Φάκελος περιοχής: GR Όρος Μαυροβούνι. Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων.

Transcript

1 Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Φάκελος περιοχής: GR Όρος Μαυροβούνι Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων Ανάδοχοι: Τ. Δημαλέξης Δ. Μπούσμπουρας Οκτώβριος 2009

2 Ομάδα μελέτης: Τάσος Δημαλέξης Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Δημήτρης Μπούσμπουρας Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Θάνος Καστρίτης Ωκεανογράφος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Άρης Μανωλόπουλος Περιβαλλοντολόγος Συντονισμός ομάδας χαρτογράφησης και βάσης δεδομένων, Υπεύθυνος παραγωγής χαρτών οριοθέτησης, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Victoria Saravia Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Υπεύθυνη παραγωγής χαρτών ενδιαιτημάτων, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Λευτέρης Σταύρακας Μηχανικός Η/Υ Υπεύθυνος συμπλήρωσης βάσης δεδομένων Natura Ρούλα Τρίγκου Δασολόγος Συμμετοχή στη συγγραφή επιμέλεια Σχεδίων Δράσης Κώστας Μαργετουσάκης Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Διονυσία Μαρκοπούλου Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Δανάη Πορτόλου Ζωολόγος Επεξεργασία πληθυσμιακών δεδομένων ΙΒΑ και SPA Jakob Fric Φυσικός Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Κώστας Γαγάνης Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Άγγελος Ευαγγελίδης Περιβαλλοντολόγος Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Παναγιώτης Γκιόκας Διοικητική υποστήριξη Επιστημονική και τεχνική υποστήριξη: Τομέας Διατήρησης Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία

3 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Β: Ορνιθολογική Αξιολόγηση Περιοχών ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Έκθεση ορνιθολογικής αξιολόγησης της περιοχής «GR060 Όρος Μαυροβούνι», για το χαρακτηρισμό της ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Ευστράτιος Μπουρδάκης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Tάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

4 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Μπουρδάκης Ε. (2009). Έκθεση Ορνιθολογικής αξιολόγησης περιοχής «GR060 Όρος Μαυροβούνι». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα This document may be cited as follows: Bourdakis E., (2009). Ornithological report for the evaluation of the site «GR060 Mount Mavrovouni». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Συνοπτική αξιολόγηση Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Χάρτες κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ Concise Evaluation Delimitation Proposal ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...37 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ...41 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. ΧΑΡΤΕΣ ΟΠΤΙΚΟΥ ΔΙΣΚΟΥ (CD-ROM) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα έκθεση εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός της έκθεσης είναι η αξιολόγηση, η οριοθέτηση και ο χαρακτηρισμός της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά (ΣΠΠ) «GR060 Όρος Μαυροβούνι» ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας, σύμφωνα με το Άρθρο 4 της Οδηγίας για τα Πουλιά 79/409/ΕΟΚ. Το εργαλείο για την επίτευξη του σκοπού είναι η εφαρμογή των προδιαγραφών (Δημαλέξης Α. κ.α & Χατζηχαραλάμπους Ε. κ.α. 2004) που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., 2004)., στην ανωτέρω περιοχή με παραδοτέα τα οποία αποσκοπούν στην ολοκλήρωση της τεχνικής προετοιμασίας για το χαρακτηρισμό της περιοχής αυτής ως ΖΕΠ. 1.1 Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Η περιοχή μελέτης είναι η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «GR060 Όρος Μαυροβούνι» έκτασης εκταρίων, σύμφωνα με την έκδοση «Important Bird Areas in Europe» (Bourdakis & Vareltzidou 2000) του BirdLife International και τον χάρτη με τα όρια της περιοχής που έχει παραχθεί από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία για το Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ. Η περιοχή περιλαμβάνει το δυτικό και το νότιο μόνο τμήμα του όρους Μαυροβούνι, που βρίσκεται στα ανατολικά όρια του Θεσσαλικού κάμπου και της λίμνης Κάρλας, μεταξύ της Όσσας και του Πηλίου. Οι βόρειες πλαγιές του Μαυροβουνίου είναι πυκνά δασωμένες με δρύς, οξυές και καστανιές το μεγαλύτερο τμήμα των οποίων βρίσκεται εκτός της περιοχή μελέτης, οι δυτικές πλαγιές καλύπτονται από θαμνώνες μακκία, λιβάδια, βραχώδεις περιοχές και ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

7 καλλιέργειες στα χαμηλότερα υψόμετρα, ενώ στο ανατολικό τμήμα του κυριαρχούν τα ψηλά και πυκνά δάση και θαμνώνες με αείφυλλα πλατύφυλλα. Στα ψηλότερα τμήματα του νότιου τμήματος της περιοχής μελέτης υπάρχουν εντυπωσιακά υπερώριμα δάση δρυός εκτός διαχείρισης, που συναντώνται πλέον σπάνια στην Ελλάδα. Η ΣΠΠ «GR060 Όρος Μαυροβούνι» αξιολογήθηκε από το BirdLife International (Heath & Evans 2000) ότι πληροί τα κριτήρια για ένταξη στο δίκτυο των ΖΕΠ για τα είδη: Κιρκινέζι, Χρυσογέρακο, Φιδαετός, Αετογερακίνα, Κραυγαετός, Σταυραετός, Μεσαίος Δρυοκολάπτης, Λευκονώτης Δρυοκολάπτης, Αετομάχος και Λιοστριτσίδα. Πίνακας 1. Κριτήρια ΙΒΑ 2000 Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Πληθυσμός Κριτήριο BirdLife Falco naumanni Κιρκινέζι Άφθονο C1 Falco biarmicus Χρυσογέρακο 2-3 ζευγ. C6 Circaetus gallicus Φιδαετός 8-11 ζευγ. C6 Buteo rufinus Αετογερακίνα 7-8 ζευγ. C6 Aquila pomarina Κραυγαετός 2-4 ζευγ. C6 Hieraaetus pennatus Σταυραετός 0-1 ζευγ. C6 Dendrocopos medius Μεσαίος Δρυοκολάπτης ζευγ. C6 Dendrocopos leucotos Λεκονώτης ζευγ. C6 Lanius collurio Αετομάχος ζευγ. C6 Hippolais olivetorum Λιοστριτσίδα ζευγ. C6 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

8 Χάρτης 1.1. Όρια περιοχής μελέτης (όρια Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά) (Bourdakis & Vareltzidou, 2000) 1.2 Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Συστηματική έρευνα και καταγραφή δεδομένων στην περιοχή μελέτης έχει γίνει από τον B. Hallmann στα πλαίσια της αξιολόγησης της περιοχής για ένταξη στο δίκτυο των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά (Grimmet & Jones 1989, Hallmann Β. 1999) και της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης και Σχεδίου Διαχείρισης του Όρους Μαυροβούνι (Τσιόντσης Α. κα. 2000), από τον B. Hallmann και τον Δ. Μπούσμπουρα στα πλαίσια της αναγνώρισης και αξιολόγησης βιοτόπων ορνιθοπανίδας για ένταξη στο δίκτυο των ΖΕΠ (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία & ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. 1994, Τσιόντσης Α. κ.α. 1995), και τον Σ. Μπουρδάκη στα πλαίσια του προγράμματος παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας στην περιοχή Μαυροβούνι Θεσσαλίας (Μπουρδάκης 2003). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

