Δ Η Μ Ο Σ Ι Α Π Ρ Ο Σ Ω Π Α : θεμιτοί και αθέμιτοι περιορισμοί του δικαιώματος στην προστασία της ιδιωτικής τους ζωής.

Transcript

1 Εισαγωγή. Η ιδιωτική ζωή των δημοσίων προσώπων και η εγγενής αντίθεση δημοσίου ιδιωτικού. Ο συντακτικός νομοθέτης στο Σύνταγμα του 1975 αναγνώρισε για πρώτη φορά ρητά ως αυτοτελές δικαίωμα την προστασία της ιδιωτικής ζωής του ατόμου με σκοπό την αντιμετώπιση των κινδύνων από τη χρησιμοποίηση της σύγχρονης ηλεκτρονικής τεχνολογίας παρακολούθησης και κατασκόπευσης, οι οποίοι είχαν γίνει ιδιαίτερα αισθητοί μετά το σκάνδαλο Watergate στις Η.Π.Α 1. Εξ αρχής, επομένως, από τη συνταγματική κατοχύρωσή του το δικαίωμα στην προστασία της ιδιωτικότητας 2 συνδέεται με τις διακινδυνεύσεις που προκαλούνται σε βάρος του ιδιωτικού βίου στις καινοφανείς συνθήκες μιας παγκοσμιοποιημένης και τεχνολογικά εξελισσόμενης κοινωνίας. Το Σύνταγμα προβλέπει, έτσι, στο αρ. 9 παρ. 1εδ. β του Συντάγματος ότι «η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη», ως τέτοια δε, νοείται μια γενικά παραδεκτή «ιδιωτική σφαίρα» 3, η έκταση 1 Πρακτικά των συνεδριάσεων των υποεπιτροπών της επί του Συντ Κοινοβουλευτικής Επιτροπής, 1975, 369 (Θ. Μανάβης) και την σχετική αναφορά σε Κ. Μαυριά, Το συνταγματικό δικαίωμα του ιδιωτικού βίου, 1982, σ.164 επ.. 2 ο όρος ιδιωτικότητα αποτελεί νεολογισμό αποδίδει στα ελληνικά τον αντίστοιχο γερμανικό όρο Privatheit, ενώ στη γαλλική και αγγλική γλώσσα πλησιέστεροι είναι οι όροι intimité και intimacy, βλ. σε Μαυριάς Κ., Το συνταγματικό δικαίωμα του ιδιωτικού βίου, σ. 21. Επίσης αντίστοιχος είναι και ο όρος privacy που εμφανίζεται στο αγγλοσαξωνικό και αμερικάνικο δίκαιο και τον οποίο δανείστηκαν οι ευρωπαϊκές έννομες τάξεις για να τον χρησιμοποιήσουν με τρόπο ειδικό ταυτίζοντας τον απόλυτα με το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, βλ. Χ. Ακριβοπούλου, Το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, Σάκκουλας 2012, σ. 23 και τις εκεί παραπομπές. 3 ο όρος «ιδιωτική σφαίρα ή σφαίρα του απορρήτου» πρόκειται για όρο συναφή του όρου «ιδιωτική ζωή» που χρησιμοποιείται στην ελληνική πρακτική και νομολογία, ενώ από την πρακτική άλλων έννομων τάξεων σταχυολογούνται όροι όπως privacies of life ή private life, 1

2 της οποίας μπορεί να διευρύνεται ή να μειώνεται κατά τη βούληση του ενδιαφερόμενου. Η διακήρυξη του απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής έχει την έννοια ότι στην ζωή κάθε ανθρώπου υπάρχει ένας πυρήνας στον οποίο κυριαρχεί αυτός μόνος και στον οποίο δεν μπορεί να διεισδύσει κανένας άλλος, ότι δηλαδή τα όρια και το περιεχόμενο της ιδιωτικής του ζωής καθορίζει καταρχήν μόνο του κάθε άτομο 4. Το απαραβίαστο, συνεπώς, ταυτίζεται με την απαγόρευση δημοσιοποίησης του ιδιωτικού βίου του ανθρώπου, επισημαίνοντας με τον τρόπο αυτό την εν γένει αντίθεση της «ιδιωτικής» από την «δημόσια» ζωή. Το ελληνικό Σύνταγμα κατοχυρώνει την προστασία της ιδιωτικότητας πέρα από το αρ. 9 και σε επιμέρους συνταγματικές διατάξεις που συνθέτουν την προσωπική ελευθερία του ατόμου (αρ. 5 παρ. 1 Σ) και το απόρρητο της επικοινωνίας (αρ. 19 παρ. 1 α Σ) ενώ βρίσκει έρεισμα και στην αρχή της προστασίας της αξίας του ατόμου (αρ. 2 παρ. 1 Σ). Επίσης, σημαντική είναι και η διάταξη του αρ. 93 παρ. 2 του Συντάγματος που επιτρέπει εξαίρεση από την αρχή δημοσιότητας των συνεδριάσεων των δικαστηρίων, όταν συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής των κατοίκων. Παράλληλα, με την συνταγματική αναθεώρηση του 2001, η κατοχύρωση του δικαιώματος στην προστασία των προσωπικών δεδομένων (αρ. 9Α Σ) πιέζει για επανεξέταση της προστασίας της ιδιωτικότητας στο σύγχρονο πλαίσιο που θέτει πιεστικά η άνοδος της τεχνολογίας για την προσωπική αυτονομία του υποκειμένου 5. Σε υπερνομοθετικό επίπεδο το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής κάθε προσώπου κατοχυρώνεται μαζί με το δικαίωμα σεβασμού της οικογενειακής του ζωής, της κατοικίας και της αλληλογραφίας στο άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης «για την προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ) 6», ενισχύοντας την κανονιστική προστασία που απορρέει από την ανωτέρω συνταγματική διάταξη. Επιπλέον, το άρθρο 12 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που υιοθετήθηκε από την Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών την ορίζει ότι «Κανείς δεν επιτρέπεται να υποστεί αυθαίρετες επεμβάσεις στην ιδιωτική του ζωή, την οικογένεια, την κατοικία ή την αλληλογραφία του, ούτε προσβολές της τιμής και της υπόληψης του. Καθένας έχει το δικαίωμα να τον προστατεύσουν οι νόμοι από επεμβάσεις και προσβολές αυτού του είδους». Privatsphäre, Geheimsphäre, Intimsphäre, Intibereich, Privater Bereich και ο νεολογισμός Privatheit κατ απόδοση του αγγλοσαξωνικού privacy, intimité, secret de la vie privée και sphère intime, βλ. σε Μαυριάς Κ., Το συνταγματικό δικαίωμα του ιδιωτικού βίου, σ Π. Δαγτόγλου, Συνταγματικά Δικαιώματα Α, 1991, σελ βλ. Α. Γέροντας, Πληροφορική και Δίκαιο, Αντ. Σάκκουλας 1991, καθώς και «Το δικαίωμα αυτοδιάθεσης πληροφοριών, υπερβολή ή αναγκαιότητα?, Το Σ 5/1997, σ Επίσης βλ. Ν. Frangakis, Digital Democracy and threats to privacy, ΔτΑ 27/2007, σ η οποία υπογράφηκε στη Ρώμη το 1950 από τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρώθηκε από την Ελλάδα με το ΝΔ 53/

