Φάκελος περιοχής: GR Αντιχάσια Όρη και Μετέωρα. Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων.

Transcript

1 Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Φάκελος περιοχής: GR Αντιχάσια Όρη και Μετέωρα Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων Ανάδοχοι: Τ. Δημαλέξης Δ. Μπούσμπουρας Οκτώβριος 2009

2 Ομάδα μελέτης: Τάσος Δημαλέξης Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Δημήτρης Μπούσμπουρας Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Θάνος Καστρίτης Ωκεανογράφος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Άρης Μανωλόπουλος Περιβαλλοντολόγος Συντονισμός ομάδας χαρτογράφησης και βάσης δεδομένων, Υπεύθυνος παραγωγής χαρτών οριοθέτησης, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Victoria Saravia Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Υπεύθυνη παραγωγής χαρτών ενδιαιτημάτων, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Λευτέρης Σταύρακας Μηχανικός Η/Υ Υπεύθυνος συμπλήρωσης βάσης δεδομένων Natura Ρούλα Τρίγκου Δασολόγος Συμμετοχή στη συγγραφή επιμέλεια Σχεδίων Δράσης Κώστας Μαργετουσάκης Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Διονυσία Μαρκοπούλου Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Δανάη Πορτόλου Ζωολόγος Επεξεργασία πληθυσμιακών δεδομένων ΙΒΑ και SPA Jakob Fric Φυσικός Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Κώστας Γαγάνης Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Άγγελος Ευαγγελίδης Περιβαλλοντολόγος Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Παναγιώτης Γκιόκας Διοικητική υποστήριξη Επιστημονική και τεχνική υποστήριξη: Τομέας Διατήρησης Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία

3 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Β: Ορνιθολογική Αξιολόγηση Περιοχών ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Έκθεση ορνιθολογικής αξιολόγησης της περιοχής «GR053 Αντιχάσια Όρη Μετέωρα», για το χαρακτηρισμό της ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Ευστράτιος Μπουρδάκης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Tάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

4 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Μπουρδάκης Ε. (2009). Έκθεση Ορνιθολογικής αξιολόγησης περιοχής «GR053 Αντιχάσια Όρη Μετέωρα». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα This document may be cited as follows: Bourdakis E., (2009). Ornithological report for the evaluation of the site «GR053 Antihasia Οri - Meteora». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Συνοπτική αξιολόγηση Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Χάρτες κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ SUMMARY OF ORNITHOLOGICAL EVALUATION AND PROPOSED DELIMITATION Concise Evaluation Delimitation Proposal ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...34 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ...38 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. ΧΑΡΤΕΣ ΟΠΤΙΚΟΥ ΔΙΣΚΟΥ (CD-ROM) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα έκθεση εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός της έκθεσης είναι η αξιολόγηση, η οριοθέτηση και ο χαρακτηρισμός της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά (ΣΠΠ) «GR053 Αντιχάσια όρη Μετέωρα» ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας, σύμφωνα με το Άρθρο 4 της Οδηγίας για τα Πουλιά 79/409/ΕΟΚ. Το εργαλείο για την επίτευξη του σκοπού είναι η εφαρμογή των προδιαγραφών (Δημαλέξης Α. κ.α & Χατζηχαραλάμπους Ε. κ.α. 2004) που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., 2004), στην ανωτέρω περιοχή με παραδοτέα τα οποία αποσκοπούν στην ολοκλήρωση της τεχνικής προετοιμασίας για το χαρακτηρισμό της περιοχής αυτής ως ΖΕΠ. 1.1 Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Η περιοχή μελέτης είναι η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «GR053 Αντιχάσια όρη Μετέωρα» έκτασης εκταρίων, σύμφωνα με την έκδοση «Important Bird Areas in Europe» (Bourdakis & Vareltzidou 2000) του BirdLife International και τον χάρτη με τα όρια της περιοχής που έχει παραχθεί από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία για το Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ. Η περιοχή περιλαμβάνει τα Αντιχάσια όρη εντός των ορίων του νομού Τρικάλων, τα βράχια των Μετεώρων, την κοιλάδα του ποταμού Ίωνα, την πεδιάδα του ποταμού Ληθαίου, τον κάμπο και την κοίτη του ποταμού Πηνειού με τον σκουπιδότοπο της Καλαμπάκας, και το βορειοδυτικό τμήμα του όρους Κερκέτιο (Κόζιακα) απέναντι της Καλαμπάκας. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

7 Ορεινή περιοχή με δασωμένους λόφους με δάση φυλλοβόλων πλατύφυλλων, που εναλλάσσονται εκτατικές καλλιέργειες, λιβάδια, θαμνώνες στα χαμηλότερα υψόμετρα, καλλιέργειες και παραποτάμιες συστάδες στις κοιλάδες των ποταμών Ίωνα, Ληθαίου και Πηνειού. Στο βορειοδυτικό τμήμα των Αντιχασίων στα μεγαλύτερα υψόμετρα υπάρχει δάσος οξυάς. Η περιοχή είναι γνωστή κυρίως για τους εντυπωσιακούς βραχώδεις σχηματισμούς των Μετεώρων πάνω από την Καλαμπάκα και το Καστράκι. Αντίστοιχα βράχια υπάρχουν σε όλο το βορειοδυτικό τμήμα της περιοχής. Ο Ασπροπάρης, ο Κραυγαετός, ο Φιδαετός, ο Μεσαίος Δρυοκολάπτης, ο Λευκονώτης, ο Αετομάχος και το Φρυγανοτσίχλονο είναι τα είδη της ορνιθοπανίδας για τα οποία η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά GR053 Αντιχάσια όρη Μετέωρα» αξιολογήθηκε από το BirdLife International (Heath & Evans 2000) ότι πληροί τα κριτήρια για ένταξη στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας (πίνακας 1). Πίνακας 1. Κριτήρια ΙΒΑ 2000 Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Πληθυσμός Κριτήριο BirdLife Neophron percnopterus Ασπροπάρης Max 10 ζευγ. C1 Circaetus gallicus Φιδαετός 7-10 ζευγ. C6 Aquila pomarina Κραυγαετός 6-8 ζευγ. C6 Dendrocopos medius Μεσαίος Δρυοκολάπτης ζευγ. C6 Dendrocopos leucotos Λευκονώτης 5-20 ζευγ. C2 Lanius collurio Αετομάχος ζευγ. C6 Emberiza caesia Φρυγανοτσίχλονο ζευγ. C6 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

8 Χάρτης 1.1. Όρια περιοχής μελέτης (όρια Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά) (Bourdakis & Vareltzidou, 2000) 1.2 Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Συστηματική έρευνα και καταγραφή δεδομένων στην περιοχή μελέτης έχει γίνει από τον B. Hallmann στα πλαίσια της αξιολόγησης της περιοχής για ένταξη στο δίκτυο των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά (Grimmet & Jones 1989), από τους B. Hallmann και Δ. Μπούσμπουρα για την αναγνώριση και αξιολόγηση βιοτόπων ορνιθοπανίδας για ένταξη στο κοινοτικό δίκτυο της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία & ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. 1994, Halmman et al. 1995), από τους Δ. Μπούσμπουρα, Σ. Μπουρδάκη και Β. Hallmann για την Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη και το Σχέδιο Διαχείρισης των Αντιχασίων Μετεώρων (Μελιάδης Ι. κα. 2000), τον Δ. Μπούσμπουρα στα πλαίσια της έρευνας για τον Ασπροπάρη και τον Τσίφτη στην ΖΕΠ Μετεώρων Αντιχάσιων (Μπούσμπουρας 2003), και τον Σ. Μπουρδάκη στα πλαίσια του προγράμματος παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας στην περιοχή Όρη Αντιχάσια Μετέωρα (Μπουρδάκης 2003) και της έρευνας για τον Ασπροπάρη το 2008 (Μπουρδάκης 2009). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

