«Θεοί και Αυτοκράτορεσ: από τη λατρεία ςτην αποκαθήλωςη»

Transcript

1 Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα 1 «Θεοί και Αυτοκράτορεσ: από τη λατρεία ςτην αποκαθήλωςη» Για μαθητές/τριες Ε, τ Δημοτικού και Α Γυμνασίου Οδηγίες υλοποίησης εκπαιδευτικού προγράμματος 1 Το εκπαιδευτικό υλικό των προγραμμάτων του ΑΜΘ παρζχεται δωρεάν αποκλειςτικά για χρήςη από τον/την εκπαιδευτικό του τμήματοσ και όχι από τρίτουσ (φορείσ ή άτομα) που υλοποιοφν εκπαιδευτικά προγράμματα με αμοιβή.

2 «Θεοί και Αυτοκράτορες: Από τη λατρεία στην αποκαθήλωση» Εκπαιδευτικό πρόγραμμα Βασικές πληροφορίες Χώρος υλοποίησης: Μόνιμη έκθεση του ΑΜΘ «Θεσσαλονίκη, Μακεδονίας Μητρόπολις» και έκθεση «Αρχαϊκού Ναού» (βλ. κάτοψη ισογείου ΑΜΘ στο τέλος των οδηγιών). Ηλικία παιδιών: Σο εκπαιδευτικό πρόγραμμα απευθύνεται σε παιδιά Ε, τ Δημοτικού και Α Γυμνασίου. Αριθμός παιδιών: ε κάθε ομάδα ο μέγιστος αριθμός είναι τα 15 παιδιά (δηλαδή μέγιστος αριθμός συμμετεχόντων 30 άτομα με δύο εκπαιδευτικούς/συνοδούς). την περίπτωση που υπάρχει μόνο ένας/μία εκπαιδευτικός/συνοδός ο αριθμός των παιδιών δεν θα πρέπει να ξεπερνά τα 20 άτομα. την περίπτωση αυτή θα πρέπει να ενοποιήσει ο/η εκπαιδευτικός τα φυλλάδια των δύο ομάδων. Διάρκεια εκπαιδευτικού προγράμματος: Ο χρόνος που θα χρειαστείτε μέσα στις αίθουσες του μουσείου είναι περίπου λεπτά ανάλογα και με τον ρυθμό των παιδιών. Κόστος: Για τα παιδιά και τους/τις συνοδούς εκπαιδευτικούς τους η επίσκεψη στο μουσείο είναι δωρεάν. Εάν υπάρχουν συνοδοί γονείς πληρώνουν το μισό εισιτήριο (3 ευρώ). Φωτογράφιση: Η φωτογράφιση επιτρέπεται χωρίς τη χρήση φλας. Προσοχή: Κάποιες φορές χρειάζεται να μετακινηθούν μουσειακά αντικείμενα λόγω μελέτης, συντήρησης, φωτογράφισης ή προετοιμασίας περιοδικών εκθέσεων. Εάν τύχει τέτοια περίπτωση είναι ευκαιρία να διαπιστώσουν τα παιδιά ότι το μουσείο είναι «ζωντανός» οργανισμός. Σελίδα 2