3 Παρατηρείται, ακολούθως, ότι στο δικαιϊκό μας σύστημα το ειδικότερο περιεχόμενο που προσλαμβάνει ο όρος «ιδιωτική ζωή» και κατ επέκταση η έκταση της προστασίας του σχετικού δικαιώματος δεν μένει στατικό αλλά διαπλάθεται εξελισσόμενο σε διαφορετικά στάδια, προσλαμβάνοντας κάθε φορά διακριτές μορφές ανάλογες με το εκάστοτε δικαιϊκό αλλά και κοινωνικό πλαίσιο 7. Η κεντρική αξία του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή έγκειται στο ότι δημιουργεί ένα πεδίο για το πρόσωπο όπου μπορεί να απολαμβάνει ελεύθερα την ερωτική και οικογενειακή του ζωή, ένα χώρο δηλαδή μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και την περιέργεια των τρίτων που του επιτρέπει να παραμερίζει τον δημόσιο ρόλο του προκειμένου να αναπτύξει όποια δραστηριότητα επιθυμεί. Η ιδιωτική σφαίρα, συνεπώς, αποτελεί εξ ορισμού έναν πολύ σημαντικό χώρο, ο οποίος κανονικά πρέπει να προστατεύεται για όλους. Για τον λόγο αυτό θα μπορούσε να διατυπωθεί η άποψη ότι το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή αποτελεί ένα πεδίο αντιπροσωπευτικό για την εικόνα της Δημοκρατίας. Τι όμως σημαίνει η προστασία της ιδιωτικής ζωής για ένα δημόσιο πρόσωπο το οποίο σε αντίθεση με τον ανώνυμο πολίτη είναι εκτεθειμένο στην δημοσιογραφική αποκάλυψη, τη δριμεία κριτική, την ειρωνεία, τη σάτιρα, ακόμα και τον χλευασμό των μέσων ενημέρωσης και ποιος ορίζεται ως τέτοιο; Η Julie Gayet, για παράδειγμα, που διορίστηκε από τον γάλλο Πρόεδρο στο Υπουργείο Πολιτισμού, François Hollande, και διασύρθηκε πρόσφατα από μέσα ενημέρωσης όφειλε τον σεβασμό στην ιδιωτικής της ζωής; Μήπως τα δημόσια πρόσωπα έχουν και αυτά έναν πυρήνα ιδιωτικής ζωής που δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να παραβιασθεί και αν ναι, που σταματάει αυτός ο πυρήνας; Στο κατώφλι του σπιτιού τους ή κάπου παρά πέρα; Τα παραδείγματα που μας έχει δώσει η σύγχρονη ιστορία, αρκετά από τα οποία έχουν απασχολήσει επανειλημμένως τα δικαστήρια, είναι χιλιάδες. Πλην όμως, η απάντηση στα ανωτέρω ερωτήματα δεν είναι απολύτως σαφής. Στην Ιταλία, λόγου χάριν, όπου η θωράκιση της ιδιωτικής ζωής σε συνταγματικό επίπεδο είναι ιδιαιτέρως αυστηρή 8, το διεθνές «κουτσομπολιό» αναφορικά με την ερωτική ζωή του ιταλού Πρωθυπουργού, Silvio Berlusconi, πολιόρκησε την ειδησεογραφία των τελευταίων 20 ετών περίπου. Από τα πολυάριθμα δημοσιεύματα για τον Ανδρέα Παπανδρέου και τη σχέση του με τη Δήμητρα Λιάνη και την εξώγαμη κόρη του Αιμιλία Ανδρέα Nyblom (καρπό της σχέσης του στον καιρό της δικτατορίας με τη Σουηδέζα ηθοποιό Ragna Nyblom), 7 Χ. Ακριβοπούλου, Το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, Σάκκουλας 2012, σ Το ιταλικό Ακυρωτικό Δικαστήριο στην υπόθεση Soraya (1976), η οποία αφορούσε λήψη φωτογραφιών με τηλεφακό της τέως αυτοκράτειρας σε στιγμές ανταλλαγής ερωτικών ασπασμών στο σπίτι της στη Ρώμη, διέπλασε το δικαίωμα στον ιδιωτικό βίο ως έκφανση του δικαιώματος της προσωπικότητας που προστατεύεται απόλυτα και υποχωρεί μόνο μετά από στάθμιση συμφερόντων σε περιπτώσεις γενικού δικαιολογημένου ενδιαφέροντος ή δημοσίου συμφέροντος, βλ. σε Guido Alpa, The protection of privacy in Italian Law, 1997, σ. 7 επ, τη σχετική αναφορά στις σημαντικές αποφάσεις της ιταλικής νομοθεσίας, υπόθεση Caruso (1957), Petacci (1961) κ.α. 3

4 καθώς και για τον François Mitterrand ως προς την εξώγαμη κόρη του Mazarin Penzo (που στα 14 χρόνια της προεδρίας του η κρυφή σχέση του με την Αν Πενζό αποτελούσε «κρατικό μυστικό») μέχρι το σκάνδαλο Clinton και τις φήμες για το επικείμενο διαζύγιο του Barack Obama αποδεικνύουν ότι η εισβολή των μέσων ενημέρωσης στην ερωτική ζωή των δημόσιων αξιωματούχων είναι φαινόμενο διαχρονικό. Επίσης το ενδιαφέρον του τύπου για άλλα ευαίσθητα θέματα, όπως απετέλεσαν οι φήμες για καρκίνο του προστάτη του François Mitterrand αναδεικνύουν το ζήτημα του αν ο πολίτης πρέπει να ενημερώνεται. Όφειλε, με άλλα λόγια, το εκλογικό σώμα της Κύπρου να γνωρίζει ότι ο υποψήφιος για την προεδρεία Τάσσος Παπαδόπουλος βρισκόταν σε προχωρημένο στάδιο καρκίνου; Εν τέλει, τα δημόσια πρόσωπα ζουν σε σπίτια με τοίχους ή με τζαμαρίες; Που τελειώνει το δικαίωμα σεβασμού στην προστασία της ιδιωτικής ζωής ενός δημοσίου προσώπου και που αρχίζει το δικαίωμα του κοινού στην ενημέρωση για τις δραστηριότητες του στον δημόσιο χώρο; Οριοθετώντας την ιδιωτική σφαίρα των δημοσίων προσώπων. Η διαμόρφωση ενός ορισμού για την ιδιωτική ζωή δεν είναι ένα εύκολο εγχείρημα καθώς η οριοθέτηση in concreto του δικαιώματος στην προστασία του ιδιωτικού βίου επιτυγχάνεται με τον συγκερασμό υποκειμενικών και αντικειμενικών κριτηρίων 9. Πράγματι, εναπόκειται καταρχήν στον ίδιο τον φορέα του δικαιώματος να προσδιορίσει ο ίδιος το περιεχόμενό του ενώ παράλληλα σταθερά κριτήρια και οι κρατούσες κάθε φορά κοινωνικές αντιλήψεις καθορίζουν αντικειμενικά και εξατομικεύουν το περιεχόμενο που λαμβάνει η προστασία της ιδιωτικής ζωής σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση. Ο χώρος στον οποίο συγκλίνουν ο υποκειμενικός και αντικειμενικός καθορισμός του ιδιωτικού βίου αποτελεί το πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή 10. Το τι ακριβώς προστατεύεται ως δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή μπορεί να αποδοθεί, άρα, ως μια σύνθετη σύμπτωση μεταξύ δικαίου και κοινωνικής μεταβολής. 9 Ι.Καράκωστας, Η προστασία του ιδιωτικού βίου των προσώπων της επικαιρότητας από τη σκοπιά του συγκριτικού δικαίου, ΔΕΕ 1999, σ Επίσης βλ. σε Κ. Μαυριάς, ό.π., σ. 104 την αναφορά ότι «Αν ο ιδιωτικός βίος είναι οτιδήποτε το άτομο επιθυμεί να διαφυλάξει από τη δημοσιότητα (υποκειμενικό κριτήριο), δικαίωμα ιδιωτικού βίου αποτελεί ό,τι (συγκεκριμένο) το δίκαιο αναγνωρίζει ως άξιο προστασίας (αντικειμενικό κριτήριο). Αλλά αυτό δεν είναι, συνήθως καθόλου ξεκαθαρισμένο, με αποτέλεσμα {..} να θεωρούν μερικοί πως η απώλεια του ελέγχου που ασκείται στην πληροφόρηση των τρίτων πάνω στο ιδιωτικό απόρρητο ενός ατόμου μεταφράζεται σε αντίστοιχη συρρίκνωση της έννοιας ιδιωτικός βίος και επομένως του αντίστοιχου δικαιώματος. Κάτι τέτοιο όμως θα ήταν απαράδεκτο γιατί θα οδηγούσε σε κατάλυση του πυρήνα του δικαιώματος». 10 βλ. Ι. Καράκωστας, Προστασία της ιδιωτικότητας στην Κοινωνία της Πληροφορίας, ΔιΜΕΕ 1/2004, σελ

5 Έτσι ως ιδιωτική ζωή θα μπορούσε να νοηθεί κάθε πτυχή της ιδιωτικής σφαίρας η οποία περιορίζεται στο ίδιο το άτομο, την οικογένεια και το στενό κύκλο των φίλων ή γνωστών του καθώς και στις ερωτικές σχέσεις και δραστηριότητές του, με την επιφύλαξη των ειδικών διατάξεων που κατοχυρώνουν το άσυλο της κατοικίας, την ελευθερία της επικοινωνίας και την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης 11. Αντιθέτως, ο όρος δημόσια ζωή αντιστοιχεί στην κοινωνική ή επαγγελματική ζωή του ατόμου στο βαθμό που περιλαμβάνει τις σχέσεις του με ανοικτό καταρχήν κύκλο προσώπων ή αποσκοπεί να επηρεάσει τα κοινά ή δημόσια πράγματα 12. Με άλλα λόγια, από μια πρώτη οπτική του ζητήματος το ιδιωτικό φαίνεται να αντικατοπτρίζει ένα προστατευμένο κομμάτι της ζωής του προσώπου αναφερόμενο στις δραστηριότητες εκείνες του προσώπου που δεν δημοσιοποιούνται, αντίθετα με το δημόσιο το οποίο επιτρέπει τον έλεγχο του προσώπου από τον καθένα. Στη γερμανική θεωρία η προσπάθεια για τη διαμόρφωση ενός ορισμού για την ιδιωτική ζωή βασίστηκε στη διάκριση μεταξύ τριών σφαιρών προστασίας της προσωπικότητας 13. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή αντικείμενο έννομης προστασίας συνιστούν τρεις σφαίρες του ανθρώπινου βίου: η α) ατομική (Individualsphaere), η β) ιδιωτική (Privatsphaere) και γ) η απόρρητη-μυστική σφαίρα (Geheimsphaere), τα όρια μεταξύ των οποίων δεν είναι δυνατόν να καθοριστούν εκ των προτέρων. Για τον καθορισμό τους αξιοποιείται η θεωρία του αυτοπροσδιορισμού των ορίων της προσωπικότητας, σύμφωνα με την οποία η έκταση της αξίωσης σεβασμού της προσωπικότητας καθορίζεται κυρίως από τον φορέα της 14. Οι σφαίρες διαβαθμίζονται μεταξύ τους ανάλογα με την ένταση της ιδιωτικότητας των συμφερόντων που η καθεμία προστατεύει ή καλύτερα από την εγγύτητά τους προς τον ανθρώπινο εαυτό απoτελώντας η μία συνέχεια της άλλης 15. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ταξινομητική λειτουργία της γερμανικής αυτής θεωρίας των σφαιρών αποδείχθηκε στην πράξη αδιέξοδη οδηγώντας τελικά το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο να την «αποκηρύξει» και να αρκεστεί στην προσέγγιση του περιεχομένου και των ορίων της 11 Π. Δαγτόγλου, Συνταγματικά Δικαιώματα Α, 1991, σελ Π. Δαγτόγλου, ό.π σ βλ. την αναφορά στο έργο του Hubmann, Das Persoenlichkeitsrecht, β έκδοση, 1967, σ. 269 και Paland-Thomas, BGB Komm, παρ. 823, αρ. 15Β, Schwerdtner, Muench. Komm. BGB, παρ. 12, αρ σε Ι.Καράκωστας, Η προστασία του ιδιωτικού βίου των προσώπων της επικαιρότητας από τη σκοπιά του συγκριτικού δικαίου, ΔΕΕ 1999, σ και Χ. Ακριβοπούλου, ό.π., σ. 216επ 14 βλ. την αναφορά στο έργο του Hubmann, ό.π, σ. 175 επ., σε Ι.Καράκωστας,ό.π., Η μυστική ή απόρρητη σφαίρα περιλαμβάνει κατά κανόνα το πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας που το άτομο δεν αποκαλύπτει ούτε στα πιο έμπιστα πρόσωπα και στο οποίο επιτρέπει την επέμβαση μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Στην έννοια της ιδιωτικής σφαίρας περιλαμβάνεται το πεδίο εκείνο της ανθρώπινης δραστηριότητας, το οποίο είναι μεν προσιτό στο στενό κύκλο προσώπων της οικογένειας και των φίλων, η πρόσβαση όμως των τρίτων σε αυτό επιτρέπεται μόνο υπό ορισμένες προϋποθέσεις 15. Τέλος, η ατομική σφαίρα, σκοπό έχει την προστασία του ατόμου υπό την έννοια της διατήρησης της ατομικότητάς του και των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων της προσωπικότητάς του σε σχέση με τον κοινωνικό περίγυρο. Στο πλαίσιο της ατομικής σφαίρας προστατεύεται το σύνολο της επαγγελματικής και κοινωνικής εν γένει δραστηριότητάς του. 5

