ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Κοιλάδα Αχελώου και Όρη Βάλτου»

Transcript

1 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Κοιλάδα Αχελώου και Όρη Βάλτου» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Φώτης Περγαντής ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

2 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Περγαντής Φ. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Κοιλάδα Αχελώου και Όρη Βάλτου». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Pergantis Ph. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR Koilada Axeloou kai Ori Valtou». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΧΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...21 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Κοιλάδα Αχελώου και Όρη Βάλτου». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Κοιλάδα Αχελώου και Όρη Βάλτου», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

5 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει ένα σημαντικό τμήμα της κοίτης του Αχελώου, μήκους περίπου 12 χλμ που περιβάλλεται από τα βουνά : Κοκκινόλακα (1750 μ ύψος) από δυτικά, Προφήτη Ηλία (1775 μ.) από Β και ΒΑ και το όρος Ασήμι (1370 μ.) από ΝΑ. Στην εν λόγω περιοχή περιλαμβάνεται και το φράγμα εκτροπής του χειμάρρου στη θέση «Συκιά». Εντός της ΣΠΠ περιλαμβάνεται ολόκληρο το όρος Κοκκινόλακα και μεγάλα τμήματα των άλλων δύο βουνών. Η περιοχή εντοπίζεται γεωγραφικά στα σύνορα των Νομών Άρτας Τρικκάλων και Καρδίτσας. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όριά τους. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από: Ποικίλους τύπους δασών, ήτοι γηγενή κωνοφόρα (βασικά Κεφαλονίτικο Έλατο) και διάφορα φυλλοβόλα (κυρίως χνουδωτή βελανιδιά) Αείφυλλα πλατύφυλλα, δηλαδή μακκία (Αριά, Πουρνάρι, Φυλλίκι, Ρείκι, Κουμαριά) Σχετικά περιορισμένες εκτάσεις χαμηλής φρυγανικής βλάστησης σε χαμηλότερα υψόμετρα (Λαδανιά, Θυμάρι, κλπ) Υποαλπικά λιβάδια και γυμνά βράχια Ποτάμια κοίτη και παρόχθια υδρόφιλη δασική και θαμνώδη βλάστηση Ήπιας μορφής καλλιέργειες κυρίως κοντά στην ποτάμια ζώνη ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

6 Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

7

8 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Κοιλάδα Αχελώου και Όρη Βάλτου»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία 74 Gyps fulvus Όρνιο 92 Hieraetus pennatus Σταυραετός 109 Alectoris graeca Πετροπέρδικα >1% πληθ. E.E. Μαύρος Δρυοκολάπτης 246 Dryocopus martius 250 Dendrocopos leucotos Λευκονώτης Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 Ισχύει* Ισχύει* Ισχύει* Ισχύει* * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Κοιλάδα Αχελώου και Όρη Βάλτου»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 76 Circaetus gallicus Φιδαετός > 1% ελάχ. Αναπαραγ. Πληθυσμού Ελλάδας 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός > 1% ελάχ. Αναπαραγ. Πληθυσμού Ελλάδας 93 Hieraetus fasciatus Σπιζαετός > 1% ελάχ. Αναπαραγ. Πληθυσμού Ελλάδας 103 Falco peregrinus Πετρίτης > 1% ελάχ. Αναπαραγ. Πληθυσμού Ελλάδας 224 Bubo bubo Μπούφος > 1% ελάχ. Αναπαραγ. Πληθυσμού Ελλάδας 234 Apus melba Σκερπανάς > 1% ελάχ. Αναπαραγ. Πληθυσμού Ελλάδας 260 Lulula arborea Δεντροσταρήθρα > 1% ελάχ. Αναπαραγ. Πληθυσμού Ελλάδας 269 Anthus campestris Χαμοκελάδα > 1% ελάχ. Αναπαραγ. Πληθυσμού Ελλάδας 377 Lanius senator Κοκκινοκεφαλάς > 1% ελάχ. Αναπαραγ. Πληθυσμού Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

