ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ. Διάλεξη 3. Πολιτικές στήριξης του εισοδήματος των ανέργων & πολιτικές κατά της φτώχειας

Transcript

1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Διάλεξη 3. Πολιτικές στήριξης του εισοδήματος των ανέργων & πολιτικές κατά της φτώχειας

2 Austria Germany Luxembourg Malta Netherlands Czech Republic Denmark Romania UK Sweden Finland Belgium Estonia France Slovenia Hungary Poland EU28 Lithuania Euro area Latvia Italy Bulgaria Ireland Slovakia Cyprus Portugal Croatia Spain Greece Ανεργία στην ΕΕ Ποσοστά ανεργίας πριν και στη διάρκεια της κρίσης (2007 και 2013) Σημαντικές διαφορές μεταξύ χωρών Διαφορετικές εμπειρίες κατά τη διάρκεια της κρίσης 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 Total 2007 Total ,0 0,0

3 Ανεργία στην ΕΕ Ποσοστά ανεργίας νέων ηλικίας ετών πριν και στη διάρκεια της κρίσης (2007 και 2013) 60,0 Ανεργία νέων (πολύ) υψηλότερη από εθνικό μέσο όρο Κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις Σημαντικές διαφορές μεταξύ χωρών Διαφορετικές εμπειρίες κατά τη διάρκεια της κρίσης 50,0 40,0 30,0 20, ,0 0,0

4 Συμμετοχή ανδρών και γυναικών στο εργατικό δυναμικό στα κράτη-μέλη της ΕΕ (2013) Σε όλες τις χώρες, υψηλότερη συμμετοχή ανδρών Μικρές διαφορές μεταξύ χωρών Μεγάλες διαφορές στα ποσοστά συμμετοχής γυναικών Βορράς-Νότος (;) 85,0 80,0 75,0 70,0 65,0 60,0 55,0 Males Females 50,0 45,0

5 Ανεργία στην ΕΕ Ποσοστά ανεργίας ανδρών-γυναικών (2013) Σε λίγες μόνο χώρες σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων Όχι πάντα στην ίδια κατεύθυνση 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 Male 2013 Female ,0 0,0

6 Ανεργία στην ΕΕ Ποσοστά ανεργίας ανά εκπαιδευτικό επίπεδο (2013) Σε όλες τις χώρες, υψηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο -> χαμηλότερη ανεργία Διαφορές μεταξύ εκπαιδευτικών ομάδων πολύ σημαντικές σε μερικές χώρες Ρόλος κατάρτισης

7 Ανεργία στην ΕΕ Μηνιαία μεταβολή του αριθμού των ανέργων (σε χιλιάδες, εποχικά διορθωμένα στοιχεία, Ιαν Αυγ. 2014) Στενά συνδεδεμένη με τον οικονομικό κύκλο Κυκλική δομική

8 Ανεργία στην ΕΕ Δομή ανεργίας (μακροχρόνια / βραχυχρόνια, 2013) Πολύ μεγάλες διαφορές μεταξύ-κρατών μελών Ρόλος κρίσης Κοινωνικο-οικονομικές συνέπειες

9 (ιδιωτική) ασφάλιση ανεργίας: προϋποθέσεις αποδοτικότητας ανεξαρτησία κινδύνων κίνδυνος, όχι αβεβαιότητα κίνδυνος, όχι βεβαιότητα απουσία δυσμενούς επιλογής (adverse selection) απουσία ηθικού κινδύνου (moral hazard) όταν μια ή περισσότερες από τις παραπάνω προϋποθέσεις παραβιάζονται τότε η ασφάλιση θα είναι είτε μη αποδοτική είτε εντελώς ανέφικτη

10 αποτυχίες της (ιδιωτικής) ασφάλισης ανεργίας η ιδιωτική ασφάλιση ανεργίας είναι ανέφικτη ανεξαρτησία κινδύνων; αλληλεξαρτώμενες πιθανότητες! ανεργία μη τυχαίο φαινόμενο, μακροοικονομικές διακυμάνσεις κίνδυνος, όχι βεβαιότητα; μεγάλη πιθανότητα ζημιάς! ανειδίκευτοι εργάτες χωρίς προϋπηρεσία, μακροχρόνια άνεργοι παρουσία δυσμενούς επιλογής (adverse selection) συστατικές επιστολές και προϋπηρεσία ανεπαρκής οδηγός για τη μελλοντική πιθανότητα απώλειας εργασίας παρουσία ηθικού κινδύνου (moral hazard) ενδογενής πιθανότητα απώλειας εργασίας (π.χ. αυτοαπασχολούμενοι) η αγορά δεν είναι σε θέση να παρέχει γενικευμένη και συστηματική κάλυψη κατά του κινδύνου της ανεργίας

11 στήριξη εισοδήματος ανέργων Επιδίωξη: να μην υπάρξει σημαντική πτώση του βιοτικού επιπέδου του ανέργου Αλλά και αποφυγή παγίδας ανεργίας/φτώχειας Σημείο ισορροπίας με εργασία C Επίδομα ανεργίας ΟΒ οδηγεί σε παγίδα ανεργίας / φτώχειας (U 2 > U 0 ) Το αντίθετο συμβαίνει με επίδομα ανεργίας ΟA (U 1 < U 0 )

12 στήριξη εισοδήματος ανέργων κοινωνική ασφάλιση ανεργίας χρηματοδοτείται από εισφορές εργαζομένων και εργοδοτών χορηγεί επιδόματα είτε ενιαία είτε ανάλογα με τις αποδοχές τα επιδόματα καταβάλλονται για περιορισμένο χρονικό διάστημα... σε ανέργους που διαθέτουν το απαραίτητο ιστορικό εισφορών κοινωνική πρόνοια ανεργίας χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό τα επιδόματα καταβάλλονται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα... σε μακροχρόνια ανέργους ή νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας... υπό τον όρο ότι πληρούν τα εισοδηματικά κριτήρια... συχνά σε συνδυασμό με γενικότερα προνοιακά προγράμματα

13 Ποσοστά αναπλήρωσης επιδομάτων και βοηθημάτων ανεργίας στα κράτη-μέλη της ΕΕ (2010) Σημαντικές διαφορές μεταξύ κρατών-μελών τόσο στα ποσοστά αναπλήρωσης επιδομάτων ανεργίας\ όσο και στα ποσοστά αναπλήρωσης των βοηθημάτων ανεργίας (+κοινωνικής πρόνοιας)

14 Μέγιστο διάστημα παροχής επιδόματος ανεργίας στα κράτη-μέλη της ΕΕ (αριθμός εβδομάδων, 2010) Και πάλι, πολύ σημαντικές διαφορές μεταξύ κρατών-μελών Από 6 μήνες έως 2,5 χρόνια

15 Συνδυάζοντας τα δύο προηγούμενα Σχεδόν παντού, το επίδομα ανεργίας συχνά μειούμενο στο χρόνο ακολουθείται από χαμηλότερο βοήθημα ανεργίας (ή/και προνοιακό βοήθημα)

16 Χρηματοδότηση ασφάλισης ανεργίας Τα ποσοστά σχετικής συμμετοχής εργοδοτών και μισθωτών διαφέρουν σημαντικά μεταξύ κρατών-μελών Όμως, τελικά, κόστος εργασίας στον εργοδότη

17 Τύποι κρατικής συμμετοχής στη χρηματοδότηση της ασφάλισης ανεργίας Με λίγες εξαιρέσεις, συμμετοχή και του κράτους στην ασφάλιση ανεργίας, αλλά με διαφορετικό τρόπο από χώρα σε χώρα Συγκεκριμένο ποσό Αναλογική επιδότηση Κάλυψη ελλείμματος

18 Δαπάνη ασφάλισης ανεργίας ως ποσοστό του ΑΕΠ στα κράτη-μέλη της ΕΕ (2010) Μεγάλες διαφορές μεταξύ χωρών. Μπορούν να αποδοθούν σε διαφορές στο: Ποσοστό ανεργίας Γενναιοδωρία επιδόματος ανεργίας Διάρκεια επιδόματος ανεργίας

19 Διαχρονική μεταβολή στη γενναιοδωρία των επιδομάτων ανεργίας στην ΕΕ Συχνή κριτική: Μείωση γενναιοδωρίας επιδομάτων (ως ποσοστό των αποδοχών αναφοράς) Μικρή έως ελάχιστη εμπειρική τεκμηρίωση