3 Σο θέμα του εκπαιδευτικού προγράμματος είναι οι ποικίλες αναπαραστάσεις της δημόσιας εικόνας των ηγετών/αυτοκρατόρων της ρωμαϊκής εποχής αλλά και η καταδίκη της μνήμης τους (damnatio memoriae) όπως μας αποκαλύπτεται σε μνημεία/εκθέματα γλυπτικής του ΑΜΘ. τοχεύει να βοηθήσει τους μαθητές και τις μαθήτριες έτσι ώστε: Να προσεγγίσουν το φαινόμενο της θεοποίησης/λατρείας και της ωραιοποίησης/εξιδανίκευσης των ρωμαίων αυτοκρατόρων που είχε ως στόχο την εμπέδωση της νομιμοφροσύνης των πολιτών απέναντί τους. Να σκεφτούν και να διατυπώσουν κρίσεις και ερμηνείες πάνω στο θέμα της διαχρονικής χρήσης της εικόνας (άγαλμα ή πορτραίτο στη ρωμαϊκή εποχή αλλά και αφίσα ή ψηφιακή εικόνα στην εποχή μας) ως μέσο άσκησης επιρροής. Εργασία σε ομάδες/περιήγηση στο μουσείο: Η υλοποίηση του προγράμματος διαρθρώνεται γύρω από την μελέτη (5) μουσειακών αντικειμένων που βρίσκονται στις τρεις (3) τελευταίες αίθουσες της έκθεσης «Θεσσαλονίκη, Μακεδονίας Μητρόπολις» του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης. Σο παιδιά χωρίζονται σε δύο (2) ομάδες και περιηγούνται με τη βοήθεια φυλλαδίου σημειωματάριου στο μουσείο, επικεντρώνοντας την έρευνά τους σε συγκεκριμένα αντικείμενα που καλύπτουν τις βασικές πτυχές του θέματος. Η κάθε ομάδα εστιάζει την προσοχή της σε δύο διαφορετικά αντικείμενα ενώ στο τέλος συνενώνονται για να μελετήσουν από κοινού ένα έκθεμα (τα αντικείμενα της κάθε ομάδας παρουσιάζονται στον πίνακα 1). Κατά τη διάρκεια της παρατήρησης/επεξεργασίας των μουσειακών αντικειμένων από τα παιδιά είναι χρήσιμο να αποφεύγεται το πλήθος των ιστορικών πληροφοριών γύρω από τα πρόσωπα που απεικονίζονται και η μελέτη των αντικειμένων να εστιάζει στην κριτική παρατήρηση της μορφής που κάθε φορά επιλέγεται για να τονιστούν τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (θεϊκή, ηρωική, εξιδανικευμένη απόδοση), στην διαπίστωση της παρέκκλισης από το πρότυπο (ομάδα Β) ή της μεταποίησης του πρωτότυπου αντικειμένου από την αρχική μορφή Σελίδα 3

4 σε άλλη (ομάδα Α) καθώς και στους τρόπους που μεταφέρεται το μήνυμα κάθε εικόνας κατά την αρχαιότητα (ανδριάντας, πορτρέτο, νόμισμα). Επιπλέον, χρησιμοποιούμε βοηθητικό εποπτικό υλικό ώστε να κατανοήσουν τα παιδιά τα παραπάνω θέματα (πίνακας 2). Μετά την παρατήρηση/επεξεργασία των μουσειακών αντικειμένων οι ομάδες καλούνται να σχολιάσουν από κοινού σύγχρονες εικόνες σχετικές με το θέμα (πίνακας 3). ε αυτό το στάδιο, τα παιδιά προτρέπονται να περιγράψουν, να σχολιάσουν, να αντιστοιχίσουν τις εικόνες με το θέμα-στοιχείο που αυτές εκπροσωπούν και να διατυπώσουν κρίσεις σχετικά με τη λειτουργία και τη δύναμη των εικόνων στη σύγχρονη εποχή. Προτεινόμενα θέματα συζήτησης είναι α) η αντιστοιχία του «φαίνεσθαι» και του «είναι» (είδος ενδυμασίας, κόμμωσης, λεξιλογίου, χειρονομιών κ.α.), και β) ο τρόπος λειτουργίας και η δύναμη της εικόνας στην εποχή μας, μέσω των σύγχρονων μέσων διάδοσής της (διαδίκτυο, φωτογραφία, κινηματογράφος κτλ) και γ) οι σύγχρονες πρακτικές εξαφάνισης και καταδίκης της μνήμης ηγετών, καλλιτεχνικών ή άλλων ειδώλων, όπως τα ίδια τα παιδιά αντιλαμβάνονται τα παραπάνω θέματα στην καθημερινότητά τους. Η διαδρομή στον μουσειακό χώρο: Ο χώρος που περιηγούνται είναι οι δύο τελευταίες αίθουσες της έκθεσης «Θεσσαλονίκη, Μακεδονίας Μητρόπολις» και η έκθεση του αρχαϊκού ναού (βλ. κάτοψη ΑΜΘ). Η θεματική διαδρομή στον χώρο βασίζεται στην παρατήρηση των αντικειμένων και τον διάλογο μεταξύ του/της συνοδού και της ομάδας, κατά τη διάρκεια της οποίας τα παιδιά κρατούν βασικές σημειώσεις για τα εξής σημεία: Ποιο/ποια πρόσωπο/α εικονίζονται; Σας εντυπωσιάζει κάτι συγκεκριμένο στην παράσταση; π.χ. Το πρόσωπο απεικονίζεται ρεαλιστικά/εξιδανικευμένα κοκ Σελίδα 4

