ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ. Στις οικογένειες μας και τους δικούς μας ανθρώπους. iii

Transcript

1

2 ii

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την επιβλέπουσα καθηγήτρια κ. Γεωργία Ποζουκίδου για τη συνεργασία και για το γεγονός ότι ήταν πάντοτε διαθέσιμη να μας προσφέρει τις γνώσεις της σε θέματα χωροταξικού σχεδιασμού. Ευχαριστούμε επίσης για την πολύτιμη βοήθεια που μας παρείχαν ο επίκουρος καθηγητής κ. Νικόλας Καρανικόλας του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ο ομότιμος καθηγητής κ. Ανανίας Τσαραμπίδης του Τμήματος Γεωλογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ευχαριστούμε την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, την Υδρογραφική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού και την Ελληνική Στατιστική Αρχή για την παροχή πολύτιμων πληροφοριών. Θα θέλαμε επίσης να ευχαριστήσουμε τους φίλους και γνωστούς που συνέφεραν με τη βοήθεια και τη στήριξή τους να διεκπεραιωθεί η παρούσα διπλωματική εργασία. Τέλος, ευχαριστούμε τις οικογένειές μας για τη στήριξή τους όλα αυτά τα χρόνια. Στις οικογένειες μας και τους δικούς μας ανθρώπους. iii

4 Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις. «Οδυσσέας Ελύτης» iv

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία πραγματεύεται την ανάπτυξη ενός Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδίου στην ευρύτερη περιοχή της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός αποτελεί το βασικό εργαλείο άσκησης πολιτικής της Θαλάσσιας Χωροταξίας, που με τη σειρά του αποτελεί ένα σχετικά σύγχρονο αντικείμενο όχι μόνο για το ελληνικό σύστημα χωρικού σχεδιασμού αλλά και για το ευρωπαϊκό σύστημα σχεδιασμού γενικότερα. Αντικείμενό του είναι η οργάνωση των δραστηριοτήτων και χρήσεων που λαμβάνουν χώρα στις τρεις διαστάσεις του θαλάσσιου χώρου. Το γεγονός ότι αυτές οι χρήσεις και δραστηριότητες ενδέχεται να συνυπάρχουν σημειακά είναι μία βασική διαφορά του Θαλάσσιου και του Χερσαίου Χωροταξικού σχεδιασμού. Επισημαίνεται πως οι διαφορές μεταξύ των δύο σχεδιασμών δεν περιορίζονται μόνο στην πολλαπλή συνύπαρξη των χρήσεων αλλά σε ένα γενικότερο εύρος. Σημαντικό χαρακτηριστικό αποτελεί και το γεγονός πως οι δύο σχεδιασμοί έχουν σχέση αλληλεπίδρασης και όχι σύγκρουσης. Η σχέση αλληλεπίδρασης καθώς και ο διασυνοριακός χαρακτήρας του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού επισημαίνεται στο αντίστοιχο θεσμικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η αναγκαιότητα ανάπτυξης και εφαρμογής του για την ευρωπαϊκή κοινότητα λόγω της έκτασης της ακτογραμμής που διαθέτει, αποτυπώνεται από τις προσπάθειες που έχουν επιχειρηθεί σε επίπεδο κρατών μελών. Στο ελληνικό θεσμικό πλαίσιο δεν έχει ενσωματωθεί η έννοια της Θαλάσσιας Χωροταξίας παρόλο που ο ελληνικός χώρος θεωρείται εν μέρει νησιωτικός και η ακτογραμμή αυτού αφορά περίπου το 50% της συνολικής. Η σύνταξη θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων στην περίπτωση της Ελλάδας μπορεί να αποτελέσει βασικό μοχλό επίλυσης διαχρονικών προβλημάτων, καθώς και να συμβάλει στην αναπτυξιακή πορεία παράκτιων και νησιωτικών περιοχών στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης. v

6 ABSTRACT ABSTRACT The objective of this thesis is the development of a Marine Spatial Plan in the area of North Aegean Region. Maritime spatial planning is the key to Maritime Spatial Planning policy, which in turn is a relatively modern object not only for the Greek spatial planning system but also for the European system in general. It s object is the management of activities and uses that take place in the three dimensions of the marine space. The basic difference between marine and terrestrial spatial planning is the fact that those uses and activities can spotted coexist. It s also highlighted that the differences between the two designs are not limited to multiple coexistence of uses, but in a broader range. An important feature is the fact that the two designs are interactive and not conflict relationship. The interacted relationship and the crossborder nature of the Marine Spatial Planning is indicated in the relevant institutional framework of the European Union. The need for the development and implementation of the Marine Spatial Planning for the European community, because of the extent coastline features, is portrayed by the efforts undertaken at national level. Although, the Greek area is partly considered as an island and it s coastline is accounted for approximately 50% of the total, the Marine Spatial Planning has not integrated in the Greek institutional framework. The redaction of marine spatial plans in Greece can be a key lever solving temporal problems and can also contribute in the development process of coastal and island regions in the context of sustainable development. vi

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πίνακας περιεχομένων ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ... x ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ... xi ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ... xii ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ... xiii ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... xv ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΡΟΣ Α : «ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ» ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ & ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Ορισμός του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού Στόχοι του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού Διαστάσεις ΘΧΣ Θαλάσσια επιφάνεια Στήλη ύδατος Υπέδαφος Συμπεράσματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Ελληνικό θεσμικό πλαίσιο Θεσμικό πλαίσιο στην ΕΕ Ένας οδικός χάρτης για τον ΘΧΣ επίτευξη κοινών στόχων στην ΕΕ ΘΧΣ στην ΕΕ: Επιτεύγματα και μελλοντικές εξελίξεις Πρόταση οδηγίας «για τη θέσπιση πλαισίου για τον ΘΧΣ και την ΟΔΠΖ» Οδηγία 2014/89/ΕΕ «περί θεσπίσεως πλαισίου για τον ΘΧΣ» Διεθνές δίκαιο της θάλασσας, Θαλάσσιες Ζώνες & ΘΧΣ Συσχέτιση ΘΧΣ με άλλες Ευρωπαϊκές και Εθνικές πολιτικές Ολοκληρωμένη Θαλάσσια Πολιτική - ΟΘΠ Οδηγία Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική - ΟΠΘΣ Γαλάζια Ανάπτυξη Τομεακές πολιτικές Κοινή Αλιευτική Πολιτική - ΚΑΠ vii

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Υδατοκαλλιέργειες Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας - ΑΠΕ Προστασία του Περιβάλλοντος Δίκτυο Natura Ρύπανση Συμπεράσματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο : ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ Ορισμός και οριοθέτηση παράκτιου χώρου Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιων Ζωνών - ΟΔΠΖ Ελληνικό θεσμικό πλαίσιο ΕΠΧΣΣΑ Παράκτιου χώρου και Νήσων ΓΠΧΣΑΑ Τομεακές πολιτικές Τουρισμός Βιομηχανία Υδατοκαλλιέργειες Προστασία του Περιβάλλοντος Βιοποικιλότητα Ύδατα Γαλάζια σημαία Συμπεράσματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο : ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Plan Bothnia ADRIPLAN Συμπεράσματα ΜΕΡΟΣ Β : «ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ» ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο : ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Περιοχή μελέτης Χωροταξική διάρθρωση viii

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 5.3. Δημογραφικά στοιχεία Οικονομικά στοιχεία Περιβαλλοντικά στοιχεία Θαλάσσια κυκλοφορία Αλιεία και Υδατοκαλλιέργειες Τουρισμός και Αναψυχή Ενέργεια Εξορύξεις Περιοχές προστασίας Αμυντικές δραστηριότητες Αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο : ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΠΧΣΑΑ ΕΠΧΣΑΑ Υδατοκαλλιεργειών ΕΠΧΣΑΑ Τουρισμού ΕΠΧΣΑΑ Βιομηχανίας ΠΠΧΣΑΑ Βορείου Αιγαίου ΠΕΠ Βορείου Αιγαίου ΜΕΡΟΣ Γ : «ΠΡΟΤΑΣΗ & ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ» ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο : ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ix

10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1: ΠΗΓΕΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2: ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3: ΑΕΠ ΤΗΣ ΠΒΑ (*ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ) ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4: ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗ ΑΕΠ ΑΝΑ ΝΟΜΟ ΤΗΣ ΠΒΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 5: ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΠΒΑ (2011) ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 6: ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑ ΠΕ ΤΗΣ ΠΒΑ (2011) ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 7: ΑΠΑ ΑΝΑ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΣΤΗΝ ΠΒΑ (2012) ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 8: ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΠΙΒΑΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΛΙΜΕΝΩΝ ΑΝΑ ΠΕ ΤΗΣ ΠΒΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 9: ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΑΝΑ ΛΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΠΕ ΤΗΣ ΠΒΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 10: ΣΥΝΟΛΟ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΛΙΜΕΝΩΝ ΑΝΑ ΠΕ ΤΗΣ ΠΒΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 11: ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΑΛΙΕΥΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΒΑ ( ) ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 12: ΑΦΙΞΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΒΑ (2011) ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 13: ΠΟΣΟΣΤΟ ΚΛΙΝΩΝ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΗΣ ΠΒΑ (2012) ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 14: ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΦΙΞΕΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ (2012) ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 15: ΖΗΤΗΣΗ ΣΕ MWH ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 16:ΑΙΧΜΗ ΣΕ KW ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 17: ΠΟΣΟΣΤΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΩΝ ΑΠΕ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 18: ΜΕΣΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΑΠΕ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 ΕΩΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2015) x

11 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΖΩΝΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΑΚΤΙΟΥ ΧΩΡΟΥ ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΈΡΓΑ ΘΧΣ ΣΤΗΝ ΕΕ ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ - ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΑΚΤΟΓΡΑΜΜΗΣ ΤΩΝ Δ. ΚΑΙ Π.Ε. ΣΤΗΝ ΠΒΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΙΝΑΚΑΣ 6: ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΝΑ ΔΗΜΟ ΚΑΙ ΠΕ ΤΗΣ ΠΒΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 7: ΑΕΠ ΣΕ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ (*ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ) ΠΙΝΑΚΑΣ 8: ΑΕΠ ΑΝΑ ΝΟΜΟ ΤΗΣ ΠΒΑ (*ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ) ΠΙΝΑΚΑΣ 9: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΕΠ ΑΝΑ ΝΟΜΟ ΤΗΣ ΠΒΑ (*ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ) ΠΙΝΑΚΑΣ 10: ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΩΝ ΑΝΑ ΔΗΜΟ ΠΙΝΑΚΑΣ 11: ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΠΙΒΑΤΩΝ ΣΤΑ ΛΙΜΑΝΙΑ ΤΗΣ ΠΒΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 12: ΑΚΤΟΠΛΟΪΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΣΤΗΝ ΠΒΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 13: ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΞΙΑ ΑΛΙΕΥΜΑΤΩΝ ΑΝΑ ΕΙΔΟΣ ΑΛΙΕΙΑΣ (2013) ΠΙΝΑΚΑΣ 14: ΑΛΙΕΥΤΙΚΟΣ ΣΤΟΛΟΣ (2005) ΠΙΝΑΚΑΣ 15: ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΑΛΙΕΥΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΒΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 16: ΕΙΔΟΣ ΑΛΙΕΥΜΑΤΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 17: ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΣΤΟ ΚΛΑΔΟ ΤΗΣ ΑΛΙΕΙΑΣ (2001) ΠΙΝΑΚΑΣ 18: ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΣΤΟ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ (2011) ΠΙΝΑΚΑΣ 19: ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ (2005) ΠΙΝΑΚΑΣ 20: ΑΦΙΞΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 21: ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΕΝΕΡΓΩΝ (2001) ΠΙΝΑΚΑΣ 22: ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΕΝΕΡΓΩΝ (2011) ΠΙΝΑΚΑΣ 23: ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Π.Β.Α. (ΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΙΧΜΗ) ΠΙΝΑΚΑΣ 24: ΠΕΡΙΟΧΕΣ NATURA 2000 ΣΤΗΝ ΠΒΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 25: ΕΕΛ ΣΤΗΝ ΠΒΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 26: ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΒΛΑΣΤΗΣΗ (POSIDONIA OCEANICA, ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΦΑΝΕΡΟΓΑΜΑ) ΠΙΝΑΚΑΣ 27: ΕΝΑΛΙΟΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΣΤΗΝ ΠΒΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 28: ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ ΚΑΤΑΔΥΤΙΚΩΝ ΠΑΡΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 29: ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΩΝ ΑΙΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 30: ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΛΙΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 31: ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΣΠΟΡ xi

12 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΣΧΗΜΑ 1: ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΗ ΔΙΚΑΙΟΔΟΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΣΧΗΜΑ 2: ΤΟΜΗ ΠΑΡΑΚΤΙΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΧΗΜΑ 3: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΔΡΙΑΤΙΚΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ - ΙΟΝΙΟΥ ΠΕΛΑΓΟΥΣ ΣΧΗΜΑ 4: ΤΡΟΠΟΙ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΩΝ ΑΝΕΜΟΓΕΝΝΗΤΡΙΩΝ xii

13 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ ΧΑΡΤΗΣ 1: ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΙΕΙΑ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΕ (2011) ΧΑΡΤΗΣ 2: ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΧΑΡΤΗΣ 3: ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΧΩΡΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΧΑΡΤΗΣ 4: ΆΠΟΨΗ ΤΟΥ ΒΟΘΝΙΚΟΥ ΠΕΛΑΓΟΥΣ ΧΑΡΤΗΣ 5: ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΘΧΣ ΣΤΟ ΒΟΘΝΙΚΟ ΠΕΛΑΓΟΣ ΧΑΡΤΗΣ 6: ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΧΑΡΤΗΣ 7: ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΧΑΡΤΗΣ 8: ΑΛΙΕΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΩΟΤΟΚΙΑΣ ΧΑΡΤΗΣ 9: ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΧΑΡΤΗΣ 10: ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΧΑΡΤΗΣ 11: ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΧΑΡΤΗΣ 12: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΧΑΡΤΗΣ 13: ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟ ΒΟΘΝΙΚΟ ΠΕΛΑΓΟΣ ΧΑΡΤΗΣ 14: ΜΑΚΡΟΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΔΡΙΑΤΙΚΗΣ - ΙΟΝΙΟΥ ΠΕΛΑΓΟΥΣ ΧΑΡΤΗΣ 15: ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΘΧΣ ΣΤΗΝ ΑΔΡΙΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΙΟΝΙΟ ΧΑΡΤΗΣ 16: ΑΚΤΟΠΛΟΪΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΚΑΙ ΛΙΜΕΝΕΣ ΧΑΡΤΗΣ 17: ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ (2013) ΧΑΡΤΗΣ 18: ΑΛΙΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΧΑΡΤΗΣ 19: ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΧΑΡΤΗΣ 20: ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΒΑ ΧΑΡΤΗΣ 21: ΜΟΝΙΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΑΝΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗ/ ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΧΑΡΤΗΣ 22: ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΔΙΕΛΕΥΣΗΣ ΠΛΟΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΒΑ ΧΑΡΤΗΣ 23: ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΜΗΧΑΝΟΤΡΑΤΑΣ ΧΑΡΤΗΣ 24: ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ (2005) ΧΑΡΤΗΣ 25: ΑΛΙΕΙΑ ΚΑΙ ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΒΑ ΧΑΡΤΗΣ 26: ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΧΑΡΤΗΣ 27 ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ Π.Β.Α ΧΑΡΤΗΣ 28: ΜΕΣΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΝΕΜΟΥ ΣΤΑ 80M ΥΨΟΥΣ (2007) ΧΑΡΤΗΣ 29: ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ ΖΩΝΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΥΠΕΡΑΚΤΙΩΝ ΑΙΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΚΩΝ ΧΑΡΤΗΣ 30: ΥΠΕΡΑΚΤΙΟ ΑΙΟΛΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΧΑΡΤΗΣ 31: ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΥΠΕΡΑΚΤΙΩΝ ΑΙΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΚΩΝ - ΣΕΝΑΡΙΟ Β' ΧΑΡΤΗΣ 32: ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΥΠΕΡΑΚΤΙΩΝ ΑΙΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΚΩΝ - ΣΕΝΑΡΙΟ Α' ΧΑΡΤΗΣ 33: ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΠΙΘΑΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΧΑΡΤΗΣ 34: ΟΙ ΟΡΥΚΤΟΙ ΠΟΡΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ xiii

14 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΧΑΡΤΗΣ 35: ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΓΙΑ ΠΙΘΑΝΗ ΕΞΟΡΥΞΗ ΧΑΡΤΗΣ 36: ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΒΑ ΧΑΡΤΗΣ 37: ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΆΜΥΝΑΣ ΧΑΡΤΗΣ 38: Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗΝ ΕΕ ΧΑΡΤΗΣ 39: Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΧΑΡΤΗΣ 40: ΠΥΛΕΣ - ΠΟΛΟΙ ΚΑΙ ΆΞΟΝΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΧΑΡΤΗΣ 41: ΠΡΟΤΑΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ xiv

15 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Ευρώ GIS Geographic Information Systems Ha Εκτάριο IMO International Maritime Organization IOC Intergovernmental Oceanographic Commission kw Κιλοβάτ m Meters m/s Meters/second MSP Marine Spatial Planning MW Μεγαβάτ MWh Μεγαβατώρα NOAA National Oceanic and Atmospheric Administration UNCLOS United Nations Convention on the Law of the Sea Α.Ε. Ανώνυμη Εταιρία Α/Γ Ανεμογεννήτρια Α/Π Αιολικό Πάρκο ΑΕΠ Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ΑΟΖ Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη ΑΠΑ Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία ΑΠΕ Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ΓΠΧΣΑΑ Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης ΔΕ Δημοτική Ενότητα ΔΕΗ Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού ΔΕΣΜΗΕ Διαχειριστής Ελληνικού Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΕΛ Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων ΕΖΔ Ειδικές Ζώνες Διατήρησης ΕΛΣΤΑΤ Ελληνική Στατιστική Αρχή ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΟΠ Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος ΕΠΧΣΑΑ Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης ΖΕΠ Ζώνες Ειδικής Προστασίας xv

16 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΗΠΑ Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής ΘΧΣ Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός ΚΑΠ & ΚΑλΠ Κοινή Αλιευτική Πολιτική ΛΑΓΗΕ Λειτουργός της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας ΛΣ - ΕΑ Λιμενικό Σώμα - Ελληνική Ακτοφυλακή μ. Μέτρα ΜΑΙ Μακροπεριφέρεια Αδριατικής θάλασσας - Ιονίου πελάγους ΜΑΣΜ Μελέτη Ανάπτυξης του Συστήματος Μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας ΜΔΝ Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά ΜΜΕ Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις ΜΣΘ Μέση Στάθμη της Θάλασσας ν.μ. Ναυτικό μίλι ΟΔΠΖ Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιων Ζωνών ΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ΟΘΠ Ολοκληρωμένη Θαλάσσια Πολιτική ΟΠΘΣ Οδηγία Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική ΟΤΑ Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΠΑΥ Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών ΠΒΑ Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου ΠΒΑ Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου ΠΕ Περιφερειακή Ενότητα ΡΑΕ Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας ΤΚΣ Τόποι Κοινοτικής Σημασίας ΥΓΑΑΠ Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος ΥΝΑ Υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου ΥΠΑΑΝ Υπουργείο Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας ΥΠΑΑΤ Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων ΥΠΑΠΕΝ Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης Περιβάλλοντος & Ενέργειας ΥΠΕΚΑ Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής ΥΠΕΞ Υπουργείο Εξωτερικών ΥΠΕΧΩΔΕ Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων ΥΠΠΟΤ Υπουργείο Πολιτισμού & Τουρισμού ΥΥΠΝ Υδρογραφική Υπηρεσία Πολεμικού Ναυτικού χλμ. Χιλιόμετρα xvi

17 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην παρούσα εργασία επιχειρείται μία προσπάθεια σύνταξης ενός θαλάσσιου χωροταξικού σχεδίου για την ευρύτερη θαλάσσια περιοχή της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Η θαλάσσια χωροταξία αφορά μία σχετικά πρόσφατη διαδικασία και οι αναφορές στο αντικείμενό της είναι ελάχιστες σε ελληνικό επίπεδο, πόσο μάλλον η σύνταξη αντίστοιχων χωροταξικών σχεδίων, που δεν προβλέπονται από την κείμενη νομοθεσία χωροταξικού σχεδιασμού. Ωστόσο εφαλτήριο για την εν λόγω προσπάθεια αποτέλεσε το θεσμικό πλαίσιο του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού που ψηφίσθηκε στην ΕΕ τον Ιούλιο του 2014 καθώς και η παρότρυνση του ΓΠΧΣΑΑ για προσδιορισμό και εφαρμογή μιας εξειδικευμένης αναπτυξιακής και χωροταξικής πολιτικής για τις παράκτιες και νησιωτικές περιοχές. Η ανάπτυξη του σχεδίου που επιχειρείται στην παρούσα εργασία βασίζεται αφενός στο συγκεκριμένο νομοθετικό πλαίσιο και αφετέρου σε αντίστοιχα πιλοτικά σχέδια άλλων χωρών. Η εργασία διαρθρώνεται σε τρία μέρη, εκ των οποίων, το πρώτο αφορά τη θεωρητική προσέγγιση του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού, το δεύτερο αναλύει την υφιστάμενη κατάσταση της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και το τρίτο ειδικεύεται στην πρόταση θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού και καταλήγει στα τελικά συμπεράσματα της μελέτης. Το θεωρητικό μέρος της εργασίας περιλαμβάνει τρία κεφάλαια όπου επιδιώκεται η αποσαφήνιση εννοιών και ορισμών, η συγκέντρωση του θεσμικού πλαισίου που αναφέρεται στο θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό και η αναφορά σε δύο συγκεκριμένα παραδείγματα εφαρμογής του από τον ευρωπαϊκό χώρο. Πιο 17

18 ΕΙΣΑΓΩΓΗ συγκεκριμένα στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται εννοιολογική αποσαφήνιση του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού και των διαστάσεων στις οποίες καλείται να εφαρμοσθεί. Το δεύτερο κεφάλαιο ειδικεύεται στο θεσμικό πλαίσιο που τον διέπει, στις προσπάθειες που έχουν γίνει κατά καιρούς για την ενσωμάτωση του στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο και στις επιμέρους πολιτικές που επηρεάζουν άμεσα το σχεδιασμό του. Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στον παράκτιο χώρο και την παράκτια ζώνη που αποτελούνται από ιδιαίτερα ευαίσθητα οικοσυστήματα και πρέπει να λαμβάνονται υπόψη σε σημαντικό βαθμό κατά τη φάση του σχεδιασμού. Το τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο του πρώτου μέρους πραγματεύεται την παρουσίαση δύο παραδειγμάτων Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στο δεύτερο μέρος της μελέτης αναλύεται η υφιστάμενη κατάσταση της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, η οποία γίνεται επιδερμικά σε επίπεδο χερσαίου χώρου και ενδελεχώς σε επίπεδο τομέων που αφορούν αποκλειστικά τη θαλάσσια χωροταξία. Στη συνέχεια παρατίθεται η αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης με βάση τους τομείς του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού. Τέλος, στο δεύτερο μέρος παρατέθηκαν οι εθνικές και περιφερειακές πολιτικές που αναφέρονται είτε αποκλειστικά είτε κατά κύριο λόγο στην περιοχή μελέτης. Το τρίτο μέρος της εργασίας περιλαμβάνει την πρόταση για την οργάνωση των θαλάσσιων δραστηριοτήτων στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου καθώς και την εξαγωγή συνολικών συμπερασμάτων. Στο κεφάλαιο της πρότασης επιχειρείται η σύνδεση του θεωρητικού υποβάθρου και της ανάλυσης της υφιστάμενης κατάστασης όπου μετά από επεξεργασία από την ομάδα μελέτης παράγεται η πρόταση ενός σχεδίου Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού. Τέλος, η παρούσα μελέτη ολοκληρώνεται με την παράθεση συμπερασμάτων από το σύνολο της εργασίας. 18

19 ΜΕΡΟΣ Α : «Θεωρητική προσέγγιση» ΜΕΡΟΣ Α : «Θεωρητική προσέγγιση» 19

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ & ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο : ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ & ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Η θαλάσσια χωροταξία αποτελεί μία σχετικά πρόσφατη διαδικασία στο πλαίσια του χωρικού σχεδιασμού, η οποία είναι αναγκαία, δεδομένης αφενός της γεωγραφικής θέσης της Ευρώπης διεθνώς και αφετέρου των συνθηκών που την χρήζουν επιτακτική. Η αύξηση των επενδύσεων στο θαλάσσιο χώρο, η αυξημένη χρήση θαλάσσιων και παράκτιων ζωνών, οι πιέσεις που ασκούνται στους παράκτιους και θαλάσσιους πόρους, η κλιματική αλλαγή και ο κίνδυνος των φυσικών καταστροφών και της διάβρωσης, απαιτούν ολοκληρωμένη και συνεκτική διαχείριση προκειμένου να διασφαλισθεί η αειφόρος ανάπτυξη και διατήρηση παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων(δανέλλης, 2011). Το παρόν κεφάλαιο αναλύει τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό ως επιστημονικό αντικείμενο, δηλαδή τον ορισμό του, τους στόχους που καλείται να επιτύχει με γνώμονα την αειφορία καθώς και στις διαστάσεις στις οποίες εφαρμόζεται Ορισμός του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός 1 (ΘΧΣ) είναι μία μορφή του χωρικού σχεδιασμού που στην Ελλάδα δεν έχει αναπτυχθεί ακόμη, ωστόσο τα τελευταία χρόνια συνεχώς αυξάνονται οι προσπάθειες προς αυτή τη κατεύθυνση. Ο ΘΧΣ θα αποτελούσε ένα από τα βασικά εργαλεία χωρικού σχεδιασμού σε μία χώρα με πλήθος νησιών και βραχονησίδων, με εκτεταμένη ακτογραμμή και θαλάσσιο χώρο 1 Marine Spatial Planning (MSP). 20

21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ & ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ γενικότερα. Ως εργαλείο άσκησης πολιτικής, ο ΘΧΣ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο πίεσης και επίλυσης διαφορών στις διμερείς σχέσεις κρατών σε σχέση με τους θαλάσσιους φυσικούς πόρους και να αποτελέσει ένα πλαίσιο/πεδίο ειρηνικής συνεργασίας (Κιουσόπουλος & Μπολλάνου, 2011). Βασικό παράγοντα πίεσης της ενσωμάτωσης του ΘΧΣ στο Ελληνικό θεσμικό πλαίσιο αποτελεί η Ευρωπαϊκή Ένωση με τα κατευθυντήρια πλαίσια που αφορούν την Ολοκληρωμένη Θαλάσσια Πολιτική (ΟΘΠ) και την οδηγία-πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική (ΟΠΘΣ). Όπως αναφέρεται στον οδικό χάρτη για τον ΘΧΣ, αποτελεί μία πρόσφατη διαδικασία ακόμα και για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, και αυτό εν μέρει δικαιολογεί το χαμηλό επίπεδο ενσωμάτωσης και εφαρμογής του στο συνολικό πλαίσιο του χωρικού σχεδιασμού στην Ελλάδα. Για αυτό το λόγο δεν μπορεί να δοθεί ορισμός από τα ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο, με αποτέλεσμα οποιαδήποτε προσπάθεια ορισμού να αντιστοιχεί είτε σε διεθνή παραδείγματα είτε στα κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης(Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2008, σ. 4). Η διεθνής εμπειρία, και πιο συγκεκριμένα η Intergovernmental Oceanographic Commission (IOC) ορίζει τον ΘΧΣ ως «μια δημόσια διαδικασία ανάλυσης της χωρικής και χρονικής κατανομής των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στις θαλάσσιες περιοχές για την επίτευξη οικολογικών, οικονομικών και κοινωνικών στόχων που έχουν συνήθως καθοριστεί μέσω μιας πολιτικής διαδικασίας» (UNESCO- IOC, 2014). Σε ευρωπαϊκό επίπεδο ο ορισμός που θέτει η κρατική υπηρεσία της Αγγλίας 2, ορίζει το ΘΧΣ «ως ένα στρατηγικό σχέδιο για τη ρύθμιση, διαχείριση και προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, που συμπεριλαμβάνει την κατανομή χώρου σε σύνθετες, σωρευτικές και ενδεχομένως αλληλοσυγκρουόμενες χρήσεις της θάλασσας» (Tyldesley, 2004). Παρατηρείται ότι αυτός ο ορισμός εμπεριέχει τη λέξη σχέδιο και δεν ορίζεται ως μία διαδικασία γιατί το Ηνωμένο Βασίλειο είναι μία χώρα με ιδιαίτερη παράδοση στον χωρικό σχεδιασμό, όπου η κεντρική εξουσία θέτει νομικές και λειτουργικές δεσμεύσεις στις οποίες υπακούουν οι υποκείμενοι οργανισμοί αυτοδιοίκησης και τα σχέδια αυτά εγκρίνονται από τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης ανάλογα με την περίπτωση. Δηλαδή ο χωρικός σχεδιασμός γίνεται με βάση κάποιες αρχές και «κατά περίπτωση» (Βασενχόβεν, 2010, σσ. 104, 136). 2 Department for Environment, Food & Rural Affairs (DEFRA). 21

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ & ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Στο επίπεδο της ΕΕ προσφάτως θεσπίστηκε η οδηγία πλαίσιο για τον ΘΧΣ, όπου καλούνται όλα τα κράτη μέλη να την υιοθετήσουν. Συγκεκριμένα στο άρθρο 3 παρατίθεται ο εξής ορισμός «ως Θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός νοείται η διαδικασία με την οποία οι αρχές του οικείου κράτους μέλους αναλύουν και οργανώνουν τις ανθρώπινες δραστηριότητες στις θαλάσσιες περιοχές για την επίτευξη οικολογικών, οικονομικών και κοινωνικών στόχων» (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2014). Ως προς την ελληνική πραγματικότητα και νομοθεσία για τον χωρικό σχεδιασμό, πιο συμβατός ορισμός θεωρείται αυτός της ΕΕ, διότι συνταγματικά κατοχυρώνεται η ευθύνη του χωρικού σχεδιασμού στην κεντρική εξουσία και όχι στους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης Στόχοι του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού Οι στόχοι που θέτει γενικά ο χωροταξικός σχεδιασμός είναι οι εξής (Αγγελίδης, 2000, σσ. 135, 136): Η αντιμετώπιση ανισοτήτων και άρση χωρικού αποκλεισμού. Η σωστή κατανομή των χρήσεων γης. Η διατήρηση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος καθώς και η βελτίωση της ποιότητας ζωής. Η επίλυση των προβλημάτων της τοπικής ή αστικής διακυβέρνησης. Αντίστοιχα οι στόχοι του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού, με γνώμονα τους προαναφερθέντες στόχους και σε συνάρτηση με την οδηγία 2014/89/ΕΕ περί θεσπίσεως πλαισίου για τον ΘΧΣ, είναι: Η προώθηση της συνύπαρξης σχετικών δραστηριοτήτων και χρήσεων. Η διατήρηση, η προστασία και η βελτίωση του θαλάσσιου περιβάλλοντος περιλαμβανομένης της ανθεκτικότητας στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η προώθηση του βιώσιμου τουρισμού και η βιώσιμη εξόρυξη πρώτων υλών. Η βιώσιμη ανάπτυξη των θαλάσσιων μεταφορών, του τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας και των υπεράκτιων ενεργειακών τομέων. 22

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ & ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί μία βασική διαφορά μεταξύ του «χερσαίου» και του ΘΧΣ η οποία έχει να κάνει με το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Στον ΘΧΣ δεν υπάρχει ιδιοκτησία θαλάσσιας περιοχής με αποτέλεσμα ο σχεδιασμός να είναι ευέλικτος στη λήψη αποφάσεων Διαστάσεις ΘΧΣ Ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός σε σύγκριση με τον χερσαίο χωροταξικό σχεδιασμό διαφέρει σε ότι αφορά τις διαστάσεις του χώρου όπου βρίσκει εφαρμογή. Ο χερσαίος χωροταξικός σχεδιασμός λαμβάνει υπόψη του τις χρήσεις επί της γήινης επιφάνειας και το υπέδαφος αυτής, εν αντιθέσει με τον ΘΧΣ ο οποίος εξετάζει τη θάλασσα επιφανειακά, ογκομετρικά και στο βυθό της. Συνεπώς ο ΘΧΣ αναλύει τρεις διαστάσεις του θαλάσσιου χώρου, τη θαλάσσια επιφάνεια, τη στήλη ύδατος και το θαλάσσιο υπέδαφος(επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2008, σ. 5; Οικονόμου, 2013). Εν συνεχεία παρατίθενται οι τρεις διαστάσεις του ΘΧΣ μεμονωμένα, προκειμένου να γίνει κατανοητή η έννοια της καθεμιάς και να αποσαφηνισθεί το αντικείμενο που πραγματεύεται ο ΘΧΣ στην καθεμία Θαλάσσια επιφάνεια Η θαλάσσια επιφάνεια καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της γης, σε ποσοστό της τάξης του 71%. Στο βόρειο ημισφαίριο η κάλυψη της θαλάσσιας επιφάνειας υπολογίζεται περίπου στο 60%, ενώ στο νότιο ημισφαίριο περίπου στο 80% (Τσιμενίδης, 2000). Η μεσόγειος θάλασσα βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο της γης μεταξύ τριών ηπείρων της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής. Η έκτασή της ανέρχεται στα τετραγωνικά χιλιόμετρα, ωστόσο αποτελεί μόνο το 0,7% της συνολικής θαλάσσιας επιφάνειας του πλανήτη (Greenpeace, 2006, σ. 2; Boeuf, 2010). Η θαλάσσια επιφάνεια, αποτελεί το χώρο επί του οποίου ο ΘΧΣ καλείται να χαρτογραφήσει τις πολιτικές και τις δραστηριότητες -ανθρώπινες και μη- που έχει σκοπό να εφαρμόσει προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι του. Σε κάθε περίπτωση, η χωροθέτηση χρήσεων επί της υδάτινης επιφάνειας θα πρέπει να συνάδει με άλλες χρήσεις που δραστηριοποιούνται στο συγκεκριμένο χώρο, ιδιαίτερα όταν αυτές γειτνιάζουν με παράκτιες περιοχές (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013). Η χάραξη των πολιτικών επί της υδάτινης επιφάνειας διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην υλοποίηση του ΘΧΣ και την αειφόρο χρήση της, καθώς οι δραστηριότητες οριοθετούνται και υλοποιούνται εντός συγκεκριμένης θαλάσσιας περιοχής. Οι 23

24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ & ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ θαλάσσιες περιοχές οριοθετούνται λαμβάνοντας ιδιαίτερα υπόψη τα υδρολογικά, τα ωκεανογραφικά και βιογεωγραφικά χαρακτηριστικά. Για να επιτευχθεί ευκολότερα η εφαρμογή πολιτικών σε επίπεδο ΕΕ αφενός και κρατών μελών αφετέρου οι θαλάσσιες περιοχές κατηγοριοποιούνται σε υποπεριοχές. Στην ΕΕ οριοθετούνται τέσσερις θαλάσσιες περιοχές (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2008, σ. 25): I. της Βαλτικής θάλασσας, II. του Βορειοανατολικού Ατλαντικού Ωκεανού, III. της Μεσογείου Θάλασσας και IV. της Μαύρης Θάλασσας. Ο ΘΧΣ «περιορίζεται» κατά τη χωροθέτηση θαλάσσιων δραστηριοτήτων και χρήσεων διότι θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του ότι τα θαλάσσια ύδατα μιας υποπεριοχής υπάγονται στην κυριαρχία - δικαιοδοσία μιας θαλάσσιας περιοχής. Επομένως οποιοσδήποτε αντίκτυπος των θαλάσσιων δραστηριοτήτων και χρήσεων δεν περιορίζεται μόνο στην θαλάσσια υποπεριοχή που δύναται να εφαρμόζεται ο ΘΧΣ, αλλά στη γενικότερη θαλάσσια περιοχή δεδομένου ότι τα θαλάσσια οικοσυστήματα δεν γνωρίζουν διοικητικά όρια (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2008; Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2014; Οικονόμου, 2013; Νόμος 3983, 2011). Όσον αφορά την Ελλάδα, η θαλάσσια περιοχή σύμφωνα την ΟΠΘΣ 3 και της αντίστοιχης ελληνικής νομοθεσίας είναι αυτή της Μεσογείου Θάλασσας, δεδομένης της γεωγραφικής θέσης της Χώρας. Οι υποπεριοχές της θαλάσσιας περιοχής της μεσογείου είναι τέσσερις, εκ των οποίων οι τρεις αφορούν άμεσα τη χώρα και είναι οι εξής (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2008, σ. 26; Νόμος 3983, 2011): i. Δυτική Μεσόγειος. ii. Αδριατική. iii. Ιόνιο Πέλαγος και Κεντρική Μεσόγειος. iv. Αιγαίο Πέλαγος - Ανατολική Μεσόγειος. Η ρύπανση είναι μία παράμετρος που ο ΘΧΣ πρέπει να λαμβάνει υπόψη κατά τη χαρτογράφηση των πολιτικών του στη θαλάσσια επιφάνεια για την αειφόρο χρήση 3 Οδηγία 2008/56/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου της 17 ης Ιουνίου 2008, περί πλαισίου κοινοτικής δράσης στο πεδίο της πολιτικής για το θαλάσσιο περιβάλλον (Οδηγία- Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική - ΟΠΘΣ). 24

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ & ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ της τελευταίας. Οι κυριότερες πηγές θαλάσσιας ρύπανσης προέρχονται από χερσαίες πηγές, την ατμόσφαιρα, τις ναυτιλιακές δραστηριότητες, τις απορρίψεις, την εξόρυξη και εκμετάλλευση του βυθού. Η πρόληψη της ρύπανσης από τις ναυτιλιακές δραστηριότητες, την εξόρυξη και την εκμετάλλευση του βυθού εμπίπτει στις αρμοδιότητες του ΘΧΣ. Οι υπόλοιπες πηγές ρύπανσης δεν εμπίπτουν στις αρμοδιότητες για τη πρόληψη της ρύπανσης από το ΘΧΣ, ωστόσο λαμβάνονται υπόψη κατά τη διαδικασία χωροθέτησης θαλάσσιων δραστηριοτήτων και χρήσεων (Τσελέντης, 2008, σ. 33; Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2014). Σε κάθε περίπτωση η χωροθέτηση ναυτιλιακών δραστηριοτήτων στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο, επομένως και στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου θάλασσας, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις διατάξεις της διεθνούς συμβάσεως -και των τροποποιήσεων αυτής- για την προστασία της μεσογείου θαλάσσης όσον αφορά τη ρύπανση από πλοία. Να σημειωθεί πως η ρύπανση δεν αφορά αποκλειστικά και μόνο τη θαλάσσια επιφάνεια, αλλά γενικότερα το θαλάσσιο περιβάλλον. Ωστόσο, η ρύπανση δεν προκαλείται μόνο από τις θαλάσσιες μεταφορές όπως προαναφέρθηκε (Νόμος 855, 1978; Νόμος 1634, 1986; Νόμος 3022, 2002). Τέλος, δεδομένης της γεωγραφικής κατανομής του νησιωτικού χώρου δημιουργούνται συνθήκες αποκλεισμού, εξάρτισης και απομόνωσης σε διάφορα επίπεδα. Ένα από τα κυριότερα προβλήματα είναι οι μεταφορές, η διασύνδεση δηλαδή, του νησιωτικού χώρου με τον υπόλοιπο ηπειρωτικό. Τόσο η ακτοπλοϊκή όσο και η αεροπορική σύνδεση είναι ανεπαρκής και οικονομικά ασύμφορη (Σπιλάνης, Κίζος, Κονδύλη, & Μισηλίδης, 2005; Δαμανάκη, Ομιλία στη Συνάντηση Υψηλού Επιπέδου για τη Νησιωτικότητα με θέμα «Νησιωτικότητα: Ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης και θέσεων εργασίας» που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, 2014). Συνεπώς, ο ΘΧΣ λαμβάνει υπόψη του πολιτικές για την άρση αποκλεισμού του νησιωτικού χώρου με γνώμονα πάντα την αειφόρο χρήση της θαλάσσιας επιφάνειας Στήλη ύδατος Η στήλη ύδατος -δηλαδή τα θαλάσσια ύδατα-, αφενός μεν αποτελεί «υποδοχέα» των ανθρώπινων θαλάσσιων δραστηριοτήτων, αφετέρου δε αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Το θαλάσσιο περιβάλλον, όπως προαναφέρθηκε, είναι ένα οικοσύστημα που δεν γνωρίζει διοικητικά όρια, φιλοξενεί ωστόσο, τις ανθρώπινες θαλάσσιες δραστηριότητες και χρήσεις. Η απαράμιλλη και αλόγιστη χρήση των θαλασσών από τον άνθρωπο έχει οδηγήσει στην εξαφάνιση και 25

26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ & ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ εξάντληση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και τη ρύπανση των θαλάσσιων υδάτων, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση και κατά συνέπεια τη κακή περιβαλλοντική κατάσταση των θαλασσών. Τα νομοθετικά πλαίσια της ΕΕ και της Ελλάδας λαμβάνουν υπόψη τους την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και προωθούν μέσω της θαλάσσιας στρατηγικής πολιτικές και μέτρα για την πρόληψη της υποβάθμισης. Ωστόσο, η κατάχρηση και υποβάθμιση του θαλάσσιου περιβάλλοντος δεν περιορίζεται μόνο από μέτρα και πολιτικές αλλά και από άλλες συνιστώσες. Τέτοιες είναι η διαχείριση, η οργάνωση και η αειφόρος χρήση γενικότερα των θαλασσών, πράγμα που οδηγεί στο συμπέρασμα για την αναγκαιότητα του ΘΧΣ, καθώς αποτελούν έναν από τους πολλούς στόχους αυτού (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2008; Νόμος 3983, 2011; Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2014). Τα θαλάσσια ύδατα ορίζονται τόσο από τα κείμενα - πλαίσια της ΕΕ όσο και από την ελληνική νομοθεσία. Τόσο η οδηγία 2014/89/ΕΕ για τον ΘΧΣ, όσο και η ελληνική νομοθεσία 4 υιοθετούν τον ορισμό της ΟΠΘΣ για τα θαλάσσια ύδατα. Στον ορισμό των θαλάσσιων υδάτων περιλαμβάνονται -ως υποκατηγορία αυτών-, τα παράκτια ύδατα. Ωστόσο διαφοροποιούνται όσον αφορά τον ορισμό τους από τα θαλάσσια ύδατα, παρόλο που θαλάσσια και παράκτια ύδατα είναι ένα αναπόσπαστο περιβάλλον, καθώς τα παράκτια ύδατα γειτνιάζουν με την παράκτια χερσαία ζώνη και δέχονται περισσότερες πιέσεις χρήσεων γης και θάλασσας. Αποτελούν δηλαδή ένα μεταβατικό στάδιο μεταξύ ξηράς και θαλάσσιων υδάτων όπου χρήζει ιδιαίτερης αντιμετώπισης. Ο ορισμός των παράκτιων υδάτων παρατίθεται στην οδηγία 2000/60/ΕΚ 5 σε επίπεδο ΕΕ και με το Νόμο 3199/ για τον ελληνικό χώρο, ωστόσο η αναφορά και η ανάλυσή τους θα γίνει σε επόμενο κεφάλαιο. Εν συνεχεία παρατίθεται από την ελληνική νομοθεσία ο ορισμός των θαλάσσιων υδάτων όπως υιοθετήθηκε από την ΟΠΘΣ και εξειδικεύθηκε για τον ελληνικό χώρο (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2014; Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2008; Νόμος 3983, 2011). Σύμφωνα με το Νόμο 3983/2011, ως Θαλάσσια ύδατα νοούνται, «τα ύδατα, ο θαλάσσιος βυθός και το υπέδαφος στη θαλάσσια πλευρά της γραμμής βάσης από την 4 Νόμος 3983/2011 Εθνική στρατηγική για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος - Εναρμόνιση με την οδηγία 2008/56/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17 ης Ιουνίου 2008 και άλλες διατάξεις. 5 Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23 ης Οκτωβρίου 2000 για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων. 6 Νόμος 3199/2003 Προστασία και διαχείριση των υδάτων - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/Εκ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23 ης Οκτωβρίου

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ & ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ οποία μετριέται το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης, έως τα όρια της περιοχής όπου η Ελληνική Δημοκρατία ή άλλο κράτος - μέλος έχει κυριαρχικά δικαιώματα ή/και ασκεί δικαιοδοσία, σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας». Τα θαλάσσια ύδατα στα οποία η Ελλάδα έχει την αρμοδιότητα για εφαρμογή του ΘΧΣ, αποτελούν υποπεριοχές της θαλάσσιας περιοχής της Μεσογείου, όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο υποκεφάλαιο. Τα θαλάσσια ύδατα της μεσογείου είναι μείζονος σημασίας. Το μεσογειακό θαλάσσιο περιβάλλον παρότι συνδέεται άμεσα με τον Ατλαντικό ωκεανό μέσω του Γιβραλτάρ, διαφοροποιείται από αυτόν καθώς δεν αποτελεί μόνο έναν κόλπο του ωκεανού, αλλά ένα ιδιαίτερο περιβάλλον που φιλοξενεί ιδιαίτερη χλωρίδα και πανίδα, με μέγιστο βάθος των θαλάσσιων υδάτων τα μέτρα (Boeuf, 2010). Η θαλάσσια πολιτική στοχεύει στη βιωσιμότητα των θαλασσών μέσω διάφορων στόχων και μέτρων. Σε κάθε θαλάσσια περιοχή και κατά συνέπεια υποπεριοχή, συντάσσονται περιβαλλοντικοί στόχοι με σκοπό την επίτευξη όσον το δυνατόν καλύτερης περιβαλλοντικής κατάστασης. Τόσο η εθνική όσο και η ευρωπαϊκή στρατηγική παραθέτουν ορισμούς για την περιβαλλοντική κατάσταση και την καλή περιβαλλοντική κατάσταση των θαλάσσιων υδάτων. Η ρύπανση περιλαμβάνεται εντός της θαλάσσιας στρατηγικής δεδομένου ότι γενικότερα η θαλάσσιες περιοχές δέχονται πολλές πιέσεις διάφορων χρήσεων και επιδρούν αρνητικά στα θαλάσσια ύδατα και το θαλάσσιο περιβάλλον γενικότερα (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2008; Νόμος 3983, 2011). Ο ΘΧΣ χωροθετεί τις ανθρώπινες θαλάσσιες δραστηριότητες και χρήσεις με γνώμονα τη βιώσιμη ανάπτυξη. Καλείται επομένως να αναπτύξει ένα σχέδιο όπου χωροθετεί δραστηριότητες και χρήσεις λαμβάνοντας υπόψη τις υφιστάμενες χρήσεις και δραστηριότητες της περιοχής. Μπορεί το θαλάσσιο περιβάλλον να είναι ενιαίο, δεν συνεπάγεται όμως ότι δέχεται τις ίδιες πιέσεις σε όλη την έκταση του. Ο ΘΧΣ μελετά κάθε περιοχή ξεχωριστά δεδομένου πως εκτός των πιέσεων από χρήσεις γης των γειτνιαζουσών περιοχών σε κάθε θαλάσσια υποπεριοχή, πρέπει να εξετάζεται το θαλάσσιο περιβάλλον, η χλωρίδα, η πανίδα και γενικότερα ο πολιτισμός της περιοχής. Η στήλη ύδατος είναι ένα σημαντικό κομμάτι που αξιοποιείται από τον άνθρωπο. Ο ΘΧΣ χωροθετεί τις δραστηριότητες και τις χρήσεις με τρόπο που να αξιοποιείται στο έπακρο η χρήση της στήλης ύδατος, έχοντας ως προϋπόθεση το 27

28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ & ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ελάχιστο δυνατό «κόστος» του θαλάσσιου περιβάλλοντος και την ελάχιστη δυνατή περιβαλλοντική επιβάρυνση που μπορεί να προκληθεί Υπέδαφος Το θαλάσσιο υπέδαφος είναι πλούσιο σε φυσικούς πόρους. Το ενδιαφέρον για την αξιοποίηση αυτών εκφράζουν πολλοί φορείς. Ο πλούτος του θαλάσσιου υπεδάφους αφορά τον ΘΧΣ στη χωροθέτηση των δραστηριοτήτων εξόρυξης, ωστόσο ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και για την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Ο ΘΧΣ λαμβάνει υπόψη τις παραμέτρους που προκαλούνται από την αξιοποίηση των θαλάσσιων κοιτασμάτων. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στη ρύπανση που μπορεί να προκληθεί από την εξερεύνηση και εκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας, του πυθμένα και του υπεδάφους, όπου ο Νόμος 3022/2002, προϋποθέτει τη πρόληψη, τη μείωση, την καταπολέμηση και την εξάλειψη της ρύπανσης στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό 7. Ο ΘΧΣ λαμβάνει υπόψη τις παραμέτρους που ενδέχεται να προκληθούν από την εξερεύνηση και εκμετάλλευση των προαναφερθέντων, και χωροθετεί τις δραστηριότητες αναλόγως, δεομένης της συνύπαρξης πολλών δραστηριοτήτων και χρήσεων όπως και των συγκρούσεων μεταξύ χρήσεων γης και θάλασσας που ενδέχεται να προκληθούν (Νόμος 3022, 2002, σ. 2836; Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2014) Συμπεράσματα Στόχος του χωρικού σχεδιασμού είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών με την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης, με την ανεύρεση της κατάλληλης ισορροπίας των παραγωγικών δραστηριοτήτων και της κοινωνικής συνοχής και με την προστασία του περιβάλλοντος. Η θαλάσσια χωροταξία αποτελεί μία πρόσφατη διαδικασία του χωρικού σχεδιασμού, με ιδιαίτερα οφέλη στις παράκτιες χώρες όπου εφαρμόζεται, καθώς οργανώνει τις ανθρώπινες δραστηριότητες στο θαλάσσιο χώρο με βάση την οικοσυστημική προσέγγιση. Ταυτόχρονα είναι και αναγκαία ως προς το επίπεδο του χώρου, αφού οι θάλασσες και οι ωκεανοί καταλαμβάνουν κάτι παραπάνω από το 70% της γήινης επιφάνειας. Κύριο μέσο άσκησης της πολιτικής της θαλάσσιας χωροταξίας είναι ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός. Οι στόχοι του τελευταίου αφορούν τη συνύπαρξη 7 Νόμος 3022/2002, Θ. Άρθρο 7: Ρύπανση που προκαλείται από την εξερεύνηση και την εκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας και του πυθμένα και του υπεδάφους του. 28

29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ & ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ διαφορετικών δραστηριοτήτων στο χώρο, τη διατήρηση και τη βελτίωση της περιβαλλοντικής κατάστασης, τη προώθηση βιώσιμων παραγωγικών δραστηριοτήτων (τουρισμός, εξορύξεις, αλιεία, ενέργεια, θαλάσσιες μεταφορές κ.α.). Μία βασική διαφορά του θαλάσσιου με τον χερσαίο χωροταξικό σχεδιασμό αποτελεί η ύπαρξη πολλών δραστηριοτήτων στο ίδιο σημείο του χώρου. 29

30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο : ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Κύριο μέσο για την εφαρμογή της θαλάσσιας χωροταξίας αποτελεί ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός για την άσκηση των πολιτικών της και την επίτευξη των στρατηγικών στόχων που εκείνες θέτουν (Οικονόμου, 2013). Όπως κάθε επιμέρους τομέας του χωρικού σχεδιασμού, έτσι και ο ΘΧΣ που είναι ένα ιδιαίτερο σύγχρονο αντικείμενο, συμπεριλαμβάνει ευρύτερα και τις πολιτικές που μεταβάλλουν την οργάνωση του χώρου (Αγγελίδης, 2000, σ. 135). Το παρόν κεφάλαιο αναλύει και εξειδικεύει στο επίπεδο της θαλάσσιας χωροταξίας πολιτικές που αφορούν την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον τόσο στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα όσο και στον Ελληνικό χώρο. Εξίσου σημαντικές είναι οι αναφορές στο διεθνές δίκαιο της θάλασσας και τις επιμέρους πολιτικές σε χωροταξικό και σε αναπτυξιακό επίπεδο, που αλληλεπιδρούν με τη θαλάσσια χωροταξία Ελληνικό θεσμικό πλαίσιο Όπως προαναφέρθηκε στην ελληνική νομοθεσία και στα ελληνικά εγκεκριμένα χωροταξικά πλαίσια η αναφορά στο θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό είναι από ελάχιστη έως μηδαμινή. Στο Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, δηλαδή στο εθνικό επίπεδο χωροταξικού σχεδιασμού, οι όποιες αναφορές περιορίζονται σε τρεις τομείς του ΘΧΣ, στις μεταφορές, στο φυσικό περιβάλλον και στους γενικότερους άξονες ανάπτυξης της χώρας(γπχσαα, 2008). Ως ένα σημείο αυτό είναι λογικό, καθώς το σχέδιο εγκρίθηκε μόλις το 2008, που ακόμα και σε επίπεδο ευρωπαϊκών οδηγιών, οι κινήσεις σχετικά με τη θεσμοθέτηση του ΘΧΣ ήταν ελάχιστες. 30

31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Πιο συγκεκριμένα, στην εισαγωγική ανάλυση που γίνεται για τον ευρύτερο χώρο όπου βρίσκεται η Ελλάδα, αναφέρεται ότι η θέση της σε σχέση με τους άξονες των διεθνών θαλάσσιων μεταφορών σε συνδυασμό με την ειδίκευσή της στη διεθνή ναυτιλία, της παρέχουν τη δυνατότητα να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο ως διαμετακομιστικό κέντρο εμπορευματικών μεταφορών. Ως προς τη φυσιογνωμία της χώρας και σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον, αναφέρεται η προνομιούχος θέση της χώρας σε σύγκριση με τις άλλες Ευρωπαϊκές ως προς την καλή κατάσταση των φυσικών της πόρων (νερό, έδαφος, υπέδαφος) καθώς και στην μεγάλη ποικιλία από είδη ψαριών που επηρεάζει τον τομέα της αλιείας (ΓΠΧΣΑΑ, 2008, σσ. 2254, 2255). Ως προς τις διεθνείς και διαπεριφερειακές εισόδους - πύλες και συνδέσεις της χώρας και τη χωρική οργάνωση των κύριων εθνικών πόλων και αξόνων ανάπτυξης, που είναι βασικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τον ΘΧΣ ιδιαίτερα μίας νησιωτικής χώρας, αναφέρεται στις σύγχρονες δυνατότητες που προσφέρουν οι θαλάσσιες μεταφορές για την ενδυνάμωση των σχέσεών της με τις γειτνιάζουσες χώρες στον Εύξεινο Πόντο και την Ανατολική Μεσόγειο. Επίσης υπάρχει αναφορά και στη κομβική θέση της χώρας στις θαλάσσιες μεταφορές, με την ανάπτυξη λειτουργιών μεταφόρτωσης στους θαλάσσιους διαδρόμους που διατρέχουν κατά μήκος τη Μεσόγειο, τον Εύξεινο Πόντο και την Ερυθρά θάλασσα και τις διεθνείς συνδυασμένες μεταφορές με άξονα τους δύο μεγάλους λιμένες της χώρας (ΓΠΧΣΑΑ, 2008, σσ. 2255, 2256). Στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών, αναφέρονται προβλήματα προσβασιμότητας και προσπελασιμότητας στις νησιωτικές περιοχές της χώρας, και διαπιστώνεται επίσης πως ο κλάδος της ναυτιλίας αποτελεί έναν από τους βασικότερους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, εξυπηρετώντας τις μεταφορές εμπορευμάτων και επιβατών (ΓΠΧΣΑΑ, 2008, σ. 2256). Τέλος υπάρχει αναφορά στη χωρική οργάνωση και ανάπτυξη του παράκτιου και νησιωτικού χώρου, κατηγορία χώρου όπου δέχεται επιδράσεις και από την εφαρμογή του ΘΧΣ. Ως έντονο πρόβλημα των νησιωτικών περιοχών, που μπορεί να βοηθήσει στην επίλυση του ο ΘΧΣ αναφέρεται η απομόνωση τους, και ως λύση προτείνεται η ανάπτυξη των διασυνδέσεων τόσο μεταξύ τους όσο και με τους κύριους αναπτυξιακούς πόλους του ηπειρωτικού χώρου. Ταυτόχρονα, τονίζεται ότι η ανάπτυξη των διασυνδέσεων αυτών είναι προέκταση των υποδομών που στηρίζουν 31