9 1.3 Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς Στα Αντιχάσια Όρη - Μετέωρα έχουν θεσμοθετηθεί και οριοθετηθεί οι εξής προστατευόμενες περιοχές: Καταφύγια Άγριας Ζωής: Κοτρώνι Γερακαρίου έκτασης εκταρίων, Καναλάκι (Καστρακίου-Βλαχάβας) έκτασης 662 εκταρίων, Αρκουδόρεμα- Πλαστήρας (Σπαθάδων) έκτασης 593 εκταρίων, Σβόρος-Πετρομαγούλα ("Ελληνοκάστρου" - Λιοπράσου) έκτασης εκταρίων. Ελεγχόμενη Κυνηγετική Περιοχή Κόζιακα Περιοχή «GR Ποταμός Πηνειός - Αντιχάσια Όρη», έκτασης εκταρίων, που περιλαμβάνεται στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ελλάδας. Περιοχή «GR Αντιχάσια Όρη - Μετέωρα», έκτασης ,03 εκταρίων, που περιλαμβάνεται στον κατάλογο των Τόπων Κοινοτικής Σημασίας για τη Μεσογειακή βιογεωγραφική περιοχή [Απόφαση 2006/613/ΕΚ της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων της (ΕΕ L.259 της )]. Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς «Αντιχάσια Όρη Μετέωρα» έκτασης 387 εκταρίων. 2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Για την έρευνα πεδίου αλλά και για τις απαιτούμενες εργασίες γραφείου εφαρμόστηκαν οι προδιαγραφές που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., 2004). Πριν την έρευνα πεδίου συγκεντρώθηκε η διαθέσιμη δημοσιευμένη βιβλιογραφία για την περιοχή μελέτης καθώς και κάθε διαθέσιμη αδημοσίευτη αναφορά. Έγινε αξιολόγηση των στοιχείων που παρουσιάζονται στις πηγές αυτές, και σε συνδυασμό με προσωπικά δεδομένα από έρευνες στην περιοχή τα τελευταία 8 χρόνια, ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

10 αναγνωρίστηκαν οι προτεραιότητες όσο αφορά την έρευνα πεδίου, σε σχέση με τα είδη και τα τμήματα της περιοχής μελέτης. Η έρευνα πεδίου έγινε στα μέσα της άνοιξης και το καλοκαίρι του Η περιοχή μελέτης έχει πολύ μεγάλη έκταση και σε συνδυασμό με το έντονο ανάγλυφο και τη δάσωσή της κάνει την καταγραφή της ορνιθοπανίδας της μια πολύ δύσκολη εργασία. Για αυτούς τους λόγους, αλλά και λόγω του περιορισμένου διαθέσιμου χρόνου για εργασία πεδίου, κατά την έρευνα πεδίου δόθηκε έμφαση στη συλλογή στοιχείων για τον εντοπισμό των κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών που πληρούν τα κριτήρια ένταξης της περιοχής στο δίκτυο των ΖΕΠ σύμφωνα με το BirdLife International (Heath & Evans 2000), καθώς και όσων άλλων ειδών είχαν αξιόλογους πληθυσμούς σε σχέση με τα πληθυσμιακά όρια των κριτηρίων χαρακτηρισμού και οριοθέτησης των ΖΕΠ. Η έρευνα επικεντρώθηκε στην κάλυψη κατά προτεραιότητα των πιθανών περιοχών αναπαραγωγής και τροφοληψίας των ειδών του πίνακα 1 και των ειδών Λευκοτσικνιάς, Μαυροπελαργός, Σφηκιάρης, Τσίφτης, Σαΐνι, Αετογερακίνα, Χρυσαετός, Σταυραετός, Χρυσογέρακο, Πετρίτης, Πετροτριλίδα, Χαλκοκουρούνα και Δρυομυγοχάφτης που σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία είχαν παρατηρηθεί σε αξιόλογους πληθυσμούς στα Αντιχάσια όρη - Μετέωρα. Κατά την έρευνα πεδίου χρησιμοποιήθηκαν οι ακόλουθες μέθοδοι καταγραφών, σύμφωνα με τις οδηγίες που δίνονται από τους Χατζηχαραλάμπους κ.ά. (2004): Επιλέχτηκαν δειγματοληπτικές διαδρομές στους αντιπροσωπευτικότερους βιότοπους εντός κι εκτός της περιοχής ΙΒΑ Σε καθορισμένα σημεία χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος look and see για ποιοτική καταγραφή των ειδών που εμφανίζονται εκεί, ενώ έγινε πληθυσμιακή εκτίμηση για τα αναπαραγόμενα στρουθιόμορφα και τα μεταναστευτικά και αναγωγή των πληθυσμιακών δεδομένων στον χώρο ή στον χρόνο αντίστοιχα. Για τα είδη που δεν παρουσιάζουν ομοιόμορφη κατανομή ή διατηρούν επικράτειες (π.χ. αρπακτικά) έγιναν παρατηρήσεις σε όλο το εύρος της περιοχής και καταγράφηκε η παρατηρηθείσα δραστηριότητά τους ενώ έγινε προσπάθεια εντοπισμού των θέσεων φωλεοποίησης. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

11 Για την έρευνα πεδίου χρησιμοποιήθηκαν κιάλια Optolyth 10Χ40 και τηλεσκόπιο Optolyth 16-60Χ80, Παγκόσμιο Σύστημα Εντοπισμού Θέσης (Global Positioning System-GPS) και χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού σε κλίμακα 1: Στους χάρτες καταγράφονταν οι περιοχές τροφοληψίας, θέσεις φωλιάσματος και τα εκτιμώμενα όρια επικρατειών. 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 Συνοπτική αξιολόγηση Τα όρη Αντιχάσια - Μετέωρα είναι σημαντική περιοχή διεθνούς σημασίας λόγω της παρουσίας ενός αξιόλογου αριθμού και μεγάλης ποικιλίας προστατευόμενων ειδών, ιδιαίτερα αρπακτικών, δασικών ειδών, καθώς και ειδών των ανοιχτών οικοτόπων και των περιοχών με αραιή δασοκάλυψη. Η έρευνα πεδίου και η συγκέντρωση όλων των διαθέσιμων αξιόπιστων δεδομένων επιβεβαίωσε τη διεθνή σημασία της περιοχής για την προστασία του Ασπροπάρη (Neophron percnopterus) ο μεγαλύτερος πληθυσμός της Ελλάδας παλιότερα, που έχει μειωθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια, του Τσίφτη με τον δεύτερο μεγαλύτερο πληθυσμό της Ελλάδας, της Αετογερακίνας (Buteo rufinus), του Κραυγαετού (Aquila pomarina), του Χρυσογέρακου (Falco biarmicus), της Χαλκοκουρούνα (Coracias garrulus) και του Αετομάχου (Lanius collurio), για τα οποία η περιοχή πληροί τα κριτήρια 1 ή 2 ή 6, σύμφωνα με τις οδηγίες που δίνονται από τους Χατζηχαραλάμπους κ.ά. (2004). Εκτός αυτών η περιοχή διατηρεί σημαντικούς πληθυσμούς σε εθνικό επίπεδο (>1% του εθνικού πληθυσμού) των ειδών Λευκοτσικνιάς (Egretta garzetta), Μαυροπελαργός (Ciconia nigra), Σφηκιάρης (Pernis apivorus), Φιδαετός (Circaetus gallicus), Σαΐνι (Accipiter brevipes), Σταυραετός (Hieraaetus pennatus), Πετρίτης (Falco peregrinus), Μεσαίος Δρυοκολάπτης (Dendrocopos medius) και Λευκονώτης Δρυοκολάπτης (Dendrocopus leucotos). Στην περιοχή ενδέχεται να υπάρχουν σημαντικοί πληθυσμοί των ειδών Μπούφος (Bubo bubo) και Δρυομυγοχάφτης (Ficedula semitorquata). Είδη για τα οποία είτε δεν έγινε δυνατή η συγκέντρωση επαρκών δεδομένων λόγω ακατάλληλης εποχής της έρευνας, ή γιατί λόγο πολύ μικρού πληθυσμού δεν ήταν εφικτό να ερευνηθούν ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

12 εξαντλητικά όλες οι πιθανές θέσεις φωλιάσματος στα πλαίσια του συγκεκριμένου προγράμματος. Η διακοπή της λειτουργίας του σκουπιδότοπου της Καλαμπάκας, σε συνδυασμό με τη μη λειτουργία της ταΐστρας των πτωματοφάγων ειδών που έχει κατασκευαστεί στα Μετέωρα και τη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων, αναμένεται να οδηγήσει στην εξαφάνιση του Ασπροπάρη. 3.2 Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Για την περιοχή μελέτης δημιουργήθηκε αρχικά ένας πίνακας εργασίας με όλα τα είδη που απαντούν στην περιοχή, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για να ετοιμασθούν: α) ο πίνακας αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης και β) οι πίνακες 3.2.a-b του Τυποποιημένου Δελτίου Δεδομένων. Στον πίνακα αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης (βλ. Παράρτημα: Πίνακας Ι) σημειώθηκε ο πληθυσμός του κάθε είδους στη περιοχή μελέτης και εάν το είδος πληροί κάποιο από τα κριτήρια 1, 2, 3 και 6. Τέλος, με βάση την αξιολόγηση που παρουσιάζεται στον παραπάνω πίνακα, ετοιμάστηκε ο πίνακας 2 ο οποίος περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα κριτήρια 1-6 και συνεπώς πρόκειται για τα είδη χαρακτηρισμού της περιοχής και ο πίνακας 3 που περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα πληθυσμιακά όρια οριοθέτησης και αποτελούν τα είδη οριοθέτησης της περιοχής μελέτης (δηλαδή τα είδη τα ενδιαιτήματα των οποίων μπορούν να ληφθούν υπόψη για την οριοθέτησή της ως ΖΕΠ). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