6 ιδιωτικής ζωής κατά περίπτωση 16. Αντίστοιχη με τη γερμανική θεωρία των σφαιρών είναι και η γαλλική προσέγγιση του «κρεμμυδιού», η οποία διαχωρίζει τον ανθρώπινο εαυτό σε επιφάνειες και στρώματα που διαδέχονται το ένα το άλλο επικαλύπτοντας εν τέλει την ιδιωτικότητα 17. Κοινό των ανωτέρω αναλύσεων είναι ο οριοθετικός τους χαρακτήρας καθώς αντιλαμβάνονται τα όρια της ιδιωτικότητας όχι σε σχέση αλλά σε αντίθεση με το δημόσιο χώρο, καθώς και σε αντίθεση και όχι σε σχέση με άλλα δικαιώματα 18. Ποια είναι όμως η πραγματική σχέση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού χώρου καθώς και η σχέση μεταξύ ενός δημοσίου προσώπου και ενός απλού ιδιώτη; Μήπως θα πρέπει να δεχθούμε ότι ένα πρόσωπο είναι υποχρεωμένο να υιοθετεί διαφορετικά προσωπεία στο δημόσιο και ιδιωτικό χώρο; Και τι σημαίνει ιδιωτικός χώρος για ένα δημόσιο πρόσωπο; Εξαιτίας, λοιπόν, της δυσχέρειας σαφούς προσδιορισμού της έννοιας του ιδιωτικού βίου επιχειρήθηκε τόσο σε θεωρητικό όσο και νομολογιακό επίπεδο, μεταξύ άλλων, η προσέγγιση του όρου «ιδιωτική ζωή» μέσα από τον διαχωρισμό των προσώπων σε δημόσια και ιδιωτικά 19. Υποστηρίζεται η άποψη ότι κάθε πρόσωπο που διεκδικεί ή αναδέχεται δημόσια αξιώματα οφείλει να εκτίθεται στην κριτική όχι μόνον για τις δημόσιες πράξεις ή παραλείψεις του και την εν γένει δημόσια και κοινωνική του δραστηριότητα, αλλά και για κάθε πτυχή της ζωής του, συμπεριλαμβανομένης και της ιδιωτικής. Και αυτό γιατί, κρατεί στη νομολογία η άποψη ότι οι εκπρόσωποι του τύπου, που ασκούν δημόσια αποστολή, έχουν «δικαιολογημένο ενδιαφέρον» σχετικά με τον έλεγχο της δράσης και των πράξεων των δημοσίων λειτουργών καθώς και των προσώπων που ενδιαφέρουν την κοινή γνώμη και για τον λόγο αυτό μπορούν να δημοσιεύουν ή να μεταδίδουν εικόνες από την ιδιωτική τους ζωή 16 βλ. υπόθεση Zensus (Volkszählung) του γερμανικού Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου, BVERFGE 1 (1984) σε Χ. Ακριβοπούλου, ό.π., σ Στις θεωρήσεις αυτές η ιδιωτικότητα εμφανίζεται ως ο πυρήνας, το εσωτερικό και απώτερο επίπεδο της προσωπικότητας. Από την άποψη αυτή ιδιωτικότητα και προσωπικότητα συνιστούν δύο ομόκεντρους κύκλους προστασίας της αυτονομίας του υποκειμένου, όπου ο πρώτος, η ιδιωτικότητα, εγγυάται την εσωτερική δυνατότητα του υποκειμένου να διαμορφώνει τις επιλογές του και ο δεύτερος, η προσωπικότητα, την εξωτερική αντίστοιχα, βλ. Χ. Ακριβοπούλου, ό.π., σ Χ. Ακριβοπούλου, ό.π., σ βλ. Κ. Μαυριάς, Το συνταγματικό δικαίωμα του ιδιωτικού βίου, Αντώνης Σάκκουλας, 1982, σ.59επ όπου σημειώνεται ότι «είναι όμως χαρακτηριστικό της δυσκολίας προσδιορισμού του περιεχομένου της έννοιας ιδιωτικός βίος το ότι, σχεδόν ανεξαίρετα, οι συγγραφείς {του ιδιωτικού βίου} εισάγουν το θέμα με τη διαπίστωση ότι δεν υπάρχει γενικά αποδεκτός ορισμός, και με την απαισιόδοξη πρόβλεψη πως και οι ίδιοι δεν θα τα καταφέρουν να καταλήξουν σε κάποια οριστική διατύπωσή του». Για τους προτεινόμενους ορισμούς στην ελληνική και ξένη θεωρία βλ. Κ. Μαυριάς, ό.π., σ. 59επ και Μιχαηλίδου Νουάρου, Το απαραβίαστο του ιδιωτικού βίου και η ελευθερία του τύπου, ΤοΣ 1983, σ