20 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα τακτικό επίδομα ανεργίας (1) απευθύνεται σε μισθωτούς των οποίων η σύμβαση εργασίας έληξε ή καταγγέλθηκε από τον εργοδότη χρηματοδοτείται από ασφαλιστικές εισφορές ασφαλισμένος: 1,83% του μισθού εργοδότης: 3,17% του μισθού χορηγείται με ασφαλιστικές προϋποθέσεις χορηγείται χωρίς εισοδηματικά κριτήρια εξαίρεση: μισθωτοί με ετήσια εισοδήματα από ελευθέρια επαγγέλματα πάνω από 1.476

21 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα τακτικό επίδομα ανεργίας (2) ασφαλιστικές προϋποθέσεις πρώτη φορά: 80 ημέρες εργασίας κάθε χρόνο τα δύο προηγούμενα χρόνια ημέρες εργασίας το τελευταίο 14μηνο (χωρίς να υπολογίζονται οι τελευταίοι δύο μήνες) ή: 80 ημέρες εργασίας κάθε χρόνο τα δύο προηγούμενα χρόνια ημέρες εργασίας την τελευταία διετία (χωρίς να υπολογίζονται οι τελευταίοι δύο μήνες) δεύτερη (κ.ά.) φορά: 125 ημέρες εργασίας το τελευταίο 14μηνο (χωρίς να υπολογίζονται οι τελευταίοι δύο μήνες) οικοδόμοι: 100 ημέρες εργασίας το τελευταίο 14μηνο (χωρίς να υπολογίζονται οι τελευταίοι δύο μήνες) εποχικά επαγγέλματα: 100 ημέρες εργασίας το τελευταίο 12μηνο

22 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα τακτικό επίδομα ανεργίας (3) διάρκεια επιδότησης εξαρτάται από τον αριθμό ημερών ασφάλισης (ενσήμων) την περίοδο πριν την απόλυση οι προϋποθέσεις διαφέρουν ανάλογα με την κατηγορία γενική κατηγορία εργαζομένων ημέρες ασφάλισης το τελευταίο 14μηνο διάρκεια επιδότησης ή 200 στη διετία 5 μήνες ή 250 στη διετία 6 μήνες ή 300 στη διετία 8 μήνες μήνες 250+ ή 210+ (ηλικία 49+) ή 125+ (σύνολο ) 12 μήνες

23 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα τακτικό επίδομα ανεργίας (4) διάρκεια επιδότησης εξαρτάται από τον αριθμό ημερών ασφάλισης (ενσήμων) την περίοδο πριν την απόλυση οι προϋποθέσεις διαφέρουν ανάλογα με την κατηγορία οικοδόμοι ημέρες ασφάλισης το τελευταίο 14μηνο διάρκεια επιδότησης μήνες μήνες μήνες μήνες 250+ ή 210+ (ηλικία 49+) ή 100+ (σύνολο ) 12 μήνες

24 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα τακτικό επίδομα ανεργίας (5) διάρκεια επιδότησης εξαρτάται από τον αριθμό ημερών ασφάλισης (ενσήμων) την περίοδο πριν την απόλυση οι προϋποθέσεις διαφέρουν ανάλογα με την κατηγορία εργαζόμενοι σε τουριστικά επαγγέλματα + αλιεργάτες ημέρες ασφάλισης το τελευταίο 12μηνο διάρκεια επιδότησης μήνες μήνες μήνες μήνες 250+ ή 210+ (ηλικία 49+) ή 100+ (σύνολο ) 12 μήνες

25 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα τακτικό επίδομα ανεργίας (6) λειτουργεί συχνά ως επιδότηση εργοδοτών σε κλάδους εποχικής απασχόλησης ξενοδοχεία (το χειμώνα) φροντιστήρια (το καλοκαίρι) κατά μέσο όρο (σε ετήσια βάση) 15-16% όσων λαμβάνουν τακτικό επίδομα ανεργίας είναι εποχικοί εργαζόμενοι 27-28% το χειμώνα

26 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα τακτικό επίδομα ανεργίας (7) αξία επιδόματος: 360 το μήνα (από 16 Μαρτίου 2012) συν 10% για κάθε μέλος οικογενείας συν δώρο Πάσχα (50% του μηνιαίου ποσού για πλήρη επιδότηση την περίοδο 1 Ιανουαρίου έως 30 Απριλίου) συν δώρο Χριστουγέννων (100% του μηνιαίου ποσού για πλήρη επιδότηση την περίοδο 1 Μαΐου έως 31 Δεκεμβρίου) αριθμός δικαιούχων: (μ.ό. α εξαμήνου 2013) 14,5% του συνόλου των ανέργων 43,8% όσων ήταν βραχυχρόνια άνεργοι (έως 12 μήνες)

27 Denmark Cyprus Luxembourg Netherlands Lithuania Estonia Ireland Austria Slovenia Czech Republic United Kingdom Italy Latvia Sweden Romania Malta Bulgaria Finland EU27 Hungary Belgium France Spain Greece Germany Portugal Poland Slovakia Total Female Under 25 η ελληνική αγορά εργασίας πριν την κρίση Μετά από 15 χρόνια υψηλών ρυθμών ανάπτυξης Ποσοστό ανεργίας αισθητά υψηλότερο του μέσου όρου ΕΕ Ανεργία νέων και γυναικών η υψηλότερη στην ΕΕ Τυπική περίπτωση δυαδικής μορφής αγοράς εργασίας 25,0 Ποσοστό ανεργίας στα κράτη-μέλη της ΕΕ, 2007 (συνολικό, γυναικών, νέων) 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0

28 η αγορά εργασίας πριν την κρίση ηλικία ποσοστό μη συμμετοχής ποσοστό ανεργίας ποσοστό απασχόλησης στην αγορά εργασίας άνδρες γυναίκες άνδρες γυναίκες άνδρες γυναίκες ,1% 19,9% 23,9% 37,2% 67,7% 50,3% ,5% 10,3% 2,8% 27,0% 93,8% 65,5% ,5% 5,6% 22,1% 54,6% 75,9% 42,9% Πηγή: Έρευνα Εργατικού Δυναμικού (β τρίμηνο 2008) παραδοσιακό πρότυπο: σκανδιναβικού επιπέδου ποσοστά ανεργίας (και απασχόλησης) για αρχηγούς νοικοκυριού οι «άνδρες κουβαλητές» προστατεύονται από τους θεσμούς της αγοράς εργασίας χαμηλά ποσοστά απασχόλησης και υψηλά ποσοστά ανεργίας για νέους, γυναίκες και ιδίως νέες γυναίκες «τα γυναικόπαιδα στο σπίτι»

29 η αγορά εργασίας μετά την κρίση ηλικία ποσοστό μη συμμετοχής ποσοστό ανεργίας ποσοστό απασχόλησης στην αγορά εργασίας άνδρες γυναίκες άνδρες γυναίκες άνδρες γυναίκες ,0% 52,3% 24,6% 34,3% 41,5% 31,4% ,8% 30,3% 3,7% 20,9% 75,3% 55,1% ,6% 20,7% 25,1% 51,0% 61,7% 38,9% Πηγή: Έρευνα Εργατικού Δυναμικού (β τρίμηνο 2013) αναδυόμενο πρότυπο: οι σύζυγοι (γένους αρσενικού) για πρώτη φορά δεν μένουν ανεπηρέαστοι... η ανεργία κινδυνεύει να συμπαρασύρει στη φτώχεια ολόκληρα νοικοκυριά οι νέοι δυσκολεύονται και άλλο να αυτονομηθούν παρατείνουν τις σπουδές, δεν βρίσκουν δουλειά, παραμένουν στο πατρικό τους οι σύζυγοι (γένους θηλυκού) αναζητούν ξανά εργασία, ιδίως μετά τα 45

30 Ποσοστά συνολικής και μακροχρόνιας ανεργίας σε Ελλάδα και ΕΕ ( , τριμηνιαία, εποχικά διορθωμένα στοιχεία) 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 EU-25 Total Greece Total EU-25 Long-term Greece Long term 5,0 0,0 Ποσοστά υψηλότερα στην Ελλάδα και πριν την κρίση Δραματική αύξηση της διαφοράς στη διάρκεια της κρίσης

31 Ποσοστά ανεργίας ανδρών και γυναικών σε Ελλάδα και ΕΕ ( , τριμηνιαία, εποχικά διορθωμένα στοιχεία) 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 EU27-Males Greece-Males EU27-Females Greece-Females 5,0 0,0 Οι μεγάλες διαφορές ποσοστών ανεργίας ανδρών-γυναικών. Ελληνική ιδιαιτερότητα Σε σχετικούς όρους, οι διαφορές μειώνονται στη διάρκεια της κρίσης