13 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Πίνακας 2. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την περιοχή: «GR053 Αντιχάσια Όρη Μετέωρα» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία 69 Milvus migrans Τσίφτης 73 Neophron percnopterus Ασπροπάρης 85 Buteo rufinus Αετογερακίνα 87 Aquila pomarina Κραυγαετός 101 Falco biarmicus Χρυσογέρακο 241 Coracias garrulus Χαλκοκουρούνα Ελληνική ονομασία Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 Ισχύει * παγκος. Ισχύει * απειλ. ειδ. παγκος. απειλ. ειδ. αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε Ισχύει * Ισχύει * 374 Lanius collurio Αετομάχος Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

14 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Πίνακας 3. Είδη οριοθέτησης για την περιοχή: «GR053 Αντιχάσια Όρη Μετέωρα» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 24 Egretta garzetta Λευκοτσικνιάς >1% πληθυσμού Ελλάδας 28 Ciconia nigra Μαυροπελαργός >4% πληθυσμού Ελλάδας 67 Pernis apivorus non br Σφηκιάρης >1% πληθυσμού Ελλάδας 76 Circaetus gallicus Φιδαετός >1% πληθυσμού Ελλάδας 83 Accipiter brevipes non br Σαΐνι >1% πληθυσμού Ελλάδας 92 Hieraaetus pennatus Σταυραετός >1% πληθυσμού Ελλάδας 103 Falco peregrinus Πετρίτης >1% πληθυσμού Ελλάδας 249 Dendrocopos medius Μεσαίος Δρυοκολάπτης >1% πληθυσμού Ελλάδας 250 Dendrocopos leucotos Λευκονώτης Δρυοκολάπτης >1% πληθυσμού Ελλάδας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

15 3.3 Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται συνοπτικά ο ελληνικός πληθυσμός των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης, το καθεστώς παρουσίας τους στην περιοχή μελέτης, τα κρίσιμα ενδιαιτήματά (θέσεις φωλιάσματος, τροφοληψίας και καταφυγίου) και οι απειλές τους, καθώς και τα ενδεδειγμένα μέτρα διατήρησης. Λευκοτσικνιάς (Egretta garzetta) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Λευκοτσικνιάς είναι αναπαραγόμενος επισκέπτης στην περιοχή, όπου φωλιάζει στο παραποτάμιο δάσος μέσα σε αποικία Χαβαρονιών στην έξοδο του ποταμού Νεοχωρίτη στο Θεσσαλικό κάμπο, στο ύψος της Οιχαλίας. Το είδος παρατηρείται τακτικά να τρέφεται και να πετάει κατά μήκος των ποταμών Ίωνα, Πηνειού και Ληθαίου ως και το βορειοδυτικό τμήμα των Αντιχασίων. Ο πληθυσμός του είδους στην αποικία του Νεοχωρίτη εκτιμάται είναι ζευγάρια. Αποικία του Λευκοτσικνιάδων υπάρχει και στο παραποτάμιο του ποταμού Πηνειού κοντά στα Τρίκαλα (Βαβύλης Δ. προς. επικ.). Ο πληθυσμός του Λευκοτσικνιά στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (Υφαντής & Καζαντζίδης 2004). Οικολογία. Ο Λευκοτσικνιάς είναι είδος που βρίσκεται σε όλους του τύπους των υγροτόπων, τόσο σε γλυκά όσο και αλμυρά ή υφάλμυρα νερά. Φωλιάζει σε δέντρα κατά μήκος ποταμών ή στις όχθες λιμνών, αλλά και σε πυκνή θαμνώδη βλάστηση που βρίσκεται κοντά στο νερό (Καζαντζίδης 2005). Tρέφεται σε ρηχά νερά στον ποταμό Νεοχωρίτη, αλλά και σε γειτονικά ρέματα και κανάλια όταν στερέψει ο ποταμός. Τρέφεται με μια μεγάλη ποικιλία υδροβίων οργανισμών, ψάρια, αμφίβια και έντομα (υδρόβια ή χερσαία). Απειλές. Η υποβάθμιση του παραποτάμιου δάσους και η υπεράντληση των υδάτων των ποταμών αποτελούν το κύριο πρόβλημα για τον Λευκοτσικνιά. Οι κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζει είναι: -η επιφανειακή υπεράντληση των υδάτων του ποταμού για άρδευση των υδροβόρων καλλιεργειων (καλαμπόκι, κα) συμβάλλει στην αποξήρανση του Νεοχωρίτη νωρίς το καλοκαίρι, και το αναγκάζει να μετακινείται αρκετά χιλιόμετρα νότια για διατροφή, δημιουργώντας προβλήματα στην αναπαραγωγική επιτυχία του. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

16 - η καταστροφή της παραποτάμιας βλάστησης και η κοπή γέρικων δέντρων στον χώρο φωλιάσματος - οι εκσκαφές για λήψη αδρανών υλικών από τη κοίτη του ποταμού και παλιότερα η αποψίλωση του παραποτάμιου δάσους και μετατροπή του σε καλλιεργούμενες εκτάσεις. -η υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων των ρεμάτων και των ποταμών που τρέφεται. Η ρύπανση, η αυξημένη χρήση φυτοφαρμάκων και η παράνομη αλιεία μειώνει τον πληθυσμό των ειδών που τρέφεται. - η ανεξέλεγκτη πρόσβαση και η επακόλουθη όχληση μέσα στην αποικία κατά την περίοδο αναπαραγωγής, από χρήση της παραποτάμιας συστάδας για κτηνοτροφικούς σκοπούς και για αναψυχή από τους κατοίκους του οικισμού της Οιχαλίας. Μαυροπελαργός (Ciconia nigra) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Μαυροπελαργού στη χώρα μας εκτιμάται σε ζευγάρια σύμφωνα με προσωπικά αδημοσίευτα δεδομένα και αδημοσίευτα δεδομένα της ΕΟΕ και συνεργατών (Ποϊραζίδης και Κακαλής προσ. επικ). Στα Αντιχάσια όρη Μετέωρα, (το βόρειο τμήμα του όρος Κόζιακα και τη κοιλάδα του Νεοχωρίτη) ο πληθυσμός των Μαυροπελαργών είχε εκτιμηθεί σε 2 ζευγάρια το 1980 (Hallmann 1980 μόνο στο δυτικό τμήμα της περιοχής), σε 2-4 ζευγάρια το 1995 (Μελιάδης κα 2000), σε 1-3 ζευγάρια το 1996 (Μπούσμπουρας 1996), σε 2-3 ζευγάρια το 2002 (Κασιούμης 2004), σε 3-5 ζευγάρια το 2003 (Μπουρδάκης 2003). Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους εκτιμάται σε 6-7 ζευγάρια, που φωλιάζουν στις βραχώδεις εκτάσεις και δάση κατά μήκος του ποταμών Ίωνα και Πηνειού (5-6 ζευγ) και του Νεοχωρίτη (1 ζευγ) και τρέφονται κυρίως στους ποταμούς, αλλά και στα συμβάλλοντα ρέματα και τους μικρούς υγροτόπους (πχ. καρστικό βύθισμα στο χ. Πετρόπορο). Επιπλέον της κατανομής του είδους στο χάρτη των ενδιαιτημάτων, ένα ζευγάρι φωλιάζει ανατολικά του χ. Ψήλωμα και άλλο ένα στο νοτιοδυτικό τμήμα της περιοχής. Οικολογία. Το είδος χρειάζεται συνδυασμό υγροτοπικών εκτάσεων και ημιορεινών ή ορεινών δασών. Η αναπαραγωγική πυκνότητά του σε αδιατάρακτα δάση της ανατολικής Ευρώπης βρίσκεται μεταξύ 1,3-8,4 ζευγάρια/100 χλμ2 (Hagemeijer & Blair 1997). Φωλιάζει σε ψηλά δένδρα ή βράχια, ενώ τρέφεται σε γειτονικά ρέματα, ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

