ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ ΚΡΖΣΖ ΥΟΛΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΜΖΜΑ ΛΟΓΗΣΗΚΖ ΚΑΗ ΥΡΖΜΑΣΟΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ

Transcript

1 ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ ΚΡΖΣΖ ΥΟΛΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΜΖΜΑ ΛΟΓΗΣΗΚΖ ΚΑΗ ΥΡΖΜΑΣΟΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ «Υρημαηοοικονομική ανάλσζη ηοσ κλάδοσ γαλακηοκομικών προϊόνηων» ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Δπιμέλεια Βιδάκη Διρήνη Α.Μ Εαταριάκης Γεώργιος Α.Μ Μπελούλης Ανδρέας Α.Μ Δπιβλέπων Δπίκοσρος Καθηγηηής κος Αρβανίηης ηαύρος Ζράκλειο Μάιος, 2016

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΤΙΝΗΨΗ... 5 ABSTRACT... 6 ΕΙΥΑΓΩΓΗ... 7 ΜΕΦΑΝΑΙΡ ΘΕΩΤΗΦΙΜΗ ΣΤΡΥΕΓΓΙΥΗ ΦΗΥ ΒΙΡΞΗΧΑΟΙΑΥ ΦΤΡΦΙΞΩΟ ΜΑΙ ΣΡΦΩΟ ΥΦΗΟ ΕΝΝΑΔΑ ΜΑΙ ΥΦΗΟ ΕΧΤΩΣΗ Η ΕΝΝΗΟΙΜΗ ΜΑΙ Η ΕΧΤΩΣΑΛΜΗ ΒΙΡΞΗΧΑΟΙΑ ΦΤΡΦΙΞΩΟ ΜΑΙ ΣΡΦΩΟ ΥΦΡΙΧΕΙΑ ΦΡΧ ΦΡΞΕΑ ΞΕΦΑΣΡΙΗΥΗΥ ΔΕΙΜΦΕΥ (ΧΤΗΞΑΦΡΡΙΜΡΟΡΞΙΜΑ ΧΑΤΑΜΦΗΤΙΥΦΙΜΑ) ΥΦΡΟ ΦΡΞΕΑ ΦΗΥ ΞΕΦΑΣΡΙΗΥΗΥ ΒΑΥΙΜΑ ΥΦΡΙΧΕΙΑ ΞΕΦΑΣΡΙΗΥΗΥ ΜΑΙ Η ΜΑΦΑΟΡΞΗ ΦΡΧΥ ΥΦΗΟ ΕΝΝΑΔΑ ΜΑΙ ΥΦΗΟ ΕΧΤΩΣΑΛΜΗ ΕΟΩΥΗ ΧΣΡΜΝΑΔΡΙ ΦΤΡΦΙΞΩΟ ΜΑΙ ΣΡΦΩΟ ΒΑΥΙΜΑ ΧΑΤΑΜΦΗΤΙΥΦΙΜΑ ΔΙΕΘΟΡΧΥ ΣΕΤΙΒΑΝΝΡΟΦΡΥ ΒΑΥΙΜΑ ΧΑΤΑΜΦΗΤΙΥΦΙΜΑ ΕΘΟΙΜΡΧ ΣΕΤΙΒΑΝΝΡΟΦΡΥ ΜΕΦΑΝΑΙΡ ΧΤΗΞΑΦΡΡΙΜΡΟΡΞΙΜΗ ΑΟΑΝΧΥΗ ΒΙΡΞΗΧΑΟΙΑΥ ΓΑΝΑΜΦΡΜΡΞΙΜΩΟ ΣΤΡΛΡΟΦΩΟ ΥΦΗΟ ΕΝΝΑΔΑ ΜΑΙ ΥΦΗΟ ΕΧΤΩΣΗ ΑΤΙΘΞΡΥ ΕΣΙΧΕΙΤΗΥΕΩΟ ΦΗΥ ΒΙΡΞΗΧΑΟΙΑΥ ΦΤΡΦΙΞΩΟ ΜΑΙ ΓΑΝΑΜΦΡΜΡΞΙΜΩΟ ΣΤΡΛΡΟΦΩΟ ΜΧΜΝΡΥ ΕΤΓΑΥΙΩΟ ΦΗΥ ΒΙΡΞΗΧΑΟΙΑΥ ΦΤΡΦΙΞΩΟ ΜΑΙ ΓΑΝΑΜΦΡΜΡΞΙΜΩΟ ΣΤΡΛΡΟΦΩΟ ΑΠΙΑ ΣΑΤΑΓΩΓΙΜΗΥ ΔΙΑΔΙΜΑΥΙΑΥ ΦΗΥ ΒΙΡΞΗΧΑΟΙΑΥ ΦΤΡΦΙΞΩΟ ΜΑΙ ΓΑΝΑΜΦΡΜΡΞΙΜΩΟ ΣΤΡΛΡΟΦΩΟ ΞΙΜΦΡ ΣΕΤΙΘΩΤΙΡ ΜΕΤΔΡΧΥ ΦΗΥ ΒΙΡΞΗΧΑΟΙΑΥ ΦΤΡΦΙΞΩΟ ΜΑΙ ΓΑΝΑΜΦΡΜΡΞΙΜΩΟ ΣΤΡΛΡΟΦΩΟ ΑΜΑΘΑΤΙΥΦΡ ΝΕΙΦΡΧΤΓΙΜΡ ΣΝΕΡΟΑΥΞΑ ΦΗΥ ΒΙΡΞΗΧΑΟΙΑΥ ΦΤΡΦΙΞΩΟ ΜΑΙ ΓΑΝΑΜΦΡΜΡΞΙΜΩΟ ΣΤΡΛΡΟΦΩΟ ΣΤΡΥΦΙΘΕΞΕΟΗ ΑΠΙΑ ΥΕ ΦΙΞΕΥ ΜΡΥΦΡΧΥ ΥΧΟΦΕΝΕΥΦΩΟ ΦΗΥ ΒΙΡΞΗΧΑΟΙΑΥ ΦΤΡΦΙΞΩΟ ΜΑΙ ΓΑΝΑΜΦΡΜΡΞΙΜΩΟ ΣΤΡΛΡΟΦΩΟ ΥΧΟΡΝΙΜΕΥ ΑΓΡΤΕΥ ΑΓΑΘΩΟ ΜΑΙ ΧΣΗΤΕΥΙΩΟ ΦΗΥ ΒΙΡΞΗΧΑΟΙΑΥ ΦΤΡΦΙΞΩΟ ΜΑΙ ΓΑΝΑΜΦΡΜΡΞΙΜΩΟ ΣΤΡΛΡΟΦΩΟ ΥΧΞΣΕΤΑΥΞΑΦΑ ΒΙΒΝΙΡΓΤΑΦΙΑ ~ 1 ~

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Σίνακασ 1.1: Βαςικά διαρκρωτικά ςτοιχεία τθσ μεταποίθςθσ για το 2009 ςτθν Ελλάδα και ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ Σίνακασ 1.2: Βαςικά διαρκρωτικά ςτοιχεία τθσ μεταποίθςθσ για το 2012 ςτθν Ελλάδα και ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ Σίνακασ 2.1: Αρικμόσ επιχειριςεων βιομθχανίασ τροφίμων Σίνακασ 2.2: Σοςοςτιαία μεταβολι του αρικμοφ των επιχειριςεων βιομθχανίασ τροφίμων Σίνακασ 2.3: Αρικμόσ επιχειριςεων τθσ βιομθχανίασ γαλακτοκομικϊν προϊόντων. 34 Σίνακασ 2.4: Σοςοςτιαία μεταβολι του αρικμοφ των επιχειριςεων τθσ βιομθχανίασ γαλακτοκομικϊν προϊόντων Σίνακασ 2.5: Μφκλοσ εργαςιϊν βιομθχανίασ τροφίμων (ςε εκατ. ) Σίνακασ 2.6: Σοςοςτιαία μεταβολι του κφκλου εργαςιϊν τθσ βιομθχανίασ τροφίμων Σίνακασ 2.7: Μφκλοσ εργαςιϊν τθσ βιομθχανίασ γαλακτοκομικϊν προϊόντων (ςε εκατ. ) Σίνακασ 2.8: Σοςοςτιαία μεταβολι του κφκλου εργαςιϊν τθσ βιομθχανίασ γαλακτοκομικϊν προϊόντων Σίνακασ 2.9: Αξία παραγωγικισ διαδικαςίασ βιομθχανίασ τροφίμων (ςε εκατ. ) Σίνακασ 2.10: Αξία παραγωγικισ διαδικαςίασ τθσ βιομθχανίασ γαλακτοκομικϊν προϊόντων (ςε εκατ. ) Σίνακασ 2.11: Σοςοςτιαία μεταβολι τθσ αξίασ παραγωγικισ διαδικαςίασ τθσ βιομθχανίασ γαλακτοκομικϊν προϊόντων Σίνακασ 2.12: Ξικτό περικϊριο κζρδουσ προϊόντων για μεταπϊλθςθ βιομθχανίασ τροφίμων Σίνακασ 2.13: Σοςοςτιαία μεταβολι του μικτοφ περικωρίου κζρδουσ τθσ βιομθχανίασ τροφίμων Σίνακασ 2.14: Ξικτό περικϊριο κζρδουσ προϊόντων για μεταπϊλθςθ τθσ βιομθχανίασ γαλακτοκομικϊν προϊόντων ~ 2 ~

4 Σίνακασ 2.15: Σοςοςτιαία μεταβολι του μικτοφ περικωρίου κζρδουσ τθσ βιομθχανίασ γαλακτοκομικϊν προϊόντων Σίνακασ 2.16: Ακακάριςτο λειτουργικό πλεόναςμα τθσ βιομθχανίασ τροφίμων (ςε εκατ. ) Σίνακασ 2.17: Σοςοςτιαία μεταβολι του ακακάριςτου λειτουργικοφ πλεονάςματοσ τθσ βιομθχανίασ τροφίμων Σίνακασ 2.18: Ακακάριςτο λειτουργικό πλεόναςμα τθσ βιομθχανίασ γαλακτοκομικϊν προϊόντων (ςε εκατ. ) Σίνακασ 2.19: Σοςοςτιαία μεταβολι του ακακάριςτου λειτουργικοφ πλεονάςματοσ τθσ βιομθχανίασ γαλακτοκομικϊν προϊόντων Σίνακασ 2.20: Σροςτικζμενθ αξία ςε τιμζσ κόςτουσ ςυντελεςτϊν τθσ βιομθχανίασ τροφίμων (ςε εκατ. ) Σίνακασ 2.21: Σοςοςτιαία μεταβολι τθσ προςτικζμενθσ αξίασ ςε τιμζσ κόςτουσ ςυντελεςτϊν τθσ βιομθχανίασ τροφίμων Σίνακασ 2.22: Σροςτικζμενθ αξία ςε τιμζσ κόςτουσ ςυντελεςτϊν τθσ βιομθχανίασ γαλακτοκομικϊν προϊόντων (ςε εκατ. ) Σίνακασ 2.23: Σοςοςτιαία μεταβολι τθσ προςτικζμενθσ αξίασ ςε τιμζσ κόςτουσ ςυντελεςτϊν τθσ βιομθχανίασ γαλακτοκομικϊν προϊόντων Σίνακασ 2.24: Υυνολικζσ αγορζσ αγακϊν και υπθρεςιϊν τθσ βιομθχανίασ τροφίμων Σίνακασ 2.25: Σοςοςτιαία μεταβολι των ςυνολικϊν αγορϊν αγακϊν και υπθρεςιϊν τθσ βιομθχανίασ τροφίμων Σίνακασ 2.26: Υυνολικζσ αγορζσ αγακϊν και υπθρεςιϊν τθσ βιομθχανίασ γαλακτοκομικϊν προϊόντων (ςε εκατ. ) Σίνακασ 2.27: Σοςοςτιαία μεταβολι των ςυνολικϊν αγορϊν αγακϊν και υπθρεςιϊν τθσ βιομθχανίασ γαλακτοκομικϊν προϊόντων ~ 3 ~

