδιασμού /Διαδικασία LEED Σύνθεση βασικής ομάδας έργου LEED ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ LEED ΚΑΙ ΠΕΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ-ΚΑΤΑΤΑΞΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ LEED ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Διαδικασία Παραδοσιακού Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού Διαδικασία Ολοκληρωμένου Σχεδιασμού ii

5 Διαφορές Διαδικασιών μεταξύ Παραδοσιακού και Ολοκληρωμένου Σχεδιασμού ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΟΥ LEED Στάδιο Ι: Ορισμός Έργου και Καθορισμός Στόχων Στάδιο ΙΙ: Ολοκλήρωση Φάσης Σχεδιασμού Στάδιο ΙΙΙ: Φάση Υλοποίησης Κατασκευής ΚΟΣΤΟΣ ΔΙΑΔΙΑΚΑΣΙΑΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ KARELA OFFICE PARK New Student Housing, Eastern Kentucky University One Bush Street TAIPEI 101 Tower Foshan Lingnan Tiandi Development ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ BIM ΚΑΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΕ LEED Βασικά Στοιχεία BIM και Ιστορική Αναδρομή Πλεονεκτήματα BIM Συσχετισμός BIM-LEED ΛΟΓΙΣΜΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ LEED Εργαλεία υπολογιστικών δεδομένων και προσομοίωσης Λογισμικά διευκόλυνσης διαδικασίας πιστοποίησης ΜΕΛΕΤΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ LEED ΣΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟΥ ΑΛΙΚΗΣ ΠΕΡΡΩΤΗ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΡΓΟΥ ΚΤΙΡΙΟ ΣΠΟΥΔΑΣΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ ΑΛΙΚΗ ΠΕΡΡΩΤΗ Χρονική διάρκεια Τροποποιήσεις έργου Βασικές Αρχές Σχεδιασμού Περιγραφή Κτιρίου Στοιχεία Βιοκλιματικού Σχεδιασμού Υλικά Κτιρίου Συστήματα Διαχείρισης Κόστος Κατασκευής Σύνδεση βιοκλιματικής μελέτης κτιρίου με μελέτη πιστοποίησης LEED LEED V4 BUILDING OPERATION AND MAINTENANCE ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΚΑΡΤΕΛΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ iii

6 6.3.1 Περιγραφή γενικών στοιχείων Καρτέλας Αξιολόγησης Αναλυτική περιγραφή πεδίων Καρτέλας Αξιολόγησης Αξιολόγηση-Βαθμολόγηση Κτιρίου Οικοτροφείου Αλίκης Περρωτή Παρατηρήσεις Μελέτης Παραδείγματος Εφαρμογής LEED v4 BUILDING OPERATION AND MAINTENANCE ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΔΙΚΟΥ ΧΑΡΤΗ ΓΙΑ ΕΡΓΑ LEED Στρατηγική διαμόρφωσης Οδικών Χαρτών Βασικά στοιχεία διαμόρφωσης Οδικού Χάρτη του LEED V4 BUILDING OPERATION AND MAINTENACE Δημιουργία και αναλυτική περιγραφή του προτεινομένου Οδικού Χάρτη Αναλυτικό διάγραμμα ροής της συνιστώμενης μεθοδολογικής προσέγγισης του θέματος Βήματα Διαδικασίας LEED Online ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΣΥΝΟΨΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ LEED V4 BUILDING OPERATION AND MAINTENANCE Πηγές Τεκμηρίωσης iv

7 Ευρετήριο Εικόνων Εικόνα 5.1 Πιστοποιημένος χώρος LEED ανά περιοχή Εικόνα 5.2 Οι 10 κορυφαίες χώρες και περιοχές χρήσης LEED για το Εικόνα Εικόνα 5.4 Ενδεικτική καρτέλα επισκόπησης βαθμολογίας LEED Εικόνα 5.5 Κατηγορίες πιστοποιήσεων LEED Εικόνα 5.6 Νυχτερινή λήψη κτιριακού συγκροτήματος-φωτισμός Εικόνα 5.7 Προοπτικές λήψεις όψεων /Όψεις από περσίδες αλουμινίου Εικόνα 5.8 Κλίμακα έργου-απόσταση μεταξύ των κτιριολογικών όγκων Εικόνα 5.9 Φυτεμένο δώμα Εικόνα 5.10 Χαρακτηριστικές λήψεις εσωτερικών και ημιυπαίθριων χώρων Εικόνα 5.11 Επαφή κτιρίου με περιβάλλοντα χώρο Εικόνα 5.12 Χώρος εισόδου εσωτερικά και εξωτερικά του κτιρίου Εικόνα 5.13 Χωροθέτηση του κτιρίου στο οικόπεδο Εσωτερικός Κοινόχρηστος Χώρος Εικόνα 5.15 Σκίτσο αποτύπωσης της Φοιτητικής Εστίας Εικόνα 5.16 Νυχτερινή εξωτερική λήψη Εικόνα 5.17 Είσοδος κτιρίου Εικόνα 5.18 Χαρακτηριστικές προοπτικές όψεων κτιρίου Εικόνα 5.19 Εικόνες και διαμορφώσεις στο εσωτερικό του κτιρίου Εικόνα 5.20 Ένταξη κτιρίου στον περιβάλλοντα χώρο Εικόνα 5.21 Ένταξη κτιρίου στον αστικό ιστό Εικόνα 5.22 Χαρακτηριστικές εικόνες εσωτερικού αιθρίου του κτιρίου Εικόνα 5.23 Ένταξη αποσβεστήρα συντονισμένης μάζας Εικόνα 5.24 Νυχτερινή λήψη/φωτισμός κτιρίου Εικόνα 5.25 Περιοχή μελέτης Εικόνα 5.26 Διαμορφώσεις περιβάλλοντα χώρου Εικόνα 5.27 Τοπογραφικό δόμησης περιοχής μελέτης Εικόνα 5.28 Ύψη κτιρίων/διασύνδεση με γειτονικές περιοχές Εικόνα 5.29 Διάγραμμα αερισμού-φυσικού φωτισμού της περιοχής Εικόνα 6.1 Περιοχή κεντρικής εισόδου κτιρίου Οικοτροφείου Εικόνα 6.2 Περιοχή Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής Εικόνα 6.3 Χρήσεις Κτιρίων Αμερικανικής Σχολής-Κολλέγιο Δημήτρη Περρωτή-Περιοχή Μελέτης Εικόνα 6.4 Χωροθέτηση κτιρίου στην έκταση της Αμερικανικής Σχολής Εικόνα 6.5 Φωτορεαλιστική απεικόνιση κτιρίου και περιβάλλοντος χώρου Εικόνα 6.6 Κεντρική Είσοδος Κτιρίου Οικοτροφείου Εικόνα 6.7 Τροποποίηση αρχιτεκτονικών σχεδίων για ανάδειξη αρχαίων ευρημάτων Εικόνα 6.8 Τετραγωνική κάλυψη υπό μελέτη κτισμάτων Εικόνα 6.9 Κάτοψη 1 ης Στάθμης με περιβάλλοντα χώρο Εικόνα 6.10 Κάτοψη 2 ης Στάθμης με περιβάλλοντα χώρο Εικόνα 6.11 Κάτοψη 3 ης στάθμης με διαμόρφωση δώματος Εικόνα 6.12 Γενική Κάτοψη Εικόνα 6.13 Ανατολική Όψη Εικόνα 6.14 Βόρεια Όψη Εικόνα 6.15 Νότια Όψη Εικόνα 6.16 Τυπική διάταξη δωματίων και συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας Εικόνα 6.17 Αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων/Καθιστικό Εικόνα 6.18 Αίθουσα Διαλέξεων-Προβολών Εικόνα 6.19 Χώρος Εστίασης v

8 Εικόνα 6.20 Τομή Κτιρίου με στοιχεία βιοκλιματικού σχεδιασμού Εικόνα 6.21 Επικλινής στέγη για συλλογή της ηλιακής θερμότητας Εικόνα 6.22 Κεκλιμένη στέγη στην όψη Εικόνα 6.23 Διάδρομος και σκάλα με σχισμές για διαμπερή κατακόρυφο αερισμό Εικόνα 6.24 Στοιχεία φυσικού φωτισμού-αερισμού Εικόνα 6.25 Αίθριο εντός κτιρίου και μεγάλα ανοίγματα φυσικού φωτισμού Εσοχές Πρασίνου Εικόνα 6.27 Φυτεμένο δώμα/βελτίωση μικροκλίματος Εικόνα 6.28 Φυτεύσεις Εικόνα 6.29 Προοπτικές λήψεις κελύφους Εικόνα 6.30 Κατασκευαστική λεπτομέρεια δώματος Εικόνα 6.31 Χειροποίητα τούβλα και φύλλα Corten/Συνδυασμός υλικών στην όψη Φυτεύσεις και φωτιστικά στοιχεία περιβάλλοντος χώρου Εικόνα 6.33 Πανοράματα όψεων Εικόνα 6.34 Πανοραμικές λήψεις σημείων ενδιαφέροντος στον περιβάλλοντα χώρο Εικόνα 6.35 Τρόπος προσέγγισης περιοχής κτιρίου Ευρετήριο Πινάκων Πίνακας 4.1 Βασικά στοιχεία μεθόδων αξιολόγησης Πίνακας 4.2 Τα δημοφιλέστερα συστήματα αξιολόγησης-πιστοποίησης Πίνακας 5.1 Εργαλεία αξιολόγησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων κύκλου ζωής Πίνακας 6.1 Βασικές πληροφορίες έργου Πίνακας 6.2 Συγκεντρωτικός Πίνακας Αμοιβών Μηχανικών Πίνακας 6.3 Συγκεντρωτικός Πίνακας Κόστους Εργασιών Πίνακας 6.4 Βαθμολόγηση κατ ελάχιστον Πίνακας 6.5 Βαθμολόγηση κατά μέγιστο Ευρετήριο Διαγραμμάτων Διάγραμμα 5.1 Ομάδα Έργου Παραδοσιακού Σχεδιασμού Διάγραμμα 5.2 Ομάδα Έργου Ολοκληρωμένου Σχεδιασμού Διάγραμμα 5.3 Μέλη Ομάδων Έργων LEED και Έργων μη LEED Διάγραμμα 5.4 Βαθμολογικά Επίπεδα Πιστοποίησης Διάγραμμα 5.5 Κατάλληλο ποσοστό κάλυψης για ένα συγκεκριμένο σύστημα αξιολόγησης Διάγραμμα 5.6 Διαδικασία Πιστοποίησης κατά βήματα Διάγραμμα 5.7 Διαφορές Διαδικασιών Παραδοσιακού-Ολοκληρωμένου Σχεδιασμού Διάγραμμα 5.8 Στάδια Διαδικασίας Διαχείρισης Έργου LEED Διάγραμμα 5.9 Συσχετισμός Διαδικασίας Σχεδιασμού-Διαχείρισης Έργου LEED-Διαδικασίας Πιστοποίησης Διάγραμμα 6.1 Συσχετισμός Φάσεων Εργασιών με Ενέργειες Βιοκλιματικού Σχεδιασμού. 153 Διάγραμμα 6.2 Οδικός Χάρτης διαχείρισης διαδικασίας πιστοποίησης LEED v4 for Existing Buildings: Operations & Maintenance (O&M) vi

9 Ευχαριστίες Στην εκπόνηση και ολοκλήρωση της παρούσας Διπλωματικής Εργασίας σημαντική στάθηκε η βοήθεια και υποστήριξη ορισμένων ανθρώπων τους οποίους θα ήθελα να ευχαριστήσω. Αρχικά, θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τον επιβλέποντα καθηγητή μου, κ. Στέφανο Κατσαβούνη, Αναπληρωτή Καθηγητή Τομέα Συστημάτων Παραγωγής του Δ.Π.Θ., για τη συμβολή και βοήθειά του καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της παρούσης εργασίας. Οι γνώσεις του, το διδακτικό υλικό που μου παρείχε και οι συμβουλές του συνετέλεσαν αποφασιστικά στη διαμόρφωση του τελικού αποτελέσματος. Θεωρώ ότι είχαμε μια ευχάριστη, αγαστή και εποικοδομητική συνεργασία και τον ευχαριστώ πολύ για τη συνεχή, ανελλιπή και πολύτιμη υποστήριξη και καθοδήγησή του. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ.πέτρο Μακρίδη και ιδιαιτέρως την κόρη του κ. Ελεάννα Μακρίδου, αρχιτέκτονες του κτιρίου μελέτης εφαρμογής, για την προθυμία παροχής βασικών πληροφοριών και στοιχείων για το έργο, καθώς και για την άδεια που μου έδωσαν να τα αξιοποιήσω στο πλαίσιο αυτού του εκπαιδευτικού σκοπού. Θα ήταν παράλειψη μου να μην ευχαριστήσω θερμά την οικογένειά μου, και κυρίως τους γονείς μου, Σπύρο και Ηλέκτρα, για την αμέριστη υποστήριξη που έδειξαν σε όλα τα επίπεδα, τόσο κατά την περίοδο εκπόνησης της διπλωματικής εργασίας, όσο και καθ όλη τη χρονική διάρκεια εξέλιξης του μεταπτυχιακού προγράμματος. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους πολυαγαπημένους μου φίλους-συμφοιτητές και τους κοντινούς μου φίλους, για την κατανόηση που έδειξαν καθώς και για την υποστήριξή τους κατά τη διάρκεια εκπόνησης της εν λόγω εργασίας. vii

10 Περίληψη Στο πλαίσιο ανάγκης προστασίας του περιβάλλοντος με περιορισμό των επιπτώσεων της ανθρώπινης επέμβασης σε αυτό, η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης και της αειφορίας έχουν ήδη αρχίσει να εδραιώνονται και να επεκτείνονται σε όλους τους τομείς ανθρώπινης δραστηριότητας με ιδιαίτερη έμφαση και εφαρμογή στον κατασκευαστικό κλάδο. Βασικοί τρόποι επίτευξης της βιωσιμότητας σε αυτόν τον κλάδο αποτελούν η υιοθέτηση αρχών του βιοκλιματικού σχεδιασμού και ο συνεχής έλεγχος της απόδοσης σε διάφορες κατηγορίες υφιστάμενων αλλά και νέων έργων, με επιθυμητό στόχο την ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης ενέργειας και μείωσης του κόστους καθ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Ο όρος «πράσινο» για το χαρακτηρισμό έργων και κατασκευών έχει συνδεθεί με τη βιωσιμότητα και έχει εξελιχθεί σε βασικό ζητούμενο σύγχρονων αλλά και υφιστάμενων κατασκευών. Ο κλάδος της διαχείρισης τεχνικών και κατασκευαστικών έργων, επηρεάστηκε από τη διεθνή αυτή τάση προς την κατεύθυνση του αειφόρου σχεδιασμού, γεγονός που οδήγησε στην προσπάθεια δημιουργίας μοντέλων καθώς και διαμόρφωσης εξειδικευμένου τρόπου διαχείρισης των νέων αυτών κατασκευών, με χρήση αντίστοιχων εργαλείων και λογισμικών, και αξιοποίησης αρχών Ολοκληρωμένου Σχεδιασμού στη Διαχείριση και τη σύσταση Ομάδας του Έργου. Παράλληλα, η επιδίωξη εξασφάλισης ενός εδραιωμένου τρόπου για τη συλλογή, αξιολόγηση και οργάνωση όλων των απαραίτητων πληροφοριών μέτρησης της απόδοσης των έργων, με σκοπό την ορθή λήψη αποφάσεων που οδηγούν στα επιθυμητά αποτελέσματα, οδήγησε στην ανάπτυξη εργαλείων και συστημάτων περιβαλλοντικής αξιολόγησης και προτύπων πιστοποίησης, Ο συνδυασμός των απαιτήσεων διαχείρισης ενός κατασκευαστικού έργου με τις απαιτήσεις σχεδιασμού και τρόπου οργάνωσης της λειτουργίας του, προκειμένου να είναι υποψήφιο προς πιστοποίηση από ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής αξιολόγησης, περιλαμβάνει πολλές παραμέτρους οι οποίες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη διαχείριση του αντίστοιχου έργου, υφιστάμενου ή νέου, με διαμόρφωση περαιτέρω πολιτικών. Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη την υφιστάμενη κατάσταση και τις απαιτήσεις βιώσιμης ανάπτυξης και σχεδιασμού που σχετίζονται άμεσα με το σύγχρονο δομημένο περιβάλλον επιλέχθηκε το θέμα της διπλωματικής με τίτλο «ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ LEED (LEADERSHIP IN ENERGY AND ENVIRONMENTAL DESIGN) ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ». Στην εκπόνηση του εξετάζεται διεξοδικά ένα από τα πιο διαδεδομένα συστήματα αξιολόγησης και πιστοποίησης βιώσιμων κτιρίων, το LEED, και διερευνάται η συσχέτιση και η δυνατότητα ενσωμάτωσής του στη διαχείριση κατασκευαστικών έργων. Αποτέλεσμα αυτής της διερεύνησης αποτελεί η δημιουργία ενός συμπτυγμένου Οδηγού με πληροφορίες πιστοποίησης για έργα LEED σε συσχετισμό με τον τρόπο διαχείρισης τόσο της διαδικασίας σχεδιασμού (για νέα έργα) όσο και της διαδικασίας πιστοποίησης viii

11 αυτών, σύμφωνα με αντίστοιχους ξενόγλωσσους Οδηγούς επίσημων φορέων. Παράλληλα, έπειτα από προσωπική μελέτη διερεύνησης δυνατότητας πιστοποίησης ενός υφιστάμενου ελληνικού κτιρίου κατά LEED, ολοκληρώθηκε η οργάνωση ενός βασικού «οδικού χάρτη» διαχείρισης της διαδικασίας πιστοποίησης υφιστάμενων κτιρίων που επιδιώκουν την αντίστοιχη πιστοποίηση με σκοπό τη διευκόλυνση της εν λόγω διαδικασίας και την εδραίωση του οδικού χάρτη με σκοπό τη μελλοντική του χρήση. Λέξεις Κλειδιά : Αειφορία, Βιοκλιματικός Σχεδιασμός, Διαχείριση Κατασκευαστικών Έργων, Συστήματα Περιβαλλοντικής Αξιολόγησης-Πιστοποίησης, LEED ix

12 Abstract In the context of the emergently needed environmental protection with the limitation of the human intervention impact on the environment, the concept of sustainable development and sustainability have begun to establish themselves and expand to all aspects of human activities, with a particular emphasis and implementation on the construction industry. Key ways of achieving sustainability in this sector, are the adoption of principles of bioclimatic design and continuous monitoring of performance in several categories of existing and new building projects, with desired goal of minimizing energy consumption and reducing costs throughout their life cycle. The term "green" for the description of projects and structures has been connected with sustainability and has become a basic requirement of modern and existing structures. The sector of construction project management, influenced by the international trend towards sustainable design, was led to the attempt to create models and configuration of specialized methods for managing these new type of construction projects, using corresponding tools and software as well as the Integrated Design principles in the management procedure and the recruitment of the project team. At the same time, the aim to ensure a well-established method for the collection, evaluation and organizing of all the necessary information for measuring the performance of the projects in order to correct decisions that lead to the desired results, led to the development of tools and environmental assessment standards and certification systems. The combination of managing a construction project requirements with the organizational planning and providing operational requirements in order to be a candidate for certification of an environmental evaluation program includes several parameters which must be considered when managing the respective projects, existing or new, with further shaping policies. Therefore, the theme of the present diploma thesis was chosen, taking into account the current situation and the sustainable development and design needs directly related to the modern built environment and is entitled as " ENVIRONMENTAL ASSESSMENT SYSTEM LEED (LEADERSHIP IN ENERGY AND ENVIRONMENTAL DESIGN) IN CONSTRUCTION PROJECT MANAGEMENT". This thesis examines one of the most widespread assessment and certification system of sustainable buildings, LEED, and investigates the correlation and the possibilities for integrating it with the management of construction projects. Result of this investigation is the creation a compact guide with information about certifying LEED projects in connection taking into consideration both the planning process (for new projects) and their certification process according to relevant foreigners official bodies Guides. Meanwhile, after a personal research on investigating the possibility of certifying an existing Greek building according to LEED, a basic Roadmap was created about managing the certification process of existing buildings x

13 seeking certification. The goal was to facilitate this process and consolidate the present Roadmap for future use. Keywords: Sustainability, Bioclimatic Design, Construction Project Management, Environmental Assessment- Certification Systems, LEED xi

14

15 Πρόλογος Είναι γεγονός ότι τα περιβαλλοντικά ζητήματα αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη βαρύτητα και παγκόσμια εμβέλεια και αποτελούν αντικείμενο εξέτασης και προβληματισμού τόσο σε κοινωνικό όσο και σε επιστημονικό επίπεδο. Η αλλαγή του κλίματος, η εξάντληση του όζοντος, η μείωση της βιοποικιλότητας, η αποδάσωση, η ενεργειακή κρίση και ο περιορισμός των διαθέσιμων φυσικών πόρων λόγω υπερκατανάλωσής τους, αποτελούν πλέον βασικές απειλές που διαταράσσουν την οικολογική ισορροπία ολόκληρου του πλανήτη και έχουν άμεσο αντίκτυπο και στο ανθρωπογενές περιβάλλον. Διεθνείς Οργανισμοί και μηχανισμοί ενεργοποιούνται πλέον προς την κατεύθυνση προστασίας του περιβάλλοντος με τη διαμόρφωση περιβαλλοντικών πολιτικών και τη λήψη μέτρων σε πολλές χώρες. Παράλληλα, δίνεται έμφαση στη βελτίωση της ποιότητας ζωής στο ανθρωπογενές περιβάλλον και επιδιώκεται η δημιουργία μοντέλων διαχείρισης με σκοπό τη διαμόρφωση ενός υγιούς περιβάλλοντος που βασίζεται στις αρχές της προστασίας και διατήρησης των φυσικών πόρων και ταυτόχρονα στον περιορισμό των επιβλαβών συνεπειών από την αλόγιστη κατασπατάληση τους προς εξυπηρέτηση ανθρώπινων αναγκών. [1] Η περιβαλλοντική πολιτική υιοθετείται και εκτείνεται σε παγκόσμιο επίπεδο και ο κλάδος των κατασκευών είναι ένας από τους βασικούς τομείς στον οποίο δίνεται ιδιαίτερη μέριμνα, καθώς τα κτίρια αποτελούν αφενός ένα μεγάλο ενεργειακό καταναλωτή ο οποίος, ωστόσο, διαθέτει υψηλό δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας. Με τη χρήση κατάλληλων τεχνικών και οικονομικά αποτελεσματικών τεχνολογιών θεωρείται δυνατή η επίτευξη σημαντικής βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων με αντίστοιχα περιβαλλοντικά και κοινωνικά οφέλη. [16] Σε αυτό το πλαίσιο μελέτης της ενεργειακής συμπεριφοράς των κτιρίων αναπτύχθηκε η χρήση τεχνικών βιοκλιματικού σχεδιασμού και αναδείχθηκε η έννοια της βιώσιμης κατασκευής των κτιρίων. Με τον όρο βιοκλιματικός περιγράφεται ο σχεδιασμός ο οποίος λαμβάνοντας υπόψη το τοπικό κλίμα, επιδιώκει την επίτευξη των βέλτιστων συνθηκών εσωτερικής άνεσης, με την αξιοποίηση των διαθέσιμων φυσικών πηγών και την ελάχιστη κατανάλωση ενέργειας. Βασικές τεχνικές του βιοκλιματικού σχεδιασμού αποτελούν η θερμική προστασία του κτιριακού κελύφους, τα παθητικά ηλιακά συστήματα θέρμανσης και δροσισμού (συστήματα ηλιοπροστασίας και φυσικού και υβριδικού αερισμού αναλόγως των συνθηκών και της εποχής) και τα συστήματα φυσικού φωτισμού. Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων φυσικών πόρων (αδρανή υλικά, ορυκτά, ξύλο και νερό), αλλά και ενέργειας αποτέλεσε έναν καθοριστικό παράγοντα ανάπτυξης του βιοκλιματικού σχεδιασμού των κτιρίων, προκειμένου να περιοριστεί η επιβαρυντική τους επίδραση στο περιβάλλον και να αξιοποιηθούν στο βέλτιστο βαθμό οι δυνατότητες εξοικονόμησης πόρων και ενέργειας. Αντίστοιχα η έννοια της βιώσιμη κατασκευής αναφέρεται στον τρόπο κατασκευής των κτιρίων και των υλικών που χρησιμοποιούνται με στόχο την εξασφάλιση εξοικονόμησης 1

16 ενέργειας και την ελάχιστη δυνατή επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Η έννοια της βιωσιμότητας των κτιρίων διαφοροποιείται από χώρα σε χώρα ανάλογα με το βαθμό ανάπτυξής της. Όσον αφορά στη βιωσιμότητα του δομημένου περιβάλλοντος στο οποίο εστιάζει η συγκεκριμένη εργασία, παρουσιάζεται επιτακτική η ανάγκη υιοθέτησης αρχών βιωσιμότητας καθώς τα κτίρια επιβαρύνουν το φυσικό περιβάλλον σε όλα τα στάδια ζωής και χρήσης τους, από τη φάση της κατασκευής τους, κατά τη φάση συντήρησης και ανακαίνισής τους αλλά και μέχρι την κατεδάφισή τους. Η ανάγκη εύρεσης ενός τρόπου αξιολόγησης και πιστοποίησης των κτιρίων ως προς την τήρηση αρχών του βιοκλιματικού σχεδιασμού και προς την κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης οδήγησε στην ανάπτυξη διάφορων συστημάτων. Έτσι, για την αξιολόγηση και την πιστοποίηση των κτιρίων ως προς το βαθμό της βιωσιμότητας της κατασκευής τους έχει αναπτυχθεί διεθνώς μεγάλος αριθμός μεθόδων, ο οποίος παρουσιάζει διαφοροποιήσεις ανάλογα με τη χώρα και το πεδίο έργων στο οποίο αναφέρεται. Οι μέθοδοι αυτές έχουν στο σύνολό τους ως βασικό σκοπό την ανάδειξη των περιβαλλοντικά και ενεργειακά ορθών κατασκευών και διερευνούν ένα σύνολο παραμέτρων που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων, σχετιζόμενες με τις επιπτώσεις της κατασκευής και λειτουργίας του σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό ή ακόμη και σε παγκόσμιο επίπεδο. Κάποιες από τις βασικές παραμέτρους που εξετάζονται κατά την αξιολόγηση και την πιστοποίηση των κτιρίων είναι η κατανάλωση ενέργειας, τα χαρακτηριστικά των δομικών υλικών, η ανθρώπινη χρήση και το εξωτερικό περιβάλλον. [10] Παγκοσμίως υπάρχουν εκατοντάδες εργαλεία και μέθοδοι αξιολόγησης κτιρίων τα οποία εστιάζουν σε διαφορετικά πεδία βιώσιμης ανάπτυξης τα οποία είναι ειδικά σχεδιασμένα για διαφορετικούς τύπους έργων. Αυτά τα εργαλεία περιλαμβάνουν εκτίμηση κύκλου ζωής, κοστολόγηση κύκλου ζωής, σχεδιασμό ενεργειακών συστημάτων, εκτίμηση απόδοσης, ανάλυση παραγωγικότητας, εκτιμήσεις ποιότητας εσωτερικού περιβάλλοντος, βελτιστοποίηση διαδικασιών και συντήρησης καθώς και ολικό σχεδιασμό κτιρίου. Στο πλαίσιο που εξετάζονται τα συστήματα αξιολόγησης βιωσιμότητας στην εν λόγω εργασία, αυτά μπορούν να οριστούν ως τα εργαλεία τα οποία εξετάζουν την απόδοση ή την προσδοκώμενη απόδοση ενός κτιρίου στο σύνολό του, μετατρέποντας αυτήν τη διερεύνηση σε μια συνολική εκτίμηση η οποία επιτρέπει τη σύγκριση του εκάστοτε εξεταζόμενου κτιρίου σε σχέση με άλλα. Προκειμένου ένα σύστημα εκτίμησης να προσθέσει αξία στο βιώσιμο σχεδιασμό ή/και στη λειτουργία ενός κτιρίου, πρέπει να προσφέρει μια αξιόπιστη συνεχή βάση σύγκρισης, να αξιολογεί σχετικές τεχνικές πτυχές βιώσιμου σχεδιασμού και να μην είναι επαχθές ως προς την εφαρμογή και την επικοινωνία. Ανάλογα με το είδος του έργου επιλέγεται και το αντίστοιχο σύστημα αξιολόγησης. Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη την υφιστάμενη κατάσταση και τις απαιτήσεις βιώσιμης ανάπτυξης και σχεδιασμού που σχετίζονται άμεσα με το σύγχρονο δομημένο περιβάλλον επιλέχθηκε το θέμα της διπλωματικής το οποίο εξετάζει διεξοδικά ένα από τα πιο διαδεδομένα συστήματα αξιολόγησης και πιστοποίησης βιώσιμων κτιρίων, το LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) και διερευνάται η συσχέτιση και η δυνατότητα ενσωμάτωσής του στη διαχείριση κατασκευαστικών έργων. 2

17 Συνοπτικά η δομή-οργάνωση της εργασίας αποτελείται από 9 διακριτά μέρη τα οποία περιλαμβάνουν τα εξής στοιχεία: Ο πρόλογος περιλαμβάνει την πρώτη προσέγγιση του υπό μελέτη αντικειμένου της εργασίας. Το 1 ο κεφάλαιο αποτελεί την Εισαγωγή και περιλαμβάνει την περιγραφή των βασικών σκοπών-στόχων της εργασίας καθώς και χρήσιμους ορισμούς. Το 2 ο κεφάλαιο περιλαμβάνει τη μελέτη ζητημάτων βιώσιμης ανάπτυξης με τα αντίστοιχα πεδία μελέτης της. Το 3 ο κεφάλαιο περιλαμβάνει ορισμένα βασικά στοιχεία και ορισμούς της διαχείρισης τεχνικών και οικοδομικών έργων. Το 4 ο κεφάλαιο περιλαμβάνει παρουσίαση του κλάδου συστημάτων περιβαλλοντικής αξιολόγησης με τα αντίστοιχα πεδία του. Το 5 ο κεφάλαιο περιλαμβάνει τη διεξοδική μελέτη του συστήματος LEED. Το 6 ο κεφάλαιο περιλαμβάνει την ανάλυση μελέτης εφαρμογής του συστήματος LEED v4 for Existing Buildings: O&M (Hospitality) στο κτίριο Οικοτροφείου Αλίκης Περρωτή της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής στη Θεσσαλονίκη και τη διαμόρφωση Οδικού Χάρτη της εν λόγω διαδικασίας πιστοποίησης. Το 7 ο κεφάλαιο περιλαμβάνει τα συμπεράσματα της διερεύνησης, τόσο μέσω της βιβλιογραφικής μελέτης, όσο και μέσω του παραδείγματος μελέτης. Οι πηγές τεκμηρίωσης περιλαμβάνουν το βιβλιογραφικό και διαδικτυακό υλικό που χρησιμοποιήθηκε για την εκπόνηση της εργασίας. 3

18 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΣΚΟΠΟΙ-ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Η παρούσα διπλωματική εργασία με τίτλο «Σύστημα περιβαλλοντικής αξιολόγησης LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) στη Διαχείριση Κατασκευαστικών Έργων» εκπονείται στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος «Διοίκηση και Διαχείριση Τεχνικών Έργων», του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ. κατά το εαρινό εξάμηνο 2015 και αφορά στη διεξοδική μελέτη, τόσο βιβλιογραφικά όσο και μέσω συγκεκριμένης μελέτης εφαρμογής, του συστήματος περιβαλλοντικής αξιολόγησης LEED και του τρόπου συσχέτισης και ενσωμάτωσης απαιτήσεών του στη διαχείριση κατασκευαστικών έργων. Στόχος της εργασίας είναι μέσω της διεξοδικής μελέτης του συστήματος LEED και συνιστωσών του καθώς και μετά από συσχετισμό του με τον κλάδο της διαχείρισης και μοντέλων οργάνωσης έργων να δημιουργηθεί ένας αποτελεσματικός Οδικός Χάρτης - οδηγός της κατηγορίας LEED που επιλέχθηκε (LEED v4 for Existing Buildings: O&M) για τη διευκόλυνση επίτευξης της αντίστοιχης πιστοποίησης στο ελληνικό περιβάλλον, καθώς και να προκύψουν ορισμένα συμπεράσματα σχετικά με : το εύρος και τον τρόπο εφαρμογής του συστήματος LEED στο σύγχρονο κατασκευαστικό περιβάλλον τα αποτελέσματα αξιοποίησης αυτής της περιβαλλοντικής πιστοποίησης τον τρόπο που συνδέεται με τη διαχείριση κατασκευαστικών έργων Παράλληλα, σε γενικότερο επίπεδο επιδιώκεται να γίνει ευρύτερα γνωστή και στον ελλαδικό χώρο η κατεύθυνση που έχει λάβει ο κατασκευαστικός κλάδος σε παγκόσμιο επίπεδο και αφορά στην αναγκαιότητα ενσωμάτωσης στοιχείων και προδιαγραφών βιώσιμης κατασκευής (sustainable construction of buldings) σε υφιστάμενα, αλλά και νέα κτίρια με αντίστοιχες πιστοποιήσεις, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο αυτά εξασφαλίζονται και εφαρμόζονται μέσω του εξεταζόμενου συστήματος. Όσον αφορά στη δομή της εργασίας, γίνεται αρχικά μια ιστορική αναδρομή και παράθεση των βασικών αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης και του βιοκλιματικού σχεδιασμού των κτιρίων καθώς και η ανάλυση ζητημάτων περιβαλλοντικής αξιολόγησης και πιστοποίησης κτιρίων, που αποτελούν βασικούς ορισμούς και συνισταμένες που χρησιμοποιούνται καθ όλη την έκταση της εργασίας. Παράλληλα, αναλύεται τρόπος διαχείρισης κατασκευαστικών έργων για κτίρια παραδοσιακής αλλά και βιώσιμης κατασκευής και στη συνέχεια παρατίθενται οι βασικές μέθοδοι αξιολόγησης και πιστοποίησης τους. 4