7 και σχόλια για την ενημέρωση του κοινού χωρίς αυτό να συνιστά προσβολή της προσωπικότητάς τους ή παραβίαση των κανόνων δεοντολογίας 20. Τον τρόπο προσέγγισης της ιδιωτικής ζωής μέσα από τον διαχωρισμό σε δημόσια και μη πρόσωπα συμπληρώνει η θεώρηση της έννοιας της ιδιωτικότητας μέσα από την εξέταση των προσβολών της 21. Δεδομένου ότι η κανονιστική προστασία της ιδιωτικής ζωής, η προστασία της δηλαδή ως δικαίωμα, δεν εξαρτάται μόνο από το γεγονός της κοινωνικής και δικαιϊκής μεταβολής αλλά επίσης και από την εκάστοτε διακινδύνευση της ελευθερίας του προσώπου που αξιολογείται στη δεδομένη χρονική περίοδο ως σοβαρή προσβολή της ιδιωτικής του ζωής, η ανάλυση των τρόπων αυτών απειλής βοηθάει ώστε να διαγραφεί πληρέστερα και το ειδικό περιεχόμενο του αιτήματος προστασίας του ιδιωτικού βίου. Απειλές κατά της ιδιωτικότητας θεωρούνται οι επεμβάσεις με τις οποίες παραβιάζονται τα όρια του ιδιωτικού βίου και γίνεται δεκτό ότι συνιστούν την αιτία για την οποία οι διάφορες εκφάνσεις της ιδιωτικής ζωής προστατεύονται δικαιϊκά 22. Οι προσβολές αυτές μπορούν να αποτυπωθούν με ποικίλες μορφές, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι βούληση του συντακτικού νομοθέτη ήταν το «απαραβίαστο» της ιδιωτικής ζωής να μην περιορίζεται στην απαγόρευση 20 βλ. ενδεικτικά ΔΠρωτΑθ 16280/1995, ΕφΑθ 2323/1986, ΕλΔ 1986,695, ΕφΑθ 3129/1988, ΝοΒ1988,1243, ΕφΑθ2456/1988 ΕλΔνη 1989,810, ΠΠρΑθ 11656/1995, ΑρχΝ1996,166. Η επίκληση του δικαιολογημένου ενδιαφέροντος του κοινού για πληροφόρηση λειτουργεί ως λόγος άρσης του παράνομου χαρακτήρα της πράξης, σύμφωνα με την περ. γ της παρ. 1 του αρ. 367 ΠΚ στις περιπτώσεις κατά τις οποίες δημοσιοποιούνται από τον δημοσιογράφο χωρίς τη συναίνεση του ατόμου στοιχεία της ιδιωτικής του ζωής. Μάλιστα, ενώ στα πλαίσια του απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής το ενδιαφέρον του κοινού για την ιδιωτική ζωή προσώπων δεν είναι καταρχήν δικαιολογημένο, υποστηρίζεται ότι μπορεί να αναγνωρισθεί εξαίρεση από τον κανόνα αυτό στην περίπτωση που η ιδιωτική δραστηριότητα του προσώπου είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα δημόσια καθήκοντά του. Επιχειρήματα υπέρ της άποψης αυτής αντλούνται από τη διάταξη του αρ. 366 ΠΚ, που κηρύσσει την πράξη της δυσφήμισης ατιμώρητη αν το διαδιδόμενο γεγονός είναι αληθές, πλην όμως απαγορεύει την απόδειξη της αλήθειας αν το γεγονός αφορά αποκλειστικά σχέσεις του ιδιωτικού ή οικογενειακού βίου που δεν αφορούν τον δημόσιο βίο. Συνεπώς, αν η αναγόμενη στον ιδιωτικό βίο συμπεριφορά αφορά και το δημόσιο βίο, υπάγεται στις ίδιες απαιτήσεις διαφάνειας που διέπουν τον τελευταίο, βλ. σε Ι.Καράκωστας, Η προστασία του ιδιωτικού βίου των προσώπων της επικαιρότητας από τη σκοπιά του συγκριτικού δικαίου, ΔΕΕ 1999, σ Κ. Μαυριάς, ό.π., σ. 88 επ και την αναφορά στα έργα του W. Prosser, Privacy,48 Cal. L.Rev., 1960 και Das Recht auf die Privatsphäre in Amerika, Rabels Zeitsvhrift, XXI, 1956, σύμφωνα με τον οποίο «οι προσβολές ταξινομούνται σε 4 κατηγορίες που αντιστοιχούν σε ίσο αριθμό αδικοπραξιών εναντίον αντίστοιχων έννομων συμφερόντων απορρήτου του ατόμου: α) εισβολή στην απομόνωση ή μοναξιά του ατόμου και στις ιδιωτικές του υποθέσεις, β) δημόσια αποκάλυψη ενοχλητικών γεγονότων ιδιωτικής φύσης σχετικών με το άτομο, γ) δημοσιότητα που εκθέτει κατά τρόπο αναληθή τις ιδιωτικές υποθέσεις του ατόμου, δ) οικειοποίηση ή ιδιοποίηση με σκοπό προσπορισμού οφέλους του ονόματος ή της εικόνας του ατόμου. Σε κάθε περίπτωση προστατεύεται αντίστοιχα η ψυχική γαλήνη (mental distress) η υπόληψη (reputation) τόσο στη β όσο και στη γ περίπτωση, το όνομα και η εικόνα (name and likeliness) ως κατηγορίες του ιδιωτικού απορρήτου». 22 βλ. σε Χ. Ακριβοπούλου, ό.π., σ.173 την αναφορά σε S. Rodota, Tecnologia e diritti, il Mulino, Bologna, 1995, ιδίως 15-22, Tecnopolitica: La democrazia e le nuove tecnologie della comunicazione, Laterza, Bari Roma, 2004, s και Repertorio di fine secolo, Sagittari Laterza, Roma-Bari 2002, σ. 67 επ. 7

8 της έρευνας και της εισόδου στην κατοικία αλλά να καλύπτει εν γένει την παρακολούθηση, την κατασκόπευση, τη συλλογή πληροφοριών με τη χρήση ηλεκτρονικών και άλλων τεχνικών μέσων καθώς και τον έλεγχο της ιδιωτικής και οικογενειακής συμπεριφοράς με οποιοδήποτε άλλο τρόπο κρυφό ή φανερό 23. Κυριότερες πρακτικές που προσβάλλουν την ιδιωτική ζωή αποτελούν κυρίως η αποκάλυψη μύχιων και μυστικών πτυχών της ιδιωτικής ζωής, η απαξία της οποίας εξαρτάται κυρίως από το ποια είναι τα στοιχεία που αποκαλύπτονται και από τους σκοπούς που εξυπηρετούν για το κάθε άτομο 24, η παρακολούθηση που συνιστά την πιο διεισδυτική παρέμβαση στην απόλαυση της ιδιωτικότητας καθώς μπορεί να επηρεάσει καταλυτικά τον αυθορμητισμό και τη φυσικότητα των πράξεων μας 25, η δημοσιοποίηση που πλήττει την αυτονομία του ατόμου να επιλέξει ο ίδιος πότε, με ποια μορφή και τρόπο και σε ποιο βαθμό θα παρουσιάζεται στους άλλους 26, η έκθεση που συνιστά μια μορφή απώλειας της ιδιωτικότητας που συνδέεται με το σύγχρονο τρόπο αυτοπροβολής ζητημάτων της ιδιωτικής ζωής και για τον λόγο αυτό αποτελεί αυτοπροσβολή της και ταυτόχρονα προσβλητική πρακτική στο βαθμό που θίγονται με τον τρόπο αυτό η ιδιωτικότητα και η αξιοπρέπεια του ατόμου ως αξίες 27. Καθίσταται εύκολα αντιληπτό, λοιπόν, ότι το δικαίωμα στην προστασία της ιδιωτικής ζωής έρχεται σε σύγκρουση ιδίως με το δικαίωμα στην πληροφόρηση που εντάσσεται στη δημόσια σφαίρα 28. Το δικαίωμα του τύπου να ενημερώνει το κοινό και η αντίστοιχη αξίωση των πολιτών για πληροφόρηση απορρέει από το Σύνταγμα και συγκεκριμένα από το αρ. 14 παρ. 1 Σ (ελευθερία της έκφρασης, δικαίωμα του πληροφορείν) και από το συνταγματικά πλέον κατοχυρωμένο στο αρ. 5 Α δικαίωμα της πληροφόρησης (δικαίωμα του πληροφορείσθαι), αναγκαίο για την ενεργοποίηση του δικαιώματος συμμετοχής του καθενός στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας. Από την μία πλευρά η ελευθερία της έκφρασης και της κριτικής, το δικαίωμα πληροφόρησης του κοινού και ο δημοσιογράφος που δεν μετέρχεται μόνον ορθόδοξα μέσα για να εξασφαλίσει την είδηση αποτελούν στοιχεία της 23 βλ. σε Κ. Μαυριάς, ό.π., σ. 163,164 την αναφορά σε Μάνεσης, Συνταγματικό Δίκαιο Ι, Θεσσαλονίκη, 1980, σ Χ. Ακριβοπούλου, ό.π., σ.173επ 25 Χ. Ακριβοπούλου, ό.π., σ.175επ 26 Χ. Ακριβοπούλου, ό.π., σ.176επ 27 Χ. Ακριβοπούλου, ό.π., σ.177επ 28 Τόσο η ελευθερία της έκφρασης (αρ. 14Σ) όσο και το δικαίωμα της πληροφόρησης (5 Α Σ.) εντάσσονται εξ ορισμού στη δημόσια σφαίρα, καθώς εξυπηρετούν την ανάγκη πλουραλισμού στη δημοκρατία από τη στιγμή που η ελεύθερη πρόσβαση στις πηγές πληροφόρησης αποτελεί ταυτόχρονα και θεμέλιο της διάδοσης των πληροφοριών-στοχασμών και το αντίστροφο, βλ. σε Π. Μαντζούφας, Η διακινδύνευση στην κοινωνία της πληροφορίας και η προστασία των προσωπικών δεδομένων, σελ 250 επ. 8