9 1.3 Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς Στην ΣΠΠΕ Όρος Μαυροβούνι έχουν θεσμοθετηθεί και οριοθετηθεί οι εξής προστατευόμενες περιοχές: Καταφύγιο Άγριας Ζωής «Δάσος Ι. Μ. Φλαμπουρίου (Κεραμιδίου)», έκτασης 2005,8 εκταρίων, (ΦΕΚ 354/Β/ ) Περιοχή «GR Όρος Μαυροβούνι», έκτασης ,56 εκταρίων, που περιλαμβάνεται στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ελλάδας. Περιοχή «GR Κάρλα - Μαυροβούνι - Κεφαλόβρυσο Βελεστίνου - Νεοχώρι», έκτασης ,5 εκταρίων (εκ των οποίων ,6 εκτάρια εντός του ΣΠΠ), που περιλαμβάνεται στον κατάλογο των Τόπων Κοινοτικής Σημασίας για τη Μεσογειακή βιογεωγραφική περιοχή [Απόφαση 2006/613/ΕΚ της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων της (ΕΕ L.259 της )]. Βορειότερα και εκτός των ορίων της ΣΠΠΕ αλλά εντός της ομώνυμης ΖΕΠ έχουν θεσμοθετηθεί από το Δασαρχείο Αγιάς και τη Διεύθυνση Δασών Λάρισας τα Καταφύγια Άγριας Ζωής: Α) Όρος Μαυροβουνίου (Σκλήθρου) 1.191,5 εκτ. (ΦΕΚ430/Β/87), Β) Δασόκτημα Πολυδενδρίου 3.529,8 εκτ. (ΦΕΚ599/3-4-76), και Γ) Δασιά Πλατάνια (Σκήτης Αμυγδαλής - Ποταμιάς) 803,9 εκτ. (ΦΕΚ599/3-4-76). Για το Μαυροβούνι έχει εγκριθεί Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη της προστατευόμενης περιοχής Κάρλα Μαυροβούνι - Κεφαλόβρυσο Βελεστίνου, έχει συγκροτηθεί Φορέας Διαχείρισης της «Περιοχής Οικοανάπτυξης Κάρλας- Μαυροβουνίου Κεφαλόβρυσου Βελεστίνου», αλλά δεν έχει εκδοθεί Προεδρικό Διάταγμα οριοθέτησης της προστατευόμενης περιοχής. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

10 2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Για την έρευνα πεδίου αλλά και για τις απαιτούμενες εργασίες γραφείου εφαρμόστηκαν οι προδιαγραφές που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές», Πριν την έρευνα πεδίου συγκεντρώθηκε η διαθέσιμη δημοσιευμένη βιβλιογραφία για την περιοχή μελέτης καθώς και κάθε διαθέσιμη αδημοσίευτη αναφορά. Έγινε αξιολόγηση των στοιχείων που παρουσιάζονται στις πηγές αυτές, και σε συνδυασμό με προσωπικά δεδομένα από έρευνες στην περιοχή τα τελευταία 8 χρόνια, αναγνωρίστηκαν οι προτεραιότητες όσο αφορά την έρευνα πεδίου, σε σχέση με τα είδη και τα τμήματα της περιοχής μελέτης. Η έρευνα πεδίου έγινε στα μέσα της άνοιξης και το καλοκαίρι του Η περιοχή μελέτης έχει πολύ μεγάλη έκταση και σε συνδυασμό με το έντονο ανάγλυφο και τη δάσωσή της κάνει την καταγραφή της ορνιθοπανίδας της μια πολύ δύσκολη εργασία. Για αυτούς τους λόγους, αλλά και λόγω του περιορισμένου διαθέσιμου χρόνου για εργασία πεδίου, κατά την έρευνα πεδίου δόθηκε έμφαση στη συλλογή στοιχείων για τον εντοπισμό των κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών που πληρούν τα κριτήρια ένταξης της περιοχής στο δίκτυο των ΖΕΠ σύμφωνα με το BirdLife International (Heath & Evans 2000), καθώς και όσων άλλων ειδών είχαν αξιόλογους πληθυσμούς σε σχέση με τα πληθυσμιακά όρια των κριτηρίων χαρακτηρισμού και οριοθέτησης των ΖΕΠ. Η έρευνα επικεντρώθηκε στην κάλυψη κατά προτεραιότητα των πιθανών περιοχών αναπαραγωγής και τροφοληψίας των ειδών του πίνακα 1 και των ειδών Μαυροπελαργός, Πετρίτης, Σφηκιάρης, Ασπροπάρης, Σαΐνι, Χρυσαετός, Χαλκοκουρούνα και Δρυομυγοχάφτης, που σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία είχαν παρατηρηθεί σε αξιόλογους πληθυσμούς στο Μαυροβούνι. Κατά την έρευνα πεδίου χρησιμοποιήθηκαν οι ακόλουθες μέθοδοι καταγραφών, σύμφωνα με τις οδηγίες που δίνονται από τους Χατζηχαραλάμπους κ.ά. (2004): Επιλέχτηκαν δειγματοληπτικές διαδρομές στους αντιπροσωπευτικότερους βιότοπους εντός κι εκτός της περιοχής ΙΒΑ ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

11 Σε καθορισμένα σημεία χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος look and see για ποιοτική καταγραφή των ειδών που εμφανίζονται εκεί, ενώ έγινε πληθυσμιακή εκτίμηση για τα αναπαραγόμενα στρουθιόμορφα και τα μεταναστευτικά και αναγωγή των πληθυσμιακών δεδομένων στον χώρο ή στον χρόνο αντίστοιχα. Για τα είδη που δεν παρουσιάζουν ομοιόμορφη κατανομή ή διατηρούν επικράτειες (π.χ. αρπακτικά) έγιναν παρατηρήσεις σε όλο το εύρος της περιοχής και καταγράφηκε η παρατηρηθείσα δραστηριότητά τους ενώ έγινε προσπάθεια εντοπισμού των θέσεων φωλεοποίησης. Για την έρευνα πεδίου χρησιμοποιήθηκαν κιάλια Optolyth 10Χ40 και τηλεσκόπιο Optolyth 16-60Χ80, Παγκόσμιο Σύστημα Εντοπισμού Θέσης (Global Positioning System-GPS) και χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού σε κλίμακα 1: Στους χάρτες καταγράφονταν οι περιοχές τροφοληψίας, θέσεις φωλιάσματος και τα εκτιμώμενα όρια επικρατειών. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

12 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 Συνοπτική αξιολόγηση Το όρος Μαυροβούνι είναι σημαντική περιοχή σε διεθνές επίπεδο λόγω της παρουσίας ενός αξιόλογου αριθμού και μεγάλης ποικιλίας προστατευόμενων ειδών, ιδιαίτερα αρπακτικών, δασικών ειδών, καθώς και ειδών των ανοιχτών οικοτόπων και των περιοχών με αραιή δασοκάλυψη. Η αξία της περιοχής ενισχύεται από την γειτνίαση της περιοχής με τους τεχνητούς υγροτόπους της αποξηρανθείσας λίμνης Κάρλας και τον Θεσσαλικό κάμπο. Η έρευνα πεδίου και η συγκέντρωση όλων των διαθέσιμων αξιόπιστων δεδομένων επιβεβαίωσε τη διεθνή σημασία της περιοχής για την προστασία του Ασπροπάρη (που σύμφωνα με τα διαθέσιμα δεδομένα εξαφανίστηκε πρόσφατα από την περιοχή), του Φιδαετού (Circaetus gallicus), της Αετογερακίνας (Buteo rufinus), του Κραυγαετού (Aquila pomarina), του Κιρκινεζιού (Falco naumanni), του Χρυσογέρακου (Falco biarmicus), του Μεσαίου Δρυοκολάπτη (Dendrocopos medius), της Λιοστριτσίδας (Hippolais olivetorum), του Δρυομυγοχάφτη (Ficedula semitorquata), του Αετομάχου (Lanius collurio) και του Παρδαλοκεφαλά (Lanius nubicus), για τα οποία η περιοχή είναι μια είναι μία από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρεια νότιας Ελλάδας, σύμφωνα με τις οδηγίες που δίνονται από τους Χατζηχαραλάμπους κ.ά. (2004). Εκτός αυτών η περιοχή διατηρεί σημαντικούς πληθυσμούς σε εθνικό επίπεδο (>1% του εθνικού πληθυσμού) των ειδών Μαυροπελαργός (Ciconia nigra), Σφηκιάρης (Pernis apivorus), Σαΐνι (Accipiter brevipes), Χρυσαετός (Aquila chrysaetos), Σταυραετός (Hieraaetus pennatus), Πετρίτης (Falco peregrinus), Μπούφος (Bubo bubo), Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius), Λευκονώτης Δρυοκολάπτης (Dendrocopus leucotos). Εκτός των παραπάνω ειδών υπάρχουν ενδείξεις ότι η παράκτια τμήμα του ανατολικού Μαυροβουνίου χρησιμοποιείται από σημαντικό αριθμό Αιγαιόγλαρων (Larus audouinii) εκτός της αναπαραγωγικής περιόδου και ανώριμων ατόμων που δεν αναπαράγονται, όπως επίσης ότι αναπαράγονται Αλκυόνες, είδος με πολύ μικρό πληθυσμό στην Ελλάδα. Μετά την αποξήρανση της λίμνης Κάρλας έχουν εξαφανιστεί από αναπαραγόμενα είδη της περιοχής ο Θαλασσαετός και ο ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