17 ποτάμια και υγροτόπους. Τρέφεται με ψάρια, αμφίβια, μικρά σπονδυλόζωα και ασπόνδυλα. Απειλές. Η υποβάθμιση των δασών και η υπεράντληση των υδάτων των ποταμών αποτελούν το κύριο πρόβλημα για τον Μαυροπελαργό στην περιοχή. Οι κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζει είναι: -η υπεράντληση των υδάτων για άρδευση των υδροβόρων καλλιεργειων συμβάλλει στην αποξήρανση των ποταμών Ιώνα, Πηνειού και Νεοχωρίτη νωρίς το καλοκαίρι, δημιουργώντας προβλήματα στην αναπαραγωγική επιτυχία του είδους. -η εντατικοποίηση της δασοπονίας (κοπή γέρικων δέντρων και υλοτομίες στον χώρο φωλιάσματος και η έντονη ενόχληση την περίοδο αναπαραγωγής). -η καταστροφή των εποχιακών υγροτόπων και της υδρολογίας των περιοχών όπου απαντά (ιδιαίτερα των υγρολίβαδων, μικρών τελμάτων και λιμνών) και οι αποστραγγίσεις. -υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτων των ρεμάτων και των ποταμών που τρέφεται. Η ρύπανση, η αυξημένη χρήση φυτοφαρμάκων και η παράνομη αλιεία μειώνει τον πληθυσμό των ειδών που τρέφεται (αμφίβια, ψάρια, ασπόνδυλα). Άλλες απειλές είναι η πρόσκρουση σε καλώδια, η διάνοιξη δρόμων και η λειτουργία λατομείων σε απρόσιτους βραχώδεις σχηματισμούς που φωλιάζει, η ενόχληση στην περιοχή φωλιάσματος και διατροφής από ανεξέλεγκτες τουριστικές δραστηριότητες (π.χ. αναρρίχηση σε βράχια) και η καταστροφή της παραποτάμιας βλάστησης. Σφηκιάρης (Pernis apivorus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Σφηκιάρης είναι αναπαραγόμενος επισκέπτης στην περιοχή, όπου διέρχεται τακτικά και κατά τις μεταναστευτικές περιόδους. Είναι κοινό είδος στα δάση των Αντιχασίων σε δάση δρυός ή οξυάς, με πληθυσμό πολύ μεγαλύτερο των 10 ζευγαριών. Ο πληθυσμός του Σφηκιάρη στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Οικολογία. Είναι μεταναστευτικό δασόβιο είδος που φωλιάζει σε δέντρα και μοιάζει με την γερακίνα. Έρχεται στην Ελλάδα κυρίως αρχές Μαΐου και φεύγει κατά τα τέλη Σεπτεμβρίου στην Αφρική (νότια από τη Σαχάρα) όπου διαχειμάζει. Τρέφεται κυρίως με υμενόπτερα (σφήκες κλπ) εντοπίζοντας τις φωλιές τους και τις προνύμφες και σπανιότερα με ερπετά, αμφίβια, αλλά και με καρπούς. Φωλιάζει σε δένδρα και ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

18 αναζητάει την τροφή του στις παρυφές δασών και τις άκρες των ρεματιών και σε ανοικτές εκτάσεις με αραιή βλάστηση. Απειλές. Απειλείται κυρίως από την ενόχληση κατά την περίοδο φωλιάσματος και από την απομάκρυνση των ώριμων δέντρων. Η αντικατάσταση των ανοικτών δρυοδασών με αναδασώσεις και γενικά η μείωση των ανοικτών λιβαδιών περιορίζει σταδιακά τις περιοχές διατροφής του είδους. Τσίφτης (Milvus migrans) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Τσίφτης είναι αναπαραγόμενος επισκέπτης στα Αντιχάσια. Απειλείται άμεσα με εξαφάνιση από την Ελλάδα, και στην περιοχή υπάρχει μία από τις ελάχιστες αποικίες του είδους στην χώρα. Φωλιάζει σε ώριμα δένδρα στις δασωμένες πλαγιές κυρίως στη δυτική πλευρά των Αντιχασίων, στη κοιλάδα του ποταμού Ίωνα (από το ύψος του χωριού Σκεπάρι και κατάντι ως τις πλαγιές του Πηνειού στο ύψος της Θεόπετρας και της Σαρακήνας). Ενδείξεις αναπαραγωγής του έχουν καταγραφεί και στο κεντρικό τμήμα της περιοχής σε δρυοδάσος βόρεια του Καλοχωρίου. Η περιοχή κυνηγίου έχει πολύ μεγαλύτερο εύρος. Ο πληθυσμός του Τσίφτη στη χώρα μας εκτιμάται σε λίγες δεκάδες ζευγάρια. Οικολογία. Είναι μεταναστευτικό δασόβιο είδος που φωλιάζει σε ώριμα δέντρα. Τρέφεται με ψόφια ζώα και ψάρια, αλλά ως ευκαιριοθήρας στην διατροφή, χρησιμοποιεί ως πηγή τροφής τα ζωικά υπολείμματα που ρίχνονται στον σκουπιδότοπο της Καλαμπάκας. Απειλές. Οι αλλαγές στην μέθοδο απόρριψης των σκουπιδιών με την υγειονομική ταφή στερεί από το είδος σημαντικές τροφικές πηγές. Απειλείται από την απομάκρυνση των ώριμων δέντρων που φωλιάζει, τη μείωση των παραδοσιακών μορφών εκτατικής κτηνοτροφίας, την χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων, και τη μη λειτουργίας της ταΐστρας των Μετεώρων. Η αντικατάσταση των ανοικτών εκτάσεων με αναδασώσεις και γενικά η μείωση των ανοικτών λιβαδιών περιορίζει σταδιακά τις περιοχές διατροφής του είδους. Ενδεδειγμένα μέτρα διαχείρισης Λειτουργία ταΐστρας στα Μετέωρα. Προτεραιότητα: Υψηλή Εξαιρετικά επείγον Αντιμετώπιση του προβλήματος της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων και εκπόνηση καμπάνιας ενημέρωσης κατά της χρήσης τους. Προτεραιότητα: Υψηλή ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

19 Ενίσχυση της εκτατικής κτηνοτροφίας. Προτεραιότητα: Ενδιάμεση Εκπόνηση Διαχειριστικού Σχεδίου για την προστατευόμενη περιοχή που να λαμβάνει υπόψη και τις ανάγκες των απειλούμενων ειδών πουλιών. Προτεραιότητα: Υψηλή Ενδεδειγμένα θεσμικά μέτρα. Λήψη κατάλληλων διοικητικών μέτρων για διασφάλιση της μόνιμης και απρόσκοπτης λειτουργίας (ορισμός υπεύθυνου φορέα, πρόσληψη προσωπικού, κάλυψη εξόδων, συντονισμό συναρμόδιων υπηρεσιών) και επιστημονικό συντονισμό της ταΐστρας των Μετεώρων, σύμφωνα με τις απαιτήσεις των προστατευόμενων ειδών (Ασπροπάρης, Τσίφτης, κα.). Προτεραιότητα: Υψηλή Εξαιρετικά επείγον Θεσμοθέτηση ζωνών προστασίας και λήψη κατάλληλων μέτρων διαχείρισης, ώστε να διασφαλίζονται τα κρίσιμα ενδιαιτήματα του είδους από υποβάθμιση, αλλοίωση οικοτόπων και ανθρώπινη όχληση. Προτεραιότητα: Υψηλή Επεξεργασία και νομική θέσπιση εθνικού καταλόγου απειλούμενων ειδών και σχεδίων επανεισαγωγής στην εθνική νομοθεσία. Προτεραιότητα: Υψηλή Ασπροπάρης (Neophron percnopterus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του παγκοσμίως απειλούμενου με εξαφάνιση Ασπροπάρη στην Ελλάδα έχει μειωθεί πολύ τις τελευταίες δεκαετίες, εκτιμάται πλέον σε ζευγάρια (Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία αδημοσίευτα δεδομένα) και απειλείται άμεσα με εξαφάνιση. Ο Ασπροπάρης ήταν το πιο κοινό αρπακτικό στην περιοχή, αφού στα Αντιχάσια όρη Μετέωρα φώλιαζαν περίπου 50 ζευγάρια την δεκαετία του 1980, με μέγιστη παρατήρηση 143 άτομα τον Αύγουστο του Το 1994 ο πληθυσμός του είχε εκτιμηθεί σε ζευγάρια (Hallmann σε Μελιάδης κα. 1995), το 1996 σε λιγότερα από 10 ζευγάρια (Μπούσμπουρας 1996), ττο 2000 σε περισσότερα από 10 ζευγάρια με μέγιστη καταγραφή 35 ατόμων (Κασιούμης 2004), το 2003 σε 9-11 (Μπουρδάκης 2003), το 2008 σε τουλάχιστον τρία ζευγάρια (Μπουρδάκης 2008). Κατά τη διάρκεια της παρούσας μελέτης συγκεντρώθηκαν στοιχεία που αφορούν στην αναπαραγωγή του Ασπροπάρη σε τρεις περιοχές (ανατολικά βράχια Μετεώρων θέση, βράχια Γαύρου, και περιοχή μεταξύ των οικισμών Ψήλωμα και Αγ. Τριάδα) και πιθανή αναπαραγωγή σε άλλες δύο (βράχια Αγ. Δημητρίου, περιοχή χωριού Φωτεινού). Υπάρχουν επίσης πρόσφατες ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