9 δημοκρατίας και του νομικού πολιτισμού μας. Αντίστοιχα, η αρχή της διαφάνειας για το πώς και το γιατί παίρνονται οι πολιτικές αποφάσεις ανάγεται σε μείζονα συνταγματική αρχή. Από την άλλη όμως, ανακύπτει το εύλογο ερώτημα αν σε μια δημοκρατική κοινωνία που θέλει να σέβεται τα δικαιώματα κάθε ανθρώπου, η κατηγορία των προσώπων που μπορούν να χαρακτηρισθούν ως «δημόσια» θα πρέπει ή όχι να προστατεύονται έναντι των αθέμιτων προσβολών της ιδιωτικής τους ζωής προκειμένου ορισμένες πτυχές της να παραμένουν εκτός προβολέων της δημοσιότητας αν οι ίδιοι το επιθυμούν; Η σύγκρουση του δικαιώματος της ιδιωτικής ζωής με την ελευθερία του τύπου επιλύεται με ad hoc στάθμιση των συγκρουόμενων συμφερόντων και των συνθηκών της συγκεκριμένης περίπτωσης. Βασικό κριτήριο στάθμισης αποτελεί το εύλογο ενδιαφέρον του κοινού για πληροφόρηση βάσει του οποίου κρίνεται στο πλαίσιο της συγκεκριμένης υπόθεσης αν και κατά πόσο το δημόσιο πρόσωπο έχει πιο στενά όρια ιδιωτικής ζωής σε σχέση με τον απλό πολίτη. Εξεταστέο, συνεπώς, στην περίπτωση των δημοσίων προσώπων είναι το αν δικαιολογείται στο όνομα της ελευθερίας της έκφρασης και της αρχής της διαφάνειας η απαίτηση για λιγότερο αυστηρή προστασία της ιδιωτικής τους ζωής σε αντίθεση προς τον ανώνυμο πολίτη η ιδιωτική ζωή του οποίου είναι εξ ορισμού απαραβίαστη. Και ναι μεν, όπως γίνεται δεκτό η έκταση της αξίωσης σεβασμού της ιδιωτικότητας καθορίζεται κυρίως από τον φορέα του δικαιώματος στον οποίο επαφίεται η περιχάραξη της κοινωνικής του παρουσίας. Υπό την έννοια δε αυτή το αν μια ιδιωτική πληροφορία είναι κρίσιμη ή όχι για την διαμόρφωση της κοινής γνώμης εξαρτάται σαφώς από τη δημόσια εικόνα που το ίδιο το δημόσιο πρόσωπο έχει επιλέξει να δημιουργήσει για τον εαυτό του 29. Από την άλλη όμως, σε ένα κράτος δικαίου όπου η ελευθερία της έκφρασης και η αρχή της διαφάνειας συνυπάρχουν με το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, μήπως θα πρέπει να εξασφαλίζεται για ένα πρόσωπο που «αυτοπροσδιορίζεται» ως δημόσιο και βρίσκεται εξ ορισμού στο επίκεντρο του εύλογου ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης ότι θα τύχει μιας στοιχειώδους εγγύησης ιδιωτικού απορρήτου; Μπορεί τελικά η ιδιωτικότητα να λειτουργήσει και στο δημόσιο χώρο, εξακολουθεί δηλαδή το άτομο να απολαμβάνει τα ατομικά του δικαιώματα όταν συμμετέχει στο δημόσιο χώρο; 29 Για παράδειγμα, η επέμβαση στον ιδιωτικό βίο ενός προσώπου που ενδιαφέρει το κοινό δεν είναι παράνομη αν εντάσσεται στον κύκλο που το ίδιο έχει αποκλείσει από την έννομη προστασία του ιδιωτικού του βίου, λ.χ δημοσιοποιώντας τα σχετικά στοιχεία. Επίσης, όταν ενόψει των κοινωνικών αντιλήψεων το άτομο οφείλει να ανεχθεί τη δημοσιοποίηση της, λ.χ όταν γνωστός ηθοποιός εμφανίζεται δημόσια αναλαμβάνει και τον κίνδυνο της φωτογράφησής του και της δημοσίευσης της φωτογραφίας του σε σχετική στήλη. Στις περιπτώσεις αυτές ακόμα και αν δεχθούμε ότι η προσβολή είναι παράνομη, ο παράνομος χαρακτήρας αίρεται με τη ρητή ή σιωπηρή συναίνεση του παθόντος ή την αξιοποίηση της θεωρίας της κοινωνικής προσφορότητας της πράξης», βλ. σε Ι.Καράκωστας, Η προστασία του ιδιωτικού βίου των προσώπων της επικαιρότητας από τη σκοπιά του συγκριτικού δικαίου, ΔΕΕ 1999, σ

10 Αναζητώντας την απάντηση στα ανωτέρω κρίσιμα ερωτήματα, με την παρούσα εργασία επιχειρείται μια ανάλυση της έννοιας της ιδιωτικής ζωής υπό το πρίσμα των δημοσίων προσώπων προκειμένου να καταλήξουμε μέσα από την ανάλυση της κανονιστικής αξίας που έχει προσλάβει ανά τους καιρούς η προστασία του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή, στο σύγχρονο περιεχόμενό της. Στην περίπτωση των δημοσίων προσώπων η θεώρηση της ιδιωτικότητας αναπροσδιορίζεται λόγω της έκθεσης τους στον δημόσιο έλεγχο και την κριτική που περιλαμβάνει κάθε πτυχή της ζωής τους. Στην εποχή, μάλιστα, των social media που χαρακτηρίζεται από την «τυραννία της οικειότητας» οι σύγχρονες κοινωνίες εμφανίζονται περισσότερο εξοικειωμένες με την παρέμβαση στην ιδιωτική ζωή και την είσοδο στην «κλειδαρότρυπα». Το ιδιωτικό, έτσι, διεκδικεί πλέον προεξέχουσα θέση σε σχέση με το δημόσιο, αναφορικά ιδίως με προηγούμενες δεκαετίες όπου σε ευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο επικρατούσε η αποστροφή για το «κίτρινο» της δημοσιογραφίας ενώ σήμερα επικρατεί αντίθετα ανοχή επί του θέματος. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα δημοσίου διαλόγου που διεξάγεται με όρους που συχνά ξεπερνούν κάθε έννοια δεοντολογίας, ενώ την ίδια στιγμή η απαλλαγμένη από κάθε έννοια πολιτικής ηθικής «δημοσιογραφία των πολιτών» τείνει να καθορίζει όλο και περισσότερο τα θέματα της πολιτικής ατζέντας, θα έλεγε κανείς ότι ερχόμαστε αντιμέτωποι με νέα δεδομένα στο θεσμικό οικοδόμημα του πολιτικού μας πολιτισμού. 10

11 Α ΜΕΡΟΣ: Η σχέση μεταξύ δημοσίου ιδιωτικού: ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑ vs ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ ; Ι. Τα Δημόσια Πρόσωπα. Οριοθετώντας τα «δημόσια πρόσωπα». Τα δημόσια πρόσωπα με τη στενή του όρου έννοια και τα πρόσωπα της επικαιρότητας. Είναι φανερό πως για το ζήτημα που μας απασχολεί, δηλαδή για το αν η ιδιωτική ζωή των δημόσιων προσώπων προστατεύεται ή όχι έναντι ιδίως των μέσων ενημέρωσης, το ποιος είναι και το ποιος δεν είναι δημόσιο πρόσωπο έχει καίρια σημασία. Καταρχήν, σύμφωνα με την θεωρία του «αυτοπροσδιορισμού» ένα δημόσιο πρόσωπο οφείλει να ανέχεται επεμβάσεις στην προσωπική του σφαίρα που συνδέονται με τον τρόπο ζωής που το ίδιο επέλεξε. Εξάλλου, όποιος επιλέγει μια διακεκριμένη παρουσία του στην κοινωνική σφαίρα που μπορεί να δικαιολογήσει τη δημιουργία δημοσίου ενδιαφέροντος γύρω από το πρόσωπό του, θα πρέπει να αναμένει ότι μπορεί να γίνει αντικείμενο συζήτησης τρίτων, κατάσταση που οφείλει να ανεχθεί. Ωστόσο, η διάκριση μεταξύ δημόσιων προσώπων, των οποίων η ιδιωτική ζωή μπορεί κατά τεκμήριο να ελεγχθεί, και μη δημόσιων προσώπων, των οποίων η ιδιωτική ζωή προστατεύεται αυστηρά, δεν είναι πάντοτε ευχερής. Το ίδιο ισχύει και για τον καθορισμό της στενής σφαίρας του «απαραβίαστου» της ιδιωτικής ζωής των δημόσιων προσώπων, η οποία σε αντίθεση προς την ευρύτερη ιδιωτικότητά τους θα πρέπει να παραμείνει στο απυρόβλητο 30. Η σχετική συζήτηση διεξάγεται εδώ και χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η νομολογία του Ανώτατου Δικαστηρίου διακρίνει τους ασκούντες δημόσιο λειτούργημα (public officials) από τα πρόσωπα που, είτε λόγω της θέσης που κατέχουν είτε λόγω τυχαίων συμβάντων βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης (public figures) 31. Αντίστοιχη είναι και η διάκριση που επικρατεί στη γερμανική θεωρία, σύμφωνα με την οποία τα πρόσωπα που απασχολούν τον τύπο διακρίνονται σε πρόσωπα της απόλυτης επικαιρότητας (absolute Person der Zeitgeschichte), τα οποία κατέχουν μια εξέχουσα θέση 30 βλ. σε Κ. Μαυριάς, ό.π., σ.97επ. 31 Αλιβιζάτος Ν., Η ιδιωτική ζωή των δημοσίων προσώπων, Το Βήμα, 07/09/1997, σελ. Α28 11