13 Βασιλαετός. Η επαναδημιουργία των τεχνητών υγροτόπων σε τμήματα της πρώην λίμνης Κάρλας αναμένεται να ευνοήσει τα δύο αυτά είδη, όπως έχει συμβεί και με τους Μαυροπελαργούς (Ciconia nigra) και τους Στικταετούς (Aquila clanga). 3.2 Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Για την περιοχή μελέτης δημιουργήθηκε αρχικά ένας πίνακας εργασίας με όλα τα είδη που απαντούν στην περιοχή, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για να ετοιμασθούν: α) ο πίνακας αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης και β) οι πίνακες 3.2.a-b του Τυποποιημένου Δελτίου Δεδομένων. Στον πίνακα αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης (βλ. Παράρτημα: Πίνακας Ι) σημειώθηκε ο πληθυσμός του κάθε είδους στη περιοχή μελέτης και εάν το είδος πληροί κάποιο από τα κριτήρια 1, 2, 3 και 6. Τέλος, με βάση την αξιολόγηση που παρουσιάζεται στον παραπάνω πίνακα, ετοιμάστηκε ο πίνακας 2 ο οποίος περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα κριτήρια 1-6 και συνεπώς πρόκειται για τα είδη χαρακτηρισμού της περιοχής και ο πίνακας 3 που περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα πληθυσμιακά όρια οριοθέτησης και αποτελούν τα είδη οριοθέτησης της περιοχής μελέτης (δηλαδή τα είδη τα ενδιαιτήματα των οποίων μπορούν να ληφθούν υπόψη για την οριοθέτησή της ως ΖΕΠ). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

14 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας GR060 Όρος Μαυροβούνι Μετέωρα Ορνιθολογική Έκθεση Πίνακας 2. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την περιοχή: «GR060 Όρος Μαυροβούνι» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία 76 Circaetus gallicus Φιδαετός 85 Buteo rufinus Αετογερακίνα 87 Aquila pomarina Κραυγαετός 95 Falco naumanni Κιρκινέζι 101 Falco biarmicus Χρυσογέρακο 249 Dendrocopos medius 250 Dendrocopos leucotos Ελληνική ονομασία Κριτήριο 1 Μεσαίος Δρυοκολάπτης Λευκονώτης Δρυοκολάπτης 326 Hippolais olivetorum Λιοστριτσίδα 353 Ficedula semitorquata Δρυομυγοχάφτης παγκ. απειλ. είδος Κριτήριο 2 >2% πληθ ΕΕ >2% πληθ ΕΕ >2% πληθ ΕΕ Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 Ισχύει * Ισχύει * Ισχύει * Ισχύει * Ισχύει * Ισχύει * Ισχύει * 374 Lanius collurio Αετομάχος Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

15 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας GR060 Όρος Μαυροβούνι Μετέωρα Ορνιθολογική Έκθεση Πίνακας 3. Είδη οριοθέτησης για την περιοχή: «GR060 Όρος Μαυροβούνι» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 28 Ciconia nigra Μαυροπελαργός >2% πληθυσμού Ελλάδας 67 Pernis apivorus non br Σφηκιάρης >1% πληθυσμού Ελλάδας 73 Neophron percnopterus Ασπροπάρης >1% πληθυσμού Ελλάδας 83 Accipiter brevipes non br Σαΐνι >1% πληθυσμού Ελλάδας 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός >1% πληθυσμού Ελλάδας 92 Hieraaetus pennatus Σταυραετός >1% πληθυσμού Ελλάδας 103 Falco peregrinus Πετρίτης >1% πληθυσμού Ελλάδας 224 Bubo bubo Μπούφος >1% πληθυσμού Ελλάδας 246 Dryocopus martius Μαύρος Δρυοκολάπτης >1% πληθυσμού Ελλάδας 378 Lanius nubicus Παρδαλοκεφαλάς >1% πληθυσμού Ελλάδας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

16 3.3 Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται συνοπτικά ο ελληνικός πληθυσμός των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης, το καθεστώς παρουσίας τους στην περιοχή μελέτης, τα κρίσιμα ενδιαιτήματά (θέσεις φωλιάσματος, τροφοληψίας και καταφυγίου) και οι απειλές τους, καθώς και τα ενδεδειγμένα μέτρα διατήρησης. Μαυροπελαργός (Ciconia nigra) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Μαυροπελαργού στη χώρα μας εκτιμάται επισήμως σε ζευγάρια (BirdLife International 2004), μπορεί όμως να φτάνει τα ζευγάρια σύμφωνα με προσωπικά αδημοσίευτα δεδομένα και αδημοσίευτα δεδομένα της ΕΟΕ και συνεργατών (Ποϊραζίδης και Κακαλής προσ. επικ). Στο Μαυροβούνι και στη συνέχεια του το Πήλιο, αναπαράγεται ένας σημαντικός αριθμός Μαυροπελαργών που αυξάνεται τα τελευταία χρόνια μετά τη δημιουργία των τεχνητών υγροτόπων και τον πρόσφατο επαναπλημμυρισμό του μεγάλου ταμιευτήρα που δημιουργήθηκε στο νότιο τμήμα της πρώην Κάρλας. Στο Μαυροβούνι ο πληθυσμός των Μαυροπελαργών είχε εκτιμηθεί σε 1-2 ζευγάρια το 1995 (Hallmann 1996), σε ένα ζευγάρι το 1998 (Τσιόντσης κα 2000), σε 2-3 ζευγάρια το 2003 (Μπουρδάκης 2003). Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στο Μαυροβούνι εκτιμάται σε τουλάχιστον τρία ζευγάρια, που φωλιάζουν στις βραχώδεις εκτάσεις των φαραγγιών της περιοχής και τρέφονται στα ρέματα της περιοχής και στους γειτονικούς υγροτόπους της Κάρλας. Οικολογία. Το είδος χρειάζεται συνδυασμό υγροτοπικών εκτάσεων και ημιορεινών ή ορεινών δασών. Η αναπαραγωγική πυκνότητά του σε αδιατάρακτα δάση της ανατολικής Ευρώπης βρίσκεται μεταξύ 1,3-8,4 ζευγάρια/100 χλμ² (Hagemeijer & Blair 1997). Φωλιάζει σε ψηλά δένδρα ή βράχια, ενώ τρέφεται σε γειτονικά ρέματα, ποτάμια και υγροτόπους. Τρέφεται με ψάρια, αμφίβια, μικρά σπονδυλόζωα και ασπόνδυλα. Απειλές. Η καταστροφή και η υποβάθμιση των δασών αποτελούν το κύριο πρόβλημα για τον Μαυροπελαργό. Οι κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζει είναι: ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