19 Είναι γεγονός ότι στο πλαίσιο εκπόνησης της παρούσας εργασίας δεν μπορεί να γίνει εκτενής κάλυψη όλου του κλάδου και των μεθόδων πιστοποίησης πράσινων κτιρίων γι αυτό και αναλύονται οι βασικότερες, με συνοπτική παρουσίαση της καθεμιάς, με στόχο την αρτιότητα κάλυψης του θέματος την καλύτερη κατανόηση και εποπτεία του. Πιο συγκεκριμένα στην εργασία παρουσιάζονται συνοπτικά σε μορφή πίνακα οι παρακάτω μέθοδοι αξιολόγησης (Sustainable Building Rating Systems): BREEAM (Building Research Establishment s Environmental Assessment Method) iv CASBEE (Comprehensive Assessment System for Building Environmental Efficiency) GBTool Green Globes U.S. LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) DGNB Energy Star Living Building Challenge BEAM Green Mark Scheme Green Star SA Pearl Rating System for Estidama Στη συνέχεια γίνεται διεξοδική μελέτης της μεθόδου LEED τόσο σε βιβλιογραφική βάση όσο και μέσω μελέτης παραδείγματος εφαρμογής στο Κτίριο Οικοτροφείου Αλίκης Περρωτή, της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής, με σκοπό την αξιολόγηση και μελέτη δυνατότητας πιστοποίησής του σύμφωνα με το σύστημα LEED v4 for Existing Buildings: O&M μέσω της χρήσης αντίστοιχων εγγράφων και φύλλων αξιολόγησης καθώς και του λογισμικού LEED Online. Όσον αφορά στη βιβλιογραφική μελέτη αυτή γενικά περιλαμβάνει: Την παρουσίαση του συστήματος LEED και των συνιστωσών του (μέθοδος, βασικά χαρακτηριστικά, πεδία εφαρμογής, αξιολόγηση της μεθόδου) Τις βασικές κατηγορίες πιστοποίησης LEED με τα αντίστοιχα πεδία εφαρμογής Αποτίμηση των φάσεων σχεδιασμού για την ενσωμάτωση των απαιτήσεων για τη λήψη του πιστοποιητικού LEED. Συσχέτιση με τα υπόλοιπα στοιχεία των έργων αξιοποίηση και σύνδεση με το BIM (Building Information Modeling). Διάρθρωση και αποτύπωση των απαιτούμενων οργανωτικών και τεχνικών προδιαγραφών. 5

20 Χαρακτηριστικά παραδείγματα κτιρίων πιστοποιημένων κατά LEED Μελέτη λογισμικών και εργαλείων υπολογιστικών δεδομένων LEED Η μελέτη παραδείγματος εφαρμογής του LEED περιλαμβάνει την ανάλυση μελέτης αξιολόγησης-πιστοποίησης και στη συνέχεια πραγματοποιούνται : Αναλυτική περιγραφή του κτιρίου και των αρχών του βιοκλιματικού σχεδιασμού που υιοθετήθηκαν Ανάλυση της καρτέλας αξιολόγησης του σύστημα LEED v4 for Existing Buildings: O&M (Hospitality) Ενδεικτική αξιολόγηση-βαθμολόγηση του κτιρίου σύμφωνα με ποιοτικά δεδομένα Αξιολόγηση μελέτης εφαρμογής LEED v4 for Existing Buildings: O&M (Hospitality) Αναλυτική περιγραφή του προτεινόμενου Οδικού Χάρτη της διαδικασίας πιστοποίησης Αναλυτικό διάγραμμα ροής της συνιστώμενης μεθοδολογικής προσέγγισης του θέματος. Tέλος, γίνεται η εξαγωγή βασικών συμπερασμάτων της διερεύνησης σχετικά με την αποτελεσματικότητα χρήσης της εν λόγω μεθόδου στην αξιολόγηση και πιστοποίηση έργων σε συνδυασμό με τη διαχείριση τους, υποδεικνύονται βασικά σημεία που επιδέχονται βελτίωση στην υιοθέτηση των βασικών απαιτούμενών της και επίτευξης πιστοποίησης στα ελληνικά δεδομένα, και διατυπώνονται κάποιες προβλέψεις και προοπτικές για την εξέλιξη του κατασκευαστικού κλάδου με άξονα τη βιωσιμότητα των κτιρίων στο μέλλον, μέσω της περιβαλλοντικής τους πιστοποίησης. 1.2 ΟΡΙΣΜΟΙ Οι ακόλουθοι όροι χρησιμοποιούνται συχνά σε ζητήματα που σχετίζονται με τη βιώσιμη ανάπτυξη και το βιοκλιματικό σχεδιασμό στην κατασκευή και γι αυτόν το λόγο θεωρείται θεμιτό να παρατεθούν οι ακριβείς ορισμοί τους. Οι ορισμοί λήφθηκαν από τον οδηγό του CSI (Cement Sustainability Initiation) με αναφορά στο βιοκλιματικό σχεδιασμό και τις βιώσιμες κατασκευές. Οι ακριβείς πηγές παρατίθενται στον εν λόγω οδηγό εξάσκησης. [22] Εξοικονόμηση Ενέργειας Κτιρίου (Building Energy Conservation) Η ελαχιστοποίηση θερμικής μεταφοράς ενέργειας μέσω του κελύφους του κτιρίου. Ενεργειακή Απόδοση Κτιρίων (Building Energy Efficiency) Μείωση ηλεκτρικής ενέργειας, φυσικού αερίου, και άλλης χρήσης ορυκτών καυσίμων μέσω εξοπλισμού υψηλής απόδοσης, συσκευών, και προϊόντων, καθώς και με την υλοποίηση στρατηγικών σχεδιασμού για τη μείωση των και τον έλεγχο της ηλεκτρικής χρήσης. 6

21 Ενσωματωμένη Ενέργεια (Embodied Energy) Σύμφωνα με τον ορισμό του AIA (American Institute of Architects) αποτελεί «ένα μέτρο της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας από ένα προϊόν κατά τη διάρκεια ζωής του ή ενός ολοκληρωμένου κύκλου ζωής. Περιλαμβάνει το σύνολο της ενέργειας που χρησιμοποιείται κατά την εξόρυξη των πρώτων υλών, την μετατροπή τους σε προϊόν, την μεταφορά και εγκατάσταση του προϊόντος, καθώς και την τελική απομάκρυνση ή ανακύκλωση του προϊόντος.» «Η ενέργεια που χρησιμοποιείται άμεσα και έμμεσα κατά την απόκτηση πρώτων υλών, την παραγωγή υλικών και την ενσωμάτωση αυτών των υλικών σε ένα κτίριο.» Περιβαλλοντική Δήλωση Προϊόντων (Environmental Product Declaration) Σύμφωνα με το ISO Περιβαλλοντικής Δήλωσης Προϊόντων (EPD) είναι ποσοτικοποιημένα περιβαλλοντικά δεδομένα για ένα προϊόν με προκαθορισμένες κατηγορίες παραμέτρων που βασίζονται σε μια σειρά προδιαγραφών ISO 14040, χωρίς να αποκλείουν πρόσθετες περιβαλλοντικές πληροφορίες. Πράσινο Κτίριο (Green Building) Το πράσινο κτίριο είναι η πρακτική δημιουργίας δομών και χρήσης διαδικασιών οι οποίες είναι περιβαλλοντικά υπεύθυνες και αξιοποιούν αποτελεσματικά τους πόρους καθ όλη τη διάρκεια ζωής ενός κτιρίου από τη χωροθέτηση, μέχρι τη σχεδίαση, την κατασκευή, τη λειτουργία, τη συντήρηση, την ανακαίνιση έως και την κατεδάφιση του. Φαινόμενο Θερμικής Νησίδας (Heat Island Effect) Η Θερμική Νησίδα είναι το φαινόμενο αύξησης της θερμοκρασίας του αέρα στο εσωτερικό των πόλεων, σε σχέση με τα περίχωρα, κατά τη διάρκεια μιας ζεστής καλοκαιρινής περιόδου, που οφείλεται στην αλλαγή του κλίματος που προκαλεί η αποθήκευση ηλιακής ενέργειας στις αστικές επιφάνειες, όπως είναι τα κτίρια και οι δρόμοι στη διάρκεια της ημέρας. Στη διαμόρφωση της θερμικής νησίδας συμβάλλουν τα σκούρα και θερμά υλικά αστικών επιφανειών που έχουν χαμηλή αντανακλαστικότητα (χαμηλό albedo), που παρακρατούν τη θερμότητα την ημέρα και την αποδίδουν τη νύχτα, εμποδίζοντας τη φυσική ψύχρανση της ατμόσφαιρας. Συντελούν επίσης πρόσθετες ανθρωπογενείς πηγές ενέργειας, που προέρχονται από τις μεταφορές, τη βιομηχανία και τον κλιματισμό των κτιρίων, καθώς και το ύψος και η διάταξη των κτιρίων, γύρω από στενούς δρόμους, που εμποδίζουν τη διαφυγή της ηλιακής ενέργειας και την κυκλοφορία του αέρα. Κτίριο Υψηλής Απόδοσης (High-Performance Building) Τα κτίρια υψηλής απόδοσης μεγιστοποιούν τη λειτουργικά ενεργειακά αποθέματα, βελτιώνουν τις συνθήκες υγείας, άνεσης και ασφάλειας των απασχολούμενων και των επισκεπτών και περιορίζουν τις καταστροφικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. 7

22 Ανάλυση Κύκλου Ζωής (Life Cycle Assessment) Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής (LCA) είναι μια τεχνική αξιολόγησης των περιβαλλοντικών πτυχών και πιθανών επιπτώσεων που σχετίζονται με ένα προϊόν, μια διαδικασία ή υπηρεσία μέσω : Απογραφής των σχετικών ενεργειακών εισροών - εισροών υλικών και περιβαλλοντικών εκροών Αξιολόγησης πιθανών περιβαλλοντικών επιπτώσεων που σχετίζονται με αναγνωρισμένες εισροές και εκροές. Ερμηνείας των αποτελεσμάτων προκειμένου να προκύψει μια πιο εμπεριστατωμένη απόφαση Κτίριο Σχεδόν Μηδενικής Μηδενικής Κατανάλωσης Ενέργειας (Net Zero or Zero Energy Building) Είναι ένα κτίριο εμπορικό ή κατοικίας με εξαιρετικά μειωμένες ενεργειακές απαιτήσεις μέσω βελτίωσης της αποτελεσματικότητας όπως με την εξισορρόπηση των ενεργειακών απαιτήσεων με εξοπλισμό ανανεώσιμων τεχνολογιών (ανανεώσιμες πηγές ενέργειας). Ανακύκλωση (Recycling) Ανακύκλωση απορριμμάτων είναι η διαδικασία με την οποία επαναχρησιμοποιείται εν μέρει ή ολικά οτιδήποτε αποτελεί έμμεσα ή άμεσα αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας και το οποίο στην μορφή που είναι δεν αποτελεί πλέον αγαθό για τον άνθρωπο. Στη διαδικασία αυτή συνήθως τα απορρίμματα μετατρέπονται σε πρώτες ύλες από τις οποίες παράγονται νέα αγαθά. Ανανεώσιμες Πηγές (Renewable Resources) Είναι οι πηγές οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιούνται απρόσκοπτα χωρίς να στερεύουν απόλυτα( γιατί αναπαράγονται μέσα σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα). Ανανεώσιμη Ενέργεια (Renewable Energy) Μια πηγή ενέργειας αναπληρώνεται από φυσικές διεργασίες σε ρυθμό συγκρίσιμο ή γρηγορότερο από το ρυθμό κατανάλωσής της. Οι ανανεώσιμες μορφές ενέργειας (ΑΠΕ) ή ήπιες μορφές ενέργειας, ή νέες πηγές ενέργειας, ή πράσινη ενέργεια είναι μορφές εκμεταλλεύσιμης ενέργειας που προέρχονται από διάφορες φυσικές διαδικασίες, όπως ο άνεμος, η γεωθερμία, η κυκλοφορία του νερού και άλλες. Συγκεκριμένα σύμφωνα με την οδηγία 2009/28/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ως ενέργεια από ανανεώσιμες μη ορυκτές πηγές θεωρείται η αιολική, ηλιακή, αεροθερμική, γεωθερμική, υδροθερμική και ενέργεια των ωκεανών, υδροηλεκτρική, από βιομάζα, από τα εκλυόμενα στους χώρους υγειονομικής ταφής αέρια, από αέρια μονάδων επεξεργασίας λυμάτων και από βιοαέρια. 8

23 Επανάχρηση (Reuse) Η ανάκτηση υλικών και προϊόντων για την ίδια ή παρόμοια τελική χρήση. Βιωσιμότητα (Sustainability) Η ανάπτυξη η οποία ανταποκρίνεται στις υφιστάμενες ανάγκες χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη δυνατότητα εξασφάλισης των αναγκών μελλοντικών γενιών. Βιωσιμότητα (ή αειφορία) είναι ένα πρότυπο παραγωγής το οποίο στοχεύει στο καλύτερο οικονομικό αποτέλεσμα τόσο για τον άνθρωπο όσο και για το φυσικό περιβάλλον, τόσο στο παρόν όσο και στο αόριστο μέλλον. Βασικό της στοιχείο είναι η ισορροπία μεταξύ παραγωγής αγαθών και πρώτης ύλης (που δαπανήθηκε για να επιτευχθεί η παραγωγή). Στόχος των βιώσιμων διαδικασιών είναι να επιτύχουν περισσότερη παραγωγή με μικρότερη δαπάνη πρώτης ύλης, γι' αυτό η βιωσιμότητα αναφέρεται μαζί με την ανακύκλωση, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τον βιοκλιματικό σχεδιασμό. Η βιωσιμότητα υπονοεί ότι οι φυσικοί πόροι υφίστανται εκμετάλλευση με ρυθμό μικρότερο από αυτόν με τον οποίον ανανεώνονται, διαφορετικά λαμβάνει χώρα περιβαλλοντική υποβάθμιση. Θεωρητικά, το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα της περιβαλλοντικής υποβάθμισης είναι η ανικανότητα του γήινου οικοσυστήματος να υποστηρίξει την ανθρώπινη ζωή. Βιώσιμος Σχεδιασμός (Sustainable Design) Ο προσεκτικός συγκερασμός των ανθρώπινων σκοπών με τα σημαντικότερα πρότυπα και ροή του φυσικού κόσμου. Η διαδικασία η οποία υποστηρίζει και βελτιώνει την υγεία των συστημάτων που διατηρούν τη ζωή. Βιώσιμος Σχεδιασμός (Sustainable Construction) Ο βιώσιμος σχεδιασμός στοχεύει στη μείωση του περιβαλλοντικού αντίκτυπου ενός κτιρίου κατά τη διάρκεια όλης της ζωής του, βελτιώνοντας την οικονομική του βιωσιμότητα και την άνεση και ασφάλεια των χρηστών-επισκεπτών. Βιώσιμη Διαχείριση (Sustainable Management) Η ικανότητα καθοδήγησης-διαχείρισης της πορείας μια εταιρείας, κοινότητας, οργανισμού ή χώρας με μεθόδους οι οποίες αποδίδουν και ενισχύουν όλες τις μορφές κεφαλαίου (ανθρώπινο, φυσικό, κατασκευές, οικονομικό) με σκοπό τη δημιουργία αξίας στα ενδιαφερόμενα μέρη (stakeholders) και τη συνεισφορά στην ευημερία των παροντικών και μελλοντικών γενιών. 9

24 2. ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Δεν υπάρχει κάποιος απλός και μοναδικός ορισμός για τον όρο «βιώσιμη ανάπτυξη». Μια ισορροπημένη και δόκιμη προσέγγιση είναι να αποδίδεται ο όρος σε μια δραστηριότητα η οποία μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη μιας κοινότητας ή περιοχής, ακόμα και αν αυτή η δραστηριότητα έχει περιορισμένη διάρκεια ζωής, αρκεί να δώσει το έναυσμα για τη δημιουργία νέων δραστηριοτήτων που δεν προϋπήρχαν και που μπορούν να προωθήσουν την ανάπτυξη της, ενώ ταυτόχρονα να βρίσκεται σε φάση υλοποίησης χωρίς επιπτώσεις στα οικοσυστήματα. [11] Γενικά στοιχεία Η αειφόρος ανάπτυξη ή βιώσιμη ανάπτυξη γενικά αναφέρεται στην οικονομική ανάπτυξη που σχεδιάζεται και υλοποιείται λαμβάνοντας υπόψη την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιωσιμότητα. Γνώμονας της αειφορίας είναι η μέγιστη δυνατή απολαβή αγαθών από το περιβάλλον, χωρίς όμως να διακόπτεται η φυσική παραγωγή αυτών των προϊόντων σε ικανοποιητική ποσότητα και στο μέλλον. Πιο συγκεκριμένα, η βιώσιμη ανάπτυξη προϋποθέτει ανάπτυξη των παραγωγικών δομών της οικονομίας παράλληλα με τη δημιουργία υποδομών με άξονα την τήρηση μιας ευαίσθητης στάσης απέναντι στο φυσικό περιβάλλον και στα οικολογικά προβλήματα. Η έννοια της βιωσιμότητας υπονοεί ότι οι φυσικοί πόροι υφίστανται εκμετάλλευση με ρυθμό μικρότερο από αυτόν με τον οποίον ανανεώνονται, διαφορετικά προκύπτει ως συνέπεια η περιβαλλοντική υποβάθμιση. Ακολούθως, το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα της περιβαλλοντικής υποβάθμισης είναι η ανικανότητα του γήινου οικοσυστήματος να υποστηρίξει την ανθρώπινη ζωή (οικολογική κρίση). [47] Στην έκθεση της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (Brundtland) η αειφόρος ανάπτυξη ορίζεται ως «η ανάπτυξη η οποία καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες». Η ανάπτυξη αυτή συνεπάγεται τη διατήρηση της γενικής ισορροπίας και αξίας του αποθέματος φυσικού κεφαλαίου, τον επαναπροσδιορισμό των βραχυπρόθεσμων, μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων κριτηρίων αξιολόγησης κόστους/οφέλους και των μέσων που θα ανταποκρίνονται σε πραγματικά κοινωνικοοικονομικά δεδομένα και αξίες της κατανάλωσης και συντήρησης και τη δίκαιη κατανομή και χρήση των πόρων μεταξύ εθνών και περιοχών σε όλο τον κόσμο. [1] Η ανάγκη για τη ρύθμιση των σχέσεων που υφίστανται μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος επιβλήθηκε και ως κοινωνικό αίτημα, όταν οι επιπτώσεις της αλόγιστης ανάπτυξης έγιναν πλέον εμφανείς για το μέλλον πολλών περιοχών και όταν οι κίνδυνοι που συνεπάγεται η ανέλεγκτη οικονομική ανάπτυξη, για την υγεία και ασφάλεια των ανθρώπων έγιναν ορατοί. [1] 10

25 Συναφείς όροι, οι οποίοι συνήθως χρησιμοποιούνται με σχεδόν ταυτόσημη έννοια, είναι η πράσινη ανάπτυξη και η πράσινη οικονομία. Ωστόσο πρέπει να τονισθεί πως η πράσινη ανάπτυξη δίνει προτεραιότητα στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα και όχι στην οικονομική ανάπτυξη ενώ σχετίζεται, έως έναν βαθμό τουλάχιστον, με τα πράσινα κόμματα της πολιτικής οικολογίας. Από την άλλη, η πράσινη οικονομία αποτελεί ουσιαστικά εφαρμογή των οικολογικών οικονομικών, μίας ετερόδοξης οικονομολογικής σχολής με παρεμφερείς προβληματισμούς, δίνοντας έμφαση στις ήπιες μορφές ενέργειας. Η αειφόρος ανάπτυξη, η πράσινη ανάπτυξη και η πράσινη οικονομία, μεταξύ άλλων μπορούν να αξιοποιούν και τα σύγχρονα τεχνολογικά εργαλεία που παρέχει η επιστήμη των περιβαλλοντολόγων μηχανικών, καθώς και τις αρχές της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής. [47] Ιστορική αναδρομή Η σημερινή ιδέα της βιώσιμης ανάπτυξης έχει τις ρίζες της σε χρόνους πολύ παλαιότερους από τη σύγχρονη εποχή, καθώς η φροντίδα και η μέριμνα για τις ανάγκες των επερχόμενων γενεών απασχολούσε και παλαιότερες γενιές. Οι πρώτες αποδεδειγμένες μαρτυρίες εντοπίζονται στην ιστορία των Ιροκέζων, φυλών της Βόρειας Αμερικής, όπου οι αρχηγοί τους ήταν υποχρεωμένοι να φροντίζουν για τις ανάγκες των μελλοντικών γενεών. Στην Ευρώπη η ιδέα της βιώσιμης ανάπτυξης αναπτύχθηκε αρχικά στην δασοπονία, ενώ ήδη από τις αρχές του 13ου αιώνα υπήρχαν κανονισμοί για την βιώσιμη χρήση της ξυλείας (Κανονισμός δασών της Νυρεμβέργης από το 1294). Το πρόβλημα της εντατικής υλοτομίας χωρίς την μέριμνα της επαναδάσωσης συζητήθηκε από τον Carlowitz, έναν ευγενή από τη Σαξωνία στο βιβλίο του «Sylvicultura Oeconomica οδηγία για τη φυσική καλλιέργεια των άγριων δένδρων» (1713), Ο Carlowitz απαίτησε τη μελέτη του «παγκόσμιου βιβλίου της φύσης» και υποστήριζε ότι ο άνθρωπος πρέπει να ερευνά τους νόμους της φύσης συνεχώς, πάντοτε και εις το «διηνεκές». Στο βιβλίο του έκανε αναφορά σε μερικά μέτρα για την κατασκευή των σπιτιών όπως για τη βελτίωση, τη μόνωση, τη ζέστη και το κρύο, υποστήριξε τη χρήση κλιβάνων τήξης και θερμαστρών που εξοικονομούν ενέργεια και το σχεδιασμό επαναδασώσεων με σπορά και καλλιέργεια. Βασιζόμενος στις ιδέες αυτές ο Georg Ludwig Hartig δημοσίευσε το 1795 την εργασία με τίτλο «Οδηγίες για την φορολόγηση και τον χαρακτηρισμό των δασών» την χρησιμοποίηση της ξυλείας όσο γίνεται αποτελεσματικότερα αλλά να εξεταστούν επίσης οι ανάγκες των μελλοντικών γενεών. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα της βιώσιμης ανάπτυξης. Εν τούτοις οι σκοποί της ήταν κυρίως οικονομικής και κοινωνικής φύσης. Η προστασία του περιβάλλοντος και της φύσης ήταν πέραν των βλέψεων των χρόνων εκείνων. Η αρχή της μείωσης των πρωτόγονων δασών και η προτίμηση για μονοκαλλιέργεια των δένδρων απέφερε κυρίως την ταχεία αύξηση των κωνοφόρων δένδρων και οι αρχικές αυτές αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης περιορίστηκαν μόνο στη δασοπονία και δεν επεκτάθηκαν σε άλλα πεδία. [14] Η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης με τη σημερινή της μορφή πρωτοεμφανίστηκε το 1980 στην πρώτη Παγκόσμια Στρατηγική για την Διατήρηση η οποία δημοσιεύτηκε από την Παγκόσμια Ένωση Διατήρησης (World Conservation Union) και η οποία αναγνώριζε ως 11

26 στόχους τη διατήρηση των βασικών οικολογικών διαδικασιών, τη διαφύλαξη της γενετικής ποικιλότητας και βιώσιμη χρήση των πόρων. Σύμφωνα με αυτό τον ορισμό, βιώσιμη ανάπτυξη είναι η διατήρηση των απαραίτητων οικολογικών διαδικασιών και συστημάτων υποστήριξης της ζωής, η διατήρηση της βιοποικιλότητας και η βιώσιμη εκμετάλλευση των ειδών και των οικοσυστημάτων. Όπως είναι προφανές ο ορισμός αυτός έδινε έμφαση στην ανάγκη διατήρησης ενός κρίσιμου φυσικού κεφαλαίου και στην διατήρηση της βιοποικιλότητας. Αργότερα, η Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη όρισε πως βιώσιμη ανάπτυξη είναι αυτή που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να κάνει συμβιβασμούς ως προς την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους. Ο ορισμός αυτός είναι περισσότερο ανθρωποκεντρικός καθώς αναφέρεται στην ικανοποίηση των ανθρωπίνων αναγκών, χωρίς να γίνεται σαφής αναφορά στην προστασία του περιβάλλοντος και προσπαθεί να ξεπεράσει την παλιά διχογνωμία ανάμεσα στους υποστηρικτές της ανάπτυξης και στους υποστηρικτές της περιβαλλοντικής προστασίας. Σύμφωνα με τον ορισμό αυτό η βιώσιμη ανάπτυξη παρέχει ένα πλαίσιο για την ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών πολιτικών στις αναπτυξιακές στρατηγικές ξεπερνώντας με αυτό τον τρόπο την αντίληψη πως η περιβαλλοντική διατήρηση μπορεί να επιτευχθεί μόνο σε βάρος της οικονομικής ανάπτυξης. Ο ορισμός αυτός σηματοδοτεί την πολιτική απαρχή της έννοιας της βιώσιμης ανάπτυξης. Ως τα μέσα της δεκαετίας του '90 πραγματοποιήθηκαν και άλλες τροποποιήσεις που αφορούσαν στον ορισμό της βιώσιμης ανάπτυξης, με αυξανόμενη εστίαση σε κοινωνικά θέματα και απαίτηση για ταυτόχρονη επίτευξη οικονομικών («οικονομική βιωσιμότητα»), κοινωνικών («κοινωνικοπολιτική βιωσιμότητα») και περιβαλλοντικών («περιβαλλοντική βιωσιμότητα») αντικειμενικών στόχων. Αυτές οι τροποποιήσεις εκφράστηκαν επίσημα στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών στο Ρίο το 1992, στην οποία πάνω από 170 χώρες δεσμεύτηκαν πως η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης αποτελεί τη βασική ιδέα για τη μελλοντική τους ανάπτυξη, υπογράφοντας την «Agenda 21» και τη Διακήρυξη του Ρίο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη. Η Agenda 21 ήταν αποτέλεσμα μίας εκτενούς ανάλυσης του τι χρειάζεται για να επιτευχθεί η βιώσιμη ανάπτυξη. Τα 40 κεφάλαιά της πάνω σε περιβαλλοντικά, οικονομικά, κοινωνικά θέματα και θέματα οργάνωσης περιέχουν οδηγίες για την ανάπτυξη διαδικασιών λήψης αποφάσεων με στόχο τη βιωσιμότητα. [47] Όσον αφορά στην υιοθέτηση της βιώσιμης ανάπτυξης από την Ευρωπαϊκή Ένωση, υπήρξε επίσης μία «εξελικτική» πορεία της έννοιας. Το περιβάλλον απέκτησε αυτοτελή νομική κατοχύρωση το 1987 με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη και συγκεκριμένα με την προσθήκη των Άρθρων 130Π, 130Ρ και 130Σ. Στο Άρθρο 2 της Συνθήκης του Μάαστριχτ (1992) περιγράφεται ως κύρια αποστολή της Ευρωπαϊκής Κοινότητας η προαγωγή της «αρμονικής» και «ισόρροπης» ανάπτυξης των οικονομικών δραστηριοτήτων. Μπορεί η αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης να μην αναφέρεται ρητά αλλά σαφώς περιγράφεται. Ωστόσο πρέπει να αναφερθεί πως δεν υπήρξε συσχέτιση της έννοιας της βιώσιμης ανάπτυξης με την κοινωνική διάσταση. Τέλος, στο Άρθρο 2 της Συνθήκης του Άμστερνταμ (1997) γίνεται λόγος για «αρμονική ισόρροπο και αειφόρο ανάπτυξη των οικονομικών δραστηριοτήτων». Έτσι η βιώσιμη 12

27 ανάπτυξη έπαψε να θεωρείται αποκλειστικά περιβαλλοντική έννοια και αναγνωρίστηκε πως πρέπει να υπάρξει στενή συσχέτιση ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη, στην κοινωνική συνοχή και στην περιβαλλοντική προστασία στα πλαίσια της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Από την πλευρά των οικονομικών του περιβάλλοντος, το περιβάλλον και οι φυσικοί πόροι τους οποίους αυτό περιλαμβάνει μπορεί να θεωρηθούν ως απόθεμα φυσικού κεφαλαίου το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και να αποσπασθεί. [47] Βασικές Αρχές Βιώσιμης Ανάπτυξης Οι αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης που θα πρέπει να εφαρμόζονται κατά ολοκληρωμένο τρόπο στη λήψη αποφάσεων που αφορούν σε ζητήματα που μπορούν να υιοθετήσουν το μοντέλο της είναι [1] : Η μεγιστοποίηση της ανθρώπινης ευημερίας. Η εξασφάλιση αποτελεσματικής χρήσης όλων των πλουτοπαραγωγικών πόρων φυσικών και μη. Ο καθορισμός του περιβαλλοντικού και κοινωνικού κόστους της ανάπτυξης. Η ύπαρξη και ενίσχυση των παραγόντων που κάνουν την επιχείρηση βιώσιμη. Η εξασφάλιση δίκαιας κατανομής των ωφελημάτων από την ανάπτυξη στην παρούσα γενιά. Η εξασφάλιση της αρχής ότι η εξάντληση των φυσικών πόρων δεν θα αποβεί σε βάρος των μελλοντικών γενεών. Η προώθηση της υπεύθυνης διαχείρισης των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένης και της αποκατάστασης παλαιότερων περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η ελαχιστοποίηση των καταλοίπων και των περιβαλλοντικών επιπλώσεων σε όλη την διάρκεια του έργου. Η λειτουργία στα πλαίσια των οικολογικών ορίων και η προστασία των ζωτικών φυσικών οικοσυστημάτων. Ο σεβασμός των δημοκρατικών και θεσμικών διαδικασιών στη λήψη αποφάσεων. Η υποστήριξη της ελεύθερης επιχειρηματικότητας στα πλαίσια ενός ξεκάθαρου και δίκαιου νομοθετικού συστήματος. Η εξασφάλιση της διαφάνειας με την παροχή πρόσβασης σε ακριβή και σχετική με το έργο πληροφόρηση σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, ώστε να είναι δυνατοί οι αναγκαίοι έλεγχοι. Η ενθάρρυνση της συνεργασίας, ώστε να δημιουργείται κλίμα εμπιστοσύνης και υπευθυνότητας για την λήψη αποφάσεων στηριγμένων σε αξιόπιστες αναλύσεις. 13

28 2.2 Η ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΚΑΙ ΕΡΓΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Η αναγνώριση της ανάγκης για τη δημιουργία βιώσιμων κοινοτήτων η οποία έχει εντατικοποιηθεί τα τελευταία χρόνια οφείλεται στην αυξανόμενη παγκόσμια συνειδητοποίηση των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων που συνδέονται με τον αυξανόμενο ανθρώπινο πληθυσμό. Ο ρόλος της κατασκευαστικής βιομηχανίας είναι ζωτικής σημασίας στο πλαίσιο αυτό, δεδομένου ότι είναι ο φορέας δημιουργίας των κτιρίων και υποδομών που είναι απαραίτητες για τη δημιουργία των κοινοτήτων. Υπάρχουν πολλοί ορισμοί των «βιώσιμων κοινοτήτων», καθώς εμπεριέχουν τον όρο «βιώσιμος», ο οποίο επιδέχεται πολλών ερμηνειών, ο πιο θεμιτός, ωστόσο, στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι : οι κοινότητες που έχουν προγραμματιστεί, κατασκευάζονται ή τροποποιούνται για την προώθηση της αειφόρου διαβίωσης. Ο κλάδος των κατασκευών, μέσω της αξιοποίησης των φυσικών του πόρων και των συναφών εκροών του (κτίρια, υποδομές και απόβλητα), συνδέεται με τις πτυχές της αειφορίας, όπως η ενέργεια, τα απόβλητα και τα υλικά. [21] Αρχές μέτρησης της βιωσιμότητας Από τη διεξοδική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας είναι σαφές ότι υπάρχει γενικά έλλειψη κοινής συναίνεσης σχετικά με το πώς ακριβώς ορίζεται και ακολούθως πώς μπορεί να μετρηθεί η βιωσιμότητα. Σύμφωνα με τους Délai και Takahashi, λόγω αυτής της έλλειψης συναίνεσης παρουσιάζονται κάποια προβλήματα κατά την εφαρμογή της μέτρησης της αειφορίας στην πράξη. Ως παράδειγμα για την έκταση του προβλήματος, παρατίθεται μια σύντομη περίληψη των αρχών μέτρησης της βιωσιμότητας από τους Délai και Takahashi (2011) όπου περιλαμβάνονται τα ακόλουθα: [21] Δείκτες Βιώσιμης Ανάπτυξης της Επιτροπής για την Αειφόρο Ανάπτυξη Ο Πίνακας Ελέγχου (Dashboard) Αειφορίας Το Βαρόμετρο αειφορίας Η Παγκόσμια Πρωτοβουλία Αναφοράς (GRI) Οι Μετρήσεις Βιωσιμότητας του Ινστιτούτου Χημικών Μηχανικών Ο Δείκτης Βιωσιμότητας Dow Jones (DJSI) Ο Δείκτης Triple Bottom Line (TBL) Οι Δείκτες Κοινωνικής Εταιρικής Ευθύνης ETHOS Αυτές οι οκτώ αρχές επιλέχθηκαν με βάση αναφοράς και τις τρεις διαστάσεις της αειφορίας - οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική. Ωστόσο, σύμφωνα με τους Délai και Takahashi, λίγες μόνο εστιάζουν ολοκληρωμένα και στις τρεις διαστάσεις. Πρότειναν, λοιπόν, ένα μοντέλο στο οποίο οι εν λόγω πρωτοβουλίες βιωσιμότητας απεικονίζονται σε τέσσερα επίπεδα που αποτελούνται από: Διαστάσεις (βασικές διαστάσεις της αειφορίας) Θέματα (μείζονα ζητήματα σε κάθε διάσταση) Επιμέρους θέματα (σημαντικά θέματα του κάθε θέματος) Δείκτες (μέτρα του κάθε επιμέρους θέματος). 14