32 Ποσοστά ανεργίας ημεδαπών και αλλοδαπών σε Ελλάδα και ΕΕ ( , τριμηνιαία, εποχικά διορθωμένα στοιχεία) 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 EU27 Nationals Greece Nationals EU27 Foreigners Greece Foreigners 5,0 0,0 Αντίθετα με την ΕΕ, πριν την κρίση, στην Ελλάδα χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας αλλοδαπών. Η εικόνα μεταβάλλεται δραματικά κατά την περίοδο της κρίσης Παρά την αποχώρηση σημαντικού αριθμού μεταναστών από την Ελλάδα

33 Ποσοστά ανεργίας ανά εκπαιδευτικό επίπεδο σε Ελλάδα και ΕΕ ( , τριμηνιαία, εποχικά διορθωμένα στοιχεία) 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 EU27 Up to Lsec Greece Up to Lsec EU27 Upsec Greece Upsec EU27 Tert Greece Tert 0,0 Γενικά, η εκπαίδευση λειτουργεί εν μέρει ως «ασπίδα προστασίας» κατά της ανεργίας (υψηλότερη εκπαίδευση, χαμηλότερη ανεργία) Όμως, χαμηλότερη εκπαιδευτική βαθμίδα απόφοιτοι Λυκείου στην Ελλάδα

34 Unemployment rate ; By age group; Quarterly data, seasonally adjusted 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 EU Greece EU Greece EU27 Total Greece Total 0,0 Σημαντικό πρόβλημα ένταξης νέων στην αγορά εργασίας, τόσο σε Ελλάδα όσο και σε ΕΕ Οξύτατο στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της κρίσης

35 αριθμός ανέργων και αριθμός επιδοτουμένων (τακτικό επίδομα ανεργίας) Άμεση συνέπεια της δωδεκάμηνης παροχής επιδόματος ανεργίας (μέγιστη διάρκεια) και του υψηλού ποσοστού μακροχρόνιας ανεργίας, η κάλυψη μικρού μόνο μέρους των ανέργων με επίδομα ανεργίας

36 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα τακτικό επίδομα ανεργίας (8) πρόσφατες αλλαγές αξία επιδόματος 16 Μαρτίου 2012: από 454 σε 360 το μήνα ανώτατη διάρκεια επιδότησης ανά τετραετία 1 Ιανουαρίου 2013: 450 ημέρες επιδότησης 1 Ιανουαρίου 2014: 400 ημέρες επιδότησης (θίγει κυρίως τους εποχικούς εργαζόμενους)

37 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα βοήθημα ανεργίας αυτοαπασχολουμένων (1) «χορήγηση βοηθήματος ανεργίας αυτοτελώς και ανεξαρτήτως απασχολουμένων σε περιπτώσεις αποδεδειγμένης διακοπής του επαγγέλματος και για χρονικό διάστημα τουλάχιστον τριών μηνών» καταβάλλεται από 8 Απριλίου 2013

38 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα βοήθημα ανεργίας αυτοαπασχολουμένων (2) προϋποθέσεις 3+ έτη ασφάλισης και καταβολή ειδικής εισφοράς ανεργίας ατομικό εισόδημα έως και οικογενειακό εισόδημα έως αθροιστικά τα 2 τελευταία έτη αποδεδειγμένη διακοπή του επαγγέλματος για 3+ μήνες πριν την λήψη του βοηθήματος μετά την διακοπή επαγγέλματος ο δικαιούχος να μην έχει υπαχθεί στην προαιρετική ασφάλιση και να μην έχει υποβάλλει αίτηση για συνταξιοδότηση ο δικαιούχος να μην έχει μεταβιβάσει σε συγγενή α ή β βαθμού την επιχείρησή του (ή το μερίδιο του ή τις μετοχές του στην επιχείρηση στην οποία ανήκε) ο δικαιούχος να έχει εξοφλήσει ολοσχερώς τις οφειλές του στον ασφαλιστικό φορέα στον οποίο υπάγεται ο δικαιούχος να διαμένει μόνιμα στην Ελλάδα

39 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα βοήθημα ανεργίας αυτοαπασχολουμένων (3) διάρκεια επιδότησης εξαρτάται από τον συνολικό χρόνο καταβολής εισφορών στον Ειδικό Λογαριασμό Ανεργίας πριν την διακοπή επαγγέλματος (θεσμοθετήθηκε 1 Ιανουαρίου 2011) αυτοτελώς και ανεξαρτήτως απασχολούμενοι χρόνος ασφάλισης διάρκεια επιδότησης 3-4 έτη 3 μήνες 5-6 έτη 4 μήνες 7-8 έτη 5 μήνες 9-10 έτη 6 μήνες έτη 7 μήνες έτη 8 μήνες 15+ έτη 9 μήνες

40 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα βοήθημα ανεργίας αυτοαπασχολουμένων (4) αξία επιδόματος: 360 το μήνα χωρίς προσαύξηση για μέλη οικογενείας χωρίς δώρα Πάσχα ή Χριστουγέννων αριθμός δικαιούχων: αριθμός αιτήσεων: (στοιχεία: 8 Ιουλίου 2013)

41 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα επίδομα μακροχρόνια ανέργων (1) θεσμοθετήθηκε το 2001 μέγιστη διάρκεια επιδότησης: 12 μήνες αξία επιδόματος: 200 το μήνα ήταν 150 το μήνα το αυξήθηκε σε 200 το μήνα το 2003 έμεινε αμετάβλητη από τότε!

42 τιμαριθμική αναπροσαρμογή των επιδομάτων ανεργίας βάση 2001 = τακτικό επίδομα ανεργίας επίδομα μακροχρόνια ανέργων Σημείωση: Η μεταβολή της αξίας των παροχών παρουσιάζεται σε πραγματικές (δηλ. αποπληθωρισμένες) τιμές.

43 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα επίδομα μακροχρόνια ανέργων (2) προϋποθέσεις επιλεξιμότητας: ηλικία ήταν από 45 μέχρι 66 έτη ( ) έγινε από 20 μέχρι 66 έτη (2014-)

44 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα επίδομα μακροχρόνια ανέργων (3) προϋποθέσεις επιλεξιμότητας: ετήσιο εισόδημα ήταν έως ( ) ήταν έως ( ) έγινε έως (2014-) (συν 587 ευρώ για κάθε ανήλικο παιδί)

45 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα επίδομα μακροχρόνια ανέργων (4) προϋποθέσεις επιλεξιμότητας: περίοδος ασφάλισης τυπικά δεν υπάρχει τέτοια προϋπόθεση όμως: «Εξάντληση 12μηνης τακτικής επιδότησης ανεργίας. Δικαιούχοι είναι και όσοι έχουν εξαντλήσει κατά το παρελθόν 12μηνη επιδότηση ακόμη και αν την έλαβαν τμηματικά (δηλ. με αναστολές και συνεχίσεις). ΠΡΟΣΟΧΗ: δεν είναι δικαιούχοι οι άνεργοι των οποίων η εγκριτική απόφαση χορήγησης τακτικής επιδότησης ανεργίας είναι μικρότερη των δώδεκα μηνών.» δηλ. εξαιρούνται de facto οι νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας, καθώς και όσοι επιδοτήθηκαν έως 11 μήνες μόνο

46 στήριξη εισοδήματος ανέργων στην Ελλάδα επίδομα μακροχρόνια ανέργων (5) αριθμός δικαιούχων (στοιχεία 2013: 22 Απριλίου) Σήμερα περίπου πολύ μικρό ποσοστό των μακροχρονίως ανέργων επίδομα μακροχρόνιας ανεργίας έτος δικαιούχοι

47 Flexicurity Σύγχρονη τάση σε αρκετά κράτη-μέλη της ΕΕ: Flexicurity (ευελιξία με ασφάλεια) Ευέλικτη αγορά εργασίας Ελάχιστοι περιορισμοί σε προσλήψεις/απολύσεις (hiring and firing) Γενναιόδωρα επιδόματα (και βοηθήματα) ανεργίας Αλλά μειούμενα με το χρόνο Ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης Ειδικά επανεκπαίδευση για διατήρηση/βελτίωση δεξιοτήτων

48 Δαπάνες για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης στα κράτη μέλη της ΕΕ (2010, % ΑΕΠ) 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Σημαντικές διαφορές μεταξύ κρατών-μελών Απόρροια διαφορών στα ποσοστά ανεργίας (;) Εν μέρει Ceteris paribus, βόρειες χώρες «πρωταθλητές»

49 Φτώχεια: αιτιολόγηση της δημόσιας παρέμβασης αποτροπή της (ακραίας) φτώχειας βασικός στόχος της κοινωνικής πολιτικής (παντού) εξαρτάται από παράγοντες όπως: οικογενειακά προβλήματα / απουσία οικογένειας προβλήματα «απασχολησιμότητας» ανεργία (χρόνια) προβλήματα υγείας ή/και αναπηρίας μη ασφαλίσιμοι κίνδυνοι ιδιωτική ασφάλιση αδύνατη κοινωνική ασφάλιση μερική απάντηση οι εισοδηματικές μεταβιβάσεις δεν μπορούν να είναι ανταποδοτικές

50 ορισμοί: (1) απόλυτη φτώχεια απόλυτη φτώχεια «ένα νοικοκυριό θεωρείται (απόλυτα) φτωχό εάν το εισόδημά του δεν επαρκεί για τη στοιχειώδη αυτοσυντήρησή του» όριο φτώχειας: κόστος αγοράς «καλαθιού» ζωτικών αγαθών δεν χρησιμοποιείται πλέον συχνά στη Δυτική Ευρώπη επανήλθε στις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες μετά το και είναι ξανά επίκαιρο στη διάρκεια της σημερινής κρίσης!