17 -η εντατικοποίηση της δασοπονίας (κοπή γέρικων δέντρων και υλοτομίες στον χώρο φωλιάσματος και η έντονη ενόχληση την περίοδο αναπαραγωγής). -η καταστροφή των εποχιακών υγροτόπων και της υδρολογίας των περιοχών όπου απαντά (ιδιαίτερα των υγρολίβαδων, μικρών τελμάτων και λιμνών) και οι αποστραγγίσεις. -υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων των ρεμάτων και των ποταμών που τρέφεται. Η ρύπανση, η αυξημένη χρήση φυτοφαρμάκων και η παράνομη αλιεία μειώνει τον πληθυσμό των ειδών που τρέφεται (αμφίβια, ψάρια, ασπόνδυλα). Άλλες απειλές είναι η πρόσκρουση σε καλώδια, η διάνοιξη δρόμων και η λειτουργία λατομείων σε απρόσιτους βραχώδεις σχηματισμούς που φωλιάζει, η ενόχληση στην περιοχή φωλιάσματος και διατροφής από ανεξέλεγκτες τουριστικές δραστηριότητες (π.χ. αναρρίχηση σε βράχια) και η καταστροφή της παραποτάμιας βλάστησης. Σφηκιάρης (Pernis apivorus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Σφηκιάρης είναι αναπαραγόμενος επισκέπτης στην περιοχή, όπου διέρχεται τακτικά και κατά τις μεταναστευτικές περιόδους. Ο πληθυσμός του είδους στα δάση του Μαυροβουνίου εκτιμάται είναι ζευγάρια. Ο πληθυσμός του Σφηκιάρη στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Οικολογία. Είναι μεταναστευτικό δασόβιο είδος που φωλιάζει σε δέντρα και μοιάζει με την γερακίνα. Έρχεται στην Ελλάδα κυρίως αρχές Μαΐου και φεύγει κατά τα τέλη Σεπτεμβρίου στην Αφρική (νότια από τη Σαχάρα) όπου διαχειμάζει. Τρέφεται κυρίως με υμενόπτερα (σφήκες κλπ) εντοπίζοντας τις φωλιές τους και τις προνύμφες και σπανιότερα με ερπετά, αμφίβια, αλλά και με καρπούς. Φωλιάζει σε δένδρα και αναζητάει την τροφή του στις παρυφές δασών και τις άκρες των ρεματιών και σε ανοικτές εκτάσεις με αραιή βλάστηση. Απειλές. Απειλείται κυρίως από την ενόχληση κατά την περίοδο φωλιάσματος και από την απομάκρυνση των ώριμων δέντρων. Η αντικατάσταση των ανοικτών δρυοδασών με αναδασώσεις και γενικά η μείωση των ανοικτών λιβαδιών περιορίζει σταδιακά τις περιοχές διατροφής του είδους. Ασπροπάρης (Neophron percnopterus) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

18 Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του παγκοσμίως απειλούμενου με εξαφάνιση Ασπροπάρη στην Ελλάδα έχει μειωθεί πολύ τις τελευταίες δεκαετίες, εκτιμάται πλέον σε ζευγάρια (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία αδημοσίευτα δεδομένα) και απειλείται άμεσα με εξαφάνιση Στο Μαυροβούνι παλιότερα φώλιαζαν 3-5 ζευγάρια, ενώ πριν το 1998 είχαν βρεθεί δύο φωλιές και το ο πληθυσμός του ήταν 0-1 ζευγάρια (Τσιόντσης κα 2000, Μπουρδάκης 2003a & b). Κατά τη διάρκεια της παρούσας μελέτης δεν καταγράφηκε το είδος στην περιοχή μελέτης. Ο βιότοπος φωλιάσματος και οι συνθήκες τροφής είναι ευνοϊκές στο δυτικό τμήμα του Μαυροβουνίου. Στην περιοχή μελέτης οι βοσκούμενες εκτάσεις με μακί, λιβάδια και τα ανοικτά δρυοδάση είναι ο προτιμώμενος βιότοπος του είδους για τροφοληψία, ενώ οι μικρές ορθοπλαγιές στα κεντρικά ρέματα στο δυτικό τμήμα του Μαυροβουνίου προσφέρουν κατάλληλους χώρους φωλιάσματος. Οικολογία. Ο Ασπροπάρης ζει κυρίως σε χαμηλού ως μέσου υψομέτρου λοφώδεις και ορεινές περιοχές, συνήθως κάτω από 1000 μέτρα υψόμετρο στην Ελλάδα (Handrinos & Akriotis 1997). Συνήθως συναντάται σε λοφώδεις περιοχές που περιλαμβάνουν μικρές ορθοπλαγιές για το φώλιασμα, και μεγάλες εκτάσεις βοσκοτόπων και ζωνών παραδοσιακών καλλιεργειών. Ψάχνει σε σχετικά μεγάλες περιοχές γύρω από τη φωλιά του για τροφή, πάνω από κάθε είδους ανοιχτή περιοχή, με χαμηλή βλάστηση ή αραιή φυτοκάλυψη. Συχνάζει κοντά σε οικισμούς και σε σκουπιδότοπους όπου και αναζητεί την τροφή του. Φωλιάζει κυρίως σε τρύπες και σπηλιές στα βράχια και σπανιότερα σε δέντρα, συνήθως σε θέσεις με μεγάλη θέα (Snow and Perrins 1988). Φωλιάζει μοναχικά, ενώ σε ορισμένες περιοχές που υπάρχει αφθονία τροφής, όπως π.χ. από τη λειτουργία παράνομων σκουπιδότοπων στα Μετέωρα Αντιχάσια, μπορεί να φωλιάσει σε μεγαλύτερη πυκνότητα. Τρέφεται με ένα μεγάλο εύρος ειδών και αντικειμένων, και σε αντίθεση με τους άλλους γύπες τρέφεται και με οργανικά απορρίμματα. Λόγω του αδύνατου ράμφους του μπορεί να σκίσει μόνο μαλακούς ιστούς και για αυτό τα ψοφίμια μεγάλων ζώων έχουν μικρότερη σημασία στη διατροφή του. Όταν τρέφεται μαζί με άλλους γύπες, παίρνει μικρά κομμάτια από τα ψοφίμια. Η δίαιτά του εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα της τροφής, και στις περισσότερες πολλές περιοχές τρέφεται τακτικά ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

19 σε σκουπιδότοπους. Αναζητεί την τροφή του σε μεγάλες αποστάσεις (Μπουρδάκης 2003b). Απειλές. Οι κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζει ο Ασπροπάρης στην Ελλάδα είναι (Μπουρδάκης 2003b): Η εκτεταμένη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων είναι η σημαντικότερη απειλή που αντιμετωπίζει ο Ασπροπάρης στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες. Καθώς ο Ασπροπάρης τρέφεται και με ψοφίμια, είναι πολύ ευάλωτος στα δηλητηριώδη δολώματα που χρησιμοποιούνται ευρέως για την καταπολέμηση των λεγόμενων «επιβλαβών» ειδών. Η λαθροθηρία, δε φαίνεται να αποτελεί άμεση απειλή για τον Ασπροπάρη, αλλά η θανάτωση οποιουδήποτε ατόμου αποτελεί σημαντική απώλεια, λόγω της κρίσιμης μείωσης του πληθυσμού του είδους. Σε άλλες χώρες (π.χ. Ιταλία) η λαθροθηρία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες μείωσης του είδους (Liberatori and Penteriani 2001). Η συρρίκνωση της εξάπλωσης του είδους έχει συνδεθεί με την μείωση των παραδοσιακών μορφών εκτατικής κτηνοτροφίας και τις καλύτερες συνθήκες κτηνιατρικής περίθαλψης. Οι αλλαγές αυτές οδήγησαν στην αύξηση της χρήσης των σκουπιδότων ως πηγών τροφής από τους Ασπροπάρηδες, και προτιμήθηκαν τα βράχια περιφερειακά των σκουπιδότοπων για φώλιασμα (Liberatori and Penteriani 2001). Το κλείσιμο των παράνομων σκουπιδότοπων θα στερήσει από τους Ασπροπάρηδες από πολύτιμη πηγή τροφής και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του είδους στην Ελλάδα. Με απρόβλεπτα αποτελέσματα στην αναπαραγωγική επιτυχία και επιβίωση του Ασπροπάρη, που σε μεγάλο βαθμό έχει συγκεντρωθεί γύρω από τους σκουπιδότοπους αυτούς στην Βόρεια και Κεντρική Ελλάδα. Θα πρέπει στις σημαντικές περιοχές για το είδος να δημιουργηθούν έγκαιρα κατάλληλες ταΐστρες, πριν κλείσουν οι σκουπιδότοποι. Η μεγάλη μείωση του πληθυσμού του είδους κάτω από ένα όριο θα οδηγήσει στην κατάρρευση του και την εξαφάνιση μεμονωμένων ατόμων, πέρα από τα κύρια σημεία εξάπλωσης του. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