9 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Όρνιο (Gyps fulvus) Τρωτό/ Κρισίμως Κινδυνεύον Χ Ο πληθυσμός του Όρνιου στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Παρατηρήθηκε τρείς φορές (3, 4 και 9 άτομα) στη νέα περιοχή που προτείνεται να ενταχθεί στη ΖΕΠ (ως ενδιαίτημα-περιοχή τροφοληψίας). Δεν παρατηρήθηκε φώλιασμα. Πληρούται όμως το κριτήριο 6 διότι το είδος σπάνια εμφανίζεται πλέον στην ανατολική Στερεά Ελλάδα και Θεσσαλία, έχει χρόνια να εμφανιστεί στην Πελοπόννησο κι έτσι, στο χώρο της Κεντρικής-Νότιας Ελλάδας, υπάρχει μόνον ο αξιόλογος πληθυσμός της δυτικής Αιτωλοακαρνανίας ο οποίος και πλαισιώνεται από κάπως πιο ανατολικά (ή «επεκτείνεται» λίγο ανατολικότερα) με τα άτομα που παρατηρούνται στα όρη Βάλτου και στην ερευνηθείσα εδώ περιοχή. Έτσι, ο έστω και περιθωρικακός αυτός πληθυσμός της περιοχής έρευνας, σίγουρα μπορεί να θεωρηθεί ως ένας εκ των 5 σημαντικότερων στο χώρο της Κεντρικής-Νότιας ενδοχώρας και επομένως το είδος αποτελεί και είδος χαρακτηρισμού. Η προστασία δε αυτής της περιοχής θα συμβάλλει στην προοπτική επαναφωλιάσματος του είδους στη γειτνιάζουσα ΖΕΠ των ορέων Βάλτου όπου διατηρούσε αποικία κατά το παρελθόν. Οικολογία Το όρνιο χρησιμοποιεί συνήθως μικρά ζωνάρια σε ορθοπλαγιές όπου κουρνιάζει αποικιακά και αναπαράγεται (συνήθως μικρό ποσοστό του πληθυσμού). Υπερίπταται και αναζητεί τροφή σε ανοιχτές κυρίως εκτάσεις όπου ενδεχομένως υπάρχει και μωσαϊκό δασών και θαμνότοπων, αλλά που υπάρχει συστηματική εκτατική κτηνοτροφία. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

10 Φιδαετός (Circaetus gallicus) Σχεδόν Απειλούμενο Χ Ο πληθυσμός του Φιδαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Οι χώροι που παρατηρήθηκε τουλάχιστον τρείς φορές στον καθένα, τόσο σε μεμονωμένα άτομα όσο και σε ζευγάρια, αποτελούν τρείς διακριτές περιοχές που υποδεικνύονται στους χάρτες ενδιαιτημάτων, ήτοι : Στο όρος Κοκκινόλακκα Στη μέση περιοχή του κεντρικού τμήματος των ορέων Βάλτου Στη ΝΑ περιοχή του κεντρικού τμήματος των ορέων Βάλτου Παρ όλο που η δεύτερη και τρίτη περιοχή βρίσκονται σχετικά κοντά, εκτιμάται ότι πρόκειται για διαφορετικές επικράτειες αφού παρατηρήθηκαν τουλάχιστον τρία διαφορετικά άτομα (Ζευγάρι στα νότια και ένα μεμονωμένο ΒΑ μετά από λίγο). Οικολογία Ο Φιδαετός προτιμά για τροφοληψία πλαγιές με σχετικά αραιή ή χαμηλή βλάστηση που τις αλλάζει ανάλογα με την κατεύθυνση του ανέμου, ώστε να εκμεταλλεύεται το δυναμικό ανοδικό ρεύμα και να αιωρείται, συνήθως σε χαμηλό ύψος, κοντά στα «κεφάλια» των διάσελων. Φωλιάζει συνήθως σε δέντρα μέσα σε συστάδες. Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Κινδυνεύον Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