51 ορισμοί: (2) σχετική φτώχεια σχετική φτώχεια «ένα νοικοκυριό θεωρείται (σχετικά) φτωχό εάν το βιοτικό του επίπεδο απέχει τόσο πολύ από το γενικό βιοτικό επίπεδο της κοινωνίας στην οποία ανήκει, ώστε να μην είναι σε θέση να συμμετέχει σε συνηθισμένες καθημερινές δραστηριότητες» όριο φτώχειας: ποσοστό μέσου (ή διαμέσου) εισοδήματος αυξάνεται (μειώνεται) καθώς το μέσο βιοτικό επίπεδο ανεβαίνει (πέφτει) μετά το 1999 η Eurostat χρησιμοποιεί ως όριο σχετικής φτώχειας το 60% του διαμέσου εισοδήματος (παλαιότερα χρησιμοποιούσε το 50% του μέσου εισοδήματος όπως κάνει ακόμη η Βρετανική κυβέρνηση) οι δείκτες του Laeken περιλαμβάνουν 4 όρια φτώχειας 40% / 50% / 60% / 70% του διαμέσου εισοδήματος

52 ορισμοί: (3) εισοδηματική βάση ιδεώδες: πλήρες εισόδημα χρηματικό εισόδημα (Y m ) Υ f = Y m + Y n το άθροισμα όλων των εισοδημάτων από οποιαδήποτε πηγή μη χρηματικό εισόδημα (Y n ) η συνολική αξία των εισοδημάτων σε είδος (ίδια παραγωγή, ιδιοκατοίκηση), αγαθών και υπηρεσιών που παρέχονται δωρεάν, του ελεύθερου χρόνου, της ικανοποίησης από την εργασία κ.ά. μεθοδολογικές και πρακτικές δυσκολίες το μη χρηματικό εισόδημα συνήθως δεν είναι παρατηρήσιμο η έννοια του πλήρους εισοδήματος έχει μικρή πρακτική αξία υπενθυμίζει όμως ότι το χρήμα δεν είναι ορθό μέτρο της ευημερίας!

53 ορισμοί: (4) χρονική περίοδος ιδεώδες: διά βίου εισόδημα υπό συνθήκες αποδοτικότητας των αγορών, η θεωρητικά ορθή έννοια είναι αυτή του «διά βίου εισοδήματος» διά βίου εισόδημα = τρέχον εισόδημα + καθαρή παρούσα αξία όλων των μελλοντικών εισοδημάτων Σ Y t (1+r) -t + W o συνήθως, η περίοδος αναφοράς είναι το έτος όμως προσοχή: σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης μπορεί η «ορθή» διάρκεια της περιόδου αναφοράς να είναι ο μήνας ή η εβδομάδα διάκριση μεταξύ παροδικής και επίμονης φτώχειας όσο μεγαλύτερη η διάρκεια της περιόδου αναφοράς, τόσο χαμηλότερη η εκτίμηση της φτώχειας

54 ορισμοί: (5) μονάδα ανάλυσης άτομο ή νοικοκυριό; ίση κατανομή των πόρων του νοικοκυριού στα μέλη του συνήθης (και μάλλον εύλογη) υπόθεση όμως προσοχή: η εφαρμογή της συνεπάγεται ότι δεν μπορεί να υπάρχει φτωχή σύζυγος πλούσιου άνδρα, φτωχά παιδιά πλουσίων γονέων κ.ο.κ. όσο ευρύτερη η μονάδα ανάλυσης, τόσο χαμηλότερη η εκτίμηση της φτώχειας (και της ανισότητας)

55 ορισμοί: (6) συγκρίσεις μεταξύ νοικοκυριών ποιο νοικοκυριό είναι πλουσιότερο; ένα άτομο που ζει μόνο του με εισόδημα 600 ευρώ; ένα ζευγάρι με εισόδημα ευρώ; ή μια τετραμελής οικογένεια (γονείς + 2 παιδιά) με εισόδημα ευρώ; «ισοδύναμο εισόδημα» πόσο εισόδημα χρειάζεται ένα τετραμελές νοικοκυριό για να έχει το ίδιο βιοτικό επίπεδο με ένα άτομο που ζει μόνο του με εισόδημα 600 ευρώ; με εισόδημα 600 ευρώ το θα είναι σίγουρα φτωχότερο με εισόδημα ευρώ το θα είναι σίγουρα πλουσιότερο εξαρτάται από τις «οικονομίες κλίμακος στην κατανάλωση»

56 ορισμοί: (7) κλίμακα ισοδυναμίας μόνο εάν διαιρέσουμε το εισόδημα του νοικοκυριού με ένα συντελεστή που σχετίζεται (αλλά δεν ισούται) με τον αριθμό των μελών του μπορούμε να συγκρίνουμε νοικοκυριά διαφορετικού μεγέθους κλίμακες ισοδυναμίας 1ος ενήλικας υπόλοιποι ενήλικες κάθε παιδί κλίμακα ΟΟΣΑ 1,0 0,7 0,5 τροποποιημένη κλίμακα ΟΟΣΑ 1,0 0,5 0,3 κλίμακα Atkinson τετραγωνική ρίζα του αριθμού των μελών Η Eurostat χρησιμοποιεί την τροποποιημένη κλίμακα ισοδυναμίας ΟΟΣΑ συνεπώς, κατά την Eurostat, ένα τετραμελές νοικοκυριό με εισόδημα έχει «ισοδύναμο εισόδημα» / 2,1 571 άρα είναι φτωχότερο από ένα άτομο που ζει μόνο και έχει εισόδημα 600 αλλά και από ένα ζευγάρι χωρίς παιδιά με εισόδημα (1.000/ )

57 δείκτες: (1) ποσοστό φτώχειας είναι το ποσοστό του πληθυσμού με (ισοδύναμο) εισόδημα χαμηλότερο από το όριο της φτώχειας όπου q ο αριθμός των φτωχών και n το σύνολο του πληθυσμού π.χ. σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Eurostat για το 2011, το ποσοστό φτώχειας στην Ελλάδα ήταν 21,4%, έναντι 16,9% στο σύνολο της Ε.Ε.-27 προβλήματα P 0 q n δεν δίνει καμία πληροφορία για την ένταση της φτώχειας μειώνεται εάν πάρουμε 100 ευρώ από ένα πολύ φτωχό άτομο και τα δώσουμε σε ένα άλλο με εισόδημα λίγο κάτω από το όριο της φτώχειας!