32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ τους χερσαίους άξονες ανάπτυξης, δηλαδή έχουμε αλληλεπίδραση του χωρικού σχεδιασμού στο επίπεδο της θάλασσας και της ξηράς. Τα παραπάνω προβλήματα εκτιμάται στο ΓΠΧΣΑΑ ότι είναι δυνατό να αντιμετωπιστούν με την κατάλληλη αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων που διαθέτουν οι ενότητες αυτές, αλλά και με ενέργειες άρσης των φραγμών που δημιουργείται από τις μεγάλες θαλάσσιες αποστάσεις των νησιών από την ηπειρωτική χώρα, καθώς και την υψηλή εξάρτηση του νησιωτικού χώρου από την Αττική - Αθήνα. Ιδιαίτερο πλεονέκτημα του ελληνικού νησιωτικού και θαλάσσιου χώρου αποτελεί η παρουσία διάσπαρτων νησιωτικών συμπλεγμάτων που μπορούν να αναπτύξουν ιδιαίτερη αναπτυξιακή δυναμική. Για αυτό άλλωστε στην το ΓΠΧΣΑΑ προτείνει την ανάπτυξη ενός πολυπολικού συμπλέγματος νησιών του Βορείου και του Νοτίου Αιγαίου με εμβέλεια δράσεων τόσο εθνικού όσο και διεθνούς επιπέδου (ΓΠΧΣΑΑ, 2008, σ. 2268). Ιδιαίτερο σημείο αποτελεί η αναφορά του ΓΠΧΣΑΑ στην ανάγκη των παράκτιων και νησιωτικών περιοχών για προσδιορισμό και εφαρμογή μιας εξειδικευμένης αναπτυξιακής και χωροταξικής πολιτικής (ΓΠΧΣΑΑ, 2008, σ. 2259) Θεσμικό πλαίσιο στην ΕΕ Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός είναι μία πρόσφατη διαδικασία σχεδιασμού η οποία προωθείται ολοένα και περισσότερο τον τελευταίο καιρό. Τόσο παγκοσμίως όσο και σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρώπης γενικότερα υλοποιούνται προγράμματα- δράσεις οι οποίες έχουν ως κύριο στόχο την αξιοποίηση αφενός μεν του παράκτιου χώρου, αφετέρου δε του θαλάσσιου χώρου. Σε πολλές περιπτώσεις όπου εφαρμόζεται η διαχείριση του παράκτιου και θαλάσσιου χώρου, έχει θεσμοθετηθεί ένα νομικό πλαίσιο το οποίο επιτρέπει δραστηριότητες με όρους φιλικούς προς το περιβάλλον, πάντα(ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Η γεωπολιτική θέση της Ευρώπης ευνοεί την ανάπτυξη και υλοποίηση τέτοιου είδους προγραμμάτων που σκοπό έχουν τη διαχείριση και αξιοποίηση του παράκτιου και θαλάσσιου χώρου γενικότερα. Η ΕΕ κατά καιρούς έχει θεσπίσει πλαίσια τα οποία αφορούν στη διαχείριση αυτών των χώρων. Την αρχή όλων αποτέλεσε η σύσταση για την εφαρμογή της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Παράκτιων Ζωνών στην 32

33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Ευρώπη 8. Αποτελεί το πρώτο βήμα για τη μελέτη, -όχι του θαλάσσιου αλλά-, του παράκτιου χώρου, όπου μελετάται αφενός το επίγειο τμήμα αφετέρου το θαλάσσιο(ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Το 2008 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε ανακοίνωσή της εξέδωσε έναν «οδικό χάρτη για τον ΘΧΣ 9» ξεκινώντας έτσι μία συζήτηση περί αυτού και μεταβαίνοντας από την ΟΔΠΖ στην αξιοποίηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Το 2010 η επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση αναφορικά με τα επιτεύγματα και τις μελλοντικές εξελίξεις 10, ενώ το 2013 ακολούθησε η οδηγία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περί θεσπίσεως πλαισίου για τον ΘΧΣ και την ΟΔΠΖ 11. Η οδηγία αυτή επιχείρησε τη προώθηση της συνεργασίας μεταξύ του επίγειου και θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού. Τέλος την 28 η Αυγούστου 2014 δημοσιεύθηκε στην επίσημη εφημερίδα της ευρωπαϊκής ένωσης η οδηγία περί θεσπίσεως πλαισίου για το θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό 12. Στόχος της νομοθεσίας είναι ο σχεδιασμός των θαλάσσιων δραστηριοτήτων σύμφωνα με ορισμένες «ελάχιστες κοινές απαιτήσεις» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014) Ένας οδικός χάρτης για τον ΘΧΣ επίτευξη κοινών στόχων στην ΕΕ Στην ανακοίνωση της επιτροπής «ένας οδικός χάρτης για τον ΘΧΣ και την επίτευξη κοινών στόχων στην ΕΕ» καθορίζεται ο ΘΧΣ ως το κύριο μέσο εφαρμογής της Ολοκληρωμένης Θαλάσσιας Πολιτικής. Σύμφωνα με την τελευταία, η προσέγγιση με βάση το οικοσύστημα αποτελεί καθολική αρχή για τον ΘΧΣ ούτως ώστε να υπάρξει μια αειφόρος διαχείριση των θαλάσσιων περιοχών και ισορροπία στο θαλάσσιο οικοσύστημα. Ο σχεδιασμός θα πρέπει να επιδιώκει την προστασία και τη διαχείριση του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Το κατευθυντήριο πλαίσιο του ΘΧΣ πρέπει να παρέχει ασφάλεια, να προβλέπει και να προωθεί επενδύσεις αξιοποιώντας το θαλάσσιο χώρο(επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2008). 8 Σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30 ής Μαΐου 2002, σχετικά με την εφαρμογή στην Ευρώπη της ολοκληρωμένης διαχείρισης των παράκτιων ζωνών ΟΔΠΖ (2002/413/ΕΚ). 9 Ανακοίνωση της Επιτροπής της 25 ης Νοεμβρίου 2008, Ένας οδικός χάρτης για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό επίτευξη κοινών στόχων στην ΕΕ (COM(2008) 791). 10 Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών της 17 ης Δεκεμβρίου 2010, Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός στην ΕΕ - επιτεύγματα και μελλοντικές εξελίξεις (COM(2010) 771). 11 Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 12 ης Μαρτίου 2013, για τη θέσπιση πλαισίου για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό και την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών (COM(2013) 133). 12 Οδηγία 2014/89/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23 ης Ιουλίου 2014 περί θεσπίσεως πλαισίου για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό (L 257 σελ ). 33

34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Γενικότερος στόχος του ΘΧΣ είναι να επιτευχθεί η βελτιστοποίηση της χρήσης του θαλάσσιου χώρου προς όφελος της οικονομικής ανάπτυξης και του θαλάσσιου περιβάλλοντος λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τις πολιτικές της ΟΘΠ και ΟΠΘΣ(Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2008). Παρόλο που η διαδικασία χαρακτηρίζεται «σχετικά πρόσφατη», υπάρχουν χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο οι οποίες εφαρμόζουν πολιτικές διαχείρισης του θαλάσσιου χώρου και των παράκτιων θαλάσσιων δραστηριοτήτων τους(επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2008). «Ο ΘΧΣ δεν αποτελεί επανάληψη του επίγειου χωροταξικού σχεδιασμού». Οι δραστηριότητες που καλείται να διαχειρισθεί ο ΘΧΣ αφορούν μόνο τα παράκτια ύδατα και το θαλάσσιο περιβάλλον, παρόλο αν επίγειες δραστηριότητες έχουν αντίκτυπο στη θάλασσα. Η διαχείριση των τελευταίων αφορά αποκλειστικά τον επίγειο χωροταξικό σχεδιασμό.. Πρόκληση αποτελεί η επίτευξη του συντονισμού και «συνεργασίας» των δύο χωροταξικών σχεδιασμών. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί πως ο συνδετικός κρίκος των δυο χωροταξικών σχεδιασμών είναι η παράκτια ζώνη(επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2008). Η βασικότερη των διαφορών μεταξύ χερσαίου και θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού, είναι πως ο τελευταίος λαμβάνει τρεις διαστάσεις: Τον θαλάσσιο βυθό, Τη στήλη ύδατος και Την επιφάνεια. «Ένα θαλάσσιο χωροταξικό σχέδιο δεν χρειάζεται να καλύπτει το σύνολο μιας περιοχής». Στην εν λόγω περίπτωση ο ΘΧΣ διαχειρίζεται τις δραστηριότητες υφιστάμενες και μελλοντικές και τον αντίκτυπο αυτών στο θαλάσσιο χώρο(επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2008) ΘΧΣ στην ΕΕ: Επιτεύγματα και μελλοντικές εξελίξεις Η ανακοίνωση της ευρωπαϊκής επιτροπής για τον ΘΧΣ στην ΕΕ, τα επιτεύγματα και τις μελλοντικές προοπτικές αφορά τις κατευθύνσεις του οδικού χάρτη για τον ΘΧΣ. Σύμφωνα με την ανακοίνωση, ο ΘΧΣ είναι ένα καίριας σημασίας εργαλείο το οποίο με την εφαρμογή του εξυπηρετεί στην καλύτερη αξιοποίηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος με μια προσέγγιση βασισμένη στο οικοσύστημα. Οι περιοχές διαχείρισης θα ορίζονται σύμφωνα με τον ΘΧΣ, όπου θα εξετάζει λεπτομερέστατα 34

35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ κάθε περιοχή λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της καθεμιάς και δίνοντας περισσότερη έμφαση σε περιοχές με πολυάριθμες χρήσεις (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010). Ο χωροταξικός σχεδιασμός μεταξύ ξηράς και θάλασσας διαφέρει σημαντικά, διότι ο πρώτος αναφέρεται σε ατομικά δικαιώματα ιδιοκτησίας γης σε αντίθεση με το δεύτερο όπου δεν μπορεί να αποτελέσει τέτοιου είδους αντικείμενο ιδιοκτησίας. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο μεταβατικό χώρο -ΟΔΠΖ- μεταξύ ξηράς και θάλασσας, όπου χαρακτηρίζεται καίριας σημασίας και απαιτεί τη συνοχή των στρατηγικών μεταξύ των χωροταξικών σχεδιασμών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010). Τέλος, ο ΘΧΣ, πρέπει να συντονίζει και να στηρίζει τις παρούσες και μελλοντικές πρωτοβουλίες θαλάσσιας πολιτικής και στρατηγικής (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2010) Πρόταση οδηγίας «για τη θέσπιση πλαισίου για τον ΘΧΣ και την ΟΔΠΖ» Η πρόταση οδηγίας του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και του συμβουλίου περί θεσπίσεως πλαισίου για τον ΘΧΣ και την ΟΔΠΖ, προτείνει κατευθυντήριες γραμμές για την εφαρμογή των δύο εργαλείων στην ΕΕ. Στόχος του πρώτου εργαλείου αποτελεί η κατάρτιση σχεδίων για τον καθορισμό τρόπων αξιοποίησης των θαλάσσιων ζωνών για διαφορετικές χρήσεις, ενώ το δεύτερο αφορά την ολοκληρωμένη διαχείριση όλων των διαδικασιών χάραξης πολιτικής που αφορούν τις παράκτιες ζώνες, αντιμετωπίζοντας έτσι τις αλληλεπιδράσεις ξηράς- θάλασσας των παράκτιων δραστηριοτήτων, προκειμένου να εξασφαλισθεί η βιώσιμη ανάπτυξη των παράκτιων και θαλάσσιων ζωνών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013). Τα δυο εργαλεία είναι συμπληρωματικά σύμφωνα με το παρόν πλαίσιο και η από κοινού εφαρμογή θα έχει ως μοναδικό αποτέλεσμα τη βελτίωση του χωροταξικού σχεδιασμού και τη βέλτιστη διαχείριση της «ενδιάμεσης ζώνης» μεταξύ ξηράς και θάλασσας. Αυτό που θα εφαρμόσουν τα δύο εργαλεία είναι αφενός το πρώτο (ΘΧΣ) τη χαρτογράφηση των υφιστάμενων δραστηριοτήτων και τον εντοπισμό της αποτελεσματικής μελλοντικής χωροταξικής ανάπτυξης, αφετέρου το δεύτερο (ΟΔΠΖ) την ολοκληρωμένη διαχείριση των εν λόγω ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Δηλαδή, το μεν πρώτο θα παρέχει μια ολοκληρωμένη διαδικασία σχεδιασμού των θαλάσσιων χρήσεων, το δε δεύτερο μια ολοκληρωμένη διαδικασία διαχείρισης των παράκτιων ζωνών. Τα δυο εργαλεία πρέπει να ακολουθούν μια προσέγγιση με βάση το οικοσύστημα και να λαμβάνουν υπόψη τους τις οδηγίες για τη θαλάσσια 35

36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ στρατηγική, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τους οικοτόπους και την πρωτοβουλία των θαλάσσιων αρτηριών. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί πως σε καμία περίπτωση δεν θίγεται ο χερσαίος χωροταξικός σχεδιασμός (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013) Οδηγία 2014/89/ΕΕ «περί θεσπίσεως πλαισίου για τον ΘΧΣ». Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση της ζήτησης θαλάσσιου χώρου για δραστηριότητες και χρήσεις που αφορούν την αξιοποίηση της θαλάσσιας επιφάνειας, του θαλάσσιου περιβάλλοντος και του πυθμένα. Η θέσπιση της οδηγίας 2014/89/ΕΕ στοχεύει στην βέλτιστη διαχείριση της αξιοποίησης του θαλάσσιου χώρου, με κύριο μέσο εφαρμογής τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό (Οικονόμου, 2013). Ο ΘΧΣ αποτελεί ένα εργαλείο με σκοπό τη βιώσιμη ανάπτυξη των θαλάσσιων οικονομιών, περιοχών και πόρων. Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η εναρμόνισή του με την ΟΘΠ της ΕΕ, έχοντας ως αποτέλεσμα την εφαρμογή μιας προσέγγισης βασισμένης στο οικοσύστημα. Η προσέγγιση με βάση το οικοσύστημα που χαρακτηρίζει το εν λόγω εργαλείο, αφορά στη διαχείριση των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων και θαλάσσιων χρήσεων, προκειμένου να επιτευχθεί μία καλή περιβαλλοντική κατάσταση. Ο ΘΧΣ πρέπει να λαμβάνει υπόψη του ορισμένους παράγοντες, εκ των οποίων: Τις αλληλεπιδράσεις ξηράς - θάλασσας. Τις ιδιαιτερότητες των θαλάσσιων περιοχών. Περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές πτυχές, όπως και ζητήματα ασφαλείας. Τη συνεκτικότητα μεταξύ αυτού και της ΟΔΠΖ ή άλλων παρόμοιων σχεδίων. Την εξασφάλιση της διασυνοριακής συνεργασίας μεταξύ καρτών μελών. Τη προώθηση συνεργασίας μεταξύ τρίτων χωρών. Όσον αφορά τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ξηράς και θάλασσας, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες των θαλάσσιων περιοχών, οι υφιστάμενες και μελλοντικές δραστηριότητες και χρήσεις. Η οδηγία αφορά τα θαλάσσια ύδατα και όχι τα παράκτια ύδατα ή τμήματα αυτών που εμπίπτουν σε σχέδια χερσαίου χωροταξικού σχεδιασμού. Άλλωστε όπως αναφέρεται στη πρόταση- οδηγία της ευρωπαϊκής επιτροπής (2013) για τον ΘΧΣ και την ΟΔΠΖ, δεν θίγεται ο χερσαίος χωροταξικός σχεδιασμός. 36

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Σε ένα θαλάσσιας χωροταξικής φύσεως σχέδιο θα πρέπει να προσδιορίζεται η χωροχρονική κατανομή των δραστηριοτήτων και των χρήσεων, και να λαμβάνονται υπόψη οι αλληλεπιδράσεις αυτών στα θαλάσσια ύδατα. Ενδεικτικές δραστηριότητες και χρήσεις (χωρίς αυτές να είναι οι μοναδικές θαλάσσιες χρήσεις/ δραστηριότητες που μπορεί να χωροθετήσει ο ΘΧΣ) σύμφωνα με το άρθρο 8 της παρούσας οδηγίας αποτελούν οι εξής: Περιοχές υδατοκαλλιέργειας. Περιοχές αλιείας. Εγκαταστάσεις και υποδομές έρευνας, εκμετάλλευσης ενεργειακών πόρων, ορυκτών και αδρανών υλικών, και παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Οδοί θαλάσσιας μεταφοράς και κυκλοφοριακές ροές. Περιοχές διεξαγωγής στρατιωτικών ασκήσεων. Τόποι προστασίας της φύσης και των ειδών και προστατευόμενες περιοχές. Περιοχές εξόρυξης πρώτων υλών. Επιστημονική έρευνα. Διαδρομές υποβρύχιων καλωδίων και αγωγών. Τουρισμός. Υποθαλάσσια πολιτιστική κληρονομιά. Η παρούσα οδηγία προωθεί τη συμμετοχή του κοινού στη διαδικασία κατάρτισης των σχεδίων και τη διασφάλιση της πρόσβασής του στα τελικά σχέδια. Επίσης, επιδιώκεται η συνεργασία στα κράτη μέλη που μοιράζονται την ίδια θάλασσα στοχεύοντας έτσι στον συντονισμό μεταξύ των σχεδίων για την αειφόρο χρήση της. Όσον αφορά τη συνεργασία μεταξύ τρίτων χωρών, επιδιώκεται, όπου αυτή είναι δυνατή, ιδίως όταν τα σχέδια απευθύνονται σε οικείες περιοχές σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο της θάλασσας (UNCLOS 13 ) Διεθνές δίκαιο της θάλασσας, Θαλάσσιες Ζώνες & ΘΧΣ Ο ΘΧΣ καλείται να εφαρμόσει τον σχεδιασμό του σε θαλάσσιο χώρο όπου το ιδιοκτησιακό καθεστώς είναι πιο πολύπλοκο από το χερσαίο χωρικό σχεδιασμό, καθώς δεν υπάρχει ατομική ιδιοκτησία και πολλές φορές το όποιο καθεστώς 13 United Nations Convention on the Law of the Sea of 10 December 1982 (UNCLOS), πηγή: 37

38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ σχετίζεται με εθνικά σύνορα. Για αυτό και το διεθνές δίκαιο της θάλασσας, οι ορισμοί και ο καθορισμός των ορίων που θέτει, είναι βαρύνουσας σημασίας για τον ΘΧΣ ιδιαίτερα σε παραμεθόριες περιοχές. Σκοπός του είναι, μέσω της δημιουργίας ενός διεθνούς νομικού πλαισίου, η παροχή του δικαιοδοτικού δικαιώματος να αναγνωρίζονται σε εθνικό επίπεδο οι θαλάσσιες ζώνες και να διαθέτει μία χώρα το δικαιοδοτικό πλαίσιο για την ολοκληρωμένη διαχείριση της θαλάσσιας ζώνης (Ντούρμας, 2013). Η ιστορική διαδρομή του διεθνούς δικαίου της θάλασσας έχει την αφετηρία της στο 1948, με τη πρώτη διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε στη Γενεύη το 1948 και αναφέρεται στη προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, στην ανάπτυξη, στις μεταφορές διά θαλάσσης και στην οριοθέτηση των διάφορων θαλάσσιων ζωνών. Το πλαίσιο της διάσκεψης κάλυπτε σχεδόν όλους τους τομείς του διεθνούς δικαίου της θάλασσας, όπως η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, η ανάπτυξη, η μεταφορά δια των θαλασσών, καθώς και η οριοθέτηση των διάφορων θαλάσσιων ζωνών (Ντούρμας, 2013). Επίσης στο πλαίσιο της διάσκεψης και της πρώτης διεθνής σύμβασης συστάθηκε ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός 14 υπό την αιγίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) με αντικείμενο τη θέσπιση μέτρων για τη βελτίωση της ασφάλειας στη διεθνή ναυτιλία, την αποφυγή της μόλυνσης του περιβάλλοντος από πλοία, την πρόληψη των συγκρούσεων στην θάλασσα κ.α. (ΥΠΕΞ, 2010; ΥΝΑ). Στη συνέχεια ο ΟΗΕ με δυο συνδιασκέψεις, το 1958 και το 1960 στη Γενεύη, αποτύπωσε ορισμένα θέματα του «Δικαίου της Θάλασσας» σε τέσσερις Συμβάσεις (Παπανικολόπουλος, 2011): Σύμβαση για την Αιγιαλίτιδα Ζώνη και τη Συνορεύουσα Ζώνη (1964). Σύμβαση για τις Ανοιχτές Θάλασσες (1962). Σύμβαση για την Αλιεία και τη Διατήρηση των Ζωντανών Οργανισμών στην Ανοιχτή Θάλασσα (1966). Σύμβαση για την Ηπειρωτική Υφαλοκρηπίδα (1964). Έχει σημασία να επισημανθεί ότι η Ελλάδα από αυτές έχει επικυρώσει -με το Ν.Δ. 1182/1972- μόνο μία, τη Σύμβαση για την Ηπειρωτική Υφαλοκρηπίδα (Νομοθετικό Διάταγμα 1182, 1972). 14 International Maritime Organization (IMO). 38

39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Τις εκκρεμότητες των προηγούμενων συνδιασκέψεων, επίλυσε η Τρίτη Συνδιάσκεψη στη Τζαμάικα το 1982, στο πλαίσιο της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), και αποτελεί μια ολοκληρωμένη, πολυμερή και επίκαιρη συμφωνία(maes, 2008). Η Σύμβαση ετέθη σε ισχύ το 1994 και μέχρι σήμερα μετρά 138 συμμετέχοντα κράτη, συμπεριλαμβανομένης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και 157 συμβαλλόμενους (UNRIC, 2004). Μία γειτνιάζουσα χώρα με την Ελλάδα, η Τουρκία δεν έχει επικυρώσει τη Σύμβαση, γεγονός που έχει ιδιαίτερη σημασία για τη χώρα μας αφού αποτελεί γενική αρχή του Διεθνούς Δικαίου -που επιδέχεται πάντως εξαιρέσεων- οι κανόνες του αυτοί να μην επιβάλλονται σε εκείνα τα κράτη που έχουν ρητά εκφράσει τους ενδοιασμούς τους στο περιεχόμενο τους εγκαίρως, δηλαδή πριν την αποδοχή τους από τη διεθνή κοινότητα. Διαφορετικά, κάθε συμπεριφορά επιγενόμενη της διαμόρφωσης των συναινετικών κανόνων αποτελεί παραβίαση του δικαίου (Ροζάκης, 2013, σσ. 79,80). Ο οριζόντιος διαχωρισμός των θαλάσσιων τμημάτων στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου, που προαναφέρθηκαν, έχει ως εξής: τα χωρικά ύδατα η συνορεύουσα ζώνη η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη η Υφαλοκρηπίδα η ανοικτή θάλασσα 39

40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Σχήμα 1: Δικαιώματα στη δικαιοδοσία των παράκτιων κρατών Πηγή: Hansen, Brandt, Klingsheim, Harrison, & Sveistrup, (2012), σ. 6 Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη σύμβαση UNCLOS η κυριαρχία του παράκτιου κράτους εκτείνεται, πέραν του εδάφους και των εσωτερικών υδάτων σε παρακείμενη θαλάσσια ζώνη που ορίζεται ως χωρική θάλασσα. Η κυριαρχία αυτή εκτείνεται στον εναέριο χώρο πάνω από την χωρική θάλασσα καθώς και στο βυθό και το υπέδαφός του, και είναι σύμφωνη με τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου. Ως προς το εύρος της ζώνης, το ανώτατο όριο είναι τα 12 ναυτικά μίλια, το οποίο μετράται από τις γραμμές βάσης που καθορίζεται από τη UNCLOS. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι «το εξωτερικό όριο των χωρικών υδάτων είναι η γραμμή, κάθε σημείο της οποίας βρίσκεται σε απόσταση από το πλησιέστερο σημείο της γραμμής βάσης ίσο με το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης. «Η γραμμή από την οποία μετράται το εύρος των χωρικών υδάτων είναι η γραμμή της χαμηλότερης στάθμης νερού κατά μήκος της ακτής όπως αυτή εμφανίζεται στους ναυτικούς χάρτες μεγάλης κλίμακας που αναγνωρίζονται επίσημα από το παράκτιο κράτος» (United Nations, 2001). Πρέπει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 6ν.μ. (1ν.μ.= 1.852μ.), και όχι στα 12ν.μ. όπως έχει το δικαίωμα από τη προαναφερθείσα σύμβαση. Το ίδιο έχει κάνει και η Τουρκία στο Αιγαίο, ενώ έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στον Εύξεινο Πόντο και τη Μεσόγειο στα 12ν.μ. από το 1964 (Ριζοσπάστης, 2006). 40

41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Η συνορεύουσα ζώνη εφάπτεται με τα χωρικά ύδατα και δεν μπορεί να εκτείνεται πέραν των 24 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της χωρικής θάλασσας. Στην έκταση της συγκεκριμένης ζώνης το παράκτιο κράτος έχει το δικαίωμα να ασκεί έλεγχο για να εμποδίζει παραβίαση των τελωνειακών, δημοσιονομικών, μεταναστευτικών ή υγειονομικών νόμων και κανονισμών στο έδαφός του ή στη χωρική θάλασσα. Επίσης έχει το δικαίωμα να τιμωρεί παραβιάσεις των παραπάνω νόμων και κανονισμών που διαπράχθηκαν στο έδαφός του ή στη χωρική θάλασσα (United Nations, 2001). Η υφαλοκρηπίδα αποτελείται από το θαλάσσιο βυθό και το υπέδαφος που εκτείνεται πέραν των χωρικών υδάτων σε όλη τη φυσική παράταση της γης σε μια απόσταση 200 ναυτικών μιλίων. Το παράκτιο κράτος ασκεί στην υφαλοκρηπίδα κυριαρχικά δικαιώματα για σκοπούς εξερεύνησης και εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων της. Επίσης σύμφωνα με τη Συνθήκη της Γενεύης του 1958, η υφαλοκρηπίδα εκτείνεται μέχρι το τμήμα του θαλάσσιου βυθού που βρίσκεται γύρω από τις ακτές του και πέρα από την Αιγιαλίτιδα ζώνη (τα χωρικά ύδατα) μέχρι βάθους 200 μέτρων (United Nations, 2001). Η ΑΟΖ είναι μία έννοια του θαλάσσιου χώρου που εισήχθη στη Συνδιάσκεψη το 1982, και έλκει την καταγωγή της από μία έμπνευση των λατινοαμερικάνικων κρατών. Η συστηματική βιομηχανικά οργανωμένη αλιεία των ΗΠΑ σε περιοχές του Ειρηνικού Ωκεανού εκτός των χωρικών υδάτων των Νοτιοαμερικανικών Κρατών, είχε σαν αποτέλεσμα αυτά τα κράτη να απολέσουν σημαντικά αλιευτικά αποθέματα. Επίσης είχε αλλοιώσει το οικοσύστημα της περιοχής, με σύνθετες επιπτώσεις. Το πρόβλημα αυτό, οδήγησε τις χώρες της Λατινικής Αμερικής σε κοινή στάση και σε πρωτοβουλία για να προτείνουν μία νέα θαλάσσια ζώνη με ιδιαίτερες δικαιοδοσίες. Στην Τρίτη Συνδιάσκεψη οι παγκόσμιες συνθήκες είχαν ωριμάσει και ο συσχετισμός των πολιτικών δυνάμεων ήταν τέτοιος, ώστε να υπάρξει πρόβλεψη αυτής της θαλάσσιας ζώνης, που καθιερώθηκε ως ΑΟΖ (Ροζάκης, 2013, σσ. 14,15). Ως προς τον ορισμό της ΑΟΖ, αυτό που αναφέρεται στην UNCLOS είναι ότι «Η αποκλειστική οικονομική ζώνη ορίζεται η πέραν και παρακείμενη της χωρικής θάλασσας περιοχή». Η ΑΟΖ διέπεται από ειδικό νομικό καθεστώς το οποίο αναφέρεται στην σύμβαση UNCLOS και πιο συγκεκριμένα «Η αποκλειστική οικονομική [ ] η υπαγόμενη στο ειδικό νομικό καθεστώς που καθιερώνεται στο παρόν μέρος, σύμφωνα με την οποία τα δικαιώματα και οι δικαιοδοσίες του παράκτιου κράτους και τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των άλλων κρατών διέπονται από τις 41

42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ σχετικές διατάξεις της παρούσας σύμβασης». Η αποκλειστική οικονομική ζώνη δεν εκτείνεται πέραν των 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της χωρικής θάλασσας (United Nations, 2001). Ένας άλλος ορισμός, πιο περιεκτικός, έχει ως εξής: «η ΑΟΖ είναι μία θαλάσσια ζώνη πέρα από, αλλά παρακείμενη της αιγιαλίτιδας ζώνης, η οποία περιλαμβάνει τον βυθό, το υπέδαφος του, τη θαλάσσια στήλη και την επιφάνεια της θάλασσας ως μία απόσταση διακοσίων μιλίων από την ακτή-μειωμένη ανάλογα με το εύρος της παρακείμενης αιγιαλίτιδας ζώνης» (Ροζάκης, 2013, σσ. 15,16). Στην αποκλειστική οικονομική ζώνη, το παράκτιο κράτος έχει: κυριαρχικά δικαιώματα που αποσκοπούν στην εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πόρων, ζωντανών ή μη-διαβίωσης, των υπερκείμενων υδάτων στον πυθμένα της θάλασσας και του θαλάσσιου βυθού και του υπεδάφους του, και σε σχέση με άλλες δραστηριότητες για την οικονομική εκμετάλλευση και εξερεύνηση της ζώνης, όπως η παραγωγή ενέργειας από τα ύδατα, τα ρεύματα και τους ανέμους. δικαιοδοσία για την εγκατάσταση και χρησιμοποίηση τεχνητών νήσων, εγκαταστάσεων και κατασκευών, τη θαλάσσια επιστημονική έρευνα, την προστασία και διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος. άλλα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που προβλέπονται στην Σύμβαση UNCLOS. Ως προς τα δικαιώματα πρέπει να τονιστεί ότι τα δικαιώματα αυτά είναι μεν κυριαρχικά, αλλά έχουν λειτουργικό χαρακτήρα, και σε καμία περίπτωση δεν συνιστούν εδαφική κυριαρχία(ροζάκης, 2013). Για αυτό άλλωστε κατά την άσκηση των δικαιωμάτων του το παράκτιο κράτος, πρέπει να λαμβάνει υπόψη του τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των άλλων κρατών και ενεργεί κατά τρόπο συμβατό. Αμφίδρομα τα άλλα κράτη κατά την άσκηση των δικαιωμάτων τους, λαμβάνουν δεόντως υπόψη τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του παράκτιου κράτους και συμμορφώνονται με τους νόμους και τους κανονισμούς του (United Nations, 2001). Η Ελλάδα ως χώρα, έχει αναφερθεί θεσμικά στην ΑΟΖ μέσω του Νόμου 4001/2011, που σχετίζεται με τη λειτουργία ενεργειακών αγορών ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου. Εκεί ορίζεται ως γραμμή οριοθέτησης, η μέση γραμμή, «ελλείψει συμφωνίας» (Ροζάκης, 2013, σ. 52). 42

43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Τέλος, πρέπει να γίνει αναφορά και στο σκέλος της επίλυσης συγκρούσεων σχετικά με την κατανομή των δικαιωμάτων και της δικαιοδοσίας στην αποκλειστική οικονομική ζώνη, καθώς είναι θέμα που αφορά άμεσα στην Ελλάδα. Σε αντίθεση με την υφαλοκρηπίδα, η οποία υφίσταται ως φυσικό δικαίωμα, στην περίπτωση της ΑΟΖ, το κράτος πρέπει να εκδηλώσει τη βούληση του να αποκτήσει ζώνη. Στην περίπτωση που και τα δύο κράτη ή μόνο το ένα, δεν είναι μέρη της Σύμβασης, η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης είναι στο πλαίσιο της UNCLOS, γιατί η διάταξη αυτή -μέσα από μακρά πρακτική οριοθετήσεων- έχει αποκτήσει ισχύ εθιμικού χαρακτήρα (Ροζάκης, 2013, σσ. 18,19). Οι αναφορές αυτές στον οριζόντιο διαχωρισμό των θαλάσσιων τμημάτων, στο πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου και κυρίως της Συνθήκης UNCLOS, ήταν απαραίτητες καθώς συναποτελούν μαζί με τις επιμέρους εθνικές και κοινοτικές πολιτικές, ένα μεγάλο φάσμα που επηρεάζουν τον παράκτιο αλλά και τον θαλάσσιο χώρο μίας Ευρωπαϊκής χώρας, όπως η Ελλάδα. Η προσθήκη ζωνών δικαιοδοσίας των κρατών στις θάλασσες, παρέχει μία προστιθέμενη αξία στην ήδη υπάρχουσα δυνατότητα ενός παράκτιου κράτους, να εκμεταλλεύεται τον θαλάσσιο και υποθαλάσσιο πλούτο. Οι θαλάσσιες ζώνες, εξασφαλίζουν πολυδιάστατα δικαιώματα που είναι απαραίτητα για το ίδιο το περιεχόμενο του ΘΧΣ. Ο θαλάσσιος βυθός με τον φυσικό του πλούτο, η αλιεία που σχετίζεται με τη στήλη ύδατος καθώς τα θαλάσσια ρεύματα και οι άνεμοι στην επιφάνεια της θάλασσας που εξασφαλίζουν ήπιες μορφές ενέργειας είναι μερικά μόνο από τα οικονομικά οφέλη που σχετίζονται άμεσα με τον ΘΧΣ, αλλά απαιτούν και τις αντίστοιχες δυνατότητες δικαιοδοσίας για τις εγκαταστάσεις εκείνες οι οποίες είναι απαραίτητες προκειμένου να υλοποιηθούν τα δικαιώματα που παρέχουν οι θεσμοί της ΑΟΖ, της υφαλοκρηπίδας κ.α.. Επίσης οι ναυτιλιακές γραμμές που είναι βασικό εργαλείο στην άρση αποκλεισμού των νησιωτικών περιοχών και επιδρούν ιδιαίτερα στην ανάπτυξη τους σχετίζεται με τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας. Ακόμα και η προστασία του περιβάλλοντος, που είναι βασικός στόχος του ΘΧΣ, απαιτεί τα αντίστοιχα κυριαρχικά δικαιώματα από την πλευρά της χώρας, τόσο για την θέσπιση μέτρων προστασίας όσο και για την δυνατότητα επιβολής ποινών. Δηλαδή το ιδιαίτερο ιδιοκτησιακό καθεστώς της θάλασσας -κυριαρχικά δικαιώματα από κράτηπου σχετίζεται με το Διεθνές Δίκαιο, επιδρά άμεσα ή έμμεσα στην χάραξη και τον χαρακτήρα του ΘΧΣ. 43

44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ 2.4. Συσχέτιση ΘΧΣ με άλλες Ευρωπαϊκές και Εθνικές πολιτικές Η θαλάσσια χωροταξία πέραν του βασικού εργαλείου άσκησης πολιτικής -ΘΧΣ-, αποτελείται και από κάποιες επιμέρους πολιτικές που αφορούν αποκλειστικά τη θάλασσα και την αειφορία της. Ο ΘΧΣ λαμβάνει υπόψη όλες τις επιμέρους πολιτικές προκειμένου να καταστεί ένα εργαλείο βιώσιμης ανάπτυξης των θαλασσών, που οφείλει να εναρμονίσει και εξειδικεύσει τις πολιτικές, είτε αυτές αναφέρονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, είτε σε ελληνικό, στη θαλάσσια περιοχή/ υποπεριοχή της οποίας καταρτίζεται ο σχεδιασμός. Στη συνέχεια παρατίθενται μια σειρά πολιτικών που αφορούν τη θάλασσα και τη βιώσιμη διαχείριση αυτής Ολοκληρωμένη Θαλάσσια Πολιτική - ΟΘΠ Πρόκειται για μία ολιστική προσέγγιση όλων των πολιτικών που αφορούν τη θάλασσα σε επίπεδο ΕΕ. Ο συντονισμός των πολιτικών θα συντελέσει στην επίτευξη ελαχιστοποίησης του αντίκτυπου στο θαλάσσιο περιβάλλον των διάφορων τομέων. Στις διάφορες πολιτικές που λαμβάνονται υπόψη όπως ο σχεδιασμός, η ενέργεια, οι μεταφορές, η έρευνα και η απασχόληση, συγκαταλέγεται ο θαλάσσιος και παράκτιος τουρισμός όπως και η ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών. Κεντρικός στόχος της ΟΘΠ είναι η δημιουργία ενός πλαισίου για τη συνύπαρξη, την διευκόλυνση και την ανάπτυξη δραστηριοτήτων που βασίζονται στη θάλασσα (Semrau, 2014). Στους γενικότερους στόχους της ΟΘΠ βρίσκεται η ανάπτυξη διατομεακών εργαλείων όπου προτείνεται ο ΘΧΣ και η ΟΔΠΖ για τη βιώσιμη ανάπτυξη θαλάσσιων ζωνών και παράκτιων περιοχών που βασίζονται στο οικοσύστημα και την ανάπτυξη δεσμών μεταξύ γης και θάλασσας (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2011). Η μεσόγειος είναι μία θαλάσσια περιοχή με αυξημένες τις ανθρώπινες θαλάσσιες δραστηριότητες και σημαντικό αριθμό κατοίκων στις παράκτιες περιοχές. Το εμπόριο, ο τουρισμός, οι θαλάσσιες μεταφορές, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ο αλιευτικός στόλος και οι θαλάσσιες υδατοκαλλιέργειες αποτελούν δραστηριότητες που απαιτούν μία ολιστική προσέγγιση και χρήζουν σχεδιασμού. Δεδομένης της επικρατούσας κατάστασης στην περιοχή της μεσογείου και του πιθανού μελλοντικού ενδεχομένου πως οι θαλάσσιες ανταγωνιστικές δραστηριότητες θα αυξηθούν και αναπτυχθούν απαιτείται λοιπόν, «η ανάπτυξη και χρήση συγκεκριμένων εργαλείων σχεδιασμού θαλάσσιας πολιτικής στα κατάλληλα επίπεδα ώστε να αποτελέσουν αντικείμενο διαχείρισης οι χρήσεις των θαλασσών και των παράκτιων περιοχών». Έτσι θα αξιοποιηθεί στο έπακρο το αναπτυξιακό δυναμικό της λεκάνης της μεσογείου 44

45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ επιτυγχάνοντας καλή περιβαλλοντική κατάσταση στα θαλάσσια ύδατα που άλλωστε αποτελεί στόχο της ΟΠΘΣ ως το Σε αντίθεση με άλλες θαλάσσιες λεκάνες, στη μεσόγειο οι πρακτικές του ΘΧΣ είναι περιορισμένες, δεδομένης της αδυναμίας δημιουργίας θαλάσσιων ζωνών και οριοθέτησης συνόρων. Η αντιμετώπιση τους θα έχει ως μοναδικό αποτέλεσμα, το συντονισμό των θαλάσσιων ανθρώπινων δραστηριοτήτων μέσω του ΘΧΣ(Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2009; Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2008; Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2008). Ο ΘΧΣ αποτελεί αφενός μεν καίριας σημασίας εργαλείο σχεδιασμού για τη λήψη αποφάσεων με γνώμονα την αειφορία, αφετέρου θεμελιώδες εργαλείο για την αειφόρο ανάπτυξη θαλάσσιων και παράκτιων ζωνών και για την αποκατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος της Ευρώπης(Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2007) Οδηγία Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική - ΟΠΘΣ Η θαλάσσια στρατηγική έχει σκοπό τη προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, μέσω της επίτευξης - διατήρησης της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης. Λαμβάνονται μέτρα όπως, η διασφάλιση της προστασίας και διατήρησης του θαλάσσιου περιβάλλοντος, προλαμβάνεται η επιδείνωση και αποκαθίστανται τα θαλάσσια οικοσυστήματα όπου έχουν υποστεί αρνητικές επιδράσεις, προλαμβάνονται και μειώνονται οι εναποθέσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον στοχεύοντας στην εξάλειψη της ρύπανσης με αποτέλεσμα να μην κινδυνεύει η θαλάσσια βιοποικιλότητα, τα θαλάσσια οικοσυστήματα, η ανθρώπινη υγεία και όλες οι εν δυνάμει χρήσεις της θάλασσας. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες θα διαχειρίζονται με προσέγγιση η οποία θα βασίζεται στο οικοσύστημα για την ορθή και αειφόρο χρήση του θαλάσσιου περιβάλλοντος (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2008; Νόμος 3983, 2011). Ο νόμος 3983/2011 είναι η εξειδίκευση της ΟΠΘΣ (2008/56/ΕΚ) και της Σύμβαση για την Προστασία του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος και των Παράκτιων Περιοχών της Μεσογείου Θαλάσσης, στην ελληνική επικράτεια. Οι πολιτικές της θαλάσσιας στρατηγικής εφαρμόζονται στα θαλάσσια ύδατα κάθε κράτους μέλους της ΕΕ, με τις θαλάσσιες περιοχές να είναι τέσσερις όπως προαναφέρθηκε. Η Ελλάδα ανήκει στη θαλάσσια περιοχή της Μεσογείου, με τις υποπεριοχές της Αδριατικής θάλασσας, του Ιονίου Πελάγους - Κεντρική Μεσόγειο και του Αιγαίου Πελάγους - Ανατολική Μεσόγειο να την αφορούν άμεσα ως προς τις 45

46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ επιπτώσεις τόσο της ίδιας της χώρας στο θαλάσσιο περιβάλλον, όσο και από τρίτες χώρες που γειτνιάζουν τις ίδιες θαλάσσιες υποπεριοχές. Η συνεργασία τόσο στο εσωτερικό της ΕΕ για τα προγράμματα δράσης των θαλασσών όσο και ως προς τρίτες χώρες, επιβάλλεται προκειμένου να επιτευχθεί ένα αποτέλεσμα αειφόρου χρήσης και καλής περιβαλλοντικής κατάστασης του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Επίσης, προσδιορίζονται χαρακτηριστικά για την καλή περιβαλλοντική κατάσταση, χαρακτηριστικά- πιέσεις και επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον, όπως και χαρακτηριστικά που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για τον καθορισμό των περιβαλλοντικών στόχων (Νόμος 3983, 2011; Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2008). Τέλος, στο νόμο 3983/2011 καθορίζεται το πλαίσιο της λήψης αναγκαίων μέτρων, με σκοπό την επίτευξη ή τη διατήρηση καλής περιβαλλοντικής κατάστασης για το θαλάσσιο περιβάλλον ως το 2020, όπου τίθενται οι βασικοί εξής στόχοι: i. η εξασφάλιση της προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος, καθώς και η πρόληψη ή η αποκατάσταση από αρνητικές επιδράσεις. ii. η πρόληψη και η μείωση των εναποθέσεων στο θαλάσσιο περιβάλλον με στόχο τη σταδιακή εξάλειψη της ρύπανσης. iii. η επίτευξη της κατάλληλης ισορροπίας μεταξύ των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο θαλάσσιο περιβάλλον και τη διατήρηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. iv. η ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών παραμέτρων στο σύνολο των πολιτικών, μέσω της ύπαρξης του προαναφερόμενου νόμου Γαλάζια Ανάπτυξη Η γαλάζια ανάπτυξη είναι μία στρατηγική που στηρίζει τη βιώσιμη ανάπτυξη θαλάσσιων τομέων και δραστηριοτήτων. Η θάλασσα και οι ωκεανοί αποτελούν σημαντικό παράγοντα για την ευρωπαϊκή οικονομία, δεδομένου ότι τα 2/3 των συνόρων της Ευρώπης γειτνιάζουν με θάλασσες. «Η γαλάζια οικονομία αποτελεί τη συμβολή της ΟΘΠ για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής Ευρώπη 2020», λαμβάνοντας υπόψη το στόχο της ΟΠΘΣ για μια καλή περιβαλλοντική κατάσταση(ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2012; Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Η γαλάζια ανάπτυξη αποτελεί μία εξειδικευμένη στρατηγική της θαλάσσιας χωροταξίας που βρίσκει αποτελεσματική εφαρμογή μέσω του ΘΧΣ. Η θαλάσσια χωροταξία τέθηκε ως προαπαιτούμενη, από την ευρωπαϊκή επιτροπή και το 46

47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ευρωπαϊκό κοινοβούλιο για την ανάπτυξη της γαλάζιας οικονομίας (Δανέλλης, 2011). Η γαλάζια οικονομία μπορεί να καταστήσει την ΕΕ διεθνώς ανταγωνιστική, να δημιουργήσει επιπλέον απασχόληση 15, να προστατεύσει τη βιοποικιλότητα, το θαλάσσιο περιβάλλον και τα θαλάσσια και παράκτια οικοσυστήματα. Οι δραστηριότητες της γαλάζιας οικονομίας παρόλο που θεωρούνται μεμονωμένες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, καθώς βασίζονται αφενός μεν σε κοινές θαλάσσιες εγκαταστάσεις και υποδομές, αφετέρου δε στη βιώσιμη χρήση των θαλασσών(ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2012). Η στρατηγική για τη γαλάζια ανάπτυξη αποτελείται από τρεις συνιστώσες (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014): i. συγκεκριμένα μέτρα ολοκληρωμένης θαλάσσιας πολιτικής, μεταξύ των οποίων βρίσκεται ο ΘΧΣ για την αποτελεσματική και βιώσιμη διαχείριση θαλάσσιων δραστηριοτήτων. ii. οι στρατηγικές για τις θαλάσσιες λεκάνες με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη, μεταξύ αυτών η λεκάνη της Αδριατικής θάλασσας και του Ιονίου πελάγους. iii. τη στόχευση σε συγκεκριμένους τομείς. Όσον αφορά τη στόχευση σε συγκεκριμένους τομείς, η γαλάζια ανάπτυξη δίνει ιδιαίτερη σημασία σε πέντε τομείς προτεραιότητας, οι οποίοι είναι (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014): Γαλάζια ενέργεια. Υδατοκαλλιέργεια. Θαλάσσιος και παράκτιος τουρισμός και τουρισμός με κρουαζιερόπλοια. Θαλάσσιοι ορυκτοί πόροι. Γαλάζια βιοτεχνολογία Τομεακές πολιτικές Η χωροταξία ως αντικείμενο χαρακτηρίζεται από πολυεπιστημονικότητα, με αποτέλεσμα τόσο σε επίπεδο θεσμικού πλαισίου όσο και σε επίπεδου σχεδιασμού να συσχετίζεται με άλλα επιμέρους αντικείμενα. 15 Η "γαλάζια" οικονομία αντιπροσωπεύει 5,4 εκατομμύρια θέσεις εργασίας και ακαθάριστη προστιθέμενη αξία σχεδόν 500 δισ. ετησίως (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). 47

48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Για αυτό στη συνέχεια του κεφαλαίου αναλύονται οι πολιτικές που θεσμοθετούν και καθορίζουν αντικείμενα με άμεση επαφή με τον ΘΧΣ, όπως οι υδατοκαλλιέργειες, οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και η Κοινή Αλιευτική Πολιτική Κοινή Αλιευτική Πολιτική - ΚΑΠ Πρόκειται για ένα πλαίσιο κανόνων διαχείρισης των αλιευτικών στόλων και των αλιευτικών ιχθυοαποθεμάτων. Στόχος της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής - ΚΑΠ είναι αφενός η οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα των κλάδων της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας, αφετέρου η προώθηση και δημιουργία ενός δυναμικού και ανταγωνιστικού κλάδου αλιείας ιδίως στις παράκτιες περιοχές που στηρίζονται στον εν λόγω κλάδο. Η ΚΑΠ έχει μεταρρυθμισθεί πολλάκις προκειμένου να συμβαδίζει με τις συγκυρίες, εκ των οποίων η τελευταία το 2014 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2015). Η μεταρρύθμιση της ΚΑΠ το 2014 προτείνει έναν αριθμό μέτρων στοχεύοντας στη βιώσιμη διαχείριση των ιχθυοαποθεμάτων, την αποκατάσταση της βιωσιμότητας και αναπαραγωγής αυτών, με γνώμονα τη μεγιστοποίηση της αλιευτικής απόδοσης. Δράσεις ενάντια της υπεραλίευσης, θέσπιση μέτρων που ευνοούν την αλιεία μικρής κλίμακας στηρίζοντας τις παράκτιες κοινότητες που εξαρτώνται από τον κλάδο, το δικαίωμα μιας χώρας για την απαγόρευση της αλιείας σε μια ζώνη έως τα 12 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή, όπως και η βελτίωση του πλαισίου για τις υδατοκαλλιέργειες προκειμένου να παράγονται και να προσφέρονται περισσότερες ποσότητες αλιευμάτων αποτελούν τα σημαντικότερα των μέτρων που θέτει η ΚΑΠ για την επίτευξη των στόχων της (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Η αλιεία ως κλάδος του πρωτογενή τομέα απασχόλησης παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις παράκτιες περιοχές. Ο αλιευτικός κλάδος διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην ΕΕ, καθώς σε πολλές παράκτιες περιοχές ο τομέας της αλιείας καταλαμβάνει περισσότερες από τις μισές θέσεις εργασίας της τοπικής κοινότητας. Στη μεσόγειο θάλασσα παρατηρείται έντονη η δραστηριότητα του αλιευτικού κλάδου, ιδιαίτερα στην κεντρική και ανατολική μεσόγειο. Η αλιεία καταλαμβάνει μεγάλα ποσοστά απασχόλησης στον ελληνικό χώρο με τα νησιά του ιονίου και νοτίου αιγαίου αλλά και ορισμένες παράκτιες Περιφερειακές Ενότητες να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το κλάδο. Εκτός αυτών, σημαντικό ποσοστό θέσεων αλιείας λαμβάνουν πολλές 48

49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ παράκτιες ΠΕ της χώρας, η Κρήτη, και το βόρειο αιγαίο (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Χάρτης 1: Εξάρτηση απασχόλησης από την αλιεία στις περιφέρειες της ΕΕ (2011) Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2014), Επεξεργασία ομάδας μελέτης Υδατοκαλλιέργειες Οι υδατοκαλλιέργειες ανήκουν στον παραγωγικό κλάδο της αλιείας, ωστόσο η ξεχωριστή αναφορά τους θεωρείται αναγκαία καθώς το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο αναφέρεται ειδικά στις υδατοκαλλιέργειες, προωθώντας και κατευθύνοντας την ανάπτυξη τους στον ελληνικό χώρο μέσο του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΠΧΣΑΑ) για τις υδατοκαλλιέργειες (ΥΠΑΠΕΝ, 2014). Η ΕΕ ενσωματώνει και κατευθύνει την υδατοκαλλιεργητική δραστηριότητα στην ΚΑΠ. Η υδατοκαλλιέργεια διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη προσφορά των προϊόντων της σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς το 47% κατανάλωσης ψαριών αφορούν τα προϊόντα υδατοκαλλιέργειας. Η χωροθέτηση της δραστηριότητας στις παράκτιες περιοχές οδηγεί στον ανταγωνισμό για την εξασφάλιση χώρου, καθώς δραστηριότητες όπως η οικιστική ανάπτυξη και ο τουρισμός διεκδικούν επίσης τέτοιου είδους περιοχές. Ο στόχος της ΕΕ είναι να διασφαλίσει βιώσιμο τον τομέα 49

50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ της υδατοκαλλιέργειας, που αποτελεί έναν από τους άξονες προτεραιότητας του Ευρωπαϊκού Ταμείου Αλιείας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2009, σσ. 28,29). Το ΕΠΧΣΑΑ για τις υδατοκαλλιέργειες παρέχει ένα σύνολο κατευθύνσεων, κανόνων και κριτηρίων για τη χωρική διάρθρωση, οργάνωση και ανάπτυξη του κλάδου στον ελληνικό χώρο. Κατευθύνει το εθνικό πρότυπο χωροταξικής οργάνωσης υδατοκαλλιεργειών εξειδικεύοντάς το ανά τύπο καλλιέργειας, τη χωροθέτηση υποδοχέων και μονάδων και τον υποκείμενο χωροταξικό σχεδιασμό. Το πλαίσιο λαμβάνει υπόψη του πλήθος κατευθυντήριων κειμένων και νομοθεσίας της ΕΕ, μεταξύ των οποίων «ένας οδικός χάρτης για το ΘΧΣ» (ΕΠΧΣΑΑ, 2011). Οι υδατοκαλλιέργειες μπορούν να περιληφθούν σε όλους τους κλάδους παραγωγικής δραστηριότητας, καθώς αφορούν την παραγωγή σε θαλάσσιο ή χερσαίο χώρο, τη συσκευασία και την επεξεργασία των παραγόμενων προϊόντων και τη διακίνηση και εμπορία τους (ΕΠΧΣΑΑ, 2011). Η πλειονότητα των προϊόντων θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας εξάγεται κατά κύριο λόγο στην Ευρωπαϊκή αγορά αλλά και σε τρίτες χώρες, με ποσοστό που ανέρχεται στο 70-80% των παραγόμενων προϊόντων. Η εθνική παραγωγή υδατοκαλλιέργειας συμβάλει άμεσα στην επίτευξη στόχων της ΚΑΠ, αλλά και στη στήριξη της τοπικής οικονομίας προσφέροντας απασχόληση. Είναι επιθυμητή η ενίσχυση της υδατοκαλλιέργειας στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης, εξειδικεύοντας και εξασφαλίζοντας τη συμπληρωματικότητα των άλλων τομέων παραγωγής, λαμβάνοντας υπόψη άλλες δραστηριότητες του παράκτιου χώρου και την αρμονική συνύπαρξη μεταξύ τους. Η ανάπτυξη υδατοκαλλιεργειών σε παράκτιες περιοχές χρήζει ειδικών χωροταξικών ρυθμίσεων, προκειμένου να συνυπάρχει αρμονικά με τις υπόλοιπες υφιστάμενες και εν δυνάμει δραστηριότητες. Ο ελληνικός χώρος μπορεί να αναδειχθεί ως ένας άξιος ανταγωνιστής στη δραστηριότητα των υδατοκαλλιεργειών τόσο στην περιοχή της μεσογείου όσο και διεθνώς, δεδομένου του συγκριτικού πλεονεκτήματος της χώρας, δηλαδή την εκτεταμένη νησιωτική και ηπειρωτική ακτογραμμή, την καθαρότητα των παράκτιων υδάτων και τις ωκεανογραφικές συνθήκες. Οι επιπτώσεις της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας στο θαλάσσιο περιβάλλον είναι ελεγχόμενες εν αντιθέσει με άλλες, όπως της οικιστικής ανάπτυξης, και μπορούν να συνυπάρχουν με ζώνες Natura Η ανάπτυξη των θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών προσδιορίζεται από κατάλληλες περιοχές (ΠΑΥ) σε αντίθεση με την ανάπτυξη σε υφάλμυρους σχηματισμούς και τα λοιπά εσωτερικά ύδατα. Το πλαίσιο ορίζει τους διάφορους τύπους και τρόπους της υδατοκαλλιεργητικής 50

51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ δραστηριότητας όπως και τις μονάδες αυτής. Οι ΠΑΥ ομαδοποιούνται σε τρεις κατηγορίες, τις Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ), τις Περιοχές Άτυπης Συγκέντρωσης Μονάδων (ΠΑΣΜ) και τις μεμονωμένες ή σημειακές μονάδες, όπως αναφέρονται στη πρώτη κατηγορία -θαλάσσια υδατοκαλλιεργητική δραστηριότητα- του εθνικού προτύπου χωροταξικής οργάνωσης υδατοκαλλιεργειών. Τέλος, αναφέρονται περιοχές όπου η δραστηριότητα της υδατοκαλλιέργειας μπορεί να προωθηθεί και να αναπτυχθεί σε μεγαλύτερο βαθμό (ΕΠΧΣΑΑ, 2011). Χάρτης 2: Εθνικό πρότυπο χωροταξικής οργάνωσης της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας Πηγή: ΕΠΧΣΑΑ (2011) για τις υδατοκαλλιέργειες Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας - ΑΠΕ Όπως προαναφέρθηκε, ο θαλάσσιος χώρος είναι ένα πεδίο που ενδείκνυται για τη παραγωγή ενέργειας, χωρίς να περιορίζεται αυτή η παραγωγή στα συμβατικά μέσα. Ο ενεργειακός τομέας συνδέεται με πολύπλοκα ζητήματα όπως είναι οι παγκόσμιες πτυχές των ενεργειακών πολιτικών και οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον. Η πρόκληση είναι οι πολιτικές στο μέλλον, να καταφέρουν να εξασφαλίσουν την οικονομική ανάπτυξη μέσω του ασφαλούς ενεργειακού εφοδιασμού και ταυτόχρονα αυτό να γίνει σε ένα βιώσιμο περιβάλλον (Αγγελίδης, 2000, σ. 336). Οι Ανανεώσιμες 51

52 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) είναι το εργαλείο, ως προς τον ενεργειακό τομέα, για τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΚΑΠΕ, 2004). Η ΕΕ έχει ενσωματώσει τις ΑΠΕ στην ενεργειακή της πολιτική με οδηγία από το και την εκσυγχρόνισε το (2009/28/ΕΚ). Σε αυτή την οδηγία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέτει ως στόχο το 2020, το 20% της ενέργειας που καταναλώνεται να παράγεται από ΑΠΕ. Επίσης στην ανακοίνωση της ΕΕ «ένας οδικός χάρτης για τον ΘΧΣ» αναφέρεται η αιολική ενέργεια ανοικτής θάλασσας, στο πλαίσιο της Γαλάζιας Βίβλου, όπου υπάρχει αναφορά στα ενεργειακά οφέλη μέσω του ΘΧΣ, παραθέτοντας τα παραδείγματα της Γερμανίας και του Βελγίου (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2008, σ. 5). Τέλος στην ανακοίνωση της ΕΕ σχετικά με τη «γαλάζια ενέργεια» 18, επισημαίνεται ότι οι θάλασσες μπορούν να αποτελέσουν σημαντικές πηγές καθαρής ενέργειας. Οι θαλάσσιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δίνουν τη δυνατότητα στην ΕΕ να τονώσει την οικονομική ανάπτυξη δημιουργώντας θέσεις εργασίας, να βελτιώσει την ασφάλεια του ενεργειακού της εφοδιασμού καθώς και να προωθήσει την ανταγωνιστικότητά της μέσω της τεχνολογικής καινοτομίας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Επίσης σημειώνει τα υψηλά ενεργειακά αποθέματα της Μεσογειακής λεκάνης, που όπως τονίζει, μπορεί να βοηθήσει τις νησιωτικές περιοχές να έχουν ενεργειακή αυτάρκεια και να απεγκλωβιστούν από την δαπανηρή ηλεκτρική ενέργεια των συμβατικών τρόπων. Η «γαλάζια ενέργεια», είναι και ένας μοχλός ανάπτυξης όχι μόνο της οικονομίας γενικότερα, αλλά συγκεκριμένων κλάδων όπως καινοτόμες ΜΜΕ και της Έρευνας, με ιδιαίτερες ευκαιρίες εξαγωγών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Επισημαίνονται βέβαια και οι αδυναμίες των θαλάσσιων ΑΠΕ στη παρούσα συγκυρία, όπως είναι το υψηλό τεχνολογικό κόστος, οι αμφιβολίες για την εμπορική επιτυχία πειραματικών μεθόδων (πχ. ωκεάνια ενέργεια) καθώς και οι περιβαλλοντικές 16 Οδηγία 2001/77/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27 ης Σεπτεμβρίου 2001, για την προαγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. 17 Οδηγία 2009/28/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23 ης Απριλίου 2009, σχετικά με την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και την τροποποίηση και τη συνακόλουθη κατάργηση των οδηγιών 2001/77/ΕΚ και 2003/30/ΕΚ. 18 Ανακοίνωση της Επιτροπής, προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική κι Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών, της 20 ης Ιανουαρίου 2014, Γαλάζια ενέργεια: Απαραίτητα μέτρα για την αξιοποίηση του δυναμικού της θαλάσσιας και της ωκεάνιας ενέργειας της Ευρώπης έως το 2020 και εντεύθεν (COM(2014)8). 52

