Παλλαδάρι. Περίληψη : Άλλες Ονομασίες. Γεωγραφική Θέση. Ιστορική Περιοχή. Διοικητική Υπαγωγή IΔΡΥΜA ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ. 1.

Transcript

1 Σταματόπουλος Δημήτριος,, 2001, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Βρισκόταν μεταξύ της Προύσας και του χωριού Ελιγμοί (Κουρσουνλού) κοντά στα Μουδανιά. Κατά το 16ο αιώνα ανήκε στο βακούφι του σουλτάνου Ορχάν. Ο πληθυσμός του οικισμού αποτελούνταν αποκλειστικά από ελληνορθοδόξους. Οι κάτοικοι θεωρούνταν ντόπιοι, εκτός από περίπου 10 οικογένειες που κατάγονταν από την Ήπειρο. Η βασική παραγωγική δραστηριότητα των κατοίκων ήταν η σηροτροφία και δευτερευόντως η ελαιουργία και η αμπελουργία. Άλλες Ονομασίες Πελλαδάρι,, Φιλαντάρ, Gündoğdu (σημ. ονομασία) Γεωγραφική Θέση ΒΔ Μικρά Ασία Ιστορική Περιοχή Βιθυνία Διοικητική Υπαγωγή βιλαέτι Προύσας 1. Ανθρωπογεωγραφία Κωμόπολη σε λόφο μεταξύ της Προύσας και του χωριού Ελιγμοί (Κουρσουνλού) κοντά στα Μουδανιά. Οι Ελιγμοί θεωρούνταν επίνειο του Παλλαδαρίου. Οι ελληνορθόδοξοι κάτοικοι του οικισμού το αποκαλούσαν Πελλαδάρι ή ο, όπως άλλωστε αναγραφόταν ο οικισμός και στα εκκλησιαστικά έγγραφα. Αντίθετα στα οθωμανικά έγγραφα ο οικισμός αναφερόταν ως Φιλαντάρ. Σήμερα η ονομασία του είναι Gündoğdu. Η κωμόπολη ήταν χτισμένη αμφιθεατρικά στην πλαγιά λόφου, στην κορυφή του οποίου υπήρχαν ερείπια παλιού κάστρου (αργότερα επεκτάθηκε προς την πεδιάδα). Υπάρχει η εκδοχή πως η ονομασία προερχόταν από ένα άγαλμα της Παλλάδας Αθηνάς που ανακαλύφθηκε στο χώρο του κάστρου. Φαίνεται πάντως ότι στο συγκεκριμένο κάστρο (ή ακρόπολη) πρέπει να υπήρχε ιερό της Παλλάδας. 1 Υπήρχε μάλιστα η παράδοση ότι στο ο είχε πεθάνει ο Αννίβας και μάλιστα υποτίθεται πως είχαν ανακαλύψει και τον τάφο του, ο οποίος περιείχε πολλά αρχαιολογικά ευρήματα. Από το κάστρο υπήρχε υπόγεια σήραγγα, η οποία κατέληγε στους Ελιγμούς. Η κωμόπολη ανήκε το 16ο αιώνα στο βακούφι του σουλτάνου Ορχάν και είχε χριστιανούς καλλιεργητές. 2 Στις αρχές του 20ού αιώνα ο οικισμός αριθμούσε περί τις 820 οικίες και γύρω στα άτομα. 3 Οι κάτοικοί του αποτελούνταν αποκλειστικά από ελληνορθοδόξους και θεωρούνταν ντόπιοι, εκτός από περίπου 10 οικογένειες που κατάγονταν από την Ήπειρο. Ήταν γενικά τουρκόφωνοι, υπήρχαν όμως και εκείνοι, όπως οι ηπειρωτικής καταγωγής, που γνώριζαν καλά και την ελληνική. 