29 Το έργο των Délai και Takahashi παρέχει ένα μοντέλο αναφοράς για τη μέτρηση της βιωσιμότητας το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί από οργανισμούς για την ενσωμάτωση του τρόπου μέτρησης της βιωσιμότητας στα συστήματα μετρήσεών τους. Παράλληλα, εντοπίζονται τα δύο επικρατούντα σύγχρονα θέματα σχετικά με τη βιωσιμότητα. Το πρώτο θέμα επικεντρώνεται στο τέλος της σειράς διαδικασιών (τα αποτελέσματα της διαδικασίας και τις επιπτώσεις), ενώ το δεύτερο σχετίζεται με τις διαδικασίες διαχείρισης και πρακτικές (μέσο για την επίτευξη αποτελεσμάτων). Η σύλληψη της βιωσιμότητας σε μια σειρά από θέματα και επιμέρους θέματα έχει τα μειονεκτήματά του, καθώς οι σχέσεις μεταξύ αυτών των διαφορετικών επιπέδων, συνήθως, είναι περίπλοκες και ατέρμονες. Μια καλή προσέγγιση προσφέρεται μέσω της χρήσης μιας γνωστής στατιστικής τεχνικής, γνωστής ως «Δομικά Μοντέλα Εξισώσεων» (Structural Equation Modelling, SEM), η οποία έχει αναγνωριστεί ως μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την απόκτηση καλύτερης κατανόησης των αλληλεπιδράσεων μεταξύ κατασκευών και αποτελεί αξιόπιστη βάση για την ανάπτυξη θεωρίας. Η τεχνική αυτή προσφέρει την ευκαιρία αξιολόγησης του επιπέδου και της δύναμης των σχέσεων μεταξύ των διαφόρων δεικτών ενός συστήματος μέτρησης της αειφορίας. Μπορεί, επίσης να χρησιμοποιηθεί για τη δοκιμή «σύνθετων» σχέσεων μεταξύ των παρατηρούμενων (μετρούμενων) και απαρατήρητων (λανθανουσών) μεταβλητών, καθώς επίσης και τις σχέσεις μεταξύ δύο ή περισσότερων λανθανουσών μεταβλητών. [21] Η εφαρμογή της τεχνικής SEM δημιουργεί «συντελεστές φορτίσεων», οι οποίοι αντιπροσωπεύουν τη δύναμη των απλών συνδέσεων μεταξύ ανεξάρτητων και εξαρτημένων μεταβλητών του μοντέλου. Ένα παράδειγμα ανεξάρτητων μεταβλητών στο μοντέλο για την αειφορία είναι οι διαστάσεις (κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική) μαζί με τους αντίστοιχους δείκτες τους, ενώ παράδειγμα εξαρτημένων μεταβλητών είναι τα αποτελέσματα που θα προκύψουν από την εφαρμογή των αρχών της βιωσιμότητας, όπως η μείωση του κόστους μέσω της μεγαλύτερης αποδοτικότητας υλικού, η αποφυγή των νομικών κινδύνων και των κυρώσεων, καθώς και η μειωμένη ενέργεια. Η εφαρμογή της τεχνικής SEM θα μπορούσε να έχει τη μορφή της βιωσιμότητας πρώτης τάξης όπου περιλαμβάνονται τα επιμέρους σκέλη (οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική), δεύτερης τάξης (οικονομικές και κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές ή κοινωνικές και περιβαλλοντικές) και, τέλος, η τρίτης τάξης (ολιστική προσέγγιση για ολοκληρωμένο σχεδιασμό της βιωσιμότητας η οποία περιλαμβάνει και τα τρία επιμέρους σκέλη). [21] Εφαρμογή στρατηγικών βιώσιμης ανάπτυξης Ο βιώσιμος σχεδιασμός και κατασκευή δεν θεωρούνται στις μέρες μας αναδυόμενη τάση στον κατασκευαστικό κλάδο, καθώς έχει ήδη εδραιωθεί ως επαγγελματική πρακτική. Οι πρακτικές βιώσιμου σχεδιασμού χρησιμοποιούνται στην Ευρώπη και άλλα μέρη παγκοσμίως εδώ και πολλές δεκαετίες. Το Αμερικανικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτόνων (American Institute of Architects,AIA) Επιτροπή Ενέργειας (Energy Committee) ιδρύθηκε το 1973 από μια ομάδα αρχιτεκτόνων γνωστών για την ενασχόλησή τους με ζητήματα ενέργειας, αρχιτεκτονικής και έρευνας. Η Επιτροπή συνεργάστηκε με την κυβέρνηση και άλλους ενδιαφερόμενους οργανισμούς για παραπάνω από μια δεκαετία, κατά τη διάρκεια της οποίας η Διοίκηση Carter (Carter Administration) ίδρυσε το αποκαλούμενο σήμερα US 15

30 Department of Energy, το οποίο χρηματοδότησε έρευνες κατασκευής που εστιάζουν σε ζητήματα ενέργειας. Από την ενασχόληση με ζητήματα ενέργειας η AIA δημιούργησε την «Επιτροπή Περιβάλλοντος-Committee on the Environment (COTE)» το Η AIA/COTE ήταν υπεύθυνη για την ανάπτυξη θεμελιώδους σημασίας εγγράφων τα οποία παραπέμπουν στο σημερινό βιώσιμο σχεδιασμό, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται και τα: Environmental Resource Guide το Design, Design Charrette Workbook και Top Ten Green Projects, προγράμματος που έγινε αρχικά γνωστό την Ημέρα Γης το Το τελευταίο αυτό πρόγραμμα εισήγαγε μια σειρά ποιοτικών και ποσοτικών μετρήσεων, με ηλεκτρονική διαδικασία υποβολής. Πολλά διοικητικά στελέχη της COTE αξιοποιήθηκαν αργότερα ως μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Συμβουλίου United States Green Building Council (USGBC) και άλλοι συνέβαλαν καθοριστικά στην ανάπτυξη της μεθόδου αξιολόγησηςπιστοποίησης πράσινων κτιρίων Leadership in Energy and Environmental Design (LEED) Program. [23] Με τη συγκρότηση της USGBC το 1994, εφαρμόστηκε στην κατασκευαστική βιομηχανία ένα καθορισμένο και μετρήσιμο πρότυπο βιώσιμου σχεδιασμού. Η USGBC αρχικά εισήγαγε το πρώτο LEED (Πιλοτικό Πρόγραμμα Έργου-Pilot Project Program), που είναι γνωστό και ως η πρώτη έκδοση του LEED, LEED Version 1.0, τον Αύγουστο του Το συγκεκριμένο πρόγραμμα έχει υποβληθεί σε εκτενή ανάπτυξη έκτοτε, εξελίχθηκε μέσω μιας σειράς νεότερων εκδόσεών του και επεκτάθηκε στο να συμπεριλαμβάνει μια σειρά από διαφορετικά συστήματα αξιολόγησης που απευθύνονται σε μια μεγάλη γκάμα τύπων κτιρίων. Ο Οδηγός χρήσης του LEED, «LEED Reference Guide for Green Building Design and Construction», είναι το πιο σύγχρονο αξιοποιούμενο αρχείο που χρησιμοποιείται στις Η.Π.Α.. Σύμφωνα με την USGBC τα κτίρια παρουσιάζουν τις παρακάτω επιπτώσεις στο περιβάλλον (USGBC, Reference Guide for Green Building Design and Construction, 2009edition: σελίδα xi) [23]: Τα κτίρια καταναλώνουν περισσότερο από το 30% της συνολικής ενέργειας στις Η.Π.Α. Τα κτίρια καταναλώνουν περισσότερο από το 60% του συνολικού ηλεκτρισμού στις Η.Π.Α. Το 2006 ο τομέας των εμπορικών κτιρίων παρήγαγε περισσότερο από ένα τρισεκατομμύριο μετρικών τόνων διοξειδίου του άνθρακα, μια αύξηση άνω του 30% σε σχέση με τα επίπεδα της δεκαετίας του Η χρήση των τουαλετών χρησιμοποιεί μεμονωμένα περισσότερα από 5 τρισεκατομμύρια γαλόνια πόσιμου νερού ημερησίως. Ένα τυπικό εμπορικό κτίριο της Βόρειας Αμερικής παράγει περίπου 1,6 κιλά στερεών αποβλήτων ανά εργαζόμενο την κάθε εργάσιμη μέρα, ποσότητα η οποία πλησιάζει τους 300 τόνους απορριμμάτων το χρόνο σε ένα κτίριο το οποίο φιλοξενεί 1500 εργαζόμενους. 16

31 Υπάρχουν πολλές αντίστοιχες στατιστικές και αναφορές οι οποίες αποδεικνύουν ότι ο κατασκευαστικός κλάδος έχει τεράστιες επιδράσεις στο περιβάλλον. Αυτές μπορεί να είναι είτε θετικές είτε πολύ αρνητικές. Από τη θετική σκοπιά, τα κτίρια δημιουργούν ένα ευχάριστο και εύχρηστο εσωτερικό περιβάλλον το οποίο προσφέρει συνθήκες άνεσης και διευκολύνει τη ζωή των κατοίκων του από πολλές απόψεις. Αντίθετα, μελετώντας την αρνητική σκοπιά, η ανάγκη για νέα κτίρια απαιτεί την κατανάλωση μη ανανεώσιμων πόρων και παράγει απόβλητα τα οποία δεν είναι πλήρως ανακυκλώσιμα ή επαναχρησιμοποιήσιμα, ενώ παράλληλα η συνεχής λειτουργία και η συντήρηση των κτιρίων μπορεί να παράγει ρύπους και αντίστοιχα υποπροϊόντα τα οποία καθίστανται βλαβερά για το περιβάλλον και τους ίδιους τους ενοίκους-κατοίκους του κτιρίου. Έτσι, λοιπόν, οι ιδιοκτήτες, οι επαγγελματίες σχεδιαστές, οι προμηθευτές και οι κατασκευαστές, καθώς και ολόκληρη η κατασκευαστική βιομηχανία, έχουν συνολική ευθύνη επίγνωσης των επιπτώσεων των κατασκευών νέων κτιρίων στο περιβάλλον και οφείλουν να μεγιστοποιούν τις θετικές επιδράσεις των αντίστοιχων δραστηριοτήτων τους, ενώ παράλληλα να συμβάλουν στη μείωση ή και εξάλειψη των αρνητικών επιδράσεων μέσω της βιώσιμης ανάπτυξης κα του βιοκλιματικού σχεδιασμού. 2.3 ΠΡΑΣΙΝΑ ΚΤΙΡΙΑ Ορισμός και πλεονεκτήματα πράσινων κατασκευών Στην κατασκευαστική βιομηχανία χρησιμοποιείται μια ποικιλία όρων που σηματοδοτούν την έννοια του «πράσινου», συμπεριλαμβανομένων των πράσινων κτιρίων, του αειφόρου σχεδιασμό, των υψηλής απόδοσης κτιρίων, του ολοκληρωμένου σχεδιασμού κτιρίων, του αειφόρου κτιρίου, και του ολοκληρωμένου σχεδιασμού. Θεωρητικά, αυτή η σειρά εξειδικευμένων όρων αντιπροσωπεύει ένα κίνημα που λαμβάνει χώρα κατά τα τελευταία 40 χρόνια με σκοπό την αλλαγή του τρόπου κατανόησης και αντίληψης της αρχιτεκτονικής των κτιρίων, του σχεδιασμό, της κατασκευής, της χρήση και της κατεδάφισής τους. Όπως δήλωσε ο Kibert το 2005, «τα κτίρια αποτελούν κυρίαρχα τεχνουργήματα της σύγχρονης κοινωνίας... σημαντικά πολιτιστικά σύμβολα που έχουν αντίκτυπο σε πληθυσμούς με βάση το σχεδιασμό, τα υλικά, το χρώμα, τη θέση, και τη λειτουργία». Με την περιβαλλοντική πρόοδο της δεκαετίας του 1970 και την πράσινη ανάπτυξη κινήματος της δεκαετίας του 1990, οι βιώσιμες πρακτικές κτιρίου μπορεί να χαρακτηριστούν ως μια ευρεία και εκτεταμένη πολιτιστική εξέλιξη της σχέσης της κοινωνίας με το δομημένο περιβάλλον. Δεν υπάρχει ενιαίος, ευρέως αποδεκτός ορισμός για την πράσινη ανάπτυξη και τη βιωσιμότητα, όπως προαναφέρθηκε, αλλά μια έρευνα των ορισμών αποκαλύπτει πολλά κοινά στοιχεία μεταξύ τους. Αξιοποιώντας τα συμπεράσματα επιμέρους ορισμών προσδιορίζεται η πράσινη ανάπτυξη, που αναφέρεται επίσης ως βιώσιμος σχεδιασμός, αειφόρος κατασκευή, καθώς και με διαφορετική προσέγγιση ως μια φιλοσοφία και συσχετιζόμενες πρακτικές διαχείρισης των δομικών κατασκευών που επιδιώκουν : [35] 17

32 1. Τη μείωση ή την εξάλειψη των επιπτώσεων στο περιβάλλον, στους φυσικούς πόρους, και στις μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για την προώθηση της βιωσιμότητας του δομημένου περιβάλλοντος 2. Ενίσχυση της υγείας, ευημερίας και της παραγωγικότητας των κατοίκων και ολόκληρων κοινοτήτων 3. Καλλιέργεια της οικονομικής ανάπτυξης και απόδοσης για τους εργολάβους και ολόκληρες κοινότητες 4. Εφαρμογή προσεγγίσεων κύκλου ζωής στο σχεδιασμού και την ανάπτυξη της κοινότητας. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ και άλλες οργανώσεις, όπως η U.S. Green Building Council USGBC έχουν αναθέσει και εκπονήσει συστηματικά έρευνες, εκθέσεις και αναλύσεις προκειμένου να αποδείξουν τα περιβαλλοντικά οφέλη των πράσινων κτιρίων. Οι μελέτες αυτές δείχνουν ότι το δομημένο περιβάλλον έχει σημαντικές επιπτώσεις στην κατανάλωση των φυσικών πόρων, την παραγωγή της ρύπανσης και αποβλήτων, καθώς και στην παραγωγικότητα και η υγεία των ανθρώπων. Σύμφωνα με το Υπουργείο Ενέργειας (Department of Energy), υπήρχαν περισσότερα από 76 εκατομμύρια οικιακά και 5 εκατομμύρια εμπορικά κτίρια το 2002 στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το δομημένο περιβάλλον στις ΗΠΑ συγκεκριμένα αναφέρεται κατά 30% στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, κατά 12% στην κατανάλωση πόσιμου νερού, κατά 70% στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας και κατά 39% στη συνολική κατανάλωση ενέργειας στις Η.Π.Α. Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα κτίρια καταναλώνουν το 30-40% του συνόλου της βασικής ενέργειας. Τα πράσινα κτίρια έχουν επίσης και κοινωνική επίδραση στην υγεία και την ευημερία των ενοίκων του κτιρίου. [35] Εκτός από τα περιβαλλοντικά οφέλη, το πράσινο κτίριο προσφέρει επίσης σημαντική ευκαιρία για την ανάπτυξη της διαχείρισης των κατασκευών, την ανάπτυξη προϊόντων, και την ανταλλαγή πληροφοριών. Η βιομηχανία πράσινων κτιρίων βιώνει σημαντική ανάπτυξη τα τελευταία 5 έως 10 χρόνια. Σύμφωνα με την Έκθεση Green Building SmartMarket του McGraw-Hill το 2006, η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι πλέον ένα ζήτημα "της ημέρας (du jour)", αλλά με μεγαλύτερη ακρίβεια χαρακτηρίζεται ως μια «αθόρυβη επανάσταση», καθώς είναι μία από τις ταχύτερα αυξανόμενες τάσεις της αγοράς. Η ένταξη στην USGBC είναι 10 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με 7 χρόνια πριν, γεγονός που αποδεικνύει το έντονο ενδιαφέρον για την αειφόρο δόμηση, ακόμη και από εκείνους που δεν το επιδιώκουν ενεργά σε κατασκευαστικά έργα. Παρακάτω παρατίθενται συνοπτικά τα βασικότερα πλεονεκτήματα εφαρμογής των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης στα κτίρια [48] : Ta πράσινα κτίρια ενσωματώνουν συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας και νερού τα οποία δεν είναι διαθέσιμα σε παραδοσιακές κατασκευές. Αυτά τα συστήματα αι οι τεχνολογίες δημιουργούν ένα πιο υγιές και άνετο περιβάλλον, καθώς αξιοποιούν την ανανεώσιμη ενέργεια, μειώνουν τα απορρίμματα, καθώς και τα έξοδα θέρμανσης και ψύξης. 18

33 Ta πράσινα κτίρια απαιτούν λιγότερη συντήρηση. Για παράδειγμα, δεν απαιτούν εξωτερική βαφή κάθε τρία με πέντε χρόνια κι αυτό είναι μια απλή μόνο μέθοδος που προστατεύει από περαιτέρω επιβάρυνση του περιβάλλοντος και συμβάλλει στην εξοικονόμηση χρόνου και χρημάτων του καταναλωτή (ενοίκου-κάτοικου). Στα πράσινα κτίρια η ποιότητα του αέρα στο εσωτερικό βελτιώνεται μέσω της χρήσης φυσικών και «υγιεινών» υλικών. Χρησιμοποιούνται καθαρές πηγές ενέργειας όπως η ηλιακή και η αιολική σε αντίθεση με την καύση άνθρακα που θα απαιτούνταν σε διαφορετική περίπτωση. Λαμβάνοντας υπόψη το μέσο χρόνο του κύκλου ζωής ενός κτιρίου ο οποίος είναι από 50 έως 100 έτη, η λήψη συγκεκριμένων μέτρων για βιώσιμη ανάπτυξη, όπως η εγκατάσταση ηλιακών πάνελ ή ο διπλασιασμός της εγκατάστασης μπορεί να αποδώσει ως επένδυση και να οδηγήσει σε υψηλότερες τιμές μεταπώλησης. Οι μέθοδοι πράσινης-βιώσιμης ανάπτυξης αξιοποιούν στο βέλτιστο βαθμό την ενέργεια, τους διαθέσιμους πόρους και τα υλικά. Όπως επιβάλλεται από το Υπουργείο Ενέργειας, οι επαγγελματίες σχεδιαστές και κατασκευαστές πρέπει να συμμορφώνονται στους βασικές απαιτήσεις του ενεργειακού κώδικα Κόστος και αποδοτικότητα πράσινων κτιρίων Στο πλαίσιο μελέτης του βιώσιμου σχεδιασμού και των πράσινων κτιρίων είναι μείζονος σημασίας ζήτημα η διασαφήνιση διάκρισης μεταξύ κόστους και αποδοτικότητας. Το κόστος, στο πλαίσιο των κατασκευαστικών έργων αναφέρεται στην αποτελεσματικότητα με την οποία η ομάδα του έργου επεξεργάζεται τα παραδοτέα. Από την άλλη, η αποδοτικότητα της εγκατάστασης αναφέρεται στο πόσο καλά μελετήθηκε η σχέση κόστους-οφέλους των παραδοτέων πριν την ανάθεση του έργου. Ενώ η προσοχή σε ζητήματα πράσινων κτιρίων εστιάζει συνήθως σε περιβαλλοντικά οφέλη, έρευνες δείχνουν πως η απόφαση των σχεδιαστών και εκτελεστών του έργου βασίζεται κατά κύριο λόγο στην οικονομική βιωσιμότητα του έργου. [28] Σε έρευνα που διεξήχθη από την McGraw-Hill Construction το 2006 σε περισσότερους από αρχιτέκτονες, μηχανικούς, και εργολάβους έδειξε ότι η δυνατότητα μείωσης του ενεργειακού κόστους επιλέχθηκε από 54% των ερωτηθέντων ως ο κορυφαία λόγος για την πράσινη οικοδόμηση. Σε αυτό μελέτη, μόνο το 24% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι η αξία του πράσινου κτιρίου για το περιβάλλον ήταν η κινητήριος δύναμη για την ενασχόλησή τους με αυτόν τον κλάδο. Στην ερώτηση σχετικά με τις δυσκολίες στην κατασκευή πράσινων κτιρίων, η απάντηση αφορούσε στα υψηλά αρχικά κόστη τα οποία προβλήθηκαν ως το μεγαλύτερο εμπόδιο. Η μελέτη Davis Langdon 2004 εντόπισε ότι υπάρχουν μεγάλες διαφορές στα κόστη που συνδέονται με την αειφόρο έργα και συμβατικά έργα. [28] Αν και τα αρχικά κόστη πράσινων κατασκευών μπορεί να είναι υψηλότερα από τις συμβατικές κατασκευές, είναι ευρέως αποδεκτό ότι μακροπρόθεσμα γίνεται εξοικονόμηση χρημάτων σε επεμβάσεις συντήρησης, γεγονός που οδηγεί στην απόσβεση του αρχικού κεφαλαίου. Τα πράσινα κτίρια προβλέπεται να μειώσουν τα λειτουργικά κόστη κατά 8-9 %, 19

34 να αυξήσουν της συνολική αξία κατά 7,5% καθώς και να αυξήσουν τα ποσοστά πληρότητας κατά 3,5%. Ωστόσο, τα οφέλη από την εξοικονόμηση λειτουργικών εξόδων μπορεί να είναι λιγότερο σημαντική σε έναν φορέα έργου που δεν έχει μακροπρόθεσμο συμφέρον από τη λειτουργία ή τη μίσθωση ενός κτιρίου. Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό οι διαχειριστές του έργου να αναπτύσσουν στρατηγικές για τον περιορισμό του κόστους κατά τη διάρκεια των αρχικών φάσεων ενός έργου. [28] 2.4 ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Αντικείμενο βιοκλιματικού σχεδιασμού Το σημερινό μοντέλο ανάπτυξης βασίζεται όπως προαναφέρθηκε στην υπερκατανάλωση αγαθών και στην αλόγιστη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Ως ανάγκη αντιμετώπισης των αρνητικών συνεπειών αυτού του φαινομένου αναπτύχθηκε το κίνημα της βιώσιμης ή αειφόρου ανάπτυξης, η οποία στοχεύει στη συνετή διαχείριση του φυσικού χώρου, στην αξιοποίηση των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών του δομημένου χώρου, στη χρήση ήπιων τεχνικών και υλικών, μη επιβλαβών για την υγεία των ανθρώπων. Γενικότερο καθολικό στόχο της, αποτελεί η καθιέρωση προδιαγραφών οικολογικής προσέγγισης για το σχεδιασμό και τη χρήση των χώρων ζωής, εσωτερικών και υπαίθριων. [15] Στον τομέα των κατασκευών η βιώσιμη αειφόρος ανάπτυξη μπορεί να επιτευχθεί μέσω της εφαρμογής των αρχών του βιοκλιματικού σχεδιασμού των κτιρίων και γενικότερα της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής. Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός κτιρίων ή βιοκλιματική αρχιτεκτονική αφορά στον σχεδιασμό κτιρίων και χώρων (εσωτερικών και εξωτερικών υπαίθριων) με βάση το τοπικό κλίμα, συνήθως αναφερόμενο ως μικροκλίμα, με σκοπό την εξασφάλιση συνθηκών θερμικής και οπτικής άνεσης, αξιοποιώντας την ηλιακή ενέργεια και άλλες ανανεώσιμες πηγές, αλλά και τα φυσικά φαινόμενα του κλίματος. Η βιοκλιματική είναι κλάδος της αρχιτεκτονικής που λαμβάνει υπ' όψη τις επιταγές της οικολογίας και της βιωσιμότητας, ενώ με τον όρο "βιοκλιματικός σχεδιασμός" εννοείται ο σχεδιασμός ο οποίος αποσκοπεί στην προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων. [49] Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός του αστικού χώρου αποτελεί μια συνειδητή ενεργειακή προσέγγιση για τη διαχείριση του δομημένου περιβάλλοντος και αποσκοπεί στην επίλυση των προβλημάτων, τα οποία συνδέονται με την ενέργεια, μέσω μιας προσεκτικής και μελετημένης διαμόρφωσης του αστικού ιστού και των χαρακτηριστικών του μεγεθών, ώστε να βελτιώνεται το μικροκλίμα και η θερμική άνεση στο φυσικό περιβάλλον, ενώ παράλληλα να περιορίζεται η κατανάλωση ενέργειας των κτιρίων. Ουσιαστικά πρόκειται για μια εμπλουτισμένη άποψη για τον σχεδιασμό του δομημένου χώρου υφιστάμενου ή νέου, γιατί εμπεριέχει πιο έντονα την περιβαλλοντική διάσταση και την αντίστοιχη ευαισθησία. Η αρχιτεκτονική που προκύπτει χαρακτηρίζεται φιλική τόσο προς το 20

35 περιβάλλον, όσο και προς τους χρήστες, γιατί διασφαλίζει πιο υγιεινές συνθήκες κατοικησιμότητας, με τη μικρότερη δυνατή επιβάρυνση στο φυσικό χώρο. [15] Παράλληλα, όρος «ενεργειακός σχεδιασμός» ή «βιοκλιματικός σχεδιασμός» ή «ηλιακή αρχιτεκτονική» αναφέρεται στο σχεδιασμό που ανταποκρίνεται στις κλιματικές συνθήκες του περιβάλλοντος, όπως η ηλιακή ακτινοβολία, ο άνεμος, κλπ. με τρόπο ώστε το κτιριακό κέλυφος να τις τροποποιεί για να δημιουργείται εσώκλιμα που να παρέχει με τη μικρότερη δυνατή κατανάλωση για θέρμανση και ψύξη τις βέλτιστες συνθήκες θερμικής και οπτικής άνεσης για τους χρήστες. [2] Στη χειμερινή περίοδο, ο ενεργειακός σχεδιασμός αποσκοπεί στην ελαχιστοποίηση των θερμικών απωλειών αγωγιμότητας, αερισμού και εξάτμισης, επιτρέποντας μόνον τον απαραίτητο για λόγους υγιεινής αερισμό, και στην αύξηση της θερμικής προσόδου από την ηλιακή ακτινοβολία, ώστε αφενός να μειωθεί η διάρκεια της θερμαντικής περιόδου και αφετέρου να ελαττωθούν οι δαπάνες για την παροχή θέρμανσης. Αντίστοιχα, στη θερινή περίοδο ο ενεργειακός σχεδιασμός στοχεύει στην ελαχιστοποίηση της θερμικής προσόδου από την ηλιακή ακτινοβολία και στη βελτιστοποίηση των διαφόρων μεθόδων φυσικού δροσισμού, ώστε να ελαχιστοποιηθεί ή ακόμη και να αποτραπεί η με το μηχανολογικό εξοπλισμό παρεχόμενη ψύξη. [2] Το ζητούμενο στον βιοκλιματικό σχεδιασμό είναι η ανέγερση κτιρίων, π.χ. βιομηχανικών μονάδων, κτιρίων γραφείων, κτιρίων κατοικίας, σχεδιασμένων έτσι ώστε αφενός να καλύπτονται πλήρως οι ενεργειακές τους ανάγκες και αφετέρου στο ετήσιο ισοζύγιο να είναι μηδενική η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με εκπομπές βλαβερών για το περιβάλλον αερίων. Επίσης, η ανέγερση κτιρίων των οποίων οι ενεργειακές ανάγκες στον τομέα της θέρμανσης και της ψύξης να καλύπτονται πλήρως μέσω συστημάτων εκμετάλλευσης των γεωθερμικών ενεργειακών πόρων, όπου η αναγκαία για τις αντλίες θερμότητας ηλεκτρική ενέργεια να παράγεται μέσω φωτοβολταϊκών στοιχείων. Τέλος, η ανέγερση κτιρίων στο πλαίσιο του συνήθους κόστους των κατασκευών, αλλά με σεβασμό στους περιορισμένους πόρους του φυσικού περιβάλλοντος. [49] Η υιοθέτηση του βιοκλιματικού σχεδιασμού των κτιρίων εξυπηρετεί τέσσερις βασικούς στόχους [15] : Την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, μέσω της εξοικονόμησης ενέργειας και της υποκατάστασής τους από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), άρα την εξοικονόμηση συμβατικής ενέργειας. Την εξοικονόμηση χρήματος. Η χρησιμοποίηση της αδάπανης ηλιακής ενέργειας για την θέρμανση των κτηρίων ή/και των δροσερών ανέμων για τον δροσισμό τους αποτελούν πρόκληση οικονομική, μια και η προκύπτουσα εξοικονόμηση χρημάτων είναι της τάξης του 50%, ενδεχομένως και μεγαλύτερη. Την προστασία του περιβάλλοντος, λόγω του περιορισμού στη χρήση συμβατικών καυσίμων και ηλεκτρισμού, συνεπώς τη μείωση των εκλυόμενων ρύπων στην ατμόσφαιρα. 21

36 Τη βελτίωση του εσω-κλίματος των κτιρίων με τη διασφάλιση συνθηκών βιολογικής άνεσης θερμικής και οπτικής, ποιότητας αέρα και τη δημιουργία υγιεινών συνθηκών κατοίκησης. Από τις παραμέτρους του περιβάλλοντος που επηρεάζουν καθοριστικά το βιοκλιματικό σχεδιασμό των κτηρίων διακρίνονται: Το κλίμα του τόπου. Το φυσικό περιβάλλον, δηλαδή το ανάγλυφο του εδάφους, η βλάστηση, το τοπίο θέα, η γειτνίαση με νερό Αρχές Βιοκλιματικού Σχεδιασμού Ο σχεδιασμός του κτιρίου οφείλει να συνάδει με τις ακόλουθες βιοκλιματικές αρχές λειτουργίας του: [15] Το κτίριο ως φυσικός ηλιακός συλλέκτης τον χειμώνα: Χωροθέτηση του κτιρίου στο οικόπεδο Προσανατολισμός, Σχήμα κτηρίου Μέγεθος ανοιγμάτων συναρτήσει του προσανατολισμού, Διάρθρωση των εσωτερικών χώρων. Το κτίριο ως παγίδα θερμότητας: Προστασία από ψυχρούς ανέμους, Θερμική προστασία θερμομόνωση. Το κτίριο ως αποθήκη θερμότητας: Θερμική μάζα - θερμοχωρητικότητα Το κτίριο ως αποδέκτης και αποθήκη φυσικής ψύξης: Ηλιοπροστασία κτιρίου και ανοιγμάτων Χρώμα και υφή εξωτερικών επιφανειών Επάρκεια θερμικής μάζας Θερμομόνωση Φυσικός αερισμός Νυχτερινή ακτινοβολία Βασικά στοιχεία βιοκλιματικού σχεδιασμού Βασικά στοιχεία του βιοκλιματικού σχεδιασμού κτιρίων αποτελούν τα παθητικά συστήματα, τα οποία αποτελούν δομικά στοιχεία ενός κτιρίου. Τα παθητικά συστήματα λειτουργούν χωρίς μηχανολογικά εξαρτήματα ή πρόσθετη παροχή ενέργειας και με φυσικό τρόπο θερμαίνουν, αλλά και δροσίζουν τα κτίρια. Χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: Παθητικά ηλιακά συστήματα θέρμανσης Παθητικά συστήματα και τεχνικές φυσικού δροσισμού 22