53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ επιπτώσεις που ακόμα είναι άγνωστες. Τέλος ως στόχος τίθεται η περεταίρω βιομηχανοποίηση των θαλάσσιων ΑΠΕ, με στόχο την ανάπτυξη της Έρευνας, την δημιουργία θέσεων εργασίας καθώς και την βελτίωση του περιβάλλοντος μέσω της ελάττωσης των συμβατικών μέσων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Στο ελληνικό σύστημα χωρικού σχεδιασμού υπάρχουν τα Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, τομεακού χαρακτήρα και εθνικής κλίμακας. Το Πλαίσιο εγκρίθηκε το 2008 οπότε οι όποιες αναφορές του στο θέμα του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού θα είναι ιδιαίτερα περιορισμένες(υπαπεν, 2014). Στους στόχους του Πλαισίου είναι η διαμόρφωση πολιτικών χωροθέτησης έργων ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ, όχι μόνο ανά κατηγορία δραστηριότητας και αλλά και ανά κατηγορία χώρου (ΕΠΧΣΑΑ, 2008, σ ). Στη συνέχεια εξειδικεύονται οι κατηγορίες της χωροθέτησης των αιολικών εγκαταστάσεων, όπου σε σχέση με τον ΘΧΣ υπάρχει η κατηγορία του υπεράκτιου θαλάσσιου χώρου και των ακατοίκητων νησίδων, και δευτερευόντως η κατηγορία των κατοικημένων νησιών του Ιουνίου και του Αιγαίου Πελάγους (ΕΠΧΣΑΑ, 2008, σ ). Επίσης αναφέρει ρητά την απαγόρευση χωροθέτησης αιολικών εγκαταστάσεων σε ακτές κολύμβησης που περιλαμβάνονται στο αντίστοιχο πρόγραμμα «Γαλάζιες Σημαίες». Ως προς τις γενικότερες κατευθύνσεις των κριτηρίων χωροθέτησης αιολικών μονάδων, επιτρέπεται η χωροθέτηση αιολικών εγκαταστάσεων σε όλες τις θαλάσσιες περιοχές της χώρας που διαθέτουν προϋποθέσεις αιολικής εκμεταλλευσιμότητας, εφόσον αυτές δεν εντάσσονται σε ιδιαίτερο θεσμικό καθεστώς ρητής απαγόρευσης της εγκατάστασης(επχσαα, 2008, σσ ,35215). Πιο συγκεκριμένα απαγορεύει την εγκατάσταση τους σε απόσταση μικρότερη των 1500 μέτρων, από ακτές που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα παρακολούθησης της ποιότητας των υδάτων τους. Παράλληλα θέτει κάποιους περαιτέρω περιορισμούς σχετικά με περιοχές πολιτιστικής κληρονομιάς, οικισμούς, παραγωγικές ζώνες (Παράρτημα II). Ως προς την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών στο βυθό, αναφέρει ότι προσδιορίζεται από τις δυνατότητες της τρέχουσας τεχνολογίας και τις αντίστοιχες μελέτες στατικής και δυναμικής συμπεριφοράς. Τέλος, επιτρέπει τη χωροθέτηση αιολικών εγκαταστάσεων σε όλες τις ακατοίκητες νησίδες της χώρας, εφόσον αυτές δεν εμπίπτουν σε περιοχή αποκλεισμού(επχσαα, 2008, σσ , ). 53

54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Ο νόμος 3851/2010 (άρθρο 6) για τις ΑΠΕ, επιτρέπει την εγκατάσταση Αιολικών Πάρκων εντός του εθνικού θαλάσσιου χώρου και προβλέπει μια νέα, κεντρική διαδικασία για την αδειοδότηση τους. Το πρώτο βήμα της διαδικασίας αυτής είναι η εκπόνηση Στρατηγικών Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και η υποβολή τους σε στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση με σκοπό τον καθορισμό της θέσης των πάρκων, την θαλάσσια έκταση που καταλαμβάνουν και τη μέγιστη εγκατεστημένη ισχύ τους (Νόμος 3851, 2010). Συμπερασματικά παρατηρείται ότι η προώθηση του ΘΧΣ συντελεί άμεσα όχι μόνο στις ΑΠΕ, αλλά και στον τομέα της Ενέργειας γενικότερα. Μέσω των θαλάσσιων ΑΠΕ μπορεί να υπάρξει ενεργειακή αυτάρκεια και αύξηση των θέσεων εργασίας, στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης Προστασία του Περιβάλλοντος Σημαντικός στόχος του ΘΧΣ αποτελεί η προστασία ο περιβάλλοντος και κατ επέκταση το θεσμικό πλαίσιο και η πολιτική που διέπει αυτή σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Στη συνέχεια του κεφαλαίου αναλύεται το Δίκτυο Natura 2000, η ρύπανση στο θαλάσσιο χώρο καθώς και το θεσμικό πλαίσιο που αναφέρεται στη ρύπανση της θαλάσσιας περιοχής Δίκτυο Natura 2000 Το δίκτυο Natura 2000 είναι ένα ευρωπαϊκής φύσεως οικολογικό δίκτυο ζωνών για τη προστασία της φύσης σε όλη την ευρωπαϊκή κοινότητα που στόχο έχει τη διατήρηση των σημαντικότερων και απειλούμενων ειδών και ενδιαιτημάτων σε ικανοποιητικό επίπεδο. Οι περιοχές προστασίας του δικτύου αφορούν φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών, και διακρίνονται σε δύο κατηγορίες(υπαπεν, 2012): τις Ζώνες Ειδικής Προστασίας - ΖΕΠ (Special Protection Areas - SPA) τους Τόπους Κοινοτικής Σημασίας - ΤΚΣ (Sites of Community Importance - SCI)/ Ειδικές Ζώνες Διατήρησης - ΕΖΔ (Special Areas of Conservation - SAC). «Ως περιοχές προστασίας οικοτόπων και ειδών (Habitat / species management areas) χαρακτηρίζονται εκτάσεις χερσαίες, υγροτοπικές ή θαλάσσιες που υπόκεινται σε διαχείριση για τη διασφάλιση ικανοποιητικής κατάστασης διατήρησης των 54

55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ προστατευτέων οικοτόπων και ειδών» (Νόμος 3937, 2011, σ. 1622). Με το Νόμο 3937/2011 οι ΤΚΣ, ακολουθώντας συγκεκριμένη διαδικασία χαρακτηρίζονται ως ΕΖΔ. Οι ενταγμένες στο δίκτυο Natura 2000 περιοχές, προστατεύονται και διαχειρίζονται από ειδικές ρυθμίσεις τόσο για την έκταση τους όσο και ως προς τις γειτνιάζουσες ζώνες προς αυτές(νόμος 3937, 2011). Όσον αφορά τον ελληνικό χώρο οι περιοχές του δικτύου Natura 2000 αριθμούν στο σύνολο τις 419, εκ των οποίων οι 241 είναι ΤΚΣ - ΕΖΔ και οι 202 ΖΕΠ, ενώ 24 από αυτές τις περιοχές είναι ταυτόχρονα ΤΚΣ και ΖΕΠ. Η έκταση του δικτύου Natura 2000 του ελληνικού χώρου αντιστοιχεί στο 4,5% του συνολικού ευρωπαϊκού δικτύου. Στον ελληνικό χώρο το δίκτυο καταλαμβάνει στο σύνολό του ha, καλύπτει το 27,2% της ηπειρωτικής χώρας και μόλις το 6,1% των χωρικών υδάτων(υπαπεν, 2012). Το ευρωπαϊκό δίκτυο Natura 2000 εντοπίζεται τόσο σε θαλάσσιες περιοχές όσο και σε χερσαίες. Η πλειονότητα των οριοθετημένων ζωνών εντοπίζεται στο χερσαίο χώρο. Όσον αφορά τον παράκτιο χώρο, εκεί παρατηρείται πως οι οριοθετημένες ζώνες, στη πλειοψηφία τους, περιλαμβάνουν τμήματα ξηράς και θάλασσας. Ο νόμος 3937/2011 θέτει περιορισμούς όσον αφορά τη χωροθέτηση δραστηριοτήτων και γενικότερα χρήσεων εντός μιας ζώνης χαρακτηρισμένης Natura 2000, προκειμένου να καταστεί εφικτή στο μέγιστο η προστασία και διαχείριση αυτών των ζωνών. Επίσης, στις απαγορεύσεις περιλαμβάνεται η αλιεία με συγκεκριμένες μεθόδους (όπως δίχτυα), η εγκατάσταση και λειτουργία ιχθυοκαλλιεργειών σε λιβάδια ποσειδωνίας, όπως και η τοποθέτηση πινακίδων που δεν αφορούν πληροφορίες για τη ζώνη Natura (ΥΠΑΠΕΝ, 2012; Νόμος 3937, 2011) Ρύπανση Η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί ένα από τους βασικούς στόχους ΘΧΣ, όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενο κεφάλαιο, και ταυτόχρονα είναι τομέας όπου η ΕΕ έχει δραστηριοποιηθεί έντονα, με αποτέλεσμα να υπάρχει πληθώρα κειμένων που καταρτίζουν το συγκεκριμένο πλαίσιο πολιτικής. Πηγές της θαλάσσιας ρύπανσης είναι οι εξής(τσελέντης, 2008, σσ. 32, 33): Χερσαίες πηγές Ατμόσφαιρα 55

56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ Ναυτιλιακές δραστηριότητες Απορρίψεις Εξόρυξη και εκμετάλλευση βυθών Διάγραμμα 1: Πηγές θαλάσσιας ρύπανσης Πηγή: Τσελέντης (2008), σ. 33 Όπως συμβαίνει σε αρκετές περιπτώσεις, έτσι και στη προστασία του περιβάλλοντος, η Ελλάδα ενσωματώνει τις πολιτικές της ΕΕ στη νομοθεσία της και τις εξειδικεύει. Πιο συγκεκριμένα η πολιτική της ΕΕ για τον θαλάσσιο χώρο, διατυπώνεται μέσω της ΟΠΘΣ όπου θέτει μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους σχετικά με την κατάσταση των θαλάσσιων υδάτων καθώς και τη συνεχή τους προστασία για αποτροπή τυχόν επιδείνωσή τους. Κατοχυρώνεται σε νομοθετικό πλαίσιο η οικοσυστημική προσέγγιση στη διαχείριση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που έχουν αντίκτυπο στο θαλάσσιο περιβάλλον, ενσωματώνοντας τις έννοιες της περιβαλλοντικής προστασίας και της αειφόρου χρήσης και για την επίτευξη της καλύτερης κατάστασης κάθε κράτος μέλος καλείται ως το 2010 να αναπτύξει στρατηγική για τα θαλάσσια ύδατα του, που να την ανανεώνει κάθε εξαετία (Stoerring, 2014). Επίσης υπάρχει και η οδηγία 2009/123/ΕΚ σχετικά με τη ρύπανση που προέρχεται από τα πλοία και έχει θεσπίσει κυρώσεις σε διάφορα επίπεδα για τους παραβάτες. Με πρωτοβουλία της UNEP (United Nations Environment Programme), 22 Μεσογειακά κράτη έχουν καταρτίσει από το 1975 το Μεσογειακό Σχέδιο Δράσης 56

57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ (Mediterranean Action Plan - MAP), που είναι ιστορικά το πρώτο πρόγραμμα προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Οι κύριοι στόχοι του είναι (ΥΓΑΑΠ, 2015): Εκτίμηση και Έλεγχος της Θαλάσσιας Ρύπανσης. Αειφόρος Διαχείριση Θαλάσσιων και Παράκτιων Φυσικών Πόρων. Ανάδειξη περιβαλλοντικών Πρακτικών στην κοινωνικό-οικονομική ανάπτυξη. Προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της Μεσογείου. Ανάπτυξη συνεργασίας μεταξύ των Μεσογειακών κρατών στον τομέα του περιβάλλοντος. Βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Ως προς την Ελλάδα, λόγω παραγωγικής διάρθρωσης, η εξασφάλιση άριστης ποιότητας υδάτων κολύμβησης είναι βασικός στόχος, με τα αποτελέσματα των μέχρι τώρα προσπαθειών να την κατατάσσουν μεταξύ των 2-3 καλύτερων χωρών της Ευρώπης. Στο πλαίσιο αυτό έχει καταρτιστεί το Μητρώο Ταυτοτήτων των υδάτων κολύμβησης με στόχο την αναγνώριση των πηγών ρύπανσης που ενδέχεται να επηρεάσουν τη ποιότητα των υδάτων (ΥΠΕΚΑ, 2012). Επίσης μετά την ενσωμάτωση της ΟΠΘΣ 2008/56/ΕΚ στο Εθνικό Δίκαιο με τον Ν. 3983/2011 έχει αρχίσει και η κατάρτιση ενός σχεδίου δράσης των θαλάσσιων στρατηγικών, που βρίσκεται υπό δημόσια διαβούλευση. Το συγκεκριμένο Σχέδιο θα αποτελέσει τη βάση της κατάρτισης προγραμμάτων παρακολούθησης για τη συνεχή εκτίμηση της περιβαλλοντικής κατάστασης, καθώς και προγραμμάτων μέτρων για την επίτευξη της καλής περιβαλλοντικής κατάστασης στα θαλάσσια ύδατα. Στόχοι του σχεδίου θα είναι(ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2008): 1. η προκαταρκτική αξιολόγηση της περιβαλλοντικής κατάστασης των θαλασσίων υδάτων καθώς και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που αναπτύσσονται σε αυτά, 2. καθορισμός των ποιοτικών προτύπων της Καλής Περιβαλλοντικής Κατάστασης και 3. ο καθορισμός δέσμης στόχων προσανατολισμού προς την επίτευξη της Καλής Περιβαλλοντικής Κατάστασης. 57

58 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ 2.7. Συμπεράσματα Μία βασική διαφορά του ΘΧΣ από τον χερσαίο χωροταξικό σχεδιασμό αποτελεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Η διαφορά του ιδιοκτησιακού καθεστώτος είναι σημαντική καθώς σχετίζεται με εθνικά δικαιώματα, είτε κυριαρχικά είτε λειτουργικά. Για αυτό και το διεθνές δίκαιο της θάλασσας, είναι βαρύνουσας σημασίας για τον ΘΧΣ σε παραμεθόριες περιοχές, αφού παρέχει δικαιοδοτικά δικαιώματα για τη διαχείριση και εκμετάλλευση μίας θαλάσσιας ζώνης. Ο οριζόντιος διαχωρισμός του θαλάσσιου χώρου, σύμφωνα με το πλαίσιο της Συνθήκης UNCLOS επηρεάζει τον παράκτιο αλλά και τον θαλάσσιο χώρο μίας χώρας. Η προσθήκη ζωνών δικαιοδοσίας των κρατών στις θάλασσες, παρέχει μία προστιθέμενη αξία στην ήδη υπάρχουσα δυνατότητα ενός παράκτιου κράτους, να εκμεταλλεύεται τον θαλάσσιο και υποθαλάσσιο πλούτο, τομείς που επικαλύπτονται από τον ΘΧΣ, και παρέχονται υπό προϋποθέσεις από το Διεθνές Δίκαιο. Η ΟΘΠ θέτει ως εργαλείο για τη διαχείριση των θαλάσσιων δραστηριοτήτων τον ΘΧΣ προκειμένου να προάγει την αειφορία της θάλασσας και τη βέλτιστη περιβαλλοντική κατάστασή της. Η αξιοποίηση των θαλάσσιων πόρων πρέπει να διαχειρίζεται με γνώμονα τη βιωσιμότητά τους και να συνάδει με την ΟΠΘΣ όπου η «ενόχληση» του θαλάσσιου περιβάλλοντος να είναι η ελάχιστη που μπορεί να προκύψει από την επέμβαση διαφόρων ειδών δραστηριοτήτων. Δεδομένου ότι τα 2/3 των συνόρων της ΕΕ είναι παράκτια, ο ΘΧΣ αποτελεί βασικό μέσο τόσο για την οργάνωση των θαλάσσιων χρήσεων, όσο και για την αξιοποίηση των φυσικών πόρων, στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης. Σύμφωνα με την Οδηγία 2014/89/ΕΕ ο ΘΧΣ δεν θίγει τον υφιστάμενο χωρικό σχεδιασμό, αλλά αντίθετα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του τις αλληλεπιδράσεις ξηράς-θάλασσας, να οδηγεί στη συνεκτικότητα με την ΟΔΠΖ και να προλαμβάνει τις όποιες συγκρούσεις και πιέσεις μεταξύ των χρήσεων. Ως προς το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο, το ΓΠΧΣΑΑ το οποίο είναι η βάση του εθνικού χωροταξικού σχεδιασμού δεν έχει κάποια σαφή αναφορά στον ΘΧΣ, δεδομένης της χρονικής στιγμής εκπόνησής του και του πρώιμου σταδίου αναφοράς του ΘΧΣ ακόμα και στο επίπεδο της ΕΕ. Ιδιαίτερο σημείο αποτελεί η αναφορά του ΓΠΧΣΑΑ ότι απαιτείται για τις παράκτιες και τις νησιωτικές περιοχές ο προσδιορισμός και η εφαρμογή μιας εξειδικευμένης αναπτυξιακής και χωροταξικής πολιτικής. Επίσης γίνεται αναφορά στους άξονες ανάπτυξης της Ελλάδας στις 58

59 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ περιοχές του Εύξεινου Πόντου και της Ανατολικής Μεσογείου καθώς και των προβλημάτων προσβασιμότητας που χαρακτηρίζουν τις νησιωτικές περιοχές. Τέλος, αποτελεί πλεονέκτημα του ελληνικού νησιωτικού και θαλάσσιου χώρου η ύπαρξη διάσπαρτων νησιωτικών συμπλεγμάτων. Ο ΘΧΣ είναι ένα εργαλείο που λαμβάνει υπόψη του διάφορες πολιτικές έτσι ώστε να διατηρηθεί η αειφορία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Η ΟΘΠ αποτελεί τη βασική κατευθυντήρια στρατηγική πολιτική για τη διαχείριση και οργάνωση των θαλασσών υπό το πρίσμα της αειφορίας, μέσω της οποίας προκύπτουν διάφορες επιμέρους σημαντικές πολιτικές. Ιδιαίτερα σημαντικές επιμέρους πολιτικές για την ΕΕ είναι αφενός η ΟΠΘΣ που στοχεύει σε μια καλή περιβαλλοντική κατάσταση έως το 2020, αφετέρου η «Γαλάζια Ανάπτυξη» με στόχο την οικονομική και κοινωνική ενίσχυση παράκτιων περιοχών από τις θαλάσσιες δραστηριότητες. Η στρατηγική «Γαλάζια Ανάπτυξη», είναι μια σημαντική πολιτική της ΕΕ επιδιώκοντας την ανάπτυξη της «γαλάζιας οικονομίας» στην ένωση. Ο ΘΧΣ είναι το εργαλείο που σύμφωνα με τη γαλάζια ανάπτυξη θα διαχειρίζεται τις δραστηριότητες της γαλάζιας οικονομίας (Γαλάζια ενέργεια, Υδατοκαλλιέργεια, Θαλάσσιος και παράκτιος τουρισμός και τουρισμός με κρουαζιερόπλοια, Θαλάσσιοι ορυκτοί πόροι, Γαλάζια βιοτεχνολογία) με γνώμονα τη βιωσιμότητα των θαλασσών. Ο θαλάσσιος χώρος διαθέτει ιδιαίτερα συγκριτικά πλεονεκτήματα για την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ, δίνοντας τη δυνατότητα στην ΕΕ να τονώσει την οικονομική της ανάπτυξη δημιουργώντας θέσεις εργασίας και αναπτύσσοντας την έρευνα στον συγκεκριμένο κλάδο, ενώ ταυτόχρονα διασφαλίζει τον ενεργειακό της εφοδιασμό. Ο κλάδος της αλιείας και ειδικότερα η υδατοκαλλιεργητική δραστηριότητα είναι καίριας σημασίας στην ΕΕ, καθώς απασχολεί ένα μεγάλο μέρος του παράκτιου πληθυσμού. Ο ανταγωνισμός για την εξασφάλιση του χώρου οδηγεί πολλές φορές σε συγκρούσεις χρήσεων με συνέπεια τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Ο ΘΧΣ πρέπει να οργανώσει τις δραστηριότητες με τρόπο κατά τον οποίο να εξαλείφεται ο ανταγωνισμός μεταξύ των διάφορων υποψήφιων χρήσεων που η σύγκρουσή τους επιφέρει ως μοναδικό αποτέλεσμα αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους του ΘΧΣ, και ταυτόχρονα είναι τομέας όπου η ΕΕ έχει δραστηριοποιηθεί έντονα. Πηγές της θαλάσσιας ρύπανσης είναι οι χερσαίες πηγές, η ατμόσφαιρα, οι ναυτιλιακές δραστηριότητες οι απορρίψεις και η εκμετάλλευση βυθών. Μέσω της ΟΠΘΣ κατοχυρώνεται με νομοθετικό πλαίσιο η οικοσυστημική προσέγγιση στη διαχείριση 59

60 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που έχουν αντίκτυπο στο θαλάσσιο περιβάλλον, ενσωματώνοντας τις έννοιες της περιβαλλοντικής προστασίας και της αειφόρου χρήσης. Ταυτόχρονα υπάρχουν προγράμματα ελέγχου των υδάτων και καταρτίζεται σχέδιο δράσης των θαλάσσιων στρατηγικών. Οι προστατευόμενες περιοχές διέπονται από ειδικούς όρους χωροθέτησης δραστηριοτήτων που επιτρέπουν συγκεκριμένες παρεμβάσεις εντός αυτών, με σκοπό να μην επιβαρύνεται το τοπικό οικοσύστημα. Η ευρωπαϊκή και η ελληνική νομοθεσία είναι επαρκής, αλλά απαιτείται μία καλύτερη στόχευση στον θαλάσσιο χώρο αφού είναι πολυδιασπασμένη. 60

61 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ Ο χωροταξικός σχεδιασμός είναι μία διαδικασία σχεδιασμού, προγραμματισμού και οργάνωσης των χρήσεων γης με γνώμονα την αειφόρο ανάπτυξη. Όταν στην εν λόγω διαδικασία περιλαμβάνονται και τμήματα που αφορούν παράκτιες περιοχές, οι παράγοντες όπως ο περιορισμός, η αναγκαιότητα και η περαιτέρω ευαισθησία προβληματίζουν περισσότερο το σχεδιασμό. Ο παράκτιος χώρος είναι μία περιοχή πολλών ιδιαιτεροτήτων που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής καθώς αποτελεί μία μεταβατική ζώνη μεταξύ του χερσαίου και του θαλάσσιου χώρου με διαρκείς αλληλεπιδράσεις, που συνιστά μία ιδιαίτερη γεωγραφική ενότητα, με ιδιαίτερο πλούτο ενώ ταυτόχρονα αποτελεί πολύτιμο φυσικό πόρο που πρέπει να αξιοποιηθεί στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης Ορισμός και οριοθέτηση παράκτιου χώρου Ο ελληνικός χώρος δεδομένης της γεωμορφολογίας και της θέσης του στην ευρύτερη περιοχή της ευρωπαϊκής κοινότητας, χαρακτηρίζεται εν γένει παράκτιος και εν μέρει νησιωτικός. Το μήκος της ελληνικής ακτογραμμής εκτείνεται περίπου στα χλμ. εκ των οποίων τα 7.300χλμ. αφορούν τον ηπειρωτικό χώρο, ενώ τα 7.700χλμ. το νησιωτικό χώρο. Ο παράκτιος χώρος της Ελλάδας φιλοξενεί πολλές δραστηριότητες, ενώ το μεγαλύτερο πληθυσμιακό μέγεθος κατοικεί σε παράκτιες πόλεις και οικισμούς. (Κοκκώσης, Δημητρίου, & Κωνσταντόγλου, 1999, σ. 1). Οι παράκτιες περιοχές θεωρούνται πλούσιες, όσον αφορά τα βιολογικά τους στοιχεία και τα παραγωγικά οικοσυστήματα. Παγκοσμίως, το 60% του πληθυσμού κατοικεί σε περιοχές όπου η απόσταση από την ακτή είναι μικρότερη των 60χλμ. Όσο για το πληθυσμό που κατοικεί στις παράκτιες ζώνες, παράγει περίπου το 80% της 61

62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ παγκόσμιας αλιευτικής παραγωγής, ενώ υπολογίζεται ότι οι παράκτιες ζώνες συμπεριλαμβανομένης της υφαλοκρηπίδας μέχρι βάθους 200μ. και των παραθαλάσσιων πεδιάδων υψομέτρου μέχρι τα 200μ., αποτελούν περίπου το 8% της γήινης επιφάνειας (Χατζημπίρος, 2007, σ. 161). Οι έννοιες παράκτιος χώρος και παράκτια ζώνη αφορούν περιοχές που εκτείνονται κατά μήκος και εκατέρωθεν της ακτογραμμής. Πρόκειται για δύο έννοιες που διαφοροποιούνται στην έκταση, δηλαδή τη γεωγραφική κάλυψη, με τον παράκτιο χώρο να δηλώνει μία ευρύτερη περιοχή εκατέρωθεν της ακτογραμμής και την παράκτια ζώνη μία οριοθετημένη γεωγραφικά περιοχή εντός του παράκτιου χώρου και εκατέρωθεν της ακτογραμμής (Κοκκώσης, Δημητρίου, & Κωνσταντόγλου, 1999, σ. 2). Ένας ιδιαίτερης σημασίας χώρος στις παράκτιες περιοχές είναι η ακτογραμμή. Η ακτογραμμή είναι ο χώρος όπου αλληλεπιδρούν τα στοιχεία ξηράς, θάλασσας και αέρα, που κατ επέκταση συντελούν την ευαισθησία και ιδιομορφία του παράκτιου χώρου (Κοκκώσης, Δημητρίου, & Κωνσταντόγλου, 1999, σ. 1). «Ο παράκτιος χώρος αποτελεί μία μεταβατική ζώνη μεταξύ του χερσαίου και του θαλάσσιου χώρου με διαρκείς αλληλεπιδράσεις, που συνιστά μία ιδιαίτερη γεωγραφική ενότητα, με ιδιαίτερο πλούτο ενώ ταυτόχρονα αποτελεί πολύτιμο φυσικό πόρο που πρέπει να αξιοποιηθεί στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης» (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2009). Η παράκτια ζώνη σύμφωνα με το πρωτόκολλο για την ΟΔΠΖ στη μεσόγειο θάλασσα, νοείται ως: «η γεωμορφολογική περιοχή εκατέρωθεν της ακτογραμμής στην οποία η αλληλεπίδραση μεταξύ του θαλάσσιου και του χερσαίου τμήματος αποκτά τη μορφή πολύπλοκων συστημάτων οικολογικών στοιχείων και πόρων αποτελούμενων από βιοτικές και αβιοτικές συνιστώσες που συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν με τις ανθρώπινες κοινότητες και τις σχετικές κοινωνικόοικονομικές δραστηριότητες». Η παράκτια ζώνη είναι μία μεταβατικού χαρακτήρα και μεταβλητού εύρους ζώνη (Δημοπούλου, Αβαγιανού, & Ζεντέλης, 2007, σ. 2). Η έκτασή της ορίζεται κυρίως για διαχειριστικούς λόγους και με το εύρος ποικίλει ανά περίπτωση μελέτης. Η έκταση της παράκτιας της ζώνης χωρίζεται σε δύο άξονες, αφενός μεν ο πρώτος αφορά έναν άξονα κατά μήκος της ακτογραμμής όπου δεν εντοπίζονται συγκεκριμένα όρια, αφετέρου δε ο δεύτερος αφορά έναν άξονα κάθετο της ακτογραμμής όπου το εύρος ποικίλει και μπορεί να φθάσει έως τα όρια της λεκάνης απορροής από την 62

63 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ ακτογραμμή στο χερσαίο τμήμα της ζώνης και έως τα όρια του κράτους στο θαλάσσιο τμήμα(κοκκώσης, Δημητρίου, & Κωνσταντόγλου, 1999, σ. 2). Σε κάθε περίπτωση το εύρος των ορίων της παράκτιας ζώνης διαφέρει και εξαρτάται από την προσέγγιση μελέτης που επιχειρείται κάθε φορά. Οι προσεγγίσεις όπως αναφέρουν οι Κοκκώσης, Δημητρίου, & Κωνσταντόγλου (1999:2,3) ποικίλουν και μπορεί να αναφέρονται στις εξής περιπτώσεις: ρυθμίσεις που αφορούν τις χρήσεις της παράκτιας γης, επιστημονικές απόψεις για την ποιότητα των θαλάσσιων πόρων στα παράκτια ύδατα, όπου αυτή η ποιότητα εξαρτάται από την αντίστοιχη περιβαλλοντική ποιότητα της ακτής, τη ζώνη, μέσα στην οποία η υποδομή και οι δραστηριότητες είναι άμεσα συνδεδεμένες με τη θάλασσα ολόκληρη την έκταση της λεκάνης απορροής (όρια υδροκρίτη) όταν πρόκειται για μελέτη γεωλογικών, γεωμορφολογικών ή υδρογεωλογικών διεργασιών στο παράκτιο σύστημα, διοικητικές υποδιαιρέσεις (πχ: τα χερσαία διοικητικά όρια των ΟΤΑ, τα θαλάσσια σύνορα του κράτους κλπ). Η οριοθέτηση της παράκτιας ζώνης και του παράκτιου χώρου γενικότερα χαρακτηρίζεται από εγγενή αδυναμία προσδιορισμού, καθώς δεν υπάρχει συγκεκριμένο θεσμικό καθεστώς σε διεθνές και εθνικό επίπεδο που να παρέχει μέσω αντικειμενικών κριτήριων τα ακριβή όρια αλλά και τους περιορισμούς στο χώρο, παρότι έχουν επιχειρηθεί πολλές προσπάθειες(βαγιωνά, 2013, σ. 4). Σημαντικές και ολοκληρωμένες προσπάθειες που επιχείρησαν την οριοθέτηση της παράκτιας ζώνης και του παράκτιου χώρου γενικότερα αναφέρονται στο ΕΠΧΣΑΑ για τον παράκτιο χώρο και τα νησιά 19 και στο πρόγραμμα για τη «Βιώσιμη ανάπτυξη των Ελληνικών ακτών - νησιών»(δημοπούλου, Αβαγιανού, & Ζεντέλης, 2007). Στο ΕΠΧΣΑΑ παράκτιων χώρων και νησιών ο παράκτιος χώρος χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες ζωνών όπου καθεμία περιλαμβάνει ένα τμήμα ξηράς και ένα τμήμα θάλασσας (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2009): 19 Το ΕΠΧΣΑΑ παράκτιων χώρων και νησιών τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση την 28 η Αυγούστου Παρότι δεν εγκρίθηκε αναφέρεται και αναλύεται, διότι αποτελεί μία συντονισμένη προσπάθεια ανάλυσης του παράκτιου χώρου και των νησιών. 63

64 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ Κατηγορία Ζώνης Θαλάσσιο τμήμα Χερσαίο τμήμα Κρίσιμη ζώνη: Το μέτωπο του παράκτιου χώρου στο μεταίχμιο μεταξύ ξηράς και θάλασσας αποτελεί το πλέον ευαίσθητο περιβαλλοντικά κομμάτι του, ενώ παράλληλα δέχεται σημαντικές πιέσεις από ανθρώπινες δραστηριότητες Δυναμική ζώνη Υπόλοιπη παράκτια ζώνη Εκτείνεται από την ακτογραμμή μέχρι την ισοβαθή των 10 μέτρων. Σε κάθε περίπτωση το πλάτος της δεν μπορεί να είναι μικρότερο των 100 μέτρων από την ακτογραμμή Ξεκινά από το όριο της Κρίσιμης Ζώνης (δηλαδή την ισοβαθή των 10 μέτρων και κατ ελάχιστον 100 μέτρα από την ακτογραμμή) και εκτείνεται μέχρι την ισοβαθή των 50 μέτρων. Σε κάθε περίπτωση το ακραίο προς την θάλασσα όριο της δεν μπορεί να απέχει λιγότερο των 200 μέτρων από την ακτογραμμή Εκτείνεται από το εξώτερο προς τη θάλασσα όριο της Δυναμικής Ζώνης μέχρι το όριο των χωρικών υδάτων Πίνακας 1: Ζώνες του παράκτιου χώρου Πηγή: ΥΠΕΧΩΔΕ (2009:13,14), Ιδία επεξεργασία Για τις εκτός εγκεκριμένων σχεδίων πόλεως και εκτός ορίων οικισμών προ του 1923 ή κάτω των 2000 κατοίκων περιοχές, ξεκινά από την ακτογραμμή και εκτείνεται προς την ξηρά σε ζώνη πλάτους 100 μέτρων από την καθορισμένη γραμμή του αιγιαλού (ή το χειμέριο κύμα όπου αυτή δεν είναι καθορισμένη) Για τις εκτός εγκεκριμένων σχεδίων πόλεως και εκτός ορίων οικισμών προ του 1923 ή κάτω των 2000 κατοίκων περιοχές, ξεκινά από το ακραίο προς την ξηρά όριο της Κρίσιμης Ζώνης και εκτείνεται κατ ελάχιστον σε ζώνη πλάτους 200 μέτρων από την καθορισμένη γραμμή του αιγιαλού (ή το χειμέριο κύμα όπου αυτή δεν είναι καθορισμένη) Ταυτίζεται με το τμήμα του χερσαίου παράκτιου χώρου που απομένει μετά την αφαίρεση της Κρίσιμης και της Δυναμικής Ζώνης. Το τμήμα αυτό του παράκτιου χώρου αποτελεί «ζώνη μετάβασης» από την παράκτια ζώνη στον αμιγώς ηπειρωτικό χώρο, χαρακτηρίζεται από την παρουσία πλήθους ανθρωπίνων δραστηριοτήτων και έχει μεγάλη σημασία για το σχεδιασμό, καθώς συχνότατα επηρεάζει την Δυναμική και την Κρίσιμη Ζώνη. Για λόγους διαχειριστικούς, η ζώνη αυτή εκτείνεται κατ αρχήν μέχρι και τα ακραία προς την ενδοχώρα διοικητικά όρια των αντίστοιχων παράκτιων ΟΤΑ, άλλως μέχρι υψόμετρο 600 μ. αν η εν λόγω ισοϋψής βρίσκεται εντός των διοικητικών ορίων των οικείων ΟΤΑ. Το εύρος αυτής της ζώνης θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο προσδιορισμού κατά περίπτωση, με βάση τεκμηριωμένα επιστημονικά στοιχεία 64

65 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ Σχήμα 2: Τομή παράκτιου χώρου Πηγή: Βαγιωνά (2013:5) Οι Δημοπούλου, Αβαγιανού, & Ζεντέλης, (2007:6), αναφέρουν από το πρόγραμμα «Βιώσιμη Ανάπτυξη των Ελληνικών Ακτών - Νησιών» έναν γενικότερο ορισμό που ορίζει ως παράκτια ζώνη «τον γεωγραφικό χώρο που περιλαμβάνει θαλάσσιο και χερσαίο τμήμα»: Στο θαλάσσιο τμήμα, ο παράκτιος χώρος θα πρέπει να οριοθετηθεί περιλαμβάνοντας κατ ελάχιστο την έκταση που βρίσκεται μεταξύ της ακτογραμμής και της ισοβαθούς των 50 m. Το χερσαίο τμήμα θα πρέπει να οριοθετηθεί, περιλαμβάνοντας την έκταση που βρίσκεται μεταξύ της ακτογραμμής και των ορίων των παράκτιων ΟΤΑ. Σε περίπτωση που τα όρια κάποιου ΟΤΑ εκτείνονται πέρα των 5 km από την ακτογραμμή, τότε τα όρια του χερσαίου τμήματος της παράκτιας ζώνης οριοθετούνται από την ακτογραμμή και την καμπύλη που σχηματίζεται από το σύνολο των σημείων με κάθετη γραμμική απόσταση 5 km από την ακτογραμμή. Επίσης στην περίπτωση που τα όρια κάποιου ΟΤΑ απέχουν λιγότερο από 2.000m από την ακτογραμμή, τότε τα όρια του χερσαίου τμήματος της παράκτιας ζώνης οριοθετούνται από την ακτογραμμή και την καμπύλη που σχηματίζεται από το σύνολο των σημείων με κάθετη γραμμική απόσταση 2 km, συμπεριλαμβάνοντας τα αντίστοιχα τμήματα των γειτονικών ΟΤΑ. 65

66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ 3.2. Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιων Ζωνών - ΟΔΠΖ Η περιοχή της Μεσογείου θαλάσσης λόγω του διηπειρωτικού χαρακτήρα της είναι «ευάλωτη» σε θέματα διαχείρισης και προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των παράκτιων περιοχών. Το πρωτόκολλο για την ΟΔΠΖ της Μεσογείου είναι ένα θεσμικό καθεστώς διασυνοριακού χαρακτήρα που αφορά τα γειτνιάζοντα στην περιοχή κράτη της μεσογείου με απώτερο σκοπό τη προστασία και την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής. Η έννοια της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Παράκτιων Ζωνών εισήχθη με το 17ο κεφάλαιο της Ατζέντας 21 του Ρίο το 1992 (Πετρίδης, Κοπασάκης, & Διαμαντής, 2010). Το εν λόγω κεφάλαιο 17 έχει αντικείμενο την «προστασία των ωκεανών, όλα τα είδη των θαλασσών, συμπεριλαμβανομένων των κλειστών και ημίκλειστων θαλασσών, και παράκτιων περιοχών και την προστασία, ορθολογική χρήση και ανάπτυξη των ζωντανών πόρων» (United Nations, 1992). Στο πρωτόκολλο της ΟΔΠΖ στην περιοχή της μεσογείου θαλάσσης ορίζεται η Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παράκτιων Ζωνών ως «η δυναμική διαδικασία με σκοπό την αειφόρο διαχείριση και χρήση των παράκτιων ζωνών, κατά την οποία λαμβάνονται ταυτόχρονα υπόψη η ευπαθής φύση των παράκτιων οικοσυστημάτων και τοπίων, η ποικιλομορφία των δραστηριοτήτων και χρήσεων, οι αλληλεπιδράσεις τους, ο θαλάσσιος προσανατολισμός ορισμένων δραστηριοτήτων και χρήσεων και ο αντίκτυπός τους στο θαλάσσιο και το χερσαίο τμήμα». Η ΟΔΠΖ θέτει ορισμένους στόχους ούτως ώστε να επιτευχθεί η βιώσιμη ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών (Clark, 1995, pp ): H διατήρηση υψηλής ποιότητας παράκτιου περιβάλλοντος, Προστασία της βιοποικιλότητας, Διατήρηση καίριας σημασίας ενδιαιτημάτων, Βελτίωση καίριας σημασίας οικολογικών διαδικασιών, Βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων, Έλεγχος των ρύπων, Προσδιορισμός των περιοχών: στις οποίες μπορούν να αναπτυχθούν ανθρώπινες δραστηριότητες, που πρέπει να διατηρηθούν, Καθορισμός προδιαγραφών για τον καθορισμό των χρήσεων γης στις παράκτιες περιοχές και διευθέτηση συγκρουόμενων χρήσεων γης, 66

67 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ Καθορισμός προδιαγραφών για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων στις παράκτιες περιοχές, Προστασία από φυσικές καταστροφές, Αποκατάσταση υποβαθμισμένου περιβάλλοντος, Ανάπτυξη διαδικασιών ενημέρωσης και συμμετοχής των άμεσα εμπλεκομένων κοινοτήτων Ελληνικό θεσμικό πλαίσιο Το ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο για τις παράκτιες περιοχές είναι σημαντικά ελλιπές. Παρά τις προσπάθειες σύνταξης ενός ολοκληρωμένου χωροταξικού σχεδίου, οι χωροταξικές κατευθύνσεις και πολιτικές για τον παράκτιο χώρο και τα νησιά προέρχονται μόνο από τις ελάχιστες και γενικευμένες αναφορές που γίνονται στο ΓΠΧΣΑΑ. Στο εν λόγω κεφάλαιο γίνεται αναφορά σε δύο χωροταξικά πλαίσια, αφενός το ΓΠΧΣΑΑ, αφετέρου το μη θεσμοθετημένο ΕΠΧΣΑΑ για τον παράκτιο χώρο και τα νησιά ΕΠΧΣΣΑ Παράκτιου χώρου και Νήσων Το Ειδικό Πλαίσιο για το παράκτιο χώρο, έχει τη ιδιαιτερότητα ότι αν και είναι ολοκληρωμένο, ακόμα δεν έχει εγκριθεί, οπότε είναι μεν μία σφαιρική πρόταση για το παράκτιο χώρο, χωρίς όμως νομικά να έχει οποιαδήποτε ισχύ. Παρόλα αυτά θα αναλυθεί ενδελεχώς, αφού για την ελληνική ακτογραμμή, που αποτελεί το ένα τέταρτο της ακτογραμμής της σημερινής ΕΕ, ένα χωροταξικό σχέδιο είναι αναγκαίο. ΑΝΑΛΥΣΗ Αρχικά το ΕΠΧΣΑΑ παραθέτει μία ανάλυση των βασικών χαρακτηριστικών των παράκτιων και των νησιωτικών περιοχών. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει ότι: Ο ελληνικός παράκτιος χώρος συγκεντρώνει το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού πληθυσμού και των αστικών κέντρων της χώρας ενώ ταυτόχρονα συγκεντρώνει μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Επίσης παρατηρείται πλήθος φυσικών πόρων και παραγωγικών δραστηριοτήτων στον παράκτιο χώρο. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι ο παράκτιος χώρος να παρουσιάζει ιδιαίτερη αναπτυξιακή δυναμική αλλά ταυτόχρονα τα ευαίσθητα οικοσυστήματα του να δέχονται πιέσεις. 67

68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ Ο ελληνικός παράκτιος χώρος φιλοξενεί οικοσυστήματα που χαρακτηρίζονται από υψηλή παραγωγή και πολυμορφία, αλλά και τοπία υψηλής αισθητικής αξίας. Επιπλέον, η γεωμορφολογία του συμβάλλει στη δημιουργία γης υψηλής παραγωγικότητας κι ευνοεί την ανάπτυξη μικροκλιμάτων, που συμβάλλει έμμεσα στην ανάπτυξη της γεωργίας, δραστηριότητας ιδιαίτερης σημασίας λόγω της σχετικής απομόνωσης των νησιών. Μεγάλο μέρος των νησιωτικών περιοχών και ορισμένες παράκτιες περιοχές αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, όπως δυσκολίες πρόσβασης σε βασικές υποδομές και υπηρεσίες, δημογραφική γήρανση, εξασθένιση του κοινωνικού ιστού, περιθωριοποίηση, ανεργία ενώ διαχρονική απειλή αποτελούν τα ακραία φυσικά φαινόμενα. Η συσσώρευση πληθυσμού και η εξέλιξη των οικονομικών δραστηριοτήτων αποτελούν απειλή για την παραγωγική και την περιβαλλοντική ισορροπία των παράκτιων ζωνών. Η άναρχη και εντατική, οικιστική και τουριστική ανάπτυξη, είχε ως αποτέλεσμα την ελλιπή επεξεργασία λυμάτων και στερεών αποβλήτων. Άλλα προβλήματα αποτελούν η ρύπανση των υδάτων, η μείωση της βιοποικιλότητας, η μείωση των αποθεμάτων ιχθύων και της αλιευτικής ικανότητας, η υπερεκμετάλλευση των παράκτιων υδροφόρων οριζόντων και η μείωση των υδάτινων πόρων καθώς και η υφαλμύρινση. Ορισμένα προβλήματα μπορεί να είναι αποτελέσματα δραστηριοτήτων και πολιτικών που ασκούνται μερικές φορές σε μεγάλη απόσταση από τις ακτές. Οι παράκτιες ζώνες αποτελούν ένα πολύπλοκο δυναμικό φυσικό σύστημα, που επηρεάζεται από διαφορετικούς παράγοντες. Οι κίνδυνοι που διατρέχουν οι παράκτιες ζώνες της χώρας αυξάνονται λόγω της σημαντικής διάβρωσης των ακτών, καθώς και των κλιματικών μεταβολών, ιδίως της ενδεχόμενης ανόδου της στάθμης της θάλασσας Το ΕΠΧΣΑΑ για τους παράκτιους χώρους, στη βάση αυτών των παρατηρήσεων, τονίζει την αναγκαιότητα να εφαρμοσθεί μια βιώσιμη χωροταξική πολιτική για τον παράκτιο χώρο. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει ότι «η χωροταξική αυτή πολιτική πρέπει να έχει ως στόχο την αειφορική χρήση κι ολοκληρωμένη διαχείριση των φυσικών πόρων και την προστασία της παραγωγικής και βιολογικής ποικιλότητας των 68

69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ παρακτίων περιοχών, τη διατήρηση και ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς τους, την ανάπτυξη οικονομικών και οικιστικών δραστηριοτήτων λαμβάνοντας υπόψη τη φέρουσα ικανότητα και την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και πολεοδομική φυσιογνωμία κάθε περιοχής, καθώς και γενικότερα την προώθηση της εδαφικής, κοινωνικής και οικονομικής συνοχής των παρακτίων περιοχών και ειδικότερα των νησιωτικών». ΣΤΟΧΟΙ Δεδομένου ότι η Ελλάδα συμμετέχει σε διάφορες διεθνείς συμβάσεις αλλά διαθέτει και δικό της χωροταξικό σχεδιασμό, οι κατευθύνσεις θεσπίζονται σε τρία επίπεδα και πιο συγκεκριμένα: 1. Στο πλαίσιο του γενικού χωροταξικού σχεδιασμού της Ελλάδας 2. Στο πλαίσιο διεθνών δεσμεύσεων σε Ευρωπαϊκό, Μεσογειακό ή άλλο επίπεδο 3. Νησιωτικός χώρος Το ΕΠΧΣΑΑ για τους παράκτιους χώρους, σε εφαρμογή των στόχων του γενικού χωροταξικού σχεδιασμού της χώρας, στοχεύει στη διαμόρφωση ενός χωρικού προτύπου ανάπτυξης. Πιο συγκεκριμένα μέσω του ΕΠΧΣΑΑ για του παράκτιους χώρους επιδιώκεται: 1. την ενίσχυση του ρόλου της χώρας σε πολυεπίπεδη κλίμακα (διεθνή, ευρωπαϊκή κ.α.) 2. την ενίσχυση της περιφερειακής ανάπτυξης και της χωρικής συνοχής 3. τη διαφύλαξη - προστασία του περιβάλλοντος και, κατά περίπτωση, την αποκατάσταση ή την ανάδειξη του 4. η επίτευξη επιμέρους στόχων (π.χ. εξοικονόμηση ενέργειας, προώθηση ΑΠΕ) για την αντιμετώπιση του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής 5. η δημιουργία μίας δέσμης ολοκληρωμένων και συνεκτικών κατευθύνσεων για τα υποκείμενα επίπεδα χωρικού σχεδιασμού Ενσωματώνοντας και εξειδικεύοντας τις σχετικές κατευθύνσεις από δεσμεύσεις της Ελλάδας σε Ευρωπαϊκό, Μεσογειακό ή άλλο επίπεδο επιδιώκεται: 1. η φιλική προς το περιβάλλον ανάπτυξη συμβατών μεταξύ τους οικονομικών και οικιστικών δραστηριοτήτων με παράλληλη προστασία του περιβάλλοντος και ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων του παράκτιου χώρου 69

70 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ 2. η προστασία και διατήρηση των ευαίσθητων παράκτιων οικοσυστημάτων και η και την αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων 3. η αντιμετώπιση φυσικών κινδύνων και απειλών, συμπεριλαμβανομένης και της κλιματικής αλλαγής 4. η επίτευξη συμπληρωματικότητας, συνεκτικότητας και συνέργειας μεταξύ πρωτοβουλιών του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα και της λήψης αποφάσεων σε όλα τα διοικητικά επίπεδα Ιδιαίτερες κατευθύνσεις δίνονται και για τον νησιωτικό χώρο και πιο συγκεκριμένα το ΕΠΧΣΑΑ επιδιώκει: 1. Τη συγκράτηση του νησιωτικού πληθυσμού, της άρση της γεωγραφικής απομόνωσης καθώς και τη βελτίωση της πρόσβασης σε βασικές υποδομές 2. Τη διαφοροποίηση της παραγωγικής βάσης των επιμέρους νησιωτικών περιοχών ανάλογα με τα παραγωγικά συγκριτικά πλεονεκτήματα και χαρακτηριστικά με προώθηση των εναλλακτικών και ήπιων μορφών οικονομικής και οικιστικής ανάπτυξης. 3. Τη προστασία, διατήρηση και ανάδειξη του νησιωτικού φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και την αειφορική χρήση των φυσικών πόρων. 4. Το σχεδιασμό δημοσίων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σύμφωνα με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. Στη συνέχεια το ΕΠΧΣΑΑ παραθέτει τους ορισμούς κάποιων όρων που έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα για την εφαρμογή του ίδιου του Πλαισίου ενώ ως πεδίο εφαρμογής του, ορίζει: Για το χερσαίο τμήμα του παράκτιου χώρου μέχρι και τα ακραία προς την ενδοχώρα διοικητικά όρια των αντίστοιχων παράκτιων ΟΤΑ της ηπειρωτικής χώρας και της Κρήτης, άλλως μέχρι υψόμετρο 600 μ. αν η εν λόγω ισοϋψής βρίσκεται εντός των διοικητικών ορίων των οικείων ΟΤΑ Για το θαλάσσιο τμήμα μέχρι το όριο των χωρικών υδάτων ΓΠΧΣΑΑ Το ΓΠΧΣΑΑ αναφέρεται στην επίσκεψη μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού, στις περιοχές του παράκτιου χώρου, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη πολλών δραστηριοτήτων, που συχνά δεν είναι συμβατές μεταξύ τους, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη υψηλών πιέσεων. Ως λύση για την εύρυθμη λειτουργία των ευαίσθητων 70

71 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ παράκτιων περιοχών προτείνει τη χρήση ολοκληρωμένου - συνολικού σχεδιασμού και διαχείρισης, που θα περιλαμβάνει ειδικές πολιτικές και δράσεις. Πιο συγκεκριμένα: Ενίσχυση της συνοχής, προσβασιμότητας και επικοινωνίας των απομακρυσμένων παράκτιων περιοχών, με ιδιαίτερη έμφαση στο νησιωτικό χώρο του Αιγαίου. Βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, τόσο του θαλάσσιου όσο και του χερσαίου τμήματος της παράκτιας ζώνης, με ιδιαίτερη προσοχή στους υδάτινους πόρους, με σεβασμό στη χωρητικότητα και αντοχή των οικοσυστημάτων και στις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής. Αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων των νησιών και στήριξη εναλλακτικών και ήπιων μορφών ανάπτυξης. Βελτίωση του συντονισμού των δράσεων σε όλα τα διοικητικά επίπεδα, ώστε να εξασφαλιστεί η ισορροπία μεταξύ των αναπτυξιακών δραστηριοτήτων και να διατηρούνται και οι απαραίτητες ζώνες ελεύθερης πρόσβασης και αναψυχής των πολιτών που προωθούνται από τις ενδιαφερόμενες αρχές σε εθνικό. Στο ίδιο πλαίσιο, τονίζεται η αποφυγή χωροθέτησης, κοντά στην παραλία, εγκαταστάσεων που δεν απαιτούν γειτνίαση με τη θάλασσα. Βασική κατεύθυνση του ΓΠΧΣΣΑ είναι επίσης η εναρμόνιση των αρμόδιων αρχών με τις αρχές της ολοκληρωμένης διαχείρισης των παράκτιων περιοχών (ΓΠΧΣΑΑ, 2008, σ. 2291). Πιο συγκεκριμένα οι παράκτιες και οι νησιωτικές περιοχές της χώρας, παρά τα χωροταξικά τους πλεονεκτήματα, εμφανίζουν ποικιλία προβλημάτων που οφείλονται (ΓΠΧΣΑΑ, 2008, σ. 2259): στα ιδιαίτερα γεωγραφικά χαρακτηριστικά τους, τα οποία δημιουργούν προβλήματα στην προσπελασιμότητα στις μεγάλες θαλάσσιες αποστάσεις στην έλλειψη ενδοχώρας στο πρότυπο της ανάπτυξης που επιφέρει αλλοιώσεις στο σύνολο του περιβάλλοντος (φυσικό, κοινωνικό κ.α.) 71

72 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ 3.4. Τομεακές πολιτικές Οι παράκτιες περιοχές είναι ιδιαίτερες γεωγραφικές ενότητες με πολυεπίπεδες εξαρτήσεις. Στη συνέχεια του κεφαλαίου αναλύονται τομεακές πολιτικές που επιδρούν ή/και καθορίζουν τη χωροταξική πολιτική του παράκτιου χώρου. Ιδιαίτερα σε μία χώρα όπως η Ελλάδα, με εκτεταμένη ακτογραμμή και διάσπαρτα νησιωτικά συμπλέγματα, όπου η συσχέτιση του χωρικού σχεδιασμού των παράκτιων περιοχών με άλλους τομείς του σχεδιασμού όπως ο τουρισμός και η βιομηχανία είναι επιβεβλημένη Τουρισμός Οι παράκτιες περιοχές αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους πόλους έλξης τουρισμού, κάτι που αποδεικνύεται από τη μεγάλη συγκέντρωση ξενοδοχειακών καταλυμάτων στον παράκτιο χώρο και την μεγάλη προσφορά εργασίας κυρίως τους θερινούς μήνες σε τουριστικά μέρη. Η ανάγκη για βιώσιμη διαχείριση και προγραμματισμό των παράκτιων χώρων είναι απαραίτητη προκειμένου να καταστεί βιώσιμος ο τομέας του τουρισμού. Ο μαζικός τουρισμός και ιδιαίτερα σε συγκεκριμένες περιοχές μόνο καλή περιβαλλοντική κατάσταση δεν έχει ως αποτέλεσμα. Οι παράκτιοι πόλοι έλξης τουρισμού απαιτούν τη σωστή διαχείριση του χώρου και των δραστηριοτήτων αυτού, ούτως ώστε να διατηρείται καλή η περιβαλλοντική κατάσταση. Κατευθύνσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη δίνονται για τον ελληνικό και ευρωπαϊκό χώρο. ΕΠΧΣΑΑ Τουρισμού Ο εθνικός χωροταξικός σχεδιασμός για τον τουρισμό αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό και αναλυτικό κατευθυντήριο πλαίσιο προς όλες τις τουριστικά αξιοποιήσιμες περιοχές, λαμβάνοντας υπόψη τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις των διάφορων πολιτικών και της βιώσιμης ανάπτυξης που αποτελεί βασικό στόχο τόσο του ελληνικού χωροταξικού σχεδιασμού όσο και της ΕΕ γενικότερα. Η μεγάλη σημασία του τουρισμού για την ελληνική οικονομία και τον ελληνικό χώρο έχει σημαντικό αντίκτυπο αφενός στην οικονομία με τη συμβολή του κλάδου στην απασχόληση και στους υπόλοιπους παραγωγικούς τομείς, αφετέρου στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τις πιέσεις των χρήσεων γης που δημιουργούνται γενικότερα. Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει η Ελλάδα την καθιστούν ένας από τους μοναδικούς τουριστικούς προορισμούς σε παγκόσμιο επίπεδο 72

73 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ δεδομένης της δυνατότητας ανάπτυξης περισσότερων από τις σύγχρονες μορφές τουρισμού. Ωστόσο αυτό δεν την καθιστά μη ανταγωνίσιμη όπως δείχνουν τα στοιχεία, αφού τόσο ενδο-ευρωπαϊκές χώρες (όπως η Κροατία), όσο και εξωευρωπαϊκές (όπως η Τουρκία) διαθέτουν συγκριτικά πλεονεκτήματα παρόμοια των ελληνικών με αποτέλεσμα τον ανταγωνισμό στην τουριστική αγορά (ΕΠΧΣΑΑ, 2013). Μια βαριά βιομηχανία, όπως είναι ο τουρισμός για τον ελληνικό χώρο, χρειάζεται ένα πλαίσιο κατευθυντήριων γραμμών και προγραμματισμού των χρήσεων γης με γνώμονα τη βιώσιμη ανάπτυξη και όρους φιλικούς προς το περιβάλλον για την ανάπτυξη της δραστηριότητάς του(σεϊτανίδης, 2015). Το ειδικό χωροταξικό σκοπεύει στην εξειδίκευση και συμπλήρωση των βασικών κατευθύνσεων, προτεραιοτήτων και επιλογών του ΓΠΧΣΑΑ, στην παροχή των αναγκαίων κατευθύνσεων προς τα υποκείμενα επίπεδα χωρικού σχεδιασμού για την προώθηση της τουριστικής ανάπτυξης, τη προσαρμογή του σχεδιασμού στις νέες προκλήσεις και πολιτικές, τη προσέλκυση σημαντικών για την εθνική οικονομία τουριστικών επενδύσεων και την ενσωμάτωση στο χωρικό σχεδιασμό των αναπτυξιακών προγραμμάτων και παρεμβάσεων. Οι στόχοι του αφορούν τη προώθηση της αειφόρου και ισόρροπης ανάπτυξης του τουρισμού της χώρας, τη μετάβαση σε ένα διαφοροποιημένο και πολυθεματικό τουρισμό, την άμβλυνση της εποχικότητας του τουρισμού, την αναβάθμιση των υφιστάμενων μονάδων χαμηλής κατηγορίας, τις ευκαιρίες ανάπτυξης του τουρισμού και την ενίσχυση των λιγότερο τουριστικά ανεπτυγμένων περιοχών, τον περιορισμό της διάσπαρτης δόμησης τουριστικών εγκαταστάσεων μέσω θεσμοθέτησης χρήσεων γης «τουρισμός - αναψυχή» 20, τη δημιουργία δικτύων φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, τι διερεύνηση των προσφερόμενων προϊόντων ανά την περιοχή, την τουριστική αξιοποίηση ακίνητης περιουσίας του Δημοσίου και την ανάπτυξη του κλάδου λαμβάνοντας υπόψη όσα προβλέπονται για άλλους τομείς παραγωγικών δραστηριοτήτων(επχσαα, 2013). Συνυπολογιζομένων όλων των προηγουμένων συνιστωσών, ο ελληνικός χώρος κατηγοριοποιείται βάσει τριών κριτηρίων και απεικονίζονται από τον αντίστοιχο χάρτη 21 ): 20 Οι εν λόγω χρήσεις γης θεσμοθετήθηκαν στο νόμο 4269/2014 «Χωροταξική και πολεοδομική μεταρρύθμιση - Βιώσιμη ανάπτυξη» στο Κεφάλαιο Β «Κατηγορίες και περιεχόμενο χρήσεων γης» Άρθρο 19 «Τουρισμός αναψυχή, παραθεριστική κατοικία (ΤΑ)». 21 Χάρτης 3: Βασικές κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης του τουρισμού. 73