20 Η λειτουργία οχλουσών δραστηριοτήτων κατά την αναπαραγωγική περίοδο και η κατασκευή υποδομών σε μικρή απόσταση από τις φωλιές του, μπορεί να οδηγήσουν στην αναπαραγωγική αποτυχία και την εγκατάλειψη της φωλιάς. Σημαντική απειλή αποτελεί σε άλλες χώρες ο τραυματισμός και η θανάτωση Ασπροπάρηδων σε ηλεκτροφόρα σύρματα, αλλά δεν είναι γνωστά τέτοια περιστατικά στην Ελλάδα. Σαΐνι (Accipiter brevipes ) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Σαϊνιού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ο αναπαραγωγικός πληθυσμός του είδους στο Μαυροβούνι εκτιμάται σε τουλάχιστον 5-13 ζευγάρια (Hallmann 1996, Τσιόντσης κα 2000), κυρίως σε παραποτάμιες εκτάσεις χαμηλού υψομέτρου, καθώς και σε υψηλότερες θέσεις με ώριμες συστάδες δρυός. Οικολογία. Αναπαράγεται σε περιοχές χαμηλού ή μεσαίου υψομέτρου με δάση ή συστάδες δένδρων που γειτονεύουν με ανοιχτές περιοχές και συχνά σε παραποτάμια δάση. Παρατηρείται και σε οροπέδια μεγαλύτερου υψομέτρου με ώριμα δρυοδάση. Ευνοείται από την ανοικτή δασική δομή που ζουν στρουθιόμορφα και ερπετά. Φωλιάζει σε δένδρα και τρέφεται κυρίως με μικρά πουλιά, ερπετά και έντομα. Απειλές. Οι απαιτήσεις του είδους τόσο σε τροφή όσο και στο φώλιασμα επηρεάζονται αρνητικά από τις αλλαγές στην γεωργία, τις αποξηράνσεις μικρών υγροτοπικών περιοχών γύρω από τα ρέματα και την υλοτομία ώριμων δένδρων. Η εγκατάλειψη της βόσκησης επηρεάζει την διαθεσιμότητα και την προσβασιμότητα στην λεία του. Ενδεδειγμένα μέτρα διαχείρισης Λήψη κατάλληλων μέτρων διαχείρισης ώστε να διασφαλίζονται τα κρίσιμα ενδιαιτήματα του είδους από υποβάθμιση, αλλοίωση και ανθρώπινη όχληση. Η διατήρηση των ώριμων παραποτάμιων πλατανεώνων, καθώς και ώριμων δένδρων ή ομάδων δένδρων, γειτονικών με αγροτικές εκτάσεις εκτατικής μορφής αποτελεί προτεραιότητα για τη διατήρηση του είδους στην περιοχή. Προτεραιότητα: Υψηλή Ενδεδειγμένα θεσμικά μέτρα. Θεσμοθέτηση ζωνών προστασίας, λήψη κατάλληλων μέτρων διαχείρισης (διατήρηση ώριμων παραποτάμιων συστάδων, ανοικτής δομής δάσους με ώριμα δέντρα, και ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

21 εκτατικών αγροτικών εκμεταλλεύσεων), ώστε να διασφαλίζονται τα κρίσιμα ενδιαιτήματα του είδους από υποβάθμιση, αλλοίωση οικοτόπων και ανθρώπινη όχληση. Προτεραιότητα: Υψηλή Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Φιδαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στη περιοχή μελέτης εκτιμάται σε 8-11 ζευγάρια, στο νότιο κυρίως τμήμα του βουνού. Οικολογία. Είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή. Ο Φιδαετός προτιμάει ψηλά δέντρα για το φώλιασμα, αλλά αν δεν υπάρχουν, φτιάχνει τη φωλιά του σε ψηλούς θάμνους. Τρέφεται κυρίως με φίδια, αλλά και με σαύρες που βρίσκει σε ανοιχτές εκτάσεις με φρύγανα, αραιή δενδρώδη ή θαμνώδη βλάστηση, ανοίγματα δασών, οι βοσκότοποι και οι εκτατικές καλλιέργειες. Η αναπαραγωγική πυκνότητα του Φιδαετού σε κατάλληλο βιότοπο ποικίλει από 2 ζευγ/χλμ 2 στην Ιταλία ως 15,7 ζευγ/χλμ 2 στην ΒΕ Ελλάδα (Hagemeijer and Blair 1997). Απειλές. Ο πληθυσμός του Φιδαετού μπορεί να επηρεαστεί με την υποβάθμιση ή την απώλεια του βιοτόπου κυνηγίου στις αγροτικές περιοχές, λόγω της εγκατάλειψης των παραδοσιακών χρήσεων και την επακόλουθη φυσική δάσωση και κλείσιμο των ξέφωτων στο δάσος. H καταστροφή των θέσεων φωλιάσματος των φιδιών (όπως φυτοφράκτες, συδενδρίες) λόγω της επέκτασης των καλλιεργειών επηρεάζει επίσης το είδος. Αετογερακίνα (Buteo rufinus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός της Αετογερακίνας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Χαρακτηριστικό είδος των ζεστής και ξηρής δυτικής πλευράς του Μαυροβουνίου. Οι εκτατικές καλλιέργειες στον Θεσσαλικό κάμπο, δυτικά μέρους της περιοχής μελέτης, αποτελούν τμήμα του χώρου τροφοληψίας των ζευγαριών του Μαυρουβουνίου. Ο επαναπλημμυρισμός του νότιου τμήματος της πρώην λίμνης Κάρλας ενδέχεται να ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

22 επηρεάσει τα γειτονικά αναπαραγόμενα ζευγάρια του είδους. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στην περιοχή μελέτης εκτiμάται σε 7-8 ζευγάρια. Οικολογία. Είναι κυρίως καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του φεύγει το χειμώνα. Τυπικός βιότοπος του είδους είναι οι ανοιχτές εκτάσεις με μικρά φαράγγια και γυμνές πετρώδεις πλαγιές, όπου φωλιάζει κυρίως σε βράχια. Τρέφεται με σαύρες, φίδια, μικρά πουλιά, μεγάλα έντομα, αλλά και μικρά θηλαστικά σε ανοικτές εκτάσεις και τα αραιά δρυοδάση (Tucker and Heath 1994). Έχει κανονική κατανομή κατά μήκος της δυτικής πλευράς του Μαυροβουνίου, με μέση απόσταση μεταξύ ενεργών φωλιών 3-4 χιλιόμετρα. Απειλές. Οι κυριότερες απειλές για την Αετογερακίνα είναι η καταστροφή φωλιών, οι οχλούσες δραστηριότητες (λατομεία, κυνήγι, χρήση μονοπατιών, κλπ) η κατασκευή υποδομών (διάνοιξη δρόμων, κεραιών, δικτύων μεταφοράς ρεύματος, κλπ) στους χώρους διατροφής και σε μικρή απόσταση από τις φωλιές του και η λαθροθηρία που διευκολύνεται από το γεγονός ότι οι περισσότερες φωλιές του βρίσκονται σε χαμηλούς και εύκολα προσβάσιμους βράχους, αρκετές φορές πολύ κοντά σε στάνες και οικισμούς. Άλλες απειλές είναι η εντατικοποίηση της γεωργίας και η αυξημένη χρήση βιοκτόνων στις αγροτικές περιοχές που κυνηγά (Τσιόντσης κα 2000). Ο πλημμυρισμός εκτεταμένων λιβαδικών εκτάσεων από τον μεγάλο ταμιευτήρα της λίμνης Κάρλας μειώνει σημαντικά το χώρο τροφοληψίας των ζευγαριών που αναπαράγονται στην περιοχή, ενώ θα έχει επιπτώσεις και στα κοπάδια βοοειδών που εκτρέφονταν εκτατικά στην περιοχή. Κραυγαετός (Aquila pomarina) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Κραυγαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στο Μαυροβούνι ο πληθυσμός των Κραυγαετών είχε εκτιμηθεί σε 4-5 ζευγάρια το 1995 (Hallmann 1996), σε 3-4 ζευγάρια το 1998 (Τσιόντσης κα 2000), σε 2-4 ζευγάρια το 2003 (Μπουρδάκης 2003), και τουλάχιστον 3-4 στην παρούσα μελέτη. Οι Κραυγαετοί φωλιάζουν σε μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις στη Θεσσαλική μεριά του Μαυροβουνίου και τρέφονται χαμηλά στους υγροτόπους (Τσιόντσης κα 2000) και τις τον Θεσσαλικό κάμπο. Τουλάχιστον δύο ζευγάρια και μεμονωμένα ενήλικα άτομα ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