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΣΩΝ Διάγραμμα 1.3: Ματανομι υποκλάδων ελλθνικισ βιομθχανίασ τροφίμων και ποτϊν για το 2009, βάςει των βαςικϊν διαρκρωτικϊν ςτοιχείων Διάγραμμα 1.4: Ματανομι υποκλάδων ελλθνικισ βιομθχανίασ τροφίμων και ποτϊν για το 2012, βάςει των βαςικϊν διαρκρωτικϊν ςτοιχείων ~ 4 ~

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν κατζχει βαςικό ρόλο ςτθν ελλθνικι οικονομία και γενικότερα ςτθν ελλθνικι μεταποιθτικι βιομθχανία, ςε όρουσ απαςχόλθςθσ και προςτικζμενθσ αξίασ, ακόμα και ςε δφςκολεσ περιόδουσ, όπωσ τθν οικονομικι κρίςθ που διανφει τα τελευταία ζτθ θ χϊρα μασ. Η παραγωγι και θ διακίνθςθ ποικίλων αγροτικϊν προϊόντων και τροφίμων για τθν κάλυψθ επιςιτιςτικϊν αναγκϊν ιταν ανζκακεν πεδίο ζντονθσ επιχειρθματικισ δραςτθριότθτασ, όπου πραγματοποιείται άμεςθ ι ζμμεςθ εμπλοκι μεγάλου αρικμοφ επιχειριςεων, με διαφορετικά ενδιαφζροντα και ςτόχουσ. Επί δεκαετίεσ, θ δομι και θ οργάνωςθ του ςυςτιματοσ παραγωγισ τροφίμων, διαμορφϊνονταν ςφμφωνα με τισ ιςχφουςεσ παραγωγικζσ δυνατότθτεσ. μωσ, τισ δφο τελευταίεσ δεκαετίεσ, ςτράφθκε προσ τθν ικανοποίθςθ των αναγκϊν και των απαιτιςεων των καταναλωτϊν, ωσ αποτζλεςμα διαφόρων οικονομικϊν, κοινωνικϊν και τεχνολογικϊν εξελίξεων. Ζτςι, τονϊκθκαν οι αλλθλεξαρτιςεισ και οι διαςυνδζςεισ των επιμζρουσ τμθμάτων του ςυςτιματοσ παραγωγισ τροφίμων. Ξε τον αποτελεςματικό ςυντονιςμό των εκπροςϊπων του κλάδου τροφίμων και ποτϊν και τθν ορκότερθ ςυνεργαςία τουσ, υπάρχει θ δυνατότθτα ςυμβολισ τουσ για να βελτιωκεί θ αποδοτικότθτα και θ αποτελεςματικότθτα τθσ ανάδειξθσ των ελλθνικϊν προϊόντων, να εξαςφαλιςτεί θ επιλογι μιασ ορκισ ςτρατθγικισ και να ςτακεροποιθκεί θ υλοποίθςθ μακροπρόκεςμου ςχεδιαςμοφ τθσ. Η ςφνδεςθ του κλάδου τροφίμων και ποτϊν με τον τριτογενι τομζα υπθρεςιϊν ςτα εςτιατόρια, ςτα ξενοδοχεία και γενικότερα ςτον τουριςμό, είναι ζνα ακόμα μζςο προϊκθςθσ των ελλθνικϊν προϊόντων, κακϊσ προςκζτουν αξία και εξαγωγικι δυναμικι ςτον κλάδο αυτό. Η βιομθχανία τροφίμων διακρίνεται ςε διάφορουσ εξίςου ςθμαντικοφσ υποκλάδουσ, όπωσ θ αρτοποιία, θ ποτοποιία, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το κρζασ, τα φροφτα και τα λαχανικά κτλ. Ρ υποκλάδοσ των γαλακτοκομικϊν προϊόντων ςυμμετζχει με μεγάλο ποςοςτό ςτθν ςφνκεςθ τθσ βιομθχανίασ τροφίμων ςε ςχζςθ με τουσ άλλουσ υποκλάδουσ. ~ 5 ~

7 ABSTRACT The food and drink industry has a key role in the Greek economy and generally in Greek manufacturing industry in terms of employment and added value, even in difficult times like the current economic crisis in recent years our country. The production and trafficking of various agricultural products and food to cover food needs has always field strong business, which is carried out direct or indirect involvement of large number of companies with different interests and goals. For decades, the structure and organization of the food production system, modeled on the existing production capacities. But the past two decades, turned to meeting the needs and consumer demand as a result of various economic, social and technological developments. So, the interdependencies and interconnections of individual parts of the food production system were invigorated. With effective coordination of representatives of the food and beverage sector and their better cooperation, there is the contribution possibility to improve the efficiency and effectiveness of the promotion of Greek products to ensure selection of a proper strategy and to stabilize the implementation of long-term planning of. The linking the food and beverage sector to the tertiary sector of services in restaurants, hotels and tourism in general, is another means of promoting Greek products, add value and export dynamics in this industry. The food industry is divided into several equally important sub-sectors, such as bakeries, the beverage, dairy products, meat, fruits and vegetables etc. The subsector of dairy products has a large paritcipation in the composition of the food industry in relation to others subsectors. ~ 6 ~

8 ΕΙΑΓΩΓΗ Μακϊσ θ εγχϊρια βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν ζχει πολφ βαςικό ρόλο ςτθν εγχϊρια μεταποιθτικι βιομθχανία και γενικότερα ςτθν εγχϊρια οικονομία, θ παροφςα πτυχιακι εργαςία αςχολείται με τθν ανάλυςθ τθσ βιομθχανίασ τροφίμων και ποτϊν ςτθν Ελλάδα αλλά και ςτθν Ευρϊπθ, εςτιάηοντασ ςτθν βιομθχανία γαλακτοκομικϊν προϊόντων και ζχοντασ ωσ ςκοπό τθν εξζταςθ των βαςικϊν χαρακτθριςτικϊν τθσ και τθν εξαγωγι ςυμπεραςμάτων ςχετικά με βαςικά χρθματοοικονομικά μεγζκθ του ςυνόλου τθσ, με τθν χριςθ ποικιλίασ πινάκων και διαγραμμάτων και τθν απαραίτθτθ επεξιγθςθ τουσ. Η ελλθνικι βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν είναι ςτακερά ζνασ από τουσ βαςικότερουσ τομείσ του δευτερογενι τομζα τθσ ελλθνικισ οικονομίασ και μια από τισ δυνάμεισ ανάπτυξθσ τθσ εγχϊριασ μεταποίθςθσ, επθρεάηοντασ ςε μεγάλο βακμό τθν ςυνολικι εγχϊρια παραγωγι. Η βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν τθσ χϊρασ μασ αποτελεί μια δυναμικι, ανταγωνιςτικι και εξωςτρεφι βιομθχανία. Ζχουν γίνει ςοβαρζσ επενδφςεισ και αξιοςθμείωτθ επιχειρθματικι δραςτθριότθτα ςτθν Ελλάδα, ςτα Βαλκάνια αλλά και ςτθν Ευρϊπθ. Επίςθσ, ζχει δυνατότθτεσ ακόμα μεγαλφτερθσ ανάπτυξθσ και ζχει τθν δυνατότθτα να ενδυναμϊςει τθν γενικότερθ ανάπτυξθ τθσ εγχϊριασ οικονομίασ. Υτο πρϊτο κεφάλαιο κρίνεται ςκόπιμο να πραγματοποιθκεί μια κεωρθτικι προςζγγιςθ του κζματοσ με τθν ανάλυςθ βαςικϊν ςτοιχείων του τομζα τθσ μεταποίθςθσ, τα χρθματοοικονομικά χαρακτθριςτικά του και με τθν παρουςίαςθ διαφόρων βαςικϊν ςτοιχείων τθσ μεταποίθςθσ και θ κατανομι τουσ ςτθν χϊρα μασ και ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ. Φζλοσ, παρουςιάηονται τα βαςικά χαρακτθριςτικά, οι τάςεισ και οι προοπτικζσ τθσ βιομθχανίασ τροφίμων και ποτϊν, ςε διεκνζσ και εκνικό επίπεδο. Υτο δεφτερο κεφάλαιο πραγματοποιείται ανάλυςθ διαφόρων οικονομικϊν ςτοιχείων που αντλικθκαν από τθν βάςθ δεδομζνων τθσ Eurostat ςχετικά με τισ επιχειριςεισ ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ κατά τα ζτθ ςτθν βιομθχανία των τροφίμων και των γαλακτοκομικϊν προϊόντων. ~ 7 ~

9 Φα ςτοιχεία αυτά αφοροφν τον αρικμό των επιχειριςεων, τον κφκλο εργαςιϊν τουσ, το ςφνολο των αγορϊν τουσ, τθν αξία παραγωγισ, το μικτό περικϊριο κζρδουσ, το ακακάριςτο λειτουργικό πλεόναςμα, θ προςτικζμενθ αξία ςε τιμζσ κόςτουσ ςυντελεςτϊν και οι ςυνολικζσ αγορζσ αγακϊν και υπθρεςιϊν. Ρι πίνακεσ που χρθςιμοποιοφνται ςτο δεφτερο κεφάλαιο κακιςτοφν εφκολα κατανοθτι τθ ςυμβολι αλλά και τισ μεταβολζσ τθσ βιομθχανίασ τροφίμων ςτισ εξεταηόμενεσ χϊρεσ διαχρονικά και εςτιάηουν ςτον υποκλάδο των γαλακτοκομικϊν προϊόντων. ~ 8 ~

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΘΕΩΡΗΣΙΚΗ ΠΡΟΕΓΓΙΗ ΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΣΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΣΩΝ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ 1.1 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ Η ΕΤΡΩΠΑΪΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΣΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΣΩΝ Η βιομθχανία τροφίμων κατζχει βαςικό ρόλο ςτθν ελλθνικι οικονομία και γενικότερα ςτθν ελλθνικι μεταποιθτικι βιομθχανία, ςε όρουσ απαςχόλθςθσ και προςτικζμενθσ αξίασ, ακόμα και ςε δφςκολεσ περιόδουσ, όπωσ τθν οικονομικι κρίςθ που διανφει τα τελευταία ζτθ θ χϊρα μασ. Η βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν ζχει όλεσ τισ απαραίτθτεσ προχποκζςεισ προκειμζνου να ςυνεχίςει να είναι ο κφριοσ μοχλόσ οικονομικισ ανάπτυξθσ τθσ χϊρασ μασ. Φα κζματα τα οποία προκφπτουν ςε ςχζςθ με τον ρόλο τθσ εγχϊριασ βιομθχανίασ τροφίμων και ποτϊν ωσ μοχλό οικονομικισ ανάπτυξθσ, ζχουν να κάνουν με τισ εξαγωγζσ τθσ χϊρασ, τθν ποιότθτα και τθν ταυτότθτα των προϊόντων κακϊσ και τθν οργανωμζνθ προβολι και προϊκθςθ των ελλθνικϊν τροφίμων και ποτϊν. Ξε τον αποτελεςματικό ςυντονιςμό των εκπροςϊπων του κλάδου τροφίμων και ποτϊν και τθν ορκότερθ ςυνεργαςία τουσ, υπάρχει θ δυνατότθτα ςυμβολισ τουσ για να βελτιωκεί θ αποδοτικότθτα και θ αποτελεςματικότθτα τθσ ανάδειξθσ των ελλθνικϊν προϊόντων, να εξαςφαλιςτεί θ επιλογι μιασ ορκισ ςτρατθγικισ και να ςτακεροποιθκεί θ υλοποίθςθ μακροπρόκεςμου ςχεδιαςμοφ τθσ. Η δθμιουργία προςτικζμενθσ αξίασ κακϊσ και θ ενδυνάμωςθ τθσ εξωςτρζφειασ του κλάδου τροφίμων και ποτϊν εξαρτοφνται κατά ζνα μεγάλο βακμό και ςτθν προβολι του ελλθνικοφ προϊόντοσ, των δικτφων διανομισ του, που βαςίηεται ςτθν ποιότθτα, ςτθ διαφοροποίθςθ και ςτθν προβολι του προτφπου τθσ ελλθνικισ και τθσ μεςογειακισ κουηίνασ τόςο ςτο εςωτερικό όςο και ςτο εξωτερικό. Η ςφνδεςθ του κλάδου τροφίμων και ποτϊν με τον τριτογενι τομζα υπθρεςιϊν ςτα εςτιατόρια, ςτα ξενοδοχεία και γενικότερα ςτον τουριςμό, είναι ζνα ακόμα μζςο προϊκθςθσ των ελλθνικϊν προϊόντων, κακϊσ προςκζτουν αξία και εξαγωγικι δυναμικι ςτον κλάδο αυτό. πωσ είναι φυςικό, θ ανάπτυξθ και θ βελτίωςθ τθσ ανταγωνιςτικότθτασ των ελλθνικϊν προϊόντων τροφίμων και ποτϊν εξαρτάται και από τθν ενδυνάμωςθ των ~ 9 ~