58 δείκτες: (2) χάσμα φτώχειας είναι το ποσό που απαιτείται για να εξαλειφθεί η φτώχεια ως ποσοστό του συνολικού εισοδήματος P 1 1 n όπου z η γραμμή φτώχειας και y i το εισόδημα του (φτωχού) ατόμου i Δεν είναι ευαίσθητος στην κατανομή του εισοδήματος μεταξύ των φτωχών Mερικές φορές γίνεται αναφορά και στο (z-y*)/z όπου y* το μέσο εισόδημα των φτωχών π.χ. σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Eurostat για το 2011, το τελευταίο στην Ελλάδα ήταν 26,1%, έναντι 23,3% στο σύνολο της Ε.Ε.-27 όμως, αυτό το ποσοστό μπορεί να είναι πολύ μεγάλο εάν σε μια χώρα υπάρχει ένας μόνο φτωχός με πολύ χαμηλό εισόδημα! q i1 z y z i

59 δείκτες: (3) Foster, Greer & Thorbecke Διάφοροι δείκτες λαμβάνουν υπόψη και την ανισοκατανομή του εισοδήματος μεταξύ των φτωχών «οικογένεια» δεικτών φτώχειας Foster, Greer & Thorbecke P 1 1 n q i1 z y z i a ο δείκτης α μπορεί να πάρει διάφορες τιμές F 0 ποσοστό φτώχειας F 1 χάσμα φτώχειας όσο μεγαλύτερη η τιμή του α (F 2, F 3 κτλ) τόσο μεγαλύτερο είναι το ειδικό βάρος που δίνεται στα φτωχότερα νοικοκυριά

60 At risk of poverty rate (cut-off point: 60% of median equivalised income after social transfers) 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,

61 Poverty in relative terms and anchored in time (2013) 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Poverty line anchored in % relative poverty line (2013)

62 At-risk-of-poverty rate before and after social transfers (2013) 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Before all social transfers Before non-pension social transfers After social transfers

63

64 Poverty, material deprivation and their overlap (2013) Poor Materially Deprived Poor and Materially Deprived

65

66

67 κοινωνικές παροχές παροχές κοινωνικής ασφάλειας ανταποδοτικές παροχές μη ανταποδοτικές παροχές παροχές κοινωνικής ασφάλισης καθολικές παροχές παροχές κοινωνικής πρόνοιας

68 ανταποδοτικές παροχές (contributory benefits) χρηματοδοτούνται από εισφορές ασφαλισμένων και εργοδοτών προϋποθέτουν ιστορικό ασφάλισης («ένσημα») δεν χορηγούνται με κριτήριο το χαμηλό εισόδημα ορίζονται (συνήθως) ως ποσοστό των αποδοχών αναφοράς καταβάλλεται το x% των αποδοχών αναφοράς του δικαιούχου παράδειγμα συντάξεις κοινωνικής ασφάλισης

69 καθολικές παροχές (universal benefits) χρηματοδοτούνται από έσοδα γενικής φορολογίας δεν προϋποθέτουν ιστορικό ασφάλισης («ένσημα») δεν χορηγούνται με κριτήριο το χαμηλό εισόδημα ορίζονται (συνήθως) ως παροχές ενιαίου ύψους το ίδιο ποσό καταβάλλεται σε κάθε δικαιούχο παράδειγμα επιδόματα παιδιού (σε 18 χώρες της Ε.Ε.)

70 προνοιακές παροχές (social assistance) χρηματοδοτούνται από έσοδα γενικής φορολογίας χορηγούνται με εισοδηματικά κριτήρια έλεγχος εισοδήματος (income testing) ή των μέσων διαβίωσης (means testing) δεν προϋποθέτουν ιστορικό ασφάλισης («ένσημα») ορίζονται (συνήθως) ως παροχές κλιμακούμενου ύψους η αξία τους είναι αντιστρόφως ανάλογη με το εισόδημα παράδειγμα ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα (σε 23+3 χώρες της Ε.Ε.)

71 καθολικές ή επιλεκτικές (προνοιακές) παροχές; (1) κύριο επιχείρημα υπέρ της επιλεκτικότητας «ο φθηνότερος τρόπος εξάλειψης της φτώχειας» [Παγκόσμια Τράπεζα] η επιλεκτικότητα (selectivity) εξυπηρετεί το στόχο της όσο το δυνατόν αποδοτικότερης χρήσης των περιορισμένων δημοσίων πόρων η στόχευση των παροχών (targeting) επιτρέπει την επικέντρωση των κοινωνικών δαπανών σε εκείνους που τις έχουν πραγματικά ανάγκη

72 καθολικές ή επιλεκτικές (προνοιακές) παροχές; (2) το επιχείρημα είναι ισχυρό εκ πρώτης όψεως δύο τύποι αποδοτικότητας κατά τη στόχευση «κάθετη αποδοτικότητα» μείωση του χάσματος φτώχειας ως ποσοστό της συνολικής δαπάνης για την παροχή «οριζόντια αποδοτικότητα» μείωση του χάσματος φτώχειας ως ποσοστό του συνολικού χάσματος φτώχειας (προ της παροχής) αναδιατύπωση του επιχειρήματος υπέρ της επιλεκτικότητας η στόχευση των παροχών αυξάνει την (οριζόντια και ιδίως - κάθετη) αποδοτικότητα (;)

73 αποδοτικότητα κατά τη στόχευση (targeting efficiency) κάθετη αποδοτικότητα PRE=A/A+B+C οριζόντια αποδοτικότητα PGE=A/A+D τελικό διαθέσιμο εισόδημα (μετά την παροχή) D A B C όριο φτώχειας αρχικό διαθέσιμο εισόδημα (προ της παροχής) νοικοκυριά ταξινομημένα σύμφωνα με το εισόδημα

74 καθολικές ή επιλεκτικές (προνοιακές) παροχές; (3) οικονομικά αντεπιχειρήματα αντικίνητρα προσφοράς εργασίας: «παγίδα της φτώχειας» «Δύο προβλήματα εμφανίζονται κατά την εφαρμογή εισοδηματικών ελέγχων σε οικογένειες δικαιούχων κοινωνικής πρόνοιας. Πρώτον, εάν συνυπολογιστούν τα έξοδα που σχετίζονται με την εργασία, η οικογένεια μπορεί να βρεθεί με μειωμένο διαθέσιμο εισόδημα εάν κάποιο μέλος της αναλάβει χαμηλά αμειβόμενη ή μερική απασχόληση. Αυτή είναι η παγίδα της φτώχειας. [ ] Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι τα κίνητρα για εργασία του ενός μέλους της οικογένειας μπορεί να επηρεάζονται από τη θέση στην αγορά εργασίας του άλλου. Η αμοιβή ενός συζύγου μειώνει το ποσό παροχής που δικαιούται ο άλλος. Το πρόβλημα έχει από καιρό αναγνωριστεί σε χώρες με εκτεταμένους εισοδηματικούς ελέγχους, όπως η Αυστραλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.» ΟΟΣΑ (1997) «Making work pay»

75 καθολικές ή επιλεκτικές (προνοιακές) παροχές; (4) διοικητικά αντεπιχειρήματα υψηλό κόστος χορήγησης σφάλμα «τύπου Ι»: μη ανάληψη (non take up) μη χορήγηση της επιλεκτικής παροχής σε πραγματικούς δικαιούχους διοικητικά σφάλματα κατά την αξιολόγηση των αιτήσεων μη κατάθεση αίτησης λόγω υψηλού κόστους διεκδίκησης της παροχής λόγω στιγματισμού των δικαιούχων λόγω έλλειψης πληροφόρησης σφάλμα «τύπου ΙΙ»: διαρροή (leakage) χορήγηση της επιλεκτικής παροχής σε μη πραγματικούς δικαιούχους

76 καθολικές ή επιλεκτικές (προνοιακές) παροχές; (5) πολιτικά αντεπιχειρήματα η δυνατότητα των μεσαίων τάξεων να απολαμβάνουν καθολικές παροχές φαίνεται πολιτικά (και δημοσιονομικά) παράλογη όμως: αποτρέπει φαινόμενα «φορολογικής εξέγερσης» προάγει την κοινωνική και πολιτική συνοχή συμβάλλει στην εμπέδωση της κοινωνικής ιδιότητας του πολίτη («social citizenship») «παράδοξο της αναδιανομής» Korpi & Palme (1998) στατική έναντι δυναμικής ανάλυσης «Οι φτωχοί κερδίζουν περισσότερο από τις καθολικές παροχές παρά από τις επιλεκτικές.» Διεθνές Γραφείο Εργασίας

77 η φτώχεια στην Ελλάδα και στην Ε.Ε. (1) η φτώχεια στην Ελλάδα, σε σύγκριση με την Ε.Ε. των 27, είναι υψηλότερη: 21,4%, έναντι 16,9% ποσοστό του πληθυσμού με εισόδημα κάτω από το συμβατικό όριο φτώχειας (60% του ισοδύναμου διαμέσου εισοδήματος) το 2011 βαθύτερη: 6,7% έναντι 5,3% ποσοστό του πληθυσμού με εισόδημα κάτω από ένα χαμηλότερο όριο φτώχειας (40% του ισοδύναμου διαμέσου εισοδήματος) το 2009 εντονότερη: 26,1%, έναντι 23,3% χάσμα φτώχειας (διαφορά του εισοδήματος των φτωχών από το όριο φτώχειας ως ποσοστό του τελευταίου) το 2011 Πηγή: Eurostat

78 η φτώχεια στην Ελλάδα και στην Ε.Ε. (2) Ποσοστό φτώχειας με σταθερή και μεταβαλλόμενη γραμμή φτώχειας, Ελλάδα και Ευρωζώνη, EA18-σταθερή EL-σταθερή EA18-μεταβαλλόμενη EL-μεταβαλλόμενη 10 0