11 Ο πληθυσμός του Χρυσαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Το είδος δεν έχει αναφερθεί ως φωλιάζον αλλά παρατηρήθηκε ένα ώριμο άτομο την Άνοιξη αλλά και το Καλοκαίρι, ένδειξη αξιόλογης πιθανότητας φωλιάσματος. Οικολογία Ο Χρυσαετός αναπαράγεται στις αδιατάρακτες ορεινές περιοχές. Χρησιμοποιεί συνήθως μικρά ζωνάρια σε ορθοπλαγιές για να φτιάξει τη φωλιά του, αλλά και μεγάλα δέντρα αν δεν υπάρχουν διαθέσιμα βράχια. Ο Χρυσαετός χρησιμοποιεί ανοιχτές εκτάσεις ως ενδιαιτήματα τροφοληψίας ανάμεσα σε φυσικές περιοχές με δάσος και θάμνους ή γυμνές ράχες και ανοιχτούς βοσκοτόπους. Επειδή το είδος αρπάζει και μικρής ηλικίας βόσκοντα ζώα (αρνιά κατσίκια) γι αυτό και έχουν καταγραφεί διώξεις θανατώσεις του από κτηνοτρόφους. Είναι δε πιο ευάλωτο κοντά στη θέση φωλιάσματός του (που στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι ακόμη γνωστή). Σταυραετός (Hieraaetus pennatus) Κινδυνεύον Χ Ο πληθυσμός του Σταυραετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Παρατηρήθηκε ένα άτομο (Καλοκαίρι) στο όρος Μερμηγκιά (νότια κοντά στο φαράγγι) αλλά και δύο άτομα μαζί την Άνοιξη, πάλι στο όρος Μερμηγκιά, σοβαρή ένδειξη ότι το είδος πιθανότατα φώλιασε εκεί. Επειδή και για τον Σταυραετό δεν υπάρχουν παρά ελάχιστες παρατηρήσεις κατά το Θέρος στην ευρύτερη βιογεωγραφική περιοχή γι αυτό και η παρουσία έστω και μόνον ενός ζευγαριού σε κάποια πιο συγκεκριμένη περιοχή, θα μπορούσε να την εντάξει σε μία εκ των 5 σημαντικότερων της ευρύτερης βιογεωγραφικής ζώνης για το εν λόγω είδος. Άρα και ο Σταυραετός εν προκειμένω, μπορεί να θεωρηθεί ως είδος χαρακτηρισμού. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

12 Οικολογία Ο τυπικός βιότοπος του Σταυραετού είναι λοφώδεις ή ημιορεινές περιοχές με σχετικά ανοιχτά δάση αλλά θαμνότοπους που περιλαμβάνουν διάσπαρτες δασοσυστάδες. Φωλιάζει σε μεγάλα δέντρα, συνήθως πεύκα ή δρυς. Τρέφεται κυρίως με ερπετά, μεσαίου μεγέθους πουλιά και μικρά θηλαστικά. Ως βασική απειλή μπορεί να θεωρηθεί η παρενόχληση κοντά στη θέση φωλιάσματος. Στην προκειμένη περίπτωση, στο όρος Μερμηγκιά δεν υπάρχει ανεπτυγμένο οδικό δίκτυο. Το βουνό είναι εκτενές και δύσβατο (πυκνή βλάστηση). Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus) Τρωτό Χ Ο πληθυσμός του Σπιζαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης εκτιμάται ότι αναπαράγεται 1 ζευγάρι Σπιζαετών. Παρατηρήθηκε ένα άτομο δύο φορές αλλά και ζευγάρι να παίζει την Άνοιξη στη ΝΑ πλευρά του κεντρικού τμήματος των Ορέων Βάλτου. Η φωλιά δεν εντοπίστηκε. Οικολογία Ο Σπιζαετός ζει σε χαμηλού και μέσου υψομέτρου θερμές ορεινές ή ημιορεινές περιοχές με βράχια, μακία, φρύγανα και λιγότερο σε δάση. Φωλιάζει σε απότομα βράχια και σπανιότερα σε δέντρα, ενώ οι επικράτειες του είναι μικρές σε σύγκριση με αυτές άλλων αετών (40-60 Km 2, Cramp and Simmons 1986). Κυνηγάει στα πιο πολλά είδη βιοτόπου εκτός του κλειστού δάσους. Τρέφεται με μεσαίου μεγέθους θηλαστικά και πουλιά και σπανιότερα με ερπετά. Πετρίτης (Falco peregrinus) Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