74 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ Της έντασης και του είδους της τουριστικής ανάπτυξης, Των γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών και Της ευαισθησίας των πόρων. Οι παράκτιες περιοχές, εντάσσονται στις περιοχές του εθνικού χώρου με βάση τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά. Η κατηγορία περιλαμβάνει δύο υποκατηγορίες τα Νησιά και τον Παράκτιο χώρο. Τα νησιά διακρίνονται σε τρεις ομάδες, Ομάδα Ι. Τουριστικά αναπτυγμένα και αναπτυσσόμενα νησιά, Ομάδα ΙΙ. Σχετικά μικρά νησιά με προβλήματα ανάπτυξης και Ομάδα ΙΙΙ. Βραχονησίδες και Ακατοίκητα νησιά. Η υποκατηγορία του παράκτιου χώρου αφορά «περιοχές της ηπειρωτικής χώρας, της Κρήτης και της Εύβοιας που εμπίπτουν ενός χερσαίας ζώνης 350μ. από τη γραμμή αιγιαλού». Αυτό όμως δεν συνεπάγεται πως μία περιοχή υπάγεται αποκλειστικά και μόνο σε μία κατηγορία περιοχών. Οι κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης ανάπτυξης των περιοχών τουρισμού δίδονται ανά κατηγορία περιοχών(επχσαα, 2013). Επίσης προωθούνται οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού, όπου σε άμεση επαφή με τον παράκτιο χώρο είναι ο θαλάσσιος τουρισμός. Ο θαλάσσιος τουρισμός έχει μακροχρόνια δραστηριότητα στον ελληνικό χώρο με σταθερή τάση αύξησης των τελευταίων ετών. Συνεπώς η πολιτική χωρικής οργάνωσης τον υποστηρίζει προκειμένου να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητά του. Ωστόσο, ο θαλάσσιος τουρισμός περιλαμβάνει τρεις υποκατηγορίες, α) τον τουρισμό κρουαζιέρας, β) τον τουρισμό με σκάφη αναψυχής, γ) τον αλιευτικό τουρισμό και δ) τον τουρισμό καταδύσεων αναψυχής(επχσαα, 2013). 74

75 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ Χάρτης 3: Βασικές κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης του τουρισμού Πηγή: ΕΠΧΣΑΑ (2013), σσ , Τέλος, για την αποτελεσματική προώθηση του κλάδου του τουρισμού προτείνεται πολιτική χωρικής οργάνωσης ειδικών υποδομών και διευκρινίζονται συγκρούσεις χρήσεων γης μεταξύ τουρισμού και άλλων δραστηριοτήτων που δύναται να χωροθετούνται στον ίδιο χώρο. Παράκτιος και θαλάσσιος τουρισμός στην ΕΕ Ο τουρισμός είναι ένας από τους σημαντικότερους κλάδους των παραγωγικών τομέων, καθώς η συμβολή του στην οικονομία είναι σημαντική. Ο κλάδος του τουρισμού περιλαμβάνει όλες τις μορφές τουρισμού που δύναται να αναπτυχθούν. Ωστόσο στο εν λόγω κεφάλαιο θα αναλυθεί ο παράκτιος και θαλάσσιος τουρισμός και οι προοπτικές του. Ο παράκτιος τουρισμός περιλαμβάνει τον «τουρισμό παραλίας» και των σχετικών με αυτή δραστηριότητες, όπως και τις λοιπές δραστηριότητες που σχετίζονται με τον παράκτιο χώρο. Ο θαλάσσιος τουρισμός περιλαμβάνει τις θαλάσσιες δραστηριότητες, όπως ταξίδια με σκάφη, ιστιοφόρα και κρουαζιερόπλοια και θαλάσσια αθλήματα, αλλά και των εγκαταστάσεων και υποδομών που απαιτούνται στη ξηρά(ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). 75

76 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ Η ΕΕ δεδομένης της γεωγραφικής της θέσης -η πλειονότητα των κρατών μελών της θεωρούνται παράκτια κράτη- έχει προοπτικές για την ανάπτυξη αυτού του συγκεκριμένου κλάδου, που αποτελεί έναν από τους πέντε τομείς ενδιαφέροντος της γαλάζιας οικονομίας της στρατηγικής για τη γαλάζια ανάπτυξη. Στόχος αποτελεί η δημιουργία θέσεων εργασίας ιδιαίτερα στις απομακρυσμένες περιοχές με περιορισμένη οικονομική δραστηριότητα(ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Ο παράκτιος και θαλάσσιος τουρισμός σύμφωνα με τις «ερωτήσεις και απαντήσεις γύρω από την ευρωπαϊκή στρατηγική για τον παράκτιο και θαλάσσιο τουρισμό» της Ευρωπαϊκής επιτροπής (2014) είναι «ο μεγαλύτερος επιμέρους τομέας του τουρισμού, η μεγαλύτερη ενιαία θαλάσσια οικονομική δραστηριότητα και η βασική κινητήρια δύναμη της οικονομίας σε πολλές παράκτιες περιοχές και νησιά της Ευρώπης». Στην Ευρώπη η τουριστική δραστηριότητα των παράκτιων περιοχών λαμβάνει το 1/3 του συνολικού τουριστικού κλάδου, ενώ το 50% των ξενοδοχείων βρίσκονται σε χώρες με παράκτιες περιοχές. Όσον αφορά τις θαλάσσιες περιοχές της ΕΕ, την πρωτιά έχει η μεσόγειος θάλασσα καθώς -σύμφωνα με στοιχεία του κατέχει ποσοστό που αγγίζει το 50% της συνολικής Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (ΑΠΑ) και της συνολικής απασχόλησης στον τομέα του παράκτιου και θαλάσσιου τουρισμό της ΕΕ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Η ευρωπαϊκή επιτροπή σε σχετική ανακοίνωσή της προτείνει αναπτυξιακά και περιβαλλοντικά μέτρα για την τόνωση του τουρισμού. Οι περιβαλλοντικές πιέσεις που προκαλούνται από τον τουρισμό πρέπει να αντιμετωπίζονται επιτυγχάνοντας τη βιώσιμη ανάπτυξης του κλάδου και συμβάλλοντας στη προστασία του περιβάλλοντος όπως έχει ορισθεί από την ΟΠΘΣ. Κυριότερα μέτρα για τη προώθηση του παράκτιου και θαλάσσιου τουρισμού είναι οι στρατηγικές για την πρόληψη των αποβλήτων και διαχείριση των θαλάσσιων απορριμμάτων, όπως και η προσπάθεια βελτίωσης της ακτοπλοϊκής σύνδεσης των νησιών και τον σχεδιασμό καινοτόμων τουριστικών στρατηγικών για τα απομονωμένα νησιά. Τέλος, παράλληλα με τον παράκτιο και θαλάσσιο τουρισμό προωθούνται οι εναλλακτικές μορφές αυτού και η εφαρμογή των εργαλείων της ΟΔΠΖ και του ΘΧΣ ούτως ώστε να διασφαλισθεί η βιώσιμη ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών της ΕΕ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014) Η Ευρώπη είναι ο πρώτος παγκόσμιος τουριστικός προορισμός. Οι πολιτικές της προεδρίας της Ελλάδας στο ευρωπαϊκό συμβούλιο στοχεύουν πέραν της διατήρησης της πρωτιάς που κατέχει η Ευρώπη στον τουρισμό σε παγκόσμιο επίπεδο, τη δυνατότητα της απασχόλησης περισσοτέρων ευρωπαίων πολιτών. Στον ελληνικό 76

77 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ χώρο ο τουριστικός κλάδος είναι ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς αποτελεί μοχλό ανάπτυξης της οικονομίας. Η πρόθεση της ελληνικής πλευράς για υιοθέτηση των πολιτικών της ΕΕ για την αναβάθμιση των τουριστικών παρεχόμενων, συμβάλει στη διατήρηση της πρωτιάς της Ευρώπης, ταυτόχρονα όμως προωθεί την ήδη υπάρχουσα τουριστική ανάπτυξη στον ελληνικό χώρο(μπίτα, 2014) Βιομηχανία Το ΕΠΧΣΣΑ της βιομηχανίας αποθαρρύνει τη χωροθέτηση βιομηχανικών μονάδων στη παραθαλάσσια ζώνη, και εξαιρεί μόνο αυτές τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις οι οποίες έχουν ανάγκη χωροθέτησης σε άμεση επαφή με το θαλάσσιο μέτωπο. Ιδιαίτερη έμφαση στη κατεύθυνση αυτή, γίνεται πιο έντονη σε περιοχές που χαρακτηρίζονται από το χωροταξικό σχεδιασμό ως προτεραιότητας για τον τουρισμό(επχσαα, 2009). Συμπερασματικά δεν υπάρχουν προϋποθέσεις ισχυρών πόλων βιομηχανίας, με δεδομένη την «πολύ-νησιωτικότητα», και κατ επέκταση στο μεγαλύτερο μέρος του παράκτιου χώρου, και ο τομέας της βιομηχανίας αποτελεί συμπληρωματικό ως προς άλλες δραστηριότητες όπως ο τουρισμός Υδατοκαλλιέργειες Όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο, η παραγωγική δραστηριότητα των υδατοκαλλιεργειών είναι σημαντική τόσο στον ευρωπαϊκό χώρο ΕΕ όσο και στον ελληνικό. Ο θαλάσσιος χώρος και ειδικά η λεκάνη της μεσογείου, ευνοεί στην ανάπτυξη τέτοιου είδους δραστηριότητας, δεδομένου των κατάλληλων συνθηκών που δημιουργούνται. Οι θαλάσσιες περιοχές δεν αποτελούν το μοναδικό χώρο όπου δύναται να χωροθετηθεί η υδατοκαλλιεργητική δραστηριότητα. Οι υφάλμυροι σχηματισμοί (λιμνοθάλασσες, αύλακες, κανάλια κ.λπ.) και τα λοιπά εσωτερικά ύδατα (λίμνες, ποτάμια, πηγές) αποτελούν πιθανές θέσεις χωροθέτησης της δραστηριότητας. Η διαφορά μεταξύ της θέσης χωροθέτησης -θαλάσσιας και χερσαίας-, έγκειται στην οργάνωση της δραστηριότητας που επιβάλλεται στο θαλάσσιο χώρο(επχσαα, 2011). Η σχέση τουρισμού και υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας είναι ιδιαίτερη. Η χωροθέτηση υδατοκαλλιεργειών συνίσταται να αποφεύγεται σε περιοχές χαρακτηρισμένες ως τουριστικά ανεπτυγμένες ή παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη θαλάσσιου τουρισμού. Στις υπόλοιπες τουριστικού ενδιαφέροντος περιοχές επιτρέπεται η διακριτική χωροθέτηση της δραστηριότητας μεμονωμένα ή σε 77

78 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ οργανωμένους υποδοχείς. Η δραστηριότητα μπορεί να αξιοποιηθεί σε συνδυασμό με τον τουρισμό εφόσον αυτό είναι δυνατό και επιθυμητό, υπό την προϋπόθεση διατήρησης υψηλής ποιότητας περιβάλλοντος (ΕΠΧΣΑΑ, 2011). Όσον αφορά τις κατευθυντήριες γραμμές του εθνικού προτύπου χωροταξικής οργάνωσης των υδατοκαλλιεργειών, κατηγοριοποιούνται σε τρία επίπεδα: Της θαλάσσιας υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας. Των υδατοκαλλιεργειών εσωτερικών γλυκέων υδάτων (λίμνες, ποτάμια, πηγές). Της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας σε υφάλμυρα οικοσυστήματα (λιμνοθάλασσες και λοιποί υδάτινοι σχηματισμοί). Στον παράκτιο χώρο η χωροθέτηση της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας απευθύνεται και στις τρεις κατηγορίες. Ωστόσο αναφορά θα γίνει στη δεύτερη και τρίτη κατηγορία, καθώς η πρώτη αναφέρθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο. Η χωροθέτηση μονάδων σε περιοχές γλυκέων υδάτων γίνεται μεμονωμένα και σε εγγύτητα με τις οι πηγές τροφοδοσίας νερού, όπως λίμνες, ποτάμια, πηγές νερού, καθώς ο εν λόγω τύπος υδατοκαλλιέργειας εξαρτάται άμεσα από τη διαθεσιμότητα νερού. Η τελευταία κατηγορία, που αφορά τη δραστηριότητα σε φυσικά υφάλμυρα οικοσυστήματα, βασίζεται στην ιδιότητα ως φυσικού ιχθυοτροφείου, ασκείται σύμφωνα με τους όρους και προϋποθέσεις του καθεστώτος προστασίας της περιοχής συμπεριλαμβανομένης και της οποιαδήποτε παρέμβασης για υποδομές αξιοποιώντας καταλλήλως τα οικολογικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά των περιοχών (ΕΠΧΣΑΑ, 2011, σ ). Οι κατηγοριοποιημένες περιοχές ανάπτυξης της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας στον παράκτιο χώρο παρατίθενται στον αντίστοιχο χάρτη Προστασία του Περιβάλλοντος Η προστασία του περιβάλλοντος στις παράκτιες περιοχές είναι ζήτημα καίριας σημασίας, αφού τα τοπικά οικοσυστήματα θεωρούνται ιδιαίτερα «ευάλωτα». Οι πολιτικές για την προστασία του περιβάλλοντος έχουν αυστηρό χαρακτήρα και αναγκαστική εφαρμογή, για την βελτίωση του περιβάλλοντος ή/και την επίτευξη καλής περιβαλλοντικής κατάστασης και την αποτροπή της ρύπανσης και 22 Βλέπε: «Χάρτης 2: Εθνικό πρότυπο χωροταξικής οργάνωσης της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας». 78

79 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ υποβάθμισης ευαίσθητων περιοχών, όπως οι παράκτιες ζώνες. Στο παρόν κεφάλαιο παρατίθενται θέματα που αφορούν τους παράκτιους χώρους και την περιβαλλοντική προστασίας τους Βιοποικιλότητα Στους βασικούς στόχους του Ν.1650/1986 είναι η προστασία των ακτών των θαλασσών, ως στοιχείων οικοσυστημάτων και ως στοιχείων του τοπίου. Ο νόμος 3937/2011 με θέμα τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, αναφέρει σχετικά με τον παράκτιο χώρο το τρόπο οριοθέτησης του, καθώς και τις σχετικές διαδικασίες που απαιτούνται. Για την προστασία της κρίσιμης παράκτιας ζώνης, στα όρια της επιτρέπει μόνο ήπιες και χαμηλής έντασης χρήσεις, οι οποίες δεν θίγουν το φυσικό ανάγλυφο και δεν προκαλούν οικολογική επιβάρυνση, με εξαίρεση κάποια συγκεκριμένα έργα Ύδατα Η οδηγία 2000/60/ΕΚ 23 για την πολιτική των υδάτων αποτελεί ένα θεσμικό πλαίσιο για την προστασία των εσωτερικών επιφανειακών, των μεταβατικών, των παράκτιων και των υπόγειων υδάτων στην ευρωπαϊκή κοινότητα. Σκοπός είναι να αποτραπεί η περαιτέρω επιδείνωση των υδάτων, να προστατευθεί και να βελτιωθεί η κατάσταση των οικοσυστημάτων και όσων εξαρτώνται άμεσα από το νερό, η βιώσιμη χρήση του βάσει μακροπρόθεσμης προστασίας υδάτινων πόρων όπως και η μείωση της ρύπανσης και μόλυνσής τους (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο, 2000). Όσον αφορά τους ορισμούς που παρατίθενται στην ΟΠΥ, οι δύο αφορούν άμεσα παράκτιους χώρους δεδομένης της γεωμορφολογίας του εδάφους ξηρά- θάλασσα και αναφέρονται στα «μεταβατικά ύδατα» και τα «παράκτια ύδατα», χωρίς αυτό να σημαίνει πως αποτελούν τους μοναδικούς ορισμούς που εμπίπτουν οι διάφορες περιπτώσεις παράκτιων χώρων ορίζονται ως: «Μεταβατικά ύδατα, τα συστήματα επιφανειακών υδάτων πλησίον του στομίου ποταμών τα οποία είναι εν μέρει αλμυρά λόγω της γειτνίασής τους με παράκτια ύδατα αλλά τα οποία επηρεάζονται ουσιαστικά από ρεύματα γλυκού νερού». 23 Οδηγία 2000/60/ΕΚ, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23 ης Οκτωβρίου 2000, για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων (ΟΠΥ) (ΕΕ L 327 σελ. 1-72). 79

80 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ «Παράκτια ύδατα, τα επιφανειακά ύδατα που βρίσκονται στην πλευρά της ξηράς μιας γραμμής, κάθε σημείο της οποίας βρίσκεται σε απόσταση ενός ναυτικού μιλίου προς τη θάλασσα από το πλησιέστερο σημείο της γραμμής βάσης από την οποία μετράται το εύρος των χωρικών υδάτων και τα οποία, κατά περίπτωση, εκτίνονται μέχρι του απώτερου ορίου των μεταβατικών υδάτων». Ο νόμος 3199/2003 αποτελεί την εναρμόνιση της οδηγίας 2000/60/ΕΚ στο εθνικό δίκαιο και αφορά την προστασία και διαχείριση των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων. Στο πλαίσιο του νόμου υιοθετούνται ορισμοί για την καλύτερη κατανόηση των διάφορων τύπων και συστημάτων υδάτων και ορίζονται αρμοδιότητες στις διάφορες υπηρεσίες που καθίστανται υπεύθυνες για τα ύδατα στις περιοχές εφαρμογής τους. Η χρήση των υδάτων προϋποθέτει μερικούς γενικούς κανόνες. Η διάκριση των χρήσεών τους είναι η εξής: Ύδρευση Άρδευση Βιομηχανική χρήση Αναψυχή Σε κάθε χρήση των υδάτων γίνεται με βάση τη βιώσιμη και ισόρροπη ικανοποίηση των αναπτυξιακών αναγκών και της διασφάλισης προστασίας των υδάτων, την επάρκειά τους, τη διατήρηση της ποιότητάς τους, τη μείωση και αποτροπή της ρύπανσής τους. Η ικανοποίηση της ζήτησης του νερού, βασίζεται στα όρια και τις δυνατότητες των υδατικών αποθεμάτων, της διατήρησης των οικοσυστημάτων και της ισορροπίας που απαιτείται μεταξύ άντλησης και ανατροφοδότησής τους. Τέλος απαιτείται άδεια για οποιαδήποτε δραστηριότητα χρήσης νερού (Νόμος 3199, 2003) Γαλάζια σημαία Οι γαλάζιες σημαίες είναι ένα πρόγραμμα όπου εφαρμόζεται σε διάφορες χώρες διεθνώς. Η γαλάζια σημαία αφορά την ποιότητα οργανωμένων ακτών και μαρίνων που διαχειρίζονται δήμοι, ξενοδοχεία και άλλοι φορείς σε περισσότερες από 50 χώρες παγκοσμίως. Η απόδοση του συμβόλου της γαλάζιας σημαίας σε ακτές και μαρίνες βασίζεται σε έναν αριθμό αυστηρών κριτηρίων που πρέπει να πληρούνται. Τα κριτήρια κατανέμονται σε τέσσερις γενικές κατηγορίες (ΕΕΠΦ, 2015): 80

81 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ i. Περιβαλλοντική εκπαίδευση και πληροφόρηση ii. Ποιότητα νερών κολύμβησης iii. Περιβαλλοντική Διαχείριση iv. Ασφάλεια, ναυαγοσωστικά, πρώτες βοήθειες, υπηρεσίες και εγκαταστάσεις Η απόδοση της γαλάζιας σημαίας δεν έχει μόνιμο χαρακτήρα. Κάθε χρόνο οι χαρακτηρισμένες με γαλάζια σημαία ακτές επιθεωρούνται ούτως ώστε να διαπιστωθεί εάν πληρούνται τα απαραίτητα κριτήρια. Στην Ελλάδα σύμφωνα με την ΕΕΠΦ 24 αποδόθηκαν 408 «γαλάζιες σημαίες» κατατάσσοντάς την στην 2 η θέση παγκοσμίως (Η Καθημερινή, 2014) Συμπεράσματα Ο παράκτιος χώρος αποτελεί μία περιοχή κατά μήκος και εκατέρωθεν της ακτογραμμής όπου τα κριτήρια προσδιορισμού του, ποικίλουν. Η δε παράκτια ζώνη εκτείνεται επίσης κατά μήκος και εκατέρωθεν της ακτογραμμής με τη διαφορά πως οριοθετείται εντός του παράκτιου χώρου. Η οριοθέτηση των δύο περιοχών εξαρτάται από την περίπτωση μελέτης κάθε φορά, καθώς δεν υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο που να ορίζει τα όρια του παράκτιου χώρου και της παράκτιας ζώνης, στην Ελλάδα και διεθνώς. Σημαντική προσπάθεια προσδιορισμού του παράκτιου χώρου και της παράκτιας ζώνης επιχείρησε το ΕΠΧΣΑΑ για τους παράκτιους χώρους και τα νησιά όπου οριοθέτησε τις δύο περιοχές σε τρεις ζώνες με χερσαίο και θαλάσσιο τμήμα αντίστοιχα, όπου οι δύο πρώτες αφορούν αμφότερες τις περιοχές, ενώ η τρίτη αφορά μόνο τον παράκτιο χώρο: Κρίσιμη ζώνη, Δυναμική ζώνη, Υπόλοιπη παράκτια ζώνη. Ο παράκτιος χώρος έχει χαρακτηρισθεί αφενός ως μία μεταβατική ζώνη μεταξύ ξηράς και θάλασσας, αφετέρου μία ευπαθής περιοχή με πολλά οικοσυστήματα. Η παράκτια ζώνη λόγω της έκτασης και των αυξημένων πιέσεων που δέχεται χρειάζεται έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό προκειμένου να διαχειρισθούν σωστά οι φυσικοί πόροι που διαθέτει η περιοχή και να αντιμετωπισθούν τα φαινόμενα της κλιματικής 24 Τελετή Βράβευσης ακτών και μαρίνων με τη Γαλάζια Σημαία 2014, 81

82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΧΩΡΟΣ αλλαγής. Η ΟΔΠΖ είναι η διαδικασία όπου στοχεύει στην αειφόρο ανάπτυξη, διαχείριση και χρήση των παράκτιων ζωνών και τη προστασία του ευπαθούς περιβάλλοντός τους, λαμβάνοντας υπόψη τις αλληλεξαρτήσεις του χερσαίου και θαλάσσιου περιβάλλοντος. Το ΕΠΧΣΑΑ για το παράκτιο χώρο, δεν έχει ισχύ θεσμοθετημένης πολιτικής αφού δεν έχει εγκριθεί, αλλά αποτελεί μία πρώτη ολοκληρωμένη προσπάθεια στο συγκεκριμένο πεδίο. Πλεονέκτημα του παράκτιου χώρου είναι η αναπτυξιακή δυναμική που παρουσιάζει, που λόγω έλλειψης σχεδιασμού, πολλές έχει αρνητικά αποτελέσματα όπως τοπικές περιβαλλοντικές πιέσεις ή άναρχη δόμηση. Ενώ οι στόχοι του ΕΠΧΣΑΑ είναι σε τρία διαφορετικά επίπεδα παρατηρείται, ότι η προστασία του περιβάλλοντος του παράκτιου χώρου τονίζεται σε όλα τα επίπεδα, σημείο που δείχνει την ιδιαίτερη έμφαση του ΕΠΧΣΑΑ στο συγκεκριμένο πεδίο. 82

83 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Για την ανάπτυξη του ΘΧΣ η Ευρωπαϊκή Ένωση πέρα από τη θεσμοθέτηση του ως αντικείμενο προχωρά και σε δράσεις για την ανάπτυξη του, όπως ο καταρτισμός προγραμμάτων, που εμφανίζονται στον παρακάτω πίνακα, με σκοπό την απόκτηση γνώσεων και εμπειρίας για το σύγχρονο αντικείμενό του. MASPNOSE Plan Bothnia BaltSeaPlan Έργο Περιγραφή Έτος TPEA, Διασυνοριακός σχεδιασμός στον Ευρωπαϊκό Ατλαντικό ADRIPLAN Πίνακας 2: Έργα ΘΧΣ στην ΕΕ Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2014) Προπαρασκευαστική δράση για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό στη Βόρεια θάλασσα Προπαρασκευαστική δράση για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό στη Βαλτική θάλασσα "Εισαγωγή του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού στη Βαλτική Θάλασσα" στο πλαίσιο του προγράμματος για την περιοχή της Βαλτικής Έργο θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού στον Ατλαντικό, που συμπεριλαμβάνει την Κελτική Θάλασσα και τον Βισκαϊκό Κόλπο Θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός Αδριατικής και Ιονίου Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο θα γίνει αναφορά δύο παραδειγμάτων εφαρμογής του ΘΧΣ. Σχετικά με τον ΘΧΣ επιλέχθηκε το παράδειγμα της Αδριατικής- Ιονίου πελάγους λόγω της γεωγραφικής θέσης της περιοχής (λεκάνη της Μεσογείου) και της άμεσης εγγύτητας της περιοχής στην Ελλάδα και τη συμμετοχή της στη κατάρτιση του προγράμματος. Το δεύτερο παράδειγμα αφορά τον ΘΧΣ στο Βοθνικό πέλαγος «Plan Bothnia», της Βαλτικής θάλασσας, όπου ο σχεδιασμός αποτελεί ένα πρότυπο του ΘΧΣ. Αξίζει να σημειωθεί ότι και τα δύο προγράμματα είναι διασυνοριακού χαρακτήρα. 83

84 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ 4.1. Plan Bothnia Το πρόγραμμα PLAN BOTHNIA είναι μία προπαρασκευαστική δράση θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού για το Βοθνικό Πέλαγος στη Βαλτική Θάλασσα. Μέσω του ΘΧΣ το μέλλον από ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων όπως είναι η θαλάσσια κυκλοφορία, η αλιεία, η αιολική ενέργεια και η προστασία της φύσης, προγραμματίζονται από κοινού, αντί να εξετάζονται ένα κάθε φορά (Plan Bothnia, xxxx). Ένα πρωτοποριακό χαρακτηριστικό είναι η πρωτοβουλία που πραγματοποιήθηκε, με καλά αποτελέσματα, από κοινού μεταξύ των δύο χωρών. Χρησιμοποιήθηκε η περιοχή του Βοθνικού Πελάγους μεταξύ της Σουηδίας και της Φινλανδίας ως μελέτη περίπτωσης της Βαλτικής Θάλασσας για να παρέχει στην Ευρώπη και τον κόσμο γενικότερα ένα παράδειγμα περίπτωσης εφαρμογής του διασυνοριακού ΘΧΣ (Plan Bothnia, xxxx). Το τελικό αποτέλεσμα είναι ένα έγγραφο-σχέδιο ΘΧΣ «Planning the Bothnian Sea», το οποίο δημιουργήθηκε ως μια συλλογική προσπάθεια έξι εταίρων και των πολυάριθμων συμμετεχόντων από τις περιφερειακές και εθνικές αρχές της Σουηδίας και της Φινλανδίας, που συντονίζεται από τον Επικεφαλής Εταίρο του έργου, τη Γραμματεία της HELCOM 25. Η ανάπτυξη ενός διασυνοριακού χαρακτήρα ΘΧΣ με βάση το οικοσύστημα αποτελεί πρωτοβουλία της HELCOM σε συνεργασία με την VASAB 26. Το εν λόγω σχέδιο έχει λάβει διεθνή αναγνώριση για την ουσία και ιδιαίτερα το περιεχόμενό του, ιδίως στην Ευρώπη. Ωστόσο, το σχέδιο μεταφράστηκε από το Ινστιτούτο Στρατηγικής Ανάπτυξης του Υπουργείου Σχεδιασμού και Επενδύσεων του Βιετνάμ. Ο σκοπός της μετάφρασης του κειμένου ήταν πρώτον να γίνει κατανοητός ο σχεδιασμός σε όλους και δεύτερον για να αποτελέσει μία καλή αναφορά στον εθνικό ΘΧΣ του Βιετνάμ, καθώς αρκετά χαρακτηριστικά που παρουσιάζονται στο βιβλίο «Planning the Bothnian Sea» κρίθηκαν ενδιαφέροντα, όπως η δημιουργία του σχεδίου χρησιμοποιώντας την οικολογική προσέγγιση, η θέληση μεταξύ των συμμετεχουσών χωρών για τη δημιουργία αυτού του είδους ΘΧΣ και οι ευρωπαϊκές εμπειρίες κατά την εκτέλεσή του. Ένας ακόμη παράγοντας είναι η εμπειρία κατά την εκτέλεση του ΘΧΣ. Εν κατακλείδι, οι αρμόδιοι του Ινστιτούτου ελπίζουν πως η εμπειρία του 25 Baltic Marine Environment Protection Commission - Helsinki Commission (HELCOM), 26 Vision And Strategies Around The Baltic Sea - VASAB, 84

85 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ σχεδίου θα συμβάλει στην κατάρτιση του αντίστοιχου ΘΧΣ στο Βιετνάμ.(Plan Bothnia, xxxx). Το «Plan Bothnia» είναι μία διασυνοριακή συνεργασία Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού μεταξύ Σουηδίας και Φιλανδίας στο Βοθνικό πέλαγος της Βαλτικής θάλασσας. Το σχέδιο χρησιμοποιείται ως περίπτωση μελέτης του διασυνοριακού ΘΧΣ στη Βαλτική και συντονίζεται από την HELCOM. Το σχέδιο είναι αποτέλεσμα του προγράμματος «Προπαρασκευαστική δράση για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό στη Βαλτική θάλασσα» στο πλαίσιο της Ολοκληρωμένης Θαλάσσιας Πολιτικής της ΕΕ διάρκειας 18 μηνών (Δεκέμβριος 2010 έως Μάιο 2012) και προϋπολογισμού μισού εκατομμυρίου ευρώ (Plan Bothnia, xxxx; Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Χάρτης 4: Άποψη του Βοθνικού Πελάγους Πηγή: Backer, και συν. (2013:21) 85

86 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Το πιλοτικό σχέδιο για το Βοθνικό πέλαγος και οι στόχοι του Η περιοχή εφαρμογής του σχεδιασμού περιλαμβάνει τα υπεράκτια ύδατα του Βοθνικού πελάγους σε απόσταση 1ν.μ. από την ακτογραμμή. Στην περιοχή μελέτης περιλαμβάνονται τα Σουηδικά και Φιλανδικά χωρικά ύδατα και η ΑΟΖ. Κατά περίπτωση περιλαμβάνονται πληροφορίες για τις δραστηριότητες κοντά στα παράκτια ύδατα. Εστιάζοντας στις υπεράκτιες περιοχές το σχέδιο προσφέρει μία νέα διάσταση στα συστήματα σχεδιασμού της Φιλανδίας και της Σουηδίας. Ο χρονικός ορίζοντας σχεδιασμού είναι περίπου στα 15 χρόνια (Backer, και συν., 2013, σ. 106). Χάρτης 5: Περιοχή μελέτης ΘΧΣ στο Βοθνικό Πέλαγος Πηγή: Backer, και συν. (2013:15) Δημιουργώντας ένα πλαίσιο για ένα υγιές οικοσύστημα Αν και οι βιομηχανικές ανάγκες είναι σημαντικές, γενικός στόχος είναι να επιτευχθεί μία υγιής (καλή) κατάσταση σε ολόκληρο το οικοσύστημα του Βοθνικού πελάγους, να προστατευθεί και ενισχυθεί η λειτουργία του οικοσυστήματος (Backer, και συν., 2013, σ. 106). 86

87 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Διασφάλιση της θαλάσσιας κυκλοφορίας Ο όγκος των εμπορευμάτων που μεταφέρονται από τη ναυτιλία στο Βοθνικό πέλαγος αναμένεται να αυξηθεί τις επόμενες δεκαετίες. Τα βιώσιμα συστήματα μεταφοράς απαιτούν ένα μεγάλο μέρος των χερσαίων μεταφορών να μετακινηθεί στη θάλασσα. Οι δυνατότητες για την αύξηση της ναυτιλίας πρέπει να εξασφαλιστούν, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης των λιμανιών. Όπου είναι δυνατό, θα πρέπει να επιτρέπεται στα πλοία να ταξιδεύουν από τη συντομότερη διαδρομή (Backer, και συν., 2013, σ. 106). Χάρτης 6: Θαλάσσιες μεταφορές Πηγή: Backer, και συν. (2013:51) 87

88 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Καθορισμός περιοχών για την θαλάσσια ενέργεια Δίχως να τίθεται σε κίνδυνο το οικοσύστημα και λαμβάνοντας υπόψη την επίδραση στην οπτική του χώρου, θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί η δυνητική παραγωγή θαλάσσιας ενέργειας. Μέχρι στιγμής, αφορά μόνο την αιολική ενέργεια. Η φιλοδοξία είναι να επιτευχθεί μία παραγωγική ικανότητα των 5-10TWh πριν το 2020 στο Βοθνικό πέλαγος, που θα αναπτυχθεί με έναν οικολογικά και αισθητικά υπεύθυνο τρόπο. Για τη προστασία των φυσικών πόρων των άθικτων οχθών και των υπόλοιπων περιοχών, και προκειμένου να αποφευχθεί η οποιαδήποτε ζημιά στην άγρια πανίδα όπως τα αποδημητικά πουλιά, οι υπεράκτιες εγκαταστάσεις θα πρέπει να ελαχιστοποιηθούν, ομαδοποιώντας τα αιολικά πάρκα σε μεγαλύτερες μονάδες και κατευθύνοντας τες σε βαθύτερες περιοχές. Η περιβαλλοντική ζημιά των καλωδίων και της εγκατάστασής τους πρέπει να ελαχιστοποιείται (Backer, και συν., 2013, σ. 107). Χάρτης 7: Ενέργεια Πηγή: Backer, και συν. (2013:71) 88

89 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Διατήρηση περιοχών αναπαραγωγής, ωοτοκίας και αλιείας Θα πρέπει να προωθηθεί η οικολογική βιωσιμότητα της εμπορικής αλιείας. Θα πρέπει να ληφθούν μέτρα ώστε να εξασφαλίζεται η διατήρηση της βιωσιμότητας των αποθεμάτων ρέγγας και άλλων ειδών ψαριών εμπορικής αξίας. Πρέπει επίσης να ληφθούν μέτρα για να αποφευχθούν οι αρνητικές επιπτώσεις στο οικοσύστημα, συμπεριλαμβανομένης της καταστροφής των οικοτόπων, καθώς και την απελευθέρωση των τοξινών και των θρεπτικών συστατικών από το βυθό της θάλασσας. Οι σημαντικές περιοχές αναπαραγωγής και ωοτοκίας των ψαριών πρέπει να προστατεύονται (Backer, και συν., 2013, σ. 107). Χάρτης 8: Αλιεία και περιοχές ωοτοκίας Πηγή: Backer, και συν. (2013:59) 89

90 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Η εξασφάλιση ενός δικτύου υπεράκτιων προστατευόμενων φυσικών περιοχών Οι θαλάσσιες περιοχές του Βοθνικού Πελάγους προσδιορίζονται ως ιδιαίτερης οικολογικής αξίας, θα πρέπει να χαρακτηριστούν ως προστατευόμενες περιοχές με αποτελεσματικά μέτρα διαχείρισης, συμπεριλαμβανομένου του δικτύου Natura 2000 (Backer, και συν., 2013, σ. 107). Χάρτης 9: Προστατευόμενες περιοχές Πηγή: Backer, και συν. (2013:73) 90

91 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Οι θαλάσσιες και παράκτιες κοινότητες Στις γειτνιάζουσες με την ακτή περιοχές αλλά και τις υπεράκτιες περιοχές θα πρέπει να δίνεται σημασία σε χρήσεις και δραστηριότητες που να ωφελούν τις παράκτιες κοινότητες, όπως είναι η τοπική αλιεία μικρής κλίμακας και οι υδατοκαλλιέργειες, ο τουρισμός και η αναψυχή (Backer, και συν., 2013, σ. 107). Χάρτης 10: Θαλάσσια επαγγέλματα Πηγή: Backer, και συν. (2013:37) 91

92 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Χάρτης 11: Πληθυσμός παράκτιων κοινοτήτων Πηγή: Backer, και συν. (2013:35) 92

93 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Άμυνα και επιστημονική έρευνα Οι στρατιωτικές δραστηριότητες και η επιστημονική έρευνα είναι δύο λιγότερο συχνές αλλά σημαντικές χρήσεις του Βοθνικού Πελάγους. Χάρτης 12: Στρατιωτικές ασκήσεις και επιστημονική έρευνα Πηγή: Backer, και συν. (2013:77) 93

94 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Σε γενικότερο επίπεδο, για να επιτευχθεί καλύτερη συνοχή μεταξύ των διάφορων Θαλάσσιων Χωροταξικών Σχεδίων στη Βαλτική θάλασσα, οι HELCOM και VASAB παραθέτουν ένα κατευθυντήριο πλαίσιο με τους εξής δέκα στόχους (HELCOM & VASAB, 2014): i. Αειφόρος διαχείριση, ii. Οικοσυστημική προσέγγιση, iii. Μακροπρόθεσμες προοπτικές και στόχοι, iv. Η αρχή της πρόληψης, v. Συμμετοχικότητα και διαφάνεια vi. Βάσεις υψηλής ποιότητας δεδομένων και πληροφοριών, vii. Συντονισμός και διαβουλεύσεις σε διακρατικό επίπεδο, viii. Συνοχή μεταξύ Χερσαίου και Θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού, ix. Προσαρμοσμένος σχεδιασμός στα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες των διάφορων περιοχών και x. Συνεχής (αδιάκοπος) σχεδιασμός. Το όραμα Το σχέδιο στοχεύει, μέσω του αποτελέσματος της μακροχρόνιας διασυνοριακής συνεργασίας, το Βοθνικό πέλαγος να παραμείνει ένας τόπος μοναδικής φυσικής ομορφιάς όπου οι ανθρώπινες δραστηριότητες θα λαμβάνουν χώρα χωρίς να καταστρέφουν την οικολογική κατάσταση της θάλασσας, να συμβάλει στην καταπολέμηση της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής και να επιτραπεί η ευημερία των κοινοτήτων της περιοχής. Το όραμα θα πρέπει να υλοποιηθεί μέσα από έξι στόχους (Backer, και συν., 2013, σ. 106): την ακεραιότητα των οικοσυστημάτων, τις προστατευόμενες περιοχές, τη θαλάσσια κυκλοφορία, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την αλιεία και την περιφερειακή ανάπτυξη. 94

95 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Χάρτης 13: Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός στο Βοθνικό Πέλαγος Πηγή: Backer, και συν. (2013:108,109) 95

96 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ 4.2. ADRIPLAN Η Μακροπεριφέρεια Αδριατικής Θάλασσας - Ιονίου Πελάγους θεσμοθετήθηκε στη Διάσκεψη για την Ανάπτυξη και Ασφάλεια της Αδριατικής και του Ιονίου το 2002 και δε διαθέτει καθεστώς διεθνούς οργανισμού. Συμμετέχουν 8 κράτη, που είναι μέλη, συνδεδεμένα ή σε διαδικασία ένταξης με την ΕΕ και πιο συγκεκριμένα Ελλάδα, Ιταλία, Κροατία, Σλοβενία, Σερβία, Μαυροβούνιο, Αλβανία και Βοσνία - Ερζεγοβίνη(Γαλιώτος, 2014). Χάρτης 14: Μακροπεριφέρεια Αδριατικής - Ιονίου Πελάγους Πηγή: Γαλιώτος (2014) ΓΑΛΑΖΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΘΧΣ ΣΤΗΝ ΑΔΡΙΑΤΙΚΗ Η θαλάσσια στρατηγική για την Αδριατική θάλασσα και το Ιόνιο πέλαγος αξιολογεί τις ανάγκες και τις δυνατότητες των δραστηριοτήτων που συνδέονται με τη θάλασσα και θέτει το πλαίσιο για την ανάληψη συντονισμένης δράσης από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, με στόχο(ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2015): ευημερούσα θαλάσσια οικονομία που προσφέρει ανάπτυξη και ευκαιρίες απασχόλησης, ένα πιο υγιές θαλάσσιο περιβάλλον, έναν πιο ασφαλή και προστατευμένο θαλάσσιο χώρο και βιώσιμες και πιο υπεύθυνες αλιευτικές δραστηριότητες. 96

97 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Σπουδαίο ρόλο στο εγχείρημα του Στρατηγικού Σχεδίου της ΜΑΙ 27 θα διαδραματίσει η Στρατηγική της Γαλάζιας Ανάπτυξης και ιδιαίτερα ο ΘΧΣ αφού αποτελεί μία αξιόπιστη βάση για την επίτευξη των στόχων της(δαμανάκη, Ομιλία στη Συνέντευξη Τύπου για το Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό, 2014). ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Η περιοχή μελέτης είναι η Αδριατική - Ιόνιο Πέλαγος που θεωρούνται ως σύνολο, με δύο περιοχές ε- στίασης, μία η βόρεια Αδριατική Θάλασσα και η άλλη στη νότια Α- δριατική - Βόρειο Ιόνιο, ενώ οι γνώσεις που θα παραχθούν και τα συμπεράσματα του θα αποτελέσουν βάση για την ανάπτυξη του ΘΧΣ στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα. Χάρτης 15: Περιοχή μελέτης ΘΧΣ στην Αδριατική και το Ιόνιο Πηγή: Musco (2014:6) Όπως τονίζει η αρμόδια ευρωπαϊκή επιτροπή 28, η θάλασσα της Αδριατικής είναι μία από τις περιοχές της Μεσογείου με τις μεγαλύτερες δυνατότητες για την εφαρμογή του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού. Αυτές οι δυνατότητες σχετίζονται με(thetis S.p.A., 2014, σ. 8): Την έντονη χρήση της θάλασσας και την προβλεπόμενη αύξηση των θαλάσσιων δραστηριοτήτων και συγκρούσεων με τις ανθρώπινες 27 Μακροπεριφέρεια Αδριατικής θάλασσας Ιονίου πελάγους - (ΜΑΙ). 28 DG MARE 97

98 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας των οικοτόπων και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, Η διαθεσιμότητα ενός καλού επιπέδου γνώσεων για τη θάλασσα, αν και επικεντρώνεται κυρίως στις θαλάσσιες περιοχές κοντά στην ακτή, Η διαθεσιμότητα σε εθνικά και περιφερειακά πλαίσια για τη θαλάσσια πολιτική ή τον παράκτιο σχεδιασμό και Η ύπαρξη πρωτοβουλιών διασυνοριακής συνεργασίας μεταξύ της Αδριατικής και των παράκτιων περιοχών. Χαρακτηριστικά είναι το μέγεθη των οικονομικών στοιχείων από τις χρήσεις της θάλασσας της Αδριατικής: Σχήμα 3: Χαρακτηριστικά της Αδριατικής θάλασσας - Ιονίου πελάγους Πηγή: Γαλάζια Ανάπτυξη: Αδριατική - Ιόνιο

99 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΦΟΡΕΙΣ Το πρόγραμμα ADRIPLAN υλοποιείται από δεκαεπτά εταίρους, από 4 χώρες της μαρκοπεριφέρειας Αδριατικής - Ιουνίου Πελάγους (Ελλάδα, Ιταλία, Κροατία, Σλοβενία) και πιο συγκεκριμένα οκτώ επιστημονικούς συνεργάτες και εννέα θεσμικοί εταίροι ενώ δεκαεπτά παρατηρητές συμβάλλουν επίσης στο έργο. Από την Ελλάδα συμμετέχουν η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ADRIPLAN Το πρόγραμμα του ΘΧΣ στην ΜΑΙ ονομάζεται ADRIPLAN και είναι ένα έργο που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή - Γενική Διεύθυνση Ναυτιλιακών Υποθέσεων και Αλιείας (DG MARE) στο πλαίσιο ενός μεγαλύτερου προγράμματος με θέμα «Θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός στη θάλασσα της Μεσογείου και τη Μαύρη Θάλασσα» 30. Αντικείμενο του ΘΧΣ στην περιοχή είναι ο καθορισμός του τύπου και της έντασης των χρήσεων καθώς επίσης και η προστασία της οικολογικής αξίας της περιοχής μέσω μίας διαχείρισης των αντικρουόμενων χρήσεων. Οι στόχοι του ADRIPLAN είναι: Να υποστηρίξει την ανάπτυξη της θαλάσσιας στρατηγικής για την Αδριατική και το Ιόνιο, Να δώσει λύσεις συνολικά για τη περιοχή αλλά και τις δύο περιοχές εστίασης εκτιμώντας και τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής, Να παρέχει μεγαλύτερη ασφάλεια για τις επενδύσεις στη περιοχή, εναρμονίζεται με τα συστήματα αναδυόμενου ΘΧΣ των άλλων κρατών μελών και Να εξελίξει τα το νομοθετικό και διοικητικό πλαίσιο διακυβέρνησης στη περιοχή μελέτης 31. Ενδιαφέρουσα είναι και η προσέγγιση του ADRIPLAN καθώς η Αδριατική είναι μία περιοχή όπου πολλά κράτη έχουν δικαιώματα ενώ ταυτόχρονα έχουν διαφορετική σχέση με την ΕΕ και είναι σε διαφορετικό στάδιο ανάπτυξης. Το ADRIPLAN χαρακτηρίζεται από μία οικοσυστημική προσέγγιση που είναι σύμφωνη με τις αρχές του οδικού χάρτη για τον ΘΧΣ. Επίσης μέσω του οικειοθελή χαρακτήρα των

100 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ διασυνοριακών πρωτοβουλιών διασφαλίζει την αυτονομία των κρατών μελών για την ανάπτυξη του ΘΧΣ και το γεγονός ότι πρέπει να ανταποκρίνεται στις προτεραιότητες της δικής του θαλάσσιας πολιτικής(thetis S.p.A., 2014, σ. 18). ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η ανάλυση πραγματοποιείται σε κλίμακα μακροπεριφέρειας και θα παράγει αποτελέσματα στρατηγικής σημασίας, υποστηρίζοντας παράλληλα το Πρόγραμμα Δράσης της στρατηγικής της μακροπεριφέρειας. Η εν λόγω χωρική κλίμακα βοηθάει στην σωστή ανάλυση στοιχείων για τις μεταφορές και τη κίνηση της κρουαζιέρας, τα οικοσυστήματα, την αλιεία και την υδατοκαλλιέργεια, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και την ενέργεια. Η ανάλυση σε κάθε περιοχή εστίασης εισέρχεται σε περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τις συνθήκες που επικρατούν ώστε να αναπτυχθούν πιο συγκεκριμένα τοπικά σχέδια 32. ΕΠΙΠΕΔΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΘΧΣ Το ADRIPLAN θέλει να βελτιώσει την εν εξελίξει διαδικασία ανάπτυξης του ΘΧΣ στην περιοχή, με σκοπό τη δημιουργία μίας συνεκτικής διακρατικής προσέγγισης του. Προς αυτή τη κατεύθυνση έχουν γίνει αρκετά βήματα από τις χώρες που συμμετέχουν στο ADRIPLAN, που έχουν ως εξής(thetis S.p.A., 2014, σσ. 18,19): Η Κροατική παράκτια και θαλάσσια στρατηγική, Το Ιταλικό σχέδιο Ritmare, που αναφέρεται στη θαλάσσια έρευνα και συμπεριλαμβάνει ένα μικρότερης κλίμακας σχέδιο για τον ΘΧΣ, Στη Σλοβενία το ψήφισμα σχετικά με το Εθνικό Πρόγραμμα Ναυτικής Ανάπτυξης σύμφωνο με τις αρχές και τους στόχους της ΟΘΠ, Το Στρατηγικό Σχέδιο για τη θαλάσσιες και παράκτιες προστατευόμενες περιοχές που είναι σε εξέλιξη στην Αλβανία και Το Χωροταξικό Σχέδιο για την παράκτια ζώνη του Μαυροβουνίου. Ωστόσο ο στόχος αυτός εξακολουθεί να απέχει πολύ για να επιτευχθεί, επειδή απαιτείται ένας πιο αποτελεσματικός κάθετα και οριζόντια συντονισμός μεταξύ των εθνικών και περιφερειακών αρχών αλλά και μεταξύ των χωρών. Ο ισχυρός και αποτελεσματικός συντονισμός για θαλάσσια και ναυτιλιακά ζητήματα ανάμεσα στις

101 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ χώρες δεν έχει καθοριστεί ακόμη και γενικότερα οι χώρες που περιλαμβάνονται στο Πρόγραμμα δεν έχουν αναπτύξει από το 2013 μια Ολοκληρωμένη Θαλάσσια Πολιτική και διαχείριση του θαλάσσιου χώρου., με αποτέλεσμα ο ΘΧΣ να μην έχει υλοποιηθεί ακόμη. Ωστόσο, τέσσερις πρωτοβουλίες που υπάρχουν ήδη στην Αδριατική θάλασσα καθώς και οι διεθνείς συμφωνίες που έχουν γίνει μεταξύ των κρατών της Αδριατικής αποτελούν μια καλή βάση για μια συνεργατική προσπάθεια που αποσκοπεί στην μελλοντική ανάπτυξη του ΘΧΣ στη λεκάνη της Αδριατικής(Thetis S.p.A., 2014, σ. 19). ΧΑΡΤΕΣ Για την καλύτερη κατανόηση του προγράμματος ADRIPLAN παρατίθενται οι παρακάτω χάρτες ανάλυσης, που σχετίζονται με τομείς το ΘΧΣ. Από τη καταγραφή των λιμένων και των ακτοπλοϊκών γραμμών, παρατηρείται μία εκτεταμένη δραστηριότητα τους στο χώρο της Αδριατικής, γεγονός που δημιουργεί την άμεση ανάγκη για ανάπτυξη του ΘΧΣ στη περιοχή. Χάρτης 16: Ακτοπλοϊκές γραμμές και λιμένες Πηγή: Ευρωπαϊκός Άτλας των Θαλασσών Η παρουσία παράκτιων αλλά και θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών, σε συνάρτηση με την παρουσία άλλων δραστηριοτήτων, είναι ακόμα ένας λόγος για την ανάπτυξη του ΘΧΣ. Άλλωστε στις κατευθύνσεις της ΕΕ και του οδικού χάρτη του ΘΧΣ είναι η ανάπτυξη των παραγωγικών δραστηριοτήτων με σεβασμό στο περιβάλλον και η ρύθμιση των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στις θαλάσσιες περιοχές. 101

102 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Χάρτης 17: Προστατευόμενες περιοχές (2013) Πηγή: Ευρωπαϊκός Άτλας των Θαλασσών Η αλιευτική δραστηριότητα αριθμεί θέσεις εργασίας και ανέρχεται σε 2,8 δις, κάνοντας σαφές ότι αποτελεί μία σημαντική θαλάσσια δραστηριότητα, που πρέπει να προστατευθεί και να αναπτυχθεί. Η μέριμνα των αλιευτικών αποθεμάτων αποτελεί κλάδο του ΘΧΣ, που όπως παρατηρείται και από τον παραπάνω χάρτη, είναι απαραίτητη στη περιοχή της Αδριατικής, και ιδιαίτερα στη βόρεια περιοχή εστίασης. Χάρτης 18: Αλιευτική δραστηριότητα στην περιοχή Πηγή: Ευρωπαϊκός Άτλας των Θαλασσών 102

103 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ 4.3. Συμπεράσματα Το «Plan Bothnia» αφορά ένα θαλάσσιο χωροταξικό σχέδιο στο Βοθνικό πέλαγος της Βαλτικής θάλασσας. Πρόκειται για ένα ταυτόχρονα πρωτοπόρο και πρότυπο σχέδιο, καθώς αποτελεί ένα από τα πρώτα ολοκληρωμένα σχέδια θαλάσσιας χωροταξίας στην ΕΕ. Όσο, για το πρότυπο, οι σχεδιαστές του, επιχείρησαν μία προσπάθεια «προσδιορισμού» των χρήσεων και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στη θάλασσα, με στόχο όχι τόσο το προσδιορισμό των αποκλειστικών χρήσεων των διάφορων οριοθετημένων περιοχών, όσο την κατανόηση του περιεχομένου ενός θαλάσσιου χωροταξικού σχεδίου. Το σχέδιο είναι αποτέλεσμα του προγράμματος «Προπαρασκευαστική δράση για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό στη Βαλτική θάλασσα» στο πλαίσιο της Ολοκληρωμένης Θαλάσσιας Πολιτικής της ΕΕ διάρκειας 18 μηνών (Δεκέμβριος 2010 έως Μάιο 2012) και προϋπολογισμού μισού εκατομμυρίου ευρώ. Το «Plan Bothnia» έχει γνωρίσει ήδη μεγάλη απήχηση σε παγκόσμιο επίπεδο. Χαρακτηριστικό του σχεδίου είναι η διασυνοριακή διάσταση, καθώς μέσα από την συνεργασία επιτυγχάνεται η καλή περιβαλλοντική κατάσταση του θαλάσσιου χώρου στο πλαίσιο της αξιοποίησής σύμφωνα με την οικοσυστημική προσέγγιση. Ωστόσο, την παγκόσμια αναγνώριση του προγράμματος έδειξε το Βιετνάμ, όπου μετέφρασε το σχέδιο στην γλώσσα της χώρας, προκειμένου να καταστεί κατανοητός ο σχεδιασμός του θαλάσσιου χώρου από όλους τους πολίτες και να αποτελέσει τη βάση για την ανάπτυξη θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού στο Βιετνάμ. Όπως συγκεκριμένα αναφέρει ο αναπληρωτής διευθυντής του τμήματος βιώσιμης ανάπτυξης και αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής του Ινστιτούτου Στρατηγικής Ανάπτυξης του υπουργείου σχεδιασμού και επενδύσεων 33, το σχέδιο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την οικολογική προσέγγιση και το διασυνοριακό χαρακτήρα του. Το σχέδιο βασίζεται στην ανάλυση του θαλάσσιου αλλά και χερσαίου χώρου, καθώς είναι αλληλεξαρτώμενοι. Η περιοχή εφαρμογής του ΘΧΣ, αφορά τα χωρικά ύδατα των δύο χωρών -Σουηδίας και Φιλανδίας- σε απόσταση 1ν.μ. από την ακτή και την ΑΟΖ της κάθε χώρας. Οι τομείς στους οποίους επικεντρώνεται το σχέδιο αφορούν: 33 Department of Sustainable Development and Response to Climate Change at the Development Strategy Institute (DSI), under the Ministry of Planning and Investment of Vietnam. 103

104 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΔΙΕΘΝΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Τις θαλάσσιες μεταφορές, Την αλιεία και υδατοκαλλιέργεια, Την ενέργεια, Τις περιοχές προστασίας της φύσης, Την άμυνα και την ερευνητική δραστηριότητα, Την εξόρυξη άμμου και αμμοχάλικου, Τον τουρισμό και την αναψυχή και Την πολιτιστική κληρονομιά. Η περιοχή της Αδριατικής και Ιονίου Πελάγους λόγω του διασυνοριακού χαρακτήρα της και των πολλαπλών δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στο θαλάσσιο τμήμα της, είναι προνομιακός χώρος εφαρμογής του ΘΧΣ, ενώ η εμπειρία του προγράμματος θα χρησιμοποιηθεί και σε μετέπειτα προσπάθειες σχεδιασμού. Στόχος του προγράμματος ADRIPLAN είναι να δώσει λύσεις για τα προβλήματα της θαλάσσιας περιοχής της Αδριατικής, η υποστήριξη της θαλάσσιας στρατηγικής για τη μακρο-περιφέρεια Αδριατικής-Ιονίου Πελάγους και η ανάπτυξη συνεργασιών για τον ΘΧΣ οριζόντια ανάμεσα στις χώρες, όσο και κάθετα στις δομές διακυβέρνησης τους. 104

105 ΜΕΡΟΣ Β : «Υφιστάμενη κατάσταση» ΜΕΡΟΣ Β : «Υφιστάμενη κατάσταση» 105

106 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο : ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο υπάρχουν περίπου νησιά και νησίδες, διάσπαρτα στο χώρο, ενταγμένα ή μη, σε νησιωτικά συμπλέγματα(εοτ, 2014). Ο νησιωτικός χαρακτήρας που εν μέρει χαρακτηρίζει τη χώρα θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στο χωροταξικό σχεδιασμό της χώρας. Ο θαλάσσιος χώρος, που περικλείει αλλά και περικλείεται από τη Χώρα και τα νησιά δίνει τη δυνατότητα χωροταξικής αξιοποίησης προς όφελος κυρίως του χερσαίου χώρου. Η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης επιδιώκει την ανάλυση βασικών δραστηριοτήτων και χρήσεων που λαμβάνουν χώρα ή/και ενδέχεται να υπάρξουν στο θαλάσσιο χώρο. Ωστόσο, η αναφορά και η ανάλυση του χερσαίου χώρου κρίνεται απαραίτητη προκειμένου οι δύο σχεδιασμοί -θαλάσσιος και χερσαίος- να συνυπάρχουν αρμονικά στο χώρο. Άλλωστε η οδηγία πλαίσιο για το ΘΧΣ αναφέρει πως υπάρχει μία σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ των δύο οικισμών, και θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να λαμβάνεται υπόψη κι ο δεύτερος ούτως ώστε να αποφευχθούν πιθανές συγκρούσεις χρήσεων -θαλάσσιων κατά κύριο λόγο- και δραστηριοτήτων. Το εν λόγω κεφάλαιο επιδιώκει τη προσέγγιση της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου μέσω τριών βασικών στοιχείων, των δημογραφικών, των οικονομικών και των περιβαλλοντικών. Αναλύεται η χωροταξική διάρθρωση της ΠΒΑ, οι βασικές υποδομές και η οικιστική διάρθρωση. Για τον θαλάσσιο χώρο γίνεται ειδική αναφορά σε έξι τομείς, που αφορούν την θαλάσσια κυκλοφορία, την αλιεία και τις υδατοκαλλιέργειες, την ενέργεια, τις περιοχές προστασίας και αυτές που χρήζουν ειδικότερης μέριμνας, την αμυντική δραστηριότητα, τον τουρισμό και τις εξορύξεις. 106