20 παρατηρήσεις του είδους που συνηγορούν σε πιθανή αναπαραγωγή του στον βόρειο Κόζιακα ή λίγο δυτικότερα, καθώς και βορειοδυτικά των Αντιχασίων στη περιοχή του χωριού Αγνάντια. Ο προτιμόμενος βιότοπος του είδους για τροφοληψία είναι οι βοσκόμενες εκτάσεις με λιβάδια ανοικτά δρυοδάση και μακί, και ο σκουπιδότοπος της Καλαμπάκας που τυπικά έχει κλείσει.. Οικολογία. Ο Ασπροπάρης ζει κυρίως σε χαμηλού ως μέσου υψομέτρου λοφώδεις και ορεινές περιοχές, συνήθως κάτω από 1000 μέτρα υψόμετρο στην Ελλάδα (Handrinos & Akriotis 1997). Συνήθως συναντάται σε λοφώδεις περιοχές που περιλαμβάνουν μικρές ορθοπλαγιές για το φώλιασμα, και μεγάλες εκτάσεις βοσκοτόπων και ζωνών παραδοσιακών καλλιεργειών. Ψάχνει σε σχετικά μεγάλες περιοχές γύρω από τη φωλιά του για τροφή, πάνω από κάθε είδους ανοιχτή περιοχή, με χαμηλή βλάστηση ή αραιή φυτοκάλυψη. Συχνάζει κοντά σε οικισμούς και σε σκουπιδότοπους όπου και αναζητεί την τροφή του. Φωλιάζει κυρίως σε τρύπες και σπηλιές στα βράχια και σπανιότερα σε δέντρα, συνήθως σε θέσεις με μεγάλη θέα (Snow and Perrins 1988). Φωλιάζει μοναχικά, ενώ σε ορισμένες περιοχές που υπάρχει αφθονία τροφής, όπως π.χ. από τη λειτουργία παράνομων σκουπιδότοπων στα Μετέωρα Αντιχάσια, μπορεί να φωλιάσει σε μεγαλύτερη πυκνότητα. Τρέφεται με ένα μεγάλο εύρος ειδών και αντικειμένων, και σε αντίθεση με τους άλλους γύπες τρέφεται και με οργανικά απορρίμματα. Λόγω του αδύνατου ράμφους του μπορεί να σκίσει μόνο μαλακούς ιστούς και για αυτό τα ψοφίμια μεγάλων ζώων έχουν μικρότερη σημασία στη διατροφή του. Όταν τρέφεται μαζί με άλλους γύπες, παίρνει μικρά κομμάτια από τα ψοφίμια. Η δίαιτά του εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα της τροφής, και στις περισσότερες πολλές περιοχές τρέφεται τακτικά σε σκουπιδότοπους. Αναζητεί την τροφή του σε μεγάλες αποστάσεις (Μπουρδάκης 2003b). Απειλές. Οι κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζει ο Ασπροπάρης στην Ελλάδα είναι (Μπουρδάκης 2003b): Η εκτεταμένη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων είναι η σημαντικότερη απειλή που αντιμετωπίζει ο Ασπροπάρης στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες. Καθώς ο Ασπροπάρης τρέφεται και με ψοφίμια, είναι πολύ ευάλωτος στα δηλητηριώδη ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

21 δολώματα που χρησιμοποιούνται ευρέως για την καταπολέμηση των λεγόμενων «επιβλαβών» ειδών. Η συνέχιση της μη λειτουργίας της ταΐστρας πτωματοφάγων αρπακτικών που έχει κατασκευαστεί ειδικά για τους Ασπροπάρηδες στα Μετέωρα, με ευθύνη της διοίκησης, αλλά και των πολιτών και των φορέων τους (ΜΚΟ) στερεί τις τελευταίες ελπίδες επιβίωσης της πάλαι ποτέ σημαντικότερης Ελληνικής αποικίας του παγκοσμίως απειλούμενου είδους στην Κεντρική Ελλάδα. Η λαθροθηρία, δε φαίνεται να αποτελεί άμεση απειλή για τον Ασπροπάρη, αλλά η θανάτωση οποιουδήποτε ατόμου αποτελεί σημαντική απώλεια, λόγω της κρίσιμης μείωσης του πληθυσμού του είδους. Σε άλλες χώρες (π.χ. Ιταλία) η λαθροθηρία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες μείωσης του είδους (Liberatori and Penteriani 2001). Η συρρίκνωση της εξάπλωσης του είδους έχει συνδεθεί με την μείωση των παραδοσιακών μορφών εκτατικής κτηνοτροφίας και τις καλύτερες συνθήκες κτηνιατρικής περίθαλψης. Οι αλλαγές αυτές οδήγησαν στην αύξηση της χρήσης των σκουπιδότοπων ως πηγών τροφής από τους Ασπροπάρηδες, και προτιμήθηκαν τα βράχια περιφερειακά των σκουπιδότοπων για φώλιασμα (Liberatori and Penteriani 2001). Το κλείσιμο του παράνομου σκουπιδότοπου της Καλαμπάκας θα στερήσει από τους Ασπροπάρηδες από πολύτιμη πηγή τροφής. Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του είδους, με απρόβλεπτα αποτελέσματα στην αναπαραγωγική επιτυχία και επιβίωση του Ασπροπάρη, που σε μεγάλο βαθμό έχει συγκεντρωθεί γύρω από τους σκουπιδότοπους αυτούς στην Βόρεια και Κεντρική Ελλάδα. Θα πρέπει στις σημαντικές περιοχές για το είδος να δημιουργηθούν έγκαιρα κατάλληλες ταΐστρες, πριν κλείσουν οι σκουπιδότοποι. Η μεγάλη μείωση του πληθυσμού του είδους κάτω από ένα όριο θα οδηγήσει στην κατάρρευση του και την εξαφάνιση μεμονωμένων ατόμων, πέρα από τα κύρια σημεία εξάπλωσης του. Η λειτουργία οχλουσών δραστηριοτήτων κατά την αναπαραγωγική περίοδο και η κατασκευή υποδομών σε μικρή απόσταση από τις φωλιές του, μπορεί να οδηγήσουν στην αναπαραγωγική αποτυχία και την εγκατάλειψη της φωλιάς. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