12 στο δημόσιο βίο και ενδιαφέρουν εν γένει το κοινό, λ.χ αρχηγοί κρατών και πρωθυπουργοί, υπουργοί, βουλευτές κ.α, καθώς και σε πρόσωπα της σχετικής επικαιρότητας (relative Person der Zeitgeschichte) που αναδεικνύονται στην επικαιρότητα στο πλαίσιο συγκεκριμένων περιστατικών που καθορίζουν την προβολή τους, είτε γιατί ασκούν μια σημαντική κοινωνική δραστηριότητα είτε επειδή έχουν απλώς αναγνωρισιμότητα επηρεάζοντας τα κοινωνικά δρώμενα 32. Στην τελευταία κατηγορία των προσώπων της σχετικής επικαιρότητας εντάσσονται επίσης και τα πρόσωπα που απασχολούν την κοινή γνώμη ενόψει ενός εξαιρετικού και έκτακτου γεγονότος (λ.χ ένας επικίνδυνος εγκληματίας, το θύμα ενός ατυχήματος ή ενός εγκλήματος) 33. Για τα πρόσωπα της επικαιρότητας υπάρχει δικαιολογημένο ενδιαφέρον της κοινής γνώμης για τη γνώση των στοιχείων της προσωπικής τους σφαίρας ανάλογα με την έκταση της δημόσιας προβολής τους. Πρακτική σημασία της διάκρισης σε πρόσωπα της απόλυτης και σχετικής επικαιρότητας είναι ότι τα πρώτα οφείλουν καταρχήν να ανέχονται το ενδιαφέρον του κοινού ακόμα και για στοιχεία της ιδιωτικής τους ζωής με την επιφύλαξη των στοιχείων της σφαίρας του απορρήτου που ανάγονται στον απαραβίαστο πυρήνα της αξίας του ανθρώπου. Αντίθετα, τα δεύτερα οφείλουν να ανέχονται τις σχετικές επεμβάσεις μόνο κατ εξαίρεση κατά τον χρόνο κατά τον οποίο βρίσκονται στο προσκήνιο της δημοσιότητας. Επίσης, δεν μπορεί να υποστηριχτεί ότι το κοινό έχει δικαιολογημένο ενδιαφέρον να έχει πλήρη εικόνα των προσώπων της σχετικής επικαιρότητας και, συνεπώς, ο κύκλος των θεμιτών παρεμβάσεων στην προσωπικότητά τους περιορίζεται στον κύκλο της δραστηριότητας που τα έκανε γνωστά η διάκριση αυτή των προσώπων της επικαιρότητας βασίζεται στον γερμανικό νόμο του 1907 περί πνευματικής ιδιοκτησίας των έργων, των εικαστικών τεχνών και τη φωτογραφίας, το οποίο θεωρεί ως ισότιμα μεταξύ τους τα δικαιώματα της ιδιωτικής ζωής και της ελευθερίας του τύπου, προβλέποντας ωστόσο εξαιρέσεις και περιορισμούς από την προστασίας τους. Ειδικότερα, η δημοσιοποίηση φωτογραφιών στον τύπο είναι εφικτή μόνο εφόσον υπάρχει συναίνεση του υποκειμένου τους, κανόνας που δεν ισχύει όμως για τα δημόσια πρόσωπα. Ο νόμος στην παρ. 23 διαχωρίζει τα δημόσια πρόσωπα σε (α) απόλυτα πρόσωπα της σύγχρονης ιστορίας, των οποίων οι φωτογραφίες πρέπει να δημοσιεύονται σε κάθε περίπτωση και (β) σχετικά πρόσωπα, για τα οποία το επιτρεπτό ή μη της δημοσίευσης εξαρτάται από το πλαίσιο ή την περίσταση στην οποία βρίσκονται. 33 βλ. την αναφορά στο έργο των Neumann Duesberg, Bildberichterstatung über absolute und relative Personen der Zeitgeschiche, JZ 1960, 114 επ., σε Ι. Καράκωστα, Όροι και Προϋποθέσεις δημοσίευσης προσωπικών δεδομένων που αφορούν πρόσωπο της επικαιρότητας (γνωμ), ΔιΜΕΕ 1/2005, σ. 28 και στον ίδιο, Η προστασία του ιδιωτικού βίου των προσώπων της επικαιρότητας από τη σκοπιά του συγκριτικού δικαίου, ΔΕΕ 1999, σ Ι. Καράκωστας, ό.π., σ

13 Η έννοια των δημοσίων προσώπων στο αρ. 7 παρ. 2 περ. ζ Ν. 2472/1997: Δημόσια Πρόσωπα σύμφωνα με το οργανικό και το λειτουργικό κριτήριο. Το αρ. 4 παρ. 1 ν. 2472/1997 ορίζει ότι «Τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα για να τύχουν νόμιμης επεξεργασίας πρέπει: α) Να συλλέγονται κατά τρόπο θεμιτό και νόμιμο για καθορισμένους, σαφείς και νόμιμους σκοπούς και να υφίστανται θεμιτή και νόμιμη επεξεργασία ενόψει των σκοπών αυτών. β) Να είναι συναφή, πρόσφορα, και όχι περισσότερα από όσα κάθε φορά απαιτείται εν όψει των σκοπών της επεξεργασίας». Επίσης, σύμφωνα με το αρ. 7 παρ. 1 και 2 του ίδιου νόμου «1. Απαγορεύεται η συλλογή και η επεξεργασία ευαίσθητων δεδομένων. 2. Κατ εξαίρεση επιτρέπεται η συλλογή και η επεξεργασία ευαίσθητων δεδομένων, καθώς και η ίδρυση και λειτουργία σχετικού αρχείου, ύστερα από άδεια της Αρχής, όταν συντρέχουν μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες προϋποθέσεις: ζ) Η επεξεργασία αφορά δεδομένα δημοσίων προσώπων, εφόσον αυτά συνδέονται με την άσκηση δημοσίου λειτουργήματος ή τη διαχείριση συμφερόντων τρίτων και πραγματοποιείται αποκλειστικά για την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Η άδεια της αρχής χορηγείται μόνο εφόσον η επεξεργασία είναι απολύτως αναγκαία για την εξασφάλιση του δικαιώματος πληροφόρησης επί θεμάτων δημοσίου ενδιαφέροντος καθώς και στο πλαίσιο καλλιτεχνικής έκφρασης και εφόσον δεν παραβιάζεται καθ οιονδήποτε τρόπο το δικαίωμα προστασίας της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής». Σημειωτέον ότι η τελευταία αυτή διάταξη με την οποία θεσπίζεται κατ εξαίρεση δυνατότητα συλλογής και επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων ύστερα από άδεια της αρμόδιας Αρχής (Αρχή Προστασία Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα), μολονότι αναφέρεται σε ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα αποτελεί περαιτέρω νομιμοποιητική βάση επεξεργασίας και για τα απλά προσωπικά δεδομένα 35. Εκ προοιμίου, το πεδίο εφαρμογής της ρύθμισης αφορά αποκλειστικά την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, δηλαδή, τυγχάνει εφαρμογής εφόσον πρόκειται οι δημοσιογράφοι να επεξεργαστούν τα επίμαχα δεδομένα για το συγκεκριμένο και μόνο σκοπό που περιγράφεται και όχι όταν άλλοι υπεύθυνοι επεξεργασίας επιχειρούν να τα διαβιβάσουν με σκοπό την περαιτέρω επεξεργασία 35 βλ. τις αποφάσεις της ΑΠΔΠΧ 24-26/2005. Σημειωτέον ότι ο ν. 2472/1997 στο αρ. 2 προβλέπει δύο είδη δεδομένων, τα προσωπικού χαρακτήρα, τα οποία περιλαμβάνουν γενικά κάθε πληροφορία του υποκειμένου, των οποίων η επεξεργασία επιτρέπεται καθώς και τα ευαίσθητα, τα οποία αναφέρονται στον σκληρό πυρήνα του ιδιωτικού βίου, όπως είναι η ερωτική ζωή, τα πολιτικά φρονήματα, οι ποινικές διώξεις, οι θρησκευτικές αντιλήψεις κ.α, βλ. σε Π. Αρμαμέντος Β. Σωτηρόπουλος, Προσωπικά Δεδομένα, σ. 25επ., Ι. Μπακόπουλος, Ι. Η παροχή δικαστικής προστασίας μέσα από το σεβασμό της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων, ΕλλΔνη 2007, 1334 επ. 13

14 τους για δημοσιογραφική χρήση 36. Προκειμένου να κριθεί το νόμιμο της επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων οι προϋποθέσεις που θέσπισε ο νομοθέτης θα πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά, ήτοι η επεξεργασία να γίνεται αποκλειστικά για την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, να λαμβάνει χώρα ύστερα από χορήγηση σχετικής άδειας, μόνο εφόσον η επεξεργασία είναι απολύτως αναγκαία για την εξασφάλιση του δικαιώματος πληροφόρησης του κοινού επί θεμάτων δημοσίου ενδιαφέροντος και εφόσον δεν παραβιάζεται καθ οιονδήποτε τρόπο το δικαίωμα προστασίας της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Σκοπός του νομοθέτη κατά τη θέσπιση της εν λόγω διάταξης ήταν να τονίσει τον εξαιρετικό χαρακτήρα του επιτρεπτού της επεξεργασίας των σχετικών πληροφοριών των δημοσίων προσώπων, στην οποία θα πρέπει να προβαίνει ο δημοσιογράφος σύμφωνα με τις αυστηρές κατά τα ανωτέρω προϋποθέσεις, σταθμίζοντας τους όρους παραβίασης ή μη του δικαιώματος προστασίας της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Στο σημείο αυτό αξίζει να υπομνησθεί ότι η ΑΠΔΠΧ με τις αποφάσεις της 17/2008 και 18/2008 ασχολούμενη με την προβολή ευαίσθητων δεδομένων της ερωτικής ζωής δημοσίων προσώπων προέβη ρητά, για πρώτη φορά, σε έλεγχο συνταγματικότητας ως προς τη διάταξη που επιβάλλει τη λήψη άδειας της Αρχής για την επεξεργασία ευαίσθητων δεδομένων δημοσίων προσώπων για λόγους ενημέρωσης του κοινού (άρθρο 7 2 περ. ζ. του ν. 2472/1997) αποφαινόμενη ότι "Η Αρχή δεν εφαρμόζει τη διάταξη αυτή στο μέτρο που απαιτεί άδεια της Αρχής για την επεξεργασία δεδομένων δημοσίων προσώπων κατά την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Και τούτο, διότι η από τη διάταξη αυτή απαιτούμενη άδεια της Αρχής συνιστά προληπτικό μέτρο της ελευθερίας του Τύπου και ως τέτοιο απαγορεύεται, σύμφωνα με τα οριζόμενα στη διάταξη του άρθρου 14 παρ. 2 του Συντάγματος (Βλ. και Απόφαση της Αρχής 26/2007)." Η Αρχή θεώρησε, δηλαδή, ότι το να τελεί η δημοσιοποίηση ευαίσθητων δεδομένων δημοσίων προσώπων υπό το καθεστώς της προηγούμενης άδειας αποτελεί "προληπτική λογοκρισία", μετατοπίζοντας έτσι την άσκηση του δικού της ελέγχου από το προληπτικό στο κατασταλτικό επίπεδο 37. Συνεπώς, τα μέσα ενημέρωσης οφείλουν να δημοσιοποιούν μόνο τα ευαίσθητα δεδομένα που είναι απολύτως αναγκαία για την ενημέρωση του κοινού χωρίς προηγούμενη άδεια της Αρχής, υποκείμενα ωστόσο στον εκ των υστέρων έλεγχο της Αρχής όπως έγινε και στη συγκεκριμένη περίπτωση. 36 βλ. την απόφαση της ΑΠΔΠΧ 6/2007, ΕΔΔΔ 2007/ Σημειωτέον ότι η Αρχή είχε προτείνει την τροποποίηση αυτής της διάταξης, πρόταση η οποία δεν ελήφθη υπόψη στην αναθεώρηση του ν.2472/1997 κατά το έτος Πολύ σωστά λοιπόν, η ίδια η Αρχή, προβαίνοντας σε έλεγχο συνταγματικότητας, όπως έχει το δικαίωμα, και όπως είχε κάνει σιωπηρά και στο παρελθόν, αυτοπεριορίζει την αρμοδιότητά της ως προς την "άδεια" προς δημοσιογράφους, προϋπόθεση που θα ήταν προληπτικό μέτρο, απαγορευμένο κατ' αρ. 14 παρ. 2 Σ., βλ. Β. Σωτηρόπουλος, σε 14