107 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Οι τελευταίες επτά κατηγορίες συμβάλλουν άμεσα στη σύνταξη ενός Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδίου καθορίζοντας σημαντικά το σχεδιασμό Περιοχή μελέτης Στο πλαίσιο της μελέτης του ΘΧΣ και της ανάπτυξης του στο ελληνικό σύστημα χωρικού σχεδιασμού, επιλέχθηκε ως περιοχή εφαρμογής του, η αμιγώς νησιωτική Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 87% της έκτασης της περιφέρειας καλύπτεται από τον θαλάσσιο χώρο, και πιο συγκεκριμένα η έκταση του ανέρχεται στα km 2 Η ανάγκη των παρεμβάσεων στις νησιωτικές περιοχές είναι επιβεβλημένη λόγω του χωρικού αποκλεισμού που τις διακατέχει, πόσο μάλλον για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου που έχει μεγάλη απόσταση από την ηπειρωτική Ελλάδα. Η απόσταση αυτή αναγκάζει το σύνολο των παραγωγικών τομέων της περιφέρειας να βασίζονται στις θαλάσσιες μεταφορές, βασικό τομέα του ΘΧΣ. Άλλωστε τη χαρακτηρίζει ο διττός περιφερειακός της ρόλος, αφού αποτελεί σύνορα της Ελλάδας και της ΕΕ, με αποτέλεσμα ο χωρικός και ο αναπτυξιακός αποκλεισμός της να γίνεται εντονότερος. Παράλληλα η γειτνίαση της με την αμιγώς νησιωτική Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου παρέχει στον ΘΧΣ την ευκαιρία να βοηθήσει στην ανάπτυξη ενός πολύ-πολικού νησιωτικού συμπλέγματος, όπως αναφέρει και το ΓΠΧΣΑΑ. Ως προς τα εσωτερικά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας, η έκταση των νησιών ποικίλει ενώ διαθέτουν και εκτεταμένη ακτογραμμή. Εάν αυτά τα στοιχεία συσχετισθούν και με το πλήθος των παράκτιων οικισμών που υπάρχουν, τότε γίνεται αντιληπτή η έντονη σχέση της Περιφέρειας με τον θαλάσσιο χώρο. Ο σχεδιασμός θα γίνει σε όλο τον θαλάσσιο χώρο, με ιδιαίτερη έμφαση στα χωρικά ύδατα, θεωρώντας ότι τα θαλάσσια σύνορα της χώρας είναι παγιωμένα στα ανατολικά των νησιών της Περιφέρειας. Σημειωτέον, τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας λόγω γεωπολιτικών συνθηκών έχουν οριοθετηθεί στα 6 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή και όχι στα 12nm. Άλλωστε ο ΘΧΣ μπορεί να αποτελέσει και εργαλείο επίλυσης διακρατικών διαφορών. Αναφορά πρέπει να γίνει στην περιοχή οριοθέτησης και εφαρμογής του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού, που παρά τον περιορισμό που τίθεται από την αντίστοιχη οδηγία θεσμοθέτησής του (2014/89/ΕΕ), δηλαδή την εφαρμογή του μόνο στα θαλάσσια ύδατα και όχι στα παράκτια, η παρούσα εργασία μελετά τα θαλάσσια και 107

108 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ παράκτια ύδατα ως ενιαίο χώρο, λόγω αφενός των γεωπολιτικών συνθηκών που χαρακτηρίζουν τη χώρα και αφετέρου της έλλειψης σημαντικών δεδομένων που απαιτούνται για τη διεκπεραίωση της παρούσας διπλωματικής μελέτης. Επίσης, η ελλιπής χωροταξική νομοθεσία για το σχεδιασμό στο θαλάσσιο τμήμα του παράκτιου χώρου συνέβαλε σ αυτή την επιλογή. Συμπερασματικά, η περιφέρεια χαρακτηρίζεται από έντονη νησιωτικότητα και ο ΘΧΣ μπορεί να έχει σημαντική συνεισφορά στην επίτευξη των στρατηγικών στόχων που θέτει ο υπερκείμενος και ο αντίστοιχος χερσαίος περιφερειακός χωροταξικός σχεδιασμός. Η οργάνωση και η εκμετάλλευση της θαλάσσιας έκτασης, στο πλαίσιο των επιταγών της αειφόρου ανάπτυξης, μπορεί να συνεισφέρει ιδιαίτερα στην αντιμετώπιση προβλημάτων της περιφέρειας καθώς και να δημιουργήσει νέα πεδία ευκαιριών. Μεθοδολογία Η άντληση στατιστικών και χαρτογραφικών στοιχείων έγινε από τους εξής φορείς: ΕΛΣΤΑΤ, Ανοικτά Δημόσια Δεδομένα, ΥΠΕΚΑ, Εθνικό τυπογραφείο, Ευρωπαϊκός Άτλαντας, EUROSTAT και European Environment Agency. Οι βιβλιογραφικές αναφορές προέρχονται από ηλεκτρονικές πηγές και έντυπες μορφές, διαδικτυακών τόπων και βιβλιοθηκών αντίστοιχα. Για την επεξεργασία των παρεχόμενων στατιστικών στοιχείων χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα Microsoft Office Excel, ενώ για την επεξεργασία χαρτογραφικών δεδομένων και απεικόνιση των χαρτών η σουίτα ArcGIS της Esri και το πρόγραμμα Photoshopτης Adobe. Τέλος το κείμενο συντάχθηκε με το πρόγραμμα Microsoft Office Word. Σημαντική αναφορά πρέπει να γίνει στην έλλειψη και τη μη διαθεσιμότητα πολλών στατιστικών και χαρτογραφικών στοιχείων και δεδομένων. Το αποτέλεσμα της έλλειψης δεδομένων οδήγησε την ομάδα μελέτης στην ιδία επεξεργασία πρωτογενών πηγών καταρχάς και στην αναφορά παλαιότερων χρονολογικά στοιχείων για την διεκπεραίωση της εργασίας. Επίσης, η ανάλυση βασίσθηκε σε συζητήσεις που διεξήχθησαν με τον τοπικό πληθυσμό. Η ανάπτυξη της εργασίας και η δομή που ακολουθήθηκε, βασίσθηκε πάνω στον πρότυπο Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό που εκπονήθηκε για την περίπτωση του Βοθνικού πελάγους «Plan Bothnia» στο πλαίσιο προγραμμάτων της ΕΕ. Το «Plan Bothnia» χαρακτηρίζεται από παγκόσμια αναγνώριση, κάτι που συμπεραίνεται και από την μετάφραση του σχεδίου στη Βιετναμέζικη γλώσσα για λόγους καλύτερης κατανόησης και ως πρότυπο αποσαφήνισης του σχεδιασμού. 108

109 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Χάρτης 19: Περιοχή μελέτης Πηγή: Επεξεργασία ομάδας μελέτης 109

110 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 5.2. Χωροταξική διάρθρωση Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου είναι μία αμιγώς νησιωτική περιφέρεια, που καλύπτει το βορειοανατολικό τμήμα του Αιγαίου Πελάγους και περιλαμβάνει εννέα κατοικημένα νησιά, σε πέντε Περιφερειακές ενότητες όπως αποτυπώνεται στον παρακάτω πίνακα. Παρατίθεται επίσης και η Καποδιστριακή οργάνωση γιατί σε πολλές περιπτώσεις τα δεδομένα της ανάλυσης έχουν συλλεχθεί σε αυτό το επίπεδο. Επίσης αναφέρεται και η έκταση του κάθε δήμου-νησιού καθώς και η ακτογραμμή του. Όπως τονίζεται και στην αναθεώρηση του ΠΠΧΣΑΑ η περιφέρεια χαρακτηρίζεται από νησιωτικότητα, γεγονός που έχει αναγνωριστεί και από την Ε.Ε. με συνέπεια την αναγνώριση της ανάγκης για ειδικό σχεδιασμό της ανάπτυξης, στον οποίο λαμβάνεται υπόψη η συγκεκριμένη ιδιαιτερότητα. Από τον παρακάτω πίνακα παρατηρούμε ότι ενώ η έκταση της περιφέρειας αποτελεί μόλις το 2,9% του συνόλου της χώρας, η ακτογραμμή της αποτελεί το 8,8% που είναι ένα ιδιαίτερα αξιόλογο ποσοστό. Τα πέντε (Λέσβος, Χίος, Λήμνος, Σάμος και Ικαρία) από τα εννέα κατοικημένα νησιά, συμπεριλαμβάνονται στα δέκα μεγαλύτερα νησιά της Ελλάδος, ενώ περιλαμβάνει και πλήθος βραχονησίδων και ακατοίκητων νησιών. Επίσης πρέπει να επισημανθεί ότι το κάθε νησί αποτελεί ξεχωριστό δήμο, ανεξαρτήτως μεγέθους. Συνολική Μήκος ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ έκταση ακτογραμμής ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ km² km Π.Ε. ΛΕΣΒΟΥ 1.632, ΝΗΣΟΣ ΛΕΣΒΟΣ ΔΗΜΟΣ ΛΕΣΒΟΥ 1.632, ΝΟΜΟΣ ΝΗΣΟΣ ΛΗΜΝΟΣ ΛΕΣΒΟΥ ΝΗΣΟΣ ΑΓΙΟΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΝΗΣΟΣ ΧΙΟΣ ΝΟΜΟΣ ΧΙΟΥ ΝΟΜΟΣ ΣΑΜΟΥ Π.Ε. ΛΗΜΝΟΥ 520,9 300 ΔΗΜΟΣ ΛΗΜΝΟΥ 477,6 263 ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ 43,3 37 Π.Ε. ΧΙΟΥ 904,2 309 ΔΗΜΟΣ ΧΙΟΥ 842,3 229 ΝΗΣΟΣ ΟΙΝΟΥΣΣΕΣ ΔΗΜΟΣ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ 17,4 35 ΝΗΣΟΣ ΨΑΡΑ ΔΗΜΟΣ ΨΑΡΩΝ 44,5 45 ΝΗΣΟΣ ΣΑΜΟΣ Π.Ε. ΣΑΜΟΥ 477,4 163 ΔΗΜΟΣ ΣΑΜΟΥ 477,4 163 ΝΗΣΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ Π.Ε. ΙΚΑΡΙΑΣ 300,6 181 ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ 255,

111 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΝΗΣΟΣ ΦΟΥΡΝΟΙ ΔΗΜΟΣ ΦΟΥΡΝΩΝ 45,2 74 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 3.835, % ΠΒΑ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ 2,91% 8,89% ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ Πίνακας 3: Αντιστοιχία διοικητικής οργάνωσης Καποδίστρια - Καλλικράτη Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Τα περισσότερα νησιά της περιφέρειας βρίσκονται κατά μήκος των ακτών της Μ. Ασίας, ενώ παρατηρείται ότι τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα είναι από τις ανατολικές πλευρές των νησιών, λόγω της μικρής τους απόστασης από τα παράλια. Επίσης στον χωρικό σχεδιασμό της Περιφέρειας, πρέπει να συνυπολογίζεται πάντα όχι μόνο η απόσταση των νησιών της από την ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά και οι αποστάσεις μεταξύ τους που είναι αρκετά μεγάλες, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται κλειστές οικονομίες. Η σειρά των νησιών διατάσσεται από το βορειότερο άκρο της Λήμνου, το ακρωτήριο Πλάκα, μέχρι το ακατοίκητο Μακρονήσι των Φούρνων, περιτριγυρισμένη από τον εκτεταμένο θαλάσσιο χώρο του Βορείου Αιγαίου. Σημαντική είναι επίσης η απόσταση αφενός από την ηπειρωτική χώρα, αφετέρου μεταξύ των νησιών και θα πρέπει να συνυπολογίζεται οριζόντια σε όλες τις πολιτικές. Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, γειτνιάζει με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, με δυνατότητα να αναπτυχθεί ένα πολύ-νησιωτικό σύμπλεγμα ανάπτυξης. Προς αυτή τη κατεύθυνση τα νότια νησιά της περιφέρειας, η Ικαρία και η Σάμος έχουν αναπτύξει διασυνδέσεις με τα Δωδεκάνησα. Στην αντίθετη κατεύθυνση βρίσκεται η διασύνδεση της Περιφέρειας με τα νησιωτικά συμπλέγματα των Σποράδων και των Κυκλάδων, όπου είτε είναι ανύπαρκτη, είτε υπήρξε για μικρά χρονικά διαστήματα. % ΕΚΤΑΣΗΣ % ΑΚΤΟΓΡΑΜΜΗΣ Π.Ε ΛΕΣΒΟΥ 42,57% 28,61% ΔΗΜΟΣ ΛΕΣΒΟΥ 42,57% 28,61% Π.Ε. ΛΗΜΝΟΥ 13,58% 22,47% ΔΗΜΟΣ ΛΗΜΝΟΥ 12,45% 19,70% ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ 1,13% 2,77% Π.Ε. ΧΙΟΥ 23,57% 23,15% ΔΗΜΟΣ ΧΙΟΥ 21,96% 17,15% ΔΗΜΟΣ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ 0,45% 2,62% ΔΗΜΟΣ ΨΑΡΩΝ 1,16% 3,37% Π.Ε. ΣΑΜΟΥ 12,45% 12,21% 111

112 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΔΗΜΟΣ ΣΑΜΟΥ 12,45% 12,21% Π.Ε. ΙΚΑΡΙΑΣ 7,84% 13,56% ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ 6,66% 8,01% ΔΗΜΟΣ ΦΟΥΡΝΩΝ 1,18% 5,54% ΠΒΑ 100,00% 100,00% Πίνακας 4: Συμβολή της έκτασης και ακτογραμμής των Δ. και Π.Ε. στην ΠΒΑ Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδα μελέτης Ως προς την ενδοπεριφερειακή εικόνα, παρατηρείται ότι ο Δήμος Λέσβου αντιπροσωπεύει το 42,57% της συνολικής χερσαίας έκτασης της περιφέρειας και το 28,61% της ακτογραμμής. Τα αντίστοιχα ποσοστά του δεύτερου μεγαλύτερου δήμου, της Χίου, είναι 21,96% και 17,15%. Στα υπόλοιπα μεγάλα νησιά της Περιφέρειας παρατηρούνται παρόμοια ποσοστά μεταξύ έκτασης και ακτογραμμής. Η διάταξη των νησιών στον χώρο της περιφέρειας, καθώς και η ιεράρχηση των βασικών χαρακτηριστικών τους καθορίζουν την φυσιογνωμία της. Στον παρακάτω χάρτη αποτυπώνονται αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά. Στο βόρειο τμήμα της περιφέρειας, βρίσκεται η νήσος Λήμνος, που αποτελεί κόμβο θαλάσσιας διασύνδεσης της περιφέρειας με την Βόρεια Ελλάδα. Διαθέτει έναν οικισμό 3 ου επιπέδου, την Μύρινα, και τρεις οικισμούς 4 ου επιπέδου που ολοκληρώνουν το βασικό οικιστικό δίκτυο της Λήμνου. Ο Άγιος Ευστράτιος είναι ένα από τα μικρά νησιά της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου με έναν μόνο οικισμό 5 ου επιπέδου. Έχει όμως μεγάλη σημασία αφού με το λιμένα του κατά περιόδους συνδέει την Περιφέρεια με τις Σποράδες και κατ επέκταση με την Περιφέρεια Θεσσαλίας. Η νήσος Λέσβος αποτελεί το μεγαλύτερο νησί της Περιφέρειας σε έκταση και πληθυσμό. Το αστικό κέντρο της Μυτιλήνης είναι η έδρα του Δήμου Λέσβου και της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, ενώ είναι και ο μοναδικός οικισμός που χαρακτηρίζεται ως 1 ου επιπέδου. Σε όλη τη νότια ακτογραμμή διαθέτει οικισμούς 3 ου επιπέδου, ενώ διαθέτει και εννέα οικισμούς 4 ου επιπέδου, με προσανατολισμό στο ανατολικό τμήμα του νησιού. Επίσης διαθέτει έναν βασικό λιμένα και πλήθος από μαρίνες σε όλη την παράκτια ζώνη του νησιού. Νότια της Λέσβου βρίσκεται το δεύτερο μεγαλύτερο σε έκταση και πληθυσμό νησί της Περιφέρειας, η Χίος, με το ομώνυμο αστικό κέντρο που χαρακτηρίζεται ως 2 ου επιπέδου. Υπάρχουν δύο οικισμοί 3 ου επιπέδου και επτά 4 ου κατά μήκος της ακτογραμμής του νησιού. Από άποψη υποδομών θαλάσσιας διασύνδεσης, 112

113 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ παρατηρείται ότι διαθέτει δύο βασικούς λιμένες, ένα στο δυτικό και ένα στο ανατολικό τμήμα του νησιού και πλήθος από μαρίνες. Σημαντική παρατήρηση είναι ότι το μεγαλύτερο τμήμα των οικισμών αλλά και των λιμένων, βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του νησιού. Οι νήσοι Ψαρά και Οινούσσες, βρίσκονται στο δυτικό και στο ανατολικό μέρος της Χίου αντίστοιχα, σε μικρή απόσταση. Διαθέτουν από έναν οικισμό 4 ου επιπέδου, ενώ διαθέτουν και επαρκείς λιμένες που μπορούν να βοηθήσουν ιδιαίτερα στην ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού της περιοχής. Στο νοτιοανατολικό άκρο της περιφέρειας βρίσκεται η νήσος Σάμος, που αποτελεί τον ομώνυμο δήμο με πρωτεύουσα το Βαθύ, οικισμό 2 ου επιπέδου, στο βορειοανατολικό τμήμα του νησιού. Επίσης διαθέτει ένα σημαντικό πλέγμα από τέσσερις οικισμούς 3 ου επιπέδου και τέσσερις 4 ου επιπέδου, ισοκατανεμημένους στην παράκτια ζώνη του νησιού. Σημαντικό πλεονέκτημα αποτελεί η ύπαρξη 3 βασικών λιμένων, που μπορούν να στηρίξουν την παραγωγική βάση του νησιού. Ο δήμος Φούρνων βρίσκεται ενδιάμεσα της Ικαρίας και της Σάμου, και περιλαμβάνει το ομώνυμο νησί και έναν οικισμό 4 ου επιπέδου. Τέλος στο νοτιοδυτικό τμήμα της Περιφέρειας βρίσκεται η νήσος Ικαρία, με έναν οικισμό 3 ου επιπέδου και τρεις 4 ου, που διαθέτει όμως δύο βασικούς λιμένες στο βόρειο και στο νότιο άκρο του νησιού. 113

114 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Χάρτης 20: Χωροταξική οργάνωση ΠΒΑ Πηγή: Επεξεργασία ομάδας μελέτης 114

115 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 5.3. Δημογραφικά στοιχεία Η πληθυσμιακή αποδυνάμωση της ελληνικής περιφέρειας είναι ένα πρόβλημα που βαίνει ολοένα και διογκούμενο, με αποτέλεσμα να εκλείπουν ανθρώπινοι πόροι και γενικότερα αναπτυξιακές δυνατότητες. Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου λόγω του διττού περιφερειακού της ρόλου και της χωρικής απομόνωσης γενικότερα, είναι ακόμη δυσκολότερο να διατηρήσει την πληθυσμιακή της βάση, παρόλο που περιλαμβάνεται ως στόχος στην αναθεώρηση του ΠΠΧΣΑΑ Βορείου Αιγαίου. Στον παρακάτω πίνακα παρατίθεται η πληθυσμιακή εξέλιξη της περιφέρειας, της χώρας και της περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου. Η διαπεριφερειακή σύγκριση με την όμορη περιφέρεια του Νοτίου Αιγαίου έχει ενδιαφέρον καθώς είναι και εκείνη αμιγώς νησιωτική. Ενώ η χώρα παρουσιάζει αύξηση κατά την περίοδο , οι νησιωτικές περιφέρειες, λόγω προβλημάτων που αντιμετωπίζουν δεν έχουν μικρότερη αύξηση ή και μείωση όπως η ΠΒΑ που παρουσιάζει σημαντική πληθυσμιακή υστέρηση. Η αρνητική αυτή εξέλιξη ακολουθεί την θετική εξέλιξη του πληθυσμού της Περιφέρειας της περιόδου που καταγράφεται μετά το 1981, η οποία ανέτρεψε την πολύ αρνητική πορεία του πληθυσμού της Περιφέρειας μεταξύ κατά την οποία καταγράφηκε μείωση του πληθυσμού κατά 31% σύμφωνα με την αναθεώρηση του ΠΠΧΣΑΑ. Πληθυσμός Μεταβολή Χώρα ,57% 4,06% Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου ,91% -2,93% Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου ,96% 3,54% Πίνακας 5: Πληθυσμιακή Κατανομή Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι ενδοπεριφερειακές συγκρίσεις, καθώς οι δήμοι της περιφέρειας, συμπίπτουν με τις νήσους της, με αποτέλεσμα η σύγκριση να μπορεί να κατηγοριοποιηθεί ανάλογα με την έκταση των νησιών. Όπως παρουσιάζεται και από τον παρακάτω πίνακα, καταγράφεται μείωση σε όλους τους δήμους και τις περιφερειακές ενότητες, με εξαίρεση τον Δήμο(+0,83%) και την Π.Ε. Ικαρίας (0.42%). Τα μεγαλύτερα ποσοστά μείωσης παρουσιάζουν οι δήμοι Αγίου Ευστρατίου 115

116 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ (-12,05%) και Λέσβου (-4,42%) με τον δεύτερο να είναι ιδιαίτερα σημαντικό αφού είναι ο μεγαλύτερος πληθυσμιακά δήμος στην περιφέρεια.. Αντίθετα τη μικρότερη μείωση παρουσιάζει ο Δήμος (-0,81%) και η Π.Ε. Χίου (-0,74%) που είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος στην περιφέρεια. ΜΟΝΙΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗ (%) Π.Ε. ΛΕΣΒΟΥ ,42% ΔΗΜΟΣ ΛΕΣΒΟΥ ,42% Π.Ε. ΛΗΜΝΟΥ ,30% ΔΗΜΟΣ ΛΗΜΝΟΥ ,15% ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ ,05% Π.Ε. ΧΙΟΥ ,81% ΔΗΜΟΣ ΧΙΟΥ ,74% ΔΗΜΟΣ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ,39% ΔΗΜΟΣ ΨΑΡΩΝ ,18% Π.Ε. ΣΑΜΟΥ ,01% ΔΗΜΟΣ ΣΑΜΟΥ ,01% Π.Ε. ΙΚΑΡΙΑΣ ,42% ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ ,83% ΔΗΜΟΣ ΦΟΥΡΝΩΝ ΚΟΡΣΕΩΝ ,88% ΠΒΑ ,93% ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ,08% Πίνακας 6: Πληθυσμιακή κατανομή ανά Δήμο και ΠΕ της ΠΒΑ Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης 116

117 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 43,38% 8,53% 0,14% 0,73% 4,23% 16,55% 25,79% 0,23% 0,41% ΔΗΜΟΣ ΛΕΣΒΟΥ ΔΗΜΟΣ ΛΗΜΝΟΥ ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ ΔΗΜΟΣ ΧΙΟΥ ΔΗΜΟΣ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ΔΗΜΟΣ ΨΑΡΩΝ ΔΗΜΟΣ ΣΑΜΟΥ ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ ΔΗΜΟΣ ΦΟΥΡΝΩΝ Διάγραμμα 2: Μεταβολή πληθυσμιακής κατανομής Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Στο παραπάνω διάγραμμα παρατίθεται η συμμετοχή του κάθε δήμου στο σύνολο της περιφέρειας. Παρατηρείται ότι το 69,17% του πληθυσμού της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου κατοικεί στους δύο μεγαλύτερους δήμους της, που ταυτίζονται και με τα ομώνυμα νησιά. Με μικρότερα ποσοστά συμμετέχουν ο δήμος Σάμου (16,55%), ο δήμος Λήμνου (8,53%) και ο δήμος Ικαρίας με (4,23%), ενώ οι υπόλοιποι δήμοι παρουσιάζουν ποσοστά κάτω του 1%. Ο δήμος Λέσβου είναι ο μεγαλύτερος δήμος της περιφέρειας σε πληθυσμό, που ανήλθε στο 43,38% του πληθυσμού της περιφέρειας και όπως προαναφέρθηκε είχε την μεγαλύτερη μείωση. Η Δ.Ε. Μυτιλήνης που περιλαμβάνει και το ομώνυμο αστικό κέντρο περιλαμβάνει πληθυσμιακά το 43,84% του Δήμου, ενώ άλλες μεγάλες Δ.Ε. είναι η Καλλονή (9,84%), η Γέρα (7,06%), το Πλωμάρι (6,48%), η Ερεσού Αντίσσης (6,10%) και ο Πολιχνίτος (4,90%). Οι μεγαλύτερες χωρικές ενότητες είναι παρατηρούνται στο νότιο και στο δυτικό τμήμα του νησιού. Ο δήμος Χίου είναι ο δεύτερος κατά σειρά μεγαλύτερος δήμος της περιφέρειας ο οποίος παρουσίασε τη μικρότερη μείωση. Στον δήμο Χίου, ομοίως με τον δήμο Λέσβου, η μεγαλύτερη Δ.Ε. είναι της Χίου (52,25%) με το ομώνυμο αστικό κέντρο και δευτερευόντος η Δ.Ε. Ομηρούπολης (14,65%). Αξιόλογα ποσοστά παρατηρούνται και στις Δ.Ε. Ιωνίας και Μαστιχωχωρίων της τάξης του 7,70% και 117

118 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 7,15% αντίστοιχα. Οι μεγαλύτερες χωρικές ενότητες είναι κοντά στο αστικό κέντρο του νησιού και στο νότιο τμήμα. Στον δήμο Σάμου παρατηρείται μία ιδιαίτερα αξιόλογη χωρική κατανομή του πληθυσμού στις τρεις από τις τέσσερις δημοτικές ενότητες, και πιο συγκεκριμένα στην Δ.Ε. Βαθέος (37,96%), στην Δ.Ε. Καρλοβασίων (29,88%) και στην Δ.Ε. Πυθαγορείου (24,25%). Η χωρική κατανομή των μεγαλύτερων πληθυσμιακά Δ.Ε. δεν προσδιορίζεται σε ένα συγκεκριμένο τμήμα του δήμου, και σχετίζεται περισσότερο με τον ανάπτυξη του τουριστικού κλάδου και την ισοκατανομή του πληθυσμού στον παράκτιο χώρο. Ο δήμος Λήμνου έχει κατοίκους και παρουσιάζει πτώση στα επίπεδα της περιφέρειας. Οι μεγαλύτερες Δ.Ε. είναι της Μύρινας (47,12%) και του Μούδρου (23,10%), που βρίσκονται ανατολικά και δυτικά του νησιού αντίστοιχα. Ο τελευταίος μεγάλος δήμος της περιφέρειας είναι της Ικαρίας, όπου σε ομοιότητα με τον δήμο Σάμου, παρατηρείται μία πληθυσμιακή ισοκατανομή αμάμεσα στις Δ.Ε. και πιο συγκεκριμένα στις Δ.Ε. Αγίου Κηρύκου (37,96%), Ευδήλου (32,64%) και Ραχών (25,68%). Οι υπόλοιποι δήμοι έχουν μόνο μία δημοτική ενότητα και παρουσιάζουν πολύ μικρά πληθυσμιακά μεγέθη, παρόλα αυτά έχουν ιδιαίτερη σημασία γιατί συμπίπτουν με πολύ μικρά νησιά που η κατοίκηση τους παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα, τόσο για την χώρα, όσο και για την περιφέρεια 34. Συμπερασματικά, παρατηρείται μία πτωτική πληθυσμιακή πορεία της περιφέρειας όπου αποτελεί μειονέκτημα για την επίτευξη των στόχων που τίθενται από τον υφιστάμενο χωροταξικό σχεδιασμό. Ιδιαίτερα οι δήμοι Λέσβου και Χίου, που παρουσιάζουν μείωση, είναι οι μεγαλύτεροι δήμοι της περιφέρειας και αποτελούν βασική αναπτυξιακή ενότητα του νησιωτικού συμπλέγματος του Αιγαίου γενικότερα. Ταυτόχρονα στους ίδιους δήμους παρουσιάζεται μία ανισοκατανομή του πληθυσμού, με μεγάλη συγκέντρωση του στις Δ.Ε. των αστικών κέντρων της Μυτιλήνης και της Χίου. Τέλος, θετικό στοιχείο αποτελεί η ισοκατανομή του πληθυσμού στα νησιά Σάμου και Ικαρίας. 34 Αναλυτικά στοιχεία για την συμμετοχή της κάθε δημοτικής ενότητας στους δήμους παρατίθενται στο παράρτημα. 118

119 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Χάρτης 21: Μόνιμος πληθυσμός ανά Δημοτική/ Τοπική Κοινότητα Πηγή: Επεξεργασία ομάδας μελέτης 119

120 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 5.4. Οικονομικά στοιχεία Σύμφωνα με την αναθεώρηση του ΠΠΧΣΑΑ Βορείου Αιγαίου χαρακτηριστικό της οικονομικής φυσιογνωμίας της περιφέρειας, αποτελεί η νησιωτικότητας της και η γεωγραφική της θέση της, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τον χωρικό και αναπτυξιακό αποκλεισμό της. Η ανεπαρκής σύνδεση με τα αναπτυγμένα αστικά κέντρα της Ελλάδας και η αδυναμία συνεργασίας με τα παράλια της Μ. Ασίας λόγω των γεωπολιτικών συνθηκών αποδυναμώνουν ακόμα περισσότερο την περιφέρεια. Πιο συγκεκριμένα τα σημαντικότερα προβλήματα της οικονομίας της περιφέρειας συνοψίζονται στο ΠΠΧΣΑΑ ως εξής: υψηλή εποχικότητα δραστηριοτήτων και ιδιαίτερα στον τουρισμό, όπου έχει αυξημένη εξάρτηση από τις μεταφορές χαμηλή παραγωγικότητα με μικρό βαθμό εξειδίκευσης των απασχολουμένων στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα έλλειψη διασύνδεσης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την τοπική παραγωγική χαμηλό επίπεδο επιχειρηματικότητας απουσία εκσυγχρονισμού και οικονομιών κλίμακας για τις υπάρχουσες επιχειρήσεις. χαμηλή εκμετάλλευση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και υψηλή εξάρτηση από το πετρέλαιο ελλείψεις σε υποδομές και συχνότητα μεταφορών υψηλό κόστος δημιουργίας και συντήρησης υποδομών Στον παρακάτω πίνακα παρατίθεται το ΑΕΠ των περιφερειών, καθώς και η συμμετοχή της κάθε μίας στο σύνολο για το έτος Παρατηρείται όχι μόνο πως η συμμετοχή της περιφέρειας στο συνολικό ΑΕΠ της χώρας είναι ιδιαίτερα μικρή αλλά και ότι είναι η τελευταία περιφέρεια λόγω των προβλημάτων που προαναφέρθηκαν. 120

121 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ * * ΠΟΣΟΣΤΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ Αττική ,89% Κεντρική Μακεδονία ,44% Θεσσαλία ,89% Δυτική Ελλάς ,72% Κρήτη ,67% Στερεά Ελλάς ,40% Πελοπόννησος ,24% Ανατ. Μακεδονία - Θράκη ,94% Νότιο Αιγαίο ,21% Δυτική Μακεδονία ,22% Ήπειρος ,18% Ιόνια Νησιά ,75% Βόρειο Αιγαίο ,43% Σύνολο Ελλάδος ,00% Πίνακας 7: ΑΕΠ σε εκατομμύρια (*προσωρινά στοιχεία) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η πορεία του ΑΕΠ της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου από το 2000 έως το 2012, όπως φαίνεται και από το παρακάτω διάγραμμα. Το ΑΕΠ της περιφέρειας από το 2000 είχε ιδιαίτερα ανοδική τάση, η οποία αντιστράφηκε το 2008 όπου ξεκίνησε η οικονομική κρίση, και η πτωτική πορεία έγινε εντονότερη από το 2010 με την έλευση της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα * 2012* Διάγραμμα 3: ΑΕΠ της ΠΒΑ (*προσωρινά στοιχεία) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης 35 * Προσωρινά στοιχεία. 121

122 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Ως προς την ενδοπεριφερειακή κατανομή του ΑΕΠ της περιφέρειας, στον πίνακα που ακολουθεί αποτυπώνεται το ύψος του παραγόμενου ΑΕΠ στο επίπεδο της παλαιότερης διοικητικής διάρθρωσης, των νομών, της περιφέρειας καθώς και της χώρας συνολικά. Αξιοσημείωτο είναι ότι η αύξηση των νομών Λέσβου και Σάμου κατά τα χρόνια είναι πολύ υψηλότερη από της περιφέρειας και της χώρας, όπως αντίστοιχα και η μείωση κατά τα επόμενα χρόνια. Οι υπόλοιπες μεταβολές των νομών, κυμαίνονται στα ίδια επίπεδα με της περιφέρειας και της χώρας, γεγονός που δείχνει μία σταθερότητα, αλλά δεν μπορεί να βελτιώσει την τελευταία θέση της περιφέρειας ως προς τη συμμετοχή της στο συνολικό ΑΕΠ της χώρας 36. Σύνολο Ελλάδος Βόρειο Αιγαίο Λέσβος Σάμος Χίος * * ,51% 47,50% 49,02% 59,20% 35,59% ,56% 24,63% 22,54% 25,71% 28,02% ,56% -7,56% -6,73% -11,95% -5,31% ,16% -8,55% -8,60% -9,79% -7,42% ,52% -5,74% -7,46% -4,90% -3,10% Πίνακας 8: ΑΕΠ ανά Νομό της ΠΒΑ (*προσωρινά στοιχεία) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Για την καλύτερη κατανόηση της ενδοπεριφερειακής διάρθρωσης του παραγόμενου ΑΕΠ ακολουθεί διάγραμμα με την κατανομή του σε επίπεδο νομών. Παρατηρείται ότι η νομός Λέσβου συμμετέχει στο ΑΕΠ της περιφέρειας, σε ποσοστό άνω του 50%, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί και στην αντίστοιχη συμμετοχή του στον πληθυσμό, καθώς και στην έκταση του. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει και η συμμετοχή του νομού Σάμου, όπου αν και είναι μικρότερος σε έκταση και πληθυσμό από τον νομό Χίου, συμμετέχει σχεδόν το ίδιο, κυρίως λόγω ανάπτυξης του τουριστικού κλάδου στον δήμο Σάμου. 36 Οι κατ έτος μεταβολές από το 2000 έως το 2012 παρατίθενται στο παράρτημα. 122

123 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 27% 51% 22% Λέσβος Σάμος Χίος Πίνακας 9: Κατανομή ΑΕΠ ανά Νομό της ΠΒΑ (*προσωρινά στοιχεία) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Στον παρακάτω πίνακα αποτυπώνεται η μεταβολή των απασχολούμενων, οι οικονομικά ενεργοί καθώς και οι άνεργοι ανά δήμο, Π.Ε.. Τα στοιχεία είναι από το 2011, που σημαίνει ότι η ανεργία έχει αυξηθεί κατά τα επόμενα χρόνια. Οι οικονομικά ενεργοί στους περισσότερους δήμους έχουν αυξηθεί, ενώ σημαντικές μειώσεις καταγράφουν ο δήμος Αγίου Ευστρατίου και ο δήμος Λέσβου που είναι ο μεγαλύτερος πληθυσμιακά και συνεισφέρει μεγάλο μέρος του ΑΕΠ της περιφέρειας. Ιδιαίτερα θετικό στοιχείο είναι η αύξηση των οικονομικά ενεργών στον δήμο Χίου, τον δεύτερο μεγαλύτερο της περιφέρειας, τόσο πληθυσμιακά όσο και σε συνεισφορά στο ΑΕΠ. Η αύξηση των οικονομικά ενεργών πρέπει να συσχετισθεί και με τα ποσοστά ανεργίας, του κάθε δήμου για την καλύτερη κατανόηση. Από αυτή τη συσχέτιση παρατηρούμε ότι η ανεργία κατά κανόνα είναι σημαντικά μικρότερη στο σύνολο της περιφέρειας συγκριτικά με τη χώρα. Παράλληλα όμως στους δήμους με μεγάλο αριθμό οικονομικά ενεργών ή με σημαντική αύξηση τους, η ανεργία παρουσιάζει τα υψηλότερα ποσοστά. 123

124 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΜΕΤΑΒ. % ΑΠΑΣΧ ΟΙΚΟΝ/ΚΑ ΕΝΕΡΓΟΙ ΑΝΕΡΓΟΙ ΑΝΕΡΓΙΑ % Π.Ε ΛΕΣΒΟΥ ,00% ,71% ΔΗΜΟΣ ΛΕΣΒΟΥ ,00% ,71% Π.Ε. ΛΗΜΝΟΥ ,19% ,41% ΔΗΜΟΣ ,87% ,45% ΛΗΜΝΟΥ ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ,83% ,20% ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ Π.Ε. ΧΙΟΥ ,82% ,12% ΔΗΜΟΣ ΧΙΟΥ ,65% ,12% ΔΗΜΟΣ ,26% ,88% ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ΔΗΜΟΣ ΨΑΡΩΝ ,42% ,24% Π.Ε. ΣΑΜΟΥ ,92% ,46% ΔΗΜΟΣ ΣΑΜΟΥ ,92% ,46% Π.Ε. ΙΚΑΡΙΑΣ ,14% ,17% ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ ,27% ,48% ΔΗΜΟΣ ,08% ,43% ΦΟΥΡΝΩΝ ΠΒΑ ,17% ,99% ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ,13% ,73% Πίνακας 10: Αριθμός απασχολούμενων ανά Δήμο Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Στο παρακάτω διάγραμμα αποτυπώνεται το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, με βάση την παλαιότερη διοικητική διάρθρωση των νομών. Είναι ξεκάθαρο ότι όλες οι καμπύλες έχουν ανοδική πορεία από το 2000 που αντιστρέφεται το 2008, και η πτώση αυτή γίνεται εντονότερη μετά το 2010 με την έλευση της οικονομικής κρίσης. Επίσης παρατηρείται μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο σύνολο της Ελλάδας και τους νομούς, ως αποτέλεσμα της τελευταίας θέσης της περιφέρειας στην συνεισφορά της στο συνολικό ΑΕΠ της χώρας. Τέλος, ο μόνος νομός που παρουσίασε μία μεγαλύτερη ανάπτυξη μέχρι το 2008 ήταν ο νομός Σάμου, που περιλαμβάνει τις Π.Ε. Ικαρίας και Σάμου με ραγδαία πτώση όμως στα επόμενα χρόνια. 124

125 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Νομός Λέσβου Νομός Σάμου Νομός Χίου Σύνολο Ελλάδος Διάγραμμα 4: Κατά Κεφαλή ΑΕΠ ανά Νομό της ΠΒΑ Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Στην κατανομή της απασχόλησης στους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας από το 2001 έως το 2011 υπήρξε μία σαφέστατη στροφή στον τριτογενή τομέα, σε βάρος των άλλων δύο τομέων κυρίως του πρωτογενή. Ειδικότερα όπως αποτυπώνεται και στο διάγραμμα που ακολουθεί, ο τριτογενής τομέας το 2011 απασχολεί το 72% του συνολικού αριθμού των απασχολούμενων, ο δευτερογενής 15% και ο πρωτογενής μόλις το 13%. Τα αντίστοιχα ποσοστά για το 2001 ήταν 55,5% για τον τριτογενή, 17,40% για τον δευτερογενή και 22,14% για τον πρωτογενή. 125

126 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 72% 15% 13% ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ Διάγραμμα 5: Παραγωγικοί τομείς στο σύνολο της ΠΒΑ (2011) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Παρακάτω παρατίθεται η κατανομή της απασχόλησης στους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας ανά Π.Ε. καθώς και της περιφέρειας και της χώρας για την καλύτερη σύγκριση. Πρέπει να επισημανθεί ότι στην απογραφή του 2001 υπάρχει μία κατηγορία της τάξης του 5% η οποία δεν έχει απαντήσει ή έχει απαντήσει ασαφώς και επηρεάζοντας την συνολική κατανομή των απασχολούμενων. Ο τριτογενής τομέας παραγωγής κατέχει ποσοστά απασχόλησης στο σύνολο των απασχολούμενων, σχεδόν σε όλες τις Π.Ε. εκτός από της Ικαρίας και της Λέσβου. Επίσης στις Π.Ε. Σάμου και Χίου, ο τριτογενής τομέας ξεπερνά σε ποσοστά και τον αντίστοιχο δείκτη στο σύνολο της χώρας. Ο δευτερογενής τομέας παραγωγής σε όλες τις Π.Ε., κινείται λίγο χαμηλότερα σε ποσοστιαίες μονάδες συγκριτικά με το ποσοστό της χώρας συνολικά, με την Π.Ε. Ικαρίας να αποτελεί εξαίρεση. Ο πρωτογενής τομέας παραγωγής έχει αυξημένα ποσοστά συγκριτικά με το σύνολο της χώρας, τόσο σε επίπεδο περιφέρειας όσο και σε επίπεδο περιφερειακών ενοτήτων. Στα αυξημένα ποσοστά συμμετέχει δυναμικά και ο κλάδος της αλιείας Τα ποσοστά των τομέων κατά δήμο για το 2001 και 2011 παρατίθενται στο παράρτημα. 126

127 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Π.Ε ΛΕΣΒΟΥ Π.Ε. ΛΗΜΝΟΥ Π.Ε. ΧΙΟΥ Π.Ε. ΣΑΜΟΥ Π.Ε. ΙΚΑΡΙΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡ ΕΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ 17,37% 13,46% 8,16% 10,63% 22,91% 13,66% 9,99% ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ 14,03% 14,66% 16,05% 13,14% 18,02% 14,66% 17,55% ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ 68,60% 71,87% 75,79% 76,23% 59,06% 71,69% 72,46% Διάγραμμα 6: Παραγωγικές δραστηριότητες ανά ΠΕ της ΠΒΑ (2011) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Από την ανάλυση της κατανομής της ΑΠΑ για τους τρείς παραγωγικούς τομείς, αποτυπώνεται η ισχυρή συνεισφορά του τριτογενή τομέα με ποσοστό 89,7%, ως αποτέλεσμα κυρίως του τουριστικού κλάδου, που αγγίζει τα όρια της εξάρτησης. Ο δευτερογενής τομέας κατέχει το 5,2% και ο πρωτογενής το 5,1%. Τα αντίστοιχα ποσοστά της χώρας είναι 85,1%, 11,2% και 3,7%. Παρατηρείται δηλαδή σημαντική διαφορά στον δευτερογενή τομέα, ενώ παρουσιάζει καλύτερο ποσοστό συγκριτικά με τη χώρα στον πρωτογενή. 127

128 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 89,69% 5,21% 5,09% ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ Διάγραμμα 7: ΑΠΑ ανά παραγωγικό τομέα στην ΠΒΑ (2012) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Συμπερασματικά κυρίαρχο ρόλο στην παραγωγική βάση της περιφέρειας έχει ο τριτογενής τομέας και κυρίως ο κλάδος του τουρισμού, ο οποίος βάση των προβλημάτων που προαναφέρθηκαν από την αναθεώρηση του ΠΠΧΣΑΑ χαρακτηρίζεται από ισχυρή εξάρτηση με τις μεταφορές και τις διασυνδέσεις με τα μεγάλα αστικά κέντρα. Επίσης, παρουσιάζεται μία ικανοποιητική βάση του πρωτογενούς τομέα ενώ ιδιαίτερα αδύνατη είναι η συμμετοχή του δευτερογενούς. Το σύνολο αυτών οδηγεί την περιφέρεια στην τελευταία θέση ως προς τη συμμετοχή των περιφερειών στο συνολικό ΑΕΠ της χώρας. Τέλος, η ΠΒΑ παρουσιάζει χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας από το σύνολο της χώρας, αλλά τα υψηλότερα ποσοστά της παρατηρούνται στους δήμους με τον μεγαλύτερο αριθμό οικονομικά ενεργών Περιβαλλοντικά στοιχεία Η γεωγραφική περιοχή του Βορείου Αιγαίου αποτελεί ένα σημαντικό και αξιόλογο οικοσύστημα. Η πολύπλοκη παλαιογεωγραφία του χώρου, το πλήθος των νήσων που διαφέρουν σε μέγεθος και η τοπογραφία συνιστούν τους παράγοντες που επηρεάζουν το εν λόγω οικοσύστημα(υπεκα, 2012). Οι σύγχρονες τάσεις σχεδιασμού και διαμόρφωσης της πολιτικής περιβάλλοντος σε εθνικό και κοινοτικό επίπεδο, απαιτούν νέους προσανατολισμούς και τεκμηριωμένη ανάλυση των σύγχρονων προβλημάτων που είναι όλο και περισσότερο αλληλένδετα μεταξύ τους και αυτό επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζονται. 128

129 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Το θαλάσσιο περιβάλλον αποτελεί πολύτιμη κληρονομιά που πρέπει να προστατεύεται, να διαφυλάσσεται και, εφόσον είναι εφικτό, να αποκαθίσταται ώστε τελικά να διατηρείται η βιοποικιλότητα και να εξασφαλίζεται η πολυμορφία και η δυναμική του. Οι προστατευταίες περιοχές διέπονται από τις αρχές προστασίας των βιοτόπων καθώς και των ειδών πανίδας, που περιλαμβάνονται στη Σύμβαση Ramsar για τους υγρότοπους διεθνούς σημασίας, τις Συμβάσεις της Βόννης και της Βέρνης για τη Διατήρηση των Αποδημητικών Πτηνών και για τη Διατήρηση της Άγριας Ζωής και του Φυσικού Περιβάλλοντος της Ευρώπης και τον Ν. 3937/2011 για τη Διατήρηση της Βιοποικιλότητας. Οι βασικές πηγές περιβαλλοντικής πίεσης & υποβάθμισης που έχουν καταγραφεί στα νησιά του Β. Αιγαίου είναι οι εξής(υπααν, 2014): - Απώλεια & κατακερματισμός ενδιαιτημάτων - Υποβάθμιση ενδιαιτημάτων, συμπεριλαμβανομένων των φαινομένων ρύπανσης - Μεταβολές των αγροτικών συστημάτων & γεωργικές πρακτικές - Αλιευτικές πρακτικές - Οικιστική ανάπτυξη & παράνομη δόμηση - Το κυνήγι ή/και η λαθροθηρία. - Βιολογικές εισβολές Το κόστος επιδείνωσης της ποιότητας του θαλάσσιου ύδατος, επιδρά σε ένα σύνολο οικονομικών τομέων που αντλούν οφέλη από το θαλάσσιο χώρο. Πιο συγκεκριμένα αυτοί οι τομείς είναι: Η υδατοκαλλιέργεια Η αλιεία Ο τουρισμός Η ναυτιλία Όλες οι επιπτώσεις αυτές προς το θαλάσσιο περιβάλλον αποτελούν ταυτόχρονα και αρνητικές οικονομικές επιπτώσεις στις οικονομικές δραστηριότητες όπως(υπεκα, 2012, σ. 314): μείωση των τουριστών 129

130 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ μεταβολή των τοπικών καιρικών συνθηκών και κλίματος απώλεια εδαφών μεταβολή αλιευτικών πεδίων αλλαγές στην κατάσταση προστατευόμενων ενδιαιτημάτων απώλεια αλιευμάτων πρώτης ποιότητας για το εμπόριο μετακίνηση και εγκατάσταση ξενικών ειδών Ως προς ένα βασικό περιβαλλοντικό πρόβλημα, δηλαδή τα απορρίμματα στο θαλάσσιο περιβάλλον στη περιοχή του Βορείου Αιγαίου δεν παρατηρούνται μεγάλα επίπεδα ρύπανσης. Ιδιαίτερα στη Λέσβο παρατηρήθηκαν οι χαμηλότερες τιμές(υπεκα, 2012, σ. 165). Ακόμα ένα σοβαρό πρόβλημα είναι τα απόβλητα τα οποία καταλήγουν στη θάλασσα από τις παραγωγικές δραστηριότητες, όπως η εξόρυξη και επεξεργασία μεταλλευμάτων, οι βιομηχανικές δραστηριότητες σε πολλούς κλάδους, τα αγροτικά υλικά και τα φυτοφάρμακα κ.α. καθώς και τα αστικά λύματα. Αυτού του είδους η ρύπανση μετριέται μέσω της παρουσίας των βαρέων μετάλλων στο θαλάσσιο περιβάλλον. Στην περιοχή του Βορείου Αιγαίου η ρύπανση προκαλείται από τη βιομηχανία, την εξόρυξη μεταλλευμάτων και τη ναυτιλία. Επίσης στην περιεκτικότητα μέταλλων στη θαλάσσια περιοχή του Βορείου Αιγαίου, συνεισφέρει σημαντικά και η Μαύρη Θάλασσα. Από μετρήσεις παρατηρείται ότι οι συγκεντρώσεις των μετάλλων στην υδάτινη στήλη της περιοχής του Βορείου Αιγαίου είναι γενικά χαμηλές ενώ πιο επιβαρυμένα από ανθρωπογενείς ρύπους είναι τα παράκτια σημεία. Στο Βόρειο Αιγαίο αναφέρθηκαν 4 συνολικά σημαντικά ρυπαντικά περιστατικά στην περίοδο και ένα από αυτά έλαβε χώρα στον θαλάσσιο χώρο της ΠΒΑ, και πιο συγκεκριμένα μεταξύ των νήσων Χίου και Λέσβου. Τα στοιχεία που είναι διαθέσιμα δεν αξιολογούνται ως ιδιαίτερα ακριβή με αποτέλεσμα να υπάρχει ασάφεια ακόμη και σχετικά με το εύρος της περιοχής του θαλάσσιου περιβάλλοντος που επηρεάστηκε από το εν λόγω ατύχημα(υπεκα, 2012, σ. 227). Το θεσπισμένο σύστημα ελέγχου σύμφωνα με την οδηγία για τα ύδατα κολύμβησης της ΕΕ, ελέγχει την ποιότητα υδάτων στις ακτές κολύμβησης και αφορά κυρίως την παράκτια ζώνη όπου κανονικά οι ανθρωπογενείς πιέσεις είναι υψηλές και σύνθετες. Παρατηρούνται χαμηλά επίπεδα ρύπανσης, τόσο στο σύνολο της χώρας, όσο και στην ΠΒΑ. Πιο συγκεκριμένα, για την Περιφέρεια όλα τα σημεία 130

131 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ παρακολούθησης, χαρακτηρίζουν την ποιότητα υδάτων εξαιρετική (ΥΠΕΚΑ, 2012, σ. 246) Θαλάσσια κυκλοφορία Η θαλάσσια κυκλοφορία αποτελεί τη σημαντικότερη δραστηριότητα προς την άρση της απομόνωσης των νησιών από τον ηπειρωτικό χώρο, ενώ είναι η βασική μεταφορική υποδομή που χρησιμοποιείται για την εμπορευματική και επιβατική κίνηση ανεξαρτήτως την περίοδο. Η συχνότητα των δρομολογίων δηλώνει το βαθμό της απομόνωσης των νησιών που εξυπηρετούνται, δηλώνει όμως κι μία βασική θαλάσσια αρτηρία που δημιουργεί μία κατάτμηση του θαλάσσιου χώρου και τον περιορισμό εν μέρει του σχεδιασμού. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται το σύνολο των επιβατών, που επιβιβάστηκαν και αποβιβάστηκαν, στους λιμένες της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου από το 2006 μέχρι και το Αν και οι ακτοπλοϊκές γραμμές είναι ζωτικής σημασίας για τους κατοίκους των νησιών, έχουν άμεση εξάρτηση και από τον τουρισμό, γι αυτό άλλωστε φαίνεται και η ραγδαία μείωση μετά την οικονομική κρίση του Επίσης παρατίθενται σε ξεχωριστή ενότητα οι λιμένες Βολισσού και Μεστών Χίου, καθώς και του Σιγρίου Λέσβου, που δεν λειτούργησαν όλα τα χρόνια, ή λειτούργησαν μόνο τους θερινούς μήνες. Λόγω της έκτασης των νήσων Λέσβου και Χίου, και τον προσανατολισμό των μεγάλων αστικών τους κέντρων προς τη Μικρά Ασία, η λειτουργία των προηγούμενων τριών λιμένων, εξυπηρετούσε κυρίως περιοχές των νήσων που βρίσκονται αντιδιαμετρικά με τη Μυτιλήνη και τη Χίο. Παρόλα αυτά, παρατηρείται άνοδος των επιβατών τους, ακόμα και αν η κίνηση μειωνόταν στους κεντρικούς λιμένες των νησιών Άγιος Ευστράτιος Αγιος Κήρυκος Βαθύ Σάμου Εύδηλος Καρλόβασι Μύρινα Μυτιλήνη Οινούσσες Π. Ψαρά Πυθαγόρειο

132 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Φούρνοι Κορσεών Χίος Βολισσός Χίου Σίγρι Λέσβου Μεστά Χίου Πίνακας 11: Συνολικός αριθμός επιβατών στα λιμάνια της ΠΒΑ Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Για την καλύτερη κατανόηση παρατίθεται το διάγραμμα, που οι επιβάτες των λιμένων, έχουν ομαδοποιηθεί ανά Περιφερειακή ενότητα Π.Ε. ΛΗΜΝΟΥ Π.Ε. ΛΕΣΒΟΥ Π.Ε. ΧΙΟΥ Π.Ε. ΙΚΑΡΙΑΣ Π.Ε. ΣΑΜΟΥ Διάγραμμα 8: Συνολική επιβατική κίνηση λιμένων ανά ΠΕ της ΠΒΑ Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Παρατηρείται ότι οι Π.Ε. Λέσβου και Χίου έχουν τη μεγαλύτερη κίνηση επιβατών, με πτωτική πορεία, από το 2008 και πιο έντονα από το 2010, ιδιαίτερα στη πρώτη. Οι υπόλοιπες Π.Ε. κινούνται στα ίδια επίπεδα, ενώ παρατηρείται μείωση λιγότερο έντονη. Η θαλάσσια διασύνδεση των νησιών με την ηπειρωτική και την υπόλοιπη Ελλάδα επιδρά σημαντικά και στις επιχειρήσεις, καθώς είναι ο βασικός τρόπος μεταφοράς προϊόντων. Οι λιμένες φορτοεκφόρτωσης προϊόντων δεν ταυτίζονται απόλυτα με εκείνους που χρησιμοποιούνται από τους επιβάτες. Παρατηρείται πως οι λιμένες της Μυτιλήνης και της Χίου, είναι με διαφορά οι πρώτοι σε κίνηση προϊόντων, γεγονός που αιτιολογείται από την έκταση και τον πληθυσμό των νησιών που εξυπηρετούν. 132

133 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Αξιόλογη κίνηση εμπορευμάτων παρατηρείται και στον λιμένα Σάμου. Συμπερασματικά, παρατηρείται ότι υπάρχει ένας κυρίαρχος λιμένας σύμφωνα με την παλαιότερη διοικητική δομή του Νομού Π.Ε. ΙΚΑΡΙΑΣ ΕΥΔΗΛΟΣ ΑΓΙΟΣ ΚΗΡΥΚΟΣ ΦΟΥΡΝΟΙ Π.Ε. ΛΕΣΒΟΥ ΜΟΛΥΒΟΣ ΠΕΤΡΑ ΠΟΛΥΧΝΙΤΟΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗ Π.Ε. ΛΗΜΝΟΥ ΜΥΡΙΝΑ ΜΟΥΔΡΟΣ ΑΓΙΟΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ Π.Ε. ΣΑΜΟΥ ΚΑΡΛΟΒΑΣΙ ΒΑΘΥ ΣΑΜΟΥ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟ Π.Ε. ΧΙΟΥ ΧΙΟΣ ΟΙΝΟΥΣΕΣ ΨΑΡΑ Διάγραμμα 9: Εμπορευματική κίνηση ανά λιμένα και ΠΕ της ΠΒΑ Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Για την καλύτερη κατανόηση της κίνησης προϊόντων στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, παρατίθεται διάγραμμα με ομαδοποίηση των λιμένων στο επίπεδο Π.Ε. την οποία εξυπηρετούν. 133

134 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΛΗΜΝΟΥ ΛΕΣΒΟΥ ΧΙΟΥ ΙΚΑΡΙΑΣ ΣΑΜΟΥ Διάγραμμα 10: Σύνολο εμπορευματικής κίνησης λιμένων ανά ΠΕ της ΠΒΑ Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Παρατηρείται ότι στους λιμένες της Π.Ε. Λέσβου υπάρχει με διαφορά η μεγαλύτερη κίνηση προϊόντων, και ακολουθεί η Π.Ε. Χίου, ως αποτέλεσμα των δραστηριοτήτων των λιμένων στα δύο μεγάλα αστικά κέντρα. Οι Π.Ε. Σάμου και Λήμνου είναι στα ίδια επίπεδα και ακολουθεί με τα χαμηλότερα ποσοστά η Π.Ε. Ικαρίας. Ως προς τη χρονολογική πορεία, παρατηρείται μία πτώση από το 2006 η οποία γίνεται σαφώς εντονότερη από το 2008 και μετά. Οι Π.Ε. Χίου και Ικαρίας, έχουν μία πιο σταθερή πορεία από τις υπόλοιπες, γεγονός που παρατηρείται και στην κίνηση επιβατών. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι ακτοπλοϊκές γραμμές που συνδέουν λιμένες της περιφέρειας με την ηπειρωτική και την υπόλοιπη νησιωτική Ελλάδα. ΑΚΤΟΠΛΟΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΒΟΛΟΣ - ΑΓΙΟΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ - ΛΗΜΝΟΣ - ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ - ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ - ΛΗΜΝΟ - ΜΥΤΙΛΗΝΗ ΚΑΒΑΛΑ - ΛΗΜΝΟ - ΜΥΤΙΛΗΝΗ - ΧΙΟ - ΚΑΡΛΟΒΑΣΙ ΜΥΤΙΛΗΝΗ - ΛΗΜΝΟ - ΑΓΙΟ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟ - ΛΑΥΡΙΟ ΣΑΜΟΣ - ΠΑΤΜΟΣ - ΛΕΙΨΟΙ - ΛΕΡΟΣ - ΚΑΛΥΜΝΟΣ - ΚΩΣ ΧΙΟΣ - ΟΙΝΟΥΣΣΕΣ ΦΟΥΡΝΟΙ - ΚΑΡΛΟΒΑΣΙ ΧΙΟΣ - ΨΑΡΑ ΒΟΛΟΣ - ΣΚΥΡΟΣ - ΑΓΙΟΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ - ΛΗΜΝΟΣ - ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ - ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ 134