22 Σημαντική απειλή αποτελεί σε άλλες χώρες ο τραυματισμός και η θανάτωση Ασπροπάρηδων σε ηλεκτροφόρα σύρματα, αλλά δεν είναι γνωστά τέτοια περιστατικά στην Ελλάδα. Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Φιδαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στη περιοχή μελέτης εκτιμάται σε 7-9 ζευγάρια, σε όλα τα ανοιχτές εκτάσεις και δάση της περιοχής. Οικολογία. Είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή. Ο Φιδαετός προτιμάει ψηλά δέντρα για το φώλιασμα, αλλά αν δεν υπάρχουν, φτιάχνει τη φωλιά του σε ψηλούς θάμνους. Τρέφεται κυρίως με φίδια, αλλά και με σαύρες που βρίσκει σε ανοιχτές εκτάσεις με φρύγανα, αραιή δενδρώδη ή θαμνώδη βλάστηση, ανοίγματα δασών, οι βοσκότοποι και οι εκτατικές καλλιέργειες. Η αναπαραγωγική πυκνότητα του Φιδαετού σε κατάλληλο βιότοπο ποικίλει από 2 ζευγ/χλμ 2 στην Ιταλία ως 15,7 ζευγ/χλμ 2 στην ΒΕ Ελλάδα (Hagemeijer and Blair 1997). Απειλές. Ο πληθυσμός του Φιδαετού μπορεί να επηρεαστεί με την υποβάθμιση ή την απώλεια του βιοτόπου κυνηγίου στις αγροτικές περιοχές, λόγω της εγκατάλειψης των παραδοσιακών χρήσεων και την επακόλουθη φυσική δάσωση και κλείσιμο των ξέφωτων στο δάσος. H καταστροφή των θέσεων φωλιάσματος των φιδιών (όπως φυτοφράκτες, συδενδρίες) λόγω της επέκτασης των καλλιεργειών επηρεάζει επίσης το είδος. Σαΐνι (Accipiter brevipes ) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Σαϊνιού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ο αναπαραγωγικός πληθυσμός του είδους στα Αντιχάσια εκτιμάται σε ζευγάρια (Μελιάδης κα 1995), κυρίως σε παραποτάμιες εκτάσεις χαμηλού υψομέτρου, καθώς και σε υψηλότερες θέσεις με ώριμες συστάδες δρυός. Οικολογία. Αναπαράγεται σε περιοχές χαμηλού ή μεσαίου υψομέτρου με δάση ή συστάδες δένδρων που γειτονεύουν με ανοιχτές περιοχές και συχνά σε παραποτάμια δάση. Παρατηρείται και σε οροπέδια μεγαλύτερου υψομέτρου με ώριμα δρυοδάση. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

23 Ευνοείται από την ανοικτή δασική δομή που ζουν στρουθιόμορφα και ερπετά. Φωλιάζει σε δένδρα και τρέφεται κυρίως με μικρά πουλιά, ερπετά και έντομα. Απειλές. Οι απαιτήσεις του είδους τόσο σε τροφή όσο και στο φώλιασμα επηρεάζονται αρνητικά από τις αλλαγές στην γεωργία, τις αποξηράνσεις μικρών υγροτοπικών περιοχών γύρω από τα ρέματα και την υλοτομία ώριμων δένδρων. Η εγκατάλειψη της βόσκησης επηρεάζει την διαθεσιμότητα και την προσβασιμότητα στην λεία του. Αετογερακίνα (Buteo rufinus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός της Αετογερακίνας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Χαρακτηριστικό είδος των ζεστής και ξηρής νοτιοανατολικής πλευράς του Μαυροβουνίου. Οι εκτατικές καλλιέργειες στον Θεσσαλικό κάμπο, αποτελούν τμήμα του χώρου τροφοληψίας των ζευγαριών της περιοχής. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στην περιοχή μελέτης εκτιμάται σε 4-5 ζευγάρια. Οικολογία. Είναι κυρίως καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του φεύγει το χειμώνα. Τυπικός βιότοπος του είδους είναι οι ανοιχτές εκτάσεις με μικρά φαράγγια και γυμνές πετρώδεις πλαγιές, όπου φωλιάζει κυρίως σε βράχια. Τρέφεται με σαύρες, φίδια, μικρά πουλιά, μεγάλα έντομα, αλλά και μικρά θηλαστικά σε ανοικτές εκτάσεις και τα αραιά δρυοδάση (Tucker and Heath 1994). Έχει κανονική κατανομή κατά μήκος στη νοτιοανατολική πλευρά των Αντιχασίων. Απειλές. Οι κυριότερες απειλές για την Αετογερακίνα είναι η καταστροφή φωλιών, οι οχλούσες δραστηριότητες (λατομεία ειδικά στο νοτιότερο άκρο της περιοχής, πεδίο βολής, κυνήγι, κλπ), η κατασκευή υποδομών (διάνοιξη δρόμων, κεραιών, δικτύων μεταφοράς ρεύματος, κλπ) στους χώρους διατροφής και σε μικρή απόσταση από τις φωλιές του και η λαθροθηρία που διευκολύνεται από το γεγονός ότι οι περισσότερες φωλιές του βρίσκονται σε χαμηλούς βράχους. Άλλες απειλές είναι η εντατικοποίηση της γεωργίας και η αυξημένη χρήση βιοκτόνων στις αγροτικές περιοχές που κυνηγά. Κραυγαετός (Aquila pomarina) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

24 Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Κραυγαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στα Αντιχάσια ο πληθυσμός των Κραυγαετών είχε εκτιμηθεί σε 6-8 ζευγάρια το 1994 (Μελιάδης κα. 1995), σε 4-6 ζευγάρια το 2002 (Κασιούμης 2004), σε 3-5 ζευγάρια το 2003 (Μπουρδάκης 2003) και σε τουλάχιστον 3-4 στην παρούσα μελέτη. Οι Κραυγαετοί φωλιάζουν σε μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις στη κοιλάδα της Λογγά Γερακαρίου Κονισκού, καθώς και νότια της Βλαχάβας. Τρέφονται σε ανοιχτές εκτάσεις με λιβάδια, ξηρικές καλλιέργειες, ρέματα και μικρούς υγροτόπους, όπως και στο σκουπιδότοπο της Καλαμπάκας, αλλά και την ταΐστρα των Μετεώρων, το σύντομο χρονικό διάστημα που αυτή λειτούργησε. Οικολογία. Ο Κραυγαετός φωλιάζει σε δάση, αλλά τρέφεται σε γειτονικά λιβάδια, καλλιεργούμενες εκτάσεις και υγρά λιβάδια. Φωλιάζει σε ημιορεινά και πεδινά δάση και παραποτάμιες συστάδες. Μία πολύ σημαντική παράμετρος της επιλογής της θέσης της φωλιάς του είναι η γειτνίαση της με ανοικτές εκτάσεις και υγροτόπους. Η μεγαλύτερη πυκνότητα αναπαραγόμενου πληθυσμού βρίσκεται σε πλαγιές με άφθονες γέρικες βελανιδιές κατά μήκος ανοικτών κοιλάδων με μικρά ή μεγάλα ρέματα ενώ μερικά ζευγάρια αναπαράγονται σε παλαιό παρόχθιο δάσος κατά μήκος μεγαλύτερων ποταμών. Οι χώροι τροφοληψίας του Κραυγαετού είναι υγρές κοιλάδες και παραποτάμιες ζώνες με παρουσία ανοιγμάτων, οι ανοιχτές εκτάσεις με λιβάδια και εκτατικές καλλιέργειες και οι υγρότοποι. Απειλές. Οι κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζει το είδος στην Ελλάδα είναι η καταστροφή των δασών και η διαχείρισή τους με τρόπο μη συμβατό με τη διατήρηση του είδους, η αλλαγές των ενδιαιτημάτων του, οι νέες αγροτικές πρακτικές και η μείωση των σημαντικότερων ειδών που τρέφεται: των αμφίβιων και των ερπετών. Οι δασοπονικές δραστηριότητες έχουν αξιολογηθεί ως κρίσιμης σημασίας για την διατήρηση του είδους στο Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης του Κραυγαετού (Meyburg et al. 2001). Οι δραστηριότητες που επηρεάζουν τις περιοχές που φωλιάζει είναι: o η διάνοιξη νέων δασικών δρόμων o οι αποψιλωτικές υλοτομίες και οι αναδασώσεις με ξενικά είδη o η επιλεκτική υλοτομία των γηραιών και μεγάλων δένδρων o η αποξήρανση των υδροχαρών δασών ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