2. Διοικητική και εκκλησιαστική εξάρτηση Θρησκεία Εκπαίδευση Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε για τις αρχές του 20ού αιώνα το, λόγω της εγγύτητάς του με την Προύσα, υπαγόταν απευθείας στο βιλαέτι της Προύσας. Η κωμόπολη διοικούνταν από ένα μουχτάρη, τον οποίο οι κάτοικοι τον αποκαλούσαν τσορμπατζή, με τη βοήθεια ενός ή δύο συμβούλων (αζάδων). Είχε κυρίως φοροσυλλεκτικές αρμοδιότητες σε συνεργασία με τον αρμόδιο κρατικό υπάλληλο. Η κωμόπολη υπαγόταν εκκλησιαστικά στη μητρόπολη Προύσας. Μέσα στον οικισμό υπήρχαν τρεις ναοί: ο Αϊ-Στράτηγος (των Ταξιαρχών), της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και της Αγίας Τριάδας. Η πιο παλιά εκκλησία ήταν αυτή του Αϊ-Στράτηγου, η οποία βρισκόταν κάτω από το κάστρο. Ήταν πέτρινη, με στέγη από κεραμίδια και καμπαναριό. Εκεί υπήρχε και ένα Δημιουργήθηκε στις 25/2/2017 Σελίδα 1/5

2 Σταματόπουλος Δημήτριος,, 2001, Εγκυκλοπαίδεια αγίασμα. Στο ναό αυτό εκκλησιάζονταν οι κάτοικοι του Πάνω Μαχαλά (αυτού δηλαδή που βρισκόταν προς την πλευρά του κάστρου). Στην ίδια συνοικία βρισκόταν και η εκκλησία της Θεοτόκου, αλλά προς την πλευρά του χωριού Ελιγμοί. Είχε καταστραφεί παλιότερα, ανοικοδομήθηκε όμως στις αρχές του 19ου αιώνα. Τέλος, η εκκλησία της Αγίας Τριάδας ήταν η μεγαλύτερη και η μεταγενέστερη όλων. Άρχισε να χτίζεται το , ολοκληρώθηκε όμως μόλις το Εκεί εκκλησιάζονταν οι κάτοικοι του Κάτω Μαχαλά. Έξω από τον οικισμό υπήρχαν δύο παρεκκλήσια: του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Θύρσου (τοπικού αγίου προς τιμήν του οποίου είχε ιδρυθεί και ομώνυμη εκπαιδευτική αδελφότητα), όπου υπήρχε και αγίασμα. Στην περιοχή του κάστρου είχαν χτιστεί άλλα τρία παρεκκλήσια: της Αναλήψεως, της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Ιωάννη. Στον οικισμό υπήρχαν ένα αρρεναγωγείο και ένα παρθεναγωγείο, τα οποία στεγάζονταν σε ξεχωριστά κτήρια. Το αρρεναγωγείο, το οποίο ήταν παλιότερο και στεγαζόταν σε διώροφο κτήριο, βρισκόταν στον Πάνω Μαχαλά, ενώ το παρθεναγωγείο στον Κάτω. 3. Κωνσταντίνος Ιωαννίδης - Ιβανώφ Το παρθεναγωγείο είχε την επωνυμία Ιβανώφειο, από τον Κωνσταντίνο Ιβάνωφ, τον ομογενή πλούσιο ευεργέτη που συνεισέφερε οικονομικά για να ανοικοδομηθεί. Ο Κωνσταντίνος Ιωαννίδης, όπως ήταν το πραγματικό όνομά του, γεννήθηκε στο, έμεινε όμως γρήγορα ορφανός από πατέρα. Μικρός σε ηλικία υιοθετήθηκε από έναν πλούσιο έμπορο της Οδησσού. Εκεί απέκτησε μεγάλη περιουσία ασχολούμενος με εργολαβίες οικοδομών, ενώ άλλαξε το όνομά του σε Ιβάνωφ. Είχε μάλιστα χρηματίσει και δήμαρχος Οδησσού. Μια προτομή του κοσμούσε τη βιβλιοθήκη του παρθεναγωγείου, το οποίο μάλιστα είχε και τμήμα νηπιαγωγείου. Διέθετε επίσης μεγάλους χώρους υποδοχής, όπως και δωμάτια που προορίζονταν για τη φιλοξενία των δασκάλων. Ο Ιβάνωφ είχε επίσης αναλάβει την παροχή υποτροφιών σε πολλούς συμπατριώτες του, ενώ φρόντισε για τον εξωραϊσμό του χωριού του. Για παράδειγμα έχτισε ένα ηλιακό ρολόι μπροστά από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας, για το οποίο ήταν ιδιαίτερα περήφανοι οι κάτοικοι του Παλλαδαρίου. Δίπλα στο ηλιακό ρολόι ανεγέρθηκε μετά το θάνατό του ένα κενοτάφιο. 