15 Επίσης, από τη διατύπωση της διάταξης του αρ. 7 παρ. 2 περ. ζ ν. 2472/1997 προκύπτει ότι κρίσιμη για την εφαρμογή της είναι η έννοια των δημοσίων προσώπων, η οποία θα πρέπει να κρίνεται στενά λόγω και του εξαιρετικού κατά τα ανωτέρω χαρακτήρα της διάταξης σε σχέση με το επιτρεπτό της επεξεργασίας 38. Έτσι, ως δημόσια πρόσωπα νοούνται όσα συνδέονται με την άσκηση «δημοσίου λειτουργήματος» ή τη «διαχείριση συμφερόντων τρίτων». Ειδικότερα, ως πρόσωπο που κατέχει δημόσιο λειτούργημα θα πρέπει, σύμφωνα με το οργανικό κριτήριο να θεωρηθεί εκείνο που κατέχει θέση ύστερα από διορισμό και είναι συνδεόμενο με την εκτελεστική, νομοθετική ή δικαστική εξουσία 39. Επιπλέον, με τον όρο πρόσωπο που σχετίζεται με την «διαχείριση συμφερόντων τρίτων» θα πρέπει να θεωρηθεί εκείνο που κατέχει θέση στον δημόσιο τομέα με την ευρύτερη του όρου έννοια, υπολαμβάνοντας στην περίπτωση αυτή την έννοια του λειτουργικού κριτηρίου 40. Ως εκ τούτου, ο χαρακτήρας ενός προσώπου ως δημοσίου προσώπου θα πρέπει να κρίνεται από την προσωπική του ενασχόληση με τα κοινά και την εν γένει επιρροή του στα δημόσια πράγματα. Κατά συνέπεια, σύμφωνα με την γραμματική ερμηνεία της ανωτέρω διάταξης ο νομοθέτης φαίνεται να εξαίρεσε από το επιτρεπτό της επεξεργασίας τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα των προσώπων που διαδραματίζουν κάποιο ρόλο λ.χ. στην καλλιτεχνική, την κοινωνική, την αθλητική ζωή κ.α., πλην όμως δεν ασκούν δημόσιο λειτούργημα ή δεν διαχειρίζονται συμφέροντα τρίτων 41. Ωστόσο, υποστηρίζεται και η άποψη ότι ως δημόσια πρόσωπα θα πρέπει να θεωρηθούν κατά διασταλτική ερμηνεία εναρμονισμένη προς το Σύνταγμα και τα λεγόμενα πρόσωπα της επικαιρότητας 42. Έτσι, στην περίπτωση των προσώπων που θα μπορούσαν να θεωρηθούν δημόσια επειδή είναι πρόσωπα της επικαιρότητας η ύπαρξη της ιδιότητας αυτής κρίνεται in concreto ενόψει της ιδιαίτερης θέσης που κατέχουν στην κοινωνία και της επιρροής που ασκούν στον τομέα των δραστηριοτήτων τους. Για τον λόγο αυτό, ένας καλλιτέχνης, ένας αθλητής ή ένας δημοσιογράφος μπορεί να είναι δημόσιο πρόσωπο αν και εφόσον συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν σε μια συγκεκριμένη χρονική 38 βλ. την απόφαση ΣτΕ 3545/2002, ΝοΒ2003, σ Π. Αρμαμέντος Β. Σωτηρόπουλος, Προσωπικά Δεδομένα, σ. 244επ. 40 Ι. Ιγγλεζάκης, Ευαίσθητα Προσωπικά Δεδομένα, 2003, σ. 249 επ. και Π. Αρμαμέντος Β. Σωτηρόπουλος, Προσωπικά Δεδομένα, σ. 244επ. 41 Χ. Δετσαρίδης, Δημοσιογραφία, πληροφόρηση και ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα- Δικαιώματα σε σύγκρουση ή σε σχέση αλληλοσυμπλήρωσης, ΘΠΔΔ 2008, Οκτώβριος-Νοέμβριος 2008, σ. 1101επ. 42 βλ. Μ. Σταθόπουλος, Η χρήση των προσωπικών δεδομένων και η διαπάλη μεταξύ ελευθεριών και κατόχων τους και ελευθεριών των υποκειμένων τους, ΝοΒ 2000, σ. 1 15

16 περίοδο 43. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να γίνει δεκτό είτε με την μία είτε με την άλλη άποψη πως δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι αποκτούν την ιδιότητα του δημοσίου προσώπου τα άτομα που ανήκουν σε συγκεκριμένη κατηγορία αναγνωρίσιμων απλώς προσώπων 44. Το λειτουργικό κριτήριο για τον καθορισμό της έννοιας του δημοσίου προσώπου και συνεπώς για τον προσδιορισμό των ορίων της ιδιωτικότητας των δημοσίων προσώπων χρησιμοποίησε, επίσης, το ΕΔΔΑ στην απόφαση Von Hannover κατά Γερμανίας 45. Όπως υπογράμμισε, τα δημόσια πρόσωπα δεν είναι par excellence πρόσωπα της «απόλυτης» επικαιρότητας. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι υπάρχει μια κατηγορία απολύτως δημοσίων και απολύτως μη ιδιωτικών προσώπων, την οποία το ΕΔΔΑ απέκρουσε 46. Σύμφωνα με το «λειτουργικό κριτήριο», αυτό που καθιστά ένα πρόσωπο δημόσιο δεν είναι το ενδιαφέρον του κοινού για το ίδιο, αλλά το κατά πόσον ασκεί δημόσιες λειτουργίες ή εξυπηρετεί δημόσιους σκοπούς κατά την εμφάνισή του στο δημόσιο χώρο, όπως λ.χ συμβαίνει με έναν πολιτικό όταν εκφράζει δημοσίως πολιτικές απόψεις ή ασκεί δημόσιες λειτουργίες 47. Μάλιστα, το ΕΔΔΑ υποστήριξε επιπλέον ότι η Καρολίνα, ως απλό μέλος της βασιλικής οικογένειας του Μονακό, αποτελούσε «ιδιωτικό» πρόσωπο όταν δεν επιτελούσε δημόσια τα καθήκοντά της. Στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει δημόσιο ενδιαφέρον του κοινού αφού η ύπαρξη του συναρτάται αποκλειστικά με τη δράση των δημοσίων προσώπων, δράση η οποία εξυπηρετεί σκοπούς δημόσιους και πολιτικά λειτουργικούς για μια δημοκρατική κοινωνία. Συνοψίζοντας, θα πρέπει να τονίσουμε ότι η ιδιότητα του δημοσίου προσώπου δεν μπορεί από μόνη της να αποτελέσει τη βάση για την πρόκληση δημοσίου ενδιαφέροντος 43 βλ. την απόφαση της ΑΠΔΠΧ 39/2007, σε με την οποία πρόσωπα με κοινωνική επιρροή όπως οι καλλιτέχνες και οι αθλητές θεωρήθηκαν "δημόσια πρόσωπα" (η υπόθεση αφορούσε τη δημοσίευση σε περιοδικό φωτογραφιών ενός paparazzi που τραβήχτηκαν με τηλεφακό από την αυλή του ζεύγους Νικολαΐδη-Βανδή εν αγνοία τους και στις οποίες εικονίζεται το παιδί τους και άλλα άτομα). 44 βλ. την απόφαση της ΑΠΔΠΧ 6/2007, ΕΔΔΔ 2007/547, που αφορούσε τη δημοσιοποίηση των ονομάτων των παρανόμως απαλλαγέντων από τη στράτευση για λόγους υγείας. 45 βλ. την απόφαση ΕΔΔΑ Καρολίνα του Αννόβερο κατά Γερμανίας, Η υπόθεση αφορούσε σειρά από δικαστικές προσφυγές της πριγκίπισσας του Μονακό κατά γερμανικών σκανδαλοθηρικών περιοδικών τα οποία είχαν δημοσιεύσει χωρίς τη συναίνεσή της, φωτογραφίες της τραβηγμένες από paparazzi, όπου απεικονιζόταν σε σκηνές της καθημερινότητάς της: σε ρεστοράν με τον σύντροφό της, σε διακοπές με τα παιδιά της, ενώ έπαιζε τέννις ή έκανε ιππασία ή πήγαινε για ψώνια. Σημειωτέον ότι τα γερμανικά Δικαστήρια, με τελευταίο το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο έκριναν ότι αποτελεί πρόσωπο της «απόλυτης» επικαιρότητας και ως εκ τούτου το δικαίωμα της ενημέρωσης του κοινού στα πλαίσια της ψυχαγωγίας του υπερέχει από το αντίστοιχο της ιδιωτικής ζωής. BVerfGE 101, βλ. Χ. Ακριβοπούλου, ό.π., σ. 108 και Β. Μαρκεζίνης, Η προστασία του ιδιωτικού βίου των δημοσίων προσώπων. Οι υποθέσεις Καρολίνας του Μονακό, Κάθριν Ζέτα Τζόουνς και Ναόμι Κάμπελ από σκοπιάς συγκριτικού δικαίου, ΔτΑ 25/2005, σ βλ. Ν. Αλιβιζάτος, Η ιδιωτική ζωή των δημοσίων προσώπων, σε «Ο αβέβαιος εκσυγχρονισμός και η θολή συνταγματική αναθεώρηση», Πόλις, Αθήνα 2001, σ