5 Τι νομίζετε ότι σημαίνει η συγκεκριμένη αναπαράσταση; Σι μήνυμα στέλνει; (Δίνουμε έναν επιθετικό προσδιορισμό: π.χ. Είναι εντυπωσιακή, αδιάφορη, εκφοβιστική, παραπλανητική κοκ) Τι συμπεραίνουμε για τη σχέση της (δημόσιας) εικόνας και του έργου/πραγματικότητας του προσώπου που φαίνεται; υνδυάζουμε τον τρόπο που εικονίζεται κάποιος με το μήνυμα που μπορεί να στέλνει η παράσταση στους δέκτες π.χ. Το πρόσωπο εικονίζεται με τρόπο εκφοβιστικό για να επιβληθεί/ ωραιοποιημένο για να εντυπωσιάσει/μεταποιημένο για να ξεχαστεί ή να θεοποιηθεί κοκ. Στο τέλος της διαδρομής, οι δύο ομάδες συγκεντρώνονται σε ένα κοινό αντικείμενο, έναν ακέφαλο ανδριάντα, (πίνακας) και καλούνται να σχολιάσουν τα χαρακτηριστικά του: Με βάση τα χαρακτηριστικά του σώματος, ποιος μπορεί να ήταν ο ρόλος του; Γιατί λείπει το κεφάλι; (είναι κομμένο ή μήπως για να μπορεί να αλλάζει;) Εδώ επεξεργαζόμαστε τα θέματα των δύο ομάδων εξίσου: Από τη μία η τυποποίηση/ωραιοποίηση του σώματος και από την άλλη η δυνατότητα εναλλαγής των προσώπων/καταδίκη μνήμης των προηγούμενων. Σελίδα 5

6 Προτεινόμενη θεματική διαδρομή: Αρταιολογικό Μοσζείο Θεζζαλομίκης 1) Ομάδα Α - Θέμα «Εξιδανίκευση και καταδίκη μνήμης» Κολοσσιαίο άγαλμα Αθηνάς - Ιουλίας Δόμνας (ΜΘ 877Β) (Εξιδανίκευση-θεοποίηση) Ανάγλυφο μετάλλιο με παράσταση της Γαλερίας Βαλερίας Σύχης σε τόξο επίστεψης ναού (ΜΘ 2466) (Καταδίκη μνήμης-μετατροπή σε θεϊκή μορφή) Σελίδα 6

7 2) Ομάδα Β Θέμα: «Ωραιοποίηση και ρεαλισμός» Ανδριάντας Οκταβιανού Αυγούστου (ωραιοποίηση σώματος και χαρακτηριστικών προσώπου, στάση σώματοςρήτορας/δορυφόρος) Κεφάλι Βεσπασιανού (ρεαλιστική απόδοση χαρακτηριστικών/μεγάλης ηλικίας) Σελίδα 7