13 Ο πληθυσμός του Πετρίτη στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Παρατηρήθηκε ένα άτομο στο όρος Μερμηγκιά (δύο φορές) και ένα ζευγάρι στις νότιες πλαγιές του όρους Κοκκινόλακκα.. Στο νότιο τμήμα του όρους Μερμηγκιά υπάρχει φαράγγι, κατάλληλο για το φώλιασμα του είδους. Επομένως εκτιμάται ότι στο χώρο της εδώ προτεινόμενης ΖΕΠ υπάρχουν δύο ζευγάρια. Οικολογία Ο Πετρίτης αναπαράγεται σε βραχώδεις θέσεις που δεν απαιτείται να είναι μεγάλου ύψους ή έκτασης (π.χ. Μαύρα βουνά Αράξου). Είναι είδος ευπροσάρμοστο σε ποικίλου τύπου εκτάσεις, αποφεύγοντας τις έντονα δασώδεις. Χαρακτηριστικός βέβαια βιότοπός του είναι οι ξηρές ανοικτές, λοφώδεις και υποορεινές περιοχές. Τρέφεται κυρίως με πουλιά μεγάλης γκάμας μεγεθών. (Tucker and Heath 1994). Πετροπέρδικα (Alectoris graeca) Τρωτό Χ Ο πληθυσμός της Πετροπέρδικας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ως γνωστόν το είδος είναι κρυπτικό και παρατηρήθηκε λίγες φορές τυχαία. Η εκτίμηση του πληθυσμού του έγινε στη βάση πληροφοριών από ντόπιους (βοσκούς, κυνηγούς κλπ) καθώς και με κριτήρια κατάλληλου για το είδος βιότοπου. Επίσης από κακαρίσματα κατά τις πρωϊνές ώρες στο χάραμα. Έτσι, εκτιμάται ότι η περιοχή συντηρεί ένα πληθυσμό με τουλάχιστον 300 διαφορετικές ωοτοκίες (Ως γνωστόν είναι είδος με πολυγαμικά κυρίαρχα αρσενικά). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

14 Οικολογία Η Πετροπέρδικα προτιμά επικλινή εδάφη κυρίως με θαμνώδη βλάστηση και βραχότοπους. Τείνει δε να συντηρεί πιο σταθερούς πληθυσμούς κοντά σε πηγές και υδάτινα ρεύματα. Τρέφεται με σπόρους και μικρούς καρπούς που πέφτουν στο έδαφος, με βολβούς και χλόη αλλά και με μικρά εδαφόβια ζώα. Μπούφος (Bubo bubo) Χ Ο πληθυσμός του Μπούφου στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ακούστηκε στο φαράγγι, νότια του όρους Μερμηγκιά καθώς και σε ρεματιά στο οροπέδιο του κεντρικού τμήματος των Ορέων Βάλτου. Εκτιμάται ότι υπάρχουν τουλάχιστον δύο ζευγάρια στην εδώ προτεινόμενη ΖΕΠ. Οικολογία Ο Μπούφος είναι ευπροσάρμοστος σε ποικίλης μορφής χερσαία περιβάλλοντα (δασικές ή θαμνώδεις εκτάσεις, καλλιέργειες κλπ) που χρησιμοποιεί για τροφοληψία. Η αναπαραγωγή του, όμως, συνδέεται συνήθως με βραχώδη βιότοπο, όχι κατ ανάγκη εκτενή. Αρκεί μία μικρή βραχοσπηλιά κάπου για να αναπαραχθεί εφ όσον βέβαια υπάρχει επάρκεια τροφής τριγύρω. Στις θέσεις που εντοπίστηκε, θεωρείται ότι δεν κινδυνεύει σοβαρά. Τρέφεται κυρίως με μικρά και μεγάλα τρωκτικά αλλά ενίοτε και με πουλιά. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

15 Σκερπανάς (Apus melba) Ο πληθυσμός του Σκερπανά στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ένα κοπάδι από άτομα παρατηρήθηκε μερικές φορές μαζί με Μαυροσταχτάρες στην περιοχή του όρους Κοκκινόλακκα Εκτιμάται ότι υπάρχουν τουλάχιστον δέκα ζευγάρια στην προτεινόμενη ΖΕΠ. Οικολογία Ο Σκερπανάς συχνάζει σε ορεινές περιοχές με ευρείας έκτασης περιοχή τροφοληψίας που οπωσδήποτε όμως περιλαμβάνει και αξιόλογους σε έκταση βραχώδεις βιότοπους όπου και φωλιάζει το είδος. Τρέφεται ιπτάμενο και κοπαδιαστό σε ποικίλα ύψη, συνήθως όμως σε ύψη που ξεπερνούν τα 1000 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Αρκετές φορές τρέφεται μαζί με σταχτάρες. Μαυροτσικλητάρα (Dryocopus martius) Χ Ο πληθυσμός της Μαυροτσικλητάρας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Το είδος παρατηρήθηκε δύο φορές στην περιοχή του όρους Κοκκινόλακκα και δύο φορές στην περιοχή του κεντρικού τμήματος των ορέων Βάλτου. Έγιναν όμως πολύ περισσότερες παρατηρήσεις όμως που αφορούν το μέγεθος και του τρόπου των σκαψιμάτων σε πεσμένους ή μισο- ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