25 o η όχληση από τις υλοτομίες κατά την αναπαραγωγική περίοδο Αντίστοιχα οι δραστηριότητες στον αγροτικό τομέα που επηρεάζουν, με κρίσιμο επίσης τρόπο, τους χώρους διατροφής του είδους είναι: o η μείωση του μωσαϊκού οικοτόπων που οδηγεί στην μείωση των σημαντικότερων ειδών που τρέφεται (αμφίβια, ερπετά και άλλα σπονδυλόζωα) o η καταστροφή των λιβαδιών o η φυσική αναγέννηση εγκαταλειμμένων αγρών και οι αναδασώσεις o η καταστροφή υγρών λιβαδιών o η εντατικοποίηση των καλλιεργειών και οι μονοκαλλιέργειες o η δημιουργία ταμιευτήρων o η καλλιέργεια ακατάλληλων σπαρτών Σταυραετός (Hieraaetus pennatus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Σταυραετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Η εκτίμηση αυτή θεωρείται σοβαρή υποεκτίμηση του πληθυσμού του είδους, καθώς είναι ένα από τα λιγότερα μελετημένα είδη αρπακτικών, που δύσκολα εντοπίζεται κατά τις συνήθεις ταχείες καταγραφές περιοχών στην Ελλάδα. Στα Αντιχάσια ο πληθυσμός του Σταυραετού είχε εκτιμηθεί σε 3-5 ζευγάρια το 1980 (Hallmann 1980, Grimmett & Jones 1989), 1-3 ζευγάρια το 1994 (Μελιάδης κα. 1995) και σε 0-1 ζευγάρια το 1998 (Τσιόντσης κα 2000). Καταγράφηκε σε δύο περιοχές, στα βόρεια όρια και στο κεντρικό τμήμα της περιοχής. Είχε παρατηρηθεί παλαιότερα λίγες φορές στην δυτική πλευρά του βουνού, μία στην ανατολική πλευρά (Βερδικούσα) (Μελιάδης κα 1995) καθώς και κοντά στα Μετέωρα (Μπουρδάκης αδημοσίευτα δεδομένα). Οικολογία. Τυπικό αρπακτικό της μερικώς δασοσκεπούς ημιορεινής ζώνης, προτιμάει λοφώδεις περιοχές με ανοιχτά δρυοδάση, συστάδες δέντρων μεγάλης ηλικίας που εναλλάσσονται με μεγάλα διάκενα με χαμηλή βλάστηση και περιοχές με μακκί όπου υπάρχουν λίγες ώριμες συστάδες. Φωλιάζει σε ώριμα δέντρα, και κυνηγά κυρίως σε ανοιχτές εκτάσεις, συμπεριλαμβανομένων των δασών με ανοίγματα και εγκαταλειμμένους αγρούς και θαμνώνες. Τρέφεται με ερπετά, μικρού και μεσαίου μεγέθους πουλιά, και μικρά θηλαστικά. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22

26 Απειλές: Οι κυριότερες απειλές του Σταυραετού είναι (Veiga & Vinuela 1994) η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων του κυρίως λόγω της εντατικής διαχείρισης των δασών (αποψιλωτικές υλοτομίες, απομάκρυνση ώριμων δένδρων ή συστάδων που φωλιάζει, εκτέλεση δασικών εργασιών κοντά στην θέση της φωλιάς την αναπαραγωγική περίοδο, αυξημένη όχληση στις θέσεις που φωλιάζει λόγω διάνοιξης ορεινών όγκων και απρόσιτων περιοχών, κλπ), η αστικοποίηση των δασικών περιοχών, η κατασκευή ταμιευτήρων, οι φωτιές, η λαθροθηρία και η κλοπή αυγών, καθώς και η ηλεκτροπληξία σε καλώδια. Άλλη σημαντική υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων του αποτελεί το κλείσιμο των ανοικτών εκτάσεων που χρησιμοποιεί για διατροφή, λόγω της εγκατάλειψης των παραδοσιακών αγροτικών χρήσεων και των εκτεταμένων αναδασώσεων, κάτι που αποτελεί μακροπρόθεσμα σημαντική απειλή μια και γίνεται σε μεγάλη έκταση σε ορισμένα τμήματα της περιοχής. Χρυσογέρακο (Falco biarmicus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του Χρυσογέρακου στην περιοχή εκτιμάται σε 2-3 ζευγάρια. Οικολογία. Το Χρυσογέρακο φωλιάζει σε ορθοπλαγιές και κυνηγάει στις γύρω ανοιχτές ξηρές λιβαδικές, στεπικές, φρυγανικές περιοχές και το χειμώνα σε καλλιέργειες και υγροτοπικές εκτάσεις. Τρέφεται με μικρά ως μεσαίου μεγέθους πουλιά, αλλά και μικρά θηλαστικά, ερπετά και μεγάλα έντομα (Tucker and Heath 1994). Χαρακτηριστικός βιότοπός του είναι οι ξηρές ανοικτές, λοφώδεις, υποορεινές περιοχές. Κυνηγά σε περιοχές με αραιή βλάστηση διάσπαρτες από βράχια και αποφεύγει τις δασωμένες περιοχές. Απειλές. Η δραματική μείωση που γνώρισε το είδος την περίοδο οφειλόταν σε διάφορους παράγοντες, οι κυριότεροι από τους οποίους ήταν η λαθροθηρία, η συλλογή αυγών, η όχληση στους χώρους φωλεοποίησης από αναρριχητές, καθώς και η ρύπανση από φυτοφάρμακα. Σημαντικός ακόμη παράγοντας μείωσης είναι η αλλαγή του βιοτόπου του που προκαλείται από την εντατικοποίηση των καλλιεργειών και την μετατροπή άγονων ή ξηρικών εκτάσεων σε αρόσιμες εντατικές καλλιέργειες και τα εκτενή προγράμματα αναδάσωσης στεπικών και ξηρικών ηπειρωτικών περιοχών. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 23

27 Η κυριότερη ίσως απειλή που αντιμετωπίζει το Χρυσογέρακο είναι η κλοπή νεοσσών και αυγών από τις φωλιές του. Καθώς το πρόβλημα αυτό είναι πολύ οξύ διεθνώς, θα πρέπει να τηρηθεί αυστηρή μυστικότητα ως προς τις θέσεις φωλιάσματος του Χρυσογέρακου στην περιοχή. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είδους στην περιοχή μελέτης εκτιμάται σε 4-5 ζευγάρια στα Μετέωρα, περιφερειακά του ορεινού όγκου των Αντιχασίων και στο βορειοδυτικό άκρο του Κόζιακα. Οικολογία. Ο Πετρίτης φωλιάζει σε απόκρημνα βράχια και χαράδρες ή σε ψηλά δένδρα, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι την υποαλπική ζώνη. Τρέφεται κυρίως σε ανοιχτές εκτάσεις με πουλιά μεσαίου μεγέθους, ανάλογα με την κατά τόπο διαθεσιμότητα, αλλά και με ένα μεγάλο αριθμό άλλων ειδών πουλιών. Τον χειμώνα κυνηγάει και σε άλλες περιοχές από αυτές που φωλιάζει. Απειλές. Κύρια απειλή για το είδος είναι η χρήση γεωργικών φαρμάκων. Μετά την απαγόρευση των οργανοχλωρικών ο πληθυσμός τους στην βόρεια Ευρώπη έχει ανακάμψει. Άλλες απειλές είναι η λαθροθηρία, η όχληση στις θέσεις φωλιάσματος (η αναρρίχηση και άλλα ορεινά αθλήματα), η οδική διάνοιξη ορεινών όγκων και πρόσβαση σε απρόσιτες περιοχές και βραχώδεις σχηματισμούς, η καταστροφή των θέσεων φωλιάσματος, η δάσωση της περιοχής (λόγω εγκατάλειψης παραδοσιακών χρήσεων ή αναδασώσεων), και η συλλογή αυγών από ιερακοθήρες. Χαλκοκουρούνα (Coracias garrulus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός της Χαλκοκουρούνας στη χώρα μας εκτιμάται σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ο πληθυσμός του στη περιοχή μελέτης εκτιμάται σε ζευγάρια. Είναι κοινό είδος στη κοιλάδα του ποταμού Ίωνα, σε περιοχές με μίξη ώριμων συστάδων με πλατάνια ή δρυς και ξηρικές καλλιέργειες και λιβάδια. Έχει καταγραφεί και στο νότιο τμήμα της περιοχής μελέτης. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 24