37 Συστήματα και τεχνικές φυσικού φωτισμού Ο βιοκλιματικός σχεδιασμός ενός κτιρίου συνεπάγεται τη συνύπαρξη και συνδυασμένη λειτουργία όλων των παραπάνω συστημάτων, ώστε να συνδυάζουν θερμικά και οπτικά οφέλη καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Εκτός από τα παθητικά συστήματα, μια πολύ σημαντική μέθοδο εξοικονόμησης ενέργειας σε ένα βιοκλιματικό κτίριο αποτελούν και τα ενεργητικά συστήματα, που χρησιμοποιούν μηχανικά μέσα για τη θέρμανση ή το δροσισμό κτιρίων, αξιοποιώντας την ηλιακή ενέργεια ή τις φυσικές δεξαμενές ψύξης. Στη κατηγορία αυτή ανήκουν οι ηλιακοί συλλέκτες θέρμανσης ή παροχής ζεστού νερού χρήσης, τα φωτοβολταϊκά στοιχεία κλπ. [49] Τέλος, τα υβρίδια είναι συστήματα που συνδυάζουν τη φυσική και τη μηχανική θερμική ροή. Για παράδειγμα, η προσθήκη σε ένα παθητικό σύστημα ενός ανεμιστήρα για να υποβοηθήσει τη μεταφορά θερμότητας στους πίσω χώρους του κτιρίου ή ενός θερμοστάτη για να υπάρχει έλεγχος της θερμότητας που αποδίδεται, μετατρέπουν ένα παθητικό σύστημα σε υβριδικό. [2] Η εγκατάσταση όλων των παραπάνω συστημάτων αυξάνει ελαφρά το συνολικό κόστος κατασκευής του κτιρίου, το οποίο όμως αποσβένεται από την περιορισμένη χρήση μονάδων συμβατικής θέρμανσης και κλιματιστικών μονάδων. Παθητικά συστήματα θέρμανσης [49] Διατάξεις άμεσου κέρδους - ανοίγματα με τζάμι. Για τις διατάξεις άμεσου κέρδους χρειάζεται η ύπαρξη μεγάλης νότιας επιφάνειας με τζάμι. Η οροφή, το δάπεδο και οι τοίχοι συλλέγουν και αποθηκεύουν την ηλιακή θερμότητα. Χρειάζεται να είναι μονωμένοι κατάλληλα για να μην έχουν θερμικές απώλειες. Τοίχος Trombe. Ο τοίχος Trombe είναι ένας τοίχος προσανατολισμένος προς τον ήλιο που διαχωρίζεται από το εξωτερικό μέρος με τζάμι και κενό χώρο. Ο τοίχος απορροφά την ηλιακή ενέργεια την ημέρα και την απελευθερώνει σταδιακά προς το εσωτερικό μέρος του σπιτιού τη νύχτα. Υπάρχουν ανοίγματα στην κορυφή και στη βάση της μάζας του τοίχου τα οποία επιτρέπουν την κυκλοφορία του αέρα. Έτσι, ο ψυχρός αέρας του δωματίου καθώς εισέρχεται από την κάτω μεριά του τοίχου θερμαίνεται, ανεβαίνει προς τα πάνω και επιστρέφει ζεστός στο χώρο διαβίωσης. Ηλιακός χώρος - θερμοκήπιο. Ο ηλιακός χώρος είναι ένας κλειστός χώρος με γυαλί στη νότια πλευρά του κτιρίου έτσι ώστε να λειτουργεί ως "θερμοκήπιο". Ανάμεσα στον ηλιακό χώρο και στην κατοικία υπάρχει ένας τοίχος θερμικής συσσώρευσης έτσι ώστε να κρατιέται σταθερή η θερμοκρασία στον ηλιακό χώρο και στο υπόλοιπο κτίριο. 23

38 Ενεργητικά συστήματα θέρμανσης [49] Ηλιακοί συλλέκτες. Ο ηλιακός συλλέκτης είναι μια συσκευή που συσσωρεύει την ηλιακή ακτινοβολία και την μετατρέπει σε θερμότητα. Παθητικά συστήματα φυσικού δροσισμού Ο αερισμός του κτιρίου είναι πολύ σημαντικός διότι αφενός βοηθά στην απομάκρυνση της πλεονάζουσας θερμότητας και επομένως κρατά το κτίριο δροσερό τους θερινούς μήνες και αφετέρου διότι είναι αναγκαία η ανανέωση του εσωτερικού αέρα με φρέσκο αέρα από το περιβάλλον που είναι πλούσιος σε οξυγόνο. Υπάρχουν τρεις κατηγορίες συστημάτων αερισμού: ο πύργος (καμινάδα) αερισμού, η ηλιακή καμινάδα, και ο διαμπερής αερισμός. Επίσης, τα σκίαστρα είναι απαραίτητα για την προφύλαξη της οικίας από την ηλιακή ακτινοβολία τους θερινούς μήνες. Καμινάδες αερισμού Οι καμινάδες αερισμού έχουν κατάλληλο άνοιγμα προς την κατεύθυνση του ανέμου ώστε να συλλέγουν τα ψυχρά ρεύματα και να τα κατευθύνουν μέσα στο ζωτικό χώρο της οικίας. Ηλιακή καμινάδα Η ηλιακή καμινάδα βασίζει την λειτουργία της στο φαινόμενο του φυσικού ελκυσμού. Αντί για τοίχο, έχει ένα μικρό ηλιακό τοίχο (υαλοπίνακα) στη νότια ή νοτιοδυτική πλευρά της, οπότε με τη βοήθεια του ήλιου, θερμαίνεται η εσωτερική της επιφάνεια. Ο ζεστός αέρας κατευθύνεται προς το περιβάλλον με αποτέλεσμα να ανανεώνεται με φρέσκο δροσερό αέρα η κατοικία. Διαμπερής αερισμός Ο διαμπερής αερισμός είναι η πιο συνηθισμένη, καθημερινή πρακτική για το δροσισμό ενός χώρου. Απαιτεί κατάλληλα σχεδιασμένα ανοίγματα στη βόρεια και νότια πλευρά του κτιρίου, ή αν δεν είναι αυτό δυνατό, ανοίγματα στον άξονα ανατολής-δύσης. Ο αέρας διέρχεται από τα ανοίγματα δροσίζοντας τους ενοίκους. Σημαντικό ρόλο στο διαμπερή αερισμό κατέχει η βλάστηση έξω από την οικία καθώς δροσίζει και φιλτράρει τα ρεύματα αέρα ενώ παρέχει ταυτόχρονα σκίαση. Σκίαστρα Τα εξωτερικά σκίαστρα με κινητές περσίδες είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος σκιασμού. Συγκεκριμένα, συνιστώνται οριζόντια εξωτερικά σκίαστρα για τη νότια πλευρά και κατακόρυφα εξωτερικά σκίαστρα για την ανατολική και δυτική πλευρά της κατοικίας. Διαφοροποιημένη εφαρμογή βρίσκουν οι αρχές του βιοκλιματικού σχεδιασμού σε υφιστάμενα κτίρια που επιδιώκουν την ενεργειακή αναβάθμιση και συμμόρφωση με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. Κατά τη διαδικασία βελτίωσης των υφισταμένων κτιρίων οι δυνατότητες οικοδομικής παρέμβασης στο κτιριακό αφορούν [12,44]: 24

39 στη μείωση των θερμικών απωλειών αγωγιμότητας από τα δομικά στοιχεία με τη προσθήκη αναδρομικής θερμομόνωσης στα συμπαγή στοιχεία και την βελτίωση ή αντικατάσταση των κουφωμάτων με στόχο τα νέα κουφώματα να διαθέτουν καλύτερο συντελεστή θερμοπερατότητας. στη μείωση των θερμικών απωλειών αερισμού με τη δημιουργία ανεμοφρακτών, τη βελτίωση της αεροστεγανότητας των ανοιγμάτων και τη μείωση των οπών-οδών διαφυγής της θερμότητας (π.χ. καμινάδες) στην εφαρμογή νυχτερινής κινητής θερμομόνωσης στα ανοίγματα (π.χ. με φύλλα ασφαλείας) ώστε να περιοριστούν οι θερμικές απώλειες το βράδυ, όπου και εμφανίζονται τα 2/3 περίπου των θερμικών απωλειών του 24ωρου. στην αύξηση της θερμικής προσόδου από τον ήλιο για τη χειμερινή περίοδο με την αύξηση των νότιων ανοιγμάτων, την προσθήκη παθητικών συστημάτων ή και τη χρήση ανακλαστικών επιφανειών στην μείωση της προσπίπτουσας ακτινοβολίας στη θερινή περίοδο με την πρόβλεψη της κατάλληλης ηλιοπροστασίας. στην αύξηση του φυσικού αερισμού-δροσισμού, με την σωστή χρήση των ανοιγμάτων για τα οποία πιθανώς να χρειαστούν νέα κουφώματα με τα κατάλληλα ανοιγόμενα τμήματα στην κατάλληλη διαμόρφωση του άμεσου περιβάλλοντα χώρου, με στόχο την αντιμετώπιση του ανέμου, ανάλογα με την εποχή, και κατά συνέπεια την μείωση των θερμικών απωλειών ή την αύξηση του φυσικού δροσισμού (π.χ. δενδροφύτευση φράγμα χειμερινού ψυχρού ανέμου για το χειμώνα ή δενδροφύτευση που οδηγεί τους δροσερούς ανέμους προς το κτίριο για το καλοκαίρι) Οφέλη βιοκλιματικού σχεδιασμού Το ενεργειακό όφελος που προκύπτει από την εφαρμογή του βιοκλιματικού σχεδιασμού αποδίδεται με τους παρακάτω τρόπους [16]: Εξοικονόμηση ενέργειας από την σημαντική μείωση απωλειών λόγω της βελτιωμένης προστασίας του κελύφους και συμπεριφοράς των δομικών στοιχείων. Παραγωγή θερμικής ενέργειας (θερμότητας) μέσω των ηλιακών συστημάτων άμεσου η έμμεσου κέρδους με συμβολή στις θερμικές ανάγκες των χώρων προσάρτησης και μερική κάλυψη των απαιτήσεων θέρμανσης του κτιρίου Δημιουργία συνθηκών θερμικής άνεσης και μείωση των απαιτήσεων όσον αφορά στη ρύθμιση θερμοστάτη (σε χαμηλότερες θερμοκρασίες τον χειμώνα και υψηλότερες το καλοκαίρι). Διατήρηση της θερμοκρασίας εσωτερικού αέρα σε επίπεδα υψηλά τον χειμώνα (και αντίστοιχα χαμηλά το καλοκαίρι), με αποτέλεσμα την μείωση του φορτίου για την 25

40 κάλυψη των ενεργειακών απαιτήσεων από τα επικουρικά συστήματα κατά την χρήση του κτιρίου. Η αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας και των περιβαλλοντικών πηγών, γενικότερα, όπως προκύπτει από το βιοκλιματικό σχεδιασμό, επιτυγχάνεται στα πλαίσια της συνολικής θερμικής λειτουργίας του κτιρίου και της σχέσης κτιρίου - περιβάλλοντος. Η δε θερμική λειτουργία ενός κτιρίου αποτελεί μία δυναμική κατάσταση, η οποία: εξαρτάται από τις τοπικές κλιματικές και περιβαλλοντικές παραμέτρους (την ηλιοφάνεια, τη θερμοκρασία εξωτερικού αέρα, τη σχετική υγρασία, τον άνεμο, τη βλάστηση, το σκιασμό από άλλα κτίρια), αλλά και τις συνθήκες χρήσης του κτιρίου (κατοικία, γραφεία, νοσοκομεία κλπ.) και βασίζεται στην αντίστοιχη ενεργειακή συμπεριφορά των δομικών του στοιχείων και (κατ επέκταση) των ενσωματωμένων παθητικών ηλιακών συστημάτων, αλλά και το ενεργειακό προφίλ που προκύπτει από την λειτουργία του κτιρίου. Η απόδοση του βιοκλιματικού σχεδιασμού εξαρτάται από πολλές παραμέτρους, γεγονός που τον καθιστά "ευαίσθητο" σε εξωγενείς και μη-τεχνικούς παράγοντες. Για το λόγο αυτό, βασικά κριτήρια για την εφαρμογή του βιοκλιματικού σχεδιασμού πρέπει να είναι: η απλότητα χρήσης των εφαρμογών και η αποφυγή πολύπλοκων παθητικών συστημάτων και τεχνικών η μικρή συμβολή του χρήστη του κτιρίου στη λειτουργία των συστημάτων η χρήση ευρέως εφαρμοσμένων συστημάτων η χρήση τεχνικοοικονομικά αποδοτικών ενεργειακών τεχνολογιών Σήμερα, που η περιβαλλοντική επιβάρυνση έχει φτάσει σε οριακό σημείο, τα οφέλη του Βιοκλιματικού Σχεδιασμού αποδεικνύονται ιδιαίτερα σημαντικά και εφαρμόζοντας τις αρχές του, επιτυγχάνεται η δραστική μείωση των περιβαλλοντικών ρύπων και συνακόλουθα οι αρνητικές επιπτώσεις τους στο περιβάλλον, ενώ τα οφέλη είναι πολλαπλά. Ο Βιοκλιματικός Σχεδιασμός απαντά στην σημερινή επιτακτική ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος και βελτιώνει τις συνθήκες ζωής εντός και εκτός κτιρίων. Οι βασικές αρχές του υιοθετούνται ως κριτήρια για τον έλεγχο της βιωσιμότητας των κατασκευών και έχουν ανοίξει νέες προοπτικές, με τα «πράσινα» κτίρια να αποτελούν το βασικό αίτημα του σύγχρονου κατασκευαστικού κλάδου καθώς και οι αντίστοιχες πιστοποιήσεις που τα συνοδεύουν. 3. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ Στο πλαίσιο επίτευξης της αρτιότητας της εργασίας, είναι σκόπιμο να γίνει αναφορά βασικών εισαγωγικών στοιχείων και εννοιών που αφορούν στη διαχείριση των κατασκευαστικών έργων πριν γίνει εστίαση αποκλειστικά στη διαχείριση έργων που επιδιώκουν την περιβαλλοντική πιστοποίηση LEED. 26

41 3.1 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΩΝ H διοίκηση και διαχείριση έργων (project management) αναπτύχθηκε σαν ξεχωριστό γνωστικό πεδίο από την εφαρμογή των αρχών της διοίκησης αλλά και της επιχειρησιακής έρευνας σε διάφορους τομείς εφαρμογής, όπως αυτός των κατασκευών, της μηχανολογίας, της πληροφορικής και των μεγάλων δημόσιων ή και στρατιωτικών προγραμμάτων. Πατέρας του γνωστικού πεδίου της διαχείρισης έργων θεωρείται ο Χένρι Γκαντ, Αμερικανός μηχανικός και κοινωνικός επιστήμονας, ο οποίος εισήγαγε τις αρχές του προγραμματισμού και ελέγχου στη διαχείριση έργων. Το γνωστό διάγραμμα Γκαντ, ένα ραβδόγραμμα που παρουσιάζει τις δραστηριότητες του έργου, ονομάσθηκε έτσι από αυτόν. Ο Γκαντ μαζί με τον Φρέντερικ Τέιλορ έθεσαν τις θεμέλιες αρχές της διαχείρισης έργων. Ο Tέιλορ έθεσε τις αρχές της επιστημονικής διαχείρισης (scientific management). Παράλληλα ο Henry Fayol έθεσε τις 14 αρχές της Διαχείρισης( principles of management) και διατύπωσε και την πρόταση για τα βασικά συστατικά ενός μοντέλου διαχείρισης έργων. [8] Οι σύγχρονες αρχές της διαχείρισης έργων οι οποίες έκαναν τη διαχείριση έργων ένα διακριτό γνωστικό αντικείμενο αλλά και ένα επάγγελμα αναπτύχθηκαν την δεκαετία του Την δεκαετία αυτή αναπτύχθηκαν δύο βασικά μαθηματικά μοντέλα χρονοπρογραμματισμού δραστηριοτήτων, οι μέθοδοι PERT και CPM οι οποίες αποτέλεσαν σταθμό στη διαχείριση έργων. [53] Η μέθοδος PERT (Program Evaluation and Review Technique) αναπτύχθηκε από το Ναυτικό των Ηνωμένων Πολιτειών για το έργο για της ανάπτυξης των πυραυλικών συστημάτων Polaris. Αντίστοιχα η μέθοδος CPM (Critical Path Method) γνωστή στα ελληνικά και ως μέθοδος κρίσιμου διαδρομής αναπτύχθηκε από τις εταιρείες DuPont Corporation και Remington Rand Corporation με σκοπό τη διαχείριση έργων συντήρησης. Η διάδοση και αποδοχή των μεθόδων αυτών έγινε με ταχύτατο τρόπο έτσι ώστε σήμερα αποτελούν βασικές μεθόδους για τη διαχείριση έργων. Αξιοσημείωτα γεγονότα που οδήγησαν στη διαμόρφωση του τρόπου οργάνωσης και διαχείρισης έργων κατά χρονολογική σειρά είναι τα εξής [5]: : Ανάπτυξη του διαγράμματος Gantt (Gantt Chart) από τον Henry Laurence Gantt : Ανάπτυξη των μεθόδων PERT και CPM. 1960: Η NASA πειραματίζεται με οργανωτικές δομές τύπου πινάκων που περιγράφουν το δίκτυο του έργου. 1962: Η NASA εισάγει το σύστημα PERT για τον έλεγχο του κόστους και υιοθετεί τη δομική ανάλυση εργασιών (WBS). 1963: Η αεροπορία των Ηνωμένων Πολιτειών υιοθετεί τον κύκλο ζωής έργου (project life-cycle) και τη μέθοδο πιστοποιημένης αξίας. 27

42 1963: Το Polaris ήταν το πρώτο βρετανικό έργο στο οποίο οι συμβαλλόμενοι υποχρεώθηκαν από την ίδια τη σύμβαση έργου να χρησιμοποιήσουν εξελιγμένα συστήματα διαχείρισης. 1964: Η NASA υιοθέτησε τη διαχείριση στοιχειοθέτησης, δηλαδή ένα σύνολο διοικητικών διαδικασιών με βάση τις οποίες μπορούσαν, αφενός, να προσδιοριστούν και να τεκμηριωθούν τα λειτουργικά και τα υλικά χαρακτηριστικά των συστημάτων και αφετέρου, να ελεγχθούν οι προτεινόμενες αλλαγές. 1965: Σημαντική αύξηση του αριθμού των έργων στα οποία χρησιμοποιήθηκαν σύγχρονες τεχνικές διαχείρισης έργου. 1969: Ιδρύθηκε το Ινστιτούτο Διαχείρισης Έργου (PMI), το πρώτο επίσημο ίδρυμα του κλάδου : Ανάπτυξη μεθοδολογίας Six Sigma 1987:Πρώτη έκδοση του Οδηγού «Project management body of knowledge» (PMBOK) 1995: Ανάπτυξη μεθόδου «Agile Project Management» 2002: Ανάπτυξη «Portfolio Management Techniques» Σήμερα ο χώρος της διαχείρισης έργων θεωρείται ιδιαίτερα αναπτυγμένος και προσελκύει ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο στον ιδιωτικό, δημόσιο τομέα όσο και στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Απόδειξη του γεγονότος αυτού αποτελεί η ύπαρξη πολλών και ιδιαίτερα δραστήριων διεθνών οργανισμών που έχουν ως στόχο την ανάπτυξη του γνωστικού πεδίου της διαχείρισης έργων. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν οι International Project Management Association (IPMA) και το Project Management Institute (PMI). [53] Άλλοι γνωστοί οργανισμοί και μεθοδολογίες διαχείρισης έργου είναι οι παρακάτω : Ελληνικό Δικτύου Διαχειριστών Έργων Scrum (Agile software development), Αξιόλογο σύστημα είναι και το PRINCE2 Διαχείριση Έργου σε Ελεγχόμενο Περιβάλλον (ΔΕσΕΠ) (Projects in Controlled Environments, version 2) ανεπτυγμένο από την κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας. 3.2 ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ Το Ινστιτούτο διαχείρισης έργου (Project Management Institute, PMI) το 1996 όρισε το έργο ως «το προσωρινό εγχείρημα που στοχεύει στη δημιουργία ενός μοναδικού προϊόντος ή υπηρεσίας». Οι προσδιορισμοί που του αποδίδονται επεξηγούνται ως εξής [53] : «Προσωρινό» σημαίνει ότι κάθε έργο έχει καθορισμένο τέλος. «Μοναδικό» σημαίνει ότι το προϊόν ή η υπηρεσία διαφέρει κατά διακριτό τρόπο από όλα τα παρόμοια προϊόντα ή υπηρεσίες. Οι ιδιότητες αυτές των έργων, να είναι προσωρινά αλλά και μοναδικά εγχειρήματα, έρχονται σε αντίθεση με τη δομή των περισσότερων επιχειρήσεων που λειτουργούν σύμφωνα με διαδικασίες σταθερού και μόνιμου χαρακτήρα. Η διαχείριση αυτών των 28

43 ιδιοτήτων είναι συχνά δύσκολη μια και απαιτεί ιδιαίτερες ικανότητες από διαφορετικά γνωστικά πεδία. Γι αυτό το λόγο, βασική πρόκληση που καλείται να αντιμετωπιστεί κατά τη διαχείριση έργων είναι η εξασφάλιση ότι το έργο εκτελείται και παραδίδεται λαμβάνοντας υπόψη καθορισμένους περιορισμούς. Βασικούς περιορισμούς αποτελούν ο διαθέσιμος χρόνος, ο προϋπολογισμός, προδιαγραφές ποιότητας του προϊόντος κ.α. Το 2009 οι Chapman & Ward (2009) όρισαν το έργο ως μια προσπάθεια κατά την οποία ανθρώπινοι, οικονομικοί και υλικοί πόροι οργανώνονται με έναν νέο τρόπο, για να εκτελεστεί ένα μοναδικό αντικείμενο εργασίας συγκεκριμένων προδιαγραφών, εντός περιορισμών κόστους και χρόνου, προκειμένου να επιτευχθεί μια ενιαία, επωφελής αλλαγή, μέσω της παράδοσης ποσοτικοποιημένων και ποιοτικών στόχων. [6] Μια ακόμη φιλόδοξη πρόκληση αποτελεί λοιπόν και η βελτιστοποίηση που απαιτείται να γίνει σε όλους τους παράγοντες που επηρεάζουν την εκτέλεση ενός έργου. Επομένως, ένα έργο είναι ένα προσεκτικά επιλεγμένο σύνολο δραστηριοτήτων που επιλέγονται για τη βέλτιστη χρήση των πόρων (χρόνος, χρήματα, άνθρωποι, υλικά, μηχανήματα, ενέργεια, χώρος κ.α.) με απώτερο σκοπό την επίτευξη των προκαθορισμένων στόχων του έργου και ενός συγκεκριμένου σκοπού. Ένας δεύτερος ορισμός για το έργο σύμφωνα με τα παραπάνω είναι ο εξής: «Έργο είναι ένα εγχείρημα κατά το οποίο ανθρώπινοι πόροι, μηχανές, οικονομικοί πόροι και πρώτες ύλες οργανώνονται κατά καινοφανή τρόπο, με στόχο την ανάληψη συγκεκριμένου αντικειμένου εργασιών που έχουν συγκεκριμένες προδιαγραφές και υπόκεινται σε δεδομένους κοστολογικούς και χρονικούς περιορισμούς, ώστε να παραχθεί μια επωφελής μεταβολή η οποία ορίζεται μέσω ποσοτικών και ποιοτικών στόχων.» 3.3 ΒΑΣΙΚΟ ΤΡΙΓΩΝΟ Παραδοσιακά, οι βασικοί περιορισμοί που αναφέρονται σε ένα έργο και αποτελούν δείκτες για το αν το έργο έχει θετικό ή αρνητικό αποτέλεσμα είναι οι εξής τρείς: Ο χρόνος που απαιτείται για την εκτέλεση του έργου Το κόστος εκτέλεσης του έργου Η ποιότητα με την έννοια της τήρησης των ποιοτικών προδιαγραφών του έργου. Η τριάδα αυτή των περιορισμών συχνά αναφέρεται επίσης ως τρίγωνο διαχείρισης του έργου, όπου κάθε πλευρά αντιπροσωπεύει έναν περιορισμό. Αλλαγή στη μια πλευρά του τριγώνου που μεταφράζεται σε αλλαγή των περιορισμών προκαλεί αλλαγή στους περιορισμούς που σχετίζονται με τους άλλους παράγοντες. Έτσι αλλαγή στο αντικείμενο των εργασιών του έργου προκαλεί αλλαγή στους περιορισμούς του χρόνου και του κόστους π.χ. αύξηση της διάρκειας του έργου, αύξηση του προϋπολογισμού. [8] Αυτοί οι 3 δείκτες είναι συχνά ανταγωνιστικοί διότι η απαρέγκλιτη τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων μπορεί να οδηγήσει σε κοστολογική υπέρβαση ή σε εκπτώσεις στην απόδοση, ενώ η απαρέγκλιτη τήρηση του προϋπολογίσου μπορεί να οδηγήσει σε εκπτώσεις της απόδοσης και σε χρονικές υπερβάσεις παράλληλα και η απαρέγκλιτη 29

44 τήρηση των ποιοτικών προδιαγραφών μπορεί να οδηγήσει σε κοστολογική ή και χρονική υπέρβαση. Σύµφωνα µε ορισμένους Project Managers σ αυτά τα 3 χαρακτηριστικά θα πρέπει να προστεθεί κι άλλο ένα τέταρτο χαρακτηριστικό, το αντικείμενο (scope) δηλαδή του έργου. Σε γενικές γραμμές εμφανίζονται οι ακόλουθες περιπτώσεις όσον αφορά το βασικό τρίγωνο παραγόντων επιρροής ενός έργου που αναφέρθηκαν [8]: Καθορίζεται από την αρχή του η ιεραρχική προτεραιότητα κάθε ενός από τους 3 παράγοντες, ανάλογα µε το αντικείμενο του έργου (πχ κυρίαρχος παράγοντας το κόστος, στη συνέχεια η ποιότητα και τελικά ο χρόνος). Έτσι ο δεύτερος και ο τρίτος σε σημασία παράγοντας θα πρέπει να προσαρμόζονται ιεραρχικά στις απαιτήσεις του πρώτου σε σημασία παράγοντα, µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Για παράδειγμα σ ένα έργο που θα πρέπει να είναι ολοκληρωμένο σε δεδομένη και µη επιδεχόμενη καθυστέρηση ημερομηνία, η ποιότητα και το κόστος θα πρέπει να υποταχθούν στο χρόνο διαφορετικά το έργο δεν έχει νόημα ολοκλήρωσης. Επιδιώκεται η εύρεση της χρυσής τομής της αλληλοεπίδρασης των τριών αυτών παραγόντων. Σε µια τέτοια περίπτωση οι γενικότερες περιστάσεις καθορίζουν ποιά σχέση ισορροπίας μεταξύ αυτών των παραγόντων κρίνεται κάθε φορά ως καλύτερη. Σύμφωνα με τις παραπάνω παραδοχές επιδιώκεται η εκτέλεση του έργου κατά το δυνατόν: Πλησιέστερα στις προθεσμίες Πλησιέστερα στον προϋπολογισμό Πλησιέστερα στις ποιοτικές προδιαγραφές Συνεπώς, κάθε έργο θεωρείται ως ένα μοναδικό ξεχωριστό προϊόν, που κάθε φορά συλλαμβάνεται, σχεδιάζεται και παράγεται από την αρχή σύμφωνα με τις απαιτήσεις που τίθενται από τους εμπλεκομένους του έργου. Κατά τη διάρκεια του έργου προσδιορίζονται καλύτερα αυτές οι απαιτήσεις ή ακόμη και μεταβάλλονται, για το λόγο αυτό είναι επιτακτική η ανάγκη για συνεχή αναθεώρηση του σχεδιασμού και του προγραμματισμού του έργου. [6] 3.4 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΡΓΟΥ Τα βασικά χαρακτηριστικά ενός έργου συνοψίζονται ως εξής [53]: Αποτελείται από μη επαναλαμβανόμενες δραστηριότητες οι οποίες στη γενική περίπτωση μπορούν να περιγραφούν από τον κύκλο ζωής λογισμικού. Απαιτείται σχεδιασμός ώστε να επιτευχθεί το τελικό αποτέλεσμα. Το τελικό αποτέλεσμα είναι μοναδικό. Η εκτέλεσή του απαιτεί την ύπαρξη ομάδας. Έχει έναρξη και λήξη. Υπόκειται σε περιορισμούς διαφόρων ειδών (χρόνου, κόστους ποιότητας κ.α.) Οι διαθέσιμοι πόροι είναι περιορισμένοι. Μπορεί να είναι μεγάλο και πολύπλοκο. Αποσκοπεί στην εκπλήρωση συγκεκριμένων στόχων. 30

45 3.5 ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ ΕΡΓΟΥ Τα έργα μπορούν να χωριστούν σε φάσεις με σκοπό τη βελτίωση του διοικητικού τους ελέγχου μέσω κατάλληλων συνδέσμων με τις τρέχουσες δραστηριότητες του φορέα υλοποίησης. Συγκεντρωτικά οι φάσεις αυτές είναι γνωστές ως κύκλος ζωής του έργου. Ορισμένοι οργανισμοί προσδιορίζουν ένα συγκεκριμένο σύνολο κύκλων ζωής για χρήση σε όλα τα έργα τους. Ο κύκλος ζωής έργου, επομένως, αναφέρεται σε μία λογική ακολουθία δραστηριοτήτων για την επίτευξη των σκοπών ή των στόχων του έργου. Ανεξάρτητα από το αντικείμενο ή την πολυπλοκότητά του, κάθε έργο διέρχεται από μία σειρά φάσεων κατά τη διάρκεια της ζωής του. [4] Η μετάβαση από μία φάση σε μία άλλη εντός του κύκλου ζωής ενός έργου εν γένει περιλαμβάνει, και συνήθως καθορίζεται από, κάποια μορφή μεταφοράς ή μεταβίβαση τεχνολογίας. Τα παραδοτέα από μία φάση συνήθως ελέγχονται ως προς την πληρότητα και ακρίβειά τους και εγκρίνονται πριν ξεκινήσουν οι εργασίες της επόμενης φάσης. Ωστόσο μια φάση μπορεί να ξεκινήσει πριν την έγκριση των παραδοτέων της προηγούμενης φάσης όταν οι εγγενείς κίνδυνοι θεωρηθούν αποδεκτοί. Αυτή η πρακτική των επικαλυπτόμενων φάσεων που φυσιολογικά θα εκτελούνταν σειριακά, είναι ένα παράδειγμα εφαρμογής μιας τεχνικής συμπίεσης χρονοδιαγράμματος που καλείται ταχεία εκτέλεση (fast tracking). [6] Οι κύκλοι ζωής των έργων κατά βάση καθορίζουν Ποια τεχνική εργασία πρέπει να γίνει σε κάθε φάση (π.χ. σε ποια φάση πρέπει να εκτελεστεί η εργασία ενός αναλυτή-προγραμματιστή;) Πότε πρέπει να δημιουργηθούν τα παραδοτέα σε κάθε φάση και πως κάθε παραδοτέο ελέγχεται επαληθεύεται και επικυρώνεται. Τους εμπλεκόμενους φορείς κάθε φάσης. Πώς ελέγχεται και εγκρίνεται κάθε φάση. Οι περιγραφές του κύκλου ζωής ενός έργου μπορεί να είναι πολύ γενικές ή πολύ λεπτομερείς. Οι ιδιαίτερα λεπτομερείς περιγραφές κύκλων ζωής μπορεί να περιλαμβάνουν φόρμες, σχήματα, γραφήματα, καταστάσεις ελέγχου ώστε να υπάρχει δομή και συνέπεια. Οι περισσότεροι κύκλοι ζωής έργων μοιράζονται ένα πλήθος κοινών χαρακτηριστικών[4]: Οι φάσεις είναι εν γένει σε ακολουθία και συνήθως ορίζονται από κάποιο είδος μεταβίβασης τεχνικής πληροφορίας ή διάθεσης τεχνικής συνιστώσας. Τα επίπεδα κόστους και στελέχωσης είναι την αρχή χαμηλά κορυφώνονται στις ενδιάμεσες φάσεις και μειώνονται ταχύτατα καθώς το έργο βαίνει προς την λήξη του. Το επίπεδο αβεβαιότητας είναι υψηλότερο, και επομένως ο κίνδυνος αποτυχίας της επίτευξης των στόχων είναι μεγαλύτερος στην εκκίνηση του έργου. Η βεβαιότητα ολοκλήρωσης εν γένει καθίσταται προοδευτικά υψηλότερη καθώς το έργο εξελίσσεται. 31