16 σάπιους κορμούς που ήταν χαρακτηριστικά για το είδος. Λαμβάνοντας υπ όψη τη διαθέσιμη έκταση κατάλληλων για το είδος ενδιαιτημάτων καθώς και το ότι το είδος δεν απαιτεί ιδιαίτερα εκτενή πεδία τροφοληψίας (Cramp and Simmons 1986), προκύπτει ότι εντός της εδώ προτεινόμενης ΖΕΠ θα πρέπει με βεβαιότητα να υπάρχουν τουλάχιστον δώδεκα ζευγάρια του. Επειδή για τη Μαυροτσικλητάρα, υπάρχουν στην περιοχή εκτενείς δασικοί οικότοποι, πολύ κατάλληλοι για την διατροφή και αναπαραγωγή του, αλλά και οι άμεσες (και έμμεσες) παρατηρήσεις υπέδειξαν μία πολύ αξιόλογη πυκνότητα παρουσίας σε σχέση με την εμπειρία του παρατηρητή από άλλες ορεινές περιοχές της κεντρικής Ελλάδας, γι αυτό και θα μπορούσε η εν λόγω περιοχή να θεωρηθεί ως μία εκ των 5 σημαντικότερων της ευρύτερης βιογεωγραφικής ζώνης για το είδος αυτό, και επομένως το είδος να θεωρηθεί ως είδος χαρακτηρισμού. Οικολογία - απειλές. Η Μαυροτσικλητάρα έχει αρκετά ευρεία εξάπλωση σε ορεινές ή και ημιορεινές περιοχές με ώριμα δάση φυλλοβόλων ή και κωνοφόρων ή και μικτά δάση. Μπορεί να συνυπάρχει με άλλα είδη Δρυοκολαπτών, συνήθως του γένους Dendrocopos. Λευκονώτης (Dendrocopos leucotos) Σχεδόν απειλούμενο Χ Ο πληθυσμός του Λευκονώτη στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Το είδος παρατηρήθηκε από μία φορά στην ΒΔ και Νότια περιοχή του όρους Κοκκινόλακκα, δύο φορές στην περιοχή του κεντρικού τμήματος των ορέων Βάλτου και μία φορά στο βόρειο τμήμα του όρους Μερμηγκιά. Λαμβάνοντας υπ όψη την ευρύτερη διαθέσιμοτητα (εντός της προτεινόμενης εδώ ΖΕΠ) κατάλληλων ενδιαιτημάτων για το είδος, εκτιμάται ότι εντός αυτής υπάρχουν πιθανότατα πάνω από δέκα ζευγάρια, πάντως με βεβαιότητα το λιγότερο 7 ζευγάρια. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

17 Επειδή και για τον Λευκονώτη, υπάρχουν στην περιοχή εκτενείς δασικοί οικότοποι, πολύ κατάλληλοι για την διατροφή και αναπαραγωγή του, αλλά και οι άμεσες (και έμμεσες) παρατηρήσεις υπέδειξαν μία πολύ αξιόλογη πυκνότητα παρουσίας σε σχέση με την εμπειρία του παρατηρητή από άλλες ορεινές περιοχές της κεντρικής Ελλάδας, γι αυτό και θα μπορούσε η εν λόγω περιοχή να θεωρηθεί ως μία εκ των 5 σημαντικότερων της ευρύτερης βιογεωγραφικής ζώνης για το είδος αυτό, και επομένως το είδος να θεωρηθεί ως είδος χαρακτηρισμού. Οικολογία Ο Λευκονώτης έχει και αυτός ανάλογη εξάπλωση σε καλά δασωμένες περιοχές με περισσότερη ίσως προτίμηση σε ώριμα δάση φυλλοβόλων ή μικτά δάση. Δεντροσταρήθρα (Lulula arborea) Χ Ο πληθυσμός της Δεντροσταρήθρας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Το είδος παρατηρήθηκε αρκετές φορές στο οροπέδιο του κεντρικού τμήματος των ορέων Βάλτου καθώς και σε μεγάλα υψόμετρα, άνω των μέτρων του όρους Κοκκινόλακκα. Αναλογικά με τη διαθέσιμη έκταση κατάλληλου ενδιαιτήματος για το είδος αυτό, εκτιμάται ένας πληθυσμός που ξεπερνάει τα 50 ζευγάρια σε όλη την προτεινόμενη οριοθέτηση της ΖΕΠ. Οικολογία Η Δεντροσταρήθρα στην κεντρική Ελλάδα συναντάται το καλοκαίρι σε ορεινές περιοχές συνήθως σε αρκετά μεγάλα υψόμετρα που ξεπερνούν τα 1000 μέτρα και ιδίως στα πιο ανοιχτά μέρη σε οροπέδια ή γύρω από τις κορυφές. Στη Βόρεια Ελλάδα μπορεί να απαντάται και σε χαμηλότερα υψόμετρα και σε πιο δασωμένες περιοχές ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