8 Κάθε ομάδα παρατηρεί τα αντικείμενά της σε αντιπαραβολή μεταξύ τους, σχολιάζοντας και ερμηνεύοντας τις διαφορές και τις ομοιότητές τους (τα βασικά σχόλια περιλαμβάνονται εντός παρένθεσης). 3) Κοινή στάση και για τις δύο ομάδες Θέμα: «Συποποίηση στη μορφή, εναλλαγή των προσώπων, ωραιοποίηση και λήθη» Ακέφαλος ανδριάντας στρατιωτικού αυτοκράτορα (στην αίθουσα του αρχαϊκού ναού) Σο τελευταίο αντικείμενο οι ομάδες καλούνται να το σχολιάσουν με βάση τα όσα αντιλήφθηκαν στην προγενέστερη μελέτη/έρευνά τους. Εργασία με κάρτες/συζήτηση/εμπέδωση/ανατροφοδότηση Μετά από την παρατήρηση/επεξεργασία των μουσειακών αντικειμένων οι ομάδες καλούνται να σχολιάσουν από κοινού σύγχρονες εικόνες σχετικές με το θέμα (πίνακας 3). ε αυτό το στάδιο, τα παιδιά προτρέπονται να περιγράψουν, να σχολιάσουν, να αντιστοιχίσουν τις εικόνες με το θέμα-στοιχείο που αυτές εκπροσωπούν και να διατυπώσουν κρίσεις σχετικά με τη λειτουργία και τη δύναμη των εικόνων στη σύγχρονη εποχή. Προτεινόμενα θέματα συζήτησης είναι α) η αντιστοιχία του «φαίνεσθαι» και του «είναι» (είδος ενδυμασίας, κόμμωσης, λεξιλογίου, χειρονομιών κ.α.), β) ο Σελίδα 8

9 τρόπος λειτουργίας και η δύναμη της εικόνας στην εποχή μας, μέσω των σύγχρονων μέσων διάδοσής της (διαδίκτυο, φωτογραφία, κινηματογράφος κτλ) και γ) οι σύγχρονες πρακτικές εξαφάνισης και καταδίκης της μνήμης ηγετών, καλλιτεχνικών ή άλλων ειδώλων, όπως τα ίδια τα παιδιά αντιλαμβάνονται τα παραπάνω θέματα στην καθημερινότητά τους. Ενδεικτική βιβλιογραφία: Alexandridis, Α. (2004). Die Frauen des römischen Kaiserhauses. Eine Untersuchung ihrer bildlichen Darstellung von Livia bis Iulia Domna. Mainz: Philipp von Zabern. Fejfer, J. (2008). Roman portraits in context. Berlin: Walter de Gruyter. Hallett, C.H. (2005). The Roman nude. Heroic portrait statuary 200 B.C. - A.D Oxford: Oxford University Press. Johansen, F. ( ). Roman Portraits I-III. Ny Carlsberg Glyptotek. Copenhagen. Kleiner, D. E. E. (1994). Roman Sculpture. New Haven, CT & London: Yale Publications Press. Lahusen, G. (2010). Römische Bildnisse. Auftraggeber, Funktionen, Standorte. Mainz. Οδυσσεύς, Ramage, N. H., & Ramage, A. (2000). Ρωµαϊκή Σέχνη. Από τον Ρωµύλο έως τον Κωνσταντίνο. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Rose, C. B. (1997). Dynastic Commemoration and Imperial Portraiture in the Julio-Claudian Period. Cambridge Studies in Classical Art and Iconography. Cambridge University Press. Σελίδα 9

10 Stewart, P. (2003). Statues in Roman society. Representation and response. Oxford. Zanker, P. (2006). Ο Αύγουστος και η δύναµη των εικόνων. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυµα ΕθνικήςΣραπέζης. Πίνακας 1. Αντικείμενα ΑΜΘ προς επεξεργασία μέσα στο μουσείο Ομάδα Αντικείμενο Περιγραφή Θέμα στοιχείο Α Β Κοινό Κεφάλι αγάλματος Αθηνάς / Ιουλίας Δόμνας Μετάλλιο με τη μορφή της Galeria Valeria στο τιμητικό τόξο του Οκταγώνου Άγαλμα Οκταβιανού Αυγούστου (στον τύπο της Prima Porta) Κεφάλι Βεσπασιανού Ακέφαλος αυτοκρατορικός ανδριάντας (στην έκθεση του αρχαϊκού ναού) Σο εν λόγω αντικείμενο ήταν κομμάτι του κολοσσιαίου λατρευτικού αγάλματος της Αθηνάς που μετατράπηκε σε πορτρέτο της Ιουλίας Δόμνας για να τιμηθεί η αυτοκράτειρα. Μετάλλιο στην πρόσθια όψη του τόξου (αριστερή πλευρά) που απεικόνιζε αρχικά τη σύζυγο του Γαλέριου Βαλέρια, αλλά μετατράπηκε μετά το θάνατό της σε πορτρέτο της θεάς Σύχης. Σιμητικό άγαλμα του Αυγούστου, με τη χαρακτηριστική εξιδανίκευση-ηρωοποίηση στα μορφολογικά χαρακτηριστικά (ημίγυμνος, γυμνασμένος με ρητορική έκφραση) Κεφάλι από άγαλμα του αυτοκράτορα Βεσπασιανού, με χαρακτηριστική την ρεαλιστικότερη απεικόνιση της μορφής (μεγάλη ηλικία, ρυτίδες, φαλάκρα κοκ). Ο ανδριάντας ενσωματώνει τα δύο βασικά θέματα-στοιχεία των δύο ομάδων: από τη μια η εξιδανίκευση/τυποποίηση της μορφής του αυτοκράτορα (με το γυμνασμένο σώμα και τη στρατιωτική περιβολή) και από την άλλη η καταδίκη της μνήμης των προηγούμενων, που διαφαίνεται από τη συνεχή αλλαγή των κεφαλών-πορτρέτων. Εξιδανίκευση Καταδίκη μνήμης Εξιδανίκευση ηρωοποίηση (τυποποίηση) Ρεαλιστική απόδοση Απουσία κεφαλιού (καταδίκη μνήμης) + εξιδανίκευση/τυποποίηση στη μορφή του σώματος Σελίδα 10