46 Η ικανότητα των συμμετεχόντων του έργου να επηρεάσουν τα τελικά χαρακτηριστικά του προϊόντος του έργου καθώς και το τελικό του κόστος, είναι μεγαλύτερη καθώς το έργο εξελίσσεται. Η βασική συνεισφορά στο φαινόμενο αυτό είναι ότι το κόστος των αλλαγών και της διόρθωσης σφαλμάτων γενικά αυξάνει καθώς το έργο συνεχίζει. Παρά το γεγονός ότι πολλοί κύκλοι ζωής έργων έχουν παρεμφερή ονόματα φάσεων με παρεμφερή παραδοτέα ελάχιστοι κύκλοι ζωής είναι ίδιοι. Οι περισσότεροι έχουν τέσσερις ή πέντε φάσεις, αλλά ορισμένοι έχουν εννέα ή και παραπάνω. Είναι επίσης γνωστό ότι περιοχές μεμονωμένων εφαρμογών έχουν σημαντικές παραλλαγές. Τα υποέργα ενός μεγάλου έργου μπορεί να έχουν ξεχωριστούς κύκλους ζωής. Η ολοκλήρωση και η έγκριση ενός ή περισσότερων παραδοτέων χαρακτηρίζει μια φάση έργου. Ένα παραδοτέο είναι ένα μετρήσιμο επαληθεύσιμο προϊόν εργασίας όπως μια προδιαγραφή, μια αναφορά μελέτης σκοπιμότητας, ένα λεπτομερές κείμενο σχεδιασμού, ή ένα λειτουργικό πρωτότυπο. Ορισμένα παραδοτέα μπορεί να αντιστοιχούν στη διεργασία διοίκησης έργου, ενώ άλλα είναι τα τελικά προϊόντα ή τα συστατικά των τελικών προϊόντων για τα οποία το έργο εκπονήθηκε. Τα παραδοτέα και κατ επέκταση και οι φάσεις είναι μέρος μιας εν γένει διαδοχικής διεργασίας σχεδιασμένης ώστε να διασφαλίζει τον κατάλληλο έλεγχο του έργου και να επιτύχει το επιθυμητό προϊόν ή υπηρεσία, κάτι που είναι και ο αντικειμενικός στόχος του έργου. Σε οποιοδήποτε δεδομένο έργο, λόγω μεγέθους η πολυπλοκότητας επιπέδου κινδύνων και περιορισμών στις χρηματικές ροές, οι φάσεις μπορούν να υποδιαιρεθούν περαιτέρω σε επιμέρους φάσεις. Κάθε επιμέρους φάση αντιστοιχείται με ένα ή περισσότερα παραδοτέα για παρακολούθηση και έλεγχο. Η πλειοψηφία των παραδοτέων των επιμέρους φάσεων σχετίζεται με το παραδοτέο της κύριας φάσης και οι φάσης συνήθως λαμβάνουν την ονομασία τους από τα παραδοτέα αυτά. Μία φάση έργου γενικά ολοκληρώνεται με μία ανασκόπηση της εργασίας που εκτελέστηκε και των παραδοτέων της έτσι ώστε να προσδιορισθεί εάν υπάρχει αποδοχή, εάν απαιτείται επιπλέον εργασία, ή εάν πρέπει να θεωρείται ότι η φάση έχει κλείσει. Μια διοικητική επισκόπηση λαμβάνει συνήθως χώρα προκειμένου να ληφθεί απόφαση να ξεκινήσουν οι δραστηριότητες της επόμενης φάσης χωρίς να κλείσει η τρέχουσα φάση, όπως για παράδειγμα η εφαρμογής της ταχείας εκτέλεσης (fast tracking) από το διευθυντή έργου προκειμένου το έργο να προχωρήσει ποιό γρήγορα. Η τυπική ολοκλήρωση μιας φάσης δεν περιλαμβάνει την έγκριση μιας επόμενης φάσης. Για αποτελεσματικό έλεγχο, κάθε φάση αρχίζει προκειμένου να παραχθεί μια έξοδος από την Ομάδα διεργασιών. Μία ανασκόπηση στο τέλος της φάσης μπορεί να επιτελείται με αποκλειστικό στόχο την εκκίνηση μιας επόμενης. Συχνά, αμφότερες οι εγκρίσεις μπορούν να αποκτηθούν με μία ανασκόπηση. Οι ανασκοπήσεις στο τέλος της φάσης καλούνται έξοδοι φάσης, πύλες φάσης ή σημεία τερματισμού (kill points). [4] Γενικά ο κύκλος ζωής του έργου αποτελείται από τέσσερις βασικές φάσεις, η κάθε μια από τις οποίες χωρίζεται σε επιμέρους στάδια ανάλογα με τη φύση των δραστηριοτήτων που 32

47 υλοποιούνται σε κάθε φάση. Οι τέσσερις φάσεις του κύκλου ζωής του έργου είναι οι εξής [6,8]: Εννοιολογικός σχεδιασμός/ Σύλληψη έργου Σχεδιασμός και προγραμματισμός του έργου Εκτέλεση και έλεγχος του έργου Περάτωση /Ολοκλήρωση έργου Εννοιολογικός σχεδιασμός/ Σύλληψη έργου Η φάση του εννοιολογικού σχεδιασμού περιλαμβάνει το στάδιο της σύλληψης του έργου όπου προσδιορίζεται το παραδοτέο που πρέπει να παραχθεί και οι παροχές που αναμένονται από την πραγματοποίησή του. Το στάδιο ξεκινά με τον προσδιορισμό μιας ανάγκης που θα καλυφθεί με την υλοποίηση του έργου και στη συνέχεια καθορίζονται οι στόχοι του έργου. Στο σημείο αυτό τίθενται έξι βασικά ερωτήματα : ποιος (ποια θα είναι τα εμπλεκόμενα μέρη) γιατί (τι θέλουν να επιτύχουν) τι (για ποιο πράγμα ενδιαφέρονται) πώς (με ποιον τρόπο θα γίνει) με ποια μέσα (ποιοι πόροι απαιτούνται) πότε (πότε πρέπει να γίνει) Για να ολοκληρωθεί ο εννοιολογικός σχεδιασμός πρέπει να γίνει αξιολόγηση των παραπάνω και να ληφθεί η απόφαση υλοποίησης ή όχι του έργου. Παραδοτέα αυτής της φάσης αποτελούν : Ο καθορισμός του έργου (Project definition) Η μελέτη σκοπιμότητας (Feasibility study) Σχεδιασμός και προγραμματισμός του έργου Η φάση του σχεδιασμού και του προγραμματισμού του έργου επιμερίζεται σε πολλά στάδια στα οποία γίνεται μια εκτενέστερη μελέτη των παραμέτρων του έργου και λαμβάνονται οι απαραίτητες αποφάσεις για να αρχίσει η εκτέλεση του έργου. Τα διάφορα στάδια αυτής της φάσης είναι τα εξής: Το στάδιο του χρονικού προγραμματισμού, όπου καθορίζεται η ακολουθία των δραστηριοτήτων και των εργασιών. Το στάδιο της κατανομής των πόρων, δηλαδή ο προσδιορισμός του ανθρώπινου δυναμικού, του εξοπλισμού και των υλικών που απαιτούνται σε κάθε δραστηριότητα και εργασία Το στάδιο της διαχείρισης κινδύνων, όπου επισημαίνονται κατά το δυνατόν πιθανοί κίνδυνοι και οι επιπτώσεις τους στο σύνολο του έργου προκειμένου να μετριαστούν ή και να αποφευχθούν. 33

48 Το στάδιο της διαχείρισης ποιότητας, όπου ορίζονται οι στόχοι ποιότητας για το παραδοτέο και καθορίζονται οι διεργασίες που θα διασφαλίσουν την προσδοκώμενη ποιότητα καθώς και τη διαδικασία ελέγχου ποιότητας. Το στάδιο διαχείρισης ζητημάτων, όπου προσδιορίζονται και επιλύονται ζητήματα σχετικά με τη φύση του έργου. Το στάδιο της διαχείρισης αλλαγών, όπου καθορίζονται οι διεργασίες για τη διαχείριση των αλλαγών που θα έχουν άμεσες επιπτώσεις στο παραδοτέο. Το στάδιο του ορισμού αποδοχής του παραδοτέου, όπου ορίζονται τα κριτήρια αποδοχής για το παραδοτέο και καθορίζονται οι διεργασίες για την εκτέλεση των δοκιμών αποδοχής. Το στάδιο σχεδιασμού της επικοινωνίας, όπου καθορίζονται οι πληροφορίες που θα διανεμηθούν στα εμπλεκόμενα μέλη των επόμενων φάσεων και επιλέγονται οι κατάλληλες μέθοδοι για τη διανομή τους. Ο σχεδιασμός και ο προγραμματισμός του έργου είναι μια επαναλαμβανόμενη διαδικασία. Κάθε φορά που διατίθενται νέες πληροφορίες ή πραγματοποιούνται τροποποιήσεις, τα παραπάνω στάδια θα πρέπει να ανατροφοδοτούνται και να τροποποιούνται σύμφωνα με τις νέες απαιτήσεις. Παραδοτέα αυτής της φάσης αποτελεί το Σχέδιο του έργου ή Σχέδιο δράσης (Project plan). Εκτέλεση και έλεγχος του έργου Η φάση της εκτέλεσης και του ελέγχου είναι η μεγαλύτερη σε διάρκεια φάση του έργου και αποτελείται από όλες εκείνες τις δραστηριότητες και εργασίες που θα οδηγήσουν στην παραγωγή του παραδοτέου. Στη φάση αυτή χρησιμοποιούνται οι περισσότεροι πόροι. Για την ικανοποίηση των απαιτήσεων του έργου είναι απαραίτητη η συνεχής παρακολούθηση και ο συνεχής έλεγχος όλων των δραστηριοτήτων και εργασιών, καθώς επίσης των πόρων και του κόστους. Είναι η φάση που οι εκτιμήσεις των μελετών αντικαθίστανται από τα πραγματικά δεδομένα και που προσαρμόζονται στις πραγματικές απαιτήσεις, όπως αυτές εκδηλώνονται σε καθημερινή βάση. Εκεί δοκιμάζεται η ποιότητα της μελέτης, η οργανωτική υποδομή του έργου, οι επιλογές των ανθρώπων, εξοπλισμού και αναλώσιμων πόρων. Τέλος, πρέπει να εξασφαλιστεί ότι η φάση αυτή εξελίσσεται σύμφωνα με το σχεδιασμό και προγραμματισμό της προηγούμενης φάσης. Περάτωση /Ολοκλήρωση έργου Η τελευταία φάση, αυτή της περάτωσης του έργου αποτελείται από τρία στάδια: παράδοσης επισκόπησης υποστήριξης 34

49 Στο στάδιο της παράδοσης ελέγχεται η καλή λειτουργία του έργου, συγκρίνονται οι πραγματικές παροχές του έργου με τις προσδοκώμενες και μεταβιβάζεται στους κύριους του έργου. Στο στάδιο της επισκόπησης πραγματοποιείται πιο λεπτομερής έλεγχος και εκτενέστερη μελέτη πάνω στις διεργασίες διαχείρισης του έργου μετά την παράδοση του έργου για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Τέλος, το στάδιο της υποστήριξης περιλαμβάνει τη συντήρηση του έργου μέχρι αυτό να εγκαταλειφθεί. 3.6 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ-ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΟΥ Ο διαχειριστής έργου (project manager) πρέπει επιτελεί ταυτόχρονα πολλές εργασίες. Πρέπει, επίσης, να λαμβάνονται συνεχώς αποφάσεις σε όλα τα επίπεδα σχετικά με τη χρήση πόρων, προσαρμογές του χρονοδιαγράμματος, θέματα προϋπολογισμού, διαχείριση ανθρώπινων σχέσεων, επικοινωνία και τεχνικά προβλήματα. Πρέπει συνεπώς να προσδιοριστούν τα κύρια θέματα, στρατηγικά, τακτικά ή λειτουργικά, ώστε να οριστούν οι προτεραιότητες και να μπορέσει ο διαχειριστής έργου να εστιάσει στα κρίσιμα θέματα, τα οποία εναλλάσσονται ανάλογα με τη φάση στην οποία βρίσκεται το έργο. [53] Ο Balachandra (1984) έχει ορίσει τους παρακάτω 10 παράγοντες επιτυχίας: 1. Στόχος έργου: Ο ορισμός ξεκάθαρων στόχων αποτελεί κλειδί για τον προγραμματισμό και την εκτέλεση ενός έργου. Η κατανόηση των μέτρων απόδοσης και αξιολόγησης είναι σημαντική ώστε να γίνεται καλός συντονισμός. Συνεπώς, όλοι οι εμπλεκόμενοι πρέπει να είναι εξ αρχής ενήμεροι για τους στόχους του έργου. 2. Υποστήριξη από την πλευρά της διοίκησης: Ο ανταγωνισμός για πόρους σε συνδυασμό με το μεγάλο βαθμό αβεβαιότητας που διέπουν ένα έργο συχνά οδηγούν σε σύγκρουση και κρίση. Η συνεχής παρουσία της διοίκησης σε ολόκληρο το κύκλο ζωής του έργου βοηθά στην κατανόηση του στόχου του έργου και της σημασίας του. Αυτή η συνειδητοποίηση οδηγεί σε υποστήριξη η οποία μπορεί να αποδειχθεί ανεκτίμητη για την επίλυση προβλημάτων σε περιπτώσεις σύγκρουσης ή κρίσης ή όταν προκύπτει αβεβαιότητα. Συνεπώς, η ξεκάθαρη και συχνή επικοινωνία μεταξύ του project manager και της διοίκησης δρα καταλυτικά για την επιτυχία ενός έργου. 3. Προγραμματισμός έργου: Η μετατροπή του στόχου και των μέτρων απόδοσης σε ένα εφικτό πλάνο είναι ο σύνδεσμος μεταξύ της φάσης θεωρητικού σχεδιασμού (conceptual design) και της φάσης παραγωγής. Ένα λεπτομερειακό πλάνο που να καλύπτει θέματα τεχνικά, οικονομικά, οργανωτικά, επικοινωνίας, ελέγχου και χρονοδιαγράμματος είναι η βάση για την υλοποίηση. Ο προγραμματισμός δεν τελειώνει όταν ξεκινά η εκτέλεση καθώς οι ανάγκη για αλλαγές ή μετατροπές είναι συνεχής. Ο προγραμματισμός είναι συνεπώς δυναμικός και διαρκής και συνδέει τους εναλλασσόμενους στόχους και την απόδοση με τα τελικά αποτελέσματα. 4. Συνεργασία με τον Πελάτη: Ο τελικός χρήστης του έργου είναι και ο τελικός κριτής της επιτυχίας του. Ένα έργο το οποίο τελείωσε εγκαίρως, σύμφωνα με τα επιθυμητά τεχνικά χαρακτηριστικά και εντός του προϋπολογισμού, αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ ή σπανίως μπορεί με βεβαιότητα να θεωρηθεί αποτυχία. Στη φάση θεωρητικού 35

50 σχεδιασμού είναι πολύ σημαντικό να έχουμε καλή επικοινωνία με τον πελάτη (εσωτερικό ή εξωτερικό), ώστε οι στόχοι που θα τεθούν να είναι πλήρως ευθυγραμμισμένοι με τις ανάγκες του πελάτη. Στις επόμενες φάσεις είναι απαραίτητη η συνεχής συνεργασία με τον πελάτη ώστε να διορθώνονται πιθανά λάθη κατά τη μετατροπή των στόχων σε μέτρα απόδοσης. Ωστόσο, λόγω εναλλασσόμενων αναγκών και συνθηκών, παρόλο που στις πρώτες φάσεις είναι χρήσιμο να υπάρχει μη δήλωση των ακριβών αναγκών του πελάτη, αυτό πιθανά παύει να ισχύει στη φάση προγραμματισμού ή υλοποίησης. Το σύστημα configuration management αποτελεί σύνδεσμο μεταξύ υπαρχόντων πλάνων και change requests του πελάτη και της ομάδας του έργου. 5. Θέματα προσωπικού: Η ικανοποιητική επίτευξη των τεχνικών στόχων χωρίς να παραβιαστεί το χρονοδιάγραμμα ή ο προϋπολογισμός δε σημαίνει ότι το έργο είναι απολύτως επιτυχημένο, ακόμη και αν ο πελάτης είναι ευχαριστημένος. Εάν οι διάφοροι εμπλεκόμενοι στο έργο δε διατηρούν καλές σχέσεις, η επιτυχία του έργου είναι αμφισβητούμενη, καθώς η καλή συνεργασία και η αφοσίωση στο έργο είναι απαραίτητες για την επιτυχία. 6. Τεχνικά θέματα: Η τεχνική κατάρτιση του προσωπικού και η εκπλήρωση των τεχνικών προδιαγραφών πρέπει να είναι από τις πρώτες έννοιες ενός project manager καθώς χωρίς αυτές ένα έργο δεν μπορεί να ολοκληρωθεί. 7. Αποδοχή από τον πελάτη: Η συνεχής συνεργασία (consultation) με τον πελάτη καθ όλο τον κύκλο ζωής ενός έργου αυξάνει την πιθανότητα επιτυχίας, όσον αφορά την αποδοχή χρήστη. Στα τελικά στάδια της υλοποίησης, ο πελάτης πρέπει να κρίνει το έργο που προκύπτει και να αποφασίσει εάν είναι αποδεκτό ή όχι. Σε περίπτωση που το έργο δε γίνει αποδεκτό σε αυτό το στάδιο, τότε είναι αποτυχημένο. 8. Έλεγχος έργου: Η συνεχής ροή πληροφοριών σχετικά με την πραγματική πρόοδο και ο μηχανισμός ανατροφοδότησης επιτρέπουν στον διαχειριστή έργου να αντιμετωπίζει την αβεβαιότητα. Συγκρίνοντας την πραγματική πρόοδο με τα τρέχοντα πλάνα, ο διαχειριστής του έργου μπορεί να διακρίνει παρεκκλίσεις, να αναμένει προβλήματα και να ξεκινά διορθωτικές κινήσεις. Οι όποιες παρεκκλίσεις από τα αρχικά πλάνα μπορούν να διορθωθούν όταν γίνουν αντιληπτές εγκαίρως. 9. Επικοινωνία: Η επιτυχής μετάβαση ανάμεσα στις φάσεις του κύκλου ζωής ενός έργου και ο καλός συντονισμός ανάμεσα στους συμμετέχοντες σε κάθε φάση απαιτεί μία συνεχή ανταλλαγή πληροφοριών. Γενικά, η επικοινωνία διευκολύνεται εάν η γραμμή της εξουσίας είναι ξεκάθαρη. Η οργανωτική δομή του έργου πρέπει να περιγράφει τα κανάλια επικοινωνίας και το είδος της πληροφορίας που πρέπει να διέρχεται από αυτά. Επιπλέον, πρέπει να υπάρχει ξεκάθαρη οδηγία σχετικά με το πόσο συχνά πρέπει αυτές οι πληροφορίες να παράγονται και να μεταδίδονται. Οι επίσημες γραμμές επικοινωνίες, καθώς και η ανεπίσημη ροή ανάμεσα στα μέλη της ομάδας συνηγορούν στην επιτυχία του έργου. 10. Επίλυση προβλημάτων: Το σύστημα ελέγχου είναι σχεδιασμένο να μπορεί να βρίσκει τις προβληματικές περιοχές και, εάν είναι εφικτό, να βρίσκει την πηγή τους. Επειδή η 36

51 αβεβαιότητα είναι συχνή πληγή για την ολοκλήρωση των έργων, η ανάπτυξη ενός εναλλακτικού σχεδίου (contingency plan), είναι καλό προληπτικό μέτρο. Η διαθεσιμότητα προετοιμασμένων πλάνων και διαδικασιών για τη διαχείριση προβλημάτων μπορεί να μειώσει τον κόπο που μπορεί να χρειαστεί ώστε να επιλυθούν και το έργο να ολοκληρωθεί ως εάν δεν υπήρχαν αυτά. Οι παραπάνω παράγοντες αποτελούν γενικές γραμμές, καθώς κάθε έργο είναι μοναδικό και οι ιδιαιτερότητες του απαιτούν διαφορετικό χειρισμό κατά περίπτωση. 3.7 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ Οι ορισμοί την εν λόγω ενότητας έχουν βρεθεί μέσω της Wikipedia και της Βικαπαίδεια αντίστοιχα. [54] Ο όρος «τεχνικό έργο» σημαίνει την ανέγερση ή κατασκευή, ή επέκταση, ή μετατροπή, ή επιδιόρθωση οποιουδήποτε έργου, το οποία τεχνικά ανάγεται στον κλάδο της πολιτικής μηχανικής και το οποίο δεν αποτελεί οικοδομικό έργο. Βασικές κατηγορίες τεχνικών έργων προς διαχείριση αποτελούν οι παρακάτω : Λιμενικά έργα: τα έργα και οι εγκαταστάσεις που βρίσκονται στους λιμένες και αποσκοπούν στην μεταφορά ανθρώπων και εμπορευμάτων μέσω θαλάσσιου εδάφους. Έργα οδοποιίας: διαμόρφωση του εδάφους μέσω σωστή μελέτης και χρησιμοποίησης κατάλληλων υλικών για την δημιουργία μιας ασφαλής ταχείας οδού που εξυπηρετεί στην μεταφορά ανθρώπων και οχημάτων. Φράγματα: τεχνικά έργα τα οποία κατασκευάζονται σε κοίτες ποταμών ή χειμάρρων και χρησιμεύουν στην κατακράτηση των υδάτων με σκοπό την αξιοποίησή τους, όπως στην παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, στην ύδρευση και στην άρδευση. Γέφυρες: αρχιτεκτονικές ή τεχνικές κατασκευές με τις οποίες επιτυγχάνεται ζεύξη δύο ή περισσοτέρων σημείων υπεράνω μεσολαβούντος εμποδίου (φυσικού ή τεχνικού). Σήραγγες: υπόγεια περάσματα. Ο ορισμός της σήραγγας δεν είναι καθολικά αποδεκτός. Γενικά, οι σήραγγες έχουν τουλάχιστο δύο φορές μεγαλύτερο μήκος από το πλάτος τους και πρέπει να είναι πλήρως κλεισμένες από όλες τις πλευρές, εκτός από τα ανοίγματα σε κάθε πλευρά. Μία σήραγγα μπορεί να αποτελεί δίοδο για πεζούς, ποδηλάτες, μηχανοκίνητα οχήματα, για μεταφορικά μέσα σταθερής τροχιάς ή για πλοία. Μερικές χρησιμοποιούνται ως υδραγωγεία, κατασκευασμένες αποκλειστικά για την μεταφορά νερού, για κατανάλωση, για υδροηλεκτροπαραγωγή ή σαν αποχετευτικός αγωγός, ενώ άλλες παρέχουν άλλες υπηρεσίες όπως την φιλοξενία τηλεπικοινωνιακών καλωδίων. Υπάρχουν ακόμα και σήραγγες για την διέλευση ορισμένων σημείων από ζώα υπό εξαφάνιση. Μερικές μυστικές σήραγγες έχουν κατασκευαστεί ως μέσο για την είσοδο ή διαφυγή από μια περιοχή. 37

52 Υπόνομοι: αγωγοί (συνήθως υπόγειοι) οι οποίοι μεταφέρουν τα λύματα από τα κτίρια σε εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού, σε βόθρους ή στη θάλασσα και σε ποτάμια. Αερολιμένες: Η σύνθετη διαμόρφωση χερσαίου χώρου που έχει σχεδιαστεί για να υποδέχεται και να εξυπηρετεί αεροσκάφη. Αποχετεύσεις: Σύστημα υπονόμων και σωλήνων που χρησιμεύουν για να μεταφέρουν μακριά από ορισμένες ζώνες, ιδιαίτερα τις κατοικημένες, τα υγρά και καμιά φορά και τα στερεά απορρίμματα (λύματα). Έργα αποστράγγισης: Χρησιμεύουν για την απομάκρυνση του νερού από τα στρώματα του εδάφους, με σκοπό την προστασία των δομικών στοιχείων ενός κτιρίου που έρχονται σε επαφή με αυτό. Έργα ύδρευσης: του απαιτούμενου νερού, σε επαρκή ποσότητα και κατάλληλη ποιότητα, το οποίο παρέχεται για την εξυπηρέτηση των αναγκών μιας κατοικημένης περιοχής ή μιας εγκατάστασης. Έργα άρδευσης: Συμβάλλουν στην εξασφάλιση τεχνητής παροχής νερού σε καλλιεργούμενο έδαφος για να υποβοηθηθεί η ανάπτυξη των σπαρτών. Έργα προστασίας της παραλίας: Τα βασικά έργα που πρέπει να πραγματοποιηθούν προς την κατεύθυνση της προστασίας της παραλίας αναφέρονται στον Νόμο 2971/2001 «Αιγιαλός, παραλία και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α' 285/ ) Έργα λατομείων και μεταλλείων: λατομείο : εκσκαφή ή σύστημα εκσκαφών που γίνονται προς το σκοπό ή σε σχέση με τη λήψη λατομικών υλικών (είτε στη φυσική τους κατάσταση είτε σε διάλυση ή εναιώρηση) ή προϊόντα λατομικών υλικών, που δεν είναι ούτε μεταλλείο ούτε απλά φρέαρ ή γεώτρηση ή συνδυασμός φρέατος και γεώτρησης. μεταλλείο : εκσκαφή ή σύστημα εκσκαφών που γίνονται για το σκοπό ή σε σχέση με λήψη στο σύνολο ή ουσιαστικά διά μέσου της απασχόλησης προσώπων κάτω από το έδαφος, μεταλλευμάτων (είτε στη φυσική τους κατάσταση είτε σε διάλυση ή σε εναιώρηση) ή προϊόντων μεταλλευμάτων. 3.8 ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΕΡΓΑ Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης εργασίας θα εξεταστεί το ζήτημα επιδίωξης περιβαλλοντικής πιστοποίησης κατά LEED και ο τρόπος διαχείρισης και μεθόδευσής αυτής της διαδικασίας με αναφορά στον τομέα των οικοδομικών έργων. Ως γενική αναφορά «οικοδομικά έργα» αποτελούν οι υποδομές για τη φύλαξη ανθρώπων, ζώων, εξοπλισμού και εμπορευμάτων. Πιο συγκεκριμένα όρος «οικοδομικό έργο» αναφέρεται: [55] 38

53 Στην κατασκευή, αναδόμηση, ανέγερση, επανέγερση και αποκατάσταση οικοδομής. Οποιαδήποτε οικοδομική εργασία η οποία αποτελεί ή περιλαμβάνει, κατασκευή, ανέγερση, μετατροπή, προσθήκη, διαρρύθμιση, επιδιόρθωση, βελτίωση ή κατεδάφιση οικοδομής, ή μέρους αυτής, ή οποιαδήποτε εργασία επέκτασης, επιδιόρθωσης, ή μετατροπής στον φέροντα οργανισμό ή η οποία επηρεάζει τον φέροντα οργανισμό μιας οικοδομής ή κάθε άλλη οικοδομική εργασία η οποία επηρεάζει την ασφάλεια του κοινού Την επένδυση τοίχων, τις δαπεδοστρώσεις, την κατασκευή καλουπιών, τη στέγαση της οικοδομής, και περιλαμβάνει τη θεμελίωση, όλα τα συναφή με την οικοδομή χωματουργικά έργα, τις κατασκευές τοίχων αντιστήριξης, τις περιφράξεις και όλα τα παραρτήματα και βοηθητικές οικοδομές μιας οικοδομής Κάθε προκαταρκτική ή προπαρασκευαστική εργασία περιλαμβανόμενων των οικοδομικών εργασιών ή κατασκευαστικών εργασιών για τις ηλεκτρολογικές υδραυλικές εγκαταστάσεις, τον κλιματισμό, εξαερισμό, υδατοπρομήθεια, αποχετεύσεις ή άλλες συμπληρωματικές εργασίες μιας οικοδομής και ο όρος «οικοδομικές εργασίες» θα ερμηνεύεται ανάλογα. Τυπικές διαδικασίες των οικοδομικών έργων αποτελούν: Έκδοση οικοδομικής άδειας Προετοιμασία κατασκευής Εκσκαφή χώρου Χωματουργικά Εργασίες μονώσεων Εργασίες σκυροδέματος Ηλεκτρικά Υδραυλικά Λογιστική διαδικασία Τοιχοποιίες Επιχρίσματα Μονώσεις Υδραυλικές εργασίες Ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις Σιδηρουργικά Ξυλουργικά Εργασίες δαπέδων Ξύλινη στέγη Ηλεκτρολογικές εργασίες Υδραυλικές εργασίες Κουφώματα εξωτερικά σιδηρουργικά Επιστρώσεις δαπέδων,σκαλοπατιών Χρωματισμοί Ξυλουργικά Λογιστική διαδικασία 39

54 3.9 ΤΥΠΟΙ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΚΑΤΑ ΧΡΗΣΕΙΣ Παρακάτω παρατίθενται οι βασικοί τύποι κατασκευαστικών έργων σύμφωνα με το σκοπό που εξυπηρετούν και τη χρήση τους. [55] Εμπορικές Κατασκευές Αυτοκίνηση Αντιπροσωπείες Αυτοκινήτων Επισκευές Αυτοκινήτων Πλυντήρια Αυτοκινήτων Σταθμοί Επισκευών και Αερίου Αθλητισμός Γήπεδα Αθλημάτων Μπόουλινγκ Κέντρα Διασκέδασης Παγοδρόμια Πισίνες Εκπαιδευτήρια Καφετέριες Αίθουσες διδασκαλίας Κολέγια και Πανεπιστήμια Κοινοτικά Κολλέγια Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας Κοιτώνες Δημοτικά Σχολεία Γυμνάσια Λύκεια Κτίρια Προσχολικής Αγωγής Αμφιθέατρα Σχολών Εργαστήρια Σχολών Ειδικά Σχολεία Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης Διασκέδαση Ενυδρεία Τηλεοπτικά Στούντιο Καζίνο Μέγαρα Μουσικής Ψυχαγωγικά Συγκροτήματα Σινεμά Ζωολογικοί Κήποι Κοινοτικά Κτίρια Αμφιθέατρα Σύλλογοι Κοινοτικά Κέντρα Συνεδριακά Κέντρα Βιβλιοθήκες Μουσεία Κυβερνητικά Δικαστικά Μέγαρα Πυροσβεστικοί Σταθμοί Κυβερνητικά Γραφεία Διάφορα Κυβερνητικά Κτίρια Αστυνομικά Τμήματα Ταχυδρομεία Φυλακές Ξενοδοχεία & Μοτέλ Ξενοδοχεία Μοτέλ Βιομηχανικά Βιομηχανικά Εργαστήρια Εργαστήρια Βιομηχανικές Εγκαταστάσεις Διυλιστήρια Στρατιωτικά Κοιτώνες Στρατιωτική Στέγαση Στρατιωτικά Γραφεία Διάφορα Στρατιωτικό Σχολεία Γραφεία & Αποθήκες Γραφεία Γραφεία & Αποθήκες Ενοικιαζόμενες Αποθήκες Αποθήκες Θρησκευτικά Κτίρια Ξωκλήσια Εκκλησίες Θρησκευτικά Αμφιθέατρα Θρησκευτικές Αίθουσες Κατοικίες Διαμερίσματα Πολυκατοικίες Μονοκατοικίες Ενοικιαζόμενα Σπίτια Κτηνιατρική Ρείθρα Κτηνιατρικές Κλινικές Κτηνιατρικά Νοσοκομεία 40

55 Ιατρικά Κτίρια Assisted Living Εγκαταστάσεις Κλινικές Νοσοκομεία Ιατρεία Γηροκομεία Κέντρα Χειρουργική Εξωτερικού ιατρείου Κέντρα αποκατάστασης Χώροι Εστίασης Εστιατόρια & Ταβέρνες Fast Food Εστιατόρια Εστιατόρια Λιανεμπόριο Τράπεζες Καφενεία Ψιλικατζίδικα Γυμναστήρια Ανθοπωλεία και Φυτώρια Μεμονωμένα Καταστήματα Καθαριστήρια Μικτής Χρήσης Οπτικά Φαρμακεία Εμπορικά Κέντρα Σούπερ μάρκετ Ηλεκτρικές και Μηχανικές Εγκαταστάσεις Κέντρα δεδομένων Ηλεκτρολογικές εργασίες Μηχανήματα & Υλικά Γραμμές μεταφοράς ενέργειας Σταθμοί Υποσταθμοί Έργα Δομικά, Υποδομών & Διαμόρφωσης Τεχνικά Έργα Αεροδιάδρομοι Γέφυρες & Οχετός Κανάλια Φράγματα Κατεδαφίσεις Λιμενικά Σιδηρόδρομοι Δεξαμενές Φράγματα συγκράτησης Δρόμοι Υπόγειες Διαβάσεις Δεξαμενές Σήραγγες Εργοτάξια & Διαμόρφωση Περιβάλλοντος Χώρου Γήπεδα Αθλητισμού Εκσκαφές Περιφράξεις Πάρκα & Διαμορφώσεις Τοπίου Έργα Νερού & Αποχέτευσης Εγκαταστάσεις Δημοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης και Αποχέτευσης Πεζοδρόμια, κράσπεδα & Υδρορροές Σωληνώσεις Ύδρευσης και Αποχέτευσης Σημαντικούς παράγοντες στη διαχείριση των παραπάνω οικοδομικών και τεχνικών έργων αποτελούν ο χρονοπρογραμματισμός τους, η σύσταση της ανάλογης ομάδας έργου, καθώς και ο τρόπος αντιμετώπισης των κινδύνων και ανάλυσης του ρίσκου σε κάθε φάση. Στην παρούσα εργασία δε θα δοθεί μεγαλύτερη έκταση στην ανάλυσή τους, καθώς δεν αποτελούν το βασικό αντικείμενο πραγμάτευσής της. 41

56 4. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΤΙΡΙΩΝ Η βιωσιμότητα σύμφωνα με τις παραπάνω προσεγγίσεις και την ιστορική αναδρομή της έχει μετατραπεί από μια άλλοτε καινοτόμο έννοια, σε έναν ξεκάθαρο στόχο αλλά και αναγκαιότητα για το σύγχρονο αστικό περιβάλλον, καθώς αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την διασφάλιση μιας μακροπρόθεσμης ισορρόπησης οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Μετά το πέρας του 20 ου αιώνα η βιώσιμη ανάπτυξη και, ακολούθως, ο βιοκλιματικός σχεδιασμός καθίσταντο επίκαιρα θέματα αποφασιστικής συμβολής στην εξασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής και αποτέλεσαν καθοριστική οδό δημιουργίας περιβαλλοντικά αποδοτικών κτιρίων, μέσα από μία ολοκληρωμένη προσέγγιση σχεδιασμού, με σκοπό την κατά το δυνατόν μείωση των επιπτώσεων του κτιρίου προς το περιβάλλον και τους χρήστες. Οι εκτεταμένα χρησιμοποιούμενος στην καθομιλουμένη όρος «πράσινο» όσον αφορά σε κτίρια σχεδιασμένα με αρχές βιοκλιματικού σχεδιασμού δεν αναφέρεται στο γνωστό χρώμα της παλέτας χρωμάτων αλλά αποδίδει ουσιαστικά αυτή τη φιλικότητα προς το περιβάλλον και την επίδραση που έχουν σε αυτό τα συγκεκριμένα κτίρια.[46] Προς αυτήν την κατεύθυνση κατασκευής κτιρίων βιοκλιματικού σχεδιασμού έχουν αναπτυχθεί εργαλεία περιβαλλοντικής αξιολόγησης και πρότυπα πιστοποίησης προκειμένου να είναι δυνατή η συλλογή, αξιολόγηση και οργάνωση όλων των απαραίτητων πληροφοριών για την ορθή λήψη αποφάσεων που θα οδηγήσουν στα επιθυμητά αποτελέσματα. Παρακάτω παρατίθεται το αντικείμενο και εύρος που καλύπτει ο κλάδος της περιβαλλοντικής αξιολόγησης και πιστοποίησης, γίνεται μια ιστορική αναδρομή εμφάνισης των βασικότερων αντίστοιχων συστημάτων και παρατίθενται αναφορικά σαν σύνολο τα εργαλεία περιβαλλοντικής αξιολόγησης και πιστοποίησης στις σύγχρονες κατασκευές. [43] 4.1 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Τα κτίρια είναι τυπικά σχεδιασμένα προκειμένου να υπόκεινται σε απαιτήσεις του κώδικα κτιρίων. Όσον αφορά στον βιοκλιματικό σχεδιασμό, αυτό το γεγονός αποτελεί μια αρχιτεκτονική και σχεδιαστική πρόκληση προκειμένου πέραν της τήρησης του κώδικα να εξασφαλιστεί και η βελτίωση της συνολικής απόδοσης του κτιρίου με ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση του χρόνου ζωής των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και κόστους. Ως γνωστόν τα κτίρια βιοκλιματικού σχεδιασμού είναι πιο επίκαιρα από ποτέ και για αυτό το λόγο εμφανίζονται ολοένα και περισσότερα συστήματα αξιολόγησης προκειμένου να μετατρέψουν τον σχεδιαστικό στόχο σε συγκεκριμένους στόχους απόδοσης για το κτίρια και να προσφέρουν ένα πλαίσιο αξιολόγησης για το συνολικό σχεδιασμό. Αυτά τα συστήματα είναι ειδικά διαμορφωμένα ώστε να αξιολογούν την ενεργειακή και 42