18 που διαθέτουν ικανοποιητικά «ανοίγματα». Σε νησιά όμως, όπως π.χ. στην Κρήτη, παρατηρείται πολύ συχνά και σε χαμηλούς λόφους με ποικίλη βλάστηση. Βέβαια, το Χειμώνα κατεβαίνει στα πεδινά και απαντάται σε μικρά σμήνη των ατόμων συνήθως. Χαμοκελάδα (Anthus campestris) Χ Ο πληθυσμός της Χαμοκελάδας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Το είδος παρατηρήθηκε κι αυτό στις ίδιες περίπου περιοχές με τη Δεντροσταρήθρα, δηλαδή αρκετές φορές στο οροπέδιο του κεντρικού τμήματος των ορέων Βάλτου καθώς και σε λιβαδάκια των ορέων Κοκκινόλακκα και Μερμηγκιά. Και γι αυτό το είδος, αναλογικά με τη διαθέσιμη έκταση κατάλληλου ενδιαιτήματός του, εκτιμάται ένας πληθυσμός που ξεπερνάει σίγουρα τα 50 ζευγάρια σε όλη την εδώ προτεινόμενη ΖΕΠ. Οικολογία Η Χαμοκελάδα συναντάται το καλοκαίρι στην κεντρική Ελλάδα σε μεγαλύτερη γκάμα υψομέτρων από ότι η Δεντροσταρήθρα, δηλαδή και σε λοφώδεις και ημιορεινές περιοχές, με ποικίλης μορφής βλάστηση αλλά και με μικρά έστω ανοίγματα. Κοκκινοκεφαλάς (Lanius senator) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

19 Ο πληθυσμός του Κοκκινοκεφαλά στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Το είδος παρατηρήθηκε τακτικά σε μεσαία αλλά και σε χαμηλότερα υψόμετρα, περισσότερο σε περιοχές με μικτή θαμνώδη και δενδρώδη βλάστηση που υπήρχαν συνήθως και ανοίγματα. Δηλαδή παρουσίασε μία πολύ εκτενή κατανομή στην περιοχή. Εκτιμήθηκε ότι στις ζώνες που προτείνονται εδώ ως κρίσιμα ενδιαιτήματα, υπάρχουν περισσότερα από 100 ζευγάρια του είδους. Οικολογία - απειλές. Ο Κοκκινοκεφαλάς συναντάται σε ποικίλους τύπους χερσαίων ενδιαιτημάτων από πεδινές περιοχές μέχρι και ημιορεινές. Δεν δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση στη βλάστηση, πάντως είναι αρκετά πιο συχνός κοντά σε ημιφυσικούς βιότοπους, που περιλαμβάνουν δηλαδή και ήπιας μορφής καλλιέργειες (κυρίως δενδροκαλλιέργειες) ή γειτνιάζουν προς τέτοιες. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

20 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Αποψιλωτικές υλοτομίες Ακατάλληλη διαχείριση δασών Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Επέκταση - εντατικοποίηση ετήσιων καλλιεργειών Εντατικής μορφής και σταβλισμένη κτηνοτροφία Εξορυκτικές δραστηριότητες: λατομεία-ορυχεία Ανανεώσιμες μορφές ενέργειας: Αιολικά Πάρκα Παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων για έλεγχο "επιβλαβών" θηλαστικών Μεταβολές στη συχνότητα και ένταση δασικών πυρκαγιών (αύξηση ή και μείωση) Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας 1 Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