23 καταγράφηκαν να κυνηγάνε και να διώχνουν «εισβολείς» στις ανοιχτές αγροτικές εκτάσεις (ξηρικές καλλιέργειες και καλλιέργειες σε αγρανάπαυση) δυτικά του Μαυροβουνίου στο όμορο τμήμα του Θεσσαλικού κάμπου. Οικολογία. Ο Κραυγαετός φωλιάζει σε δάση, αλλά τρέφεται σε γειτονικά λιβάδια, καλλιεργούμενες εκτάσεις και υγρά λιβάδια. Φωλιάζει σε ημιορεινά και πεδινά δάση και παραποτάμιες συστάδες. Μία πολύ σημαντική παράμετρος της επιλογής της θέσης της φωλιάς του είναι η γειτνίαση της με ανοικτές εκτάσεις και υγροτόπους. Η μεγαλύτερη πυκνότητα αναπαραγόμενου πληθυσμού βρίσκεται σε πλαγιές με άφθονες γέρικες βελανιδιές κατά μήκος ανοικτών κοιλάδων με μικρά ή μεγάλα ρέματα ενώ μερικά ζευγάρια αναπαράγονται σε παλαιό παρόχθιο δάσος κατά μήκος μεγαλύτερων ποταμών. Οι χώροι τροφοληψίας του Κραυγαετού είναι υγρές κοιλάδες και παραποτάμιες ζώνες με παρουσία ανοιγμάτων, οι ανοιχτές εκτάσεις με λιβάδια και εκτατικές καλλιέργειες και οι υγρότοποι. Απειλές. Οι κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζει το είδος στην Ελλάδα είναι η καταστροφή των δασών και η διαχείρισή τους με τρόπο μη συμβατό με τη διατήρηση του είδους, η αλλαγές των ενδιαιτημάτων του, οι νέες αγροτικές πρακτικές και η μείωση των σημαντικότερων ειδών που τρέφεται: των αμφίβιων και των ερπετών. Οι δασοπονικές δραστηριότητες έχουν αξιολογηθεί ως κρίσιμης σημασίας για την διατήρηση του είδους στο Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης του Κραυγαετού (Meyburg et al. 2001). Οι δραστηριότητες που επηρεάζουν τις περιοχές που φωλιάζει είναι: o η διάνοιξη νέων δασικών δρόμων o οι αποψιλωτικές υλοτομίες και οι αναδασώσεις με ξενικά είδη o η επιλεκτική υλοτομία των γηραιών και μεγάλων δένδρων o η αποξήρανση των υδροχαρών δασών o η όχληση από τις υλοτομίες κατά την αναπαραγωγική περίοδο Αντίστοιχα οι δραστηριότητες στον αγροτικό τομέα που επηρεάζουν, με κρίσιμο επίσης τρόπο, τους χώρους διατροφής του είδους είναι: o η μείωση του μωσαϊκού οικοτόπων που οδηγεί στην μείωση των σημαντικότερων ειδών που τρέφεται (αμφίβια, ερπετά και άλλα σπονδυλόζωα) o η καταστροφή των λιβαδιών o η φυσική αναγέννηση εγκαταλειμμένων αγρών και οι αναδασώσεις ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

24 o o o o η καταστροφή υγρών λιβαδιών η εντατικοποίηση των καλλιεργειών και οι μονοκαλλιέργειες η δημιουργία ταμιευτήρων η καλλιέργεια ακατάλληλων σπαρτών Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Χρυσαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στο Μαυροβούνι έχει καταγραφεί ένα ζευγάρι Χρυσαετών στο κεντρικό τμήμα του βουνού το 2003 (Μπουρδάκης 2003). Κατά την έρευνα πεδίου φέτος δεν καταγράφηκε το είδος. Οικολογία. Ο Χρυσαετός αναπαράγεται στις αδιατάρακτες ορεινές περιοχές. Χρησιμοποιεί συνήθως μικρά ζωνάρια σε ορθοπλαγιές για να φτιάξει τη φωλιά του, αλλά και μεγάλα δέντρα αν δεν υπάρχουν διαθέσιμα βράχια. Ο Χρυσαετός χρησιμοποιεί ανοιχτές εκτάσεις ως ενδιαιτήματα τροφοληψίας, ανάμεσα σε φυσικές περιοχές με δάσος και θάμνους ή γυμνές ράχες και ανοιχτούς βοσκοτόπους. Απειλές. Η συστηματική καταδίωξη και φόνευση του Χρυσαετού είναι ο κυριότερος παράγοντας που έχει περιοριστεί η εξάπλωσή του σε πολλές χώρες. Η καταδίωξή τους οφείλεται είτε στους βοσκούς που θεωρούν ότι οι Χρυσαετοί σκοτώνουν μεγάλο αριθμό αρνιών, ή στους κυνηγούς που θεωρούν ότι αποτελεί απειλή για τα θηράματα (Watson 1997). Άλλοι παράγοντες που αποτελούν απειλή για τον Χρυσαετό, οφείλονται κυρίως στις ανθρώπινες δραστηριότητες που επηρεάζουν την καταλληλότητα του βιότοπου και την επάρκεια τροφής του, και οδηγούν σε μόνιμη μείωση των αριθμών του. Η βιωσιμότητα των επικρατειών του μειώνεται, εξαιτίας της υποβάθμισης των οικοτόπων και μείωση των ειδών που αποτελούν τη λεία του. Με αυτό τον τρόπο μια επικράτεια Χρυσαετού μπορεί να μην μπορεί πια να συντηρήσει κατ αρχήν την επιτυχή αναπαραγωγή του, και στη συνέχεια το ίδιο το ζευγάρι ενηλίκων πουλιών. Οι κυριότερες απειλές για τον Χρυσαετό είναι: o o Η παράνομη φόνευση και καταστροφή φωλιών, Η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων, ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

25 o o o Οι οχλούσες δραστηριότητες (ανατινάξεις, κυνήγι, χρήση δρόμων, μονοπατιών, κλπ) και κατασκευή υποδομών (διάνοιξη δρόμων, κεραιών, δικτύων μεταφοράς ρεύματος, κλπ) στους χώρους διατροφής και σε μικρή απόσταση από τις φωλιές του, Η εντατικοποίηση της δασικής εκμετάλλευσης στις θέσεις που φωλιάζει, Η όχληση κατά την αναπαραγωγική περίοδο από αναρρίχηση και άλλες δραστηριότητες, o Ο περιορισμός των χώρων διατροφής του, λόγω φυσικής δάσωσης εγκαταλειμμένων αγρών. o o o Η μείωση της λείας του λόγω της υποβάθμισης των βιοτόπων των ειδών που τρέφεται (μικρά θηλαστικά, αμφίβια, ερπετά, χελώνες, πέρδικες, νεκρά άγρια και εκτρεφόμενα μηρυκαστικά), από την εγκατάλειψη των παραδοσιακών χρήσεων ή την υπερβόσκηση, αλλά και από το έντονο κυνήγι. Η επέκταση των χιονοδρομικών κέντρων και η διάνοιξη δασικών δρόμων ως τις ψηλές κορυφές έχον συμβάλει στη μείωση της λείας του. Η ηλεκτροπληξία και πρόσκρουση σε καλώδια και άλλες κατασκευές. Η κλοπή αυγών και νεοσσών. Στη χώρα μας είναι άγνωστη η έκταση του προβλήματος, καθώς δεν υπάρχει οργανωμένη φύλαξη και συστηματική παρακολούθηση της αναπαραγωγής του. Η απειλή αυτή αποτελεί και τον σοβαρότερο λόγο για τον οποίο οι πληροφορίες σχετικά με τις θέσεις των φωλιών του Χρυσαετού, αλλά και των άλλων αρπακτικών θα πρέπει να παραμένουν αυστηρά εμπιστευτικές και να μην δημοσιοποιούνται. Σταυραετός (Hieraaetus pennatus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Σταυραετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Η εκτίμηση αυτή θεωρείται σοβαρή υποεκτίμηση του πληθυσμού του είδους, καθώς είναι ένα από τα λιγότερα μελετημένα είδη αρπακτικών, που δύσκολα εντοπίζεται κατά τις συνήθεις ταχείες καταγραφές περιοχών στην Ελλάδα. Στο Μαυροβούνι ο πληθυσμός του Σταυραετού είχε εκτιμηθεί σε 4-6 ζευγάρια το 1994 (Hallmann 1996) και σε 0-1 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22