28 Οικολογία. Η Χαλκοκουρούνα προτιμά ανοιχτά ώριμα δρυοδάση χαμηλού υψομέτρου, παραποτάμια δάση, μωσαϊκό οικοτόπων με ώριμα δέντρα ή συστάδες με λιβαδικές εκτάσεις, ξηρικές καλλιέργειες, αγροδασικά οικοσυστήματα και στεππικές εκτάσεις. Φωλιάζει σε εγκαταλειμμένες φωλιές δρυοκολαπτών, σε κοιλώματα πλατανιών, αλλά και σε τρύπες σε αμμώδη ή άλλα πρανή, τοίχους, ή βράχια. Τρέφεται με αγροτικές περιοχές, σε λιβάδια τον Μάιο και τον Αύγουστο και σε σιτηρά τον Ιούνιο Ιούλιο. Τρέφεται με μεγάλη ποικιλία ασπόνδυλων (κυρίως Orthoptera, Coleoptera, Araneae, Hymenoptera κα.) και περιστασιακά σπονδυλόζωων ή και φρούτων (Κοvacs 2008). Απειλές. Οι κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζει η Χαλκοκουρούνα είναι η απώλεια των κατάλληλων ενδιαιτημάτων λόγω αλλαγής των αγροτικών πρακτικών (εγκατάλειψη εκτατικών αγροτικών δραστηριοτήτων σε λιβαδικές και αγροδασικές εκτάσεις, η μετατροπή των λιβαδιών σε δάση ή εντατικές καλλιέργειες, η εντατικοποίηση της γεωργίας, η ομογενοποίηση του τοπίου (πχ αναδασμοί), η απώλεια των θέσεων φωλιάσματος (υλοτομία ώριμων δέντρων και η εντατική δασική εκμετάλλευση), η χρήση εντομοκτόνων. Η υλοτομία των ώριμων δέντρων και οι επιδοτούμενες εκτεταμένες δασώσεις αποτελούν προβλήματα στην περιοχή. Μεσαίος Δρυοκολάπτης (Dendrocopos medius) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Μεσαίου Δρυοκολάπτη στη χώρα μας εκτιμάται σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Βρίσκεται σε όλες τις δασωμένες περιοχές των Αντιχασίων, σε όλα τα υψόμετρα, συχνότερα συναντάται σε ώριμες συστάδες δρυός. Ο πληθυσμός του έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια το 1994 (Μελιάδης κα 1995). Οικολογία. Τα ενδιαιτήματα του Μεσαίου Δρυοκολάπτη συμπίπτουν με τις ζώνες των φυλλοβόλων δασών δρυός και της οξυάς. Φωλιάζει σε τρύπες σε κορμούς δέντρων διαμέτρου 5 εκατοστών, σε ύψος 1,2-4,5 μέτρα από το έδαφος (Snow and Perrins 1998). Είναι δρυοκολάπτης χωρίς μεγάλες ικανότητες εκσκαφής του ξύλου ο οποίος τρέφεται με έντομα που αναζητά πάνω στον κορμό, στα κλαδιά και στην επιφάνεια των φύλλων του δένδρου. Το μεγαλύτερο μέρος της διατροφής του αποτελείται από φλοιοφάγα έντομα, ενώ κατά την ψυχρή περίοδο του έτους μέρος των τροφικών του αναγκών καλύπτεται από φυτική τροφή. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 25

29 Απειλές. Σημαντικότερη απειλή για το είδος σε πανευρωπαϊκό επίπεδο είναι η συστηματική υποβάθμιση της ζώνης των φυλλοβόλων δρυοδασών και η εντατικοποίηση της διαχείρισης των δασών με την απομάκρυνση των ώριμων, γηραιών και νεκρών δένδρων. Η αναγωγή των πρεμνοφυών δρυοσυστάδων σε σπερμοφυείς βοηθάει τους πληθυσμούς του Μεσαίου Δρυοκολάπτη. Λευκονώτης Δρυοκολάπτης (Dendrocopos leucotos) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Λευκονώτη Δρυοκολάπτη στη χώρα μας εκτιμάται σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Έχει καταγραφεί στα δάση οξυάς στο βορειοανατολικό τμήμα των Αντιχασίων. O πληθυσμός του Λευκονώτη Δρυοκολάπτη στα Αντιχάσια έχει εκτιμηθεί σε 5-20 ζευγάρια το 1994 (Μελιάδης κα 1995). Οικολογία. Ζει σε ώριμα δάση (κυρίως φυλλοβόλα ή μικτά) με μεγάλο αριθμό υπερώριμων και κατακείμενων σάπιων δέντρων, στις ορεινές κυρίως περιοχές. Δάση τέτοιας δομής σπανίζουν λόγω της σύγχρονης δασοπονικής εκμετάλλευσης και θα πρέπει να διατηρούνται σε ειδικά διαχειριζόμενες προστατευόμενες περιοχές. Η τροφή του αποτελείται κυρίως από λάρβες εντόμων (Κολεόπτερων) που βρίσκει μέσα στο ξύλο σάπιων δέντρων. Απειλές. Απειλείται από την εντατικοποίηση της διαχείρισης των δασών και κυρίως την απομάκρυνση των ώριμων, γηραιών και νεκρών δένδρων. Για την διατήρηση του είδους θα πρέπει να προβλέπεται η διατήρηση ανέπαφα τμήματα ώριμων συστάδων ή μεγάλου αριθμού υπερώριμων και νεκρών δέντρων ανά εκτάριο. Το είδος ευνοείται σε τμήματα δάσους του Μαυροβουνίου που είναι εκτός δασικής διαχείρισης. Αετομάχος (Lanius collurio) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Αετομάχου στην Ελλάδα εκτιμάται σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ο Αετομάχος είναι κοινό είδος στις ανοιχτές περιοχές με αραιούς θάμνους και δένδρα των ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 26

30 Αντιχασίων, ιδιαίτερα στα μεγαλύτερα υψόμετρα. Ο πληθυσμός του έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια το 1994 (Μελιάδης κα 1995). Οικολογία. Ζει σε ανοιχτές περιοχές με αραιούς θάμνους, φυτοφράχτες, μεμονωμένα δένδρα και στα δασοόρια. Φωλιάζει σε θάμνους ή χαμηλά δένδρα και τρέφεται με μεγάλα έντομα, αλλά και παρά το μικρό του μέγεθος, με σαύρες, μικρά θηλαστικά κλπ. Απειλές. Η υποβάθμιση και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων του οφείλεται κυρίως στην αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων, στην εντατικοποίηση των αγροτικών χρήσεων (που περιλαμβάνει την αύξηση της χρήσης φυτοφαρμάκων, την καταστροφή των φυτοφρακτών και των θάμνων γύρω από τα χωράφια, κλπ.) και στις δασώσεις των ανοικτών εκτάσεων και των διάσπαρτων αγρών (Tucker and Heath 1994). Ο Αετομάχος αντιμετωπίζει προβλήματα λαθροθηρίας κατά την φθινοπωρινή μετανάστευση. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 27

31 3.4 Χάρτες κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Στον επισυναπτόμενο χάρτη 2 παρουσιάζονται τα κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης. Ο χάρτης 2 διαμορφώθηκε από τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από την εργασία πεδίου, ενώ συμπληρωματικά χρησιμοποιήθηκαν αξιόπιστα δεδομένα από βιβλιογραφικές πηγές. Επισημαίνεται ότι για τα περισσότερα είδη αρπακτικών πουλιών δεν ήταν δυνατόν να γίνει λεπτομερής χαρτογράφηση των κρίσιμων ενδιαιτημάτων, αλλά σημειώθηκαν οι επικράτειες τους οι οποίες περιλαμβάνουν τις περιοχές τροφοληψίας, φωλιάσματος και κουρνιάσματος. Η καταγραφή των δρυοκολαπτών και νυκτοβίων ειδών όπως ο Μπούφος δεν ήταν πλήρης, καθώς η περίοδος της έρευνας δεν ήταν κατάλληλη για τον εντοπισμό των ειδών αυτών. Η εκτίμηση των επικρατειών έγινε με βάση τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν κατά τις καταγραφές και σημειώθηκαν στους χάρτες πεδίου, σε συνδυασμό με βιβλιογραφικά δεδομένα και την εμπειρία μας όσον αφορά στην οικολογία των ειδών αυτών. 4. ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ Στον επισυναπτόμενο χάρτη 3 (κλίμακας 1: ) παρουσιάζονται: α) η προτεινόμενη οριοθέτηση της περιοχής μελέτης ως ΖΕΠ και β) τα υφιστάμενα όρια ΤΚΣ και ΖΕΠ πλησίον ή εντός της περιοχής μελέτης. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όρια τους. Η πρόταση οριοθέτησης της περιοχής μελέτης ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας διαμορφώθηκε έτσι ώστε να περιλάβει τα κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών χαρακτηρισμού για όλες τις εποχές που αυτά χρησιμοποιούν την περιοχή, καθώς και τα αντίστοιχα ενδιαιτήματα των ειδών οριοθέτησης, σύμφωνα με τις προδιαγραφές οριοθέτησης ΖΕΠ. Βάσει των στοιχείων που καταγράφηκαν, που συμφωνούν και με τα στοιχεία παλαιότερων μελετών (Μελιάδης κα 1995, Μελιάδης κα 2000), περιλήφθηκε στη προτεινόμενη ΖΕΠ το βόρειο τμήμα του όρους Κερκέτιου που αποτελεί χώρος φωλιάσματος, διατροφής και κουρνιάσματος των σημαντικότερων ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 28