57 περιβαλλοντική απόδοση των κτιρίων οι οποίες εκτείνονται σε ένα ευρύ φάσμα της βιώσιμης ανάπτυξης. [43] Η περιβαλλοντική αξιολόγηση των κτιρίων είναι απαραίτητη για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιδόσεων του κτιρίου και του βαθμού ένταξής του στη διαδικασία της βιώσιμης ανάπτυξης, τόσο κατά τη διάρκεια λειτουργίας του όσο και κατά τις διαδικασίες κατασκευής του. [10] Γενικά, η περιβαλλοντική αξιολόγηση των κτιρίων παρουσιάζεται ως κυρίαρχης σημασίας κατά τη διαδικασία σχεδιασμού και κατασκευής του κτιρίου, προσφέροντας σημαντικά οφέλη τα οποία δεν είναι πιθανό να προκύψουν από τις συνήθεις πρακτικές. Πιο συγκεκριμένα, όταν η περιβαλλοντική αξιολόγηση βασίζεται στην ανάλυση του κύκλου ζωής των κτιρίων, μπορεί να παράγει σημαντικά μακροπρόθεσμα οφέλη για τους ιδιοκτήτες και τους ενοίκους του κτιρίου, καθώς η ανάλυση αυτή βοηθά στην επίλυση των υφιστάμενων προβλημάτων του κτιρίου, τον περιορισμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, δημιουργεί υγιείς και πιο παραγωγικούς χώρους και μειώνει τα λειτουργικά κόστη. Η ανάλυση του κύκλου ζωής λαμβάνει υπόψη το κόστος της απόκτησης, την ιδιοκτησία και τη διάθεση ενός κτιρίου. Έτσι, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο όταν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις οι οποίες προσφέρουν τις ίδιες επιδόσεις για το κτίριο, αλλά διαφέρουν ως προς αρχικό κόστος και το κόστος λειτουργίας, προκειμένου να επιλεγεί η λύση που μεγιστοποιεί την καθαρή εξοικονόμηση πόρων. [10] Για την ολοκληρωμένη πιστοποίηση των κτιρίων απαιτείται μια συνολική αξιολόγηση πολλών και διαφορετικών παραμέτρων, ορισμένες από τις οποίες είναι πέρα από το πεδίο της αρχιτεκτονικής επιστήμης, όπως η διαχείριση, η χρήση γης και οι μεταφορές. Ωστόσο, η διαχείριση των πηγών ενέργειας παραμένει ο βασικός γνώμονας για την πιστοποίηση των κτιρίων. Η βιωσιμότητα των κτιρίων κρίνεται, εκτός των άλλων, και στη βάση της διάρκειας ζωής τους επί πολλές γενιές. Αυτό απαιτεί από τους σχεδιαστές να έχουν κάποια γνώση του μελλοντικού κλίματος και των πόρων που διατίθενται για τη λειτουργία, και ιδίως για την κατανάλωση ενέργειας, των κτιρίων. Η βιώσιμη κατασκευή προϋποθέτει όχι μόνο νέες, περιβαλλοντικά προσανατολισμένες, κατασκευές, αλλά και νέες, φιλικές προς το περιβάλλον, διαδικασίες λειτουργίας και συντήρησης των κτιρίων. Ο βιώσιμος τρόπος παραγωγής των κατασκευαστικών υλικών και στοιχείων είναι απαραίτητος, ενώ παράλληλα η χρήση τους θα πρέπει επίσης να ανταποκρίνεται στις νέες απαιτήσεις που απορρέουν από τις ολιστικές περιβαλλοντικές προϋποθέσεις. Η έννοια της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας εξελίσσεται ταυτόχρονα με την εξέλιξη της γνώσης μας για το περιβάλλον. Με τον ίδιο τρόπο εξελισσόμενη είναι και η κατανόηση της αειφόρου δόμησης. Η έννοια της αειφόρου κατασκευής ξεπερνά πλέον την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και περιλαμβάνει εξίσου τους παράγοντες της οικονομικής και κοινωνικής βιωσιμότητας, οι οποίοι δίνουν βαρύτητα την αξία της ποιότητας ζωής των ατόμων και των κοινοτήτων (OSEC, 2010). Έτσι, δημιουργείται η ανάγκη για μια αξιολόγηση και πιστοποίηση των κατασκευών, η οποία θα λαμβάνει υπόψη όλες τις παραμέτρους της βιωσιμότητας των κατασκευών (περιβαλλοντικές, οικονομικές, κοινωνικές). Είναι σαφές ότι η ύπαρξη 43

58 ισχυρών και αξιόπιστων μεθόδων περιβαλλοντικής αξιολόγησης των κατασκευών θα διαδραματίσει καίριο ρόλο στην αξιολόγηση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. 4.2 ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Ο σχεδιασμός και η διαδικασία λήψης αποφάσεων όσον αφορά στη δημιουργία κτιρίων βιοκλιματικού σχεδιασμού είναι αλληλένδετες διεργασίες, κατά τις οποίες τα αποτελέσματα της μιας ανάλυσης τροφοδοτούν με δεδομένα μία άλλη. Αυτή η διαδικασία πολλές φορές οδηγεί στην απαίτηση περισσότερων πληροφοριών και τη συνεργασία περισσότερων από ένα εργαλείων. Τα περιβαλλοντικά εργαλεία στηρίζονται στις θεωρίες και διαχωρίζονται σε δύο κατηγορίες [3] : στα «αναλυτικά εργαλεία» (analytical tools) στα «εργαλεία διεργασιών» (procedural tools). Με τα αναλυτικά εργαλεία υπολογίζονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις συγκεκριμένων προϊόντων, διεργασιών, ενώ με τα εργαλεία διεργασιών εφαρμόζονται συγκεκριμένα βήματα και οδηγίες και βοηθούν τους οργανισμούς στη λήψη αποφάσεων με στόχο τη διαρκή βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης. Όλα τα εργαλεία υποστηρίζονται από τεχνικά στοιχεία π.χ. λογισμικά, μοντέλα, των οποίων η εφαρμογή και αξιοπιστία εξαρτάται από την εισαγωγή των αρχικών δεδομένων. [3] Οι σημαντικότερες και περισσότερο διαδεδομένες από πλευράς εφαρμογών μεθοδολογίες, στη δομή των οποίων στηρίζονται τα «αναλυτικά εργαλεία» είναι: Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής (Life Cycle Assessment LCA), Ο Υπολογισμός Ροής Υλικών (Μaterial Flow Accounting MFA), Η Εισροή Υλικών ανά Μονάδα Υπηρεσίας (Material Intensity per Service Unit MIPS), Η Αθροιστική Ανάλυση Ενεργειακών Αναγκών (Cumulative Energy Requirements Analysis CERA), Η Ανάλυση Περιβαλλοντικών Εισροών/Εκροών (Environmental Input/Output Analysis IOA), Η Εκτίμηση Περιβαλλοντικού Κινδύνου (Environmental Risk Assessment ERA), Τα Εργαλεία για Οικολογικό Σχεδιασμό (Checklists for Eco-design), Η Εκτίμηση Κόστους Κύκλου Ζωής (Life Cylce Costing LCC), Ο Υπολογισμός Ολικού Κόστους (Total Cost Accounting TCA) Η Ανάλυση Κέρδους Κόστους (Cost Benefit Analysis CBA). Σε αντιστοιχία οι πιο γνωστές μεθοδολογίες διεργασιών είναι: Τα Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Environmental Management Systems EMS) Οι Περιβαλλοντικές Επιθεωρήσεις (Environmental Audits) Η Αξιολόγηση Περιβαλλοντικής Επίδοσης (Environmental Performance Evaluation), Η Περιβαλλοντική Σήμανση (Environmental Labelling) Ο Οικολογικός Σχεδιασμός (Eco-Design) Η Πράσινη Προμήθεια (Green Procurement) 44

59 Το Σύστημα Ολικής Ποιότητας και Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Total Quality Environmental Management TQEM) Τα Συστήματα Αξιολόγησης (Rating Systems). Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης εργασίας θα γίνει πιο εκτεταμένη ανάλυση των συστημάτων αξιολόγησης και πιστοποίησης και πιο συγκεκριμένα του LEED. 4.3 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα, η συνειδητοποίηση της επίδρασης της τεχνολογίας και της εξάπλωσης του ανθρώπινου πληθυσμού στον πλανήτη αυξήθηκαν. Τα κτίρια άρχισαν να έχουν εκτεταμένη και άμεση επίπτωση στο περιβάλλον καθώς κατά την κατασκευή, τη λειτουργία, την ανακαίνιση, την επανάχρηση και την κατεδάφισή τους χρησιμοποιούν μεγάλες ποσότητες ενέργειας, νερού και πρώτων υλών, παράγουν απόβλητα και εκπέμπουν βλαβερούς ατμοσφαιρικούς ρύπους. Έτσι, οι άνθρωποι άρχισαν να επεκτείνουν τις προσπάθειές τους να μειώσουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τα κτίρια άρχισαν να αναγνωρίζονται ως καθοριστικοί συντελεστές στην παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας. Οι παραπάνω αναγνωρισμένες επιπτώσεις των κτιρίων στο περιβάλλον οδήγησαν στη δημιουργία προτύπων κτιρίων βιοκλιματικού σχεδιασμού (πράσινων κτιρίων), πιστοποιήσεων και αντίστοιχων συστημάτων αξιολόγησης με σκοπό τον εντοπισμό και στη συνέχεια τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων των κτιρίων στο φυσικό περιβάλλον μέσω του αειφόρου-βιοκλιματικού σχεδιασμού. [51] Σύνοδοι Κορυφής σε περιβαλλοντικά ζητήματα Στη Σύνοδο Κορυφής Ηνωμένων Εθνών στο Ρίο της Βραζιλίας από τις 3 έως τις 14 Ιουνίου του 1992 διαμορφώθηκε η Agenda 21 ως ένα διεθνές πρόγραμμα με σκοπό την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης σε όλους τους τομείς των κοινωνιών σε συνεργασία μεταξύ τους. Πιο συγκεκριμένα, η Agenda 21 υποδεικνύει τα πιεστικά προβλήματα της σύγχρονης εποχής και έχει ως στόχο την προετοιμασία του κόσμου για την αντιμετώπιση των προβλημάτων του 21 ου αιώνα. Αντικατοπτρίζει μια παγκόσμια συμφωνία και πολιτική δέσμευση για υψίστου επιπέδου ανάπτυξης και περιβαλλοντικής συνεργασίας. Η επιτυχημένη εφαρμογή της εξαρτάται πρωτίστως και είναι υπό την ευθύνη των εκάστοτε κυβερνήσεων. Οι εθνικές στρατηγικές, τα σχέδια, οι πολιτικές και οι διαδικασίες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο προς αυτήν την κατεύθυνση και την επίτευξη του στόχου. Στο 7ο κεφάλαιο με τίτλο «PROMOTING SUSTAINABLE HUMAN SETTLEMENT DEVELOPMENT» του συγκεκριμένου σχεδίου δράσης γίνεται αναφορά συγκεκριμένα στο ρόλο των ανθρώπινων οικισμών στην αειφόρο ανάπτυξη. Βασικά ζητήματα τα οποία αναλύονται στο συγκριμένο κεφάλαιο είναι [30]: Η παροχή επαρκών σε αριθμό καταλυμάτων για όλους Η βελτίωση διαχείρισης των ανθρώπινων οικισμών Η προώθηση αειφόρου σχεδιασμού και διαχείρισης χρήσεων γης Προώθηση παροχής ολοκληρωμένων περιβαλλοντικών υποδομών : νερού, υγιεινής, αποστράγγισης και διαχείρισης στερεών αποβλήτων 45

60 Προώθηση ανανεώσιμης ενέργειας και μεταφορικών συστημάτων στους ανθρώπινους οικισμούς. Προώθηση σχεδιασμού και διαχείρισης ανθρώπινων οικισμών σε περιοχής επικίνδυνες για καταστροφές. Αντίστοιχα,το 1996 στη Σύνοδο Κορυφής στην Κωνσταντινούπολη διαμορφώθηκε ένα δεύτερο διεθνές σχέδιο δράσης, η Ατζέντα Habitat, ειδικά για την αντιμετώπιση του ρόλου των ανθρώπινων οικισμών στην αειφόρο ανάπτυξη. Όσον αφορά στον κατασκευαστικό τομέα που εξετάζεται τονίζεται ο σημαντικός ρόλος που καλείται να διαδραματίσει όσον αφορά στην αειφόρο ανάπτυξη των ανθρώπινων οικισμών, όπως τονίζεται στο Κεφάλαιο 4 του Habitat Agenda. Ο κλάδος των κατασκευών είναι υπεύθυνος για ένα σημαντικό ποσό της παγκόσμιας χρήσης των πόρων και της παραγωγής αποβλήτων, ενώ παράλληλα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής. Επομένως, η ανάγκη για ένα διεθνώς συμφωνημένο θεματολόγιο για την Αειφόρο Κατασκευή κατέστη επιτακτική από νωρίς, με αποτέλεσμα το 1999 το Council for Research and Innovation in Building and Construction (CIB) δημοσίευσε τη δική του Αντζέντα (CIB Agenda 21) για την αειφόρο κατασκευή μετά από μια εκτενή διαδικασία έρευνας. [37] Πρώτα συστήματα Η αρχή των συστημάτων περιβαλλοντικής αξιολόγησης των κτιρίων χρονολογείται στα τέλη της δεκαετίας του Οι αρχικοί στόχοι των συστημάτων ήταν η αύξηση της ζήτησης για τα φιλικά προς το περιβάλλον κτίρια, βρίσκοντας καινοτόμες λύσεις που ελαχιστοποιούν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και την ενίσχυση των παραδειγμάτων της βέλτιστης πρακτικής. Κατά τη δεκαετία του 1990, το Building Research Establishment, LLC (BRE) ξεκίνησε να χρησιμοποιεί μια μέθοδο περιβαλλοντικής εκτίμησης,την BRE Environmental Assesement Method (BREEAM) η οποία αποτέλεσε το πρώτο ολοκληρωμένο σύστημα περιβαλλοντικής αξιολόγησης. Σκοπό αυτής της μεθόδου εκτίμησης αποτέλεσε η αντικειμενική μέτρηση της περιβαλλοντικής απόδοσης νέων και υφιστάμενων κτιρίων στο Ηνωμένο Βασίλειο. Κατά την εξέλιξη της τέθηκαν στόχοι βελτίωσης της βαθμολογίας των κτιρίων και εκτός από την απλή υποχρέωση τήρησης του κώδικα κτιρίων κατά το σχεδιασμό τους επιδιώχθηκε η συνολική βελτίωση της απόδοσης τους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου η μέθοδος έχει πλέον εδραιωθεί, χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι σε όλα τα δημόσια κτίρια πρέπει να επιτευχθεί το επίπεδο αξιολόγησης "άριστα". Στα προσεχή χρόνια το BREEAM ξεκίνησε να χρησιμοποιείται και σε άλλες χώρες συμπεριλαμβανομένων του Καναδά, Χονγκ Κονγκ και Νέας Ζηλανδίας.[30] Σήμερα το BREEAM θεωρείται το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο περιβαλλοντικό σήμα για τα κτίρια, με πιστοποίηση πολλών κτιρίων σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι προσαρμόσιμο σε εκάστοτε τοπικές νομοθεσίες και συνθήκες ενώ έδωσε σημαντική ώθηση στην ανάπτυξη των διεθνών και διακρατικών συστημάτων. [33] Το δεύτερο ευρέως χρησιμοποιούμενο σύστημα διεθνώς είναι το LEED (Leadership in Energy and Environmental Design), το οποίο δημιουργήθηκε το 1998 από το U.S. Green 46

61 Building Council (USGBC) στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Από το 2009, την ευθύνη για τη διαχείριση του προγράμματος πιστοποίησης LEED ανέλαβε το Green Building Certification Institute (GBCI). Το GBCI συντονίζει το έργο των παγκόσμιων οργανισμών πιστοποίησης με ειδίκευση στην επικύρωση των διεθνών προτύπων (συμμόρφωση στα πρότυπα ποιότητας ISO) και εξασφαλίζει ότι η πιστοποίηση των κτιρίων από το πρόγραμμα αξιολόγησης-πιστοποίησης LEED είναι υψηλής ποιότητας. Σήμερα η μέθοδος περιβαλλοντικής αξιολόγησης των κτιρίων LEED χρησιμοποιείται σε πολλές χώρες - όπως ο Καναδάς, η Βραζιλία, το Μεξικό και η Ινδία. [33] Διεξοδική περιγραφή του συστήματος LEED, που αποτελεί βασικό αντικείμενο μελέτης της εν λόγω εργασίας θα πραγματοποιηθεί σε επόμενο κεφάλαιο με αντίστοιχα παραδείγματα και μελέτη παραδείγματος εφαρμογής. GBC (Green Building Challenge) Οι πρωτοβουλίες που ακολούθησαν έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στις τοπικές συνθήκες. Το 1996 σε 14 χώρες ( Αυστρία, Καναδά, Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ιαπωνία, Ολλανδία, Νορβηγία, Πολωνία, Σουηδία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ηνωμένες Πολιτείες) ξεκίνησε μια διετής αναπτυξιακή διαδικασία γνωστή ως Green Building Challenge. Ιδρύθηκε από τους καναδούς αρχιτέκτονες Nils Larsson και Ray Cole. Ο στόχος της ομάδας αυτής ήταν να καθοριστεί ένα κοινό πλαίσιο για την περιβαλλοντική αξιολόγηση των κτιρίων, συμπεριλαμβανομένων περιβαλλοντικών ζητημάτων και ζητημάτων ενέργειας, να ελεγχθούν τα κριτήρια για έργα σε διαφορετικές χώρες και να παρέχει μια πλατφόρμα για την ανάπτυξη των εθνικών συστημάτων. Η μέθοδος Green Building Challenge συνέχισε την ανάπτυξή της το 2000, 2002 και 2005 και κατέληξε στην ανάπτυξη του GBTool, ενός εργαλείου που συμμετέχει στην περιβαλλοντική αξιολόγηση των κτιρίων. Το λεγόμενο εργαλείο «GBTool» ξεκίνησε ως το κύριο εργαλείο από τα μέλη της ομάδας εργασίας και προσαρμόστηκε στο πλαίσιο της συγκεκριμένης περιοχής. Η διαδικασία βελτιστοποίησης και δοκιμών συνοδεύτηκε από συνέδρια τα οποία πραγματοποιούνταν κάθε τρία χρόνια (το πρώτο συνέδριο πραγματοποιήθηκε το 1998 στο Βανκούβερ) και κατέληξαν στη διαμόρφωση διαφορετικών εθνικών συστημάτων αξιολόγησης των κτιρίων με βάση τους βασικούς δείκτες του GBTool οι οποίοι προσαρμόστηκαν στις ανάγκες της περιφερειακής αγοράς. Το GBTool, το οποίο ονομάζεται πλέον SBTool (Sustainable Building Tool) αποτελεί ένα ευέλικτο λειτουργικό εργαλείο που χρησιμοποιεί υπολογιστικό φύλλο του Excel και μπορεί να ρυθμιστεί ώστε να ταιριάζει σχεδόν σε οποιαδήποτε τοπική κατάσταση ή τύπο κτιρίου. [33] iisbe (International Initiative for a Sustainable Built Environment) Το Green Building Challenge μετατράπηκε σε διεθνή όμιλο τον iisbe (International Initiative for a Sustainable Built Environment) ο οποίος είναι σήμερα υπεύθυνος για τη διοργάνωση συνεδρίων του "World Sustainable Building". Είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός με πιο σημαντική του δραστηριότητα τη δικτύωση : τη βοήθεια ενημέρωσης των ειδικών και μη προκειμένου να γνωστοποιηθούν οι ικανότητες του καθενός με παρουσίαση καλύτερων παραδειγμάτων εφαρμογής. Άλλες βασικές του δραστηριότητες αποτελούν [33]: 47

62 Η ανάπτυξη του SBTool πλαισίου αξιολόγησης Η λειτουργία του SBIS, μιας διαδικτυακής βάσης δεδομένων που προσφέρει αντικειμενικές πληροφορίες για πρακτικές αειφόρου σχεδιασμού σε όλον τον κόσμο. Λειτουργίες-δράσεις εργαζόμενων ομάδων πάνω σε έρευνες συστημάτων αξιολόγησης, δείκτες κατάλληλους για μικροαστικές περιοχές, κτισμένο περιβάλλον μηδενικής κατανάλωσης, δίκτυα συνέργειας και βιώσιμες υποδομές. SB Alliance (Sustainable Building Alliance) Τον Απρίλιο του 2008 ιδρύθηκε η Sustainable Building Alliance (SB Alliance) στο Παρίσι, η οποία αποτελεί έναν οργανισμό με στόχο τη συγκέντρωση των δραστηριοτήτων στο πεδίο της περιβαλλοντικής εκτίμησης των κτιρίων. Η SB Alliance είναι μια συγκέντρωση των αρχικών ευρωπαϊκών οργανισμών εκτίμησης και πιστοποίησης και έχει ως στόχο την ανάπτυξη μιας κοινής μέτρησης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη σύγκριση της βιώσιμης απόδοσης των κτιρίων ή του κτισμένου περιβάλλοντος μέσω διαφορετικών συστημάτων αξιολόγησης. Με αυτόν τον τρόπο επιδιώκει τη ανάπτυξη ενός υψηλού επιπέδου συσχετισμού μεταξύ των συστημάτων αξιολόγησης και τη βελτίωση της κατανόησης και δυνατότητα σύγκρισης μεταξύ τους. Τα μέλη απευθύνονται σε έναν πυρήνα κοινών μετρήσεων για τα βασικά ζητήματα. Η SB Alliance δεν αποτελεί ένα σώμα πιστοποίησης και δεν αναπτύσσει κάποιο νέο σύστημα αξιολόγησης, ούτε αντικαθιστά υπάρχοντα. Μέλη της είναι οι BRE και USGBC που προαναφέρθηκαν καθώς και άλλες ομάδες που ασχολούνται με ζητήματα αειφορίας και περιβαλλοντικής προστασίας. [33] Ecolabel (European Community) Το 2008 το σχέδιο European Ecolabelling ξεκίνησε μια ομάδα εργασίας για την Ευρωπαϊκή Οικολογική Σήμανση των κτιρίων (European Ecolabel for buildings). Τα προσχέδια προετοιμάστηκαν υπό την εποπτεία του Italian Competent Body (ISPRA), ενώ το 2010 η ηγεσία παραδόθηκε στο Joint Research Centre's Institute for Prospective Technological Studies (JRC-IPTS). Το τελευταίο σχέδιο που εξετάζεται θεωρείται το τρίτο σχέδιο της ISPRA του Μαΐου 2010 με τις ακόλουθες απαιτήσεις. Οικολογικά σήματα θα δίνονται μόνο σε προϊόντα που κατέχουν χαρακτηριστικά τα οποία διευκολύνουν την αποφασιστική συμμετοχή τους σε βελτιώσεις που αφορούν σε σημαντικά περιβαλλοντικά ζητήματα. Για τα κτίρια, τα οικολογικά κριτήρια θα πρέπει να χωριστούν σε υποχρεωτικά και προαιρετικά. Τα κριτήρια αυτά στοχεύουν στον περιορισμό των βασικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων κατά τις τρείς φάσεις του κύκλου ζωής των κτιρίων και πιο συγκεκριμένα [33]: Στον περιορισμό της ενέργειας, του νερού και της κατανάλωσης υλικών Στον περιορισμό της παραγωγής αποβλήτων και ενίσχυση της ανακύκλωσης Στην προώθηση χρήσεων υλικών με υψηλή περιβαλλοντική απόδοση Στην προώθηση χρήσης ανανεώσιμων πηγών και ουσιών λιγότερο καταστροφικών για το περιβάλλον Βελτίωση εσωτερικών συνθηκών Προώθηση πληροφόρησης και εκπαίδευσης για τη σωστή διαχείριση ενός κτιρίου 48

63 Ο όρος «κτίρια» θα περιλαμβάνει «κτίρια ως μια ολότητα, καθώς και μικρά σπίτια, νέα ή υφιστάμενα, δημόσια ή ιδιωτικά, με χρήσης κατοικίας αλλά και χρήση ως γραφεία». Τα μεμονωμένα διαμερίσματα σε ένα κτίριο εξαιρούνται. [33] Standardisation Από το 2005 μια τεχνική επιτροπή της CEN (Comité Européen de Normalisation) καταχωρημένη ως CEN/TC 350 εργάζεται σε ένα πλαίσιο για την «Βιωσιμότητα των έργων κατασκευής» ( Sustainability of construction works") και είναι υπεύθυνη για : Την ανάπτυξη οριζόντια τυποποιημένων μεθόδων για την αξιολόγηση των πτυχών της βιωσιμότητας των νέων και υφιστάμενων κατασκευαστικών έργων Τα πρότυπα για τη δήλωση περιβαλλοντικών προϊόντων των δομικών προϊόντων. Τα πρότυπα πρέπει να είναι σχετικά για την εκτίμηση της ολοκληρωμένης απόδοσης των κτιρίων κατά τη διάρκεια όλου του κύκλου ζωής τους. Στόχο αποτέλεσε η διαμόρφωση μιας εναρμονισμένης μεθοδολογίας για την εκτίμηση της περιβαλλοντικής απόδοσης των κτιρίων και του κόστους κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους, καθώς και οι πτυχές της ποσοτικής απόδοσης που αφορά σε ζητήματα υγείας και άνεσης των κτιρίων. Σε αντίθεση με τα υπάρχοντα συστήματα αξιολόγησης η CEN/TC 350 εστιάζει στην εκτίμηση κύκλου ζωής (LCA) με σκοπό την αξιολόγηση της περιβαλλοντικής απόδοσης των κτιρίων. Από το 2009 η CEN/TC 350 δημοσίευσε Τεχνικές Αναφορές και Ευρωπαϊκά Πρότυπα. [33] Εξέλιξη πορείας συστημάτων αξιολόγησης Στο πέρασμα του χρόνου δημιουργήθηκαν πολλά επιπλέον συστήματα περιβαλλοντικής αξιολόγησης-βαθμολόγησης βασισμένα στο BREEAM, το GBTool ή με βάση τις περιβαλλοντικές ανάγκες των εκάστοτε χωρών μετά από αντίστοιχες έρευνες. Τα συστήματα βαθμολόγησης έχουν εξελιχθεί στην πάροδο του χρόνου σύμφωνα αφενός με την ανταπόκριση (feedback) των χρηστών και αφετέρου με την ανάπτυξη νέας τεχνολογίας με σκοπό τη βελτίωση της περιβαλλοντικής απόδοσης των κτιρίων. Όπως και να έχει, η πιστοποίηση θεωρείται επιτακτική στη σύγχρονη εποχή για κτίρια σε παγκόσμιο επίπεδο. Υπάρχουν πάνω από δεκαπέντε συστήματα βαθμολόγησης τα οποία προσφέρουν πιστοποιήσεις και χρησιμοποιούνται παγκοσμίως και πολλά ακόμη βρίσκονται σε στάδιο εξέλιξης. Τα τρία βασικά που χρησιμοποιούνται παγκοσμίως και εκτός της χώρας δημιουργίας τους είναι το BREEAM, το Leadership in Energy and Environmental Design (LEED) και το Green Globes. [30] 49

64 4.4 ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ-ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΤΟΥΣ ΣΤΟΧΟΙ Οι μέθοδοι περιβαλλοντικής αξιολόγησης και πιστοποίησης που υπάρχουν σήμερα στην αγορά, διαφέρουν ως προς τη δομή, την έκταση, το πεδίο εφαρμογής και το εύρος της αξιολόγησης. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές, η δομή των περισσότερων μεθόδων περιλαμβάνει τα εξής βασικά μέρη : Εξήγηση των γενικών στόχων και των ομάδων στις οποίες απευθύνονται. Ορισμό των κατηγοριών, των υποκατηγοριών, των κριτηρίων και των δεικτών αξιολόγησης. Ορισμό του συστήματος αξιολόγησης και του εύρους της αξιολόγησης. Χρονοδιάγραμμα των αποδεικτικών στοιχείων (τα οποία αποδεικνύουν τη συμμόρφωση με τα κριτήρια που ορίζονται παραπάνω). Αποτέλεσμα αξιολόγησης του κτιρίου (αναλυτικά και μεμονωμένα για όλους τους δείκτες αλλά και ομαδοποιημένα σε ένα συνολικό αποτέλεσμα). Βασικούς στόχους των μεθόδων περιβαλλοντικής εκτίμησης κτιρίων μπορούν να αποτελέσουν η κοινωνική, οικονομική και οικολογική βιωσιμότητα τους, η οικονομική αποδοτικότητα κατά τον κύκλο ζωής τους, η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, η βελτίωση συνθηκών του περιβάλλοντος εργασίας και διαμονής, σταθερότητα της αξίας του ακινήτου κ.α. Πιο συγκεκριμένα, οι στόχοι των μεθόδων περιβαλλοντικής αξιολόγησης επεξηγούνται από τα κριτήρια που θέτει η κάθε μέθοδος αξιολόγησης. Ένα σύστημα αξιολόγησης κτιρίου περιλαμβάνει αναλυτικά στοιχεία και τα στοιχεία αποτίμησης στα οποία περιλαμβάνονται και οι βαθμολογίες αξίας. Τα βασικά στοιχεία μιας μεθόδου αξιολόγησης περιλαμβάνουν τα εξής : [33] Πίνακας 4.1 Βασικά στοιχεία μεθόδων αξιολόγησης Στοιχεία Περιγραφή Παραδείγματα Αναλυτικά στοιχεία Κριτήρια Τα κριτήρια καθορίζουν τα γενικά χαρακτηριστικά των κτιρίων Μείωση των εκπομπών CO2 Προσβασιμότητα των Δημόσιων Μεταφορών Αποφυγή των εκπομπών πτητικών οργανικών ενώσεων Κατηγορίες/Υποκατηγορίες Παρόμοια κριτήρια συνοψίζονται σε κατηγορίες και υποκατηγορίες Κατηγορία: Υγεία και Ευεξία Υποκατηγορία: Ποιότητα του εσωτερικού αέρα 50

65 Κριτήριο: Αποφυγή εκπομπών πτητικών οργανικών ενώσεων Οι δείκτες συγκεκριμενοποιούν τα κριτήρια. Δείκτες Μετατρέπουν τις πληροφορίες για τα κτίρια σε καθορισμένες περιγραφές για συγκρίσιμα αποτελέσματα Ποσοτικοί δείκτες Ποιοτικοί δείκτες Σχεδιασμός πράσινου χώρου Πρόγραμμα Στοιχείων Τα απαιτούμενα στοιχεία και οι μέθοδοι μέτρησης πρέπει να ορίζονται για κάθε (υπο)κριτήριο για να είναι δυνατή η αξιολόγηση συγκεκριμένης ανάπτυξης Υπολογισμοί συντελεστή φωτός, Πιστοποιητικό Ενεργειακής Απόδοσης, σχέδια, κ.λπ. Στοιχεία εκτίμησης Σκοποί Οι σκοποί δίνουν μια επισκόπηση του σκοπού της μεθόδου και μπορούν να ορίζονται γενικά ή ξεχωριστά για κάθε κριτήριο Ποσοτικοί στόχοι: Πρωτοβάθμια ζήτησης ενέργειας <= 120 kwh / (m²a)? Ποιοτικοί στόχοι: Διατήρηση της βιοποικιλότητας στο χώρο, αποφυγή φυσικών κινδύνων, κλπ Εκτίμηση Ένας βαθμός επίτευξης μπορεί να ορίζεται για κάθε δείκτη σε σχέση με τους στόχους και τα αντίστοιχα αποτελέσματα μπορούν να εξετάζονται σε βαθμολογία του κτιρίου Για κάθε κριτήριο, μπορεί να προσδιοριστεί μια κλίμακα διαβάθμισης ή αναφοράς Βάρη Η στάθμιση καθορίζει την καταλληλότητα του κριτηρίου που αξιολογείται στο σύνολο του καταλόγου κριτηρίων Ο ορισμός των παραγόντων στάθμισης μπορεί να ποικίλει, ανάλογα με το σύστημα αξιολόγησης Σύνολο Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης των δεικτών σε ένα περιγραφικό ή ποσοτικό αποτέλεσμα. 75 από 100 βαθμοί, πέρασε, εξαιρετικό, μπρούτζινο / ασημί / χρυσό 51