4. Στοιχεία οικονομίας Τα προϊόντα της κωμόπολης μεταφέρονταν συνήθως στην Κωνσταντινούπολη μέσω των λιμανιών των Ελιγμών και των Μουδανιών. Η βασική παραγωγική δραστηριότητα των κατοίκων ήταν η σηροτροφία και δευτερευόντως η ελαιουργία και η αμπελουργία. Η Σία Αναγνωστοπούλου αναφέρει πως το, όπως και άλλα χωριά της Βιθυνίας, δέχτηκαν μετανάστες σηροτρόφους από τη Θράκη. 4 Τα κουκούλια τα πουλούσαν στην Προύσα, όπου και υπήρχαν εργοστάσια επεξεργασίας μεταξιού. Κάθε Κυριακή στο γινόταν παζάρι στο οποίο συγκεντρώνονταν προς πώληση προϊόντα από τα γύρω χωριά (κυρίως μουσουλμανικά χωριά), όπως φρούτα, γαλακτοκομικά, ξυλεία, ακόμα και ζώα και άλλα είδη. Οι βασικές εμπορικές συναλλαγές του οικισμού διεξάγονταν με την Προύσα (τρόφιμα, υφάσματα κ.λπ.) και τα Μουδανιά, από όπου οι κάτοικοι αγόραζαν πετρέλαιο και αλάτι. Ο γυναικείος πληθυσμός της κωμόπολης, περίπου 200 με 300 άτομα, εργάζονταν στην πλειονότητά τους στα μεταξουργεία της Προύσας και των Μουδανιών. Στα εργοστάσια υπήρχαν δωμάτια και κατέλυαν εκεί. Πήγαιναν στα εργοστάσια την άνοιξη και επέστρεφαν στις αρχές του χειμώνα. Τα δημητριακά που παρήγαν οι κάτοικοι, ιδιαίτερα το σιτάρι, ήταν λίγα. Εξήγαν όμως ελιές, λάδι και σταφύλια. Τα ροζακιά σταφύλια του Παλλαδαρίου πωλούνταν στην Κωνσταντινούπολη και τη Ρωσία. 5. Ιστορικά γεγονότα Εγκατάσταση Αρκετοί κάτοικοι του Παλλαδαρίου είχαν αναγκαστεί να ξενιτευτούν στην Αμερική. Είναι γνωστό το θάρρος που επέδειξε ο πληθυσμός της κωμόπολης, ιδιαίτερα κατά την έκρυθμη περίοδο , όταν πολλές φορές απέκρουσαν επιθέσεις μουσουλμάνων ατάκτων (Τσετών). Στις 27 Αυγούστου 1922 το χωριό καταστράφηκε ολοκληρωτικά από πυρκαγιά που προκλήθηκε από την επίθεση των Δημιουργήθηκε στις 25/2/2017 Σελίδα 2/5

3 Σταματόπουλος Δημήτριος,, 2001, Εγκυκλοπαίδεια μουσουλμανικών άτακτων σωμάτων. Πολλοί κάτοικοι κατακρεουργήθηκαν, επειδή δεν πρόλαβαν να επιβιβαστούν στο λιμάνι των Μουδανιών, λόγω έλλειψης πλοίων. Οι διασωθέντες πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στη Φούστανη Πέλλας και στα Νέα Μουδανιά Χαλκιδικής. 