11 ανκρωπίνων πόρων (των γνϊςεων, τθσ εμπειρίασ, των δεξιοτιτων, του βακμοφ εξειδίκευςθσ κτλ.). Ρι νζεσ τεχνολογίεσ και καινοτομίεσ, τα προϊόντα ζρευνασ και ανάπτυξθσ ζχουν ωσ αποτζλεςμα τθν κατάλθξθ όλων των εξελίξεων ςτθν παραγωγι και διάκεςθ ςτον κλάδο των τροφίμων και τον ποτϊν. Η διαρκισ και γριγορθ μεταβολι τουσ απαιτεί άμεςθ προςαρμογι και αφφπνιςθ των ανκρωπίνων πόρων, προκειμζνου να μπορεί να ανταπεξζλκει ζγκαιρα και αποτελεςματικά ςε αυτζσ τισ μεταβολζσ και τισ νζεσ απαιτιςεισ ςτο πλαίςιο του ανταγωνιςμοφ ςε διεκνζσ επίπεδο (ΙΡΒΕ Θωμαΐδου Φωτεινι, 2014, ςελίδεσ 7 8). 1.2 ΣΟΙΧΕΙΑ ΣΟΤ ΣΟΜΕΑ ΜΕΣΑΠΟΙΗΗ Σαρακάτω κα παρουςιαςτοφν και οριςμζνα από τα κφρια ςυμπεράςματα που προκφπτουν από τθν ανάλυςθ των βαςικϊν διαρκρωτικϊν χαρακτθριςτικϊν του τομζα τθσ μεταποίθςθσ ςτθν χϊρα μασ για τα ζτθ Αυτά τα ςυμπεράςματα ζχουν εξαχκεί από μελζτθ του ΙΡΒΕ «Ρι προοπτικζσ του τομζα τθσ μεταποίθςθσ ςτθν Ελλάδα» που ςτοχεφει ςτον εντοπιςμό των κλάδων τθσ μεταποίθςθσ, οι οποίοι παρουςιάηουν αναπτυξιακζσ επιδόςεισ ςε ικανοποιθτικό βακμό, δίνοντασ ζμφαςθ κατά κφριο λόγο ςτθ διεκνι ανταγωνιςτικότθτα. Ξιλϊντασ ςε όρουσ ακακάριςτθσ προςτικζμενθσ αξίασ παραγωγισ, οι ελλθνικοί μεταποιθτικοί κλάδοι αναπτφχκθκαν κατά τθν περίοδο των ετϊν με μικρότερο μζςο ετιςιο ρυκμό ςυγκριτικά με το μζςο ετιςιο ρυκμό μεταβολισ τθσ ςυνολικισ οικονομικισ δραςτθριότθτασ ςτθν χϊρα μασ, αφοφ ο ρυκμόσ αυτόσ ιταν αφξθςθ κατά 0,1% ζναντι αφξθςθσ 2,2%. Ειδικότερα ζπειτα από το ζτοσ 2008, δθλαδι μετά τθν χρθματοπιςτωτικι κρίςθ θ οποία ζπλθξε και τθν χϊρα μασ, ο μεταποιθτικόσ τομζασ ςθμείωςε ςυρρίκνωςθ κατά 1,7%, μειϊνοντασ το μερίδιο του ςτο εγχϊριο προϊόν κατά 3% από τθν περίοδο των ετϊν 2000 ωσ Ξιλϊντασ ςε κλαδικό επίπεδο, θ παραγωγι των βαςικϊν φαρμακευτικϊν προϊόντων και φαρμακευτικϊν ςκευαςμάτων, θ παραγωγι χθμικϊν ουςιϊν και προϊόντων και θ παραγωγι βαςικϊν μετάλλων ζχουν τθν μεγαλφτερθ μζςθ ετιςια ~ 10 ~

12 άνοδο ςε όρουσ ακακάριςτθσ προςτικζμενθσ αξίασ του παραγόμενου προϊόντοσ ςτον τομζα τθσ μεταποίθςθσ κατά τα ζτθ 2000 ωσ Υε όρουσ ςυμβολισ ςτθν μεταποίθςθ, ο κλάδοσ τθσ βιομθχανίασ τροφίμων και ποτϊν και παραγωγισ προϊόντων καπνοφ, παρουςιάηει ςτακερά το μεγαλφτερο μερίδιο και ακολουκεί θ παραγωγι βαςικϊν φαρμακευτικϊν προϊόντων και φαρμακευτικϊν ςκευαςμάτων. Υε όρουσ βιομθχανικισ παραγωγισ, ο μεταποιθτικόσ τομζασ ςθμείωςε μείωςθ με ρυκμό ανά ζτοσ 2,5%κατά μζςο όρο, κατά τθν περίοδο , με ςθμαντικι φφεςθ τθν κατά τα ζτθ Η γρθγορότερθ αφξθςθ τθσ βιομθχανικισ παραγωγισ κακ όλα τα ζτθ, πραγματοποιικθκε ςτον κλάδο παραγωγισ φαρμακευτικϊν ςκευαςμάτων με μζςο ετιςιο ρυκμό ανόδου 12,9% (ΙΡΒΕ Βεντοφρθσ Οίκοσ, Βαςιλειάδθσ Ξιχάλθσ, Βλάχου Βαςιλικι & Φςακανίκασ Άγγελοσ, 2012, ςελίδεσ 6 7). Γενικότερα δεν παρουςιάηονται ςοβαρζσ διαφοροποιιςεισ πριν και κατά τθν χρθματοπιςτωτικι κρίςθ, ςχετικά με τθν κατάταξθ των μεταποιθτικϊν κλάδων, με εξαίρεςθ τθν ανοδικι πορεία, ζπειτα από τθν κρίςθ, των υποκλάδων παραγωγισ άλλων οργανικϊν βαςικϊν χθμικϊν ουςιϊν και καταςκευισ άλλων μεταλλικϊν προϊόντων, παραγωγισ αλουμινίου και επιςκευισ μθχανθμάτων. Ξιλϊντασ ςε όρουσ απαςχόλθςθσ, ο ελλθνικόσ μεταποιθτικόσ τομζασ βρίςκεται ανάμεςα ςτουσ τομείσ με τθ υψθλότερθ μείωςθ, αφοφ θ μζςθ μείωςθ τθσ απαςχόλθςθσ ιταν 6,6% κατά τα ζτθ 2008 ωσ 2010, ςυγκριτικά με το ποςοςτό 1,9% του ςυνόλου τθσ ελλθνικισ οικονομίασ. Αυτό ςυμβαίνει κυρίωσ λόγω τθσ μακροχρόνιασ διαδικαςίασ αποβιομθχάνιςθσ τθσ οικονομίασ από τθ δεκαετία του 1980, οδθγϊντασ τον μεταποιθτικό τομζα ςε μερίδιο 10,7% το Ματά τθν περίοδο 2008 ωσ 2010 (περίοδοσ χρθματοπιςτωτικισ κρίςθσ), θ ςθμαντικότερθ φφεςθ ςε όρουσ απαςχόλθςθσ παρατθρικθκε ςτθν παραγωγι κλωςτοχφαντουργικϊν υλϊν με μζςθ ετιςια μείωςθ κατά 32%. Αντίκετα θ ςθμαντικότερθ αφξθςθ παρατθρικθκε ςτθν παραγωγι οπτάνκρακα & προϊόντων διφλιςθσ πετρελαίου με ποςοςτό 9,6% και ςτθ βιομθχανία τροφίμων με ποςοςτό 4,6%. Αυτζσ οι μεταβολζσ δεν οδιγθςαν ςε αντίςτοιχεσ ςθμαντικζσ μεταβολζσ των ςχετικϊν μεριδίων, εκτόσ από τθ βιομθχανία τροφίμων, ςτθν οποία ςθμειϊκθκε ~ 11 ~

13 ενίςχυςθ του τμιματοσ τθσ απαςχόλθςθσ κατά 25% επί του ςυνολικοφ αρικμοφ των απαςχολοφμενων ςτον μεταποιθτικό τομζα, παραμζνοντασ πρϊτθ ςτθν κατάταξθ (ΙΡΒΕ Βεντοφρθσ Οίκοσ, Βαςιλειάδθσ Ξιχάλθσ, Βλάχου Βαςιλικι & Φςακανίκασ Άγγελοσ, 2012, ςελίδα 7). Υχετικά με το πραγματικό μοναδιαίο κόςτοσ εργαςίασ, θ μεταποίθςθ ςθμείωςε ςυνολικά μια από τισ υψθλότερεσ ανόδουσ κατά τθν περίοδο των ετϊν 2000 ωσ 2008 ςτθν χϊρα μασ, κακϊσ αυξικθκε κατά 13%, ενϊ μειϊκθκε κατά 1% ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ. Σροκειμζνου να υπάρχει ορκι ςφγκριςθ επιδόςεων, μιλϊντασ ςε τιμζσ παραγωγοφ εξωτερικισ αλλά και εγχϊριασ αγοράσ, είναι απαραίτθτθ θ ςυνεξζταςθ ςτθν εςωτερικι αγορά χωριςτά για κάκε κλάδο και θ πορεία του δείκτθ τιμϊν ειςαγωγϊν. Ειδικότερα, είναι απαραίτθτθ όταν προϊόντα που ειςάγονται ζχουν μεγάλο ποςοςτό επί των πωλιςεων, αφοφ υπάρχει το ενδεχόμενο επθρεαςμοφ από τθν τάςθ των διεκνϊν τιμϊν, των τιμϊν των παραγόμενων ςτθν Ελλάδα προϊόντων. Επίςθσ, ςτισ αγορζσ οι οποίεσ πραγματοποιοφνται εκτόσ Ελλάδασ είναι απαραίτθτθ θ ςυνεκτίμθςθ τθσ δυναμικισ των τιμϊν για τα ίδια προϊόντα, θ οποία είναι διαμορφωμζνθ ςτισ χϊρεσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ, κακϊσ τα προϊόντα τουσ είναι βαςικοί ανταγωνιςτζσ των ελλθνικϊν προϊόντων και ενδεχομζνωσ να επθρεάηουν και τισ τιμζσ των εγχϊριων εξαγωγϊν. Ζτςι, διάφοροι κλάδοι τθσ ελλθνικισ μεταποίθςθσ, όπωσ οι καλωδιϊςεισ, ςωλινεσ αγωγοί, τα προϊόντα μφλων δθμθτριακϊν, οι παραςκευαςμζνεσ ηωοτροφζσ, θ διφλιςθ πετρελαίου κτλ. παρουςιάηουν διαχρονικι ζντονθ εξωτερικι ηιτθςθ κατά τθν περίοδο των ετϊν 2005 ωσ 2010, με τουσ περιςςότερουσ από αυτοφσ να διατθροφν τθ δυναμικι τουσ και κατά τα ζτθ τθσ κρίςθσ. Από τθν άλλθ, ςε διάφορουσ κλάδουσ τθσ βιομθχανίασ των τροφίμων και τθσ κλωςτοχφαντουργίασ ζνδυςθσ ςθμειϊκθκε θ ιςχυρότερθ μείωςθ τθσ ηιτθςθσ από το εξωτερικό κατά τθν περίοδο των ετϊν 2005 ωσ 2010, με τουσ κλάδουσ τθσ παραγωγισ διατθρθμζνου κρζατοσ και των φυτικϊν ηωικϊν ελαίων και λιπϊν να εμφανίηουν τθν εντονότερθ φφεςθ τιμϊν εξωτερικισ αγοράσ και κατά τθν κρίςθ. Γενικότερα, οι κλάδοι τθσ βιομθχανίασ των τροφίμων βρίςκονται ςτθν πρϊτθ κζςθ ςχετικά με τθν μείωςθ των τιμϊν παραγωγοφ εξωτερικισ αγοράσ μετά από το ~ 12 ~