11 Πίνακας 2. Βοηθητικό εποπτικό υλικό μέσα στην αίθουσα Ομάδα Αντικείμενο Περιγραφή Εικονίδιο Α Β Κεφάλι αγάλματος Αθηνάς τύπου Medici Κεφάλι θεάς Σύχης Άγαλμα Οκταβιανού Αυγούστου στον τύπο του εκκλησιαστικού ηγέτη Άγαλμα του Οκταβιανού Αυγούστου σε νεαρή ηλικία Κεφάλι-πρότυπο του συγκεκριμένου τύπου. Διακρίνονται εμφανώς οι διαφορές που προέκυψαν στο πρόσωπο (μύτη, μάγουλα κοκ) κατά τη μετατροπή του σε πορτρέτο της Ιουλίας Δόμνας. Εμφανές το στέμμα από τείχη που κοσμεί το κεφάλι της θεάς ώστε να προσανατολίσουμε τα παιδιά στο πώς θα ήταν και αυτό που βλέπουμε στη Βαλέρια. Σιμητικό άγαλμα του Αυγούστου, με χαρακτηριστική ενδυμασία θρησκευτικού ηγέτη (μακρύς χιτώνας-τόγκα, σεβάσμιο/συνετό ύφος και χειρονομία «ευλογίας»). Κεφάλι από άγαλμα του αυτοκράτορα Αυγούστου σε νεαρή ηλικία με ρεαλιστική απόδοση των χαρακτηριστικών (μεγάλα αυτιά, μικρή κάτω γνάθος κοκ) σε αντίθεση με την εξιδανίκευση που φαίνεται στον ανδριάντα της έκθεσης. Σελίδα 11

12 Β Κεφάλι από άγαλμα του Οκταβιανού/Κεφάλι Δορυφόρου* (*δορυφόρος: αυτός που κρατάει δόρυ) Ασημένιο νόμισμα στο οποίο απεικονίζεται ο Οκταβιανός Χρυσό νόμισμα στο οποίο απεικονίζεται ο Οκταβιανός Αρταιολογικό Μοσζείο Θεζζαλομίκης Κεφάλι από άγαλμα του αυτοκράτορα Αυγούστου, όπου σε σύγκριση με το αμέσως προηγούμενο φαίνεται η προσπάθεια εξιδανίκευσης της μορφής του (μικρότερα αυτιά, διόρθωση του σχήματος του προσώπου, πιο καλοχτενισμένα μαλλιά). Χρησιμοποιούμε ως μέτρο σύγκρισης την εικόνα από τον Δορυφόρο του Πολύκλειτου (ρωμαϊκό αντίγραφο) το οποίο αντιπροσωπεύει την ιδανική μορφή και παρατηρούμε ότι η εξιδανίκευση της όψης του Αυγούστου ακολουθεί την όψη του Δορυφόρου. Θεωρείται ότι απεικονίζει έναν στρατιώτη ή αθλητή. Νομίσματα στα οποία φαίνεται η εξιδανίκευση της μορφής του Αυγούστου. Επιπλέον σχολιάζουμε το γεγονός ότι τόσο με τα αγάλματα που τοποθετούσαν οι ίδιοι οι αυτοκράτορες (ή οι πολίτες θέλοντας να δείξουν την αποδοχή τους) όσο και με τα νομίσματα γινόταν ευρέως γνωστή η εικόνα (εξιδανικευμένη κάποιες φορές όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση) του ηγέτη με σκοπό την πολιτική προπαγάνδα. Σελίδα 12