6. Προφορικές παραδόσεις για τον άγιο Θύρσο Αγίασμα και παρεκκλήσι του αγίου υπήρχαν στο της Προύσας, όπου και ο Συναξαριστής, όπως φαίνεται, τοποθετεί τον τόπο μαρτυρίου του αγίου. Η ύπαρξη αυτού του αγιάσματος προκάλεσε τη δημιουργία ενός σώματος προφορικών παραδόσεων που διασώθηκαν μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα από κατοίκους της περιοχής. Έτσι, σύμφωνα με αυτές: Ο άγιος Θύρσος έζησε και αγίασε στο της Βιθυνίας στη Μικρά Ασία. Κατά την περίοδο των διωγμών είχε σταλεί από τη Ρώμη μαζί με άλλους Ρωμαίους στρατιώτες για να καταδιώξει χριστιανούς. Αυτός όμως προσηλυτίστηκε στη χριστιανική θρησκεία, λιποτάκτησε και δεν επέστρεψε. Υπήρχε η παράδοση ότι, όταν ο άγιος πήγε πρώτη φορά στο χωριό με κουρελιασμένα ρούχα, οι κάτοικοι του Παλλαδαρίου αρνήθηκαν να τον δεχτούν. Έχτισε ένα μικρό σπίτι έξω από το, όπου και ασκήτεψε μέχρι το τέλος της ζωής του. Όταν όμως πέθανε, οι κάτοικοι είδαν στο σημείο εκείνο να εκπέμπεται φως και γι αυτό αποφάσισαν να χτίσουν εκεί (σε απόσταση 15 λεπτών από το χωριό) παρεκκλήσι στο οποίο υπήρχε και αγίασμα. Οι σύγχρονοί του Παλλαδαρινοί αποκαλούσαν τον άγιο Θύρσο παππού, προσωνυμία που διατηρήθηκε και στις επόμενες γενιές. Παππού μάλιστα αποκαλούσαν και το αγίασμά του. Τον ονόμαζαν επίσης γιατρό, επειδή το νερό του αγιάσματος θεράπευε τους αρρώστους που έπασχαν από ελονοσία. Είναι ασαφές πότε γιόρταζε το παρεκκλήσι. Σύμφωνα με κάποιες διηγήσεις το Δεκέμβριο (οπότε και συμφωνεί με το Συναξαριστή), ενώ κατά άλλες στις 2 Σεπτεμβρίου, ημερομηνία όμως που η εκκλησία γιορτάζει τον άγιο Μάμαντα ο οποίος ωστόσο, με βάση το μαρτυρολόγιό του, γεννήθηκε στη Γάγγρα της Παφλαγονίας και μαρτύρησε κοντά στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, όπου και τον τιμούσαν ιδιαιτέρως. Στο μεγάλο πανηγύρι, το οποίο γινόταν τότε, συγκέντρωνε κόσμο από τα γύρω χωριά της περιφέρειας της Προύσας (Μουδανιά, Ελιγμούς κ.λπ.). Στο πανηγύρι οι προσκυνητές έκαναν κουρμπάνια (θυσίες) σφάζοντας κοκόρια. Την ίδια μάλιστα πρακτική ακολουθούσαν και μουσουλμάνοι προσκυνητές, οι οποίοι πίστευαν στις θεραπευτικές ιδιότητες του αγίου. Επιπλέον, κάθε Σάββατο έφερναν από τα γύρω χωριά τα άρρωστα παιδιά, κυρίως αυτά που έπασχαν από ελονοσία, για να θεραπευτούν. Οι γονείς τους, τέλος, θυσίαζαν κάποιο πετεινό και έδεναν κάποιο κουρελάκι στα διπλανά δέντρα του αγιάσματος. 1. Αδαμαντιάδης, Β.