14 ζτοσ 2008, όπου ξζςπαςε θ διεκνισ κρίςθ (ΙΡΒΕ Βεντοφρθσ Οίκοσ, Βαςιλειάδθσ Ξιχάλθσ, Βλάχου Βαςιλικι & Φςακανίκασ Άγγελοσ, 2012, ςελίδα 8). Ξιλϊντασ ςε τιμζσ παραγωγοφ εςωτερικισ αγοράσ, τθν υψθλότερθ αφξθςθ τιμϊν κατά τα ζτθ 2000 ωσ 2010, παρουςιάηουν κυρίωσ οι κλάδοι ςτουσ οποίουσ γίνεται χριςθ του προϊόντοσ ςε δραςτθριότθτεσ καταςκευισ, εξαιτίασ τθσ τάχιςτθσ ανάπτυξθσ του κλάδου καταςκευϊν, κατά τθν περίοδο Από το 2008 και μετά, τθ υψθλότερθ αφξθςθ τιμϊν κατζχει θ καταςκευι κοςμθμάτων και πολφτιμων αντικειμζνων, αντανακλϊντασ τθν αναηιτθςθ για αςφαλζςτερεσ επενδφςεισ. Ιςχυρι πτϊςθ εμφανίηουν οι τιμζσ εγχϊρια ςτουσ κλάδουσ τθσ παραγωγισ κλωςτοχφαντουργικϊν υλϊν και τθσ ζνδυςθσ, κυρίωσ λόγω τθσ αφξθςθσ του ανταγωνιςμοφ ζπειτα από τθν κατάργθςθ των περιοριςμϊν των ειςαγωγϊν ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ, ιδίωσ από τισ χϊρεσ τθσ Αςίασ. Από τθν άλλθ, θ παραγωγι ηάχαρθσ εμφάνιςε τθν ςθμαντικότερθ μείωςθ τιμϊν ωσ το ζτοσ Ξιλϊντασ ςε όρουσ εξαγωγϊν, οι κλάδοι τθσ παραγωγισ προϊόντων διφλιςθσ πετρελαίου, βαςικϊν πολφτιμων μετάλλων, φαρμακευτικϊν προϊόντων κτλ. διακζτουν ςε διαχρονικό επίπεδο τα υψθλότερα ποςοςτά επί των μεταποιθτικϊν εξαγωγϊν, θ πλειοψθφία των οποίων βελτίωςαν τθ κζςθ τουσ το 2010 ςυγκριτικά με το 2005, με τον φαρμακευτικό κλάδο να υποχωρεί ελαφρϊσ ςυγκριτικά με τθν προ κρίςθσ περίοδο. Η δυναμικι των εξαγωγϊν ςτουσ περιςςότερουσ κλάδουσ παρουςίαςε φφεςθ κατά τα ζτθ 2008 ωσ 2010, κακϊσ υποχϊρθςε το διεκνζσ εμπόριο. Φθν υψθλότερθ πτϊςθ, ανάμεςα ςτουσ κλάδουσ οι οποίοι παρουςίαςαν αφξθςθ εξαγωγϊν κατά τα ζτθ , ςθμείωςε θ παραγωγι προϊόντων οπτανκρακοποίθςθσ, παρόλο που διατιρθςε τον ςθμαντικότερο ρυκμό αφξθςθσ. Από τθν άλλθ, θ παραγωγι οικοδομικϊν υλικϊν και θ επεξεργαςία φροφτων και λαχανικϊν κατζχει τα ιςχυρότερα διαχρονικά εμπορικά πλεονάςματα. Υχετικά με το τεχνολογικό περιεχόμενο των μεταποιθτικϊν προϊόντων εξαγωγισ τθσ χϊρασ μασ, υφίςταται τεχνολογικό ζλλειμμα ςυγκριτικά με τισ χϊρεσ τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ, παρά τθν μικρι βελτίωςθ ςτο εξαγωγικό μίγμα. Ρ κλάδοσ τθσ καταςκευισ ραδιοτθλεοπτικοφ εξοπλιςμοφ επικοινωνιϊν και τθσ καταςκευισ χθμικϊν προϊόντων ςθμειϊνουν τισ μεγαλφτερεσ τεχνολογικζσ επιδόςεισ, Σαράλλθλα, ςχετικά με τισ αιτιςεισ για πατζντεσ, προβάλλονται και οι ~ 13 ~

15 κλάδοι τθσ καταςκευισ μθχανολογικοφ εξοπλιςμοφ, Η/Χ, κτλ. θ βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν, θ καταςκευι προϊόντων από μθ μεταλλικά ορυκτά κτλ. (ΙΡΒΕ Βεντοφρθσ Οίκοσ, Βαςιλειάδθσ Ξιχάλθσ, Βλάχου Βαςιλικι & Φςακανίκασ Άγγελοσ, 2012, ςελίδεσ 9 10). 1.3 ΔΕΙΚΣΕ (ΧΡΗΜΑΣΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ) ΣΟΝ ΣΟΜΕΑ ΣΗ ΜΕΣΑΠΟΙΗΗ Υχετικά με τα χρθματοοικονομικά χαρακτθριςτικά του μεταποιθτικοφ τομζα, το μζςο επίπεδο ρευςτότθτασ είναι ικανοποιθτικό κατά τα ζτθ 2005 ωσ Σαράλλθλα θ κερδοφορία του διατθρείται και ο δανειςμόσ ωσ πθγι άντλθςθσ πόρων αυξάνεται. μωσ, τθν περίοδο , επιδεινϊνονται οι ςυνολικοί αρικμοδείκτεσ ςτον μεταποιθτικό τομζα, αφοφ το κακαρό περικϊριο κζρδουσ υποχωρεί και τα περιουςιακά ςτοιχεία και τα ίδια κεφάλαια για τθν πραγματοποίθςθ κερδϊν, αξιοποιοφνται λιγότερο αποδοτικά. Ρι αρικμοδείκτεσ των υποκλάδων με τισ υψθλότερεσ επιδόςεισ κατά τθν περίοδο 2005 ωσ 2009 είναι εκείνοι τθσ παραγωγισ τςιμζντου, αςβζςτθ και γφψου, θ ανακφκλωςθ μεταλλικϊν απορριμμάτων, θ καταςκευι οικιακϊν ςυςκευϊν κτλ. Ειδικότερα, κατά τθν περίοδο , όςον αφορά τθν κερδοφορία, θ καπνοβιομθχανία και θ ποτοποιία ςυνεχίηουν να διατθροφν τα υψθλά περικϊρια κζρδουσ. Για μια πιο αξιόπιςτθ εικόνα ςχετικά με τθν ανταγωνιςτικότθτα των εγχϊριων κλάδων τθσ μεταποίθςθσ, χρθςιμοποιοφνται οριςμζνοι δείκτεσ αξιολόγθςθσ των διεκνϊν επιδόςεων τουσ, ςφμφωνα με τουσ οποίουσ προκφπτουν τα παρακάτω αποτελζςματα: Βάςει του δείκτθ ιςοηυγίου, θ παραγωγι τςιμζντου, αςβζςτθ και γφψου, θ καταςκευι τοφβλων και λοιπϊν δομικϊν προϊόντων αποτελοφν τουσ ανταγωνιςτικότερουσ κλάδουσ. Ρι κλάδοι καταςκευισ πλεκτϊν υφαςμάτων, δομικϊν μεταλλικϊν προϊόντων, ςωλινων, κατεργαςίασ και βαφισ γουναρικϊν κτλ. κατάφεραν και διατιρθςαν το δείκτθ αυτό ςε υψθλά επίπεδα, κακϊσ και βελτίωςαν τθν ανταγωνιςτικι τουσ κζςθ ζπειτα από το ζτοσ 2008 όπου και ξζςπαςε θ ~ 14 ~

16 κρίςθ(ιρβε Βεντοφρθσ Οίκοσ, Βαςιλειάδθσ Ξιχάλθσ, Βλάχου Βαςιλικι & Φςακανίκασ Άγγελοσ, 2012, ςελίδεσ 10 11). Βάςει του δείκτθ Balassa, οι κλάδοι οι οποίοι ςθμείωςαν διαχρονικά τισ υψθλότερεσ τιμζσ του δείκτθ αυτοφ (δθλαδι με μεγάλθ εξωςτρζφεια), είναι θ κατεργαςία γουναρικϊν, θ παραγωγι τςιμζντου, αςβζςτθ και γφψου, θ επεξεργαςία και θ ςυντιρθςθ φροφτων και λαχανικϊν κτλ. Σαρά τισ χαμθλζσ τιμζσ του δείκτθ, οι κλάδοι καταςκευισ θλεκτρονικϊν λυχνιϊν, ξυλουργικϊν προϊόντων, ατμογεννθτριϊν κτλ. βελτίωςαν τθν ανταγωνιςτικι τουσ κζςθ ζπειτα από το Η καταςκευι τθσ μιτρασ ανταγωνιςτικότθτασ διευκολφνει ςτο να εντοπιςτοφν οι κλάδοι οι οποίοι εμφανίηουν ςυγκριτικά πλεονεκτιματα εξωςτρζφειασ, κακϊσ λαμβάνει υπόψθ τθν εξζλιξθ τθσ εξωτερικισ ηιτθςθσ αλλά και τθσ ςυμμετοχισ των ελλθνικϊν εξαγωγϊν ςτισ αντίςτοιχεσ ευρωπαϊκζσ εξαγωγζσ. Υφμφωνα με τθν εξζλιξθ τθσ εξωτερικισ ηιτθςθσ (θ μεταβολι των εξαγωγϊν των κλάδων τθσ μεταποίθςθσ ωσ προσ τθ μεταβολι των ςυνολικϊν εξαγωγϊν τθσ μεταποίθςθσ ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ), οι κλάδοι οι οποίοι πικανόν να επωφελοφνταν από τθ διεκνι ηιτθςθ είναι θ παραγωγι φαρμακευτικϊν προϊόντων, χθμικϊν προϊόντων για ιατρικοφσ ςκοποφσ, θ καταςκευι παιχνιδιϊν κτλ. Βάςει του κριτθρίου τθσ εξζλιξθσ ςυμμετοχισ των μεταποιθτικϊν εξαγωγϊν τθσ Ελλάδασ ςτισ ευρωπαϊκζσ μεταποιθτικζσ εξαγωγζσ, θ καταςκευι ςωλινων, ρολογιϊν, προϊόντων από ςκυρόδερμα, γφψο και τςιμζντο, θλεκτρικϊν ςυςςωρευτϊν, θ παραγωγι γαλακτοκομικϊν προϊόντων, οι εκδόςεισ κτλ. αποτελοφν τουσ ανταγωνιςτικότερουσ κλάδουσ. Ξε βάςθ το κριτιριο του ςχετικοφ μεγζκουσ των εξαγωγϊν τθσ κλαδικισ μεταποίθςθσ ςτισ ςυνολικζσ μεταποιθτικζσ εξαγωγζσ ςτθν Ελλάδα, θ παραγωγι φαρμακευτικϊν και χθμικϊν προϊόντων για ιατρικοφσ ςκοποφσ, βαςικϊν χθμικϊν προϊόντων, θ καταςκευι πλαςτικϊν προϊόντων, ξφλινων δοχείων, λοιποφ εξοπλιςμοφ μεταφορϊν κτλ. αποτελοφν τουσ κλάδουσ οι οποίοι ςυνδυάηουν αυξθμζνθ εξωτερικι ηιτθςθ ςτισ αντίςτοιχεσ ευρωπαϊκζσ εξαγωγζσ. Ρ δείκτθσ παραγωγικότθτασ εξαγωγϊν (Hausmann, Hwang και Rodrik) των κλάδων τθσ μεταποίθςθσ ςυμβάλει ςτον εντοπιςμό των κλάδων με ςυγκριτικά πλεονεκτιματα παραγωγικότθτασ ζναντι των αντίςτοιχων κλάδων τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ. ~ 15 ~