79 πώς ορίζεται η φτώχεια; όριο φτώχειας συμβατικός δείκτης: 60% του εθνικού ισοδύναμου διαμέσου εισοδήματος άλλοι δείκτες 40%/50%/70% του εθνικού ισοδύναμου διαμέσου εισοδήματος κάθε έτους x% του εθνικού ισοδύναμου διαμέσου εισοδήματος προηγούμενου έτους συμβατικό όριο φτώχειας το 2011 (Eurostat) περίπου 549 ευρώ το μήνα για ένα μονομελές νοικοκυριό περίπου ευρώ το μήνα για ένα ζευγάρι με δύο παιδιά το όριο φτώχειας παρακολουθεί την εξέλιξη του (δια)μέσου εισοδήματος! ποσοστό φτώχειας αριθμός ατόμων που είναι μέλη νοικοκυριών με ισοδύναμο εισόδημα κάτω από το όριο φτώχειας, δια τον πληθυσμό

80 ανατομία της φτώχειας κατηγορίες με υψηλό ποσοστό φτώχειας μετανάστες αγρότες νοικοκυριά με άνεργο «αρχηγό» μονογονεϊκές οικογένειες ηλικιωμένοι (ιδίως ηλικιωμένες γυναίκες που ζουν μόνες) οικογένειες με 3+ παιδιά κατηγορίες όπου ανήκει σημαντικό ποσοστό των φτωχών κάτοικοι αστικών περιοχών συνταξιούχοι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα οικογένειες με 1 ή 2 ανήλικα παιδιά

81 πολύ φτωχοί πολλοί φτωχοί πληθυσμιακή ομάδα σχετικός κίνδυνος ποσοστιαία συμβολή μονογονεϊκή οικογένεια 1,65 2,0 ζευγάρι με 1 παιδί 0,64 6,4 ζευγάρι με 2 παιδιά 0,99 17,4 ζευγάρι με 3 παιδιά 1,75 9,3 ζευγάρι με 4+ παιδιά 1,21 1,6 ηλικιωμένη γυναίκα μόνη 1,64 5,4 ζευγάρι ηλικιωμένων 1,45 15,2 αρχηγός οικογενείας: άνεργος 1,72 4,0 αρχηγός οικογενείας: μισθωτός ιδ. τομέα (full-time) 0,96 21,2 αρχηγός οικογενείας: δημόσιος υπάλληλος 0,23 3,5 αρχηγός οικογενείας: αγρότης 1,86 12,8 αρχηγός οικογενείας: αυτοαπασχολούμενος 1,27 12,7 αρχηγός οικογενείας: ελεύθερος επαγγελματίας 0,17 2,2 αρχηγός οικογενείας: συνταξιούχος 1,11 30,8 κάτοικοι αστικών περιοχών 0,76 50,6 κάτοικοι αγροτικών περιοχών 1,73 35,3 Έλληνες πολίτες 0,94 88,0 πολίτες κράτους εκτός Ε.Ε.-15 1,92 11,7 σύνολο πληθυσμού 1,00 100,0 Πηγή: Τσακλόγλου & Μητράκος (2009)

82 δομικοί παράγοντες ο ρόλος της οικογένειας άτυπο δίχτυ ασφαλείας συχνά αποτελεσματικό αλλά ποτέ καθολικής εμβέλειας η αγροτική διάσταση υψηλοί δείκτες φτώχειας αλλά κοινωνική συνοχή το πρόβλημα της μετανάστευσης οξύτατα προβλήματα αλλά ελλιπής κάλυψη κοινωνικής προστασίας

83 φτώχεια κοινωνικός αποκλεισμός «παλαιά» φτώχεια π.χ. συνταξιούχοι του ΟΓΑ χαμηλό εισόδημα (ιδίως χρηματικό) αλλά ενσωμάτωση στις τοπικές κοινωνίες «νέα» φτώχεια «ευπαθείς ομάδες» πλήττονται από φτώχεια και κοινωνικό αποκλεισμό άστεγοι, τοξικομανείς, αποφυλακισμένοι κ.ά. οικονομικοί μετανάστες οι αντιφάσεις της αλληλεγγύης: οι «μέσα» και οι «έξω» υψηλός βαθμός αλληλοϋποστήριξης στο εσωτερικό της οικογένειας ή άλλων άτυπων δικτύων αλλά μάλλον χαμηλό ενδιαφέρον για την κατάσταση των υπολοίπων

84 κοινωνική δαπάνη και φτώχεια (1) η κοινωνική δαπάνη αυξήθηκε ταχύτατα και ξεπέρασε το μ.ό. της Ε.Ε Δαπάνες κοινωνικής προστασίας ως ποσοστό του ΑΕΠ, ΕΕ15 Ελλάδα

85 κοινωνική δαπάνη και φτώχεια (2) Το ποσοστό κοινωνικών δαπανών (δαπάνες συντάξεων, υγείας και μη συνταξιοδοτικών χρηματικών μεταβιβάσεων) της Ελλάδας το τρίτο υψηλότερο στην ΕΕ 30 Ποσοστό δαπανών κοινωνικής προστασίας στα κράτη-μέλη της ΕΕ (ως ποσοστό του ΑΕΠ, 2012)

86 κοινωνική δαπάνη και φτώχεια (3) Όμως, δομή δαπανών πολύ διαφορετική Συντάξεις: Ελλάδα σχεδόν 60%, ΕΕ περίπου 45% 100 Κατανομή κοινωνικών δαπανών: Ελλάδα και ΕΕ28, Λοιπές 60 Ανεργία Αναπηρία Οικογένεια Ασθένεια / Φροντίδα Υγείας Συντάξεις 0 ΕΕ28 Ελλάδα

87 κοινωνική δαπάνη και φτώχεια (4) όμως η φτώχεια δεν γνωρίζει μεγάλες διακυμάνσεις τόσο σε όρους ποσοστού φτώχειας όσο και, σε κάπως μικρότερο βαθμό, σε όρους χάσματος φτώχειας

88 ... όμως, η σύνθεση του φτωχού πληθυσμού έχει αλλάξει σημαντικά, ειδικά στα χρόνια της κρίσης

89 ... όπως και η ένταση της φτώχειας των διαφόρων ηλικιακών ομάδων

90 κοινωνική δαπάνη και φτώχεια (5) πώς εξηγείται το παράδοξο; κατ αρχήν, το όριο σχετικής φτώχειας (60% του διαμέσου εισοδήματος) μεταβάλλεται μαζί με το διάμεσο εισόδημα Σχετική γραμμή φτώχειας (Ελλάδα, ένα άτομο) συνεπώς, το όριο φτώχειας ανεβαίνει σε εποχές άνθισης της οικονομίας (και πέφτει σε εποχές κρίσης)

91 κοινωνική δαπάνη και φτώχεια (6) πώς (αλλιώς) εξηγείται το παράδοξο; χαμηλή αποτελεσματικότητα της κοινωνικής δαπάνης: οι κοινωνικές παροχές στην Ελλάδα μειώνουν το ποσοστό φτώχειας πολύ λιγότερο από ό,τι στις άλλες χώρες της Ε.Ε. ποσοστό φτώχειας (%) το 2011 σύμφωνα με: αρχικό εισόδημα (προ κοινωνικών παροχών εκτός συντάξεων) τελικό εισόδημα (μετά τις κοινωνικές παροχές εκτός συντάξεων) επίδραση κοινωνικών παροχών στη μείωση της φτώχειας (%) Ελλάδα 24,8 21,4 13,7 Ε.Ε ,1 16,9 35,2 Πηγή: Eurostat (2012)

92 κοινωνική δαπάνη και φτώχεια (7) Η δεύτερη χαμηλότερη αναδιανεμητική επίδραση των εκτός συντάξεων κοινωνικών δαπανών στην ΕΕ Σε όρους μείωσης του ποσοστού φτώχειας 40 Ποσοστά φτώχειας πριν και μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις (εκτός συντάξεων) στα κράτη-μέλη της ΕΕ (2014) Πριν Μετά Διαφορά

93 σύνθεση κοινωνικών επιδομάτων πώς εξηγείται η χαμηλή αποτελεσματικότητα; οι κοινωνικές μεταβιβάσεις είναι κυρίως ανταποδοτικές άρα ακατάλληλες ως εργαλεία καταπολέμησης της φτώχειας κοινωνικά επιδόματα με έλεγχο πόρων χωρίς έλεγχο πόρων ανταποδοτικά 0,2% 83,4% 83,6% μη ανταποδοτικά 4,7% 11,8% 16,4% 4,8% 95,2% 100,0% Matsaganis Μ. (2005) «The limits of selectivity as a recipe for welfare reform: the case of Greece». Journal of Social Policy 34 (2)