Φ., «Η εκκλησιαστική επαρχία Προύσης», Μικρασιατικά Χρονικά 8 (1959), σελ Αναγνωστοπούλου, Σ., Μικρά Ασία, 19ος αι Οι ελληνορθόδοξες κοινότητες. Από το Μιλλέτ των Ρωμιών στο Ελληνικό Έθνος (Αθήνα 1997), σελ. 214, Άλλες γνώμες αφηγητών αναφέρονται σε κατοίκους, ωστόσο μάλλον πρέπει να θεωρηθούν υπερβολικές, βλ. Αρχείο Προφορικής Παράδοσης Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, φάκ. Β 142. Κατά το β μισό του 19ου αιώνα (1867), ο πληθυσμός του Παλλαδαρίου ανερχόταν σε 300 ελληνορθόδοξες οικογένειες και 50 τουρκικές: βλ. Κλεώνυμος, Μ. Παπαδόπουλος, Χ., Βιθυνικά ή Επίτομος μονογραφία της Βιθυνίας και των πόλεων αυτής (Κωνσταντινούπολη 1867), σελ Η στατιστική που δημοσιεύεται στο περιοδικό Ξενοφάνης αναφέρει για το Παλλαδάρι ελληνορθόδοξους κατοίκους: Ξενοφάνης 2:1 (1903), σελ. 88. Για την ίδια περίοδο (1906) η επίσημη στατιστική του Οθωμανικού Πατριαρχείου βλ. Ημερολόγιον Εθνικών Φιλανθρωπικών Καταστημάτων του έτους 1907 (Κωνσταντινούπολη 1906), σελ. 189, δίνει τον αριθμό των ελληνορθοδόξων. Ο Θ. Καβαλιέρος Μαρκουίζος, Από Κωνσταντινουπόλεως εις Νίκαιαν. Ταξειδιωτικαί εντυπώσεις εκ Βιθυνίας, μετ εικόνων (Κωνσταντινούπολη 1909), σελ. 178, αναφέρεται για το έτος 1909 σε συνολικό αριθμό 565 οικογενειών. Ο Κοντογιάννης κάνει λόγο για ελληνορθοδόξους στα Γεωγραφία της Μικράς Ασίας. Φυσική σύστασις της χώρας, πολιτική γεωγραφία, φυσικός πλούτος (Αθήνα 1921), σελ. 225, και Η ελληνικότης των νομών Προύσης και Σμύρνης (Αθήνα 1919), σελ Η στατιστική του Οικουμενικού Πατριαρχείου για το 1922 δίνει τον αριθμό των ελληνορθόδοξων κατοίκων, βλ. Patriarcat Oecumenique, Les atrocités Kémalistes Δημιουργήθηκε στις 25/2/2017 Σελίδα 3/5

4 Σταματόπουλος Δημήτριος,, 2001, Εγκυκλοπαίδεια dans les régions du Pont et dans le reste de lʹanatolie (Constantinople 1922), σελ Αναγνωστοπούλου, Σ., Μικρά Ασία, 19ος αι Οι ελληνορθόδοξες κοινότητες. Από το Μιλλέτ των Ρωμιών στο Ελληνικό Έθνος (Αθήνα 1997), σελ Βιβλιογραφία : Κοντογιάννης Π., Γεωγραφία της Μικράς Ασίας. Φυσική σύστασις της χώρας, πολιτική γεωγραφία, φυσικός πλούτος, Αθήναι 1921 Αναγνωστοπούλου Σ., Μικρά Ασία, 19ος αι Οι Eλληνορθόδοξες Κοινότητες. Aπό το Μιλλέτ των Ρωμιών στο Ελληνικό Έθνος, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997 Κλεώνυμος Μ., Παπαδόπουλος Χ., Βιθυνικά ή επίτομος μονογραφία της Βιθυνίας και των πόλεων αυτής, Κωνσταντινούπολις 1867 Patriarcat Oecumenique, Les atrocités Kémalistes dans les régions du Pont et dans le reste de l'anatolie, Constantinople 1922 Κοντογιάννης Π., Η ελληνικότης των νομών Προύσης και Σμύρνης, Αθήναι 1919 Ημερολόγιον των Εθνικών Φιλανθρωπικών Καταστημάτων του έτους 1907, Κωνσταντινούπολις 1906 Καβαλιέρος-Μαρκουίζος Θ., Από Κωνσταντινουπόλεως εις Νίκαιαν. Ταξειδιωτικαί εντυπώσεις εκ Βιθυνίας, μετ εικόνων, Κωνσταντινούπολις 1909 Αδαμαντιάδης Β., "Η εκκλησιαστική επαρχία Προύσης", Μικρασιατικά Χρονικά, 8, 1959, Κιτσέλη Δ., Προσφυγικές αναμνήσεις από το Πελαδάρι Μικράς Ασίας. 