17 Η καταςκευι θλεκτρονικϊν λυχνιϊν και εξαρτθμάτων, ρολογιϊν, θλεκτρικϊν ςυςςωρευτϊν κτλ., θ παραγωγι προϊόντων οπτανκρακοποίθςθσ κτλ. αποτελοφν τουσ κλάδουσ με τθν υψθλότερθ μζςθ αφξθςθ τθσ εξαγωγικισ παραγωγικότθτασ ανά ζτοσ για τθν περίοδο 2000 ωσ Η καταςκευι ξφλινων δοχείων, παιχνιδιϊν, προϊόντων από ςκυρόδερμα, γφψο και τςιμζντο κτλ. άντεξαν τισ αρνθτικζσ επιπτϊςεισ τθσ κρίςθσ αλλά και αφξθςαν τθν παραγωγικότθτα των εξαγωγϊν τουσ (ΙΡΒΕ Βεντοφρθσ Οίκοσ, Βαςιλειάδθσ Ξιχάλθσ, Βλάχου Βαςιλικι & Φςακανίκασ Άγγελοσ, 2012, ςελίδεσ 11 12). 1.4 ΒΑΙΚΑ ΣΟΙΧΕΙΑ ΜΕΣΑΠΟΙΗΗ ΚΑΙ Η ΚΑΣΑΝΟΜΗ ΣΟΤ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΗ πωσ ζχει ιδθ αναφερκεί θ εγχϊρια βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν ζχει πολφ βαςικό ρόλο ςτθν εγχϊρια μεταποιθτικι βιομθχανία και γενικότερα ςτθν εγχϊρια οικονομία. Η ελλθνικι βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν είναι ςτακερά ζνασ από τουσ βαςικότερουσ τομείσ του δευτερογενι τομζα τθσ ελλθνικισ οικονομίασ και μια από τισ δυνάμεισ ανάπτυξθσ τθσ εγχϊριασ μεταποίθςθσ, επθρεάηοντασ ςε μεγάλο βακμό τθν ςυνολικι εγχϊρια παραγωγι. Η βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν τθσ χϊρασ μασ αποτελεί μια δυναμικι, ανταγωνιςτικι και εξωςτρεφι βιομθχανία. Ζχουν γίνει ςοβαρζσ επενδφςεισ και αξιοςθμείωτθ επιχειρθματικι δραςτθριότθτα ςτθν Ελλάδα, ςτα Βαλκάνια αλλά και ςτθν Ευρϊπθ. Επίςθσ, ζχει δυνατότθτεσ ακόμα μεγαλφτερθσ ανάπτυξθσ και ζχει τθν δυνατότθτα να ενδυναμϊςει τθν γενικότερθ ανάπτυξθ τθσ εγχϊριασ οικονομίασ (ΙΡΒΕ Θωμαΐδου Φωτεινι & Υταυράκθ Υοφία, 2015, ςελίδα 11). Υτουσ παρακάτω πίνακεσ απεικονίηεται θ ςυμβολι τθσ βιομθχανίασ τροφίμων ςτα βαςικά ςτοιχεία μεταποίθςθσ ςτθν Ελλάδα και ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ ςτα παρακάτω βαςικά διαρκρωτικά μεγζκθ: ςτον αρικμό των επιχειριςεων, ςτον κφκλο εργαςιϊν, ςτθν αξία παραγωγισ, ςτθν ακακάριςτθ προςτικζμενθ αξία και ςτον αρικμό των εργαηομζνων. Φα ςτοιχεία αφοροφν το ζτοσ 2009 και ~ 16 ~

18 Πίνακασ 1.1: Βαςικά διαρθρωτικά ςτοιχεία τησ μεταποίηςησ για το 2009 ςτην Ελλάδα και ςτην Ευρωπαϊκή Ζνωςη Σθγι: ΙΡΒΕ, 2014 Ειδικότερα για το ζτοσ 2009 και ςφμφωνα με τον πίνακα 3.1, οι επιχειριςεισ οι οποίεσ απαςχολοφνται ςτθν βιομθχανία τροφίμων ςτθν χϊρα μασ είναι το 18,90% του ςυνολικοφ αρικμοφ των ελλθνικϊν επιχειριςεων μεταποίθςθσ. Αυτό ςθμαίνει ~ 17 ~

19 ότι θ βιομθχανία τροφίμων τθσ χϊρασ μασ ζρχεται πρϊτθ μεταξφ των κλάδων τθσ μεταποίθςθσ και τθν ακολουκεί ο κλάδοσ των μεταλλικϊν προϊόντων με 15,10% επί του ςυνολικοφ αρικμοφ των ελλθνικϊν επιχειριςεων μεταποίθςθσ και ο κλάδοσ των ειδϊν ζνδυςθσ με 13%. Ξικρότερα ποςοςτά ζχει ο κλάδοσ των επίπλων (8,70%) και ο κλάδοσ των προϊόντων ξφλου (7,70%). Σαράλλθλα θ βιομθχανία τροφίμων αποτελεί τον μεγαλφτερο εργοδότθ των απαςχολουμζνων τθσ ελλθνικισ μεταποιθτικισ βιομθχανίασ, κακϊσ ςε αυτιν απαςχολοφνται άτομα, δθλαδι το 20,30% του ςυνολικοφ αρικμοφ των εργαηομζνων. Ακολουκεί ο κλάδοσ των μεταλλικϊν προϊόντων και τα είδθ ζνδυςθσ με ποςοςτά 11,90% και 7,40% αντίςτοιχα. Ξιλϊντασ με κακαρά οικονομικοφ όρουσ, θ βιομθχανία τροφίμων τθσ χϊρασ μασ ζχει φψιςτθ ςθμαςία, αφοφ είναι ςτθν πρϊτθ κζςθ ςε όρουσ αξίασ παραγωγισ, με ποςοςτό 20,40% και ακακάριςτθσ προςτικζμενθσ αξίασ, με ποςοςτό 19,70%, ενϊ βρίςκεται ςτθν δεφτερθ κζςθ ςε όρουσ κφκλου εργαςιϊν, με ποςοςτό 20,20%, μετά από τθν βιομθχανία του οπτάνκρακα και των προϊόντων διφλιςθσ (22%). Υτθν ευρωπαϊκι βιομθχανία για το ζτοσ 2009, παρατθρείται από τον πίνακα 3.1 ότι θ βιομθχανία ζχει ςθμαντικό ρόλο και ςτον ευρωπαϊκό τομζα και γενικότερα ςτθν ευρωπαϊκι οικονομία, αφοφ είναι ζνασ από τουσ μεγαλφτερουσ τομείσ τθσ μεταποίθςθσ. Βρίςκεται ςτακερά ςτισ πρϊτεσ κζςεισ τθσ μεταποίθςθσ μαηί με άλλουσ βαςικοφσ κλάδουσ τθσ μεταποίθςθσ (αυτοκινθτοβιομθχανία, χθμικά, βιομθχανικά μθχανιματα και εξοπλιςμόσ, μεταλλικά προϊόντα κτλ.), παρόλο που οι επιχειριςεισ τθσ βιομθχανίασ τροφίμων ςτθν Ε.Ε.-27 είναι το 12,30% του ςυνολικοφ αρικμοφ των επιχειριςεων τθσ ευρωπαϊκισ μεταποιθτικισ βιομθχανίασ, δθλαδι ςτθν δεφτερθ κζςθ μετά από των κλάδο των μεταλλικϊν προϊόντων. Ξιλϊντασ ςε όρουσ κφκλου εργαςιϊν, αξίασ παραγωγισ, ακακάριςτθσ προςτικζμενθσ αξίασ και αρικμοφ απαςχολουμζνων, θ βιομθχανία των τροφίμων βρίςκεται ςτθν πρϊτθ κζςθ των κλάδων τθσ ευρωπαϊκισ μεταποίθςθσ, κατζχοντασ το 13,50%, το 13,80%, το 11,30% και το 13,50% αντίςτοιχα. Υυγκριτικά με τθν ευρωπαϊκι βιομθχανία τροφίμων, θ αντίςτοιχθ ελλθνικι βιομθχανία ςυμβάλει ςε μεγαλφτερο βακμό ςτον τομζα τθσ μεταποίθςθσ, μιλϊντασ ςε όρουσ αρικμοφ επιχειριςεων, κφκλου εργαςιϊν, αξίασ παραγωγισ, ακακάριςτθσ προςτικζμενθσ αξίασ και αρικμοφ εργαηομζνων, αφοφ ςυγκεντρϊνει μεγαλφτερα ~ 18 ~

20 ποςοςτά ςτθν μεταποίθςθ. Αυτό ςχετίηεται άμεςα με τθ δυναμικότθτα του κλάδου, τθν οποία αντλεί κυρίωσ από τθν ςφνδεςθ του με τθν τουριςτικι βιομθχανία και από τθν βραδφτερθ ανάπτυξθ των άλλων κλάδων τθσ εγχϊριασ μεταποίθςθσ (ΙΡΒΕ Θωμαΐδου Φωτεινι, 2014, ςελίδεσ 11 12). Πίνακασ 1.2: Βαςικά διαρθρωτικά ςτοιχεία τησ μεταποίηςησ για το 2012 ςτην Ελλάδα και ςτην Ευρωπαϊκή Ζνωςη Σθγι: ΙΡΒΕ, 2015 ~ 19 ~