13 Πίνακας 3. Εικόνες εποπτικό υλικό (συζήτηση, εμπέδωση, ανατροφοδότηση) 2 Αντικείμενο Περιγραφή Θέμα στοιχείο 1.Διαφήμιση σε αφίσες 2.Πάπας (Βενέδικτος 16 ος ) 3.Βασίλισσα Ελισάβετ Β 4.Φωτογραφία με ρετούς (ακολουθία του Στάλιναξιωματικός που λείπει) 5.Πτώση αγάλματος Σαντάμ Απεικονίζεται σε γιγαντιαίο μέγεθος γνωστή προσωπικότητα της μουσικής σκηνής σε διαφημιστική καμπάνια εταιρείας ρουχισμού. Χαρακτηριστικά: μεγάλο μέγεθος, παγκόσμια εμβέλεια (Madonna H&M, καμπάνια 2007) Συποποιημένη ενδυμασία θρησκευτικού ηγέτη: διακριτικά σύμβολα (τιάρα, σταυρός), σεμνότητα, λαμπρότητα υλικών +χειρονομία. Συποποιημένη ενδυμασία κοσμικού ηγέτη: διακριτικά σύμβολα (κορώνα, κοσμήματα), σεμνότητα, λαμπρότητα υλικών. Απεικονίζεται ο τάλιν με το επιτελείο του με χρονική διαφορά που σηματοδοτείται από την απουσία (αποκοπή με ρετούς) ενός αξιωματικού που έπεσε σε δυσμένεια και εκτελέστηκε. (Εικονίζονται οι: Kliment Voroshilov, Vyacheslav Molotov, Stalin and Nikolai Yezhov στην όχθη του καναλιού Μόσχας-Βόλγα. Μετά την πτώση σε δυσμένεια και εκτέλεση του του Yezhov το 1940, η φωτογραφία μεταποιήθηκε κάπου μεταξύ ) τιγμιότυπο από την είσοδο των στρατιωτών των Η.Π.Α στην Βαγδάτη κατάρριψη του αγάλματος του αντάμ Χουσεΐν σε ένδειξη νίκης και πτώσης του παλαιού καθεστώτος. (2003) Εξιδανίκευση, προπαγάνδα Συποποίηση εμφάνισης Συποποίηση εμφάνισης Καταδίκη μνήμης Καταδίκη μνήμης 6.Κοινό συναυλίας Διακρίνεται ενθουσιώδες κοινό από συναυλία (ροκ μουσικής) λατρεία 2 Σημ.: Ο πίνακασ 3 μπορεί να ςυμπληρωιεί με περιςςότερα ςτοιχεία-εικόνεσ θ να τροποποιηιεί από τον/την εκπαιδευτικό ανάλογα με τισ ανάγκεσ θ τισ ιδιαιτερότητεσ τησ ςχολικθσ τάξησ ςτην οποία εφαρμόζει το πρόγραμμα. Σελίδα 13

14 7.Φωτογραφία τραγουδιστή Συποποιημένη εμφάνιση «ροκ σταρ» (τατουάζ- φθαρμένα ρούχα- - έκφραση) που υποδηλώνει την ταυτότητα και το χαρακτήρα του σύμφωνα με τις «επιταγές» του είδους που εκπροσωπεί. Συποποίηση εμφάνισης Κάτοψη Οι κουκίδες δείχνουν τα σημεία με τα επιλεγμένα εκθέματα. Αρχαϊκόσ Ναόσ Σελίδα 14