26 ζευγάρια το 1998 (Τσιόντσης κα 2000), ενώ δεν έχει καταγραφεί έκτοτε. Υπάρχουν ενδείξεις για την παρουσία μιας κατειλημμένης επικράτειας στο κεντρικό τμήμα της περιοχής. Οικολογία. Τυπικό αρπακτικό της μερικώς δασοσκεπούς ημιορεινής ζώνης, προτιμάει λοφώδεις περιοχές με ανοιχτά δρυοδάση, συστάδες δέντρων μεγάλης ηλικίας που εναλλάσσονται με μεγάλα διάκενα με χαμηλή βλάστηση και περιοχές με μακκί όπου υπάρχουν λίγες ώριμες συστάδες. Φωλιάζει σε ώριμα δέντρα, και κυνηγά κυρίως σε ανοιχτές εκτάσεις, συμπεριλαμβανομένων των δασών με ανοίγματα και εγκαταλειμμένους αγρούς και θαμνώνες. Τρέφεται με ερπετά, μικρού και μεσαίου μεγέθους πουλιά, και μικρά θηλαστικά. Απειλές: Οι κυριότερες απειλές του Σταυραετού είναι (Veiga & Vinuela 1994) η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων του κυρίως λόγω της εντατικής διαχείρισης των δασών (αποψιλωτικές υλοτομίες, απομάκρυνση ώριμων δένδρων ή συστάδων που φωλιάζει, εκτέλεση δασικών εργασιών κοντά στην θέση της φωλιάς την αναπαραγωγική περίοδο, αυξημένη όχληση στις θέσεις που φωλιάζει λόγω διάνοιξης ορεινών όγκων και απρόσιτων περιοχών, κλπ), η αστικοποίηση των δασικών περιοχών, η κατασκευή ταμιευτήρων, οι φωτιές, η λαθροθηρία και η κλοπή αυγών, καθώς και η ηλεκτροπληξία σε καλώδια. Άλλη σημαντική υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων του αποτελεί το κλείσιμο των ανοικτών εκτάσεων που χρησιμοποιεί για διατροφή, λόγω της εγκατάλειψης των παραδοσιακών αγροτικών χρήσεων και των εκτεταμένων αναδασώσεων. Κιρκινέζι (Falco naumanni) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Κιρκινεζιού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Μεγάλοι αριθμοί (πολύ περισσότερα από 100 άτομα κάποιες περιόδους) Κιρκινεζιών, που αναπαράγονται σε γειτονικούς οικισμούς του Θεσσαλικού κάμπου, χρησιμοποιούν τις ανοιχτές λιβαδικές εκτάσεις και τις δενδροκαλλιέργειες του δυτικού Μαυροβουνίου και των παρυφών του για διατροφή. Δεν έχει καταγραφεί η αναπαραγωγή του είδους στην περιοχή μελέτης. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 23

27 Οικολογία. Φωλιάζει στις στέγες σπιτιών καθώς και σε απόκρημνα βράχια κοντά σε πεδινές κυρίως περιοχές χαμηλού υψομέτρου. Τρέφεται σε θερμές, ανοιχτές περιοχές, με χαμηλή ή αραιή βλάστηση όπου μπορεί εύκολα να εντοπίσει τη λεία του. Αυτές περιλαμβάνουν λιβάδια, βοσκοτόπια, στεππικές εκτάσεις, μη εντατικές γεωργικές καλλιέργειες, ανοιχτά δρυδάση και περιστασιακά υγροτοπικές εκτάσεις και φρυγανότοπους. Η λεία του συνίσταται κυρίως σε έντομα (ορθόπτερα και κολεόπτερα) οι πληθυσμοί των οποίων αποτελούν κρίσιμη παράμετρο για την επιβίωση του είδους. Απειλές. Σημαντικότερη απειλή για το είδος θεωρείται η εντατικοποίηση της γεωργίας, η οποία με τη χρήση των φυτοφαρμάκων έχει μειώσει δραματικά τους πληθυσμούς των εντόμων του αποτελούν τη βασική πηγή τροφής για το Κιρκινέζι. Χρυσογέρακο (Falco biarmicus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Χρυσογέρακου στην Ελλάδα εκτιμάται σε ζεύγη (BirdLife International). O αναπαραγόμενος πληθυσμός του Χρυσογέρακου στο δυτικό τμήμα του Μαυροβουνίου εκτιμάται σε 2-3 ζευγάρια. Το Χρυσογέρακο φωλιάζει σε ορθοπλαγιές και κυνηγάει στις γύρω ανοιχτές ξηρές λιβαδικές, στεπικές, φρυγανικές περιοχές και το χειμώνα σε καλλιέργειες και υγροτοπικές εκτάσεις. Τρέφεται με μικρά ως μεσαίου μεγέθους πουλιά, αλλά και μικρά θηλαστικά, ερπετά και μεγάλα έντομα (Tucker and Heath 1994). Χαρακτηριστικός βιότοπός του είναι οι ξηρές ανοικτές, λοφώδεις, υποορεινές περιοχές. Κυνηγά σε περιοχές με αραιή βλάστηση διάσπαρτες από βράχια και αποφεύγει τις δασωμένες περιοχές. Απειλές. Η δραματική μείωση που γνώρισε το είδος την περίοδο οφειλόταν σε διάφορους παράγοντες, οι κυριότεροι από τους οποίους ήταν η λαθροθηρία, η συλλογή αυγών, η όχληση στους χώρους φωλεοποίησης από αναρριχητές, καθώς και η ρύπανση από φυτοφάρμακα. Σημαντικός ακόμη παράγοντας μείωσης είναι η αλλαγή του βιοτόπου του που προκαλείται από την εντατικοποίηση των καλλιεργειών και την μετατροπή άγονων ή ξηρικών εκτάσεων σε αρόσιμες εντατικές καλλιέργειες και τα εκτενή προγράμματα αναδάσωσης στεπικών και ξηρικών ηπειρωτικών περιοχών. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 24

28 Η κυριότερη ίσως απειλή που αντιμετωπίζει το Χρυσογέρακο είναι η κλοπή νεοσσών και αυγών από τις φωλιές του. Καθώς το πρόβλημα αυτό είναι πολύ οξύ διεθνώς, θα πρέπει να τηρηθεί αυστηρή μυστικότητα ως προς τις θέσεις φωλιάσματος του Χρυσογέρακου στην περιοχή. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στην περιοχή μελέτης εκτιμάται σε 2-4 ζευγάρια περιφερειακά του ορεινού όγκου του Μαυροβουνίου. O πληθυσμός του είδους στην Ελλάδα εκτιμάται σε ζεύγη (BirdLife International 2004). Οικολογία. Ο Πετρίτης φωλιάζει σε απόκρημνα βράχια και χαράδρες ή σε ψηλά δένδρα, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι την υποαλπική ζώνη. Τρέφεται κυρίως σε ανοιχτές εκτάσεις με πουλιά μεσαίου μεγέθους, ανάλογα με την κατά τόπο διαθεσιμότητα, αλλά και με ένα μεγάλο αριθμό άλλων ειδών πουλιών. Τον χειμώνα κυνηγάει και σε άλλες περιοχές από αυτές που φωλιάζει. Απειλές. Κύρια απειλή για το είδος είναι η χρήση γεωργικών φαρμάκων. Μετά την απαγόρευση των οργανοχλωρικών ο πληθυσμός τους στην βόρεια Ευρώπη έχει ανακάμψει. Άλλες απειλές είναι η λαθροθηρία, η όχληση στις θέσεις φωλιάσματος (η αναρρίχηση και άλλα ορεινά αθλήματα), η οδική διάνοιξη ορεινών όγκων και πρόσβαση σε απρόσιτες περιοχές και βραχώδεις σχηματισμούς, η καταστροφή των θέσεων φωλιάσματος, η δάσωση της περιοχής (λόγω εγκατάλειψης παραδοσιακών χρήσεων ή αναδασώσεων), και η συλλογή αυγών από ιερακοθήρες. Μπούφος (Bubo bubo) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Μπούφου στη χώρα μας εκτιμάται σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Η καταγραφή του Μπούφου δεν ήταν πλήρης, καθώς η περίοδος της έρευνας δεν ήταν κατάλληλη για ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 25