21 Ειδικότερα για το ζτοσ 2012 και ςφμφωνα με τον πίνακα 3.2, οι επιχειριςεισ οι οποίεσ απαςχολοφνται ςτθν βιομθχανία τροφίμων ςτθν χϊρα μασ είναι το 21,20% του ςυνολικοφ αρικμοφ των ελλθνικϊν επιχειριςεων μεταποίθςθσ. Αυτό ςθμαίνει ότι θ βιομθχανία τροφίμων τθσ χϊρασ μασ ζρχεται πρϊτθ μεταξφ των κλάδων τθσ μεταποίθςθσ και τθν ακολουκεί ο κλάδοσ των μεταλλικϊν προϊόντων με 14,90% επί του ςυνολικοφ αρικμοφ των ελλθνικϊν επιχειριςεων μεταποίθςθσ και ο κλάδοσ των ειδϊν ζνδυςθσ με 12%. Ξικρότερα ποςοςτά ζχει και ο κλάδοσ των προϊόντων ξφλου (7,60%) και ο κλάδοσ των επίπλων (7,10%). Σαράλλθλα, όπωσ ςυνζβαινε και το 2009, θ βιομθχανία τροφίμων αποτελεί τον μεγαλφτερο εργοδότθ των απαςχολουμζνων τθσ ελλθνικισ μεταποιθτικισ βιομθχανίασ, κακϊσ ςε αυτιν απαςχολοφνται άτομα, δθλαδι το 25,20% του ςυνολικοφ αρικμοφ των εργαηομζνων. Ακολουκεί ο κλάδοσ των μεταλλικϊν προϊόντων και τα είδθ ζνδυςθσ με ποςοςτά 10,40% και 6,70% αντίςτοιχα. Ξιλϊντασ με κακαρά οικονομικοφ όρουσ, θ βιομθχανία τροφίμων τθσ χϊρασ μασ ζχει φψιςτθ ςθμαςία, αφοφ είναι ςτθν πρϊτθ κζςθ ςε όρουσ ακακάριςτθσ προςτικζμενθσ αξίασ, με ποςοςτό 24,40%, ενϊ βρίςκεται ςτθν δεφτερθ κζςθ ςε όρουσ κφκλου εργαςιϊν, με ποςοςτό 19,70% και ςε όρουσ αξίασ παραγωγισ, με ποςοςτό 19,80% μετά από τθν βιομθχανία του οπτάνκρακα και των προϊόντων διφλιςθσ (36,50% και 34,30% αντίςτοιχα), ο οποίοσ ζχει αναπτυχκεί κατακόρυφα από το 2009 και μετά. Υτθν ευρωπαϊκι βιομθχανία για το ζτοσ 2012, παρατθρείται από τον πίνακα 3.2 ότι θ βιομθχανία ζχει ςθμαντικό ρόλο και ςτον ευρωπαϊκό τομζα και γενικότερα ςτθν ευρωπαϊκι οικονομία, αφοφ είναι ζνασ από τουσ μεγαλφτερουσ τομείσ τθσ μεταποίθςθσ. Βρίςκεται ςτακερά ςτισ πρϊτεσ κζςεισ τθσ μεταποίθςθσ μαηί με άλλουσ βαςικοφσ κλάδουσ τθσ μεταποίθςθσ (αυτοκινθτοβιομθχανία, χθμικά, βιομθχανικά μθχανιματα και εξοπλιςμόσ, μεταλλικά προϊόντα κτλ.), παρόλο που οι επιχειριςεισ τθσ βιομθχανίασ τροφίμων ςτθν Ε.Ε.-28 είναι το 12,60% του ςυνολικοφ αρικμοφ των επιχειριςεων τθσ ευρωπαϊκισ μεταποιθτικισ βιομθχανίασ, δθλαδι ςτθν δεφτερθ κζςθ μετά από των κλάδο των μεταλλικϊν προϊόντων. Ξιλϊντασ ςε όρουσ κφκλου εργαςιϊν, αξίασ παραγωγισ και αρικμοφ απαςχολουμζνων, θ βιομθχανία των τροφίμων βρίςκεται ςτθν πρϊτθ κζςθ των κλάδων τθσ ευρωπαϊκισ μεταποίθςθσ, κατζχοντασ το 12,90%, το 13% και το 13,70% ~ 20 ~

22 αντίςτοιχα, ενϊ ςε όρουσ ακακάριςτθσ προςτικζμενθσ αξίασ βρίςκεται πλζον ςτθν δεφτερθ κζςθ με ποςοςτό 10,50%. Υυγκριτικά με τθν ευρωπαϊκι βιομθχανία τροφίμων και το ζτοσ 2012, θ αντίςτοιχθ ελλθνικι βιομθχανία ςυμβάλει ςε μεγαλφτερο βακμό ςτον τομζα τθσ μεταποίθςθσ, μιλϊντασ ςε όρουσ αρικμοφ επιχειριςεων, κφκλου εργαςιϊν, αξίασ παραγωγισ, ακακάριςτθσ προςτικζμενθσ αξίασ και αρικμοφ εργαηομζνων, αφοφ ςυγκεντρϊνει μεγαλφτερα ποςοςτά ςτθν μεταποίθςθ. Αυτό ζχει άμεςθ ςχζςθ με τθ δυναμικότθτα του κλάδου, τθν οποία αντλεί κατά κφριο λόγο από τθν ςφνδεςθ του με τθν τουριςτικι βιομθχανία (ξενοδοχεία, εςτιατόρια κτλ.) και από τθν βραδφτερθ και μικρότερθ ανάπτυξθ των άλλων κλάδων τθσ εγχϊριασ μεταποίθςθσ (ΙΡΒΕ Θωμαΐδου Φωτεινι & Υταυράκθ Υοφία, 2015, ςελίδα 11). 1.5 ΤΠΟΚΛΑΔΟΙ ΣΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΣΩΝ πωσ είναι φυςικό, ο κλάδοσ των τροφίμων και ποτϊν διακρίνεται ςε διάφορουσ υποκλάδουσ, όπωσ θ αρτοποιία, θ ποτοποιία, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το κρζασ, τα φροφτα και τα λαχανικά κτλ. Σαρακάτω κα μελετθκοφν τα μερίδια αυτϊν των υποκλάδων, για το ζτοσ 2009 και το ζτοσ 2012 βάςει των προαναφερκζντων διαρκρωτικϊν χαρακτθριςτικϊν: ςε όρουσ αρικμοφ επιχειριςεων, κφκλου εργαςιϊν, αξίασ παραγωγισ, ακακάριςτθσ προςτικζμενθσ αξίασ και αρικμοφ εργαηομζνων. Για το 2009 μιλϊντασ ςε όρουσ αρικμοφ επιχειριςεων, το μεγαλφτερο μερίδιο είναι αυτό του υποκλάδου τθσ αρτοποιίασ και αλευρωδϊν, με ποςοςτό 60% επί του ςυνόλου των υποκλάδων. Ακολουκεί ο υποκλάδοσ των φυτικϊν και ηωικϊν ελαίων και λιπϊν με ςθμαντικι διαφορά, με ποςοςτό μόλισ 12,10%, τα άλλα είδθ διατροφισ και θ ποτοποιία με ποςοςτά 6,30% και 5,50% αντίςτοιχα. Υε όρουσ κφκλου εργαςιϊν, το μεγαλφτερο μερίδιο το ζχει ο υποκλάδοσ των γαλακτοκομικϊν προϊόντων με ποςοςτό 20,10%, ενϊ ακολουκεί με μικρι διαφορά θ αρτοποιία και τα αλευρϊδθ και θ ποτοποιία με ποςοςτά 17,90% και 16,30% αντίςτοιχα. Ξιλϊντασ ςε όρουσ αξίασ παραγωγισ, το μεγαλφτερο ποςοςτό το ζχει και πάλι θ αρτοποιία και τα αλευρϊδθ με ποςοςτό 23%, ενϊ ζρχονται δεφτεροι οι υποκλάδοι ~ 21 ~

23 τθσ ποτοποιίασ και των γαλακτομκϊν προϊόντων κατζχοντασ το ίδιο ποςοςτό 17,3%. Υε όρουσ ακακάριςτθσ προςτικζμενθσ αξίασ, το μεγαλφτερο μερίδιο είναι αυτό τθσ αρτοποιίασ και των αλευρωδϊν (24,60%). Ακολουκεί θ ποτοποιία και τα γαλακτοκομικά προϊόντα με ποςοςτά 24,30% και 15,50% αντίςτοιχα. Φζλοσ, ςε όρουσ αρικμοφ απαςχολουμζνων των υποκλάδων τθσ βιομθχανίασ των τροφίμων και ποτϊν θ αρτοποιία και τα αλευρϊδθ ζρχονται και πάλι ςτθν πρϊτθ κζςθ με ποςοςτό 35,60%. Ακολουκοφν τα γαλακτοκομικά προϊόντα με αιςκθτι διαφορά και θ ποτοποιία με ποςοςτά 14,50% και 11,60% αντιςτοίχωσ. Υτο παρακάτω διάγραμμα παρουςιάηονται τα μερίδια των υποκλάδων τθσ βιομθχανίασ τροφίμων και ποτϊν για το ζτοσ 2009 (ΙΡΒΕ Θωμαΐδου Φωτεινι, 2014, ςελίδεσ 14 15). Διάγραμμα 1.3: Κατανομή υποκλάδων ελληνικήσ βιομηχανίασ τροφίμων και ποτών για το 2009, βάςει των βαςικών διαρθρωτικών ςτοιχείων Σθγι: ΙΡΒΕ, 2014 ~ 22 ~

24 Φο ζτοσ 2012, τα μερίδια των υποκλάδων τθσ βιομθχανίασ τροφίμων και ποτϊν ςτθν χϊρα μασ κινοφνται ςχεδόν ςτα ίδια επίπεδα με πολφ μικρζσ μεταβολζσ. Φα ποςοςτά αυτά επί του ςυνόλου τθσ ελλθνικισ βιομθχανίασ τροφίμων και ποτϊν απεικονίηονται ςτο διάγραμμα 3.8. Διάγραμμα 1.4: Κατανομή υποκλάδων ελληνικήσ βιομηχανίασ τροφίμων και ποτών για το 2012, βάςει των βαςικών διαρθρωτικών ςτοιχείων Σθγι: ΙΡΒΕ, 2014 Σαρατθρϊντασ το διάγραμμα αυτό ςε όρουσ αρικμοφ επιχειριςεων, το μεγαλφτερο μερίδιο είναι αυτό του υποκλάδου τθσ αρτοποιίασ και αλευρωδϊν, με ποςοςτό 61% επί του ςυνόλου των υποκλάδων. Ακολουκεί ο υποκλάδοσ των φυτικϊν και ηωικϊν ελαίων και λιπϊν με ςθμαντικι διαφορά, με ποςοςτό μόλισ 10%, τα άλλα είδθ διατροφισ και τα γαλακτοκομικά προϊόντα με ποςοςτά 7% και 6% αντίςτοιχα. Επομζνωσ, ςυγκριτικά με το 2009 θ αρτοποιία και τα αλευρϊδθ, ζχουν διατθριςει το ίδιο μερίδιο ςτθν βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν, όπωσ και θ ποτοποιία (5%). ~ 23 ~

25 Υε όρουσ κφκλου εργαςιϊν, το μεγαλφτερο μερίδιο το ζχει ο υποκλάδοσ των γαλακτοκομικϊν προϊόντων και ο κλάδοσ τθσ αρτοποιίασ και των αλευρωδϊν με το ίδιο ποςοςτό (17%), ενϊ ακολουκεί θ ποτοποιία με ποςοςτό 13%. Ξιλϊντασ ςε όρουσ αξίασ παραγωγισ, το μεγαλφτερο ποςοςτό το ζχει και πάλι θ αρτοποιία και τα αλευρϊδθ με ποςοςτό 21%, ενϊ ζρχονται δεφτεροι οι υποκλάδοι των γαλακτομκϊν προϊόντων και τθσ ποτοποιίασ με 15% και 14% αντιςτοίχωσ. Υε όρουσ ακακάριςτθσ προςτικζμενθσ αξίασ, το μεγαλφτερο μερίδιο είναι αυτό τθσ αρτοποιίασ και των αλευρωδϊν (26%). Ακολουκεί θ ποτοποιία, τα άλλα είδθ διατροφισ και τα γαλακτοκομικά προϊόντα με ποςοςτά 17%, 13% και 12% αντίςτοιχα. Σαρατθρείται ςχεδόν θ ίδια κατανομι των υποκλάδων με μια μικρι αφξθςθ του μεριδίου τθσ αρτοποιίασ και των αλευρωδϊν και μια αιςκθτι μείωςθ τθσ ποτοποιίασ ςυγκριτικά με το 2009, κακϊσ από 24,30% μειϊκθκε ςε 17%. Φζλοσ, ςε όρουσ αρικμοφ απαςχολουμζνων των υποκλάδων τθσ βιομθχανίασ των τροφίμων και ποτϊν θ αρτοποιία και τα αλευρϊδθ ζρχονται και πάλι ςτθν πρϊτθ κζςθ με ποςοςτό 35%. Ακολουκοφν τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα φροφτα με το ίδιο ποςοςτό (12%) με αιςκθτι διαφορά και θ ποτοποιία με ποςοςτό 11% (ΙΡΒΕ Θωμαΐδου Φωτεινι & Υταυράκθ Υοφία, 2015, ςελίδεσ 15 16). Μάνοντασ μια μικρι ςφγκριςθ γι τα ζτθ 2009 και 2012 εξάγονται τα εξισ ςυμπεράςματα: Υε όρουσ αρικμοφ επιχειριςεων, το 2009 και το 2012 το μεγαλφτερο μερίδιο είναι αυτό του υποκλάδου τθσ αρτοποιίασ και αλευρωδϊν, με ποςοςτό 60% και 61% αντίςτοιχα επί του ςυνόλου των υποκλάδων, ενϊ θ ποτοποιία ζχει μερίδιο 5,50% για το 2009 και 5% για το Υε όρουσ κφκλου εργαςιϊν, το μεγαλφτερο μερίδιο το ζχει ο υποκλάδοσ των γαλακτοκομικϊν προϊόντων με ποςοςτό 20,10% για το 2009 και με ποςοςτό 17% για το Υε όρουσ αξίασ παραγωγισ, το μεγαλφτερο ποςοςτό το ζχει και πάλι θ αρτοποιία και τα αλευρϊδθ με ποςοςτό 23% για το 2009 και 21% για το Η ποτοποιία κατζχει 17,3% για το 2009 και 14% για το Υε όρουσ ακακάριςτθσ προςτικζμενθσ αξίασ, το μεγαλφτερο μερίδιο το ζχει θ αρτοποιία και τα αλευρϊδθ με πολφ μικρζσ διαφορζσ μεταξφ των ετϊν 2009 και ~ 24 ~