66 Η ανάπτυξη μεγάλου αριθμού «εργαλείων» περιβαλλοντικής αξιολόγησης στο διεθνή χώρο έχει συχνά ως αποτέλεσμα τη δημιουργία σύγχυσης και τη δυσκολία στην επιλογή του κατάλληλου σύμφωνα με την εκάστοτε περίπτωση. Η κατηγοριοποίησή τους καθιστά δυνατή την επισήμανση των διαφοροποιήσεων στη δομή και το περιεχόμενό τους και διευκολύνει την επιλογή του πλέον καταλλήλου κατά περίπτωση. Η κατηγοριοποίηση που ακολουθεί εφαρμόζει ως κριτήρια: [9] το πεδίο εφαρμογής τους το εύρος και τη φάση εμπλοκής / εφαρμογής τους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (σχεδιασμού ή / και αξιολόγησης), τη φύση της μεθόδου το εύρος των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών ή παραμέτρων που καλύπτονται / αξιολογούνται. Όσον αφορά στο πεδίο εφαρμογής τους, το κριτήριο αυτό διαμορφώνεται με βάση τη συνθετότητα του τελικού προϊόντος στο οποίο γίνεται η αναφορά ή πραγματοποιείται η αξιολόγηση και συγκεκριμένα: [9] Τα οικοδομικά υλικά και προϊόντα Τα κτιριακά κατασκευαστικά στοιχεία Η κατασκευαστική δομή του κτιρίου στο σύνολό της Το κτίριο και ο άμεσος ή ευρύτερος περιβάλλων χώρος το (φυσικό-τεχνητό, αστικό, περιαστικό κ.λπ. περιβάλλον). Το επόμενο κριτήριο ομαδοποίησης των μεθόδων αποτελεί το εύρος και η φάση εμπλοκής / εφαρμογής τους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Οι περιπτώσεις οι οποίες διακρίνουμε με βάση το κριτήριο αυτό είναι οι εξής: Προμελέτη (νέων κτιρίων) Οριστική Μελέτη (νέων κτιρίων) Μελέτη εφαρμογής (νέων κτιρίων) Ανεξάρτητες διαδικασίες επιλογής Αξιολόγηση υφιστάμενων κτιρίων Βασικό κριτήριο παράλληλα αποτελεί και η φύση της μεθόδου. Οι περιπτώσεις οι οποίες διακρίνονται είναι οι εξής: [9] Συστήματα πληροφόρησης και εργαλεία σύγκρισης Εργαλεία υποστήριξης των αποφάσεων σχεδιασμού Πλαίσια ή συστήματα ολοκληρωμένης αξιολόγησης Τέλος, όσον αφορά στο κριτήριο του εύρους των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών ή παραμέτρων που καλύπτονται και αξιολογούνται γίνεται ακόμα πιο σαφές σε ποιους στόχους επικεντρώνεται η κάθε μέθοδος αξιολόγησης. Τα στοιχεία τα οποία περιλαμβάνονται στο κριτήριο του εύρους των περιβαλλοντικών παραμέτρων που αξιολογούνται, είναι τα εξής [9]: 52

67 Κατανάλωση φυσικών πόρων (κατανάλωση και διαχείριση ενέργειας /κατανάλωση και διαχείριση νερού / επιλογή και χρήση των οικοδομικών υλικών με αξιολόγηση των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών τους). Περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις με την παραγωγή βλαβερών εκπομπών (αέριες εκπομπές / στερεά και υγρά απόβλητα / λοιπές επιβαρύνσεις). Ποιότητα του εσωτερικού περιβάλλοντος (παράμετροι θερμικής, οπτικής και ακουστικής άνεσης) Συμμετοχή και υποχρεώσεις των φορέων σχεδιασμού και εκτέλεσης των έργων. Καταγραφή δεδομένων και παρακολούθηση της λειτουργίας του κτιρίου στη διάρκεια της χρήσης του. Σχέσεις του κτιρίου με το άμεσο περιβάλλον του (χαρακτηριστικά και ποιότητα των υπαίθριων κατασκευών, υποδομών κ.λπ. / χαρακτηριστικά και ποιότητα των δικτύων κυκλοφορίας / επιπτώσεις στο άμεσο περιβάλλον). 4.5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΒΑΣΙΚΟΤΕΡΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Σε αυτό το σημείο, πριν την διεξοδική μελέτη του συστήματος αξιολόγησης και πιστοποίησης LEED, είναι θεμιτό να παρατεθούν και ορισμένα από τα υπόλοιπα δημοφιλέστερα συστήματα αξιολόγησης ή/και πιστοποίησης πράσινων κτιρίων για την καλύτερη και πιο άρτια επισκόπηση του κλάδου αυτών των συστημάτων. Μερικά από τα δημοφιλέστερα και πιο εκτεταμένα αξιοποιούμενα συστήματα αξιολόγησης-πιστοποίησης είναι τα παρακάτω [42] Πίνακας 4.2 Τα δημοφιλέστερα συστήματα αξιολόγησης-πιστοποίησης Σύστημα Χρονολογία Τύπος Προτύπου ή Επίπεδα Κατηγορίες Αξιολόγησης ή δημιουργίας Πιστοποίησης πιστοποίησης εστίασης-περιοχές Πιστοποίησης Εφαρμογής Κτιρίων Κυβερνητική πιστοποίηση με Επίτευξη σκορ Ενέργεια κτιρίου και χρήση της μέθοδο της αξιολόγησης χρήση νερού Energy Star 1992 συγκριτικής αξιολόγησης 75 ή παραπάνω για πιστοποίηση Πράσινο σύστημα Βιώσιμες αξιολόγησης και Τοποθεσίες πιστοποίησης στα εξής πεδία : Αποδοτικότητα Leadership in Energy and Environmental Design (LEED) 1998 Νέα κατασκευή (NC) Υφιστάμενα κτίρια, Επεμβάσεις και Συντήρηση (EB O&M) Εσωτερικοί Χώροι Εμπορίου Certified Silver Gold Platinum υδάτινων πόρων Ενέργεια και Ατμόσφαιρα Υλικά και Πόροι Ποιότητα (CI) Εσωτερικού Πυρήνας και Κέλυφος (CS) Περιβάλλοντος Σχολεία (SCH) Περιοχές και 53

68 Εμπόριο Διασυνδέσεις Υγειονομική περίθαλψη (HC) Ενημέρωση και Κατοικίες Εκπαίδευση Ανάπτυξη Γειτονιάς (ND) Καινοτομία στο Σχεδιασμό Περιοχές Προτεραιότητας μέσω μιας σειράς προϋποθέσεων και πιστώσεων Ενέργεια Εσωτερικό Green Globes 2004 Πράσινος Οδηγός και πρόγραμμα αξιολόγησης για: Υφιστάμενα κτίρια Νέες κατασκευές 1 Globe 2 Globes 3 Globes 4 Globes Περιβάλλον Τοποθεσία Νερό Πόροι Εκπομπές Έργο / Περιβαλλοντικής Διαχείρισης Living Building Challenge (Canada) 2006 Πρότυπο βασισμένο στην απόδοση και πρόγραμμα πιστοποίησης για : Τοπίο και τα έργα υποδομής Μερικές ανακαινίσεις κτιρίων και πλήρης ανανέωση Νέες κατασκευές Γειτονιά,πανεπιστημιούπολη και κοινότητα σχεδιασμού Living Building Challenge Award Living Building Challenge Certificate Net Zero Energy Building Award Τοποθεσία Νερό Ενέργεια Υλικά Υγεία Ίδια Κεφάλαια Ομορφιά BEAM (Hong Kong) 1996 Ολοκληρωμένα πρότυπα και υποστηρικτικές διαδικασίες που καλύπτουν όλους τους τύπους κτιρίων, περιλαμβανομένων των συγκροτημάτων μικτής χρήσης, νέων και υφιστάμενων για την αξιολόγηση, βελτίωση, πιστοποίηση, και επισήμανση της περιβαλλοντικής απόδοσης των κτιρίων Bronze Silver Gold Platinum Ζητήματα Τοποθεσίας Ζητήματα υλικών Χρήση νερού Χρήση ενέργειας Ποιότητα περιβάλλοντος στο εσωτερικό Καινοτομίες και προσθήκες BREEAM (UK, EU, EFTA, Υποψήφιοι 1990 Σύστημα πιστοποίησης με πολυεπίπεδη διαδικασία προαξιολόγησης, καθοδήγηση Ενέργεια και χρήση νερού 54

69 E.U, Περσικός Κόλπος) από συμβούλους μέσω οργανισμού αξιολόγησης για: Εσωτερικό περιβάλλον (υγεία Νέες Κατασκευές Pass και ευεξία) Κοινότητες Good Ρύπανση Κατοικίες Very Good Μεταφορές EcoHomes Excellent Υλικά Γραφεία Outstanding Απόβλητα Φυλακές Οικολογία και Εμπόριο Διαχείριση των Γήπεδα Διαδικασιών Εκπαίδευση Υγειονομική Περίθαλψη Βιομηχανικά Κτίρια CASBEE (Japan) 2004 Εργαλεία αξιολόγησης κτιρίων για : Προ-σχεδιασμό Νέες Κατασκευές Υφιστάμενα κτίρια Ανακαινίσεις Θερμική Νησίδα Κατοικίες Αστικές περιοχές και κτίρια S (Excellent) A B+ B- C (Poor) Ενεργειακή απόδοση Αποδοτικότητα πόρων Τοπικό περιβάλλον, Εσωτερικό περιβάλλον Αστική ανάπτυξη Κατοικίες Βαθμολόγηση Σύστημα συγκριτικής κτιρίων σύμφωνα με αξιολόγησης με στόχο την πέντε βασικά επίτευξη ενός βιώσιμου κριτήρια: δομημένου περιβάλλοντος,με Ενεργειακή ενσωμάτωση βέλτιστων Απόδοση πρακτικών στον Αποδοτικότητα Green Mark Scheme (Singapore) 2005 περιβαλλοντικό σχεδιασμό και την κατασκευή και υιοθέτηση πράσινων τεχνολογιών κτιρίου. Αφορά: Γειτονιές Certified Gold Gold Plus Platinum νερού Προστασία Περιβάλλοντος Ποιότητα Περιβάλλοντος Υφιστάμενα Κτίρια στο εσωτερικό Υποδομές Άλλα πράσινα και Χρήσεις Γης καινοτόμα Νέα Κτίρια(εκτός κατοικίας) χαρακτηριστικά Εσωτερικά Γραφείων βελτίωσης Νέα Κτίρια Κατοικίας απόδοσης του κτιρίου Green Star SA (South Africa) 2005 Πράσινο σύστημα αξιολόγησης κτιρίων για: Four Stars - Best Practice Five Stars - Κατηγορίες αξιολόγησης: Διοίκηση 55

70 South African Ποιότητα Γραφεία Excellence Περιβάλλοντος Λιανεμποριο Six Stars - στο εσωτερικό Πολυ-μονάδα κατοικιών World Ενέργεια Leadership Μεταφορές Νερό Υλικά Χρήσεις Γης & Οικολογία Εκπομπές Καινοτομία Οικολογική Ποιότητα Οικονομική Ποιότητα DGNB (Germany) 2008 Νέα Κτίρια-Γραφείων Bronze Silver Gold Κοινωνικοπολιτισμική και Λειτουργική Ποιότητα Τεχνική Ποιότητα Ποιότητα της Διαδικασίας Ποιότητα της Τοποθεσίας Αξιολόγηση Απόδοσης σε: Διαδικασία Pearl Rating System for Estidama (UAE) 2010 Πράσινο σύστημα αξιολόγησης κτιρίων για: Κοινότητες Κτίρια Βίλες Προσωρινές Βίλες και Κτίρια One Pearl Two Pearls Three Pearls Four Pearls Five Pearls Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης Φυσικά Συστήματα Βιώσιμες Κοινότητες Πολύτιμο Νερό Πολυμήχανος Ενέργεια Συνοδοί Περιφρούρησης Υλικών Πρακτική Καινοτομίας 56

71 5. ΜΕΛΕΤΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ LEED Το βασικό σύστημα περιβαλλοντικής αξιολόγησης και βαθμολόγησης το οποίο εξετάζεται στην παρούσα εργασία είναι το Leadership in Energy and Environmental Design (LEED). Για την ολοκληρωμένη εποπτεία ανάπτυξης της μεθόδου LEED είναι σκόπιμη μια σύντομη ανασκόπηση στην ιστορία του συμβουλίου που τη δημιούργησε, του Green Building Council (USGBC). Το συμβούλιο USGBC ιδρύθηκε σε συνεργασία του CEO Rick Fedrizzi,με τους Mike Italiano και David Gottfried το 1993 και είναι ένας ιδιωτικός, συμμετοχικής φύσεως μη κερδοσκοπικός οργανισμός που προωθεί τη βιωσιμότητα σύμφωνα με τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζονται, κτίζονται και λειτουργούν τα κτίρια. Το συμβούλιο USGBC είναι γνωστό για την ανάπτυξη του Leadership in Energy and Environmental Design (LEED), που περιλαμβάνει συστήματα περιβαλλοντικής αξιολόγησης και βαθμολόγησης, καθώς και για το ετήσιο Greenbuild International Conference and Expo, που αποτελεί το μεγαλύτερο συνέδριο και έκθεση για ζητήματα που αφορούν στα πράσινα κτίρια. Το συμβούλιο USGBC αποτέλεσε ένα από τα οκτώ εθνικά συμβούλια τα οποία συνέβαλαν στην ίδρυση του World Green Building Council (WorldGBC), ενώ μέσω της συνεργασίας του με το Green Building Certification Institute (GBCI) προσφέρει μια σειρά από επαγγελματικές πιστοποιήσεις LEED που δηλώνουν εξειδίκευση στο πεδίο των βιώσιμων κτιρίων και κατασκευών. Το USGBC ανταμείβει την απόκτηση πιστοποίησης κατά LEED με περισσότερους βαθμούς πιστοποίησης σε έργα που τελούνται υπό την εποπτεία ενός επαγγελματία από το προσωπικό που κατέχει την πιστοποίηση LEED. [52] 5.1 Η ΜΕΘΟΔΟΣ LEED ΚΑΙ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΤΗΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Το LEED αποτελεί ένα σύνολο από συστήματα βαθμολόγησης για το σχεδιασμό, την κατασκευή, τη λειτουργία και τη διατήρηση πράσινων κτιρίων, κατοικιών και γειτονιών. Η μέθοδος αναπτύχθηκε από το U.S. Green Building Council (USGBC) βοηθώντας τους ιδιοκτήτες και χρήστες των αντίστοιχων κτιρίων να είναι περιβαλλοντικά υπεύθυνοι και να 57

72 χρησιμοποιούν αποτελεσματικά τις διαθέσιμες πηγές. Προτάσεις για μετατροπές προτύπων του LEED προσφέρονται και επαναπροσδιορίζονται δημοσίως από οργανισμούς-μέλη του USGBC, οι οποίοι πλησιάζουν τους Σε αντίθεση με άλλα μοντέλα οικοδομικών κανονισμών, όπως ο Διεθνής Οικοδομικός Κανονισμός (International Building Code), μόνο τα μέλη του USGBC και άλλες «εσωτερικές» επιτροπές έχουν τη δυνατότητα να προσθέτουν, να αφαιρούν ή να επεξεργάζονται τα πρότυπα που υπόκεινται σε εσωτερική διαδικασία επανεξέτασης. Οι Οικοδομικοί Κανονισμοί (Model Building Codes) ψηφίζονται μόνο από μέλη εσωτερικών επιτροπών, αλλά δίνεται η δυνατότητα για σχόλια και παρατηρήσεις του κοινού σε κάθε κύκλο ανάπτυξης του κανονισμού σε Δημόσια Ανασκόπηση η οποία λαμβάνει χώρα πολλές φορές μέσα στο χρόνο. [58] Πιο συγκεκριμένα, το LEED αναπτύχθηκε από το U.S. Green Building Council (USGBC) το 1998 ως ένα εθελοντικό εθνικό πρότυπο για την ανάπτυξη υψηλής απόδοσης αειφόρων κτιρίων και ένα κοινής αποδοχής σύστημα αξιολόγησης-κατάταξης σύμφωνα με την υπάρχουσα κτιριακή τεχνολογία. Το σύστημα αυτό αναφέρεται σε συγκεκριμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις που σχετίζονται με κτίρια και αποτελεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση περιβαλλοντικού σχεδιασμού των κτιρίων [24], συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στη βελτίωση της βιωσιμότητας τους, με μειώσεις στη χρήση ενέργειας και βελτίωση της ποιότητας του εσωτερικού περιβάλλοντος [34]. Τα κτίρια πιστοποιημένα κατά LEED στο σύνολό τους επιτυγχάνουν εξοικονόμηση χρημάτων και πόρων και έχουν θετικές επιδράσεις στην υγεία των χρηστών ενώ ταυτόχρονα προωθούν την ανανεώσιμη, καθαρή ενέργεια σύμφωνα με τις αρχές της βιώσιμης-αειφόρου ανάπτυξης. [59] Βασικός στόχος είναι το σύστημα να αποδώσει μονάδες «σύμφωνα τις πιθανές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τα ανθρώπινα οφέλη κάθε αποδιδόμενης τιμής». Αυτές οι τιμές σταθμίζονται με χρήση των κατηγοριών περιβαλλοντικών επιπτώσεων του «United States Environmental Protection Agency's Tools for the Reduction and Assessment of Chemical and Other Environmental Impacts», καθώς και με το σύστημα στάθμισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων που αναπτύχθηκε από το National Institute of Standards and Technology (NIST). [58] Ως το 2006 το LEED επεκτάθηκε από ένα εθελοντικό πρότυπο για νέες κατασκευές, όπως ξεκίνησε, σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα αλληλένδετων προτύπων που καλύπτουν όλες τις πτυχές της διαδικασίας ανάπτυξης και κατασκευαστικής διαδικασίας. Παράλληλα αυξήθηκε ο αριθμός των εθελοντών από έξι εθελοντές σε μία επιτροπή σε περισσότερους από 200 εθελοντές, σε σχεδόν 20 επιτροπές και σχεδόν 150 εξειδικευμένο προσωπικό. Τα πρότυπα LEED έχουν εφαρμοστεί σε περισσότερα από έργα στις Ηνωμένες Πολιτείες και 30 χώρες καλύπτοντας πάνω από 1,5 δισεκατομμύρια τετραγωνικά πόδια. Έπειτα από 10 χρόνια εκτεταμένης κυκλοφορίας του στην αγορά έχει γίνει παγκόσμιο και έχει ξεπεράσει τα σύνορα της Αμερικής βρίσκοντας εφαρμογή σε περισσότερες από 135 χώρες. Πλέον πολλές αμερικανικές ομοσπονδιακές υπηρεσίες και πολιτειακές και τοπικές κυβερνήσεις απαιτούν ή ανταμείβουν την πιστοποίηση LEED. Ωστόσο, σε τέσσερα κράτη (Αλαμπάμα, τη Γεωργία, Μέιν, Μισισιπή) έχουν απαγορεύσει αποτελεσματικά τη χρήση των νέων LEED σε δημόσια κτίρια, προτιμώντας άλλα βιομηχανικά πρότυπα που η USGBC θεωρεί πολύ χαλαρά. Όσον αφορά στην πιστοποίηση φυσικών προσώπων, το USGBC 58

73 προσφέρει διάφορες πιστοποιήσεις για τους ανθρώπους που επιδεικνύουν γνώση του συστήματος αξιολόγησης LEED, συμπεριλαμβανομένων των πιστοποιήσεων LEED Accredited Professional (LEED AP), LEED Green Associate και από το 2011του LEED Fellows, που θεωρείται η ύψιστη πιστοποίηση για επαγγελματίες χρήστες του LEED. [58] Προκειμένου ένα κτιριακό έργο να αποκτήσει πιστοποίηση LEED πρέπει να ικανοποιεί κάποιες προϋποθέσεις για να κερδίσει τους απαραίτητους βαθμούς σε διάφορα επίπεδα πιστοποίησης. Οι προϋποθέσεις και οι βαθμοί διαφέρουν για κάθε σύστημα αξιολόγησης, και οι ομάδες καλούνται να επιλέξουν κατάλληλο για το έργο τους. 5.2 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΤΟ LEED ΤΟ 2015 Στις μέρες μας καταγράφονται έργα πιστοποιημένα κατά LEED σε περισσότερες από 150 χώρες και περιοχές, εκπροσωπώντας όλες τις ηπείρους εκτός από την Ανταρκτική. Το LEED χρησιμοποιείται σε πολύ ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες και πρόσφατα σε αναπτυσσόμενες και με αυτόν τον τρόπο αποδεικνύεται η τεράστια δύναμη και οι προοπτικές της αναδυόμενης πράσινης οικονομίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Το USGBC ανακοίνωσε τον Ιούλιο του 2015 τις 10 κορυφαίες χώρες που χρησιμοποιούν το LEED και πιο συγκεκριμένα εντοπίστηκαν τα ακαθάριστα τετραγωνικά μέτρα πιστοποιημένου κατά LEED χώρων παγκοσμίως. Όλες αυτές οι χώρες έχουν συμβάλει αποφασιστικά στην προώθηση του LEED ανάγοντας τις βιώσιμες λύσεις σε προτεραιότητα κατά το σχεδιασμό. Η Κίνα, η Ινδία και η Βραζιλία, τρεις από τους αναδυόμενους οικονομικά γίγαντες του αιώνα μας, κατατάσσονται στην πρώτη πεντάδα της λίστας, και αυτό είναι σημαντικό, διότι είναι αυτές ακριβώς οι ίδιες χώρες από τις οποίες προβλέπεται να χαραχθεί μια νέα, πιο βιώσιμη πορεία προς τα εμπρός. [60] Οι χώρες που απαρτίζουν το φετινό Top 10 των χωρών που χρησιμοποιούν το LEED αντιπροσωπεύουν επτά από τις 20 μεγαλύτερες ανεξάρτητες εθνικές οικονομίες του κόσμου (Κίνα, Γερμανία, τη Βραζιλία, την Ινδία, τον Καναδά, τη Νότια Κορέα και την Τουρκία), και έξι από τις 11 κορυφαίες σε εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (Κίνα, Ινδία, Γερμανία, Νότια Κορέα, τον Καναδά και τη Βραζιλία). Μαζί αυτά τα έθνη υπηρετούν ως ηγέτες για τη δημιουργία ενός καλύτερου, πιο βιώσιμου κόσμου αποδεικνύοντας ότι τα «πράσινα» κτίρια διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στο σύγχρονο πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής. [60] Στα παρακάτω διαγράμματα παρουσιάζονται τα τετραγωνικά πιστοποιημένου χώρου κατά LEED παγκοσμίως, καθώς και οι δημοφιλέστερες 10 χώρες, εκτός Η.Π.Α. στις οποίες χρησιμοποιείται το LEED. 59

74 Εικόνα 5.1 Πιστοποιημένος χώρος LEED ανά περιοχή Εικόνα 5.2 Οι 10 κορυφαίες χώρες και περιοχές χρήσης LEED για το

75 5.3 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΕΞΕΛΙΞΗΣ LEED Το LEED έχει εξελιχθεί από το 1998 σε ακριβέστερης αναπαράστασης εργαλείο το οποίο περιλαμβάνει εξελισσόμενες κτιριακές τεχνολογίες. Η πιλοτική έκδοση LEED New Construction (NC) v1.0 οδήγησε στις εκδόσεις LEED NCv2.0, LEED NCv2.2 το 2005 και την LEED 2009 (προηγουμένως επονομαζόμενη LEEDv3), ενώ το Νοέμβριο του 2013 κυκλοφόρησε η τελευταία έκδοση το LEEDv4. Μέχρι τις 31 Οκτωβρίου του 2016 τα νέα έργα θα μπορούν να επιλέξουν να λάβουν την πιστοποίηση είτε LEED 2009 είτε τη νέα έκδοση LEEDv4. Τα έργα που θα δηλώνονται για πιστοποίηση μετά τις 31 Οκτωβρίου 2016 υποχρεωτικά θα χρησιμοποιούν την LEED v4 για την πιστοποίησή τους.[58] Βασικό ερώτημα που οδήγησε στην τεχνολογική εξέλιξη των εκδόσεων LEED αποτέλεσε το «ποιος είναι ο στόχος προς επίτευξη των έργων που πιστοποιούνται κατά LEED;». Ως ένα εργαλείο μετασχηματισμού της αγοράς το LEED αξιοποιεί τις ομάδες του κτιριακού έργου προκειμένου να συνδυαστούν στρατηγικές για τον προσδιορισμό ενός συνόλου στόχων ή στοιχείων τα οποία πρέπει οπωσδήποτε να επιτύχουν τα πιστοποιημένα κατά LEED έργα. Οι στόχοι που τίθενται αναφέρονται ως «κατηγορίες επιπτώσεων» ( impact categories ). Υπάρχουν επτά κατηγορίες επιπτώσεων οι οποίες έχουν επιλεγεί προκειμένου να παρέχουν το πλαίσιο για την τεχνική ανάπτυξη της έκδοσης LEED 4, καθώς και μελλοντικών εκδόσεων του συστήματος. Σύμφωνα με τις απαιτήσεις του συμβουλίου USGBC τα έργα του LEED πρέπει να επιτυγχάνουν τα εξής : [41] Αντίστροφη συμβολή στην παγκόσμια κλιματική αλλαγή (Reverse Contribution to Global Climate Change) Ενίσχυση της Ατομικής Ανθρώπινης Υγείας και Ευεξίας (Enhance Individual Human Health and Well-Being) Προστασία και Αποκατάσταση των Υδάτινων Πόρων ( Protect and Restore Water Resources) Προστασία, Αναβάθμιση και Αποκατάσταση της Βιοποικιλότητας και των Υπηρεσιών Οικοσυστημάτων ( Protect, Enhance, and Restore Biodiversity and Ecosystem Services) Προαγωγή της Βιώσιμης Ανάπτυξης και των Κύκλων Ανατροφοδότησης Πηγών Υλικών (Promote Sustainable and Regenerative Material Resources Cycles) Δόμηση μιας πιο Πράσινης Οικονομίας (Build a Greener Economy) Ενίσχυση της Κοινωνικής Δικαιοσύνης, της Δικαιοσύνης Περιβάλλοντος και της Κοινοτικής Ποιότητας Ζωής (Enhance Social Equity, Environmental Justice, and Community Quality of Life) Από τα παραπάνω προκύπτει ότι βασική επιδίωξη και στόχος των συνεχών βελτιώσεων του LEED είναι η επίτευξη βελτιωμένων περιβαλλοντικών αποτελεσμάτων των υπό πιστοποίηση έργων. Οι κατηγορίες επιπτώσεων παρέχουν μια φιλόδοξη ατζέντα για τον κλάδο των κτιρίων η οποία είναι άμεσα αξιοποιήσιμη στο πλαίσιο του LEED με χρήση προϋποθέσεων, πιστώσεων και βαθμών. Τα project που κερδίζουν υψηλότερο αριθμό βαθμών τοποθετούνται για να παραδώσουν μια σειρά από αποτελέσματα απόδοσης τα οποία 61

76 καλύπτουν τις κατηγορίες επιπτώσεων με έναν ολοκληρωμένο τρόπο. Η δομή της πιστοποίησης LEED είναι σχεδιασμένη προκειμένου να παρέχει κίνητρα για προοδευτική αύξηση της πίστωσης επιτυχίας και ακολούθως προοδευτικά υψηλότερη συμμόρφωση με πιστώσεις( credits) τα αποτελέσματα των οποίων εκπληρώνουν και συμβάλλουν στην επίτευξη στόχων του συστήματος. Η ανάπτυξη του LEED v4 επεκτείνεται για μια τριετία περίπου, με χρήση του από εκατοντάδες εθελοντές και χιλιάδες ενδιαφερόμενους φορείς σε παγκόσμιο επίπεδο. Το LEED v4 έχει τις προοπτικές να οδηγήσει σε μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και να συμβάλλει αποφασιστικά στη διασφάλιση της ανθρώπινης υγείας σε υψηλότερο βαθμό σε σχέση με οποιαδήποτε παλιότερη έκδοσή του. [41] 5.4 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ LEED Η προσέγγιση της πιστοποίησης κατά LEED με χρήση μιας ενοποιημένης διαδικασίας ενισχύει περαιτέρω τις ευκαιρίες επιτυχίας για την ομάδα του έργου. Η διαδικασία περιλαμβάνει τρεις φάσεις [41]: Ανακάλυψη (Discovery): Αυτή είναι η πιο σημαντική φάση της διαδικασίας και μπορεί να θεωρηθεί ως μια επέκταση του συμβατικά επονομαζόμενου "Προσχεδιασμού." Είναι σχεδόν απίθανο οι περιβαλλοντικοί στόχοι ενός έργου να επιτευχθούν με οικονομικά αποδοτικό τρόπο αν αυτή η φάση δεν αναγνωριστεί ως διακριτή φάση της διαδικασίας σχεδιασμού. Σχεδιασμός και Κατασκευή, Εφαρμογή (Design and Construction, Implementation): Η φάση αυτή ξεκινά με αυτό που ονομάζεται συμβατικά "Σχηματικός Σχεδιασμός»( Schematic Design ). Μοιάζει με τη συμβατική πρακτική ως προς τη δομή της, αλλά ενσωματώνει όλη τη δουλειά και συλλογική κατανόηση των αλληλεπιδράσεων του συστήματος που επιτυγχάνεται κατά τη φάση της Ανακάλυψης (Discovery). Πληρότητα, Λειτουργίες, και Απόδοση Feedback (Occupancy, Operations, and Performance Feedback) : Το τρίτο αυτό στάδιο εστιάζει στην εφαρμογή της μέτρησης των επιδόσεων και στη δημιουργία μηχανισμών ανατροφοδότησης απόδοσης. Αυτή η ανατροφοδότηση είναι κρίσιμη για την ενημέρωση των οικοδομικών εργασιών, έτσι ώστε ο βαθμός στον οποίο εδραιώνονται οι στόχοι απόδοσης που έχουν εκπληρωθεί να μπορούν να αξιολογηθούν και έτσι να ληφθούν διορθωτικά μέτρα αν χρειαστεί. Η επίτευξη της μέγιστης δυνατής αποτελεσματικότητας του κόστους και των περιβαλλοντικών επιδόσεων απαιτεί ότι κάθε θέμα και κάθε μέλος της ομάδας πρέπει να ενταχθεί στο έργο το συντομότερο σημείο δυνατό, πριν σχεδιαστεί το οτιδήποτε. Η δομή για τη διαχείριση της ροής των ανθρώπων, των πληροφοριών, και η ανάλυση είναι η εξής : Άτομα από όλες τις ειδικότητες της ομάδας έργου συγκεντρώνουν πληροφορίες και στοιχεία σχετικά με το έργο Οι πληροφορίες αυτές αναλύονται 62

77 Οι άνθρωποι της ομάδας έργου που συλλέγουν αυτές τις πληροφορίες (πελάτες, σχεδιαστές, μηχανικοί, κατασκευαστές, φορείς) συγκεντρώνονται σε εργαστήρια για να συγκρίνουν τις σημειώσεις και να εντοπίζουν τις ευκαιρίες για συνέργεια. Αυτή η διαδικασία της έρευνας, ανάλυσης και συνάντησης πραγματοποιείται σε ένα επαναλαμβανόμενο κύκλο που προσεγγίζει σταδιακά και βελτιώνει επαναληπτικά την σχεδιαστική λύση. Στην καλύτερη περίπτωση, αυτής η κυκλική έρευνα συνεχίζεται μέχρι τα συστήματα του έργου να βελτιστοποιηθούν, να εντοπιστούν όλες οι εύλογες συνέργειες, και οι στρατηγικές που σχετίζονται με όλες τις πιστώσεις LEED να τεκμηριωθούν και να εφαρμοστούν. 5.5 ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ Ένα βασικό συστατικό της διαχείρισης ενός έργου, όπως φαίνεται και από τις διαδικασίες της προετοιμασίας πιστοποίησης, είναι οι άνθρωποι, οι οποίοι παίζουν καθοριστικό ρόλο σε ένα έργο LEED. Μόνο μέσω της επιτυχημένης προσπάθειας και συνεισφοράς μιας ποικιλόμορφης ομάδας ανθρώπων με διαφορετικές εξειδικεύσεις μπορεί να οργανωθεί σωστά και να έρθει εις πέρας ένα έργο LEED. Πριν την κατανόηση των ρόλων και των ευθυνών των διάφορων ατόμων της ομάδας είναι σημαντική η κατανόηση της δομής μιας ομάδας έργου LEED. Κάθε έργο είναι μοναδικό και γι αυτό υπάρχουν διαφορετικές δομές ομάδας έργου οι οποίες θα βασίζονται στον τύπο, στο πεδίο και στο μηχανισμό παράδοσης. Λόγω του μεγάλου αριθμού διασταυρούμενων αλληλεπιδράσεων είναι σημαντικό όλα τα μέλη της ομάδας να είναι ανοιχτά στο διάλογο και στη διερεύνηση συνεργιών μεταξύ διάφορων αρχών για την επίτευξη των καλύτερων αποτελεσμάτων για το έργο. [45] Ομάδα Έργου-Παραδοσιακή Σχεδιαστική Αρχιτεκτονική Διαδικασία Σε ένα παραδοσιακό έργο, η συνεργασία μεταξύ των διάφορων μελών της ομάδας παρουσιάζεται μόνο υπό ορισμένες συνθήκες ανάγκης, με λίγες ευκαιρίες αλληλεπίδρασης και συζητήσεις για εύρεση λύσεων μέσω συνεργασίας. Η επικοινωνία πραγματοποιείται με γραμμικό τρόπο από τον αρχιτέκτονα προς τους μηχανικούς και τέλος προς τους κατασκευαστές. Υπάρχει συνήθως μια ιεραρχία που σχετίζεται με τις επικοινωνίες και σπάνια αναζητούνται πληροφορίες από όλα τα άτομα της ομάδας στην αρχή του έργου. Το αποτέλεσμα είναι συνήθως ένα προϊόν κατασκευής το οποίο δεν έχει διερευνημένες πιθανές συνέργιες μεταξύ των συστημάτων κατασκευής, δεν έχει φτάσει στο βέλτιστο επίδοσής του και πολλές φορές δεν συντονίζεται απόλυτα με διάφορες αρχές. Το γεγονός αυτό οδηγεί συχνά σε δαπανηρές τροποποιήσεις σε μεταγενέστερα στάδια του σχεδιασμού ή αύξηση του κόστους στη λειτουργία του κτιρίου, λόγω της έλλειψης βελτιστοποίησης στα διάφορα κατασκευαστικά συστήματα. [45] Ομάδα Έργου Ολοκληρωμένη Διαδικασία Σχεδιασμού /Διαδικασία LEED Η ολοκληρωμένη σχεδιαστική προσέγγιση ενθαρρύνει τη δέσμευση όλων των μελών της ομάδας από την έναρξη του έργου ώστε να υπάρχουν περιθώρια για συνεχή μάθηση 63