29 τον εντοπισμό του είδους. Η εκτίμηση των επικρατειών έγινε με διαθέσιμα στοιχεία από την ΕΠΜ της περιοχής (Τσιόντσης 2000), όπου αναφέρεται ότι ο πληθυσμός του είδους ίσως αποδειχθεί μεγαλύτερος με ειδική έρευνα την κατάλληλη εποχή (χειμώνα - νωρίς την άνοιξη). Οικολογία. Ο Μπούφος είναι το μεγαλύτερο νυκτόβιο αρπακτικό της Ευρώπης. Εποικίζει μεγάλη ποικιλία ενδιαιτημάτων, δάση αλλά και ενδιαιτήματα μακία ή φρυγάνων. Προτιμάει επίσης τις απότομες βραχώδεις πλαγιές εκατέρωθεν μικρών ή μεγάλων ρεμάτων ή υδατοσυλλογών. Φωλιάζει συνήθως σε τρύπες και προστατευμένες κοιλότητες βράχων. Τρέφεται με θηλαστικά και μεσαίου μεγέθους πουλιά. Απειλές. Είναι είδος ιδιαίτερα ευαίσθητο στην ανθρώπινη ενόχληση. Κατά την περίοδο της αναπαραγωγής η παρουσία του ανθρώπου κοντά στη φωλιά οδηγεί συχνά στην εγκατάλειψή της. Οι πληθυσμοί του Μπούφου έχουν μειωθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες σε ολόκληρη την Ευρώπη, κυρίως λόγω της θανάτωσης από πρόσκρουση ή ηλεκτροπληξία και της λαθροθηρίας, αλλά και ως επακόλουθο της συνεχούς επέκτασης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων μέσα στο δάσος. Η διάνοιξη δασικών δρόμων αυξάνει τις δυνατότητες πρόσβασης υλοτόμων, κυνηγών αλλά και επισκεπτών στις απομονωμένες περιοχές που αποτελούν το βιότοπο του είδους με αποτέλεσμα το συνεχή περιορισμό του. Τέλος, σημαντικό ρόλο στη μείωση των πληθυσμών του Μπούφου έχει παίξει και η μείωση των πληθυσμών της λείας του κυρίως των μικρών τρωκτικών που προήλθε από την αυξημένη χρήση γεωργικών φαρμάκων κατά τις τελευταίες δεκαετίες Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Μαύρου Δρυοκολάπτη στη χώρα μας εκτιμάται σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Το είδος έχει καταγραφεί σε ώριμα δάση φυλλοβόλων μεγάλου σχετικά υψομέτρου. Οικολογία. Επιδημητικό είδος των ώριμων ορεινών δασών οξυάς, ελάτης ή μικτών δασών κωνοφόρων - φυλλοβόλων, με μεγάλο αριθμό υπερώριμων και κατακείμενων σάπιων δέντρων. Δάση τέτοιας δομής σπανίζουν λόγω της σύγχρονης δασοπονικής εκμετάλλευσης και θα πρέπει να διατηρούνται σε ειδικά διαχειριζόμενες ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 26

30 προστατευόμενες περιοχές. Οι επικράτειες του κατά την αναπαραγωγική περίοδο είναι μεγάλες, στην κεντρική Ευρώπη απαιτείται δάσος έκτασης τουλάχιστον εκταρίων (Snow and Perrins 1998). Η τροφή του αποτελείται κυρίως από λάρβες εντόμων, ενήλικα κολεόπτερα, μυρμήγκια και άλλα είδη που βρίσκει μέσα στο ξύλο σάπιων δέντρων αλλά και στο έδαφος. Απειλές. Απειλείται από την εντατικοποίηση της διαχείρισης των δασών και κυρίως την απομάκρυνση των ώριμων, γηραιών και νεκρών δένδρων. Για την διατήρηση του είδους θα πρέπει να προβλέπεται η διατήρηση μεγάλου αριθμού υπερώριμων και νεκρών δέντρων ανά εκτάριο. Το είδος ευνοείται στο Μαυροβούνι από το γεγονός ότι τμήματα του δάσους είναι εκτός δασικής διαχείρισης. Μεσαίος Δρυοκολάπτης (Dendrocopos medius) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Μεσαίου Δρυοκολάπτη στη χώρα μας εκτιμάται σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Βρίσκεται σε όλες τις δασωμένες περιοχές του Μαυροβουνίου, σε όλα τα υψόμετρα. Συχνότερα συναντάται σε ώριμες συστάδες δρυός στα υψηλότερα υψόμετρα, αλλά και σε πυκνές συστάδες καστανιάς και άλλων ειδών στα ρέματα, ενώ ο πληθυσμός του έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (Hallmann 1996, Τσιόντσης κα 2000). Οικολογία. Τα ενδιαιτήματα του Μεσαίου Δρυοκολάπτη συμπίπτουν με τη ζώνη των φυλλοβόλων δασών δρυός και με τα μικτά συστήματα γαύρου δρυός. Φωλιάζει σε τρύπες σε κορμούς δέντρων διαμέτρου 5 εκατοστών, σε ύψος 1,2-4,5 μέτρα από το έδαφος (Snow and Perrins 1998). Είναι δρυοκολάπτης χωρίς μεγάλες ικανότητες εκσκαφής του ξύλου ο οποίος τρέφεται με έντομα που αναζητά πάνω στον κορμό, στα κλαδιά και στην επιφάνεια των φύλλων του δένδρου. Το μεγαλύτερο μέρος της διατροφής του αποτελείται από φλοιοφάγα έντομα, ενώ κατά την ψυχρή περίοδο του έτους μέρος των τροφικών του αναγκών καλύπτεται από φυτική τροφή. Απειλές. Σημαντικότερη απειλή για το είδος σε πανευρωπαϊκό επίπεδο είναι η συστηματική υποβάθμιση της ζώνης των φυλλοβόλων δρυοδασών και η εντατικοποίηση της διαχείρισης των δασών με την απομάκρυνση των ώριμων, γηραιών και νεκρών δένδρων. Η αναγωγή των πρεμνοφυών δρυοσυστάδων σε σπερμοφυείς βοηθάει τους πληθυσμούς του Μεσαίου Δρυοκολάπτη. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 27

31 Λευκονώτης Δρυοκολάπτης (Dendrocopos leucotos) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Λευκονώτη Δρυοκολάπτη στη χώρα μας εκτιμάται σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Έχει πυκνή κατανομή πληθυσμού στις ανατολικές εκθέσεις του ώριμου δάσους φυλλοβόλων του Μαυροβουνίου που το δάσος παρουσιάζει μεγαλύτερη ποικιλία (Τσιόντσης κα 2000). O πληθυσμός του Λευκονώτη Δρυοκολάπτη στο Μαυροβούνι έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (Hallmann 1996, Τσιόντσης κα 2000). Οικολογία. Ζει σε ώριμα δάση (κυρίως φυλλοβόλα ή μικτά) με μεγάλο αριθμό υπερώριμων και κατακείμενων σάπιων δέντρων, στις ορεινές κυρίως περιοχές. Δάση τέτοιας δομής σπανίζουν λόγω της σύγχρονης δασοπονικής εκμετάλλευσης και θα πρέπει να διατηρούνται σε ειδικά διαχειριζόμενες προστατευόμενες περιοχές. Η τροφή του αποτελείται κυρίως από λάρβες εντόμων (Κολεόπτερων) που βρίσκει μέσα στο ξύλο σάπιων δέντρων. Απειλές. Απειλείται από την εντατικοποίηση της διαχείρισης των δασών και κυρίως την απομάκρυνση των ώριμων, γηραιών και νεκρών δένδρων. Για την διατήρηση του είδους θα πρέπει να προβλέπεται η διατήρηση ανέπαφα τμήματα ώριμων συστάδων ή μεγάλου αριθμού υπερώριμων και νεκρών δέντρων ανά εκτάριο. Το είδος ευνοείται σε τμήματα δάσους του Μαυροβουνίου που είναι εκτός δασικής διαχείρισης. Λιοστριτσίδα (Hippolais olivetorum) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός της Λιοστριτσίδας στην χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Το είδος έχει καταγραφεί στη χαμηλή ζώνη των δυτικών πλαγιών του Μαυροβουνίου και στους αμυγδαλεώνες στα όρια της περιοχής με την Θεσσαλικό κάμπο. O πληθυσμός της Λιοστριτσίδας στο Μαυροβούνι έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (Hallmann 1996) ή σε πολλές δεκάδες ζευγάρια (Τσιόντσης κα 2000). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 28