94 θεσμική αναντιστοιχία κοινωνική ασφάλιση 84% της συνολικής δαπάνης για κοινωνικές μεταβιβάσεις ευνοϊκή για τους «από μέσα» δηλ. όσους έχουν σταθερή απασχόληση και ει δυνατόν μονιμότητα αλλά δυσμενής για τους «απέξω» δηλ. τους ανέργους και τους επισφαλώς απασχολούμενους κοινωνική πρόνοια «φτωχός συγγενής» του συστήματος κοινωνικής προστασίας ειδικές παροχές για συγκεκριμένες κατηγορίες κενά στην κάλυψη το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας παραμένει διάτρητο

95 το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας τι είναι το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας; επιδόματα κοινωνικής βοήθειας επιδόματα ανεργίας οικογενειακά επιδόματα επιδόματα κατοικίας επιδόματα αναπηρίας επιδόματα ηλικιωμένων «κοινωνικός μισθός»... στο βαθμό που παρέχουν εισοδηματική στήριξη σε άτομα και οικογένειες χαμηλού εισοδήματος

96 το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας στην Ελλάδα κατακερματισμός επιδομάτων συντάξεις γήρατος ΕΚΑΣ, σύνταξη ανασφαλίστων, βασική ΟΓΑ, κατώτατη σύνταξη κ.ά. επιδόματα ανεργίας τακτικό επίδομα ανεργίας + επίδομα μακροχρόνιας ανεργίας ΟΑΕΔ επιδόματα παιδιού πολυτεκνικά επιδόματα, οικογενειακά επιδόματα ΟΑΕΔ κ.ά. επιδόματα ΑμΕΑ αναπηρικές συντάξεις 23 επιδόματα για 10 κατηγορίες επιδόματα στέγασης επίδομα ενοικίου ΟΕΚ + στεγαστικό επίδομα ανασφαλίστων υπερηλίκων

97 το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας επιδόματα κοινωνικής βοήθειας social assistance εισοδηματικές μεταβιβάσεις που στηρίζουν το εισόδημα φτωχών ατόμων και οικογενειών όταν αυτό πέφτει κάτω από κάποιο όριο χορηγούνται με εισοδηματικά κριτήρια έχουμε τέτοια επιδόματα στην Ελλάδα; επιδόματα ηλικιωμένων (συντάξεις ανασφαλίστων, ΕΚΑΣ) ενιαίο επίδομα στήριξης τέκνων (από το 2013) «επιδόματα πρόνοιας» = επιδόματα υπουργείου υγείας και πρόνοιας (ΑΜΕΑ κτλ.) έκτακτες ενισχύσεις (αμελητέες) σε παλιννοστούντες, αποφυλακισμένους, θύματα θεομηνιών κ.ά.

98 η λιτότητα ασύμβατη με την ενίσχυση του διχτυού ασφαλείας; η κρίση σίγουρα αυξάνει τη ζήτηση για κοινωνική προστασία η λιτότητα μπορεί - ή μάλλον: πρέπει - να συμβαδίζει με την ενίσχυση του διχτυού ασφαλείας η σταδιακή εγκατάλειψη πολιτικών με χαμηλή κοινωνική απόδοση... μπορεί ή μάλλον: πρέπει - να συμβαδίζει με την «προικοδότηση» πολιτικών με υψηλή κοινωνική απόδοση στήριξη του εισοδήματος των φτωχών οικογενειών βελτίωση του κοινωνικού μισθού: νοσοκομεία, σχολεία, Βοήθεια στο σπίτι, παιδικοί σταθμοί

99 ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα η ελληνική εξαίρεση υποτυπώδες νοτιοευρωπαϊκό μοντέλο; μέχρι πρόσφατα «η απουσία ενός εισοδηματικού διχτυού ασφαλείας εθνικής εμβέλειας» εξακολουθούσε να θεωρείται ειδοποιός διαφορά του «υποτυπώδους μοντέλου κοινωνικής πρόνοιας της νότιας Ευρώπης» Gough I. (1996) «Social assistance in Southern Europe». Southern European Society & Politics 1 (1) προγράμματα ελάχιστου εισοδήματος: πρόσφατες εξελίξεις Πορτογαλία: αρχικά (1996) πιλοτική εφαρμογή, μετά (1997) γενίκευση Ιταλία: πειραματική εφαρμογή ( ) Ισπανία: διάφορα προγράμματα ανά «αυτόνομη περιοχή» Ελλάδα: πιλοτική εφαρμογή σε δύο περιοχές το 2014

100 ελάχιστο εισόδημα κεντρική ιδέα (1) το ελάχιστο εισόδημα... ενισχύει το σύστημα κοινωνικής προστασίας παρέχοντας ένα ύστατο δίχτυ ασφαλείας καλύπτει επείγουσες ανάγκες σε καταστάσεις μεγάλης ένδειας δεν απευθύνεται σε συγκεκριμένες κατηγορίες δικαιούχων: όλοι όσοι πληρούν τις γενικές προϋποθέσεις επιλεξιμότητας (χαμηλό εισόδημα, μόνιμη διαμονή) μπορούν να συμμετάσχουν

101 ελάχιστο εισόδημα κεντρική ιδέα (2) το ελάχιστο εισόδημα... δεν είναι ένα χρηματικό επίδομα αξίας χ ευρώ το μήνα: χορηγείται ως διαφορική παροχή, η οποία συμπληρώνει το εισόδημα των δικαιούχων μέχρι να φτάσει στο εγγυημένο όριο δεν αντικαθιστά άλλα επιδόματα: οι δικαιούχοι καθοδηγούνται να καταθέσουν αιτήσεις για όλα τα επιδόματα που μπορεί να δικαιούνται (και το ποσό της χρηματικής ενίσχυσης στο πλαίσιο ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος προσαρμόζεται αναλόγως) χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό

102 ελάχιστο εισόδημα κεντρική ιδέα το ελάχιστο εισόδημα... αποσκοπεί στη δραστική μείωση της ακραίας φτώχειας φιλοδοξεί να ανακουφίσει, όχι να απαλείψει, το πρόβλημα της (σχετικής) φτώχειας μάλιστα, μπορεί να μην μεταβάλλει καθόλου το ποσοστό σχετικής φτώχειας μειώνει όμως το χάσμα φτώχειας

103 σχετική φτώχεια: όριο, ποσοστό, χάσμα διαγραμματική απεικόνιση εισόδημα χάσμα σχετικής φτώχειας όριο σχετικής φτώχειας γραμμή εισοδήματος νοικοκυριά κάτω από το όριο νοικοκυριά (ανάλογα με το εισόδημα)

104 ακραία φτώχεια: όριο, ποσοστό, χάσμα διαγραμματική απεικόνιση εισόδημα όριο ακραίας φτώχειας χάσμα ακραίας φτώχειας γραμμή εισοδήματος νοικοκυριά κάτω από το όριο νοικοκυριά (ανάλογα με το εισόδημα)

105 ελάχιστο εισόδημα διαγραμματική απεικόνιση εισόδημα επίδομα χάσμα σχετικής φτώχειας όριο σχετικής φτώχειας όριο ακραίας φτώχειας εγγυημένο ποσό γραμμή εισοδήματος νοικοκυριά κάτω από το όριο νοικοκυριά (ανάλογα με το εισόδημα)

106 ελάχιστο εισόδημα κοινωνική επανένταξη (1) οι δικαιούχοι έχουν υποχρεώσεις, όχι μόνο δικαιώματα κάθε δικαιούχος καλείται να υπογράψουν ένα «συμβόλαιο δραστηριοποίησης» (σε αρκετές χώρες της ΕΕ) βασική απαίτηση: διαθεσιμότητα για εργασία (σε όλες σχεδόν τις χώρες της ΕΕ) οι δικαιούχοι πρέπει να είναι διαθέσιμοι για εργασία εξαιρούνται όσοι πάσχουν από σοβαρές ασθένειες ή αναπηρίες καθώς και όσοι έχουν αναλάβει τη φροντίδα μικρών παιδιών ή ανήμπορων ενηλίκων

107 ελάχιστο εισόδημα κοινωνική επανένταξη (2) συνοδευτικές δράσεις (στις μισές περίπου χώρες της ΕΕ) κατά προτεραιότητα συμμετοχή σε «κοινωνικά χρήσιμες» εργασίες, εθελοντική απασχόληση, επιδοτούμενες θέσεις βελτίωση απασχολησιμότητας (προγράμματα κατάρτισης) ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης: κίνητρα προς εργοδότες (επιχορηγήσεις, μερική απαλλαγή από εισφορές κοινωνικής ασφάλισης), κίνητρα προς δικαιούχους (επιδοτήσεις μισθού), μέτρα κατά της «παγίδας φτώχειας» (παράβλεψη μέρους των αμοιβών από εργασία) κτλ. υγειονομική φροντίδα, θεραπείες αποτοξίνωσης, στέγαση, επανεγγραφή στο σχολείο (παιδιά), πρόσθετη εκπαίδευση (ενήλικες), μαθήματα γλώσσας, συμβουλές διαχείρισης οικογενειακού προϋπολογισμού (αποφυγή υπερχρέωσης) κτλ.