78 και η ικανότητα αντιμετώπισης μιας σειράς από στρατηγικές. Παράλληλα ενισχύονται οι αλληλεπιδράσεις συνέργειας και συντονισμού προσπαθειών καθώς εξελίσσεται ο σχεδιασμός και το κάθε μέλος της ομάδας έχει ένα αίσθημα ιδιοκτησίας για το έργο. Παρόλο που φαινομενικά η συμμετοχή πολλών ανθρώπων μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες στη διαδικασία, έχει αποδειχτεί ότι οι σαφώς ορισμένοι ρόλοι και ο ορισμός προτύπων επικοινωνίας μπορούν να αποτρέψουν οποιαδήποτε σύγκρουση. Ένα έργο LEED ένα κλασικό παράδειγμα έργου για το οποίο η δομή ομάδας ολοκληρωμένου σχεδιασμού θα ήταν η πιο κατάλληλη. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το έργο περιλαμβάνει την ενσωμάτωση των πράσινων αρχών στο σχεδιασμό του κτιρίου εξαρχής και απαιτεί πληροφορίες από διάφορα μέλη της ομάδας για τη διαμόρφωση μιας λύσης η οποία παρουσιάζει βελτιστοποιημένη απόδοση και είναι παράλληλα οικονομικά αποδοτική. [45] Στα παρακάτω διαγράμματα παρουσιάζεται η σύγκριση μεταξύ των σχέσεων των μελών μιας ομάδας έργου παραδοσιακού σχεδιασμού και μιας ομάδας έργου ολοκληρωμένου σχεδιασμού. Διάγραμμα 5.1 Ομάδα Έργου Παραδοσιακού Σχεδιασμού Διάγραμμα 5.2 Ομάδα Έργου Ολοκληρωμένου Σχεδιασμού 64

79 5.5.3 Σύνθεση βασικής ομάδας έργου LEED Σε ένα έργο LEED ο πελάτης ή ο ιδιοκτήτης παίζει ενεργό ρόλο σε όλη τη διάρκεια της σχεδιαστικής διαδικασίας. Ο ιδιοκτήτης θα πρέπει να συντάξει μια ομάδα πυρήνα με μέλη τα οποία είναι εξοικειωμένα με τη διαδικασία του ολοκληρωμένου σχεδιασμού. Αρχηγός της ομάδας LEED, πρωτοπόρος ή διαχειριστής του έργου ορίζεται κάποιος που θα διαχειρίζεται και θα διευκολύνει τη διαδικασία διαχείρισης του έργου LEED. [45] Η βασική ομάδα έργου LEED περιλαμβάνει: Πελάτη-Ιδιοκτήτη, Προγραμματιστή, Εκπρόσωπο ιδιοκτήτη Αρχιτέκτονα Πολιτικό Μηχανικό Μηχανικό Δομικών Έργων Μηχανολόγο Μηχανικό Ηλεκτρολόγο Μηχανικό Μηχανικό Υδραυλικών Αρχιτέκτονα Τοπίου Διαχειριστή εγκαταστάσεων /αντιπρόσωπο διαχείρισης κτιρίου Γενικός εργολάβο ή Διαχειριστή κατασκευής Σχεδιαστές Εσωτερικών Χώρων Εκτιμητές κόστους/συμβούλους Σύμβουλο Πρασίνου/LEED Ειδικό ενεργειακής προσομοίωσης Σύμβουλο Φωτισμού Εδικό προσομοίωσης φυσικού φωτισμού Αρχή Ελέγχου (Commissioning Authority) Διαχειριστή έργου LEED Η σύνθεση της βασικής ομάδας διαφοροποιείται από έργο σε έργο σύμφωνα με τις εξειδικεύσεις των μελών της ομάδας και τον τύπο του έργου. Για παράδειγμα, αν ο μηχανολόγος μηχανικός έχει εξειδίκευση στα ενεργειακά μοντέλα, τότε ένας ειδικός ενεργειακής προσομοίωσης δε χρειάζεται να αναζητηθεί. Παρομοίως, αν ένας σύμβουλος πρασίνου έχει ειδικότητα στην προσομοίωση φυσικού φωτισμού τότε ένας ειδικός στην προσομοίωση του φυσικού φωτισμού δε χρειάζεται. Ο σκοπός σύνθεσης της βασικής ομάδας είναι η αντανάκλαση της ανάγκης εξειδίκευσης σε πολλά πεδία για την οργάνωση-ολοκλήρωση ενός έργου LEED σε σχέση με άλλα έργα. Η βασική ομάδα μπορεί να συνταχθεί από τον ιδιοκτήτη σε συνεννόηση με τον αρχιτέκτονα. Θα ήταν επίσης πολύ ευεργετικό για τα μέλη της ομάδας να είναι αποτελεσματικά στην επικοινωνία με διάθεση συνεργασίας σε αντίθεση με το να είναι ανταγωνιστικά. Στο παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζονται οι διαφορές μεταξύ της κύριας ομάδας ενός έργου LEED κι ενός έργου που δεν είναι έργο προς πιστοποίηση LEED. 65

80 Διάγραμμα 5.3 Μέλη Ομάδων Έργων LEED και Έργων μη LEED 66

81 5.6 ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Οι Ελάχιστες Απαιτήσεις Προγράμματος (MPRs) είναι τα ελάχιστα χαρακτηριστικά ή συνθήκες τα οποία καθιστούν ένα έργο ικανό να επιδιώξει την πιστοποίηση κατά LEED. Αυτές οι απαιτήσεις είναι θεμελιώδεις σε όλα τα έργα LEED και ορίζουν τους τύπους των κτιρίων, των χώρων και των γειτονιών τα οποία έχει σχεδιαστεί το LEED να αξιολογήσει. [41] 1. Πρέπει να είναι σε μια μόνιμη τοποθεσία σε υπαρκτό τμήμα γης Σκοπός Το σύστημα αξιολόγησης LEED είναι σχεδιασμένο να αξιολογεί κτίρια, χώρους και γειτονιές στα πλαίσια του περιβάλλοντός τους και σε συσχετισμό με αυτό. Ένα σημαντικό μέρος των απαιτήσεων LEED εξαρτώνται από την τοποθεσία του έργου, ως εκ τούτου, είναι σημαντικό τα έργα LEED να αξιολογούνται ως μόνιμες κατασκευές. Η τοποθέτηση των έργων σε υπαρκτό-συγκεκριμένο οικόπεδο είναι σημαντική προκειμένου να αποφευχθούν κίνδυνοι από τη μετακίνηση τεχνητών χερσαίων μαζών που έχουν τη δυνατότητα να τα εκτοπίσουν και να διαταραχθεί το οικοσύστημα. Απαιτήσεις Όλα τα έργα LEED πρέπει να κατασκευάζονται και να λειτουργούν σε μόνιμη τοποθεσία σε υπάρχοντα τμήματα γης. Κανένα έργο που έχει σχεδιαστεί για να μετακινηθεί σε οποιοδήποτε σημείο κατά τον κύκλο ζωής του δεν μπορεί να επιδιώξει την πιστοποίηση LEED. Η απαίτηση αυτή ισχύει για όλες τις εκτάσεις εντός σχεδίου LEED. Μόνιμη τοποθεσία Κινητά κτίρια δεν είναι επιλέξιμα για την πιστοποίηση LEED. Αυτό περιλαμβάνει σκάφη και τροχόσπιτα. Προκατασκευασμένες ή πολυμορφικές δομές και δομικά στοιχεία μπορούν να πιστοποιούνται, εφόσον έχουν εγκατασταθεί μόνιμα ως μέρος ενός έργου LEED. Υπάρχουσα Γη Κτίρια που βρίσκονται σε τοποθεσίες στις οποίες στο παρελθόν υπήρχαν αποβάθρες, προβλήτες, λιμενοβραχίονες και τα άλλες βιομηχανοποιημένες δομές μέσα ή πάνω από το νερό είναι επιτρεπτά, υπό την προϋπόθεση ότι η τεχνητή γη προηγουμένως είχε αναπτυχθεί, έτσι ώστε να υποστήριζε ένα άλλο κτίριο ή τεχνητό τοπίο κατασκευάστηκε για σκοπό διαφορετικό από το έργο LEED. 2. Πρέπει να χρησιμοποιεί λογικά όρια LEED Σκοπός Το σύστημα αξιολόγησης LEED είναι σχεδιασμένο να αξιολογεί τα κτίρια, τους χώρους, ή γειτονιές και όλες τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που σχετίζονται με αυτά τα έργα. Ο 67

82 καθορισμός ενός εύλογου ορίου LEED εξασφαλίζει ότι το έργο έχει αξιολογηθεί με ακρίβεια. Απαιτήσεις Το όριο έργου LEED πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις παρακείμενες εκτάσεις που σχετίζεται με το έργο και υποστηρίζουν τις τυπικές λειτουργίες του. Αυτό περιλαμβάνει τη γη που μεταβάλλεται ως αποτέλεσμα της κατασκευής και τις λειτουργίες που χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο από τους ενασχολούμενους με το έργο, όπως το hardscape (χώρος στάθμευσης, πεζοδρόμια) και την αρχιτεκτονική τοπίου. Τα όρια του LEED δεν μπορούν να αποκλείουν αδικαιολόγητα τμήματα του κτιρίου, του χώρου, ή του τοπίου προκειμένου εξασφαλιστεί για το έργο ένα πλεονέκτημα όσον αφορά στη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις της πίστωσης. Το έργο LEED πρέπει να ανακοινώνει με ακρίβεια το πεδίο εφαρμογής του προγράμματος πιστοποίησης σε όλο το προωθητικό και περιγραφικό υλικό και να το διακρίνει από κάθε χώρο μη πιστοποίησης. Πεδίο Μη συνεχόμενα αγροτεμάχια μπορεί να περιλαμβάνονται εντός των ορίων του προγράμματος LEED, αν τα αγροτεμάχια αυτά υποστηρίζουν άμεσα ή συνδέονται με τις συνήθεις οικοδομικές εργασίες του έργου LEED και είναι προσιτά στους ενασχολούμενους με το έργο. Εγκαταστάσεις (όπως χώροι στάθμευσης, φύλαξης ποδηλάτων, ντους / αποδυτήρια και / ή στο χώρο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας) που είναι εκτός ορίων του σχεδίου LEED μπορούν να συμπεριληφθούν σε ορισμένες προϋποθέσεις και πιστώσεις, εφόσον εξυπηρετούν άμεσα το έργο LEED και δε προσμετρούνται διπλά και για άλλα έργα LEED. Η ομάδα έργου θα πρέπει επίσης να έχει την άδεια για χρήση αυτών των εγκαταστάσεων. Το όριο του LEED έργου μπορεί να περιλαμβάνει και άλλα κτίρια. Αν ένα άλλο κτίριο ή τη δομή εντός των ορίων του προγράμματος LEED είναι επιλέξιμα για την πιστοποίηση LEED, μπορεί να συμπεριληφθούν στην πιστοποίηση LEED του έργου. Μπορεί επίσης και να αποκλειστούν. Αν ένα άλλο κτίριο εντός των ορίων του προγράμματος LEED είναι επιλέξιμο για την πιστοποίηση LEED, μπορεί είτε να περιλαμβάνεται ή να μην περιλαμβάνεται στην πιστοποίηση, όπως περιγράφεται στις κατευθυντήριες γραμμές του USGBC. Έργα που βρίσκονται σε περιοχές με ένα γενικό σχέδιο για πολλά κτίρια πρέπει να ορίσουν ένα όριο έργου LEED για κάθε κτίριο ή ακολουθήσουν τις αντίστοιχες οδηγίες του USGBC. Η συνολική επιφάνεια του έργου LEED δεν πρέπει να είναι μικρότερη από 2% της ακαθάριστης έκτασης μέσα στο όριο του σχεδίου LEED. 68

83 Κτίριο Το πρόγραμμα LEED πρέπει να περιλαμβάνει το σύνολο του κτιρίου και όλο το εύρος των εργασιών. Κτίρια ή δομές κυρίως αφιερωμένες σε χώρους στάθμευσης δεν είναι επιλέξιμα για την πιστοποίηση LEED. Χώρος στάθμευσης που εξυπηρετεί ένα επιλέξιμο έργο LEED θα πρέπει να περιλαμβάνεται στην πιστοποίηση. Κτίρια που συνδέονται φυσικά με την προγραμματιζόμενο χώρο εξετάζονται σαν ένα κτίριο για σκοπούς πιστοποίησης LEED, εκτός αν πρόκειται για ξεχωριστά κτίρια ή για νεόκτιστες προσθήκες σε υφιστάμενα. Αν διαχωριστούν, τα έργα θα πρέπει επίσης να έχουν ξεχωριστά συστήματα διανομής αέρα και μετρητές νερού και ενέργειας (συμπεριλαμβανομένων μετρητών θερμικής ενέργειας). Κτίρια τα οποία δεν ενώνονται φυσικά ή ενώνονται φυσικά μόνο λόγω της κυκλοφορίας, χώρων στάθμευσης, ή μηχανικούς / αποθηκευτικούς χώρους θεωρούνται ξεχωριστά κτίρια και ανεξάρτητα έργα για το σκοπό πιστοποίησης LEED, με τις ακόλουθες εξαιρέσεις : Έργα πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, νοσοκομεία ξενοδοχεία, θέρετρα και ιδιοκτησίες θέρετρων μπορούν να περιλαμβάνουν περισσότερα από ένα φυσικά διακριτά κτίρια σε ένα έργο LEED. Για τα νέα κατασκευαστικά έργα, κάθε κτίριο στην αίτηση πρέπει να είναι μικρότερο από τετραγωνικά πόδια. Για άλλες περιπτώσεις, όπως στα κτίρια που έχουν προγραμματική εξάρτηση (χώρους εντός του κτιρίου που δεν μπορούν να λειτουργήσουν ανεξάρτητα από το άλλο κτίριο) ή στα κτίρια που έχουν αρχιτεκτονική συνεκτικότητα (κτίρια τα οποία σχεδιάστηκαν να φαίνονται ως ένα κτίριο), οι ομάδες του έργου πρέπει να έρχονται σε επαφή με το USGBC και να συζητούν για το έργο του πριν συνεχίσουν. Εσωτερικά (Interiors) Το έργο LEED πρέπει να ορίζεται με σαφή όρια, έτσι ώστε να είναι φυσικά διακριτό από τους άλλους εσωτερικούς χώρους στο εσωτερικό του κτιρίου. Γειτονιά Η γειτονιά LEED περιλαμβάνει τη γη, το νερό, και την κατασκευή εντός των ορίων του προγράμματος LEED. Το όριο LEED συνήθως ορίζεται από τη γραμμή ιδιοκτησίας του έργου, συμπεριλαμβανομένων της γης και του νερού μέσα σε αυτό. Οι ιδιοκτήτες, πρέπει να ελέγχουν την πλειοψηφία του οικοδομήσιμου τμήματος του οικοπέδου εντός των ορίων του, αλλά δεν πρέπει να ελέγχουν ολόκληρη την περιοχή. 69

84 3. Πρέπει να συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις μεγέθους του έργου Σκοπός Το σύστημα αξιολόγησης LEED είναι σχεδιασμένο να αξιολογεί τα κτίρια, τους χώρους, ή τις γειτονιές ενός ορισμένου μεγέθους. Οι απαιτήσεις LEED δεν μπορούν να εκτιμήσουν με ακρίβεια την απόδοση των έργων εκτός αυτού του μεγέθους των απαιτήσεων. Απαιτήσεις Όλα τα έργα LEED πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις για το μέγεθος που αναφέρονται παρακάτω: LEED BD+C and EB:0&M Rating Systems Το πρόγραμμα LEED πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον τετραγωνικά πόδια (93 τετραγωνικά μέτρα) της μικτής επιφάνειας δαπέδου. LEED id+c Rating Systems Το πρόγραμμα LEED πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον 250 τετραγωνικά πόδια (22 τετραγωνικά μέτρα) της μικτής επιφάνειας δαπέδου. LEED Neighborhood Development Rating Systems Το πρόγραμμα LEED πρέπει να περιέχει τουλάχιστον δύο κατοικήσιμα κτίρια και να μην είναι μεγαλύτερα από 1500 στρέμματα. LEED for Homes Rating Systems Το πρόγραμμα LEED πρέπει να ορίζεται ως "κατοικήσιμη μονάδα" από όλους τους εφαρμοστέους κώδικες. Η απαίτηση αυτή περιλαμβάνει, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτά, τον όρο Διεθνή Κώδικα Κατοικιών (Residential Code) ότι μια μονάδα κατοικίας πρέπει να περιλαμβάνει «μόνιμες διατάξεις για τη ζωή, τον ύπνο, το φαγητό, το μαγείρεμα, και την αποχέτευση». 5.7 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ LEED ΚΑΙ ΠΕΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Το LEED είναι αρκετά ευέλικτο ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους τύπους έργων. Κάθε σύστημα αξιολόγησης ομαδοποιεί τις απαιτήσεις οι οποίες απευθύνονται σε ξεχωριστές ανάγκες κτιρίων και τύπων έργων κατά τη διαδικασία πιστοποίησής τους κατά LEED. Αφότου μια ομάδα έργου επιλέξει το σύστημα αξιολόγησης πρέπει να αξιοποιήσει σωστά τα πεδία που αντιστοιχούν σε βαθμολογικές μονάδες (credits) για την καθοδήγηση του σχεδιασμού και τη λήψη επιχειρησιακών αποφάσεων. [59] Σύμφωνα με τη μελέτη της τελευταίας διαθέσιμης έκδοσης LEED, του LEED v4 υπάρχουν πέντε συστήματα αξιολόγησης τα οποία απευθύνονται σε πολλούς τύπους κτιρίων : 70

85 Εικόνα 5.3 LEED for Building Design and Construction (BD+C) Κατά το σχεδιασμό και την κατασκευή κτιριακών έργων, οι ομάδες έργων έχουν την επιλογή είτε να κτίσουν έναν καινοτόμο κτίριο από τα θεμέλια σύμφωνα με βιοκλιματικά πρότυπα είτε να διατηρήσουν την τετριμμένη μέθοδο δημιουργώντας ένα παραδοσιακό κτίριο μεγάλης κατανάλωσης νερού και ενέργειας. Στην προκειμένη επιλέγεται το πρώτο. Το LEED for Building Design and Construction (LEED BD+C) παρέχει ένα πλαίσιο για το συνολικό σχεδιασμό ενός βιοκλιματικού κτιρίου, δίνοντας την ευκαιρία αξιοποίησης όλων των χαρακτηριστικών βιοκλιματικών κατασκευών, μεγιστοποιώντας έτσι τα οφέλη. Αναφέρεται σε κτίρια τα οποία είναι νέες κατασκευές ή ολικές-μεγάλης έκτασης ανακαινίσεις. Παράλληλα, τουλάχιστον το 60% της συνολικής επιφάνειας του έργου πρέπει να ολοκληρωθεί μέχρι το χρόνο της πιστοποίησης (εκτός από LEED BD + C: Core και Shell). Τα κτίρια στα οποία χρησιμοποιείται περιλαμβάνουν Νέες Κατασκευές, Πυρήνα και Κέλυφος, Σχολεία, Εμπόριο, Φιλοξενία, Κέντρα Δεδομένων, Αποθήκες και Κέντρα Διανομής και Κτίρια Υγειονομικής Περίθαλψης. Πιο συγκεκριμένα: LEED BD+C: Νέες Κατασκευές και Ανακαινίσεις Μεγάλης Κλίμακας (New Construction and Major Renovations) Χρησιμοποιείται για νέες κατασκευές ή μεγάλης έκτασης ανακαινίσεις κτιρίων που δεν εξυπηρετούν κατά κύριο λόγο Κ-12 εκπαιδευτήρια, λιανικό εμπόριο, κέντρα δεδομένων, αποθήκες και κέντρα διανομής, φιλοξενία, ή χρήσεις υγειονομικής περίθαλψης. Η νέα κατασκευή περιλαμβάνει επίσης πολυώροφα κτίρια κατοικιών 9 ορόφων ή παραπάνω. LEED BD+C: Πυρήνας και Ανάπτυξη Κελύφους (Core and Shell Development) Χρησιμοποιείται για κτίρια που είναι νέα κατασκευή ή ανακαίνιση μεγάλης κλίμακας για το εξωτερικό κέλυφος και πυρήνα μηχανολογικών, ηλεκτρολογικών, και υδραυλικών μονάδων, αλλά όχι μια πλήρης εσωτερική διαρρύθμιση. Το LEED BD + 71

86 C: Core και Shell είναι το κατάλληλο σύστημα αξιολόγησης εάν πάνω από το 40% της ακαθάριστης επιφάνειας του δαπέδου είναι ελλιπής κατά το χρόνο της πιστοποίησης. LEED BD+C: Σχολεία (Schools) Χρησιμοποιείται για κτίρια που αποτελούνται από πυρήνα και βοηθητικούς χώρους μάθησης Κ-12. Το LEED BD + C: Schools μπορούν προαιρετικά να χρησιμοποιηθούν για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και μη ακαδημαϊκά κτίρια σε πανεπιστημιουπόλεις. LEED BD+C: Εμπόριο (Retail) Χρησιμοποιείται για κτίρια που χρησιμοποιούνται για τη διεξαγωγή της λιανικής πώλησης εμπορευμάτων καταναλωτικών προϊόντων. Περιλαμβάνει τόσο χώρους άμεσης εξυπηρέτησης πελατών αλλά και χώρους προετοιμασίας ή αποθήκευσής για την υποστήριξη υπηρεσιών πελατών. LEED BD+C: Κέντρα Δεδομένων (Data Centers) Χρησιμοποιείται για κτίρια ειδικά σχεδιασμένα και εξοπλισμένα για να καλύψουν τις ανάγκες εξοπλισμού υψηλής πληροφορικής πυκνότητας, όπως τα ράφια server, που χρησιμοποιούνται για την αποθήκευση και επεξεργασία δεδομένων. LEED BD + C: Κέντρα Δεδομένων Καλύπτει μόνο ολόκληρα κέντρα δεδομένων κτιρίου (άνω του 60%). LEED BD+C: Αποθήκες και Κέντρα Διανομής (Warehouses and Distribution Centers) Χρησιμοποιείται για κτίρια που χρησιμοποιούνται για την αποθήκευση εμπορευμάτων, βιομηχανικών προϊόντων, πρώτων υλών, ή προσωπικά αντικείμενα, όπως η αυτο-αποθήκευση. LEED BD+C: Φιλοξενία (Hospitality) Χρησιμοποιείται για κτίρια με χρήση ξενοδοχείου, μοτέλ, πανδοχείου, ή άλλες επιχειρήσεις εντός του κλάδου των υπηρεσιών που παρέχουν προσωρινή ή σύντομη ενοικίαση με ή χωρίς τροφή LEED BD+C: Κτίρια Υγειονομικής Περίθαλψης (Healthcare) Χρησιμοποιείται για κτίρια που εξυπηρετούν άτομα που αναζητούν ιατρική περίθαλψη, συμπεριλαμβανομένης της άδειας ομοσπονδιακών εγκαταστάσεων ενδονοσοκομειακής περίθαλψης, άδειας ομοσπονδιακών υπηρεσιών εξωνοσοκομειακής περίθαλψης, και τη λήψη άδειας για ομοσπονδιακές υπηρεσίες μακροχρόνιας φροντίδας. Μπορούν προαιρετικά να χρησιμοποιηθούν για κτίρια που σχετίζονται με άλλα είδη της ιατρικής χρήσης, όπως τα εξωτερικά ιατρεία χωρίς άδεια, ιατρικά, οδοντιατρικά και κτηνιατρικά γραφεία και ιατρεία, εγκαταστάσεις υποβοηθούμενης διαβίωσης και ιατρικά κέντρα εκπαίδευσης και έρευνας. LEED BD+C: Κατοικίες (Homes and Multifamily Lowrise) 72

87 Χρησιμοποιείται για οικιστικά κτίρια μονοκατοικιών και πολυκατοικιών των 1-3 ορόφων. Έργα 3-5 ορόφων μπορούν να επιλέξουν το σύστημα αξιολόγησης Homes που αντιστοιχεί στο πρόγραμμα ENERGY STAR στην οποία συμμετέχουν. LEED BD+C: Multifamily Midrise Τα multi-family κτίρια κατοικίας από 4 έως 8 αξιοποιήσιμους ορόφους επάνω από το έδαφος. Το κτίριο πρέπει να έχει κατά 50% ή περισσότερο οικιστικούς χώρους. Κτίρια κοντά στους 8 ορόφους μπορούν να ενημερωθούν σχετικά με τη χρήση του USGBC Midrise ή νέα κατασκευή, κατά περίπτωση. LEED for Interior Design and Construction ( ID+C) Χρησιμοποιείται για εσωτερικούς χώρους που είναι ένα πλήρως εξοπλισμένοι εσωτερικά. Επιπλέον, τουλάχιστον το 60% της ακαθάριστης επιφάνειας του έργου θα πρέπει να ολοκληρωθεί μέχρι το χρόνο της πιστοποίησης. Περιλαμβάνει τις εξής κατηγορίες : LEED ID+C: Εμπορικοί Εσωτερικοί Χώροι (Commercial Interiors) Χρησιμοποιείται σε εσωτερικούς χώρους αφιερωμένους σε άλλες λειτουργίες εκτός από τη λιανική ή φιλοξενία. LEED ID+C: Εμπόριο(Retail) LEED ID+C: Φιλοξενία (Hospitality) LEED for Building Operations and Maintenance ( O+M) Χρησιμοποιείται για υφιστάμενα κτίρια τα οποία είναι υποβάλλονται σε διαδικασία ανακαίνισης-βελτίωσης με λίγη ή και καθόλου κατασκευή. Περιλαμβάνει τις εξής κατηγορίες : LEED O+M: Υφιστάμενα Κτίρια (Existing Buildings) LEED O+M: Εμπόριο (Retail) LEED O+M: Σχολεία (Schools) LEED O+M: Φιλοξενία (Hospitality) LEED O+M: Κέντρα Δεδομένων (Data Centers) LEED O+M: Αποθήκες και Κέντρα Διανομής(Warehοuses & Distribution Centers) 73

88 LEED for Neighborhood Development (ND) Χρησιμοποιείται για νέα έργα ανάπτυξης γης ή έργων ανάπλασης που περιέχουν οικιακή χρήση, χρήσεις εκτός κατοικίας, ή μεικτών χρήσεων. Τα έργα μπορεί να είναι σε οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας ανάπτυξης, από τον εννοιολογικό(conceptual) σχεδιασμό μέχρι την κατασκευή. Συνιστάται ότι τουλάχιστον το 50% του συνολικού εμβαδού δαπέδου του κτιρίου είναι νέα κατασκευή ή ανακαίνιση μεγάλης κλίμακας. Τα κτίρια στο πλαίσιο του έργου και τα στοιχεία του δημόσιου χώρου αξιολογούνται. Σε αυτού του είδους τα έργα γίνεται χρήση των : LEED ND: Σχεδιασμός (Plan) Για έργα εννοιλογικού(conceptual) σχεδιασμού ή έργα σε φάση γενικού σχεδιασμού ή έργα υπό κατασκευή. LEED ND: Κτισμένα Έργα (Built Project) Για ολοκληρωμένα έργα LEED for Home Design and Construction (HOMES) Περιλαμβάνει τα : LEED BD+C: Homes and Multifamily Lowrise και LEED BD+C: Multifamily Midrise 5.8 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ Κάθε βαθμολογικό σύστημα αξιολόγησης αποτελείται από ένα συνδυασμό βαθμολογικών κατηγοριών. Κάθε βαθμολογική κατηγορία περιλαμβάνει ορισμένες προϋποθέσεις τις οποίες πρέπει να ικανοποιεί ένα έργο και ένα εύρος πιστώσεων τις οποίες πρέπει να ικανοποιεί για να κερδίσει βαθμούς. Ο αριθμός βαθμών που συγκεντρώνει ένα έργο καθορίζει το επίπεδο πιστοποίησής του κατά LEED. Οι βαθμολογικές κατηγορίες είναι οι εξής: Ολιστική διαδικασία (Integrative Process): προωθεί απαιτήσεις, παρόλο που δεν αποτελεί βαθμολογική κατηγορία, που στοχεύουν στην προώθηση της πειθαρχίας προκειμένου να ενσωματωθούν στην ομάδα διάφορα μέλη κατά το προσχεδιαστικό στάδιο. Τοποθεσία και διασύνδεση (Location and transportation) : αναφέρεται σε έργα σε σχετικά πυκνές περιοχές, κοντά σε ποικίλες χρήσεις, με πρόσβαση σε μια ποικιλία επιλογών μεταφοράς, ή σε χώρους με περιορισμούς στην ανάπτυξη. 74

89 Υλικά και Πόροι (Materials and Resources) : οι μονάδες ενισχύουν τη χρήση βιώσιμων δομικών υλικών και τη μείωση των αποβλήτων. Οι βαθμοί που αναφέρονται στην ποιότητα του εσωτερικού περιβάλλοντος προωθούν την καλύτερη ποιότητα αέρα στο εσωτερικό και την πρόσβαση στο φυσικό φως και τη θέα. Ορθολογική χρήση του νερού (Water efficiency) : οι μονάδες προωθούν την «εξυπνότερη» χρήση του νερού, εντός και εκτός, με σκοπό την εξοικονόμηση κατανάλωσης πόσιμου νερού. Ενέργεια και Ατμόσφαιρα (Energy and atmosphere) : οι μονάδες προωθούν την καλύτερη ενεργειακή απόδοση του κτιρίου μέσω καινοτόμων στρατηγικών. Βιώσιμες Περιοχές (Sustainable Sites) : οι μονάδες ενισχύουν στρατηγικές που ελαχιστοποιούν τον αντίκτυπο στα οικοσυστήματα και τους υδάτινους πόρους. Ποιότητα εσωτερικού περιβάλλοντος (Indoor environmental quality) : Οι μονάδες προωθούν την καλύτερη ποιότητα του εσωτερικού αέρα και την πρόσβαση σε φυσικό φως. Καινοτομία στο Σχεδιασμό (Innovation in Design) : Οι μονάδες αναφέρονται στη βιώσιμη τεχνογνωσία του κτιρίου, καθώς και μέτρα σχεδιασμού που δεν καλύπτονται από τις πέντε κατηγορίες πιστώσεων LEED. Περιφερειακές μονάδες προτεραιότητας (Regional Priority Credits) : αναφέρονται σε περιφερειακές περιβαλλοντικές προτεραιότητες των κτιρίων σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές. Στην περίπτωση της αξιολόγησης LEED for Neighborhood Development (Ανάπτυξη Γειτονιάς) υπάρχουν οι εξής επιπρόσθετες κατηγορίες βαθμολογικών μονάδων: Έξυπνη τοποθεσία και διασύνδεση (Smart location & linkage): οι μονάδες προωθούν τις προσπελάσιμες γειτονιές με αποτελεσματικές επιλογές για τη μεταφορά και την ύπαρξη ανοιχτών χώρων. 75

90 Μοντέλο και Σχεδιασμός Γειτονιάς (Neighborhood pattern & design) : η βαθμολόγηση τονίζει τις συμπαγείς, προσπελάσιμες, ζωντανές γειτονιές μικτής χρήσης με καλές συνδέσεις με τις κοντινές περιοχές. Πράσινες υποδομές και κτίρια (Green infrastructure & buildings) : Η βαθμολογία ενθαρρύνει τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την κατασκευή και τη λειτουργία των κτιρίων και των υποδομών. Παρακάτω παρατίθεται ενδεικτικά ένας πίνακας με το σύνολο των βαθμολογικών μονάδων που μπορεί να πάρει ένα έργο από κάθε μια από τις παραπάνω βαθμολογικές κατηγορίες. Η κάθε κατηγορία πιστοποίησης έχει τη δική της καρτέλα στην οποία αυτά τα πεδία βαθμολογικών μονάδων μπορεί να διαφοροποιούνται. Εικόνα 5.4 Ενδεικτική καρτέλα επισκόπησης βαθμολογίας LEED 76