135 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΠΕΙΡΑΙΑΣ - ΨΑΡΑ - ΜΕΣΤΑ ΧΙΟΥ ΦΟΥΡΝΟΙ - ΑΓΙΟΣ ΚΗΡΥΚΟΣ Πίνακας 12: Ακτοπλοϊκές γραμμές στην ΠΒΑ Πηγή: ΥΠΟΥΝΤ ( Επεξεργασία ομάδας μελέτης Σημαντικές είναι και οι συνδέσεις της Περιφέρειας με τους λιμένες των παραλίων της Τουρκίας και πιο συγκεκριμένα: Βαθύ Σάμου- Kusadasi Χίος- Cesme Μυτιλήνη- Dikili Μυτιλήνη- Ayvalık Παρατηρείται επίσης ένα πυκνό δίκτυο από λιμένες και μαρίνες στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, σε όλα τα νησιά της, με σκοπό την εξυπηρέτηση τόσο των νησιών αλλά και δραστηριοτήτων όπως η αλιεία 38. Το ιδιαίτερα έντονο πλέγμα της θαλάσσιας κυκλοφορίας που απεικονίζεται στον παρακάτω χάρτη οδηγεί σε δύο βασικές παρατηρήσεις. Πρώτη παρατήρηση είναι η σημασία της θαλάσσιας σύνδεσης των νησιών της Περιφέρειας, τόσο με την ηπειρωτική Ελλάδα όσο και με την υπόλοιπη νησιωτική. Η σημασία αυτή δεν επιδρά απλά στην άρση της χωρικής απομόνωσης αλλά επηρεάζει κάθετα την ανταγωνιστικότητα της Περιφέρειας. Δημιουργεί την απαραίτητη σύνδεση με τους βασικούς άξονες ανάπτυξης (ΠΑΘΕ και Εγνατία) αλλά και τα μητροπολιτικά κέντρα, την Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, βασικοί κόμβοι μεταφοράς προϊόντων και ανθρώπων. Δηλαδή είναι ο δίαυλος για την ανάπτυξη του τουρισμού, του βασικού τομέα δραστηριότητας που πρέπει να επικεντρωθεί η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου όπως αναφέρουν τα ΠΧΣΑΑ της ΠΒΑ, της Βιομηχανίας και του Τουρισμού. Επίσης δημιουργεί το απαραίτητο δίκτυο διανομής για τη μεταφορά των γηγενών προϊόντων που είναι η δικλείδα ασφαλείας για την αποφυγή αποκλειστικής εξάρτησης της Περιφέρειας από τη τουριστική δραστηριότητα(ππχσαα ΒΑ). Η δεύτερη παρατήρηση έχει να κάνει με τη θαλάσσια κυκλοφορία που δεν εξυπηρετεί την Περιφέρεια, αλλά διέρχεται μέσα από τον θαλάσσιο χώρο της. Ιδιαίτερη πυκνότητα παρουσιάζεται στο βορειοανατολικό άκρο της περιφέρειας, λόγω της διέλευσης πλοίων με αφετηρία ή προορισμό λιμένες της Μαύρης Θάλασσας ή την Κωνσταντινούπολη. Αυτή η ροή διαχωρίζεται σε δύο κατευθύνσεις, όπου η μία 38 Παρατίθεται πίνακας στο παράρτημα με τους λιμένες και τις μαρίνες. 135

136 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ τέμνει την Περιφέρεια διαγώνια και η άλλη κάθετα. Ισχυρές πυκνότητες διέλευσης πλοίων παρατηρούνται και κοντά στα αστικά κέντρα της Μυτιλήνης και της Χίου, αλλά και ενδιάμεσα των νήσων Ικαρίας και Σάμου. Τέλος, ένα σύνθετο πλέγμα, με γραμμές μικρότερης έντασης παρατηρείται κυκλικά των νήσων Χίου και Λέσβου. 136

137 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Χάρτης 22: Πυκνότητα διέλευσης πλοίων στην ΠΒΑ Πηγή: Επεξεργασία ομάδας μελέτης 137

138 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 5.7. Αλιεία και Υδατοκαλλιέργειες Η σημασία που έχει ο κλάδος της αλιείας υπερβαίνει την άμεση συμβολή του στο ΑΕΠ της χώρας, καθώς συμβάλλει σε σημαντικό βαθμό στη διατήρηση του οικονομικού και κοινωνικού ιστού πολλών παράκτιων και νησιωτικών κοινοτήτων. Ειδικότερα ο τομέας της αλιείας, ο οποίος περιλαμβάνει τους κλάδους της θαλάσσιας αλιείας, της υδατοκαλλιέργειας και της μεταποίησης και εμπορίας των αλιευτικών προϊόντων συμβάλλει(υπαατ, 2007, σ. 4): Στη διατήρηση της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής μεγάλων παράκτιων και νησιωτικών περιοχών Στην εξασφάλιση ζωικών πρωτεϊνών υψηλής βιολογικής αξίας Στην αειφόρο και βιώσιμη αξιοποίηση τοπικών πλουτοπαραγωγικών πόρων Στην εξασφάλιση θέσεων εργασίας σε σημαντικό αριθμό ατόμων παράκτιων και νησιωτικών περιοχών, στις οποίες δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις Στην ανάπτυξη κλάδων (όπως της υδατοκαλλιέργειας κλπ) που έχουν επιδείξει σημαντικές εξαγωγικές επιδόσεις. Η Κοινή Αλιευτική Πολιτική (ΚΑλΠ) είναι ένα βασικό εργαλείο ανάπτυξης του κλάδου της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας. Ο στόχος της ΚΑλΠ είναι να διασφαλίσει ότι οι κλάδοι της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας είναι περιβαλλοντικά, οικονομικά και κοινωνικά βιώσιμοι και ότι αποτελούν πηγή υγιεινών τροφίμων για τους πολίτες της ΕΕ. Παράλληλα, επιδιώκει να προωθήσει τον δυναμικό κλάδο της αλιείας και να εξασφαλίσει ένα εύλογο επίπεδο διαβίωσης για τις κοινότητες που ζουν από την αλιεία. Βασικός μοχλός ανάπτυξης της ΚΑλΠ και του κλάδου της Αλιείας γενικότερα είναι το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας και Θάλασσας. Η προγραμματική περίοδος έχει σκοπό να συμβάλει στην υλοποίηση των στόχων της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής και της Ολοκληρωμένης Θαλάσσιας Πολιτικής, και κατ' επέκταση να βοηθήσει τους αλιείς στη μετάβαση προς τη βιώσιμη αλιεία, καθώς και τις παράκτιες κοινότητες στη διαφοροποίηση των οικονομιών τους. Προτείνει δράσεις και μέτρα με στόχο τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής κατά μήκος των ακτών, καθώς και την προώθηση της 138

139 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ βιώσιμης και αποδοτικής, ως προς την χρήση των πόρων, αλλά και ανταγωνιστικής αλιείας. Επίσης σύμφωνα με το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας και Θάλασσας, οι βασικές στρατηγικές επιλογές της χώρας για τον κλάδο της αλιείας στοχεύουν στην επίτευξη στόχων της Ευρώπης 2020, και πιο συγκεκριμένα στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ 39 του τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας (ΥΠΑΑΤ, 2007, σ. 31). Οι άξονες προτεραιότητας του προγράμματος έχουν ως εξής: 1. Προώθηση της περιβαλλοντικά βιώσιμης, αποδοτικής ως προς τους πόρους, καινοτόμου, ανταγωνιστικής και βασιζόμενης στη γνώση αλιείας 2. Προώθηση της περιβαλλοντικά βιώσιμης, αποδοτικής ως προς τους πόρους, καινοτόμου, ανταγωνιστικής και βασιζόμενης στη γνώση υδατοκαλλιέργειας 3. Ενίσχυση της εφαρμογής της ΚΑλΠ 4. Αύξηση της απασχόλησης και της εδαφικής συνοχής 5. Ενίσχυση της εμπορίας και μεταποίησης 6. Ενίσχυση της εφαρμογής της Ολοκληρωμένης Θαλάσσιας Πολιτικής Η αλιευτική δραστηριότητα συγκεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό στις νησιωτικές περιοχές της χώρας, αφού οι αμιγώς νησιωτικές περιφέρειες της χώρας (Βόρειο Αιγαίο, Νότιο Αιγαίο, Κρήτη και Ιόνιοι Νήσοι) συγκεντρώνουν το 45% περίπου της συνολικής απασχόλησης στον τομέα της αλιείας. Αν στις περιοχές αυτές συνυπολογιστούν και τα υπόλοιπα νησιά της χώρας, όπως η Εύβοια (6,4% της συνολικής απασχόλησης της χώρας στην αλιεία) και μικρότερα νησιά όπως οι Σποράδες, η Σαμοθράκη, η Θάσος, τα νησιά του Αργοσαρωνικού κλπ., οι νησιωτικές περιοχές της χώρας συγκεντρώνουν περισσότερο από το 60% της συνολικής απασχόλησης στην αλιεία(υπαατ, 2007, σ. 20). Τέλος πρέπει να σημειωθεί ότι η αλιεία κατηγοριοποιείται ως εξής: Υπερπόντια αλιεία Μέση αλιεία Παράκτια αλιεία Μικρή Παράκτια αλιεία 39 Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις 139

140 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Παρακάτω παρατίθενται τα στοιχεία του 2013 με τη παραγωγή αλιευμάτων ανά κατηγορία. Παρατηρείται ότι η μέση και η παράκτια αλιεία κατέχουν το συντριπτικό μέρος της παραγωγής τόσο σε ποσότητα, όσο και στην αξία της. Βασικός χώρος της δραστηριότητας τους, είναι τα παράκτια ύδατα των νησιών, καθώς και ο γενικότερος χώρος του Αιγαίου, δηλαδή χώρος που περιλαμβάνεται η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Γεγονός που καθιστά άμεση την ανάγκη χωρικού σχεδιασμού για την εν λόγω δραστηριότητα τόσο για την διατήρηση/ανάπτυξη της, όσο και για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΙΔΟΣ ΑΛΙΕΙΑΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑ (σε ΑΞΙΑ (σε (επί της (επί της μετρικούς τόνους) χιλιάδες ) συνολικής συνολικής ποσότητας) Αξίας) Υπερπόντια Αλιεία 903, ,70 1,42% 1,08% Μέση Αλιεία , ,40 60,64% 49,26% Παράκτια Αλιεία , ,00 37,94% 49,66% Σύνολο , ,10 100,00% 100,00% Πίνακας 13: Ποσότητα και αξία αλιευμάτων ανά είδος αλιείας (2013) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Την μεγαλύτερη επιχείρηση στην παράκτια και μέση αλιεία αποτελούν οι μηχανότρατες, όπου δραστηριοποιούνται έντονα στον χώρο της νησιωτικής Ελλάδος και κυρίως του Βορείου-Ανατολικού Αιγαίου, όπως αποτυπώνεται στον παρακάτω χάρτη. Είναι εμφανές ότι κατά μήκος της Χίου, περιμετρικά της Λέσβου και ενδιάμεσα των νήσων Σάμου και Ικαρίας ασκούνται οι κυριότερες αλιευτικές πιέσεις. 140

141 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Χάρτης 23: Προσπάθειες μηχανότρατας Πηγή: Καββαδάς (2013) Η αναθεώρηση του ΠΠΧΣΑΑ Βορείου Αιγαίου, σχετικά με την αλιεία, σημειώνει τα προβλήματα του κλάδου που προκαλούνται από τη ρύπανση των θαλάσσιων περιοχών, καθώς και την υπεραλίευση, και έχουν επιδράσει αρνητικά στα υδάτινα οικοσυστήματα και τα ιχθαποθέματα, σε συνδυασμό με την αλιευτική δραστηριότητα που πραγματοποιείται από τις τουρκικές ακτές. Στη κατεύθυνση των αντίστοιχων υποδομών, τονίζει την ανάγκη δημιουργίας οργανωμένης ιχθυόσκαλας στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, ανάπτυξης νέων αλιευτικών καταφυγίων και αναβάθμισης των υφιστάμενων. Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, περιλαμβάνει ένα αξιόλογο τμήμα του συνολικού αλιευτικού στόλου όπως παρατηρείται και από τον παρακάτω πίνακα. Επίσης συγκρίνοντας το ποσοστό σκαφών που περιλαμβάνονται στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου ως αριθμό, με τα αντίστοιχα ποσοστά σε ιπποδύναμη και χωρητικότητα, είναι εμφανές ότι ο αλιευτικός στόλος της περιφέρειας αποτελείται από πολλά και μικρά πλοία, γεγονός που έχει επιπτώσεις στη διάρθρωση του τύπου της αλιείας και του μεγέθους των επιχειρήσεων. 141

142 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΑΡΙΘΜΟΣ kw GT ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ 801 4,38% ,67% ,20% ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ,11% ,98% ,97% ΘΕΣΣΑΛΙΑ 907 4,96% ,71% ,25% ΗΠΕΙΡΟΣ 627 3,43% ,61% ,15% ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ,40% ,02% ,22% ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ ,52% ,38% ,41% ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ,93% ,85% ,65% ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ,37% ,42% ,36% ΑΤΤΙΚΗ ,83% ,28% ,14% ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ,99% ,81% ,63% ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ,67% ,89% ,40% ΚΡΗΤΗ 986 5,40% ,39% ,63% ΣΥΝΟΛΑ ,00% ,00% ,00% Πίνακας 14: Αλιευτικός στόλος (2005) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ποσότητα αλιευμάτων στη περιοχή του Βορείου Αιγαίου, καθώς αποτυπώνει εν μέρει τη παραγωγή της περιφέρειας αλλά και το αλιευτικό δυναμικό που διαθέτει. Να σημειωθεί ότι η περιοχή της νήσου Λήμνου δεν συγκαταλέγεται στην παρακάτω κατηγορία σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ. Έτος Σύνολο Χώρας (ποσότητα τον.) Περιοχή νήσων Λέσβου, Χίου, Σάμου και Ικαρίας (ποσότητα τον.) Ποσοστό , ,10 1,50% , ,80 1,77% , ,70 1,45% , ,60 1,81% , ,40 1,43% , ,60 2,98% , ,70 2,70% , ,30 4,86% , ,10 5,03% , ,30 5,18% , ,30 6,50% , ,30 6,74% Πίνακας 15: Ποσότητα αλιευμάτων στην ΠΒΑ Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Παρατηρείται ότι ενώ το σύνολο των αλιευμάτων της χώρας μειώθηκε αισθητά από το 2002 έως το 2013, στη περιοχή της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου τα 142

143 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ αλιεύματα δεν αυξήθηκαν μόνο ραγδαία αλλά και σε απόλυτους αριθμούς. Καταδεικνύοντας τα ισχυρά αλιευτικά πλεονεκτήματα της περιοχής αλλά και τον κίνδυνο υπεραλίευσης. Για την καλύτερη κατανόηση του μεγέθους της αύξησης παρατίθεται παρακάτω σε διάγραμμα. Ποσότητα αλιευμάτων στην περιοχή νήσων Λέσβου, Χίου, Σάμου και Ικαρίαs 5.000, , , , , , , , ,00 500,00 0, Διάγραμμα 11: Ποσότητα αλιευμάτων στην ΠΒΑ ( ) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Βαρύνουσα σημασία για τον αλιευτικό κλάδο δεν έχει μόνο η ποσότητα των αλιευμάτων αλλά και το είδος τους. Στην θαλάσσια περιοχή της ΠΒΑ αλιεύονται κατά κύριο λόγο η σαρδέλα και ο γαύρος που αποτελούν τα βασικά είδη της ελληνικής παραγωγής, ενώ συναντώνται σε μικρότερη ποσότητα και είδη όπως σαργός, ροφός και συναγρίδα, είδη ψαριών πολύ καλής ποιότητας. Επίσης υπάρχει και οστρακοαλιεία και πιο συγκεκριμένα για χτένια και μύδια. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται η αλιευτική παραγωγή των βασικών ειδών της ΠΒΑ καθώς και τα αντίστοιχα μεγέθη στο σύνολο της χώρας. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα δεδομένα είναι του 2007, που η συμμετοχή της αλιευτικής παραγωγής της ΠΒΑ ανήρχοντο στο 2,98% της συνολικής παραγωγής της χώρας, ενώ το 2013 φτάνει το 6,74%, κατ επέκταση και τα αντίστοιχα ποσοστά είναι αυξημένα. Για τα χτένια δεν διατίθενται δεδομένα. Είδος Αλιεύματος ΠΒΑ (τόνοι) % ΠΒΑ/ Σύνολο Χώρας Σύνολο Χώρας (τόνοι) Γαύροι 27,1 0,17% 16007,9 Λαυράκια 0,3 0,04% 811,5 Παπαλίνεs 90,2 44,24% 203,9 Ροφοί 1,6 1,51% 106,1 143

144 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Σαργοί 10,8 5,27% 204,9 Σαρδέλεs 91 0,97% 9405,9 Συναγρίδεs 16,2 4,17% 388,8 Μύδια 319,5 67,43% 473,8 Πίνακας 16: Είδος αλιεύματος Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (2007) Παρατηρείται ότι ο βασικός όγκος της αλιευτικής παραγωγής στην θαλάσσια περιοχή της ΠΒΑ, αποτελείται από μύδια, σαρδέλες και παπαλίνες, που είναι μία υποκατηγορία της σαρδέλας και είναι γνωστή ως «σαρδέλα Καλλονής». Σημαντική παραγωγή υπάρχει και στα είδη όπως οι σαργοί και οι συναγρίδες που είναι ιδιαίτερα ποιοτικά ψάρια. Πρέπει να σημειωθεί ότι έχει παρατηρηθεί μείωση των αποθεμάτων της παπαλίνας μετά το 2013 σύμφωνα με τοπικά δημοσιεύματα. 40 Ακόμα ένα βασικό στοιχείο για την σημασία της αλιείας για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, αποτελεί η απασχόληση που καταγράφεται στον συγκεκριμένο κλάδο. Λόγω έλλειψης των συγκεκριμένων στοιχείων για το 2011, έχει καταγραφεί η απασχόληση συνολικά για την γεωργία, την δασοκομία και την αλιεία. Για την καλύτερη κατανόηση της πορείας της αλιείας στην περιφέρεια, παρατίθεται και τα αντίστοιχα στοιχεία απασχόλησης το 2001, με το ποσοστό συνεισφοράς της συνολικά στον πρωτογενή τομέα. Από τα στοιχεία απασχόλησης του 2001 παρατηρείται ότι η αλιεία επιδρά ιδιαίτερα στην παραγωγική διάρθρωση της περιφέρειας. Στο σύνολο της χώρας οι εργαζόμενοι στην αλιεία είναι σε ποσοστό της τάξης του 0,44% και η συνεισφορά της στον πρωτογενή τομέα παραγωγής μόλις στο 3,03% ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά της περιφέρειας είναι 1,95% και 8,82%. Ως προς την εσωτερική κατανομή, τα μεγαλύτερα ποσοστά της αλιείας παρατηρούνται στους μικρούς σε έκταση και πληθυσμό δήμους, γεγονός που σχετίζεται και με τις χαμηλές δυνατότητες ανάπτυξης της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. ΑΛΙΕΙΑ ΠΡΩΤΟΓΕ ΝΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΑΛΙΕΙΑ (%) στο ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΑΛΙΕΙΑ (%) στο ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΔΗΜΟΣ ΛΕΣΒΟΥ ,68% 1,66% ΔΗΜΟΣ ΛΗΜΝΟΥ ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ ,76% 3,01% ,27% 27,93% ΔΗΜΟΣ ΣΑΜΟΥ ,75% 0,95% ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ ,23% 0,96%

145 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΔΗΜΟΣ ΦΟΥΡΝΩΝ ,67% 18,18% ΔΗΜΟΣ ΧΙΟΥ ,44% 2,46% ΔΗΜΟΣ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ,00% 7,37% ΔΗΜΟΣ ΨΑΡΩΝ ,29% 2,08% ΠΒΑ ,82% 1,95% ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ,03% 0,44% Πίνακας 17: Εργαζόμενοι στο κλάδο της Αλιείας (2001) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Αν και οι απασχολούμενοι στον πρωτογενή τομέα μειώθηκαν στην περιφέρεια, το ποσοστό τους είναι ακόμη υψηλότερο από το αντίστοιχο πανελλήνιο, ενώ στους δήμους όπου το 2001 το ποσοστό της αλιείας ήταν υψηλό αντίστοιχα το 2011 παρατηρείται υψηλό ποσοστό του πρωτογενούς τομέα. ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΤΟΜΕΑ ΠΟΣΟΣΤΟ ΔΗΜΟΣ ΛΕΣΒΟΥ ,37% ΔΗΜΟΣ ΛΗΜΝΟΥ ,20% ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ ,91% ΔΗΜΟΣ ΣΑΜΟΥ ,63% ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ ,60% ΔΗΜΟΣ ΦΟΥΡΝΩΝ ΚΟΡΣΕΩΝ ,04% ΔΗΜΟΣ ΧΙΟΥ ,08% ΔΗΜΟΣ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ,87% ΔΗΜΟΣ ΨΑΡΩΝ ,31% ΠΒΑ ,66% ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ,99% Πίνακας 18: Απασχολούμενοι στο πρωτογενή τομέα (2011) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Η μεταποίηση και επεξεργασία των αλιευτικών προϊόντων αποτελεί δραστηριότητα άρρηκτα συνδεδεμένη µε την αλιεία ιδιαίτερα τη θαλάσσια. Συγκριτικό πλεονέκτημα της περιφέρειας, αποτελεί η παραδοσιακή τεχνογνωσία της Λέσβου στη διατήρηση αλιευτικών προϊόντων. 145

146 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Χάρτης 24: Μεταποίηση και εμπορία προϊόντων (2005) Πηγή: ΥΠΑΑΤ (2007:11) Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι υδατοκαλλιεργητικές δραστηριότητες της περιφέρειας, καθώς και η αναλογία τους στο σύνολο της Ελλάδος. Παρατηρείται ότι εκτός από τη περιοχή της Χίου είναι ιδιαίτερα χαμηλή η ανάπτυξη του συγκεκριμένου κλάδου στη περιοχή, γεγονός που συμπίπτει με τη αντίστοιχο ΕΠΧΣΑΑ. Παρόλα αυτά σε συγκεκριμένες περιοχές, της Χίου και της Λέσβου, υπάρχουν περιθώρια ανάπτυξης υδατοκαλλιεργητικών μονάδων. ΜΟΝΑΔΕΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΝΟΜΟΣ ΛΕΣΒΟΥ 8 0,78% ΝΟΜΟΣ ΣΑΜΟΥ 1 0,10% ΝΟΜΟΣ ΧΙΟΥ 17 1,65% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ 26 2,52% ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ,00% Πίνακας 19: Υδατοκαλλιεργητικές μονάδες (2005) Πηγή: ΥΠΑΑΤ (2007) Παρακάτω παρατίθεται ο χάρτης της περιφέρειας που παρουσιάζει το σύνολο των περιοχών που σχετίζονται με υδατοκαλλιέργειες και με απαγορεύσεις αλιείας. Αξίζει να σημειωθεί ότι για την μηχανότρατα, που ουσιαστικά εκπροσωπεί τις μεσαίες και τις μεγάλες επιχειρήσεις στο κλάδο της αλιείας στη περιφέρεια, απαγορεύεται η δραστηριότητα της σε τρεις μεγάλους κόλπους των νήσων Λέσβου και Λήμνου. 146

147 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Παράλληλα παρατηρείται ότι γενικότερα οι κόλποι Καλλονής και Γέρας της Λέσβου χαρακτηρίζονται από εκτεταμένες απαγορεύσεις αλιείας. Μέθοδοι αλιείας (π.χ. δίχτυα) καθώς και η ανάπτυξη ιχθυοκαλλιεργειών απαγορεύονται στα λιβάδια ποσειδωνίας όταν περιλαμβάνονται σε περιοχές Natura 2000, που είναι εκτεταμένα στον θαλάσσιο χώρο της περιφέρειας. Απαγορεύσεις αλιείας παρατηρούνται και σε ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους, της Λέσβου και της Λήμνου κυρίως, ενώ σε δύο περιοχές της Χίου παρατηρούνται απαγορεύσεις οστρακοαλιείας καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Τέλος καταγράφονται και οι εγκαταστάσεις συσκευασίας και παραγωγής μη μεταποιημένων αλιευτικών προϊόντων, βασικές μονάδες για τη βιομηχανική βάση της περιφέρειας, που στο πλαίσιο του ΕΠΧΣΑΑ για τη βιομηχανία, καταγράφεται η κατεύθυνση διατήρησης τους για την αποφυγή της εξάρτησης της περιφέρειας από τον τουρισμό. Αυτοί οι περιορισμοί, δημιουργούν την ανάγκη άμεσα να αναπτυχθεί ένας σχεδιασμός του θαλάσσιου χώρου της περιφέρειας με σκοπό, την διατήρηση και την ανάπτυξη της υφιστάμενης αλιευτικής δραστηριότητας αλλά και τη ταυτόχρονη προστασία των αλιευτικών αποθεμάτων. 147

148 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Χάρτης 25: Αλιεία και Υδατοκαλλιέργεια στην ΠΒΑ Πηγή: Επεξεργασία ομάδας μελέτης 148

149 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 5.8. Τουρισμός και Αναψυχή Ο τουρισμός, είναι ο κλάδος δραστηριότητας όπου πρέπει να επικεντρωθεί η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου σύμφωνα με τις στρατηγικές κατευθύνσεις που θέτει το ΓΠΧΣΑΑ αλλά και τα ΕΠΧΣΑΑ τουρισμού και βιομηχανίας. Ως νησιωτική περιφέρεια με πλήθος φυσικού και πολιτιστικού πλούτου, διαθέτει όλα τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που απαιτούνται για την ανάπτυξη τουρισμού υψηλής ποιότητας. Ο ΘΧΣ ως εργαλείο χωρικού σχεδιασμού μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη του τουρισμού, μέσω της οργάνωσης των θαλάσσιων μεταφορών και την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, αλλά και στην ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών του τουρισμού, όπως ο θαλάσσιος ή ο αλιευτικός. Η πορεία της τουριστικής δραστηριότητας στη περιφέρεια παρατίθεται στο παρακάτω διάγραμμα, όπου παρουσιάζονται οι αφίξεις από το 2007 έως το Παρατηρείται μία πτωτική πορεία των αφίξεων της περιφέρειας από το 2007 και ιδιαίτερα τη χρονιά του 2012, η οποία φαίνεται να αντιστρέφεται δραστικά το Το γεγονός αυτό αποδεικνύει την δυναμική του κλάδου στη περιοχή, αφού εντός της περιόδου της οικονομικής κρίσης, παρουσιάζει αξιοσημείωτη ανάκαμψη. Παρόλα αυτά η συνεισφορά της Περιφέρειας στο σύνολο της χώρας παραμένει μικρή και συνεχώς μειούμενη Βόρειο Αιγαίο Διάγραμμα 12: Αφίξεις τουριστών στην ΠΒΑ (2011) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης 149

150 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΠΒΑ % ΠΒΑ/ΣΥΝ. ΧΩΡΑΣ ,08% ,99% ,96% ,83% ,83% ,79% ,87% Πίνακας 20: Αφίξεις τουριστών Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εσωτερική κατανομή της τουριστικής δραστηριότητας στην Περιφέρεια, τόσο σε επίπεδο αφίξεων, όσο και σε επίπεδο υποδομών φιλοξενίας, δηλαδή κλινών. Η συλλογή των δεδομένων σχετικά με τις κλίνες έχει γίνει σε επίπεδο ΠΕ, ενώ τα δεδομένα των αφίξεων σε επίπεδο Νομού, δηλαδή της παλαιότερης διοικητικής διάρθρωσης. Όπως αποτυπώνεται και από το παρακάτω διάγραμμα, η ΠΕ Σάμου διαθέτει το μεγαλύτερο μέρος των υποδομών, για αυτό άλλωστε και τμήμα του παράκτιου χώρο του, χαρακτηρίζεται στο αντίστοιχο ΕΠΧΣΑΑ ως ανεπτυγμένη τουριστικά περιοχή. Με ποσοστό 34% είναι η ΠΕ Λέσβου, η μεγαλύτερη σε πληθυσμό και έκταση της Περιφέρειας, που σημαίνει ότι υπάρχει έντονη τουριστική δραστηριότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μπορεί να χαρακτηριστεί ως ανεπτυγμένη περιοχή. Οι υπόλοιπες ΠΕ, δηλαδή Λήμνου (11%), Χίου (9%) και Ικαρίας (7%) κατέχουν χαμηλά ποσοστά, ενώ ενδιαφέρον έχει το ιδιαίτερα χαμηλό ποσοστό της ΠΕ Χίου, που αποτελεί την δεύτερη δε πληθυσμό και έκταση της Περιφέρειας. 150

151 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 11% 34% 39% 7% 9% Ικαρίας Λέσβου Λήμνου Σάμου Χίου Διάγραμμα 13: Ποσοστό κλινών επί του συνόλου της ΠΒΑ (2012) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Η χωρική κατανομή των κλινών της περιφέρειας σε επίπεδο ΔΕ, αποτυπώνεται στο χάρτη του Τουρισμού. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζεται η δυναμική των ΔΕ σε κλίνες ανά κάτοικο, όπως και το ποσοστό των κλινών ανά ΔΕ στο σύνολο της Περιφέρειας. Έντονη συγκέντρωση κλινών, δηλαδή άνω του 5% του συνόλου της Περιφέρειας, παρατηρείται στην μεγαλύτερη έκταση της ΠΕ Σάμου, στο βόρειο τμήμα της Λέσβου και στο δυτικό της νήσου Λήμνου. Μικρότερη ένταση χαρακτηρίζει τη νήσο Ικαρία, το βόρειο τμήμα της νήσου Χίου καθώς και το δυτικό της νήσου Λέσβου. Πρέπει να επισημανθεί ότι στη συγκεκριμένη κατηγορία, ανήκουν και οι δύο ΔΕ που περιλαμβάνουν τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της Περιφέρειας, την Μυτιλήνη και τη Χίο. Ως προς τον αριθμό κλινών ανά κάτοικο, που προσδιορίζει την ένταση της δραστηριότητας, ακολουθείται η ίδια εικόνα., εξαιρώντας την ΔΕ Μυτιλήνης. Παράλληλα παρατηρείται και ιδιαίτερη ένταση σχεδόν στο σύνολο των ΔΕ Λέσβου και Ικαρίας, παρόλο που δεν διαθέτουν πολλές από αυτές υψηλή συγκέντρωση κλινών Αναλυτικός πίνακας με τον αριθμό κλινών σε επίπεδο ΔΕ παρατίθεται στο παράρτημα. 151

152 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 41% 41% 18% ΝΟΜΟΣ ΛΕΣΒΟΥ ΝΟΜΟΣ ΣΑΜΟΥ ΝΟΜΟΣ ΧΙΟΥ Διάγραμμα 14: Ποσοστό αφίξεων τουριστών (2012) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Ιδιαίτερη δυνατότητα για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου αποτελεί ο σχεδιασμός 3 ζωνών ναυσιπλοΐας-αναψυχής από το αντίστοιχο ΕΠΧΣΑΑ, όπως παρουσιάζονται και στον παρακάτω χάρτη. Πρέπει να επισημανθεί ότι προτείνεται η πύκνωση του δικτύου των λιμένων σε όλες τις ζώνες, με ιδιαίτερη έμφαση στη ΖΝΑ 3 και ΖΝΑ

153 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Χάρτης 26: Τουρισμός Πηγή: Επεξεργασία ομάδας μελέτης 153

154 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Ιδιαίτερη σημασία έχει και η απασχόληση του κλάδου του τουρισμού στην περιφέρεια καθώς και η πορεία της, για αυτό και στη συνέχεια παρατίθενται πίνακες με τα αντίστοιχα στοιχεία του 2001 και του Από τον πίνακα του 2001 παρατηρείται ότι η περιφέρεια αλλά και αρκετοί δήμοι της παρουσιάζουν ποσοστά απασχόλησης στον τουρισμό άνω του μέσου όρου της Ελλάδος. Επίσης παρατηρείται ότι τα μικρότερα ποσοστά υπάρχουν στους δήμους των μικρών νησιών και το μεγαλύτερο στη νήσο Σάμου, όπου τμήμα του παράκτιου χώρου της χαρακτηρίζεται ως αναπτυγμένη τουριστική περιοχή από το αντίστοιχο ΕΠΧΣΑΑ. ΟΙΚ. ΕΝΕΡΓΟΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ (%) ΔΗΜΟΣ ΛΕΣΒΟΥ ,25% ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ ,35% ΔΗΜΟΣ ΦΟΥΡΝΩΝ ,70% ΔΗΜΟΣ ΛΗΜΝΟΥ ,60% ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ ,60% ΔΗΜΟΣ ΣΑΜΟΥ ,94% ΔΗΜΟΣ ΧΙΟΥ ,84% ΔΗΜΟΣ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ,74% ΔΗΜΟΣ ΨΑΡΩΝ ,25% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ,44% ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ,71% Πίνακας 21: Αριθμός και ποσοστό εργαζομένων στο σύνολο των οικονομικά ενεργών (2001) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Στη συνέχεια παρουσιάζεται ο αντίστοιχος πίνακας του 2011, όπου καταγράφεται και η ποσοστιαία μεταβολή της απασχόλησης στον τουρισμό. Παρατηρείται ότι σε κανέναν δήμο δεν εμφανίζεται μείωση των απασχολούμενων στον τουρισμό, ενώ στην περιφέρεια η αύξηση είναι της τάξης του 64,97%. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις παρατηρούνται στους δήμους των μικρών νησιών και την Ικαρία. Συμπερασματικά, τα αποτελεσματα του τουριστικού κλάδου στην ΠΒΑ συμφωνούν με τις χωροταξικές κατευθύνσεις που έχουν τεθεί από τα ΠΧΣΑΑ. ΟΙΚ. ΕΝΕΡΓΟΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΔΗΜΟΣ ΛΕΣΒΟΥ ,60% 76,47% ΔΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ ,31% 169,91% ΔΗΜΟΣ ΦΟΥΡΝΩΝ ,01% 100,00% ΔΗΜΟΣ ΛΗΜΝΟΥ ,64% 39,84% 154

155 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ ,49% 150,00% ΔΗΜΟΣ ΣΑΜΟΥ ,31% 52,50% ΔΗΜΟΣ ΧΙΟΥ ,12% 58,04% ΔΗΜΟΣ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ,76% 55,56% ΔΗΜΟΣ ΨΑΡΩΝ ,66% 50,00% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ,13% 64,97% Πίνακας 22: Αριθμός και ποσοστό εργαζομένων στο σύνολο των οικονομικά ενεργών (2011) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης 5.9. Ενέργεια Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου αντιμετωπίζει προβλήματα στον τομέα της ενέργειας εξαιτίας της μη διασύνδεσής της με την ηπειρωτική Ελλάδα, λόγω μεγάλης απόστασης, καταρχάς, και κατά δεύτερον λόγω περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων της συμβατικής παραγωγής ενέργειας. Οι συνέπειες της αυξημένης ζήτησης και των περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων έχουν ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής και την μειωμένη ελκυστικότητα για παραγωγικές επενδύσεις και ανάπτυξη(υπααν, 2014, σ. 6). Το υφιστάμενο δίκτυο μεταφοράς και διανομής ενέργειας είναι παλαιάς τεχνολογίας, με αποτέλεσμα να μην ανταποκρίνεται στην σωστή διαχείριση της παραγόμενης ενέργειας. Όσον αφορά την ενεργειακή ασφάλεια του Βορείου Αιγαίου, δεν υπάρχει ολοκληρωμένος εθνικός σχεδιασμός για τη διασφάλισή της(υπααν, 2014, σ. 6). Οι ανάγκες της περιφέρειας στην ενέργεια είναι: - Ενεργειακή επάρκεια και σταθερότητα προσφοράς όλο το έτος. - Ενσωμάτωση συστημάτων ΑΠΕ, χαμηλής ισχύος για την παραγωγή ενέργειας (σημειακές παρεμβάσεις) - Βελτίωση και εκσυγχρονισμός των δικτύων μεταφοράς και διανομής Παρακάτω παρατίθενται οι ενεργειακές ανάγκες της περιφέρειας σε ετήσια βάση, τόσο σε συνολική ζήτηση όσο και σε μέγιστη αιχμή. Το υπάρχον ενεργειακό σύστημα αποτελείται από τα εξής αυτόνομα δίκτυα: ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΝΗΣΙ ΕΤΟΣ ΑΓΙΟΥ ΑΓΙΟΣ ΖΗΤΗΣΗ

156 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ (MWh) ΑΙΧΜΗ (kw) ΖΗΤΗΣΗ ΛΕΣΒΟΣ ΛΕΣΒΟΥ (MWh) ΜΕΓΑΛΟΝΗΣΙ ΑΙΧΜΗ (kw) ΖΗΤΗΣΗ ΛΗΜΝΟΥ ΛΗΜΝΟΣ (MWh) ΑΙΧΜΗ (kw) ΖΗΤΗΣΗ ΙΚΑΡΙΑΣ ΙΚΑΡΙΑ (MWh) ΑΙΧΜΗ (kw) ΣΑΜΟΥ ΧΙΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ ΣΑΜΟΥ ΦΟΥΡΝΟΙ ΘΥΜΑΙΝΑ ΧΙΟΣ ΟΙΝΟΥΣΕΣ ΨΑΡΑ ΙΚΑΡΙΑ ΖΗΤΗΣΗ (MWh) ΑΙΧΜΗ (kw) ΖΗΤΗΣΗ (MWh) ΑΙΧΜΗ (kw) ΖΗΤΗΣΗ (MWh) ΑΙΧΜΗ (kw) Πίνακας 23: Ενεργειακές ανάγκες Π.Β.Α. (Ζήτηση και αιχμή) Πηγή: ΡΑΕ (2015), Επεξεργασία ομάδας μελέτης 156

157 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΓΙΟΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ ΛΕΣΒΟΣ ΛΗΜΝΟΣ ΣΑΜΟΣ ΧΙΟΣ Διάγραμμα 15: Ζήτηση σε MWh Πηγή: ΡΑΕ (2015), Επεξεργασία ομάδας μελέτης Παρατηρούμε ότι η ζήτηση ενέργειας είναι ανάλογη του πληθυσμού, της έκτασης και της παραγωγικής δραστηριότητας των νησιών που εξυπηρετεί το κάθε αυτόνομο σύστημα. Επίσης παρατηρείται ότι η ζήτηση στις περισσότερες μονάδες έχει μία αυξητική τάση έως το 2010, σε αντίθεση με τα μετέπειτα χρόνια, όπου υπάρχει μία εμφανής πτώση, ιδιαίτερα το Η αιχμή ζήτησης ακολουθεί την πορεία της συνολικής ζήτησης ως διαγραμματική εικόνα. 157

158 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΓΙΟΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ ΛΕΣΒΟΣ ΛΗΜΝΟΣ ΣΑΜΟΣ ΧΙΟΣ Διάγραμμα 16:Αιχμή σε KW Πηγή: ΡΑΕ (2015), Επεξεργασία ομάδας μελέτης Παρακάτω παρατίθεται σε διάγραμμα η συνεισφορά των ΑΠΕ στην συνολική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, σε όλα τα αυτόνομα συστήματα της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και συνολικά στα Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά 42. Εξαιρούνται τα συστήματα της νήσου Ικαρίας και Αγίου Ευστρατίου, λόγω έλλειψης δεδομένων. 42 Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά (ΜΔΝ). 158

159 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΦΕΒΡΟΥΡΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΆΙΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΙΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% ΛΕΣΒΟΥ ΛΗΜΝΟΥ ΣΑΜΟΥ ΧΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΜΔΝ Διάγραμμα 17: Ποσοστό συμμετοχής των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή Πηγή: ΔΕΔΔΗΕ (2015), Επεξεργασία ομάδας μελέτης 159

160 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Παρατηρείται ότι κατά τους θερινούς μήνες με εντονότερη ηλιοφάνεια η παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ αυξάνεται, λογικά ως αποτέλεσμα της καλύτερης λειτουργίας των φωτοβολταϊκών συστημάτων, παρόλο που η κατανάλωση είναι μεγαλύτερη εξαιτίας της τουριστικής δραστηριότητας. Επίσης παρατηρείται μία μικρή πτωτική τάση στα περισσότερα συστήματα, που όμως κατά το έτος του 2014 έχουν μία πιο σταθερή προσφορά στο ηλεκτροπαραγωγικό σύστημα. Στο παρακάτω διάγραμμα εμφανίζεται το μέσο ποσοστό συμμετοχής των ΑΠΕ σε κάθε αυτόνομο σύστημα, και συνολικά στα Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά κατά τους μήνες του προηγούμενου διαγράμματος. 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% ΛΕΣΒΟΥ ΛΗΜΝΟΥ ΣΑΜΟΥ ΧΙΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΜΔΝ Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Ποσοστό 16,62% 11,03% 21,32% 12,35% 17,88% 15,33% Διάγραμμα 18: Μέσο ποσοστό συμμετοχής ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή (Ιανουάριος 2013 έως Μάρτιος 2015) Πηγή: ΔΕΔΔΗΕ (2015), Επεξεργασία ομάδας μελέτης Με βάση το στόχο της Στρατηγικής Ευρώπης 2020, παρατηρείται ότι το σύνολο των ΜΔΝ έχει ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα, της τάξης του 17,88%. Συνολικά για τη Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, παρατηρείται ότι οι ΑΠΕ καλύπτουν το 15% της συνολικής παραγόμενης ενέργειας, γεγονός που απαιτεί περιθώρια βελτίωσης για την επίτευξη του Στρατηγικού στόχου. Πιο συγκεκριμένα, το αυτόνομο σύστημα της Σάμου υπερκαλύπτει το στόχο της Στρατηγικής ενώ το σύστημα της Λέσβου κυμαίνεται κοντά στα όρια του συνολικού των ΜΔΝ, θέλοντας σχετικά μικρά περιθώρια ανάπτυξης για να καλύψει τον Ευρωπαϊκό στόχο. Για τα αυτόνομα συστήματα Χίου και Λήμνου απαιτείται άμεση ανάπτυξη των ΑΠΕ. Κατά την τελευταία δεκαετία η τεράστια ανάπτυξη στην τεχνολογία των υποβρυχίων καλωδίων και στα συστήματα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας 160

161 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ κατέστησε οικονομοτεχνικά εφικτές τις διασυνδέσεις σε μεγάλα βάθη και για μεγάλες αποστάσεις. Ταυτόχρονα η λειτουργία των Αυτόνομων Σταθμών Παραγωγής στα νησιά παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα. Παράλληλα η διείσδυση των ΑΠΕ στο μίγμα ηλεκτροπαραγωγής των νησιών είναι περιορισμένη παρά το πλούσιο αιολικό και ηλιακό δυναμικό τους, γεγονός που οφείλεται στα σημαντικά προβλήματα ευστάθειας που μπορεί να δημιουργήσει η υψηλή διείσδυση τους στα απομονωμένα ηλεκτρικά συστήματα όπως χαρακτηρίζονται αυτά των Ελληνικών νησιών. Το 2007 εκπονήθηκε για λογαριασμό της ΡΑΕ η «Στρατηγική Μελέτη Διασύνδεσης Νησιών με το σύστημα». Συντάκτης της μελέτης ήταν το ΕΜΠ και μελετήθηκαν οι παρακάτω διασυνδέσεις νησιών: Επέκταση Διασύνδεσης Κυκλάδων (Ίος, Θήρα), Διασύνδεση νησιών Βορείου Αιγαίου (Χίου, Λέσβου, Ικαρίας, Σάμου και Λήμνου) Διασύνδεση της Κρήτης με το Σύστημα Διασύνδεση των Δωδεκανήσων (μεταξύ τους) Διασύνδεση: Σύστημα-Κρήτη-Δωδεκάνησα (προκαταρκτική εξέταση) Προς αυτή τη κατεύθυνση, μέσω του νόμου 3851/2010, εκπονείται από το Διαχειριστή του Συστήματος ο Στρατηγικός Σχεδιασμός Διασυνδέσεων Νησιών, ο οποίος εντάσσεται στη Μελέτη Ανάπτυξης του Συστήματος Μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας (ΜΑΣΜ) (Νόμος 3851, 2010, σ. 1760). Παράλληλα τονίζεται ότι η διασύνδεση, δεν θα αποτελέσει αιτία αναστολής για την ανάπτυξη σταθμών ΑΠΕ σε νησιά και βραχονησίδες τα οποία διασυνδέονται στο Σύστημα και στα οποία περιλαμβάνονται τα έργα σύζευξης αυτών. Σε εφαρμογή των προβλέψεων του Ν.3851/2010 εκπονήθηκε μελέτη από το ΔΕΣΜΗΕ η οποία αποτελεί τη βάση του Στρατηγικού Σχεδιασμού Διασυνδέσεων Νησιών και θα ολοκληρώνεται σε τρείς φάσεις. Στον κατάλογο αυτό περιλαμβάνεται η πρόταση διασύνδεσης των νήσων Χίος, Λέσβος και Λήμνος μεταξύ τους και με το Εθνικό Διασυνδεδεμένο Σύστημα (Αιγαία Ζεύξη) και στη συνέχεια η επέκταση της διασύνδεσης προς Σάμο και Ικαρία. Το έργο περιλαμβάνει την ανάπτυξη 28 αιολικών πάρκων (Α/Π) συνολικής ισχύος 706MW στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου -Λέσβο, Χίο και Λήμνο- και την 161

162 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ταυτόχρονη διασύνδεση τους με το Ηπειρωτικό Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας. Διοικητικά το έργο χωροθετείται στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, ενώ το δίκτυο διασύνδεσης διασχίζει και περιοχή της Στερεάς Ελλάδας (Π.E. Εύβοιας και Φθιώτιδας). Το έργο «Αιγαία Ζεύξη», προϋπολογιστικού κόστους 1,8δις, αποτελεί μέρος, το κυριότερο ίσως, του οράματος διασύνδεσης των νησιών του Αιγαίου με το Εθνικό Διασυνδεδεμένο Σύστημα. Στην επίτευξη του στόχου που θέτει η Ευρώπη 2020, στη περιοχή του Αιγαίου υπάρχουν δύο βασικοί ανασταλτικοί παράγοντες. Πρώτον οι τεχνολογικές αδυναμίες των νησιωτικών δικτύων, που επιλύεται με τη σύζευξη των νησιών με το ηπειρωτικό δίκτυο. Το άλλο βασικό εμπόδιο είναι οι αντιδράσεις τοπικών κατοίκων και φορέων σχετικά με τη χωροθέτηση και εγκατάσταση αιολικών μονάδων. Σε αυτή τη κατεύθυνση συντελεί και το γεγονός ότι για την εκμετάλλευση των ΑΠΕ σε μεγάλη κλίμακα στα νησιά, απαιτούνται εκτεταμένες εγκαταστάσεις και δυνατότητες. Ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός με τη χωροθέτηση ζωνών ανάπτυξης υπεράκτιων αιολικών πάρκων, θα μπορούσε να δώσει μία λύση στις αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών(ενεργειακό γραφείο Αιγαίου, 2009). 162

163 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Χάρτης 27 Ενεργειακή υποδομή Π.Β.Α. Πηγή: Επεξεργασία ομάδας μελέτης 163

164 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Στον παραπάνω χάρτη απεικονίζεται το υφιστάμενο δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η υποθαλάσσια σύζευξη και οι αιολικοί σταθμοί που περιλαμβάνει το έργο «Αιγαία Ζεύξη». Παρατηρείται ότι οι παρεμβάσεις του έργου, θα αλλάξουν το ενεργειακό τοπίο της περιφέρειας, ενώ θα της επιτρέψουν να εκμεταλλευτεί το υπεράκτιο δυναμικό που διαθέτει. Οι υποσταθμοί που έχουν σχεδιαστεί, θα συντελέσουν στην ανάπτυξη των ΑΠΕ και στη θαλάσσια περιοχή, όπου μπορούν να αποφευχθούν οι έντονες κοινωνικές αντιδράσεις που παρατηρούνται. Επίσης προωθεί τη συνοχή των νησιωτικών περιφερειών και άρει τον ενεργειακό αποκλεισμό. Όπως έχει προαναφερθεί, στόχος της Στρατηγικής Ευρώπη 2020 αποτελεί η συμμετοχή των ΑΠΕ στην συνολική καταναλισκόμενη ενέργεια των κρατών μελών να φτάσει το 20%. Το γεγονός ότι η θαλάσσια περιοχή της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου διαθέτει επαρκέστατο υπεράκτιο αιολικό δυναμικό, παρατηρείται από τον παρακάτω χάρτη, γεγονός που αποδεικνύει το ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα για αντίστοιχες επενδύσεις. Χάρτης 28: Μέση ταχύτητα του ανέμου στα 80m ύψους (2007) Πηγή: Η υιοθέτηση της πράσινης ενέργειας αποτελεί μία κίνηση αφενός για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών πιέσεων και προβλημάτων που δημιουργούνται 164

165 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ από το υπάρχον συμβατικό ηλεκτροπαραγωγικό σύστημα, αφετέρου για την ανεξαρτησία των μονάδων παραγωγής από τους ορυκτούς πόρους. Η κυρίαρχη μορφή πράσινης ενέργειας που έχει αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό φορά τα αιολικά πάρκα, που διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, του χερσαίου και του θαλάσσιου χώρου. Η τεχνολογία για την ανάπτυξη υπεράκτιων αιολικών πάρκων δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη -όπως στο χερσαίο χώρο- παρόλο που τα τελευταία χρόνια κυριαρχεί μία τάση χωροθέτησης στο θαλάσσιο χώρο. Παρά το υψηλό κόστος επένδυσης, λειτουργίας και συντήρησης υπεράκτιων αιολικών πάρκων τα κίνητρα προς την ανάπτυξή τους, όπως το ιδιαίτερα σημαντικό θαλάσσιο αιολικό δυναμικό, η δυνατότητα χρησιμοποίησης μεγαλύτερων ανεμογεννητριών χωρίς τον περιορισμό οικοπέδων και η ανάπτυξη μεγαλύτερων πάρκων σε ένα χώρο χωρίς γεωγραφικά όρια, αποτελούν ιδιαίτερα σημαντικά πλεονεκτήματα σε σύγκριση με την ανάπτυξη αιολικών πάρκων στο χερσαίο χώρο(vagiona & Karanikolas, 2012, p. 235). Οι Vagiona & Karanikolas (2012) μέσα από μια διαδικασία πολυκριτηριακής ανάλυσης, προτείνουν την ανάπτυξη υπεράκτιων αιολικών πάρκων στο Αιγαίο πέλαγος. Ακολουθούν μία διαδικσία λήψης αποφάσεων δύο φάσεων, αποκλεισμού και αξιολόγησης, όπου όλες οι παράκτιες περιοχές και τα νησιά είναι πιθανά για επιλογή. Η φάση του αποκλεισμού περιλαμβάνει τρία κριτήρια: Την ελάχιστη ταχύτητα του ανέμου (6m/s) Τις περιοχές που έχουν χαρακτηρισθεί ως προστατευόμενες είτε από την εθνική είτε την ευρωπαϊκή νομοθεσία και Το βάθος να μην υπρεβαίννει τα 30m. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, οι περιοχές Natura 2000 προτείνονται για τη χωροθέτηση αιολικών πάρκων, αλλά η αποφυγή εγκάταστασης σ αυτές βασίζεται στις αντιρρήσεις που προέρχονται από αντίπαλες επενδύσεις βασισμένες στις επιπτώσεις που προκαλούνται από τις ανεμογεννήτριες. Το δεύτερο στάδιο της ανάλυσης, περιλαμβάνει τα κριτήρια αξιολόγησης που αφορούν: τη μέση ταχύτητα του ανέμου, την απόσταση από τις προστατευόμενες περιοχές, την απόσταση από τις γραμμές πλοίων, την απόσταση από την ακτή και τη δυνατότητα σύνδεσης με τον υπάρχον δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας και τις εναλλακτικές λύσεις. (Vagiona & Karanikolas, 2012, pp. 238, 239). 165

166 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Χάρτης 29: Υποψήφιος ζώνες εγκατάστασης υπεράκτιων αιολικών πάρκων Πηγή: Vagiona & Karanikolas (2012:240) Τα κριτήρια που αφορούν το βάθος εγκατάστασης και τις περιοχές με υψηλότερες ταχύτητες ανέμων εκτιμάται ότι θα αυξηθούν δεδομένης της τεχνολογικής εξέλιξης. Συνεπώς με την πάροδο του χρόνου οι εν δυνάμει περιοχές εγκατάστασης υπεράκτιων αιολικών πάρκων δύναται να αυξάνονται κι αυτές καθώς κριτήρια όπως το βάθος και υψηλές ταχύτητες ανέμων επηρεάζουν άμεσα τις περιοχές αποκλεισμού εγκατάστασης(vagiona & Karanikolas, 2012, p. 242). Στο συμπέρασμα πως η Ελλάδα διαθέτει «μεγάλο» υπεράκτιο αιολικό δυναμικό, που μπορεί να αξιοποιηθεί κυρίως μέσω τεχνολογιών μεγάλου βάθους κατηλήγουν οι Χαβιαρόπουλος & Ρώσσης (2009). Οι ίδιοι στην ανάλυση τους αναφέρουν πως τα πλεονεκτήματα χωροθέτησης υπεράκτιων αιολικών πάρκων είναι πολλά σε αντίθεση με τα μειονεκτήματα, που ουσιαστικά αφορά ένα, το υψηλό κόστος εγκατάστασης, λειτουργίας και συντήρησης. Το βάθος όπως έχει ήδη αναφερθεί, είναι ένας κρίσιμος παράγοντας στην επιλογή θέσης χωροθέτησης υπεράκτιων αιολικών πάρκων. Ωστόσο, αυτό δεν συνεπάγεται πως δεν είναι διαθέσιμη η τεχνολογία στήριξης ανεμογεννητριών σε μεγάλα βάθη. Όπως επισημαίνει η ΛΑΓΗΕ, για τη τρέχουσα περίοδο των θαλάσσιων αιολικών πάρκων, για την εξασφάληση της οικονομικότητας των εγκαταστάσεων, η 166

167 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ αξιοπιστία και η ταχύτητα της ανάπτυξης επιλέχθηκαν μικρά και μεσαία βάθη, 30μ. και 50μ. αντίστοιχα, αποκλείοντας τους πλωτούς τύπους ανεμογεννητριών καθώς η τεχνολογία τους δεν κρίθηκε αρκετά ώριμη(λαγηε Α.Ε., 2015). Σχήμα 4: Τρόποι στήριξης υπεράκτιων ανεμογεννητριών Πηγή: Χαβιαρόπουλος & Ρώσσης (2009:11), Επεξεργασία ομάδας μελέτης Λαμβάνοντας υπόψη το υπεράκτιο αιολικό δυναμικό, οι Χαβιαρόπουλος & Ρώσσης (2009) αναφέρουν δύο σενάρια ανάπτυξη υπεράκτιων αιολικών πάρκων. Χάρτης 30: Υπεράκτιο αιολικό δυναμικό Πηγή: Χαβιαρόπουλος & Ρώσσης (2009:28) 167

168 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Το πρώτο σενάριο αφορά τις περιοχές μικρού βάθους (<20μ.) και την απόσταση 3-24χλμ. σύμφωνα με την υπάρχουσα τεχνολογία Χάρτης 31: Χωροθέτηση υπεράκτιων αιολικών πάρκων - Σενάριο Β' Πηγή: Χαβιαρόπουλος & Ρώσσης (2009:29) Το δεύτερο σενάριο αφορά σε περιοχές βάθους μικρότερου των 50μ. και κατ ελάχιστη απόσταση 3χλμ., με την εξέλιξη της τεχνολογίας. Χάρτης 32: Χωροθέτηση υπεράκτιων αιολικών πάρκων - Σενάριο Α' Πηγή: Χαβιαρόπουλος & Ρώσσης (2009:30) Συμπερασματικά, από την ανάλυση που προηγήθηκε στον τομέα της ενέργειας η εγκατάσταση Α/Π στο θαλάσσιο χώρο της ΠΒΑ είναι δυνατή υπό προϋποθέσεις. Η ΠΒΑ σύμφωνα με το ΕΠ είναι πλούσια στο αιολικό στοιχείο Το αιολικό στοιχείο, σύμφωνα με το ΠΕΠ ΒΑ, είναι ιδιαίτερα σημαντικό πράγμα που συνεπάγεται την επιδίωξη χωροθέτησης Α/Π. Βέβαια, σημαντική προϋπόθεση είναι η κατασκευή των προτεινόμενων συνδέσεων τόσο ενδοπεριφερειακά όσο και διαπεριφερειακά και των σταθμών μετατροπής ενέργειας του προγράμματος Αιγαία Ζεύξη προκειμένου, να υπάρξει κατάλληλη σύνδεση και υποστήριξη μιας νέας σύνδεσης παραγωγής ενέργειας. 168