27 Αυγούστου , Αθήνα 1990 Δικτυογραφία : Gundogdu Map Γλωσσάριo : αγίασμα, το Το αγιασμένο νερό, αλλά και ο ιερός χώρος απ όπου αναβλύζει το ιαματικό ύδωρ, το οποίο οι πιστοί πίνουν ή ραντίζονται με αυτό ή ακόμα λούζονται μέσα σε αυτό για να θεραπευτούν. Τα παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά αγιάσματα μπορούν να διακριθούν σε αγιάσματα ενωμένα με τις φιάλες των βασιλικών, σε αγιάσματα με λουτρώνες, σε μαρτύρια με αγιάσματα και σε αυτοτελή αγιάσματα. βακούφι, το Ίδρυμα, κτήμα και μερικές φορές ακόμα και χρηματικό ποσό ή εισόδημα που προερχόταν από φορολογικά έσοδα, το οποίο θεωρούνταν αφιερωμένο σύμφωνα με τον ισλαμικό ιερό νόμο (σεριάτ) και είχε παραχωρηθεί για θρησκευτικούς και φιλανθρωπικούς σκοπούς. βιλαέτι (βαλιλίκι), το Η ανώτατη βαθμίδα της διοίκησης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία αφορούσε μεγάλες διοικητικές περιοχές. Οι μεγάλες επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ονομάζονταν αρχικά εγιαλέτ. Η νέα διαίρεση του 1864 εισήγαγε τον όρο βιλαγέτ (vilayet), κατά αντιστοιχία προς το γαλλικό διοικητικό όρο départment, μικρότερης όμως έκτασης. Ο διοικητής του βιλαετιού ονομαζόταν βαλής και είχε εκτεταμένες δικαιοδοσίες. μουχτάρης, ο Δημιουργήθηκε στις 25/2/2017 Σελίδα 4/5

5 Σταματόπουλος Δημήτριος,, 2001, Εγκυκλοπαίδεια Αιρετός κοινοτικός υπάλληλος, ο επικεφαλής της κοινότητας σε επίπεδο χωριού ή συνοικίας. τσορμπατζής Τσορμπατζήδες ονομάζονταν οι προεστοί των ορθόδοξων κοινοτήτων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Πηγές Ξενοφάνης, Σύγγραμμα περιοδικόν του Συλλόγου Μικρασιατών «Ανατολή», 2:1 (1903), σελ Αρχείο Προφορικής Παράδοσης Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, φάκ. Β 142. Παραθέματα Λαϊκή παράδοση Το 1914 επιτέθηκαν τα άτακτα σώματα των Τούρκων (Τσέτες) τη νύχτα στο χωριό, αποκρούστηκαν όμως από φρουρές των κατοίκων. Την επόμενη μέρα οι αξιωματικοί τους μπήκαν στο χωριό και, όπως διηγείται ένας κάτοικος, «τους ταΐσαμε, τους ποτίσαμε, πήραν και 800 λίρες και φύγαν». Πριν όμως φύγουν ρώτησαν τους Παλλαδαρινούς: «Ποιος ήταν αυτός που μας πολεμούσε με το σπαθί μπροστά;». Τότε οι κάτοικοι τούς πήραν και τους πήγαν στην εκκλησία του Αϊ Στράτηγου (των Ταξιαρχών) και τους είπαν: «Αυτός ήταν». Αρχείο Προφορικής Παράδοσης Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, φάκ. Β 142. Δημιουργήθηκε στις 25/2/2017 Σελίδα 5/5