26 Υε όρουσ αρικμοφ απαςχολουμζνων θ αρτοποιία και τα αλευρϊδθ ζρχονται και πάλι ςτθν πρϊτθ κζςθ με ποςοςτό 35,60% και 35% για το 2009 και για το 2012 αντίςτοιχα, ενϊ θ ποτοποιία ςυγκεντρϊνει 11,60% και 11% για το 2009 και για το 2012 αντίςτοιχα. Γενικότερα παρατθροφμε ότι δεν υπάρχουν ςθμαντικζσ μεταβολζσ μεταξφ αυτϊν των ετϊν. 1.6 ΒΑΙΚΑ ΧΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ ΔΙΕΘΝΟΤ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΟ πωσ ζχει ιδθ αναφερκεί, θ βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν είναι ζνασ από τουσ πιο μεγάλουσ κλάδουσ μεταποίθςθσ ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ, μιλϊντασ ςε όρουσ κφκλου εργαςιϊν, αρικμοφ επιχειριςεων, απαςχόλθςθσ και ακακάριςτθσ προςτικζμενθσ αξίασ. Φο 2009, οι ςυνολικζσ πωλιςεισ άγγιξαν τα 929 δισ ευρϊ, καταλαμβάνοντασ το υψθλότερο ποςοςτό ςτο ςφνολο του μεταποιθτικοφ κφκλου εργαςιϊν. Η ακακάριςτθ προςτικζμενθ αξία των επιχειριςεων τθσ βιομθχανίασ τροφίμων και ποτϊν, άγγιξε τα 158 δισ ευρϊ, εκφραςμζνο ςε ποςοςτό 13,7% επί τθσ ςυνολικισ μεταποίθςθσ, κατατάςςοντασ τον τομζα ςτθν πρϊτθ κζςθ. Η βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν αποτελεί το μεγαλφτερο εργοδότθ του τομζα τθσ μεταποίθςθσ, απαςχολϊντασ περίπου 5 εκατ. εργαηόμενουσ, εκφραςμζνο ςε ποςοςτό 16,2% επί του ςυνολικοφ αρικμοφ των εργαηομζνων ςτθν ευρωπαϊκι βιομθχανία. Ρι επιχειρθματικζσ προςπάκειεσ κακϊσ και το διαρκϊσ επεκτεινόμενο νομοκετικό πλαίςιο του τομζα τροφίμων και ποτϊν, ζχουν ωσ κφριο ςτόχο τθν παραγωγι αςφαλϊν τροφίμων, που ςυμβαδίηουν με τισ ςφγχρονεσ τάςεισ περί υγιεινισ διατροφισ και προάγουν τθν ποιότθτα ηωισ. Αυτόσ ο ςτόχοσ περιζχει βαςικζσ προκλιςεισ για τθ βελτίωςθ τθσ ανταγωνιςτικότθτασ των επιχειριςεων μζςα από δράςεισ ζρευνασ και τεχνολογικισ ανάπτυξθσ. Δυςτυχϊσ, μιλϊντασ ςε ευρωπαϊκό επίπεδο, θ ζρευνα υποχρθματοδοτείται, ςε ςχζςθ με το μζγεκοσ και τισ ανάγκεσ των επιχειριςεων, όπωσ διαφοροποιοφνται ανάλογα με τα παραγόμενα προϊόντα. Η υψθλι ςυμμετοχι των μικρομεςαίων επιχειριςεων ςτθν αγροδιατροφικι αλυςίδα ςυνδυαςτικά με τθν περιοριςμζνθ πρόκεςθ ςυμμετοχισ τουσ ςε δραςτθριότθτεσ ζρευνασ, οδθγοφν ςε προβλθματιςμοφσ ςχετικά με τθν αποφυγι τθσ επζκταςθσ του τεχνολογικοφ ~ 25 ~

27 χάςματοσ, ςυγκριτικά με ομοειδείσ επιχειριςεισ άλλων χωρϊν (ΥΕΒ, 2013, ςελίδεσ 11 12). Υχετικά με τισ εφαρμογζσ τθσ βιοτεχνολογίασ ςτθν παραγωγι τροφίμων, από τθν ςκοπιά των τεχνολογιϊν, εμφανίηεται πολφ μεγάλθ ποικιλομορφία. Επίςθσ, αναφορικά με τθν ςυςκευαςία των προϊόντων, θ διείςδυςθ νζων τεχνολογιϊν ςυνεχϊσ επεκτείνεται (αποφεφγονται πικανζσ αλλοιϊςεισ, αυξάνεται ο χρόνοσ ηωισ των προϊόντων, διαςφαλίηεται προςταςία από εξωγενείσ φυςικοφσ παράγοντεσ, αναπτφςςονται νζεσ φιλικζσ προσ το περιβάλλον ςυςκευαςίεσ κτλ.). Επίςθσ, οι υλοποιοφμενεσ αναπτυξιακζσ πολιτικζσ πρζπει να λαμβάνουν υπόψθ διάφορουσ πολφπλοκουσ παράγοντεσ, κακϊσ υφίςτανται πολλά διαφορετικά είδθ αγροτικϊν προϊόντων και τροφίμων, δραςτθριοποιοφνται επιχειριςεισ διαφόρων μεγεκϊν, οι απαιτιςεισ των καταναλωτϊν διαρκϊσ μεταβάλλονται, θ γεωργικι γθ ζχει περιοριςμζνο μζγεκοσ κτλ. Άρα, ςτθν βιομθχανία των τροφίμων και ποτϊν πρζπει να ςυγκλίνουν πολιτικζσ οι οποίεσ ςχετίηονται με τθν αςφάλεια των τροφίμων, τθ γεωργία, το περιβάλλον, τθν ενζργεια, τθ δθμόςια διοίκθςθ, τθν ζρευνα και ανάπτυξθ, τισ μικρομεςαίεσ επιχειριςεισ κτλ. Ζτςι, θ αγροδιατροφικι αλυςίδα, τθσ οποίασ είναι αναπόςπαςτο κομμάτι θ βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν, δζχεται επιρροζσ ςε όλα τθσ τα ςτάδια, από διάφορουσ παράγοντεσ: Ρι ιδιαιτερότθτεσ του αγροδιατροφικοφ τομζα (εποχικότθτα, ευπάκεια προϊόντων κτλ.). Φα νζα καταναλωτικά πρότυπα λόγω πλθκυςμιακϊν και δθμογραφικϊν μεταβολϊν, ειςοδθματικϊν αλλαγϊν, αλλαγϊν ςτο επίπεδο διαβίωςθσ και ςτον τρόπο ηωισ, απαιτιςεισ για υγιεινι διατροφι κτλ. και Ρι διάφοροι άλλοι παράγοντεσ (θ νομοκεςία και θ αςφάλεια τροφίμων, θ παγκοςμιοποίθςθ, οι νζεσ τεχνολογίεσ, θ ςυγκζντρωςθ του λιανικοφ εμπορίου ςε αλυςίδεσ καταςτθμάτων κτλ.) (ΥΕΒ, 2013, ςελίδεσ 12 13). Φζλοσ, οι κυριότεροι παράγοντεσ άςκθςθσ πίεςθσ διεκνϊσ ςτθν βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν είναι: ~ 26 ~

28 Η αφξθςθ του κόςτουσ εξαιτίασ τθσ ηιτθςθσ για διαφοροποιθμζνα, ποιοτικά υγιεινά τρόφιμα. Ρι υψθλζσ καταναλωτικζσ και νομοκετικζσ ςε ηθτιματα υγιεινισ, αςφάλειασ και προςταςίασ του περιβάλλοντοσ. Η αφξθςθ του παραγωγικοφ κόςτουσ εξαιτίασ τθσ αλλαγισ ςτθν Ευρωπαϊκι Μοινι Αγροτικι Σολιτικι, που προάγει τον περιοριςμό των άμεςων ενιςχφςεων και τθν αποςφνδεςθ τουσ από τα προϊόντα που παράγονται. Η παγκόςμια ςυγκζντρωςθ και αφξθςθ τθσ δφναμθσ των δικτφων διανομισ. Η ανάπτυξθ των προϊόντων ιδιωτικισ ετικζτασ και Η πίεςθ των τιμϊν από τουσ καταναλωτζσ και τα δίκτυα διανομισ (ΥΕΒ, 2013, ςελίδα 13). 1.7 ΒΑΙΚΑ ΧΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ ΕΘΝΙΚΟΤ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΟ Η ελλθνικι βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν είναι ςτακερά ζνα από τα βαςικότερα τμιματα του δευτερογενοφσ τομζα τθσ οικονομίασ τθσ χϊρασ μασ και ζχει κακοριςτικό ρόλο ςτον ελλθνικό μεταποιθτικό τομζα. Φο 2009, με τθν ζναρξθ τθσ πτωτικισ πορείασ τθσ ελλθνικισ οικονομίασ, τα βαςικά μεγζκθ τθσ μεταποίθςθσ επλιγθςαν ςθμαντικά, ςθμειϊνοντασ φφεςθ ςτθν πλειοψθφία τουσ. Αυτι θ φφεςθ, παρατθρικθκε κυρίωσ ςτισ μικρότερεσ επιχειριςεισ (<10 άτομα) οι οποίεσ είναι θ ςυντριπτικι πλειοψθφία του κλάδου των τροφίμων (95%) και του κλάδου των ποτϊν (90%) και όχι ςτισ μεγαλφτερεσ επιχειριςεισ (>10 άτομα) οι οποίεσ ιταν ςχετικά ανκεκτικζσ. Ξιλϊντασ ςε όρουσ κφκλου εργαςιϊν, το 2009, ο τομζασ των τροφίμων και ποτϊν καλφπτει το 26,2% του ςυνολικοφ κφκλου εργαςιϊν τθσ μεταποίθςθσ (21% τα τρόφιμα και 5,2% τα ποτά), με πωλιςεισ 9,74 δισ ευρϊ, κατατάςςοντασ τον ςτθ δεφτερθ κζςθ. Αξιοςθμείωτο είναι το γεγονόσ ότι ο κφκλοσ εργαςιϊν τθσ βιομθχανίασ τροφίμων και ποτϊν ςθμείωςε μείωςθ κατά 13,8% το 2009 ςυγκριτικά με το Ρι πωλιςεισ ςτισ πολφ μικρζσ επιχειριςεισ ςθμείωςαν μείωςθ κατά 70,7%, ενϊ ςτισ μεγαλφτερεσ επιχειριςεισ οι πωλιςεισ των προϊόντων που παράχκθκαν κατζγραψαν αφξθςθ κατά 1,2%. Ζτςι, θ βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν για τισ μεγαλφτερεσ επιχειριςεισ (>10 άτομα) είναι ςτθν πρϊτθ κζςθ ωσ προσ τθν ~ 27 ~