169 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Εξορύξεις Η εξόρυξη είναι μία δραστηριότητα που λαμβάνει χώρα κυρίως στο χερσαίο χώρο. Ωστόσο, αυτό δεν συνεπάγεται πως δεν είναι εφικτή η εξόρυξη πρώτων υλών από το θαλάσσιο χώρο. Η τεχνογνωσία και η συνεχώς εξελισσόμενη τεχνολογία καθιστούν δυνατή την εξόρυξη πρώτων υλών από τον πυθμένα της θάλασσας ακόμη και σε μεγαλύτερα από τα συνηθισμένα βάθη. Στο Αιγαίο πέλαγος είναι αναρίθμητες οι αναφορές που έχουν γίνει κατά καιρούς για την ύπαρξη υδρογονανθράκων. Ωστόσο, σύμφωνα με τον NOAA 43 θαλάσσια ιζήματα προς εξόρυξη όπως η άμμος και ο άργιλος εντοπίζονται επίσης στον πυθμένα της θάλασσας. Ειδικότερα, στην ΠΒΑ εντοπίζονται αρκετά σημεία και σε ποικίλα βάθη σε όλο το εύρος εντός της περιοχής μελέτης. Συγκεκριμένα, παρατηρούνται δώδεκα σημεία, εκ των οποίων τα έξι αφορούν άργιλο και τα υπόλοιπα έξι άμμο. Όσο για τους υδρογονάνθρακες, αποτελεί ένα πολυσυζητημένο στοιχείο πάνω από τρεις δεκαετίες πλέον. Οι πιθανολογήσεις για την ύπαρξη τους είναι πολλές. Στον ελληνικό χώρο και κατ επέκταση στην ελληνική ΑΟΖ, πιθανολογούνται σενάρια ύπαρξης υδρογονανθράκων στο Ιόνιο πέλαγος, βόρεια και νότια της Κρήτης, και γενικότερα σε μικρότερο μέγεθος αλλά εξίσου σημαντικά σε περιοχές του ΒΑ Αιγαίου. Στο χώρο του Αιγαίου έχει εντοπισθεί και εκτιμηθεί η ύπαρξη πετρελαιοπιθανών κοιτασμάτων δυτικά και ανατολικά της νήσου Θάσου. Στην περιοχή της νήσου Λέσβου, πιθανολογείται η ύπαρξη υπό τη μορφή βαρέως τύπου πετρελαίου, γεγονός βασιζόμενο στη γεώτρηση που εκτελέστηκε ορισμένες δεκαετίες πριν. Ωστόσο το «πετρελαϊκό σύστημα» δεν είναι επιβεβαιωμένο στην περιοχή του κεντρικού Αιγαίου και χρήζει περισσότερης και ειδικότερης έρευνας(καμπέρη, Λαϊάκη, & Μπερδεμπέ, 2012). Στην ΠΒΑ μία πιθανή περιοχή ύπαρξης κοιτάσματος πετρελαίου βρίσκεται μεταξύ των νήσων Λήμνου- Αγίου Ευστρατίου- Λέσβου και Χίου. Στο σύνολό του το Βόρειο Αιγαίο εκτιμάται ότι διαθέτει παραπάνω από ένα δισεκατομμύριο βαρέλια αργού πετρελαίου (Κεμανετζή, 2008). 43 National Oceanic and Atmospheric Administration - National Centers for Environmental Information 169

170 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Χάρτης 33: Πετρελαιοπιθανές περιοχές της Ελλάδας Πηγή: Κεμανετζή (2008) Χάρτης 34: Οι ορυκτοί πόροι της Ελλάδας Πηγή: Tsirambides & Filippidis (2012:712) Τέλος, ενθαρρυντικές ενδείξεις για την ύπαρξη κοιτασμάτων πετρελαίου παρατηρούνται σε διάφορα σημεία της ΠΒΑ, και συγκεκριμένα στις νήσους Λήμνο, Λέσβο και Σάμο(Tsirambides & Filippidis, 2012, p. 715). Συμπερασματικά, παρατηρείται πως στο σύνολο του ελληνικού θαλάσσιου χώρου εντοπίζονται περιοχές με σημαντικούς πόρους. Η αξιοποίηση τους γίνεται με διαφορετικούς και ποικίλους τρόπους και η εξόρυξή τους θα πρέπει να γίνεται με γνώμονα τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ελάχιστη περιβαλλοντική επιβάρυνση. Το περιβαλλοντικό κόστος εκτιμάται να είναι ιδιαίτερα υψηλό και η περιβαλλοντική ζημιά χωρίς την πρόληψη των αναγκαίων μέτρων έως και ανεπανόρθωτη. Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός μπορεί να συνεισφέρει στην τακτοποίηση των πιθανών συγκρούσεων που μπορεί να προκληθούν από πιθανές εξορυκτικές δραστηριότητες, δεδομένης της οπτικής όχλησης που προκαλεί στο πεδίο ορατότητας και της περιβαλλοντικής ζημιάς σε άμεση γειτνίαση με περιοχές που χρήζουν ειδικής προστασίας. 170

171 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Χάρτης 35: Περιοχές για πιθανή εξόρυξη Πηγή: Επεξεργασία ομάδας μελέτης 171

172 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Περιοχές προστασίας Τα νησιά του Β.Α. χαρακτηρίζονται από εξαίρετο φυσικό πλούτο, ο οποίος περιλαμβάνει σπάνια είδη χλωρίδας & πανίδας, σημαντικούς υγροβιότοπους & άλλους τύπους οικοτόπων & φυσικών ενδιαιτημάτων (χερσαίων & θαλάσσιων), ιστορικά τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, μνημεία της φύσης & οικοσυστήματα ειδικού ενδιαφέροντος(υπααν, 2014). Στην ΠΒΑ το οικολογικό δίκτυο Natura 2000 απαρτίζεται από 16 Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ/SPA) συνολικής έκτασης εκταρίων και 11 Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ/SCI) συνολικής έκτασης εκταρίων(υπααν, 2014). Οι περιοχές του δικτύου Natura 2000 χρήζουν ειδικής προστασίας και περιλαμβάνουν τόσο χερσαία όσο και θαλάσσια τμήματα. Οι περισσότερες περιοχές εντοπίζονται στην ΠΕ Λέσβου, ενώ τα νησιά Αγίου Ευστρατίου της ΠΕ Λήμνου, Αντίψαρα της ΠΕ Χίου και Φούρνοι της ΠΕ Ικαρίας περιλαμβάνονται εξ ολοκλήρου στο δίκτυο. Όσον αφορά τις θαλάσσιες εκτάσεις του δικτύου, παρατηρείται πως υπάρχουν σε όλες τις ΠΕ, σε άλλες λιγότερο και σε άλλες περισσότερο. Οι σημαντικότερες σε έκταση θαλάσσιες εκτάσεις παρατηρούνται στις ΠΕ της Λήμνου και Λέσβου. Εν συνεχεία ακολουθεί πίνακας με το συνολικό αριθμό ζωνών του δικτύου Natura 2000 ανά ζώνη και ΠΕ. Οι συνολικά 27 περιοχές προστασίας περιλαμβάνουν πλήθος σημαντικών τύπων ενδιαιτημάτων, όπως μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά είδη πεύκων της Μεσογείου, φρύγανα Sarcopoterium spinosum, εκτάσεις θαλάσσιας βλάστησης με ποσειδωνίες (Posidoniα oceanica) κ.α., καθώς & μεγάλο πλούτο ειδών χλωρίδας & πανίδας(υπααν, 2014). ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΥΠΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΛΗΜΝΟΥ ΛΕΣΒΟΥ ΧΙΟΥ ΣΑΜΟΥ ΙΚΑΡΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ SPA 3 SCI 2 SPA 6 SCI 3 SPA 3 SCI 2 SPA 2 SCI 3 SPA 2 SCI 1 SPA 16 SCI

173 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ SPA & SCI 27 Πίνακας 24: Περιοχές Natura 2000 στην ΠΒΑ Πηγή: ΥΠΕΚΑ, ( Επεξεργασία ομάδας μελέτης Η ΠΒΑ διαθέτει Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ) στις περισσότερες Περιφερειακές Ενότητες. Εξαίρεση αποτελεί η ΠΕ Ικαρίας που δεν σημειώνεται κάποια ΕΕΛ. Γενικά, οι ΕΕΛ θεωρείται ότι συμβάλουν στην προστασία του περιβάλλοντος με την επεξεργασία κυρίως των οικιστικών των λυμάτωνσε σύγκριση με την χωρίς επεξεργασία και απόθεση αυτών στο περιβάλλον. Αν και το ποσοστό ρύπανσης του περιβάλλοντος μετά την κατάλληλη διεργασία που παρέχουν οι ΕΕΛ είναι πολύ μικρό σε σύγκριση με την αρχική πηγή ρύπανσης, δεν συνεπάγεται πως δεν υπάρχει επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Στην ΠΒΑ οι περισσότερες ΕΕΛ διαθέτουν τα επεξεργασμένα λύματα μέσω αγωγών απόληξης στη θάλασσα, ενώ μία εντός ρέματος.(υπεκα, 2012) Συνεπώς, κρίνεται προληπτικά αναγκαία η προστασία του γειτνιάζοντος περιβάλλοντος στους αγωγούς απόληξης των επεξεργασμένων λυμάτων, κυρίως στη θάλασσα όπου ενδέχεται να συνυπάρξουν πολλές δραστηριότητες και χρήσεις. Εν συνεχεία ακολουθεί πίνακας με τους διαθέσιμους ΕΕΛ της ΠΒΑ, ανά ΠΕ με την τοποθεσία του καθενός και το σημείο απόληξης των επεξεργασμένων λυμάτων. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΑΠΟΛΗΞΗ ΑΓΩΓΟΥ ΚΩΔΙΚΟΣ ΛΗΜΝΟΥ ΜΥΡΙΝΑ ΘΑΛΑΣΣΑ GR ΛΕΣΒΟΥ ΜΗΘΥΜΝΑ ΘΑΛΑΣΣΑ GR ΛΕΣΒΟΥ ΠΕΤΡΑ ΡΕΜΑ GR ΛΕΣΒΟΥ ΜΥΤΙΛΗΝΗ ΘΑΛΑΣΣΑ GR ΛΕΣΒΟΥ ΠΛΩΜΑΡΙ ΘΑΛΑΣΣΑ GR ΧΙΟΥ ΧΙΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ GR ΣΑΜΟΥ ΚΑΡΛΟΒΑΣΙ ΘΑΛΑΣΣΑ GR ΣΑΜΟΥ ΚΟΚΚΑΡΙ ΘΑΛΑΣΣΑ GR ΣΑΜΟΥ ΣΑΜΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ GR ΣΑΜΟΥ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟ ΘΑΛΑΣΣΑ GR Πίνακας 25: ΕΕΛ στην ΠΒΑ Πηγή: ΥΠΕΚΑ - Ειδική Γραμματεία Υδάτων Τα θαλάσσια λιβάδια φανερόγαμων και ειδικά εκείνα του είδους Posidonia oceanica παίζουν ένα εξαιρετικά σημαντικό ρόλο για το ευρύτερο οικοσύστημα καθώς προσφέρουν σημαντικά αγαθά και υπηρεσίες στον άνθρωπο και στο οικοσύστημα γατί(υπεκα, 2014): 173

174 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ - αποτελούν ενδιαίτημα αναγκαίο για τον κύκλο ζωής πολλών ειδών, - παρέχουν επιφάνεια προσκόλλησης πολλών επιφυτικών φυκών και ασπόνδυλων, - αποτελούν πηγή τροφής για πολλά ζώα (πτηνά, χελώνες κλπ), - παρέχουν προστασία σε νεαρά άτομα πολλών θαλάσσιων ειδών ζώων - διατηρούν την διαύγεια του νερού παγιδεύοντας λεπτά ιζήματα και σωματίδια - πυκνά λιβάδια τους προστατεύουν από τον υδροδυναμισμό και μειώνουν την διάβρωση - αποτελούν ένα εξαιρετικά παραγωγικό σύστημα που μεταξύ άλλων καταναλώνει CO2 και παράγει οργανικό υλικό που αποθηκεύεται βαθειά στο ίζημα κάνει αιώνες να αποικοδομηθεί (carbon sequestration) παίζοντας θετικό ρόλο στην κλιματική αλλαγή. Στην ΠΒΑ στις νήσους Λήμνου, Αγίου Ευστρατίου, Λέσβου, Χίου και Σάμου έχουν εντοπισθεί τόσο σημειακά όσο και γραμμικά παρά την ακτογραμμή στο βυθό θαλάσσια βλάστηση ιδίως Posidonia Oceanica ή άλλα θαλάσσια φανερόγαμα(λσ - ΕΑ, 2011). Αποτελούν ιδιαίτερες περιοχές για το τοπικό οικοσύστημα κυρίως, αλλά και την ποιότητα του θαλάσσιου περιβάλλοντος γενικότερα. Στη συνεχεία παρατίθεται πίνακας με αντίστοιχες περιοχές. ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΕΝΟ ΚΟΛΠΟΥ ΓΕΡΑΣ ΛΕΣΒΟΥ 1 ΣΤΕΝΟ ΚΟΛΠΟΥ ΚΑΛΛΟΝΗΣ ΛΕΣΒΟΥ 1 ΜΥΤΙΛΗΝΗ ΛΕΣΒΟΥ 1 ΑΓΙΟΣ ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΛΗΜΝΟΥ 1 ΚΟΝΤΙΑΣ ΛΗΜΝΟΥ 1 ΥΦΑΛΟΣ ΛΗΜΝΟΥ ΛΗΜΝΟΥ 1 ΣΤΕΝΟ ΣΑΜΟΥ ΣΑΜΟΥ 1 ΟΙΝΟΥΣΣΕΣ ΧΙΟΥ 11 ΔΙΑΥΛΟΣ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ΧΙΟΥ 1 ΧΙΟΣ ΧΙΟΥ 14 ΣΥΝΟΛΟ 33 Πίνακας 26: Περιοχές με θαλάσσια βλάστηση (Posidonia Oceanica, θαλάσσια φανερόγαμα) Πηγή: ΛΣ - ΕΑ (2011) Περιοχές που χρήζουν προστασίας και έχουν θεσμικό καθεστώς είναι οι ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι. Αποτελούν σημαντικούς πολιτισμικά αρχαιολογικούς χώρους 174

175 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ που χρήζουν ιδιαίτερης μέριμνας ιδίως στην ΠΒΑ, όπου οι περισσότεροι είναι αρχαίοι λιμένες και που η δραστηριότητα της αλιείας σήμερα κατέχει σημαντικό ποσοστό της απασχόλησης των κατοίκων(υπποτ, 2015). ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΦΕΚ ΜΥΤΙΛΗΝΗ ΛΕΣΒΟΥ ΦΕΚ 30 Β ΘΕΡΜΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΦΕΚ 865 Β ΑΓΙΟΣ ΦΩΚΑΣ ΛΕΣΒΟΥ ΦΕΚ 31 Β ΣΥΚΑΜΝΙΑ ΛΕΣΒΟΥ ΦΕΚ 31 Β ΜΗΘΥΜΝΑ ΛΕΣΒΟΥ ΦΕΚ 54 Β ΑΡΧΑΙΑ ΑΝΤΙΣΣΑΙΑ (ΤΑΜΟΥΡ ΛΙΜΑΝΙ) ΛΕΣΒΟΥ ΦΕΚ 78 Β ΚΑΡΑ ΤΕΠΕ ΛΕΣΒΟΥ ΦΕΚ 137 Β ΣΙΓΡΙ ΛΕΣΒΟΥ ΦΕΚ 1769 Β ΑΠΟΘΗΚΑ ΛΕΣΒΟΥ ΦΕΚ 45 Β ΖΩΝΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ 400μ.-500μ. ΧΑΛΑΤΣΕΣ - ΜΕΣΙΤΖΙΚΙ ΛΕΣΒΟΥ ΦΕΚ 83 Β ΜΕΣΙΤΖΙΚΙ ΛΕΣΒΟΥ ΦΕΚ 45 Β ΠΥΡΡΑ ΛΕΣΒΟΥ ΦΕΚ 45 Β ΣΚΑΜΝΙΟΥΔΙ ΛΕΣΒΟΥ ΦΕΚ 45 Β ΧΑΛΑΤΣΕΣ (ΣΚΑΛΑ ΠΟΛΙΧΝΙΤΟΥ) ΛΕΣΒΟΥ ΦΕΚ 45 Β ΑΚΡ. ΜΑΚΡΗΣ - ΑΚΡ. ΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΣΒΟΥ ΦΕΚ 45 Β ΜΥΡΙΝΑ ΛΗΜΝΟΥ ΦΕΚ 81 Β ΠΟΥΡΝΙΑ ΛΗΜΝΟΥ ΦΕΚ 81 Β ΠΛΑΚΑ ΛΗΜΝΟΥ ΦΕΚ 1043 Β ΣΤΒΙ - ΠΛΑΓΙΣΙΟΣ ΜΩΛΟΣ ΛΗΜΝΟΥ ΦΕΚ 1043 Β ΟΡΜΟΣ ΜΕΛΑΝΙΟΣ ΧΙΟΥ ΦΕΚ 1722 Β ΑΓΙΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΧΙΟΥ ΦΕΚ 1768 Β ΜΥΤΙΚΑΣ ΧΙΟΥ ΦΕΚ 1768 Β Πίνακας 27: Ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι στην ΠΒΑ Πηγή: ΥΠΠΟΤ (2015) 175

176 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Χάρτης 36: Περιοχές προστασίας στην ΠΒΑ Πηγή: Επεξεργασία ομάδας μελέτης 176

177 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Όπως παρατηρείται από τον παραπάνω χάρτη η ΠΒΑ διαθέτει πλήθος αξιόλογων περιοχών τόσο οικολογικής όσο και πολιτισμικής σημασίας. Οι περιοχές του δικτύου Natura 2000 καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος τόσο από το νησιωτικό όσο και από το θαλάσσιο χώρο πέριξ του πρώτου. Περιοχές Natura 2000 εντοπίζονται σε όλα τα νησιά και τις βραχονησίδες της περιφέρειας πλην της νήσου Ψαρά της ΠΕ Χίου. Όσον αφορά το βυθό με θαλάσσια βλάστηση Posidonia Oceanica ή άλλα θαλάσσια φανερόγαμα, σημαντικές περιοχές του θαλάσσιου οικοσυστήματος, εντοπίζονται σημειακά σε όλες τις ΠΕ της ΠΒΑ εκτός της ΠΕ Ικαρίας. Οι ενάλιοι αρχαιολογικοί χώροι, σημαντικής πολιτισμικής αξίας, εντοπίζονται σε ιδιαίτερα μεγάλο βαθμό στις νήσους Λήμνο και Λέσβου των ΠΕ Λήμνου και Λέσβου αντίστοιχα, όπως και τη νήσο της Χίου με μόλις τρεις περιοχές. Στις περιοχές των ΠΕ Ικαρίας και Σάμου δεν εντοπίζεται κανένας ενάλιος χώρος σύμφωνα με τον κατάλογο κηρυγμένων αρχαιολογικών χώρων και μνημείων της Ελλάδος του αρμόδιου Υπουργείου. Επίσης, εντοπίζεται η προστασία από τη διεθνή συνθήκη της Βαρκελώνης στο απολιθωμένο δάσος της Λέσβου, που αν και στο χερσαίο χώρο, χρήζει ιδιαίτερης αντιμετώπισης ο περιβάλλων θαλάσσιος χώρος για την αρμονία του τοπίου. Τελευταίο και καθόλου ασήμαντο, είναι τα σημεία απόληξης των επεξεργασμένων λυμάτων των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων της περιφέρειας. Στα εν λόγω σημεία η προστασία των θαλάσσιων περιοχών είναι αναγκαία, όπως και η αποτροπή κάθε είδους δραστηριότητας που επηρεάζεται από τη συγκεκριμένη χρήση. Συνεπώς, ένα θαλάσσιας χωροταξικής φύσεως σχέδιο θα παρείχε τη δυνατότητα χωροθέτησης των θαλάσσιων χρήσεων και δραστηριοτήτων έτσι ώστε να ενισχύεται το καθεστώς προστασίας και το γειτνιάζον περιβάλλον πέριξ των χαρακτηρισμένων περιοχών που χρήζουν προστασίας, να αποφευχθεί η περαιτέρω σημειακή -και όχι μόνο- ρύπανση και επιβάρυνση του θαλάσσιου περιβάλλοντος Αμυντικές δραστηριότητες Η άμυνα στο θαλάσσιο χώρο αφορά δραστηριότητες ιδιαίτερα σημαντικές για τη Χώρα, αλλά λιγότερο συχνές από άποψη περιοχών. Το πολεμικό ναυτικό όπως και ο στρατός ξηράς δεσμεύουν χερσαία και θαλάσσια πεδία για ασκήσεις. Όσον αφορά το στρατό ξηράς, αναγγέλλει ενεργοποιημένα πεδία βολής τόσο σε παραλίες, όσο και στο θαλάσσιο χώρο για τη διεξαγωγή ασκήσεων και δοκιμής των οπλικών τους συστημάτων. Αντιστοίχως, το πολεμικό ναυτικό διαθέτει 177

178 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ από μεριάς του θαλάσσιες περιοχές για διεξαγωγή ασκήσεων και δοκιμής των οπλικών του συστημάτων. Σε βάθος χρόνου ενός έτους, δεσμεύονται περιοχές τόσο στον ελληνικό χερσαίο, εναέριο και θαλάσσιο χώρο όσο και το διεθνή για τη διεξαγωγή ασκήσεων(υδρογραφική Υπηρεσία ΠΝ, 2015). Η Υδρογραφική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού (ΥΥΠΝ) στις ετήσιες αγγελίες οδηγιών μονίμου φύσεως ενεργοποιούνται σε ετήσια βάση πεδία βολής σε ένα σύνολο περιοχών. Η συγκεκριμένη αγγελία παρέχει πληροφορίες και περιορισμούς ναυσιπλοΐας στον Ελληνικό θαλάσσιο χώρο και τις κυριότερες γραμμές της Μεσογείου. Η σπουδαιότητα αυτών των πληροφοριών σε συνάρτηση με τη μόνιμη ιδιότητά τους, καθιστά αναγκαία την ετήσια πληροφόρηση από την ΥΥΠΝ. Περιοδικά στον Ελληνικό Θαλάσσιο και Εναέριο χώρο εκτελούνται πυρά από πλοία, αεροσκάφη, πυροβόλα ξηράς, εκτοξεύσεις πυραύλων καθώς και ασκήσεις ναρκοπολέμου, υποβρυχίων και βολών υφάλων όπλων, σε προκαθορισμένες θαλάσσιες περιοχές, που χαρακτηρίζονται ως : - Πεδία βολής που ελέγχονται από το Π. Ναυτικό. - Πεδία βολής που ελέγχονται από το Σ. Ξηράς. - Πεδία βολής που ελέγχονται από την Π. Αεροπορία. - Πεδία βολής που ελέγχονται από το ΓΕΕΘΑ. - Περιοχές ασκήσεων ναρκοπολέμου (ΠΑΝ). - Περιοχές ασκήσεων υποβρυχίων. - Περιοχές ασκήσεων βολών υφάλων όπλων. Τα πεδία βολής και εκτοξεύσεως κατευθυνόμενων βλημάτων διακρίνονται σε : - Μονίμως ενεργοποιούμενα. - Ενεργοποιούμενα κατά καιρούς. Οι περιοχές ασκήσεων διακρίνονται σε : - Περιοχές ασκήσεων ναρκοπολέμου, ενεργοποιούνται κατά καιρούς. - Περιοχές ασκήσεων υποβρυχίων. - Περιοχές βολών υφάλων όπλων, ενεργοποιούνται κατά καιρούς. Στην ΠΒΑ παρατηρείται μία κυκλική μονίμου φύσεως ενεργοποιημένη περιοχή για πυρά πυροβόλων ξηράς στην τοποθεσία Ασπρόκαβος της ΠΕ Σάμου ακτίνας 2 178

179 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ναυτικών μιλίων. Αποτελεί το μοναδικό ενεργοποιημένο πεδίο βολής και ασκήσεων του Στρατού Ξηράς στην ΠΒΑ. Ωστόσο, στο γειτνιάζοντα θαλάσσιο χώρο εκτός των θαλάσσιων διοικητικών ορίων της περιφέρειας, κατ επέκταση και της περιοχής μελέτης παρατηρούνται δύο εξίσου σημαντικές ενεργοποιημένες περιοχές. Παρόλο, που δεν επηρεάζουν άμεσα την περιοχή μελέτης, λαμβάνονται υπόψη προκειμένου να αποφευχθούν πιθανές συγκρούσεις χρήσεων και δραστηριοτήτων εντός του θαλάσσιου χώρου. Οι περιοχές αυτές αφορούν μονίμως ενεργοποιημένα πεδία βολής και ασκήσεων υπό την εποπτεία της Πολεμικής Αεροπορίας, δυτικά της περιοχής μελέτης, χρησιμοποιούνται από αεροσκάφη και πλοία, και αφορούν: Την περιοχή Ψαθούρα Νότια της ΠΕ Χαλκιδικής, Δυτικά της νήσου Λήμνου και Βορειοδυτικά της νήσου Αγίου Ευστρατίου Την μονίμως ενεργοποιημένη περιοχή Βορειοανατολικά της νήσου Άνδρου, Νοτιοδυτικά της νήσου Χίου και Βορειοδυτικά της νήσου Ικαρίας Συμπερασματικά οι μόνιμα ενεργοποιημένες περιοχές Ψαθούρα και νήσος Άνδρος είναι δευτερεύουσας σημασίας για το σχεδιασμό στην ΠΒΑ σε σύγκριση με την περιοχή Ασπρόκαβος της ΠΕ Σάμου. Η σημαντικότητα αυτών των περιοχών είναι κρίσιμη προκειμένου να αποφευχθούν πιθανές συγκρούσεις και παρεμβολές μεταξύ θαλάσσιων χρήσεων και δραστηριοτήτων. Τόσο η άμεση όσο και η έμμεση γειτνίαση ορισμένων χρήσεων μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στη διεξαγωγή των ασκήσεων που επιχειρούνται στις ενεργοποιημένες περιοχές του Στρατού Ξηράς, της Πολεμικής Αεροπορίας και του Πολεμικού Ναυτικού. Ο ΘΧΣ μπορεί να συμβάλει στην αποτροπή ορισμένων χρήσεων και δραστηριοτήτων θαλάσσης από τα εν λόγω μόνιμα ενεργοποιημένα πεδία πρώτον και να τηρήσει αποστάσεις ασφαλείας από αυτά κατά δεύτερον. 179

180 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Χάρτης 37: Δραστηριότητα Άμυνας Πηγή: Επεξεργασία ομάδας μελέτης 180

181 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Στο εν λόγω κεφάλαιο γίνεται αξιολογείται η υφιστάμενη κατάσταση των βασικών κατηγοριών που αναλύθηκαν στα προηγούμενα υποκεφάλαια. Χωροταξική διάρθρωση Στο συγκεκριμένο υποκεφάλαιο αναλύθηκε η χωροταξική οργάνωση της Περιφέρειας Αιγαίου, σύμφωνα με την οποία η Περιφέρεια χαρακτηρίζεται ως αμιγώς νησιωτική, καλύπτει το βορειοανατολικό τμήμα του Αιγαίου Πελάγους και περιλαμβάνει εννέα κατοικούμενα νησιά, τα οποία είναι οργανωμένα σε πέντε Περιφερειακές ενότητες. Παρόλη την μικρή έκταση της Περιφέρειας (μόλις 2,9% του συνόλου της χώρας), η ακτογραμμή της είναι αρκετά μεγάλη (8,8% του συνόλου της χώρας) ενώ και τα πέντε νησιά της αποτελούν κάποια από τα μεγαλύτερα νησιά της χώρας. Όσον αφορά τη θέση τους στο χώρο, βρίσκονται όλα κοντά στα παράλια της Μ. Ασίας ενώ παρατηρείται ότι τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα τους, βρίσκονται ανατολικά λόγω της γειτνίασης με τα παράλια. Κατά τον σχεδιασμό, πρέπει να ληφθεί υπόψη η μεγάλη απόσταση την οποία έχουν τα νησιά μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται κλειστές οικονομίες στο εσωτερικό τους, η αξιοσημείωτη απόσταση τους από την ηπειρωτική χώρα η οποία πρέπει να συνυπολογίζεται οριζόντια σε όλες τις πολιτικές καθώς και η γειτνίαση της Περιφέρειας με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, η οποία δίνει τη δυνατότητα συνεργασίας μεταξύ των δύο Περιφερειών, στοιχείο που αποκλείεται μεταξύ της υπό μελέτη Περιφέρειας και των νησιωτικών συμπλεγμάτων των Σποράδων και των Κυκλάδων. Ως προς την ενδοπεριφερειακή διάρθρωση, η νήσος Λέσβος έδρα της ΠΒΑ καταλαμβάνει το μεγαλύτερο ποσοστό της συνολικής χερσαίας έκτασης και ακτογραμμής της Περιφέρειας και αποτελεί το μοναδικό οικισμό 1 ου επιπέδου. Η νήσος Λήμνος, αποτελεί κόμβο θαλάσσιας διασύνδεσης της Περιφέρειας με την Βόρεια Ελλάδα και ο Άγιος Ευστράτιος αν και ένα από τα μικρά νησιά της Περιφέρειας συνδέει κατά περιόδους την Περιφέρεια με τις Σποράδες και κατ επέκταση με την Περιφέρεια Θεσσαλίας. Το δεύτερο σε έκταση και πληθυσμό νησί της Περιφέρειας, η Χίος με το ομώνυμο αστικό κέντρο 2 ου επιπέδου, διαθέτει δύο βασικούς λιμένες, ενώ οι περισσότεροι οικισμοί βρίσκονται στο ανατολικό τμήμα του νησιού. Οι νήσοι Ψαρά και Οινούσσες, διαθέτουν επαρκείς λιμένες που μπορούν να 181

182 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ βοηθήσουν ιδιαίτερα στην ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού της περιοχής. Η Σάμος, με πρωτεύουσα το Βαθύ, οικισμό 2 ου επιπέδου διαθέτει ένα σημαντικό πλέγμα οικισμών και βασικών λιμένων, που μπορούν να στηρίξουν την παραγωγική βάση του νησιού. Τέλος, ο δήμος Φούρνων βρίσκεται μεταξύ Ικαρίας και Σάμου, περιλαμβάνει το ομώνυμο νησί και έναν οικισμό 4 ου επιπέδου, ενώ η Ικαρία στα νοτιοδυτικά της Περιφέρειας διαθέτει έναν οικισμό 3 ου επιπέδου και 2 βασικούς λιμένες. Θαλάσσια κυκλοφορία Στις νησιωτικές περιοχές οι θαλάσσιες μεταφορές είναι ιδιαίτερης σημασίας τόσο για τη κίνηση επιβατών όσο και προϊόντων. Η αμιγώς νησιωτική ΠΒΑ λόγω της διττής περιφερειακότητάς της, έχει ακόμα πιο εξαρτημένη σχέση με τις θαλάσσιες μεταφορές. Το Βόρειο Αιγαίο έχει διττό ρόλο ως περιφέρεια. Αφενός μεν αποτελεί μέρος του Ελληνικού χώρου, αφετέρου δε του Ευρωπαϊκού. Ο συνοριακός χαρακτήρας της περιφέρειας τόσο ως προς το επίπεδο χωρών Ελλάδα- Τουρκία, όσο και ως προς το επίπεδο Ηπείρων Ευρώπη- Ασία επηρεάζει άμεσα την περιφέρεια. Συγκεκριμένα στο θαλάσσιο χώρο της περιφέρειας -περιοχή μελέτης- παρατηρείται ένα πυκνό δίκτυο θαλάσσιων μεταφορών. Η άμεση γειτνίαση με την Τουρκία, όσο και με τη Μαύρη θάλασσας, επηρεάζει σημαντικά τη διέλευση πλοίων που παρατηρείται στα χωρικά και διεθνή ύδατα εντός των ορίων της περιοχής μελέτης. Όπως παρουσιάσθηκε στην ανάλυση οι βασικές θαλάσσιες αρτηρίες είναι ζωτικής σημασίας για τις περιοχές του εξωτερικού, ενώ ταυτόχρονα ασκούν καθοριστικό ρόλο στην περιοχή μελέτης. Η ύπαρξη των τεσσάρων βασικών αρτηριών που παρατηρούνται στην περιοχή δύο για τη Μαύρη θάλασσα, μία για τη Σμύρνη και μία παράλληλα της Τουρκικής ακτογραμμής δημιουργούν μία κατάτμηση του θαλάσσιου χώρου και κατ επέκταση μερικό περιορισμό στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων και χρήσεων. Έντονη διέλευση πλοίων παρατηρείται περιμετρικά της νήσου Χίου, όπου αποτελεί το σημαντικότερο κόμβο μεταξύ των τριών κύριων θαλάσσιων αρτηριών. Σε δεύτερη θέση έρχονται οι νήσοι Ικαρίας, Σάμου και Λέσβου, ενώ η νήσος της Λήμνου βρίσκεται σε αρκετή οριζόντια απόσταση από τις δύο σημαντικές αρτηρίες προς Μαύρη θάλασσα. Όσον αφορά τη διαπεριφερειακή κίνηση επιβατών και εμπορευμάτων υπό το πρίσμα της συχνότητας των ακτοπλοϊκών δρομολογίων κρίνεται ως περιορισμένη, λαμβάνοντας υπόψη πως κατά τη χειμερινή περίοδο ο τουρισμός για την περιφέρεια είναι σχεδόν μηδενικός. Κατ επέκταση, συνεπάγεται 182

183 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ πως ο χωρικός αποκλεισμός στην παρούσα κατάσταση εξαρτάται από το όφελος της τουριστικής περιόδου, όπου και παρατηρούνται συχνότερα ακτοπλοϊκά δρομολόγια. Αλιεία & Υδατοκαλλιέργειες Η μέση και η παράκτια αλιεία κατέχουν το συντριπτικό μέρος της ελληνικής παραγωγής, τόσο σε ποιοτικά χαρακτηριστικά, όσο και σε ποσοτικά, με βασικό χώρο δραστηριότητας τον παράκτιο χώρο των ελληνικών νησιών. Ιδιαίτερα για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου ο αλιευτικός της στόλος αποτελείται από μεγάλο αριθμό σκαφών, μικρής χωρητικότητας και ιπποδύναμης με αποτέλεσμα η παράκτια αλιεία να αποτελεί τον κυριότερο χώρο δράσης. Παράλληλα στην περιοχή του Βορείου Αιγαίου η αλιευτική παραγωγή αυξήθηκε ραγδαία όχι μόνο σε σύγκριση με την συνολική παραγωγή της χώρας, αλλά και σε απόλυτο αριθμό. Η αύξηση της παραγωγής συσχετιζόμενη με την ρύπανση του θαλάσσιου περιβάλλοντος και τον κίνδυνο της υπεραλίευσης επιδρά ιδιαίτερα αρνητικά στα θαλάσσια οικοσυστήματα και στα ιχθαποθέματα. Αυτό το πλαίσιο δημιουργεί την ανάγκη για χωρικό σχεδιασμό με στόχο την αειφόρο και βιώσιμη αξιοποίηση τοπικών αλιευτικών πόρων. Η απασχόληση στον κλάδο αλιείας, αν και παρουσιάζει πτωτική πορεία, διακρίνεται από πολύ υψηλά ποσοστά συγκριτικά με την υπόλοιπη Ελλάδα με αποτέλεσμα να βοηθάει στην διατήρηση της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής. Ιδιαίτερη αξία έχει και ο κλάδος της υδατοκαλλιέργειας, που γενικά επιδεικνύει σημαντικές εξαγωγικές επιδόσεις, ωστόσο στην Περιφέρεια υπάρχει χαμηλή ανάπτυξη του συγκεκριμένου κλάδου παρότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης. Το πλαίσιο λειτουργίας του κλάδου της αλιείας στην Περιφέρεια, κάνει σαφές ότι πρόκειται για έναν κλάδο με σημαντικές δυνατότητες που μπορεί να δημιουργήσει και επιπλέον παραγωγικές δραστηριότητες, όπως η επεξεργασία των αλιευτικών προϊόντων αποφεύγοντας την μονομερή εξάρτηση της Περιφέρειας από τον τουρισμό. Παράλληλα χαρακτηρίζεται από αδυναμίες και απειλείται από συγκεκριμένες καταστάσεις όπως ρύπανση του θαλάσσιου περιβάλλοντος και υπεραλίευση. Ο ΘΧΣ μπορεί να δημιουργήσει το κατάλληλο πλαίσιο με στόχο την διατήρηση και την ανάπτυξη της υφιστάμενης αλιευτικής δραστηριότητας αλλά και την ταυτόχρονη προστασία των αλιευτικών αποθεμάτων. 183

184 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Τουρισμός Σύμφωνα με τον υπερκείμενο σχεδιασμό η ανάπτυξη του κλάδου του τουρισμού είναι κύρια προτεραιότητα για την ΠΒΑ και απόρροια του πλούσιου φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος που αποτελεί ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα της. Παράλληλα ο νησιωτικός χαρακτήρας της σε συσχέτιση με τις δυνατότητες που παρέχει ο θαλάσσιος χώρος, όπως η ύπαρξη τριών ζωνών ναυσιπλοΐας-αναψυχής, συνθέτουν ένα πλέγμα σημαντικών πλεονεκτημάτων για την ανάπτυξη του τουρισμού. Χαρακτηριστικό είναι ότι αν και ο κλάδος του τουρισμού στην Περιφέρεια γνώρισε πτωτική πορεία για μεγάλο διάστημα, κατάφερε μέσα σε έναν χρόνο να ανακάμψει δυναμικά. Παράλληλα ο τουρισμός απασχολεί μεγάλο τμήμα του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της Περιφέρειας, που είναι ολοένα και αυξανόμενο. Παρόλα αυτά η συνεισφορά της Περιφέρειας στο σύνολο της χώρας παραμένει μικρή και συνεχώς μειούμενη, τουλάχιστον σε επίπεδο αφίξεων. Ο ΘΧΣ ως εργαλείο χωρικού σχεδιασμού μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη του τουρισμού, μέσω της οργάνωσης των θαλάσσιων μεταφορών και στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, αλλά και στην ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών του τουρισμού, όπως ο θαλάσσιος. Ενέργεια Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου αντιμετωπίζει ενεργειακά προβλήματα εξαιτίας της μη διασύνδεσής της με την ηπειρωτική Ελλάδα και λόγω περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων της συμβατικής παραγωγής ενέργειας. Οι αρνητικές επιπτώσεις δεν έχουν μόνο περιβαλλοντικό χαρακτήρα αλλά επιδρούν και στη μείωση της ανταγωνιστικότητας της Περιφέρειας καθώς το υφιστάμενο δίκτυο μεταφοράς και διανομής ενέργειας είναι παλαιάς τεχνολογίας, με αποτέλεσμα να μην ανταποκρίνεται στην σωστή διαχείριση της παραγόμενης ενέργειας. Είναι προφανές ότι η βελτίωση και ο εκσυγχρονισμός των δικτύων μεταφοράς και διανομής είναι απαραίτητος για την άρση του ενεργειακού αποκλεισμού. Ιδιαίτερο βάρος έχει το πρόγραμμα «Αιγαία Ζεύξη» που περιλαμβάνει τη σύνδεση των νησιών της Περιφέρειας με το Διασυνδεδεμένο Σύστημα και την ανάπτυξη αιολικών πάρκων. 184

185 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Άλλωστε η ενσωμάτωση συστημάτων ΑΠΕ είναι κατεύθυνση προτεραιότητας ως προς την παραγωγή ενέργειας στην Περιφέρεια, που διακρίνεται από προβλήματα, όπως κοινωνικές αντιδράσεις και το γεγονός ότι το υφιστάμενο δίκτυο μεταφοράς και διανομής ενέργειας δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε τυχόν εκτεταμένη ενσωμάτωση εγκαταστάσεων ΑΠΕ. Με βάση το στόχο της Στρατηγικής «Ευρώπη 2020» για 20% παραγόμενη ενέργεια από ΑΠΕ, η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου παρουσιάζει αρκετά καλά αποτελέσματα, ωστόσο συσχετιζόμενη με το πλούσιο δυναμικό της χαρακτηρίζεται ως περιορισμένη. Επίσης αποτυπώνεται μία ενδοπεριφερειακή ανισοκατανομή της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ και μία αύξηση της παραγόμενης ενέργειας κατά τους θερινούς μήνες, λόγω λειτουργίας των φωτοβολταϊκών συστημάτων. Ταυτόχρονα, τον τελευταίο χρόνο υπάρχει σταθεροποίηση της συμμετοχής των ΑΠΕ στην παραγόμενη ενέργεια, που με την ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας, μπορεί να βελτιωθεί. Μέσω του προγράμματος «Αιγαία Ζεύξη» τίθενται οι βάσεις για την εκμετάλλευση της θαλάσσιας περιοχής της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, η οποία διαθέτει επαρκέστατο υπεράκτιο αιολικό δυναμικό, που αποτελεί ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα. Βέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι η τεχνολογία σχετικά με τα υπεράκτια αιολικά πάρκα δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη, ενώ χαρακτηρίζονται από υψηλό κόστος επένδυσης και λειτουργίας. Ωστόσο τα πλεονεκτήματα τους είναι ιδιαίτερα σημαντικά σε σύγκριση με την ανάπτυξη αιολικών πάρκων στο χερσαίο χώρο. Η περαιτέρω ανάπτυξη των ΑΠΕ στην Περιφέρεια θα αντιμετωπίσει τις περιβαλλοντικές πιέσεις που δημιουργούνται από το υφιστάμενο συμβατικό ηλεκτροπαραγωγικό σύστημα και αφετέρου θα συντελέσει στην ενεργειακή της ανεξαρτησία. Η υλοποίηση του προγράμματος «Αιγαία Ζεύξη» θα δημιουργήσει τις βάσεις για τη χωροθέτηση ζωνών ανάπτυξης υπεράκτιων αιολικών πάρκων, που θα μπορούσε να δώσει μία λύση στις αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών καθώς και στη χρήση εκτεταμένων χερσαίων εκτάσεων για ανάπτυξη ΑΠΕ, που δεν υπάρχουν στην νησιωτική Ελλάδα. Εξορύξεις Η Ελλάδα θεωρείται μία πλούσια χώρα από ορυκτούς πόρους. Η εκμετάλλευση των ορυκτών πόρων γίνεται για διαφόρους λόγους και επικεντρώνεται στην εξόρυξη εντός του χερσαίου χώρου. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια σε συνδυασμό με τα 185

186 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ δικαιώματα της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ πολλές χώρες έχουν κατευθυνθεί στην εξόρυξη εντός του θαλάσσιου χώρου. Πολλές φορές, οι διαθέσιμες περιοχές προς εξόρυξη πρώτων υλών είναι κατά πολύ μεγαλύτερες απ ότι οι αντίστοιχες στο χερσαίο χώρο. Σαφώς και υπάρχει άμεση σύνδεση των δικαιωμάτων υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ για την εξόρυξη των πόρων από ένα κράτος. Ωστόσο αυτό δεν συνεπάγεται πως απαγορεύεται ρητά η έρευνα για την ύπαρξη ή μη πόρων στον πυθμένα της θάλασσας. Οι θαλάσσιες εξορύξεις στον ελληνικό χώρο είναι περιορισμένες. Το γεγονός αυτό δεν οφείλεται στην ανυπαρξία ορυκτών πόρων στο πυθμένα της θάλασσας όσο στην ανύπαρκτη για γεωπολιτικούς λόγους οριοθέτηση της ΑΟΖ. Ο θαλάσσιος χώρος της περιοχής μελέτης εμφανίζει πόρους σε διάφορα σημεία προς εκμετάλλευση. Μελέτες που έχουν γίνει κατά καιρούς υποστηρίζουν την ύπαρξη δύο πετρελαιοπιθανών περιοχών στην περιοχή μελέτης. η μία μικρής οριζόντιας έκτασης βρίσκεται Βόρεια της Λήμνου στα όρια της περιοχής μελέτης εν μέρει και Δυτικά της Σαμοθράκης. Η μεγαλύτερη ωστόσο περιοχή εντοπίζεται μεταξύ των νήσων Λέσβου Χίου, ακολουθεί γραμμικά τα εξωτερικά όρια της νήσου Λέσβου και φθάνει στο Βορειότερο σημείο της Ανατολικής πλευράς της νήσου Λήμνου. Να σημειωθεί πως από την τεράστια αυτή πετρελαιοπιθανή περιοχή εντός των χωρικών υδάτων της Λέσβου και της Λήμνου βρίσκονται μόνο πολύ μικρά τμήματα, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής εντοπίζεται εντός της περιοχής μελέτης και ένα μικρό σε σύγκριση με το σύνολο της περιοχής εντάσσεται εντός των διοικητικών ορίων της Τουρκίας. Αναγκαία κρίνεται η περαιτέρω έρευνα των πετρελαιοπιθανών περιοχών προκειμένου να κριθεί αν τελικώς είναι οικονομικά αποδοτική η εξόρυξη για την αξιοποίηση των κοιτασμάτων. Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται η διασυνοριακή συνεργασία μεταξύ του Ελληνικού και Τουρκικού κράτους προς την αποφυγή τυχόν ανεπιθύμητων καταστάσεων. Ωστόσο, σε πιθανή εξόρυξη με διασυνοριακή συμφωνία θα πρέπει να τηρηθεί αντιστοιχία εξόρυξης και εκμετάλλευσης προς κάθε χώρα. Πέραν των πετρελαιοπιθανών περιοχών στην περιοχή μελέτης της ΠΒΑ εντοπίζονται σε μελέτες από τον NOAA σημεία στον πυθμένα της θάλασσας, άμμος και άργιλος. Τα βάθη που εντοπίζονται τα εν λόγω στοιχεία ποικίλουν. Δεδομένου πως σήμερα οι εξορύξεις περιορίζονται από το βάθος που εντοπίζεται ένα στοιχείο, της συνεχούς εξελισσόμενης τεχνολογίας και της τεχνογνωσίας που αποκτάται με το πέρασμα των χρόνων, η εξόρυξη σε μεγαλύτερα από τα συνηθισμένα βάθη θα είναι εφικτή. Επομένως, εκτός του περιορισμού που αφορά το βάθος εντόπισης του 186

187 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ στοιχείου, για την εξόρυξή του απαιτείται μία επιπλέον διερεύνηση για την ποσότητα διαθεσιμότητας του κάθε στοιχειού κάθε φορά. Περιοχές προστασίας Σημαντικές για την ΠΒΑ είναι οι περιοχές που χρήζουν προστασίας. Από την ανάλυση παρατηρήθηκε ιδιαίτερα σημαντικός αριθμός τέτοιων περιοχών, τόσο ως ήδη χαρακτηρισμένες περιοχές προστασίας όσο και ως περιοχές που με το πέρασμα του χρόνου η ανάγκη για την προστασία τους είναι επιτακτική. Το ιδιαίτερα σημαντικό δυναμικό περιοχών Natura 2000, που αριθμεί τις 27, καταλαμβάνει μεγάλη έκταση χερσαίου χώρου των νησιών ή και εξ ολοκλήρου κυρίως στα μικρά νησιά, όπως και σημαντικές θαλάσσιες περιοχές. Οι περιοχές του δικτύου Natura 2000 αποτελούν τις μοναδικές προστατευόμενες περιοχές που καλύπτουν χερσαίο και θαλάσσιο χώρο. αντίθετα παρατηρείται η ύπαρξη σημαντικών περιοχών τόσο για την πολιτιστική κληρονομιά όσο και για την ανάπτυξη και τη διατήρηση του τοπικού και γενικότερα του ευρύτερου οικοσυστήματος της περιοχής μελέτης. Οι περιοχές αυτές αφορούν τους ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους, όπου μπορούν να αποτελέσουν τόποι ενδιαφέροντος και πόλοι έλξης τουριστικής δραστηριότητας με την κατάλληλη αξιοποίηση, ανάδειξη και προώθησή τους, και τις περιοχές όπου αναπτύσσεται θαλάσσια βλάστηση, ιδίως λιβάδια ποσειδωνίας (Posidonia Oceanica) ή άλλα θαλάσσια φανερόγαμα, καθώς θεωρείται σημαντική η ανάπτυξή τους τόσο για το τοπικό οικοσύστημα όσο και για το θαλάσσιο χώρο της ευρύτερης περιοχής. Σημαντικές περιοχές που οφείλεται να προστατεύονται αποτελούν περιοχές διεθνών συνθηκών, όπως το απολιθωμένο δάσος της Λέσβου. Αν και στο χερσαίο χώρο, και σε συνάρτηση με τη σπουδαιότητα του μνημείου, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και να αποφευχθεί η οποιαδήποτε ρυπογόνα και οπτικά οχλούσα δραστηριότητα εντός του θαλάσσιου χώρου σε άμεση γειτνίαση με την περιοχή. Η χωροθέτηση πρέπει να λαμβάνει υπόψη αποστάσεις όπου η οπτικοακουστική όχληση να μην επηρεάζει την αισθητική του τοπίου σε σημαντικό βαθμό. Όσον αφορά τα σημεία απόληξης των αγωγών επεξεργασμένων λυμάτων των αντίστοιχων μονάδων ΕΕΛ, αν και η περιβαλλοντική ζημιά που προκαλείται είναι μηδενική σε σύγκριση με την πιθανή ανύπαρκτη αντίστοιχη μονάδα επεξεργασίας, σε μακροχρόνιο επίπεδο θα πρέπει να ληφθούν μέτρα προστασίας και αποτροπής διεξαγωγής δραστηριοτήτων όπου ο βαθμός επηρεασμού της ρύπανσης είναι κρίσιμος. 187

188 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Άμυνα Η δραστηριότητα της άμυνας αξιολογείται ως σπάνια ως προς την εμφάνισή της στην περιοχή μελέτης. Όπως προέκυψε από την ανάλυση συναντάται μία μονίμως ενεργοποιημένη περιοχή του Στρατού Ξηράς, για πυρά πυροβόλων ξηράς, που ωστόσο καλύπτει χερσαία και θαλάσσια έκταση. Η περιοχή βρίσκεται στην ΠΕ Σάμου, αφορά κύκλο ακτίνας 2νμ και συνολικού εμβαδού 43,10τ.χλμ., όπου περισσότερο από τα ¾ της συνολικής κάλυψης ανήκουν στο θαλάσσιο χώρο. Σημαντικές εκτάσεις για την διεξαγωγή ασκήσεων παρατηρούνται εκτός αλλά σε άμεση γειτνίαση με την περιοχή μελέτης. Συγκεκριμένα οι περιοχές που ανήκουν στην ευθύνη ελέγχου της Πολεμικής Αεροπορίας, αφορούν μόνιμα ενεργοποιημένα πεδία βολής και ασκήσεων και χρησιμοποιούνται από αεροσκάφη και πλοία. Αν και οι περιοχές ως σύνολο εντός και σε άμεση γειτνίαση με την περιοχή μελέτης αριθμούν τις τρεις, δεν πρέπει να αγνοηθούν από το σχεδιασμό και να θεωρηθεί αμελητέα η επιρροή που ασκείται από αυτές. Η χωροθέτηση θαλάσσιων δραστηριοτήτων και χρήσεων σε άμεση γειτνίαση με τις εν λόγω περιοχές πρέπει να γίνεται με περιορισμούς που αφορούν στη συμβατότητα μεταξύ τους και την ελάχιστη απαιτούμενη για λόγους προστασίας απόσταση. 188

189 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο : ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Η ελληνική επικράτεια περιλαμβάνει νησιά και νησίδες διάσπαρτα στο θαλάσσιο χώρο της, από τα οποία τα 227 είναι κατοικημένα. Ο ελληνικός νησιωτικός χώρος περιλαμβάνει χλμ ακτών ενώ διαθέτει πλούσια ποικιλομορφία, πολυπρόσωπους πολιτισμούς και μοναδικούς αρχαιολογικούς χώρους. Επίσης στα ελληνικά νησιά είναι συγκεντρωμένο πάνω από το 60% των ξενοδοχειακών υποδομών όλης της χώρας. Είναι απαραίτητη λοιπόν η ανάπτυξη μίας μακροχρόνιας εθνικής στρατηγικής με συγκεκριμένες πολιτικές και χρηματοδοτικά μέσα για την ανάδειξη, την βιωσιμότητα και την ανάπτυξη του νησιωτικού χώρου(εθνική στρατηγική για τα μικρά νησιά, 2015). Η κατανόηση της ιδιαιτερότητας του νησιωτικού χώρου, δηλαδή των ειδικών φυσικών περιορισμών που τον χαρακτηρίζει, είναι βαρύνουσας σημασίας για την ανάπτυξη μίας ολοκληρωμένης νησιωτικής πολιτικής σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης, για την επίτευξη του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης(κεδκε, 2008). Ο χωροταξικός σχεδιασμός αποτελεί βασικό εργαλείο για τη δημιουργία σταθερών βάσεων για ισόρροπη ανάπτυξη βιώσιμη ανάπτυξη. Επίσης, η διατήρηση και η ανάπτυξη της υπάρχουσας παραγωγικής βάσης καθώς και των υποδομών θα στηρίξουν στην πληθυσμιακή ανάπτυξη των νησιών(συρμαλένιος, 2015). 189

190 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 6.1. ΓΠΧΣΑΑ Στο πλαίσιο της θεωρητικής προσέγγισης για τη χωροταξία του παράκτιου χώρου έχουν παρουσιαστεί οι γενικοί στόχοι που θέτει το ΓΠΧΣΑΑ, για τις νησιωτικές περιοχές. 44 Οι βασικές κατευθύνσεις που θέτει το ΓΠΧΣΑΑ για τη περιοχή μελέτης, τη περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, παρουσιάζονται στους χάρτες που περιλαμβάνονται στο Πλαίσιο και έχουν ως εξής: Χάρτης 38: Η Ελλάδα στην ΕΕ Πηγή: ΓΠΧΣΑΑ (2008) 44 Βλέπε: Κεφάλαιο ΓΠΧΣΑΑ. 190

191 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Χάρτης 39: Η Ελλάδα στα Βαλκάνια Πηγή: ΓΠΧΣΑΑ (2008) Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και ο θαλάσσιος χώρος της βρίσκεται στον κόμβο σύνδεσης των κύριων αξόνων προσανατολισμού της χώρας και των κύριων συνδέσεων με τους διεθνείς θαλάσσιους άξονες, με στόχο την ενδυνάμωση των 191

192 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ σχέσεων της Ελλάδας με τις γείτονες χώρες στον Εύξεινο Πόντο και την λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου. Χάρτης 40: Πύλες - Πόλοι και Άξονες Ανάπτυξης Πηγή: ΓΠΧΣΑΑ (2008) 192

193 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Όσο αφορά το πολυπολικό αναπτυξιακό νησιωτικό σύμπλεγμα η Περιφέρεια διαχωρίζεται σε 2 αναπτυξιακές ενότητες που χαρακτηρίζονται ως κύριες, την ενότητα Λέσβου-Χίου και την ενότητα Σάμου-Ικαρίας. Η Χίος συνδέει τη Περιφέρεια με το μητροπολιτικό κέντρο της Αθήνας όσο και με τη Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. Επίσης και η Σάμος συνδέεται πολλαπλώς με τη νησιωτική Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, ενώ η Λήμνος που συμπεριλαμβάνεται στη Περιφέρεια, αποτελεί βασικό κόμβο σύνδεσης της περιφέρειας, με τη Βόρειο Ελλάδα και το μητροπολιτικό κέντρο της Θεσσαλονίκης. Οι πολλαπλές θαλάσσιες συνδέσεις με την ηπειρωτική Ελλάδα αποτελούν σημαντικό πλεονέκτημα για την αντιμετώπιση του χωρικού αποκλεισμού που εκ των προτέρων χαρακτηρίζει τις νησιωτικές περιοχές. Η διασύνδεση νησιών της περιφέρειας Βορείου Αιγαίου με τη Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης κατ επέκταση, συντελεί στην ενδυνάμωση ενός πολυπολικού, χωρικού και αναπτυξιακού, συμπλέγματος στο χώρο του Αιγαίου, μειώνοντας έτσι την εξάρτηση τους από το μητροπολιτικό κέντρο της Αθήνας όπως αναφέρει και το ΓΠΧΣΑΑ. Μοχλοί της ανάπτυξης θα αποτελέσουν ο τουρισμός, ο πολιτισμός και το περιβάλλον, δηλαδή παρατηρείται ότι ο θαλάσσιος χώρος είτε μέσω των μεταφορικών συνδέσεων, είτε ως χώρος παραγωγικών δραστηριοτήτων είναι βαρύνουσας σημασίας για τη περιοχή μελέτης ΕΠΧΣΑΑ Υδατοκαλλιεργειών Το ΕΠΧΣΑΑ για τις Υδατοκαλλιέργειες θέτει κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης, περιορισμούς και ρυθμίσεις για την ανάπτυξη του κλάδου των υδατοκαλλιεργειών. Κατηγοριοποιεί τις περιοχές ανάπτυξης που στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου υπάρχουν: Περιοχές ιδιαίτερα ανεπτυγμένες που χρήζουν παρεμβάσεων βελτίωσης εκσυγχρονισμού των μονάδων και των και των υποδομών προστασίας και αναβάθμισης του περιβάλλοντος (υπό το στοιχείο Α). Χαρακτηρίζονται ως περιοχές ιδιαίτερης προτεραιότητας για την ανάπτυξη των ΠΟΑΥ. Σε αυτή τη κατηγορία ανήκουν οι περιοχές Λαγκαδά, Καρδάμυλα και Οινούσσες της Χίου που αφορούν ιχθυοκαλλιέργεια. Περιοχές με σημαντικά περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης των θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών (υπό το στοιχείο Β). Στις περιοχές αυτές προωθείται κατά προτεραιότητα η δημιουργία ΠΟΑΥ. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι περιοχές 193