21 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείριση για τη ΖΕΠ Θεσμοθέτηση Καταφυγίων Άγριας Ζωής για την προστασία των ειδών χαρακτηρισμού. Ως πλέον ενδεδειγμένη περιοχή για νέο ΚΑΖ προτείνεται αυτή νότια του χωριού Περδικάκι. Προτείνεται επίσης επέκταση νοτιότερα του Καταφυγίου Άγριας Ζωής Κ275 (Μεσονύχι-Φούντες Σκουληκαριάς). Υλοποίηση προγράμματος παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας, με έμφαση στα είδη χαρακτηρισμού της ΖΕΠ Χαρτογράφηση των πυρήνων κατανομής, θέσεων φωλεοποίησης και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού, ιδίως του όρνιου Προτεραιότητα Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

22 Αποτελεσματικός έλεγχος και ενημέρωση για την παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων Έλεγχος της πρόσβασης, επόπτευση - φύλαξη των θέσεων φωλεοποίησης των μεγάλων αρπακτικών Αποτελεσματική εφαρμογή των απαγορευτικών διατάξεων θήρας, ενίσχυση του ελέγχου της λαθροθηρίας Υλοποίηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων για την στήριξη της εκτατικής και ημινομαδικής κτηνοτροφίας Λειτουργία του υφιστάμενου χώρου τροφοδοσίας αρπακτικών πτηνών (ΧΤΑΠ) για την άμεση ενίσχυση της διαθεσιμότητας τροφής του Όρνιου και του Χρυσαετού. Λήψη κατάλληλων μέτρων διαχείρισης ώστε να διασφαλίζονται τα κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών χαρακτηρισμού από υποβάθμιση, αλλοίωση οικοτόπων και ανθρώπινη όχληση. Αποφυγή οδικών διανοίξεων στο όρος Μερμηγκιά, καθώς και οπουδήποτε πλησίον των περιοχών φωλιάσματος του Όρνιου, του Χρυσαετού, του Γερακαετού, του Φιδαετού, του Σπιζαετού και του Πετρίτη. Υιοθέτηση φιλικών για τη βιοποικιλότητα και τα είδη χαρακτηρισμού πρακτικών δασοκομικής διαχείρισης Διατήρηση εκτεταμένων εκτάσεων με εναλλαγή ανοιχτών εκτάσεων και ώριμων δασών Για την ελαχιστοποίηση της όχλησης οι δασικές εργασίες θα πρέπει να γίνονται εκτός αναπαραγωγικής περιόδου σε ακτίνα 300 μ. από τις θέσεις φωλιάσματος των μεγάλων αρπακτικών. Διατήρηση επαρκούς πυκνότητας ώριμων δένδρων. Διατήρηση ώριμων δένδρων και των υφιστάμενων ανοιγμάτων μέσω κατάλληλης διαχείρισης του δάσους και εκτατικών μορφών αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Υψηλή Υψηλή Ενδιάμεση Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

23 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bourdakis S. & Vareltzidou, S Greece pp In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p ΕΟΕ, WWF Ελλάς, Ελληνική Εταιρία γιά την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς Αξιολόγηση των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων γιά τα έργα εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη Θεσσαλία. Έκθεση προς το Συμβούλιο της Επικρατείας. Roussopoulos, I. (compiler) Important Bird Areas in Greece: 080. Acheloos valley. In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers). Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (unpublished report) BirdLife International (2004). Birds in Europe : population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK : BirdLife International. (BirdLife Conservation Series No. 12) Heath, M.F. and Evans, M.I., eds (2000). Important Bird Areaas in Europe : Priority sites for conservation. 1: Northern Europe. Cambridge, UK : BirdLife International (BirdLife Cosnervation Series No.8) Cramp and Simmons 1986). The birds of the Western Palearctic. OXFORD Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ΕΘΙΑΓΕ Πρόγραμμα ENVIREG: Αναγνώριση και αξιολόγηση βιοτόπων και διερεύνηση της δυνατότητας ένταξής τους στο κοινοτικό δίκτυο των ιδιαίτερα προστατευόμενων περιοχών σε εφαρμογή του Άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας. Ταχεία ορνιθολογική αναγνώριση του συνόλου των 16 βιοτόπων. 138 σ. Καζατζίδης, Σ. και Σ. Βαρελτζίδου (συντάκτες) Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Κοιλάδα Αχελώου» με κωδικό ΣΠΠΕ GR080. ΕΟΕ:Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

24 Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ Πουλια Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22