29 προςτικζμενθ αξία, τον αρικμό των επιχειριςεων και απαςχολουμζνων και ςτθ δεφτερθ κζςθ ςε όρουσ κφκλου εργαςιϊν. Υε όρουσ απαςχόλθςθσ, το 2009, οι εργαηόμενοι αποτελοφν το 24,5% του ςυνόλου των εργαηομζνων ςτθν μεταποίθςθ (περίπου 125,7 χιλιάδεσ), ενϊ το πρϊτο εξάμθνο του 2011, οι εργαηόμενοι καλφπτουν το 28% του ςυνόλου των εργαηομζνων τθσ μεταποίθςθσ. Φο ζτοσ 2009, το ςφνολο των επιχειριςεων τθσ βιομθχανίασ τροφίμων και ποτϊν αντιπροςωπεφει το 20% των ςυνολικϊν επιχειριςεων του μεταποιθτικοφ τομζα ( επιχειριςεισ), με τισ πολφ μικρζσ επιχειριςεισ (<10 άτομα) να αποτελοφν το 95% του ςυνόλου (ΥΕΒ, 2013, ςελίδεσ 13 14). Επομζνωσ, θ βιομθχανία τροφίμων και ποτϊν ςυμπεριλαμβάνει ζνα μεγάλο φάςμα από επιχειριςεισ, με τα δφο άκρα του να είναι: Ρ μεγάλοσ αρικμόσ μικρϊν και όχι ιδιαίτερα οργανωμζνων επιχειριςεων, με περιοριςμζνεσ επενδφςεισ ςε ζρευνα και τεχνολογία. Αυτζσ δραςτθριοποιοφνται κατά κφριο λόγο ςε τοπικό επίπεδο με τθν παραγωγι προϊόντων ιδίωσ από εγχϊριεσ πρϊτεσ φλεσ. Ρ μικρόσ αρικμόσ επιχειρθματικϊν ομίλων, με υψθλό επίπεδο οργάνωςθσ. Αυτζσ εφαρμόηουν επεκτατικζσ ςτρατθγικζσ, προμθκεφονται πρϊτεσ φλεσ από όλθ τθν χϊρα ι/και από άλλεσ, αξιοποιοφν νζεσ τεχνολογίεσ ςτισ μεκόδουσ παραγωγισ, ςυντιρθςθσ και διανομισ και επενδφουν ςτθν παραγωγι νζων, καινοτόμων προϊόντων. Ρ τομζασ των τροφίμων είναι τομζασ ιδιαίτερθσ ςθμαςίασ, αφοφ ικανοποιεί πρωτεφουςεσ και ηωτικζσ ανκρϊπινεσ ανάγκεσ, και ταυτόχρονα, ςτθρίηει και υποςτθρίηεται με άμεςο τρόπο από τουσ παραγωγικοφσ τομείσ τθσ ελλθνικισ γεωργίασ, κτθνοτροφίασ και αλιείασ. Ζτςι, θ παραπάνω διαςφνδεςθ επικυρϊνει το γεγονόσ ότι θ εξζλιξθ του είναι άρρθκτα ςυνδεδεμζνθ με τθν εξζλιξθ του πρωτογενι τομζα παραγωγισ και με τισ μεταβολζσ των καταναλωτικϊν προτφπων και ςυνθκειϊν από παράγοντεσ κοινωνικισ και οικονομικισ φφςεωσ (ΥΕΒ, 2013, ςελίδα 14). ~ 28 ~

30 Σιο ςυγκεκριμζνα, θ βιομθχανία τροφίμων είναι απαραίτθτο να διαχειρίηεται πρωτογενι αγροτικά προϊόντα (ςιτάρι, λάδι, γάλα, κρζασ, φρζςκα φροφτα και λαχανικά κτλ.), για τα οποία ιςχφουν τα εξισ χαρακτθριςτικά: Η παραγωγι είναι πικανό να εμφανίηει ζντονεσ εποχιακζσ μεταβολζσ (λόγω του βιολογικοφ κφκλου παραγωγισ) και αςυνικεισ μεταβολζσ (λόγω τυχαίων φαινομζνων εκτόσ ςυςτιματοσ παραγωγισ). Η περιοχι παραγωγισ μπορεί να βρίςκεται ςε διαφορετικά ςθμεία, ςτισ περιςςότερεσ περιπτϊςεισ ςε μεγάλθ απόςταςθ από τισ βιομθχανικζσ μονάδεσ επεξεργαςίασ και μεταποίθςθσ. Η ποιότθτα των αγροτικϊν προϊόντων εμφανίηει ζντονθ ποικιλομορφία και οι πικανότθτεσ υποβάκμιςθσ τθσ είναι αρκετζσ, αναλόγωσ του χρόνου και των ςυνκθκϊν διατιρθςθσ τουσ, πριν τθν κατανάλωςθ και Η μεταποίθςθ αποςκοπεί ςτθν παραγωγι τελικϊν προϊόντων, ι ςτθν παραγωγι ενδιάμεςων προϊόντων τα οποία τα χρθςιμοποιοφν άλλεσ επιχειριςεισ τθσ αγροδιατροφικισ αλυςίδασ (ΥΕΒ, 2013, ςελίδα 14). Η διαχείριςθ αυτϊν των προϊόντων, απαιτεί τθν ανάπτυξθ ενόσ ιςχυροφ ελζγχου, ςυντονιςμοφ και ςυνεργαςίασ με φορείσ τθσ πρωτογενισ παραγωγισ, των οποίων ο παραγωγικόσ προςανατολιςμόσ τουσ ορίηεται κυρίωσ από τθν εκάςτοτε ιςχφουςα Μοινι Αγροτικι Σολιτικι. Από τθν άλλθ, οι επιχειριςεισ τθσ βιομθχανίασ τροφίμων πρζπει να ανταποκρίνονται ςυνεχϊσ και με αυξθμζνθ αποτελεςματικότθτα ςτισ εκάςτοτε προτιμιςεισ των καταναλωτϊν, οι οποίεσ χαρακτθρίηονται από ζντονθ πολυμορφία. Ζτςι, θ ελλθνικι και θ ευρωπαϊκι βιομθχανία τροφίμων πρζπει να ανταποκρικεί: Υτα υψθλά πρότυπα αςφάλειασ και υγιεινισ των τροφίμων προσ κατανάλωςθ. Υτθ ηιτθςθ εφκολα παραςκευαηόμενων γευμάτων, εξαιτίασ του ελάχιςτου χρόνου που διακζτουν τα νοικοκυριά τθ ςθμερινι εποχι. Υτθ ηιτθςθ προϊόντων που ενςωματϊνουν ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά (παραδοςιακά πιςτοποιθμζνα προϊόντα κτλ.) και ~ 29 ~

31 Υτθν παραγωγι όμοιων προϊόντων με διαφοροποιθμζνθ τιμι για τθν κάλυψθ όςο το δυνατόν μεγαλφτερων τμθμάτων τθσ αγοράσ (ΥΕΒ, 2013, ςελίδα 15). λα αυτά τα ςτοιχεία που αναφζρκθκαν, ςυνκζτουν ζνα ανταγωνιςτικό, απαιτθτικό και διαρκϊσ μεταβαλλόμενο περιβάλλον, ςτο οποίο κάκε επιχείρθςθ πρζπει να ςχεδιάςει και να υλοποιιςει τθ ςτρατθγικι τθσ προκειμζνου να κατακτιςει τθν καλφτερθ τοποκζτθςθ τθσ ςτθν αγορά. Επιπλζον, οι ελλθνικζσ επιχειριςεισ του αγροδιατροφικοφ τομζα δζχονται πιζςεισ, προερχόμενεσ από: Φο υψθλό κόςτοσ τθσ αγροτικισ παραγωγισ. Φο μοντζλο τθσ αγροτικισ παραγωγισ των τελευταίων τριϊν δεκαετιϊν, το οποίο ζχει ωσ κφριο μοχλό το φψοσ τθσ επιδότθςθσ. Φθ γραφειοκρατία και τθ δυςκαμψία του επιχειρθματικοφ περιβάλλοντοσ. Φθν προβλθματικι λειτουργία των φορζων ελζγχου τθσ αγοράσ. Φουσ δυςμενείσ όρουσ πλθρωμισ από τα δίκτυα διανομισ και το ελλθνικό κράτοσ. Φθν απουςία ελλθνικοφ brand name ςτισ διεκνείσ αγορζσ και Φθν περιοριςμζνθ ςτρατθγικι προϊκθςθσ των ελλθνικϊν προϊόντων τθσ βιομθχανίασ των τροφίμων ςτισ διεκνείσ αγορζσ. Επομζνωσ, οι δφο κφριοι πυλϊνεσ προκειμζνου να βελτιωκεί θ ανταγωνιςτικότθτα του αγροδιατροφικοφ τομζα τθσ χϊρασ μασ είναι θ ανάπτυξθ και θ υιοκζτθςθ καινοτομιϊν, ςε οργανωτικό και ςε τεχνολογικό επίπεδο, κακϊσ και θ διεκνοποίθςθ και θ ενίςχυςθ τθσ εξωςτρζφειασ των ελλθνικϊν επιχειριςεων (ΥΕΒ, 2013, ςελίδα 15). ~ 30 ~

32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΧΡΗΜΑΣΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΓΑΛΑΚΣΟΚΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΣΩΝ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ 2.1 ΑΡΙΘΜΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΕΩΝ ΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΣΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΓΑΛΑΚΣΟΚΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΣΩΝ Υε αυτό το κεφάλαιο ακολουκεί ανάλυςθ των χρθματοοικονομικϊν ςτοιχείων τα οποία είναι διακζςιμα ςτθ βάςθ δεδομζνων τθσ Eurostat για τουσ κωδικοφσ C10, που αφορά τθν βιομθχανία τροφίμων και C10.5, που αφορά τθν βιομθχανία γαλακτοκομικϊν προϊόντων ςε διάφορεσ χϊρεσ τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ. Η ανάλυςθ κα πραγματοποιθκεί για δζκα χϊρεσ, οι οποίεσ επιλζχκθκαν ενδεικτικά, όπου ςε αυτζσ φυςικά ςυμπεριλαμβάνεται θ Ελλάδα, και είναι θ Αυςτρία, το Βζλγιο, θ Βουλγαρία, θ Γαλλία, θ Γερμανία, θ Ιςπανία, θ Μφπροσ, θ Νετονία και θ Σορτογαλία. Φα ζτθ τθσ ανάλυςθσ αφοροφν αυτά, κατά τα οποία υπάρχουν διακζςιμα ςτοιχεία για όλεσ αυτζσ τισ χϊρεσ, δθλαδι τθν χρονικι περίοδο από το 2008 ωσ και το Η περίοδοσ 2008 ωσ 2010 είναι ιδιαίτερα ςθμαντικι, κακϊσ ζπειτα από το 2008, θ Ελλάδα, όπωσ και διάφορεσ άλλεσ χϊρεσ, επλιγθςαν από τθν χρθματοπιςτωτικι κρίςθ που ξζςπαςε ςτθν Ευρϊπθ. Υφμφωνα με τον παρακάτω πίνακα, ο οποίοσ απεικονίηει τον αρικμό των επιχειριςεων τθσ βιομθχανίασ τροφίμων, κατά τα ζτθ 2008 ωσ 2013, παρατθροφνται τα εξισ: Ματά τα ζτθ 2008 και 2009, οι επιχειριςεισ που ςθμείωςαν τθν μεγαλφτερθ μείωςθ είναι οι γερμανικζσ, κακϊσ ςθμείωςαν ςυρρίκνωςθ κατά -29,87%, από που ιταν το 2008 ςε το Η αμζςωσ μεγαλφτερεσ μειϊςεισ, κατά τα ζτθ πραγματοποιικθκαν ςτον αρικμό των επιχειριςεων του Βελγίου κατά -4,43%, τθσ Ιςπανίασ κατά - 4,09% και τθσ Γαλλίασ κατά -3,97%. Από τθν άλλθ πλευρά, μόνο ςτθν Βουλγαρία και ςτθν Ελλάδα καταγράφθκε αφξθςθ του αρικμοφ των επιχειριςεων τθσ βιομθχανίασ τροφίμων, κατά 5,95% και κατά 1,83% αντιςτοίχωσ. ~ 31 ~