194 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Κόλπος Καλλονής της Λέσβου για οστρακοκαλλιεργεία και Μπαλούτσος Σκαλοχωρίου και Γέρα της Λέσβου που αφορούν οστρακοκαλλιέργεια. Περιοχές Κατηγορίας Ε - περιοχές με κατάλληλα χαρακτηριστικά που λόγω ιδιαιτεροτήτων δεν επιτρέπεται η δημιουργία οργανωμένων ζωνών, παρά μόνο οι διάσπαρτες μονάδες ή η επέκταση των υφιστάμενων. Στη κατηγορία αυτή ανήκουν γενικότερα τα νησιά της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου με εξαίρεση τις περιοχές που προαναφέρθηκαν(υπεκα, 2014). Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι η οστρεοκαλλιέργεια που συναντάται στη περιοχή, είναι φιλική προς το περιβάλλον ΕΠΧΣΑΑ Τουρισμού Η νησιωτική περιφέρεια Βορείου Αιγαίου ως επί το πλείστον χαρακτηρίζεται από αναπτυσσόμενες τουριστικά περιοχές. Βασικοί στόχοι αυτής της κατηγορίας είναι: Αντιμετώπιση συγκρούσεων μεταξύ δραστηριοτήτων και αποφυγή μονόπλευρης εξάρτησης από τον τουρισμό Έλεγχος του είδους της ανάπτυξης και των περιβαλλοντικών πιέσεων, καθώς και προώθηση μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας και βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας των ΑΠΕ Ένταξη υποδομών και εγκαταστάσεων ειδικών εναλλακτικών μορφών τουρισμού στο προσφερόμενο προϊόν, με μέριμνα για την προστασία των φυσικών και ανθρωπογενών πόρων στην περιοχή ανάπτυξής τους. Πολιτικές ολοκληρωμένης τουριστικής ανάπτυξης μέσω οργανωμένων υποδοχέων τουριστικών δραστηριοτήτων ήπιας ανάπτυξης και σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων ήπιας ανάπτυξης με σεβασμό στο τοπικό περιβάλλον, έναντι της σημειακής χωροθέτησης Αναβάθμιση του δομημένου χώρου και επανάχρηση των αξιόλογων κτιρίων Επίσης στην επικράτεια της Περιφέρειας παρατηρούνται περιορισμένες περιοχές που χαρακτηρίζονται ως αναπτυγμένες τουριστικά περιοχές ή ως περιοχές ενδεικνυόμενες για την ανάπτυξη ειδικών-εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Οι πρώτες παρατηρούνται στο νησί της Σάμου και τις ίδιες στρατηγικές κατευθύνσεις με τις αναπτυσσόμενες, όπως ορίζει το ΕΠΧΣΣΑ για τα νησιά. Από τις επιμέρους κατευθύνσεις αξίζει να σημειωθεί η προώθηση για την εφαρμογή ολοκληρωμένων πρακτικών διαχείρισης των υδατικών πόρων και των υγρών και στερεών αποβλήτων 194

195 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ και η προώθηση ανάπτυξης ειδικών τουριστικών υποδομών και εγκαταστάσεων που εμπλουτίζουν και διευρύνουν το τουριστικό προϊόν. Οι περιοχές που χαρακτηρίζονται ενδεικνυόμενες για την ανάπτυξη ειδικώνεναλλακτικών μορφών τουρισμού στη Περιφέρεια είναι τα τρία νησιά μικρής έκτασης, δηλαδή ο Άγιος Ευστράτιος, τα Ψαρά, οι Οινούσες και οι Φούρνοι. Οι στρατηγικές κατευθύνσεις τους είναι ίδιες με τις προηγούμενες. Τέλος, η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου περιλαμβάνεται σε δύο Ζώνες Ναυσιπλοΐας Αναψυχής (Ζ.Ν.Α. 2 και 3) με τη Ζ.Ν.Α. 3 να είναι ιδιαίτερης σημασίας, για την ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού ΕΠΧΣΑΑ Βιομηχανίας Ο τουρισμός και ο αγροτικός τομέας είναι οι βασικές παραγωγικές δραστηριότητες σύμφωνα με το Ειδικό ΠΧΣΑΑ για τη βιομηχανία στην περιοχή της Λέσβου, με αποτέλεσμα οι όποιοι στόχοι θέτονται να είναι με άξονα τη συμπληρωματικότητα των δύο αυτών κλάδων. Το μοντέλο που προτείνεται είναι ένα πολυκεντρικό πρότυπο χαμηλών συγκεντρώσεων, λόγω του νησιώτικου και τουριστικού χαρακτήρα του νομού, ειδικά για εξορυκτικές δραστηριότητες και ΑΠΕ. Σύμφωνα με το ΕΠΧΣΑΑ για τη βιομηχανία ο κορμός των οικονομικών δραστηριοτήτων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου είναι ο τουρισμός κυρίως και δευτερευόντως η παραγωγή καλής ποιότητας και μεγάλης ποικιλίας τοπικών προϊόντων του πρωτογενούς τομέα και η μεταποίηση τους. Τονίζεται ότι έμφαση δίνεται στον τουρισμό και στις συμπληρωματικές του δραστηριότητες για αυτό και η μεταποίηση δεν αποτελεί προτεραιότητα. Παρόλα αυτά η διατήρηση μίας βιομηχανικής βάσης είναι αναγκαία για την αξιοποίηση των τοπικών προϊόντων αλλά και για την αποφυγή μονομερούς εξάρτησης από τον τουρισμό. Επίσης αναφέρει ότι οι υπαρκτές ενδοπεριφερειακές ανισότητες στη μεταποίηση οφείλονται στο νησιωτικό χαρακτήρα της περιφέρειας και στη προτεραιότητα του τουρισμού, με αποτέλεσμα η αντιμετώπιση τους να μην συνιστά αυτοτελή στόχο. Τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις παρουσιάζουν η Λέσβος και η Χίος, και πιο συγκεκριμένα τα οικιστικά τους κέντρα, Μυτιλήνη και Χίος. Μικρά περιθώρια ανάπτυξης παρουσιάζει η Μυτιλήνη, για αυτό και είναι χαμηλής προτεραιότητας περιοχή σύμφωνα με το ΕΠΧΣΣΑ, ενώ οι υπόλοιπες χαρακτηρίζονται ως πολύ χαμηλής προτεραιότητας. 195

196 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Το μοντέλο που προτείνεται είναι ένα πολυκεντρικό πρότυπο χαμηλών συγκεντρώσεων, λόγω του νησιώτικου και τουριστικού χαρακτήρα της περιφέρειας, με προτεραιότητες σε εξορυκτικές δραστηριότητες, ΑΠΕ, οινοπαραγωγή και παραγωγή τοπικών αγροτικών προϊόντων ΠΠΧΣΑΑ Βορείου Αιγαίου Την ανάπτυξη της περιφέρειας επηρεάζουν παράγοντες όπως η γεωπολιτική της θέση, το υφιστάμενο σύστημα μεταφορών, οι δυνατότητες συνεργασίας με τα παράλια της Μ. Ασίας και η ανταγωνιστικότητα της. Οι βασικές στρατηγικές κατευθύνσεις του ΠΠΧΣΑΑ Βορείου Αιγαίου μέχρι το 2015 ήταν: Η ανάδειξη του ρόλου της Περιφέρειας τόσο προς βορρά-νότο, όσο και προς δύση-ανατολή, με ταυτόχρονη αντιμετώπιση των προβλημάτων αποκλεισμού που τη χαρακτηρίζουν λόγω του απομακρυσμένου χαρακτήρα της. Η ανάδειξη της ως κεντρικής περιοχής του Αιγαίου θα είχε και τις ανάλογες αναπτυξιακές επιπτώσεις, κυρίως στα μεγάλα νησιά της περιφέρειας Η αξιοποίηση των σημαντικών αναπτυξιακών πολιτιστικών και περιβαλλοντικών πόρων που διαθέτει η Περιφέρεια ώστε να συμβάλλουν αποφασιστικά στην δυναμική οικονομική ανάπτυξη της περιφέρειας και στην πληθυσμιακή ανασυγκρότηση της. Η ενδυνάμωση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της Περιφέρειας μέσω του συνδυασμού των παραδοσιακών προϊόντων του πρωτογενούς τομέα και την επεξεργασία τους, ώστε να διαφοροποιηθεί το τουριστικό πρότυπο και να διευρυνθεί η τουριστική περίοδος. Η σύνοψη πορισμάτων της έκθεσης αξιολόγησης για την Περιφέρεια, αποτιμά ότι δεν επιβεβαιώνονται οι βασικές στρατηγικές κατευθύνσεις του ΠΠΣΧΑΑ, αφού οι στόχοι που είχαν τεθεί δεν έχουν επιτευχθεί ή έχουν επιτευχθεί μόνο εν μέρει(υπεκα, 2014). Ο διπλά περιφερειακός χαρακτήρας της Περιφέρειας εξακολουθεί να αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη της και να περιορίζει τις δυνατότητες ανάπτυξης διαπεριφερειακών δραστηριοτήτων, παρά την βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων και των σχέσεων με τα παράλια της Μικράς Ασίας. 196

197 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Το στοιχείο της απομόνωσης της περιφέρειας που προκύπτει από τις δυσκολίες διασύνδεσης της με τους κύριους αναπτυξιακούς άξονες της Εγνατίας και του ΠΑΘΕ, όπως αυτοί προκύπτουν από το ΓΠΧΣΑΑ έχει αντιμετωπιστεί πλήρως μόνο κατά τους θερινούς μήνες. Επίσης παρατηρούνται ιδιαίτερες δυσχέρειες στην σύνδεση της με τις άλλες νησιωτικές περιφέρειες (Κρήτης και Νοτίου Αιγαίου). Στην απομόνωση της περιφέρειας συντελεί και το γεγονός ότι η συγκοινωνιακή σύνδεση λειτουργεί επαρκώς μόνο κατά τους θερινούς μήνες και ότι δεν υπάρχει ενεργειακή σύνδεση με την ηπειρωτική Ελλάδα. ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΠΠΧΣΑΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Η Αναθεώρηση του ΠΠΧΣΑΑ Βορείου Αιγαίου διαχωρίζεται σε 2 χρονικές περιόδους και πιο συγκεκριμένα: Η περίοδος μέχρι το 2020, κατά την οποία περιορίζονται οι δημόσιοι οικονομικοί πόροι, ενώ δίνεται έμφαση στις κατευθύνσεις της βελτίωσης της επιχειρηματικότητας με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών και σε μέτρα κοινωνικής συνοχής. Οι παρεμβάσεις που θα υλοποιούνται έχουν άμεση σχέση με τον ΘΧΣ αφού σχετίζονται με προστασία του περιβάλλοντος, ενεργειακή επάρκεια, με την ισόρροπη ανάπτυξη των παραγωγικών τομέων και τις βιώσιμες μεταφορές. Η περίοδος μετά το 2020, όπου αναμένεται η ανάκαμψη της οικονομίας και η πιθανή αλλαγή σχέσης της Τουρκίας με την ΕΕ Οι βασικοί στόχοι του έχουν ως εξής: ΣΤΟΧΟΣ 1: Ισόρροπη ανάπτυξη των παραγωγικών τομέων σε σταθερή, διασφαλισμένη και αειφόρο χωρική βάση Ενίσχυση του ρόλου του πρωτογενούς τομέα στην οικονομία της περιφέρειας, όπου περιλαμβάνεται και ο κλάδος της αλιείας Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του τουρισμού σε όλα τα νησιά που επηρεάζεται άμεσα από τις θαλάσσιες μεταφορές ΣΤΟΧΟΣ 2: Διάρθρωση και οργάνωση του οικιστικού δικτύου ώστε να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης και να διασφαλιστεί η ποιότητα ζωής των κατοίκων Υπόδειξη ζωνών ή ευρύτερων περιοχών εγκατάστασης παραθεριστικής κατοικίας είτε σε μορφή οργανωμένων υποδοχέων (ΠΕΡΠΟ) ή με πρόβλεψη πολεοδόμησης 197

198 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Αξιοποίηση των προστατευόμενων φυσικών και πολιτιστικών πόρων για την προώθηση ήπιων μορφών τουρισμού ΣΤΟΧΟΣ 3: Προστασία και διαφύλαξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος - Αντιμετώπιση περιπτώσεων μεγάλης κλίμακας ανατροπής του φυσικού τοπίου σε παράκτιες περιοχές ή άλλες περιοχές υψηλής επισκεψιμότητας ΣΤΟΧΟΣ 4: Ανάπτυξη της μεταφορικής και άλλης τεχνικής υποδομής για την επίτευξη της άρσης της απομόνωσης, της τόνωσης της οικονομίας και της βελτίωσης της ποιότητας ζωής των κατοίκων - Ανάπτυξη ολοκληρωμένων συστημάτων συνδυασμένων μεταφορών για την εξυπηρέτηση τόσο του τουρισμού, όσο και των - Διαρκής αναβάθμιση όλων των υφιστάμενων λιμένων με σημαντική εμπορευματική ή/και επιβατική κίνηση - Επιλογή συγκεκριμένων λιμένων για την εξυπηρέτηση τουρισμού κρουαζιέρας και προγραμματισμός απαιτούμενων έργων. - Ανάπτυξη δικτύου αποκλειστικών εμπορευματικών μεταφορών, ανεξάρτητου από τις ακτοπλοϊκές γραμμές και τους περιορισμούς που η συγκεκριμένη αγορά επιβάλλει - Ενίσχυση του θαλάσσιου τουρισμού με την υπόδειξη ζωνών ή ευρύτερων περιοχών για τη χωροθέτηση οργανωμένων χώρων ελλιμενισμού σκαφών αναψυχής. - Υλοποίηση της υποθαλλάσιας καλωδιακής σύνδεσης των νησιών με την ηπειρωτική Ελλάδα, με παράλληλη ανάπτυξη των ΑΠΕ στην περιφέρεια, σύμφωνα με το σχετικό Ειδικό Πλαίσιο - Συνεχής παρακολούθηση και αντιμετώπιση των προβλημάτων ρύπανσης, θαλάσσιας, αέριας και εδάφους 6.6. ΠΕΠ Βορείου Αιγαίου Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου για τη προγραμματική περίοδο αναφέρεται στην αναπτυξιακή δραστηριότητα της Περιφέρειας. Μέσα από μία ανάλυση παραγόντων όπως τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά, την παραγωγική δομή, την έρευνα & καινοτομία, τις παρεχόμενες υπηρεσίες, την ενέργεια, το περιβάλλον, τον πολιτισμό, τις υποδομές, το ανθρώπινο 198

199 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ δυναμικό και τα λοιπά κοινωνικά χαρακτηριστικά, παρουσιάζει την υφιστάμενη κατάσταση της περιφέρειας. Ο στρατηγικός στόχος του προγράμματος αφορά την αναπτυξιακή πορεία στο σύνολο της περιφέρειας, διασφαλίζοντας τις προϋποθέσεις εσωτερικής και εξωτερικής χωρικής και κοινωνικής συνοχής και διατήρηση της ιδιαίτερης νησιωτικής φυσιογνωμίας κάθε νησιού. Ο στρατηγικός στόχος του ΠΕΠ ΒΑ επιτυγχάνεται μέσα από την επίτευξη των βασικών αναπτυξιακών προτεραιοτήτων που προσδιορίζονται από τους κυρίαρχους αναπτυξιακούς πυλώνες(υπααν, 2014, σ. 17): 1. Ενίσχυση της χωρικής συνοχής & αναβάθμιση των υποδομών προς την κατεύθυνση της άρσης των φαινομένων απομόνωσης (εσωτερικής & εξωτερικής) που συνεπάγεται η νησιωτική φυσιογνωμία της ΠΒΑ, 2. Ενίσχυση της ελκυστικότητας, της ανταγωνιστικότητας & της εξωστρέφειας των νησιών & των επιχειρήσεων, με έμφαση στην αξιοποίηση των τοπικών προϊόντων & υπηρεσιών που διαθέτουν τα νησιά. 3. Αναβάθμιση του περιβάλλοντος & του πολιτισμού & ανάδειξη τους σε τοπικό πόρο που θα μετασχηματιστεί σε μηχανισμό ανάπτυξης. Δεδομένης της ανάλυσης που έχει προηγηθεί όσον αφορά τη θαλάσσια χωροταξία, παρατηρείται πως, οι αναπτυξιακοί πυλώνες που τίθενται στο ΠΕΠ, εξυπηρετούνται εν μέρει αλλά σε σημαντικό βαθμό από ένα πιθανό θαλάσσιο χωροταξικό σχέδιο. Ωστόσο, εκτός των βασικών αναπτυξιακών πυλώνων, για την επιδίωξη της ανάπτυξης της ΠΒΑ τίθενται και έξι αναπτυξιακές προτεραιότητες(υπααν, 2014, σ. 19): 1. Άμεση ανάσχεση της συρρίκνωσης της παραγωγικής / επιχειρηματικής δραστηριότητας & ενδυνάμωσης της ελκυστικότητας, της ανταγωνιστικότητας & της εξωστρέφειας της ΠΒΑ & των επιχειρήσεών της, με αιχμή την καινοτομία. 2. Συμπλήρωση - ολοκλήρωση διατηρήσιμων υποδομών, για την ανάπτυξη & την απασχόληση. 3. Προστασία του περιβάλλοντος & των πόρων & η μετάβαση σε μια οικονομία φιλική στο περιβάλλον, με επάρκεια πόρων για ανάπτυξη, απασχόληση & αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. 199

200 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 4. Ενδυνάμωση της χωρικής/ νησιωτικής συνοχής & της ανάπτυξης, με άρση των διανησιωτικών κυρίως, αλλά & ενδονησιωτικών κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων. Συνεπώς, με την εξειδίκευση που παρέχουν οι αναπτυξιακές προτεραιότητες του ΠΕΠ, για την επίτευξη του στρατηγικού στόχου, ο ΘΧΣ μπορεί να εξυπηρετήσει σε πολλά βασικά και αναγκαία σημεία των προτεραιοτήτων που τίθενται για την περιφέρεια. 200

201 ΜΕΡΟΣ Γ : «Πρόταση & Συμπεράσματα» ΜΕΡΟΣ Γ : «Πρόταση & Συμπεράσματα» 201

202 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ο : ΠΡΟΤΑΣΗ Η περιοχή μελέτης που περιλαμβάνει τον θαλάσσιο χώρο της ΠΒΑ, διαθέτει ιδιαίτερες δυνατότητες και προοπτικές και προσφέρεται για την ανάπτυξη ενός σχεδίου θαλάσσιας χωροταξίας. Το σχέδιο αυτό θα μπορούσε να συνοψιστεί στο εξής όραμα: Η οργάνωση του θαλάσσιου χώρου του Βορειοανατολικού Αιγαίου με τέτοιο τρόπο, που θα άρει τον χωρικό και αναπτυξιακό αποκλεισμό, θα ενισχύσει την ενδοπεριφερειακή συνοχή και θα αναπτύξει τις παραγωγικές δραστηριότητες, σύμφωνα με τις επιταγές της βιώσιμης ανάπτυξης, στοχεύοντας τελικά στην ευημερία του τοπικού πληθυσμού. Ο θαλάσσιος και ο χερσαίος χωροταξικός σχεδιασμός προσδιορίζονται από δύο βασικές διαφορές, το ιδιοκτησιακό καθεστώς και τη διευθέτηση των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στο πεδίο εφαρμογής τους. Πιο συγκεκριμένα, επειδή ο ΘΧΣ λαμβάνει υπόψη του τόσο την επιφάνεια της θάλασσας και τον πυθμένα όσο και τη στήλη ύδατος πολλές φορές μπορεί να χωροθετήσει πολλαπλές χρήσεις και δραστηριότητες στο ίδιο σημείο του χώρου. Αυτό το χαρακτηριστικό παρέχει στον ΘΧΣ την δυνατότητα να επιλύσει σημαντικά προβλήματα περιοχών. Με βάση το όραμα έχουν ορισθεί τέσσερις βασικές κατευθύνσεις για τον ΘΧΣ στην περιοχή του Βορειοανατολικού Αιγαίου που έχουν ως εξής: 202

203 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΠΡΟΤΑΣΗ ΆΞΟΝΑΣ 1: ΆΡΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ Η πρώτη βασική κατεύθυνση αναφέρεται στην άρση του χωρικού και αναπτυξιακού αποκλεισμού που χαρακτηρίζει την ΠΒΑ, λόγω της μεγάλης απόστασης από την ηπειρωτική Ελλάδα και την ελλιπή της σύνδεση με την υπόλοιπη νησιωτική. Παράλληλα οι μεγάλες αποστάσεις μεταξύ των νησιών της ΠΒΑ αποτελούν επιπρόσθετο εμπόδιο, καθώς δεν συντελούν στην ανάπτυξη ενός αυτοτελούς νησιωτικού συμπλέγματος. Ο εν λόγω άξονας επιδιώκει την άρση του διττού αποκλεισμού, μέσω μίας πληθώρας ακτοπλοϊκών συνδέσεων, με επαρκή συχνότητα καθώς και βελτίωσης του ενεργειακό τοπίου που θα δημιουργήσει νέες αναπτυξιακές δυνατότητες. ΣΤΟΧΟΣ 1: Ενίσχυση των ακτοπλοϊκών συνδέσεων της περιφέρειας με τον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο. Η επέκταση των ακτοπλοϊκών συνδέσεων της ΠΒΑ με τις γειτνιάζουσες Περιφέρειες, είτε του ηπειρωτικού χώρου, είτε του νησιωτικού, θα συντελέσει δυναμικά στην άρση του αποκλεισμού. Πιο συγκεκριμένα θα δημιουργηθεί ένα πυκνό πλέγμα πλωτών μεταφορικών συνδέσεων, που θα δώσει την απαραίτητη πρόσβαση στην ΠΒΑ σε καινούριες αγορές, είτε για την εξαγωγή προϊόντων της, είτε για την προσέλκυση τουριστών. Δράση 1: Θαλάσσια σύνδεση Βόλου- Μυτιλήνης. Η σύνδεση της ΠΒΑ με το αστικό κέντρο του Βόλου, θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική, καθώς μέσω αυτής μπορεί να επικοινωνήσει και συνολικά με την ενδοχώρα της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Αποτελεί μία καινούρια αγορά για την ΠΒΑ, με σημαντικές προοπτικές, τόσο για την μεταφορά προϊόντων, όσο και για την ανάπτυξη της τουριστικής δραστηριότητας. Δράση 2: Θαλάσσια σύνδεση Σάμου- Δωδεκανήσων. Η θαλάσσια σύνδεση της Σάμου με τα Δωδεκάνησα, μπορεί να συντελέσει σημαντικά στην συνοχή των δύο Περιφερειών, επιτυγχάνοντας το στόχο του ΓΠΧΣΑΑ, δηλαδή την ανάπτυξη ενός πολύ-πολικού νησιωτικού συμπλέγματος στο Αιγαίο. Η επίτευξη αυτού του στόχου θα βελτιώσει τις αναπτυξιακές δυνατότητες των Περιφερειών του Αιγαίου, αλλά θα μειώσει και την εξάρτηση τους από τα μεγάλα αστικά κέντρα του ηπειρωτικού χώρου. 203

204 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΠΡΟΤΑΣΗ Δράση 3: Θαλάσσια σύνδεση Σάμου- Κρήτης. Η θαλάσσια σύνδεση της ΠΒΑ με την Περιφέρεια Κρήτης, συντελεί στην επίτευξη των ίδιων στόχων με την προηγούμενη, αλλά με ιδιαίτερο βάρος στη μείωση της εξάρτησης από τα μητροπολιτικά κέντρα ΣΤΟΧΟΣ 2: Ενίσχυση των ακτοπλοϊκών ενδοπεριφερειακών συνδέσεων. Η συνοχή της Περιφέρειας εξαρτάται άμεσα από την παρουσία ενός πυκνού δικτύου πλωτών μεταφορών, καθώς οι αποστάσεις μεταξύ των νησιών της είναι σχετικά μεγάλες. Επίσης τα μικρά νησιά, έχουν ιδιαίτερα έντονες σχέσεις εξάρτησης με τα μεγαλύτερα, με αποτέλεσμα οι πλωτές μεταφορές σε αυτήν την περίπτωση, να έχουν χαρακτήρα επιβίωσης. Αν και το ενδοπεριφερειακό δίκτυο πλωτών μεταφορών είναι σχετικά πυκνό, παρόλα αυτά έχει περιθώρια επέκτασης. Μέσα από ένα ολοκληρωμένο δίκτυο, ενισχύεται σημαντικά η ενδοπεριφερειακή συνοχή, με σκοπό την ανάπτυξη μίας συνολικής δυναμικής. Δράση 1: Θαλάσσια σύνδεση Χίου- Ευδήλου. Η θαλάσσια σύνδεση Χίου- Ευδήλου, μπορεί να δημιουργήσει σχέση αλληλοϋποστήριξης συνολικά των νήσων Χίου- Ικαρίας, με την πρώτη να ενισχύει τον ρόλο της ως ενδοπεριφερειακού διαμετακομιστικού κόμβου λόγω γεωγραφικής θέσης, και τη δεύτερη να αποκτά πρόσβαση στο δεύτερο μεγαλύτερο αστικό κέντρο της Περιφέρειας. Δράση 2: Θαλάσσια σύνδεση Μύρινας- Σιγρίου- Χίου. Η σύνδεση τριών ενδοπεριφερειακών λιμένων, μέσω της ακτοπλοϊκής γραμμής Μύρινας- Σιγρίου- Χίου, ενισχύει τον ρόλο των λιμένων της Μύρινας και της Χίου, με τον πρώτο να αποτελεί «πύλη» εισόδου της Περιφέρειας και το δεύτερο βασικό διαμετακομιστικό κόμβο, αλλά κυρίως παρέχει ενισχύει τον ρόλο του λιμένα του Σιγρίου. Πιο συγκεκριμένα μπορεί να αποτελέσει βασικό λιμένα εξυπηρέτησης ολόκληρου του δυτικού τμήματος της Λέσβου, που λόγω της απόστασης του από τον λιμένα της Μυτιλήνης, χαρακτηρίζεται από μία σχετική απομόνωση. Παράλληλα εξυπηρετεί άμεσα την ΔΕ Ερεσού- Αντίσσης που διαθέτει αξιόλογες τουριστικές υποδομές, καθώς και ένα μνημείο παγκόσμιας αναγνώρισης. 204

205 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΠΡΟΤΑΣΗ ΣΤΟΧΟΣ 3: Ικανοποιητική σύνδεση της Περιφέρειας καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Βασικό πρόβλημα για τις πλωτές μεταφορές της ΠΒΑ αποτελεί και η συχνότητα τους, κυρίως κατά τους χειμερινούς μήνες. Η μη επαρκής ακτοπλοϊκή σύνδεση επιδρά σημαντικά και στην ενδοπεριφερειακή συνοχή καθώς, τις περισσότερες φορές οι ακτοπλοϊκές γραμμές που συνδέουν εσωτερικά την Περιφέρεια, είναι προέκταση των εξωτερικών συνδέσεων. Ο εν λόγω στόχος επιτυγχάνεται μέσω της εκπόνησης μελετών για την επαρκή ακτοπλοϊκή σύνδεση της Περιφέρειας. Δράση 1: Μελέτη για την επαρκή ακτοπλοϊκή σύνδεση της περιφέρειας με τον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο και τα παράλια της Μ. Ασίας. Απαραίτητη κρίνεται η εκπόνηση μελέτης με σκοπό τον ακριβή προσδιορισμό των ελλείψεων σε ακτοπλοϊκή σύνδεση, κυρίως κατά τους χειμερινούς μήνες, της ΠΒΑ με την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα Δράση 2: Μελέτη για την επαρκή ακτοπλοϊκή σύνδεση μικρών και μεγάλων νησιών όπου χαρακτηρίζονται με σχέση εξάρτησης. Σημαντική είναι και η εκπόνηση μελέτης για επαρκή ακτοπλοϊκή σύνδεση των μικρότερων νησιών, με τα μεγαλύτερα, καθώς χαρακτηρίζονται από έντονη σχέση εξάρτησης. Ιδιαίτερα πρέπει να προσεχθεί η συχνότητα δρομολογίων κατά τους χειμερινούς μήνες. ΣΤΟΧΟΣ 4: Ανάπτυξη ΑΠΕ στον θαλάσσιο χώρο βελτιώνοντας το ενεργειακό τοπίο της ΠΒΑ. Σημαντικός στόχος χαρακτηρίζεται και η ανάπτυξη των ΑΠΕ στον θαλάσσιο χώρο πέριξ των νησιών της ΠΒΑ. Η ανάπτυξη των ΑΠΕ στον θαλάσσιο χώρο αποφεύγει την κατανάλωση εκτεταμένων χερσαίων νησιωτικών εκτάσεων, μειώνει τις κοινωνικές αντιδράσεις ενώ εκμεταλλεύεται και το υπεράκτιο αιολικό δυναμικό, που είναι ιδιαίτερα πλούσιο. Ταυτόχρονα βελτιώνει την ενεργειακή αυτονομία της ΠΒΑ και συντελεί στην μερική επίλυση του ενεργειακού της αποκλεισμού. Δράση 1: Ανάπτυξη αιολικών πάρκων πέριξ των νησιών της ΠΒΑ. Πιο συγκεκριμένα χωροθετούνται ζώνες ανάπτυξης αιολικών πάρκων στο νοτιοδυτικό τμήμα της νήσου Σάμου, σε εκτεταμένη περιοχή πέριξ των Φούρνων και στο ανατολικό της νήσου Ικαρίας. Στη νήσο Χίο που είχε χαμηλή συμμετοχή των ΑΠΕ, χωροθετούνται ζώνες στο νότιο και στο 205

206 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΠΡΟΤΑΣΗ βόρειο τμήμα της, σε εκτεταμένο τμήμα των Ψαρών και στο βόρειο τμήμα των Οινουσών. Η Λέσβος εμφάνιζε ικανοποιητικά ποσοστά συγκριτικά με τον στόχο της Ευρώπη 2020, παρόλα αυτά χωροθετήθηκαν ζώνες στο βόρειο και στο νοτιοδυτικό τμήμα της. Τέλος στην ΠΕ Λήμνου, και στα δύο νησιά που περιλαμβάνει, η συμμετοχή των ΑΠΕ στο σύνολο της παραγόμενης ενέργειας είναι ιδιαίτερα περιορισμένη, ενώ ταυτόχρονα πληρούνται οι προϋποθέσεις για εκτεταμένη ανάπτυξη θαλάσσιων αιολικών πάρκων. Πιο συγκεκριμένα χωροθετήθηκε μία εκτεταμένη ζώνη στο δυτικό τμήμα της νήσου Λήμνου, και δύο μικρότερες στο βόρειο και στο δυτικό. Παρόμοια εικόνα εμφανίζει και η νήσος του Αγίου Ευστρατίου. Η πρόταση ζωνών χωροθέτησης υπεράκτιων αιολικών πάρκων, περιορίζεται στο όριο βάθους έως τα 50μ. Ωστόσο, προτείνεται η πιθανή επέκταση αυτών σε περίπτωση όπου η τεχνολογία και η τεχνογνωσία επιτρέπουν την εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε μεσαία και μεγάλα βάθη. Η επιλογή της επέκτασης βασίσθηκε σε ένα ακτινωτό πρότυπο βάσει του οποίου κάθε πιθανή επέκταση θα πρέπει να γίνεται με κέντρο το εκάστοτε νησί και κατεύθυνση το εξωτερικό όριο των χωρικών υδάτων. Στις περιοχές αυτές λήφθηκαν υπόψη απορριφθείσες περιοχές μικρότερες των 5τ.χλμ., η υποχρεωτική απόσταση από τις κύριες ακτοπλοϊκές γραμμές (2χλμ.), η διασφάλιση της ασφαλούς και χωρίς προβλήματα απόπλου και κατάπλου των πλοίων και γενικότερα η τήρηση όλων των περιοριστικών κριτηρίων προς την ανάπτυξη Α/Π που χρησιμοποιήθηκαν. ΆΞΟΝΑΣ 2: ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΓΑΛΑΖΙΑΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Όπως έχει προαναφερθεί, η εξάρτηση της ΠΒΑ με το θαλάσσιο χώρο δεν είναι ισχυρή μόνο σε επίπεδο μεταφορών, αλλά και σε επίπεδο παραγωγικών δραστηριοτήτων. Η αξιοποίηση του θαλάσσιου χώρου και των πόρων του, στο πλαίσιο της Γαλάζιας Ανάπτυξης δημιουργεί μία νέα αναπτυξιακή δυναμική. ΣΤΟΧΟΣ 1: Διατήρηση και ανάπτυξη του αλιευτικού κλάδου. Ο συγκεκριμένος στόχος αποσκοπεί στην διατήρηση του αλιευτικού κλάδου που είναι ιδιαίτερης σημασίας για την ΠΒΑ καθώς συνεισφέρει στην κοινωνική συνοχή 206

207 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΠΡΟΤΑΣΗ αλλά και στην αποφυγή αποκλειστικής εξάρτησης από τον τουρισμό. Για την επίτευξη του, είναι απαραίτητος ο προσδιορισμός σημείων αλιευτικού ενδιαφέροντος καθώς και η αναβάθμιση των αλιευτικών υποδομών. Πρέπει να επισημανθεί ότι πολλά υφιστάμενα αλιευτικά καταφύγια δεν έχουν θεσμοθετηθεί, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αναβαθμίσουν τις υπηρεσίες τους. Δράση 1: Προσδιορισμός περιοχών αλιευτικού ενδιαφέροντος στο σύνολο της περιφέρειας. Ο προσδιορισμός σημαντικών περιοχών για την αλιεία είναι βαρύνουσας σημασίας για την ανάπτυξη του κλάδου, για αυτό επιδιώχθηκε συνέντευξη με απασχολούμενους του κλάδου, ώστε να καταγραφεί ένας σημαντικός αριθμός τέτοιων περιοχών. Πιο συγκεκριμένα στην νήσο Λήμνο καταγράφηκαν δύο περιοχές, μία στο δυτικό και μία στο βορειοανατολικό τμήμα της. Στην νήσο Λέσβο καταγράφηκε ένας αξιόλογος αριθμός, κυρίως στο δυτικό και στο βόρειο τμήμα, καθώς και στους δύο κόλπους, Καλλονής και Γέρας. Στην νήσο Χίο καταγράφηκε μία περιοχή στο ανατολικό τμήμα, στην Ικαρία στο νοτιοδυτικό, ενώ μία μεγάλη περιοχή καταγράφηκε στο βόρειο τμήμα των Φούρνων και ενδιάμεσα των νήσων Ικαρίας και Σάμου. Δράση 2: Θεσμοθέτηση των υφιστάμενων αλιευτικών καταφυγίων στο σύνολο της περιφέρειας. Μεγάλο πλήθος των αλιευτικών καταφυγίων της Περιφέρειας βρίσκονται σε μη θεσμοθετημένο καθεστώς, με αποτέλεσμα να παρουσιάζονται προβλήματα σε πιθανές προσπάθειες αναβάθμισης τους. Η θεσμοθέτηση τους θα αποτελέσει ένα σημαντικό βήμα για την ανάπτυξη των αλιευτικών υποδομών. Δράση 3: Αναβάθμιση των υφιστάμενων αλιευτικών καταφυγίων στο σύνολο της περιφέρειας. Η αναβάθμιση των αλιευτικών καταφυγίων και των υπηρεσιών που παρέχουν, θα βοηθήσει σημαντικά στην διατήρηση και ανάπτυξη του κλάδου. Στην αναβάθμιση αυτή περιλαμβάνονται δίκτυα μεταφοράς νερού και ηλεκτρικής ενέργειας. ΣΤΟΧΟΣ 2: Ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού και των κλάδων του. Ο θαλάσσιος χώρος έχει ιδιαίτερη σημασία και στον τουρισμό, τη βασική παραγωγική δραστηριότητα της ΠΒΑ. Ο θαλάσσιος τουρισμός αποτελείται από ένα πλέγμα εναλλακτικών μορφών τουρισμού, που μπορούν να δημιουργήσουν πόλους 207

208 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΠΡΟΤΑΣΗ ανάπτυξης. Μέσω του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδίου προωθείται η δημιουργία τους. Δράση 1: Ανάπτυξη ιστιοπλοΐας και κρουαζιέρας σε περιοχές όπου παρουσιάζουν ιδιαίτερο τουριστικό ενδιαφέρον. Η ιστιοπλοΐα και κρουαζιέρα, αποτελεί ένα τμήμα του θαλάσσιου τουρισμού, όπου στην ΠΒΑ έχει σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης, κρίνοντας από το γεγονός ότι έχουν σχεδιαστεί τρεις διαφορετικές ζώνες ναυσιπλοΐας-αναψυχής. Δράση 2: Ανάπτυξη καταδυτικού τουρισμού. Ο καταδυτικός τουρισμός είναι μία μορφή εναλλακτικού τουρισμού, με ιδιαίτερα οφέλη για την περιοχή που δραστηριοποιείται, και ασκεί ελάχιστες έως μηδαμινές περιβαλλοντικές πιέσεις. Περιοχές ανάπτυξης καταδυτικών πάρκων χωροθετήθηκαν, στον κόλπο Μούδρου και νότια αυτού της Λήμνου, στο δυτικό τμήμα της Λέσβου καθώς και εντός του κόλπου Γέρας, πέριξ των νησιών Ψαρά και Αντίψαρα, στο βόρειο τμήμα του νησιού Οινούσσες, Βόρεια της Χίου και δυτικά στην περιοχή Σιδηρούντα, στο ανατολικό τμήμα της νήσου Ικαρίας, δυτικά της νήσου Θύμαινα και περιμετρικά στις βραχονησίδες στο νότιο τμήμα του Δήμου Φούρνων Κορσέων και στη Νοτιοδυτική πλευρά της Σάμου. Πρέπει να επισημανθεί ότι ανεξαρτήτως της ζώνης χωροθέτησης, η συνολική έκταση ενός καταδυτικού πάρκου δεν μπορεί να υπερβαίνει τα δύο τ.χλμ. Δράση 3: Ανάπτυξη αλιευτικού τουρισμού στις περιοχές όπου παρουσιάζεται αλιευτικό ενδιαφέρον. Η ΠΒΑ διαθέτοντας πλήθος περιοχών αλιευτικού ενδιαφέροντος, αποτελεί προνομιακή περιοχή ανάπτυξης του αλιευτικού τουρισμού. Ζώνες ανάπτυξης του αλιευτικού τουρισμού, χωροθετήθηκαν με βάση την παρουσία περιοχών αντίστοιχου ενδιαφέροντος, καθώς και συγκέντρωσης και έντασης τουριστικής δραστηριότητας. Πιο συγκεκριμένα, ζώνες ανάπτυξης αλιευτικού τουρισμού χωροθετήθηκαν δυτικά και βορειοανατολικά της νήσου Λήμνου, δυτικά και βόρεια της νήσου Λέσβου καθώς και στους δύο κόλπους που περιλαμβάνει, νοτιοδυτικά της Ικαρίας και βόρεια από τους Φούρνους. Δράση 4: Ανάπτυξη θαλάσσιων σπορ σε συνάρτηση με την συγκέντρωση της τουριστικής δραστηριότητας. Η ανάπτυξη θαλάσσιων σπορ 208

209 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΠΡΟΤΑΣΗ απευθύνεται κυρίως σε πόλους μαζικού παράκτιου τουρισμού, για αυτό και η χωροθέτηση ζωνών έγινε σε άμεση συσχέτιση με την ένταση και τη συγκέντρωση της τουριστικής δραστηριότητας. Πιο συγκεκριμένα, ζώνη ανάπτυξης για θαλάσσια σπορ αποτελεί το δυτικό τμήμα της νήσου Λήμνου πέριξ της Μυρίνας, μεγάλο τμήμα της Λέσβου κυρίως δυτικά, βόρεια, ανατολικά και νοτιοανατολικά, μικρό τμήμα ανατολικά της Χίου, καθώς και το σύνολο των νήσων Ικαρίας και Σάμου. Για λόγους ασφαλείας αποτράπηκε η αλληλοεπικάλυψη ζωνών ανάπτυξης υπεράκτιων αιολικών πάρκων και θαλάσσιων σπορ. ΣΤΟΧΟΣ 3: Πύκνωση δικτύου λιμένων που παρουσιάζουν τουριστικό ενδιαφέρον. Σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του ΕΠΧΣΑΑ του Τουρισμού, έχουν χωροθετηθεί τρεις ζώνες ναυσιπλοΐας-αναψυχής στον θαλάσσιο χώρο με τη ΖΝΑ3 και ΖΝΑ4 που περιλαμβάνουν, την ΠΕ Λέσβου-ΠΕ Χίου και ΠΕ Ικαρίας-ΠΕ Σάμου αντίστοιχα, να προτείνονται πύκνωση του δικτύου λιμένων. Συμπλέοντας με αυτή την κατεύθυνση και σε συσχέτιση με την ένταση και την συγκέντρωση της τουριστικής δραστηριότητας, προτείνεται η αναβάθμιση συγκεκριμένων λιμένων που χαρακτηρίζονται από έντονο τουριστικό ενδιαφέρον. Δράση 1: Αναβάθμιση του βασικού λιμένα της κάθε Περιφερειακής Ενότητας. Πιο συγκεκριμένα προτείνεται η αναβάθμιση των λιμένων Μυτιλήνης, Χίου, Μύρινας, Βαθέος Σάμου, Αγίου Κηρύκου Ικαρίας. Οι βασικοί λιμένες των ΠΕ ανεξάρτητα ότι αποτελούν αστικά κέντρα της εκάστοτε χωρικής ενότητας, αποτελούν και πόλους συγκέντρωσης τουριστικής δραστηριότητας. Δράση 2: Αναβάθμιση και επέκταση των λιμενικών υποδομών των Δημοτικών Ενοτήτων όπου παρουσιάζεται υψηλή ένταση και συγκέντρωση της τουριστικής δραστηριότητας. Οι λιμένες που παρουσιάζουν τουριστικό ενδιαφέρον σε διοικητικό επίπεδο ΔΕ είναι του Μαραθόκαμπου και του Πυθαγορείου Σάμου καθώς και Μήθυμνας, Πέτρας της Λέσβου. Η αναβάθμιση και η επέκταση των συγκεκριμένων λιμένων θεωρείται απαραίτητη για την πύκνωση του δικτύου στην ΠΒΑ. 209

210 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΠΡΟΤΑΣΗ ΣΤΟΧΟΣ 4: Προώθηση της έρευνας και της ανάπτυξης των εξορυκτικών δραστηριοτήτων. Οι εξορυκτικές δραστηριότητες είναι εξίσου σημαντικές ως προς το οικονομικό και αναπτυξιακό όφελος της περιφέρειας, για αυτό και προτείνεται η προώθηση της έρευνας και η αξιοποίηση τους. Πρέπει να επισημανθεί ότι ο ΘΧΣ παρέχει τη δυνατότητα εκμετάλλευσης των ορυκτών πόρων στον θαλάσσιο χώρο, αποφεύγοντας πιθανές συγκρούσεις. Δράση 1: Ανάπτυξη των εξορυκτικών δραστηριοτήτων άμμου και αργίλου όπου έχουν εντοπισθεί. Προτείνεται η εξόρυξη των ήδη γνωστών στοιχείων άμμου και αργίλου στην θαλάσσια περιοχή της ΠΒΑ. Πιο συγκεκριμένα, στοιχεία άμμου και αργίλου συναντώνται βόρεια και νότια της Λήμνου καθώς και δυτικά σε μεγάλη απόσταση από τις ακτές της, βόρεια και ανατολικά της Λέσβου, βορειοδυτικά και νοτιοδυτικά των Ψαρών, ενδιάμεσα της Χίου και των Οινουσσών, ενδιάμεσα Ικαρίας και Σάμου καθώς και νοτιοανατολικά αυτής. Δράση 2: Προώθηση της έρευνας για την αξιολόγηση και αξιοποίηση πιθανών πετρελαϊκών κοιτασμάτων στην περιοχή που οριοθετείται από τα νησιά Λήμνο, Λέσβο και Χίο. Στην ΠΒΑ προτείνεται η προώθηση της ερευνητικής δραστηριότητας όσον αφορά την αξιολόγηση και κατ επέκταση την εξόρυξη πιθανών πετρελαϊκών κοιτασμάτων. Η πιθανή περιοχή ξεκινά από το νότιο άκρο της Λέσβου και βορειοανατολικό της Χίου, διέρχεται δυτικά της Λέσβου και καταλήγει στο ανατολικό άκρο της Λήμνου. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, και για το λόγο ότι δεν έχει καθορισθεί η ΑΟΖ μεταξύ των κρατών Ελλάδας Τουρκίας, η οποιαδήποτε προσπάθεια εξόρυξης τέτοιων κοιτασμάτων απαιτεί τη διασυνοριακή συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών και ίσως τη συνεκμετάλλευσή τους. ΆΞΟΝΑΣ 3: ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ο εν λόγω άξονας αναφέρεται στην προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης σε συνεργασία με την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στην θαλάσσια περιοχή της ΠΒΑ. Η έννοια της βιωσιμότητας κρίνεται απαραίτητη, καθώς 210

211 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΠΡΟΤΑΣΗ τα θαλάσσια οικοσυστήματα είναι ιδιαίτερα ευάλωτα. Με την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης επιτυγχάνεται η εκμετάλλευση των πόρων του θαλάσσιου χώρου, χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος περιβαλλοντικής υποβάθμισης. ΣΤΟΧΟΣ 1: Διατήρηση των ιχθυοαποθεμάτων. Η διατήρηση των ιχθυοαποθεμάτων στην θαλάσσια περιοχή της ΠΒΑ είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε ραγδαία αύξηση της αλιευτικής παραγωγής. Δράση 1: Παρακολούθηση αποθεμάτων στις περιοχές αλιευτικού ενδιαφέροντος. Για την αποφυγή κατασπατάλησης των ιχθυοαποθεμάτων κρίσιμο ζήτημα θεωρείται η παρακολούθηση τους σε όλες τις περιοχές αλιευτικού ενδιαφέροντος οι οποίες προσδιορίστηκαν από το παρόν σχέδιο. Δράση 2: Μέτρα ελέγχου για την αποφυγή φαινομένων υπεραλίευσης. Λήψη μέτρων ελέγχου από το Λιμενικό Σώμα, που είναι αρμόδιο, για την αποφυγή φαινομένων υπεραλίευσης ΣΤΟΧΟΣ 2: Μείωση των περιβαλλοντικών πιέσεων από την παραγωγή συμβατικής ηλεκτρικής ενέργειας. Οι περιβαλλοντικές πιέσεις στην ΠΒΑ από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, μέσω συμβατικών μορφών είναι ιδιαίτερα έντονες, γεγονός που κάνει επιτακτική την ανάγκη αύξησης της συμμετοχής των ΑΠΕ στο σύνολο της παραγόμενης ενέργειας. Δράση 1: Αύξηση συμμετοχής των ΑΠΕ στο σύνολο της παραγόμενης ενέργειας. Ενθάρρυνση επενδύσεων για την ανάπτυξη αιολικών πάρκων, στην ζώνες που χωροθετήθηκαν από το παρόν σχέδιο, ώστε να αυξηθεί η συμμετοχή των ΑΠΕ στο σύνολο της παραγόμενης ενέργειας. ΣΤΟΧΟΣ 3: Παρακολούθηση και προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος με απώτερο σκοπό την προστασία των ευαίσθητων οικοσυστημάτων. Η συνεχής παρακολούθηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος είναι απαραίτητη, καθώς δέχεται πιέσεις από ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων και χρήσεων, που πολλές φορές δεν έχουν άμεση επαφή με τον θαλάσσιο χώρο. Για την επίτευξη του εν λόγω στόχου, ορίζονται ευαίσθητες περιοχές που έχουν επιβεβλημένη ανάγκη συνεχούς παρακολούθησης. Αναγκαία κρίνεται και η παρακολούθηση των τριών μεγάλων κόλπων της ΠΒΑ καθώς περιλαμβάνουν πλήθος δραστηριοτήτων. Τέλος επιβεβλημένη είναι και η 211

212 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΠΡΟΤΑΣΗ προστασία των ευαίσθητων θαλάσσιων περιοχών της ΠΒΑ, που τυχαίνει να είναι και ιδιαίτερα εκτεταμένες. Δράση 1: Παρακολούθηση υδάτων στους κόλπους Καλλονής και Γέρας της νήσου Λέσβου, και του κόλπου Μούδρου στη Λήμνο. Αναγκαία κρίνεται και η παρακολούθηση των τριών μεγάλων κόλπων της ΠΒΑ καθώς σε αυτούς περιλαμβάνονται πλήθος δραστηριοτήτων αλλά και περιοχές υψηλής περιβαλλοντικής αξίας Δράση 2: Παρακολούθηση υδάτων και προστασία ιδιαίτερων περιβαλλοντικά περιοχών όπου παρατηρείται θαλάσσια βλάστηση, όπως Pocidonia Oceanica. Παρακολούθηση και προστασία περιοχών Pocidonia Oceanic, καθώς είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες και παράλληλα συναντώνται σε μεγάλη έκταση στην ΠΒΑ Δράση 3: Προστασία των θεσμοθετημένων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων και ανάδειξή τους, είτε με οργανωμένες καταδυτικές δραστηριότητες είτε με τη δημιουργία υποβρύχιων επισκέψιμων μουσείων. Προστασία και ανάδειξη των θεσμοθετημένων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων της ΠΒΑ, που συναντώνται σε πλήθος τόσο στην Λήμνο(δυτικό, βόρειο και βορειοανατολικό τμήμα), όσο και στην Λέσβο (σε όλο το μήκος των ακτών, καθώς και εντός των κόλπων). Μικρότερη πυκνότητα παρατηρείται βορειοανατολικά και δυτικά της Χίου καθώς και νοτιοανατολικά της Σάμου. Η ανάδειξη μπορεί να γίνει μέσω καταδυτικών δραστηριοτήτων αλλά και υποβρύχιων επισκέψιμων μουσείων. Η επιλογή ζωνών χωροθέτησης δραστηριοτήτων και χρήσεων γίνεται λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των τομεακών και μη πολιτικών που αφορούν το θαλάσσιο χώρο. Ωστόσο, οι πολιτικές αυτές δεν αποτελούν το μοναδικό παράγοντα επιρροής της θέσης χωροθέτησης θαλάσσιων δραστηριοτήτων και χρήσεων καθώς τα υφιστάμενα χωροταξικά πλαίσια αλλά και η κείμενη κάθε φορά νομοθεσία παραθέτει ένα σύνολο κριτηρίων για την επιλογής της θέσης χωροθέτησης. Για την χωροθέτηση ζωνών δραστηριοτήτων και χρήσεων, τέθηκαν ορισμένα κριτήρια, με στόχο την βέλτιστη λειτουργία τους, την αποφυγή συγκρούσεων καθώς και την άσκηση ελάχιστης περιβαλλοντικής πίεσης στο θαλάσσιο περιβάλλον. Η συγκεκριμένη πρόταση δεν αφορά τον εντοπισμό κατάλληλων σημειακών θέσεων χωροθέτησης συγκεκριμένων δραστηριοτήτων, αλλά μία ζώνη κατάλληλη για 212

213 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΠΡΟΤΑΣΗ χωροθέτηση αντίστοιχων χρήσεων κάθε φορά. Αυτός άλλωστε είναι και ο σκοπός σύνταξης αυτής της εργασίας στο γενικότερο πλαίσιο της θαλάσσιας χωροταξίας όπου επιχειρεί την οργάνωση των δραστηριοτήτων και χρήσεων στο θαλάσσιο χώρο. Ο συνδυασμός του θεωρητικού υποβάθρου, της ανάλυσης και της αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης οδήγησε στην επιλογή προώθησης ορισμένων δραστηριοτήτων και χρήσεων, όπου αυτές παρουσιάζουν ιδιαίτερο αναπτυξιακό προφίλ πρώτον και ιδιαίτερη ανάγκη για την ανάπτυξή τους κατά δεύτερον. Προτείνονται ζώνες για την πιθανή χωροθέτηση καταδυτικών πάρκων, που σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να τηρούν τους όρους και προϋποθέσεις της σχετικής νομοθεσίας περί καταδυτικών πάρκων του Ν. 3409/2005 και την αντικατάσταση του άρθρου όπως αυτή παρατέθηκε στο άρθρο δέκατο του Ν. 4296/2014. Η επιλογή των ζωνών χωροθέτησης βασίζεται στα κριτήρια περιορισμού θέσης εγκατάστασης που τίθενται στην κείμενη νομοθεσία όπως παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Α/Α ΕΙΔΟΣ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟ 1 Απόσταση από ενάλιο αρχαιολογικό χώρο 3nm 2 Απόσταση από γραμμές διέλευσης πλοίων 2.000μ. 3 Εκτός μονίμων ενεργοποιημένων περιοχών Στρατού Ξηράς, Πολεμικής Αεροπορίας και Πολεμικού Ναυτικού - 4 Απόσταση από υποβρύχια καλώδια 2.000μ. 5 Απόσταση από περιοχές υδατοκαλλιεργειών 500μ. 6 Απόσταση από Λιμάνια 2.000μ. 7 Απόσταση από ακτές με γαλάζια σημαία μ. 8 Απόσταση από μονίμως ενεργοποιημένων περιοχών ασκήσεων και πεδίων βολής Στρατού Ξηράς, Πολεμικής Αεροπορίας και Πολεμικού Ναυτικού μ. 9 Όριο βάθους -50 μ. 10 Να εφάπτεται με την ακτογραμμή - Πίνακας 28: Κριτήρια χωροθέτησης καταδυτικών πάρκων Πηγή: Ν. 3409/2005 & Ν. 4296/2014, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Η μελέτη αφορά τον εντοπισμό ζωνών πιθανής χωροθέτησης καταδυτικών πάρκων, και όχι την μεμονωμένη χωροθέτηση αυτών. Επίσης απαγορεύεται ρητά η 213

214 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΠΡΟΤΑΣΗ διέλευση πλοίων εντός των οριοθετημένων περιοχών καταδυτικών πάρκων, όπως και η αλιεία. Η εργασία προτείνει ζώνες χωροθέτησης υπεράκτιων αιολικών πάρκων σύμφωνα με κριτήρια που τίθενται από την κείμενη κάθε φορά νομοθεσία και λαμβάνοντας σημαντικά υπόψη το αντίστοιχο Ειδικό χωροταξικό πλαίσιο. Τα κριτήρια για την επιλογή των τελικών ζωνών χωροθέτησης υπεράκτιων αιολικών πάρκων αφορούν: Α/Α ΕΙΔΟΣ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟ 1 2 Απόσταση από μικρούς παράκτιους οικισμούς έως 10 κτίσματα Απόσταση από παράκτιο οικισμό 10 κτίσματα και άνω 500 μ μ. 3 Απόσταση από ακτές με γαλάζια σημαία μ. 4 Απόσταση από ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους 500 μ. 5 Απόσταση από Λιμάνια - μαρίνες μ. 6 Απόσταση από παραδοσιακούς οικισμούς μ Απόσταση από ακτές κολύμβησης που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα παρακολούθησης της ποιότητας των νερών κολύμβησης του Υ.ΠΕ.Κ.Α. Απαγορεύεται εντός των κόλπων Μούδρου, Γέρας, Καλλονής Απόσταση από περιοχές υδατοκαλλιεργειών ΕΠΧΣΑΑ Απόσταση από περιοχές ενταγμένες σε διεθνής συνθήκες μ μ μ. 11 Απόσταση από Μνημεία UNESCO (Ηραίο Σάμου) μ. 12 Απόσταση από μονίμως ενεργοποιημένων περιοχών ασκήσεων και πεδίων βολής Στρατού Ξηράς, Πολεμικής Αεροπορίας και Πολεμικού Ναυτικού μ. 13 Απόσταση από αεροδρόμια μ. 14 Ελάχιστη απόσταση από θαλάσσιες αρτηρίες μ. 15 Ελάχιστη απόσταση από ελληνικές ακτοπλοϊκές γραμμές μ. 16 Ελάχιστη έκταση προτεινόμενης ζώνης χωροθέτησης 5 τ.χλμ. 17 Ελάχιστη απόσταση από την ακτή 200 μ. 18 Όριο βάθους -50 μ. Πίνακας 29: Κριτήρια χωροθέτησης υπεράκτιων αιολικών πάρκων Πηγή: ΕΠΧΣΑΑ (2008), Ν. 3851/2010, Επεξεργασία ομάδας μελέτης 214

215 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΠΡΟΤΑΣΗ Οι τελικές ζώνες χωροθέτησης υπεράκτιων αιολικών πάρκων κρίθηκαν από την ομάδα μελέτης και διακόπηκαν όπου κρίθηκε αναγκαίο, δηλαδή σε περιπτώσεις δυσκολίας πρόσβασης της εισόδου πλοίων σε λιμάνια και η χωροθέτηση εντός κλειστών κόλπων ή στο στόμιο αυτών. Τέλος, σε περίπτωση όπου η τεχνολογία χωροθέτησης ανεμογεννητριών κριθεί ώριμη, παρατίθεται η πιθανή κατεύθυνση επέκτασης των αιολικών πάρκων σύμφωνα με τα παραπάνω κριτήρια. Τα όρια είναι επέκτασης είναι ενδεικτικά και δεν καθορίζουν την αποκλειστική περιοχή μέλλουσας χωροθέτησης, παρά μόνο την κατεύθυνση. Οι λιμένες που χαρακτηρίζονται από έντονο τουριστικό ενδιαφέρον, επιλέχθηκαν με βάση τη συγκέντρωση και την ένταση της τουριστικής δραστηριότητας στο επίπεδο των ΔΕ. Πιο συγκεκριμένα, επιλέχθηκε η αναβάθμιση-επέκταση των λιμενικών υποδομών που πληρούν τα εξής κριτήρια: Α/Α ΕΙΔΟΣ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟ 1 Ποσοστό κλινών ΔΕ στο σύνολο της ΠΒΑ 5% 2 Αριθμός κλινών ανά μόνιμο κάτοικο 0,5 Πίνακας 30: Κριτήρια επιλογής τουριστικών λιμένων Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης Ο προσδιορισμός περιοχών για την ανάπτυξη θαλάσσιων σπορ έγινε σε επίπεδο ΔΕ και σε συσχέτιση με την ανάπτυξη της τουριστικής δραστηριότητας. Πιο συγκεκριμένα κριτήριο αποτέλεσε: Α/Α ΕΙΔΟΣ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟ 1 Συγκέντρωση κλινών στο σύνολο της ΠΒΑ 2% Πίνακας 31: Κριτήρια επιλογής για την ανάπτυξη θαλάσσιων σπορ Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Επεξεργασία ομάδας μελέτης 215

216 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΠΡΟΤΑΣΗ Χάρτης 41: Πρόταση Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού Πηγή: Επεξεργασία ομάδας μελέτης 216