108 το ελάχιστο εισόδημα διεθνώς πολιτική υποστήριξη επίδικο ζήτημα; όχι ακριβώς! οι «πατέρες» του ελάχιστου εισοδήματος καλύπτουν ευρύ φάσμα Βρετανοί φιλελεύθεροι Σκανδιναβοί σοσιαλδημοκράτες Γερμανοί χριστιανοδημοκράτες Γάλλοι σοσιαλιστές ακόμη και Αμερικανοί νεοφιλελεύθεροι (Friedman, Hayek) όπου το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα εφαρμόζεται από καιρό, η σκοπιμότητά του δεν αμφισβητείται από καμμία πολιτική δύναμη

109 το ελάχιστο εισόδημα στην Ευρώπη ιστορία ονομασία έτος θεσμοθέτησης Βρετανία Income Support 1948 Δανία Social Bistand 1961 Γερμανία Sozialhilfe 1962 Ολλανδία Algemene Bijstand 1963 Βέλγιο Minimex 1974 Ιρλανδία Supplementary Welfare Allowance 1977 Σουηδία Socialbidrag 1980 Φινλανδία Toimeentnlotuki 1984 Λουξεμβούργο Revenu Minimum Garanti 1986 Γαλλία Revenu Minimum d Insertion 1988 Ισπανία Renta Mínima de Inserción 1989 Πορτογαλία Rendimento Mínimo Garantido 1996 Ιταλία Reddito Minimo d Inserimento 1998* Αυστρία Sozialhilfe 2010** * Πιλοτική εφαρμογή (διεκόπη το 2002). Έκτοτε εφαρμόζεται σε ορισμένες περιφέρειες. ** Θεσμοθέτηση σε ομοσπονδιακή βάση. Μέχρι τότε εφαρμοζόταν σε τοπική βάση.

110 ελάχιστο εισόδημα Βόρεια Ευρώπη εγγυημένο ποσό (ευρώ το μήνα) άτομο μόνο ζευγάρι χωρίς παιδιά ζευγάρι με δύο παιδιά Βρετανία Ιρλανδία Σουηδία Δανία Φινλανδία Νορβηγία Ισλανδία* * Στοιχεία για το Πηγή: MISSOC (Ιανουάριος 2012).

111 ελάχιστο εισόδημα Κεντρική Ευρώπη εγγυημένο ποσό (ευρώ το μήνα) άτομο μόνο ζευγάρι χωρίς παιδιά ζευγάρι με δύο παιδιά Αυστρία Βέλγιο Γαλλία Γερμανία Ολλανδία Λουξεμβούργο Πηγή: MISSOC (Ιανουάριος 2012).

112 ελάχιστο εισόδημα Ανατολική Ευρώπη εγγυημένο ποσό (ευρώ το μήνα) άτομο μόνο ζευγάρι χωρίς παιδιά ζευγάρι με δύο παιδιά Τσεχία Σλοβακία Ουγγαρία* Πολωνία 94 Σλοβενία Εσθονία** Λιθουανία Λετονία Ρουμανία Βουλγαρία * Μέγιστο ποσό επιδόματος. ** Στοιχεία για το Πηγή: MISSOC (Ιανουάριος 2012).

113 ελάχιστο εισόδημα Νότια Ευρώπη εγγυημένο ποσό (ευρώ το μήνα) άτομο μόνο ζευγάρι χωρίς παιδιά ζευγάρι με δύο παιδιά Ιταλία* Ισπανία Πορτογαλία Ελλάδα Κύπρος Μάλτα * Διαφέρει ανά δήμο. Πηγή: MISSOC (Ιανουάριος 2012).

114 ελάχιστο εισόδημα εγγυημένο ποσό εγγυημένο ποσό = σύνταξη ανασφαλίστων εύλογη υπόθεση: σύνταξη ανασφαλίστων = ελάχιστο εισόδημα ηλικιωμένων συνήθης πρακτική: ακολουθείται στην Πορτογαλία και αλλού όμως: μεγάλη αύξηση της αξίας της σύνταξης ανασφαλίστων : +185% σε πραγματικές τιμές Ο διπλασιασμός του εγγυημένου ποσού υπερδιπλασιάζει το κόστος (επειδή αυξάνει και τον αριθμό δικαιούχων) τρέχουσα αξία (ευρώ ανά μήνα)

115 ελάχιστο εισόδημα μια ενδεικτική πρόταση δύο εναλλακτικά σενάρια σενάριο Ι εγγυημένο ποσό = τακτικό επίδομα ανεργίας = σύνταξη ανασφαλίστων 360 το μήνα (άτομο μόνο) σενάριο ΙΙ (πρόκειται να εφαρμοσθεί από το 2017) εγγυημένο ποσό = επίδομα μακροχρόνια ανέργων 200 το μήνα (άτομο μόνο) σενάριο ΙΙΙ εγγυημένο ποσό = 40% διαμέσου εισοδήματος 269 το μήνα (άτομο μόνο) πρόσθετες παροχές + επίδομα ενοικίου 125 (άτομο μόνο) ή 200 (ζευγάρι με δύο παιδιά) + δωρεάν περίθαλψη ΕΟΠΠΥ, ΕΣΥ

116 ελάχιστο εισόδημα ύψος εγγύησης (1) χωρίς έξοδα ενοικίου ή στεγαστικού δανείου σενάριο Ι σενάριο ΙΙ σενάριο ΙΙΙ άτομο που ζει μόνο μονογονεϊκή οικογένεια (1 παιδί) ζευγάρι (χωρίς παιδιά) ζευγάρι (1 παιδί) πρόσθετο ποσό (ενήλικοι) πρόσθετο ποσό (παιδιά)

117 ελάχιστο εισόδημα ύψος εγγύησης (2) με έξοδα ενοικίου ή στεγαστικού δανείου σενάριο Ι σενάριο ΙΙ σενάριο ΙΙΙ άτομο που ζει μόνο μονογονεϊκή οικογένεια (1 παιδί) ζευγάρι (χωρίς παιδιά) ζευγάρι (1 παιδί) πρόσθετο ποσό (ενήλικοι) πρόσθετο ποσό (παιδιά)

118 ελάχιστο εισόδημα υπολογισμός επιδόματος αρχική κατάσταση Α. εισόδημα νοικοκυριού 744 σενάριο Ι σενάριο ΙΙ σενάριο ΙΙΙ Α1. αμοιβές από εργασία* 234 Α2. κοινωνικά επιδόματα 360 Α3. εισόδημα από ενοίκια 150 Β. εισόδημα αναφοράς Γ. εγγυημένο ποσό Δ. επίδομα * δεν συνυπολογίζεται στο εισόδημα αναφοράς το 20% των αμοιβών από εργασία

119 ελάχιστο εισόδημα αριθμός δικαιούχων (2012) σενάριο Ι σενάριο ΙΙ σενάριο ΙΙΙ αριθμός ατόμων ως ποσοστό του πληθυσμού 15,4% 6,5% 9,6%

120 ελάχιστο εισόδημα δημοσιονομικό κόστος (2012) σενάριο Ι σενάριο ΙΙ σενάριο ΙΙΙ σε εκατομμύρια ευρώ ως ποσοστό του ΑΕΠ 1,2% 0,4% 0,7%

121 ελάχιστο εισόδημα δείκτες φτώχειας (2012) χωρίς σενάριο Ι σενάριο ΙΙ σενάριο ΙΙΙ ποσοστό σχετικής φτώχειας 21,3 15,7 21,3 20,9 μεταβολή -5,6 0,0-0,4 ποσοστό ακραίας φτώχειας 10,5 2,2 8,7 5,5 μεταβολή -8,3-1,8 3,4 χάσμα σχετικής φτώχειας 41,1 19,1 31,2 24,9 μεταβολή -22,0-9,9-16,2