17 χωρίς την προσθήκη και άλλων στοιχείων που να το αιτιολογούν. Απαιτείται δηλαδή να προκύπτει κάθε φορά η απαραίτητη εσωτερική συνάφεια μεταξύ αφενός του ρόλου του δημοσίου προσώπου στα πλαίσια της εξουσίας που ασκεί ή διαχειρίζεται και αφετέρου του γεγονότος που εμπίπτει στο δημόσιο ενδιαφέρον, όπως θα φανεί και από τα νομολογιακά παραδείγματα που παρατίθενται στο δεύτερο μέρος της παρούσας εργασίας (Β μέρος, υπό Ι, 1) 48. Όπως χαρακτηριστικά έχει τονίσει το ΕΔΔΑ, η ιδιότητα μόνο ενός προσώπου ως δημοσίου ή απολύτου επικαιρότητας δεν αρκεί από μόνης της για να δικαιολογήσει επέμβαση του δημοσιογράφου στην ιδιωτικότητα του ατόμου. Επιπρόσθετα απαιτείται η δημοσίευση να αφορά συγκεκριμένη συμπεριφορά του προσώπου που εντάσσεται στα πλαίσια συζήτησης δημοσίου χαρακτήρα 49. Συνεπώς, το πραγματικό νόημα της διάταξης του αρ. 7 παρ. 2 περ. ζ ν. 2472/1997 θα πρέπει να εντοπισθεί στο εξής: η επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων των δημοσίων προσώπων επιτρέπεται στο μέτρο που δεν παραβιάζεται ο πυρήνας του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή, γεγονός που θα πρέπει να εκτιμάται κάθε φορά με στάθμιση των αντιτιθέμενων συμφερόντων σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας 50. Τα συγγενικά πρόσωπα των δημοσίων προσώπων. Τι ισχύει όμως για τους οικείους των δημοσίων προσώπων; Θα πρέπει να προστατεύονται ως ιδιώτες ή να αντιμετωπίζονται και οι ίδιοι ως δημόσια πρόσωπα; Δύο αποφάσεις της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) φαίνονται αντιφατικές μεταξύ τους και αποτελούν ενδεικτικό παράδειγμα της δυσχέρειας του τρόπου αντιμετώπισης των ατόμων που συγχρωτίζονται με τα δημόσια πρόσωπα. Από την μία πλευρά με την 39/2007 απόφαση της ΑΠΔΠΧ που αφορούσε την επιβολή προστίμου ύψους ΕΥΡΩ στην εταιρία του περιοδικού που δημοσίευσε τις φωτογραφίες του ζεύγους Νικολαΐδη-Βανδή καθώς και της ανήλικης κόρης, κυρίως επειδή αυτές είχαν ληφθεί χωρίς προηγούμενη ενημέρωση των προσώπων που εικονίζονταν και επειδή το παιδί ήταν ανήλικο, η Αρχή εφαρμόζοντας τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού επαναλαμβάνει προηγούμενη νομολογία της, βάσει της οποίας η ιδιότητα του δημόσιου προσώπου δεν αποκτάται "εξ αντανακλάσεως" λόγω συγγένειας με ένα δημόσιο πρόσωπο. Από την άλλη, με την 43/2007 απόφαση της ΑΠΔΠΧ που αφορούσε την καταγγελία εκ μέρους του τότε Πρόεδρου του Αρείου Πάγου ως προς τη δημοσίευση σε εφημερίδα στοιχείων που περιλαμβάνονται σε φορολογικές δηλώσεις του γιου του, η Αρχή 48 Α. Τσέβας, Η προστασία του ιδιωτικού βίου των δημοσίων προσώπων έναντι των μέσων ενημέρωσης κατά την ΕΣΔΑ, ΔιΜΕΕ, 2005, 353 επ. και Σ. Πατεράκης, Προβλήματα αποκατάστασης ηθικής βλάβης από αδικήματα τελούμενα δια των μέσων μαζικής επικοινωνίας, ΕλλΔνη, 2007,σ 1επ. (4επ.). 49 βλ. την απόφαση ΕΔΔΑ Καρολίνα του Αννόβερο κατά Γερμανίας, Γ. Λαζαράτος, Σχόλιο στην ΑΠΔΠΧ 6/2007, ΕφημΔΔ 2007, σ. 78 επ. (81). 17

18 έκρινε ότι δεν υφίσταται παραβίαση της νομοθεσίας για την προστασία προσωπικών δεδομένων, δεχόμενη στην προκείμενη περίπτωση ότι το συγγενικό πρόσωπο ανώτατου δικαστή γίνεται "εξ αντανακλάσεως" δημόσιο πρόσωπο στο μέτρο που ο έλεγχος της περιουσιακής κατάστασης τέκνου του, έχει απόλυτη συνάφεια με τον έλεγχο της περιουσιακής κατάστασης του ίδιου. Πρόκειται, συνεπώς για «ζήτημα που ενδιαφέρει την δημόσια γνώμη και μπορεί να συνδέεται με ευρύτερο πρόβλημα λειτουργίας του θεσμού της δικαιοσύνης, με ότι αυτό συνεπάγεται όσον αφορά την ενδεχόμενη πολιτική ευθύνη των αρμοδίων». Καταρχήν, θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι οικείοι των δημοσίων προσώπων λόγω της συγγένειας με αυτά τυγχάνουν πρόσωπα απλώς αναγνωρίσιμα, κατά την διάκριση που αναπτύχθηκε ανωτέρω. Για τον λόγο αυτό δεν πρέπει να αποκτούν και τα ίδια την ιδιότητα των δημοσίων προσώπων ή των προσώπων της επικαιρότητας 51. Άλλωστε, το ίδιο επιτάσσει και η θεμελιώδης συνταγματική αρχή περί προστασίας της αξίας του ανθρώπου του αρ. 2 παρ. 1 Σ, βασική εκδήλωση της οποίας αποτελεί η αρχή της αυτοδιάθεσης ή του αυτοπροσδιορισμού κάθε ατόμου και η οποία υποχρεώνει στην αυτοτελή και ανεξάρτητη εξέταση της δραστηριότητας κάθε προσώπου και όχι στην ετερόνομη εξέτασή του που θα το καθιστούσε απλό παρακολούθημα του βίου και της δράσης του δημοσίου προσώπου 52. Υπό την αντίθετη εκδοχή η διεύρυνση της έννοιας των δημοσίων προσώπων θα περιόριζε αισθητά την εξουσία αυτοδιάθεσης του ατόμου και κατ' επέκταση και την ελευθερία έκφρασής του και θα το υποχρέωνε να ανέχεται επεμβάσεις στον ιδιωτικό του βίο, παραδοχή που ωστόσο δεν βρίσκει έρεισμα στη συνταγματική μας τάξη 53. Στο πλαίσιο αυτό, με την ΣτΕ 248/2009 απόφαση έγινε δεκτό ότι η αναφορά σε ειδησεογραφική εκπομπή στις αδελφές του προσώπου που απασχολούσε την ειδησεογραφία, των οποίων μάλιστα η εικόνα προβλήθηκε στην οθόνη, συνιστά άνευ εταίρου παραβίαση της υποχρέωσης σεβασμού της προσωπικότητας, της τιμής, της υπόληψης, του ιδιωτικού και οικογενειακού τους βίου, λαμβανομένου μάλιστα υπόψη ότι αυτή η αναφορά και μάλιστα με τη συνοδεία φωτογραφιών 51 βλ. την απόφαση της ΑΠΔΠΧ 6/2007, ΕΔΔΔ 2007/547, που αφορούσε τη δημοσιοποίηση των ονομάτων των παρανόμως απαλλαγέντων από τη στράτευση για λόγους υγείας και με την οποία έγινε δεκτό ότι δεν μπορούν να περιληφθούν στην έννοια «δημόσια πρόσωπα» άτομα που ανήκουν σε συγκεκριμένη κατηγορία αναγνωρίσιμων απλώς προσώπων ή αντανακλαστικά, λόγω δηλαδή της συγγένειας με δημόσιο πρόσωπο. 52 Ιωάννης Καράκωστας, Όροι και προϋποθέσεις δημοσίευσης προσωπικών δεδομένων που αφορούν πρόσωπο της επικαιρότητας (γνωμ.), ΔιΜΜΕ 1/2005, σελ Ολ. Γαρουφαλιά, Η προσβολή του δικαιώματος της προσωπικότητας από τα ΜΜΕ, ΔιΜΕΕ, 4/2006, σ